11

MEGATREND UNIVERZITETMEGATREND UNIVERZITETFAKULTET ZA DRŽAVNU UiAFAKULTET ZA DRŽAVNU UiA

DOKTORSKE STUDIJE DOKTORSKE STUDIJE Akademska 20011/2012Akademska 20011/2012

P r e d m et:P r e d m et:

METODOLOGIJA METODOLOGIJA NAUČNNAUČNOGOG ISREAŽIOVANJAISREAŽIOVANJA

TEMA 3: METODE NAUTEMA 3: METODE NAUČČNIH NIH ISTRAISTRAŽŽIVANJAIVANJA

NastavnikNastavnikProf. Dr Prof. Dr Dr Dr Neđo DanilovićNeđo Danilović

22

NASTAVNA PITANJA:NASTAVNA PITANJA:

1.1. Pojam i klasifikacija naučnih Pojam i klasifikacija naučnih metoda; metoda;

2.2. Osnovne mOsnovne metode naučnog etode naučnog mimiššljenja i ljenja i istraživanja; istraživanja;

3.3. Opštenaučne metode; Opštenaučne metode;

4.4. Metode prikupljanja podataka;Metode prikupljanja podataka;

33

1. POJAM I KLASIFIKACIJA NAUČNIH 1. POJAM I KLASIFIKACIJA NAUČNIH METODAMETODA

Definicija metoda naučnog saznanja:Definicija metoda naučnog saznanja:

Metod naučnog saznanja je smisleno i Metod naučnog saznanja je smisleno i svrsishodno, racionalno konstituisan svrsishodno, racionalno konstituisan sistem ideja, koncepcija, radnji sistem ideja, koncepcija, radnji (postupaka) i sredstava odabran po (postupaka) i sredstava odabran po naučnim kriterijumima i naučno proveren naučnim kriterijumima i naučno proveren u cilju sticanja naučnog saznanja odnosno u cilju sticanja naučnog saznanja odnosno naučnog istraživanja o predmetu ili naučnog istraživanja o predmetu ili metodu nauke;metodu nauke;

44

BBitna obeležja metode naučnog itna obeležja metode naučnog saznanja – istraživanjasaznanja – istraživanja su su::

naučnost;naučnost; racionalnost;racionalnost; ciljnost;ciljnost; sistematičnost;sistematičnost; kontrolisanost i kontrolisanost i kritičko vrednovanje namerno kritičko vrednovanje namerno

odabranih koncepcija, postupaka i odabranih koncepcija, postupaka i sredstava u okvirima određene nauke;sredstava u okvirima određene nauke;

55

Општи, универзални метод научног сазнања је Општи, универзални метод научног сазнања је научно истраживање.научно истраживање.

Врста истраживања је много, али су уобичајена Врста истраживања је много, али су уобичајена разликовања између:разликовања између:

1) А) теоријских и Б) емпиријских; 1) А) теоријских и Б) емпиријских; 2) А) фундаменталних, Б) примењених и В) 2) А) фундаменталних, Б) примењених и В) развојних; развојних; 3) А) дијагностикованих и Б) прогностичких, итд. 3) А) дијагностикованих и Б) прогностичких, итд.

У оквирима истраживања, као универзалног метода У оквирима истраживања, као универзалног метода научног сазнања, користе се разне методе које се научног сазнања, користе се разне методе које се разликују по концепцији, инструментима и разликују по концепцији, инструментима и поступцима, као и по конкретности примене.поступцима, као и по конкретности примене.

66

Naučni metod je, dakle, skup Naučni metod je, dakle, skup racionalno i funkcionalno racionalno i funkcionalno međusobno povezanih metoda u međusobno povezanih metoda u odgovarajući poredak;odgovarajući poredak;

Svaka od metoda uključenih u Svaka od metoda uključenih u poredak ima istu osnovnu poredak ima istu osnovnu strukturu;strukturu;

Metodi istraživanja mogu da imaju Metodi istraživanja mogu da imaju više modaliteta, a u njihovom više modaliteta, a u njihovom sastavu može da bude više tehnika sastavu može da bude više tehnika istraživanja.istraživanja.

77

PodPod tehnikama istraživanjatehnikama istraživanja podrazumevamo složene, neposredno podrazumevamo složene, neposredno primenjene operativne oblike metoda.primenjene operativne oblike metoda.

Svaku tehniku čine njeni naučni delovi - Svaku tehniku čine njeni naučni delovi - instrumenti i postupci.instrumenti i postupci.

Pod instrumentimaPod instrumentima podrazumevamo sva podrazumevamo sva sredstva, sve stvari koje koristimo prilikom sredstva, sve stvari koje koristimo prilikom primene metoda u istraživanju.primene metoda u istraživanju.

PostupciPostupci su izvršavanje određenih radnji u su izvršavanje određenih radnji u skladu sa pravilima metoda i istraživačke skladu sa pravilima metoda i istraživačke tehnike i saglasno uputstvu u okviru tehnike i saglasno uputstvu u okviru konkretnog projekta istraživanja.konkretnog projekta istraživanja.

88

KLASIFIKACIJA NAUČNIH METODAKLASIFIKACIJA NAUČNIH METODA

U literaturi se najčešće susreću U literaturi se najčešće susreću sledeće klasifikacije metoda:sledeće klasifikacije metoda:

1.1. Osnovne metode naučnog Osnovne metode naučnog mišljenja i istraživanjamišljenja i istraživanja

2.2. Opštenaučne metodeOpštenaučne metode

3.3. Metode prikupljanja podatakaMetode prikupljanja podataka

99

NJ 1: ONJ 1: OSNOVNE SNOVNE METODE METODE NAUNAUČČNNOG ISTRAŽIVANJA I OG ISTRAŽIVANJA I

MIŠLJENJAMIŠLJENJA

1010

1. Osnovne metode naučnog 1. Osnovne metode naučnog mišljenja i istraživanja:mišljenja i istraživanja:

A)A) analitičke osnovne metode:analitičke osnovne metode:

B)B) Sintetičke osnovne metodeSintetičke osnovne metode

1111

Zajednička svojstva i činioci osnovnih Zajednička svojstva i činioci osnovnih analitičkih i sisntetičkih metoda naučnog analitičkih i sisntetičkih metoda naučnog

mišljenja i istraživanjamišljenja i istraživanja

1. Predmet koji se ovim metodama istražuje je 1. Predmet koji se ovim metodama istražuje je složena celina, odnosno odnosi između delova i složena celina, odnosno odnosi između delova i celina, opšteg i posebnog;celina, opšteg i posebnog;

2. Ove metode su u osnovi svih metoda naučnog 2. Ove metode su u osnovi svih metoda naučnog saznanja i po tome su osnovne i najopštije;saznanja i po tome su osnovne i najopštije;

3. Sve ove metode nalaze se u odnosu 3. Sve ove metode nalaze se u odnosu međuzavisnosti i povezanosti;međuzavisnosti i povezanosti;

4. Upotrebom ovih metoda stiče se naučno 4. Upotrebom ovih metoda stiče se naučno saznanje o činjenicama stvarnosti, njihovim saznanje o činjenicama stvarnosti, njihovim odlikama, kao i o pojmovima, stavovima, odlikama, kao i o pojmovima, stavovima, sudovima i zaključcima; sudovima i zaključcima;

1212

5. Svaka od ovih metoda ima svoje norme 5. Svaka od ovih metoda ima svoje norme regulisane procedure, koje omogućavaju njihovu regulisane procedure, koje omogućavaju njihovu primenu;primenu;

6. Priroda i svojstva predmeta istraživanja zahtevaju 6. Priroda i svojstva predmeta istraživanja zahtevaju specifičnu primenu ovih metoda, a one pokazuju specifičnu primenu ovih metoda, a one pokazuju visok stepen adaptibilnosti, odnosno visok stepen adaptibilnosti, odnosno upotrebljivosti;upotrebljivosti;

7. Sve ove metode nemaju isti status u procesu 7. Sve ove metode nemaju isti status u procesu istraživanja i sve se upotrebljavaju u jednom istraživanja i sve se upotrebljavaju u jednom istraživanju; istraživanju;

8. One imaju veliki 8. One imaju veliki gnoseološkignoseološki značaj, ali sve one značaj, ali sve one ne omogućavaju isti stepen istinitosti saznanja. ne omogućavaju isti stepen istinitosti saznanja. Neke od njih (indukcija) pretežno omogućavaju Neke od njih (indukcija) pretežno omogućavaju sticanje verovatnog saznanja, a neke (dedukcija) sticanje verovatnog saznanja, a neke (dedukcija) sticanje pretežno izvesnog ili nužnog saznanja. sticanje pretežno izvesnog ili nužnog saznanja.

1313

U UVODU U TEORIJU NAUČNIH METODA U UVODU U TEORIJU NAUČNIH METODA NUŽNO JE RAZMOTRITI ODNOS IZMEDJU:NUŽNO JE RAZMOTRITI ODNOS IZMEDJU:

GNOSEOLOGIJE I EPISTEMOLOGIJEGNOSEOLOGIJE I EPISTEMOLOGIJE

GnoseologijaGnoseologija ( (grč.gnosis – saznanje, logosgrč.gnosis – saznanje, logos – smisao, – smisao, nauka) je filozofska disciplina koja proučava suštinska nauka) je filozofska disciplina koja proučava suštinska pitanja ljudskog saznanja (izvore, poreklo, prirodu, oblike, pitanja ljudskog saznanja (izvore, poreklo, prirodu, oblike, sadržaje, objektivne vrednosti, valjanost, puteve, vrste, sadržaje, objektivne vrednosti, valjanost, puteve, vrste, sredstva, mogućnosti, kriterijume istinitosti, metode, sredstva, mogućnosti, kriterijume istinitosti, metode, domete i granice) pri čemu polazi od predmetno-čulne i domete i granice) pri čemu polazi od predmetno-čulne i pojavne ljudske prakse;pojavne ljudske prakse;

Gnoseologija predstavlja polaznu osnovu svakog naučnog Gnoseologija predstavlja polaznu osnovu svakog naučnog istraživanja, a njen rezultat je znanje;istraživanja, a njen rezultat je znanje;

U gnoseologiji su se razvili različiti gnoseološki pravci i U gnoseologiji su se razvili različiti gnoseološki pravci i saznajne teorije, kao što su: racionalizam, empirizam, saznajne teorije, kao što su: racionalizam, empirizam, pragmatizam, pozitivizam, neopozitivizam, pragmatizam, pozitivizam, neopozitivizam, institucionalizam, dijalektički materijalizam, razne vrste institucionalizam, dijalektički materijalizam, razne vrste iracionalizma (voluntarizam, skepticizam, kriticizam, iracionalizma (voluntarizam, skepticizam, kriticizam, realizam);realizam);

Na osnovu navedenih saznajnih teorija razvijale su se Na osnovu navedenih saznajnih teorija razvijale su se određene metodološke postavke.određene metodološke postavke.

1414

Epistemiologija (grč. episteme – znanje)Epistemiologija (grč. episteme – znanje)

Filozofska disciplina koja istražuje karakteristike Filozofska disciplina koja istražuje karakteristike naučnog saznanja, poreklo, razvoj, prirodu, naučnog saznanja, poreklo, razvoj, prirodu, uslove, procese, oblike, metode i granice, uslove, procese, oblike, metode i granice, naučnu zasnovanost i istinitost ljudskog naučnu zasnovanost i istinitost ljudskog saznanja do kojeg dođe Gnoseologija;saznanja do kojeg dođe Gnoseologija;

Epistemiologija se rukovodi opštim principima Epistemiologija se rukovodi opštim principima Gnoseologije;Gnoseologije;

Epistemiologija je teorija nauke, njenih metoda i Epistemiologija je teorija nauke, njenih metoda i postupakapostupaka

1515

A) U analitičke osnovne metode A) U analitičke osnovne metode

naučnog mišljenja i istraživanjanaučnog mišljenja i istraživanja spadaju:spadaju:

1. metoda analize;1. metoda analize;

2. metoda apstrakcije;2. metoda apstrakcije;

3. metoda specijalizacije – klasifikacija 3. metoda specijalizacije – klasifikacija i i dihotomija; dihotomija;

4. metoda dedukcije; 4. metoda dedukcije;

1616

1. Metod analize1. Metod analize

Metodom analize vrši se rastavljanje predmeta Metodom analize vrši se rastavljanje predmeta istraživanja na njegove sastavne delove, odnosno istraživanja na njegove sastavne delove, odnosno činioce strukture, funkcija, veza i odnosa na činioce strukture, funkcija, veza i odnosa na određenom prostoru i vremenu;određenom prostoru i vremenu;

Opšti predmet analize je uvek složena celina, koja Opšti predmet analize je uvek složena celina, koja ne može imati manje od dva međusobno ne može imati manje od dva međusobno povezana dela;povezana dela;

Celina i delovi imaju svoju prostornu i vremensku Celina i delovi imaju svoju prostornu i vremensku odredbu, svoje kvalitativne i kvantitativne odredbu, svoje kvalitativne i kvantitativne odredbe i svojstva, sastav, spoljašnje i unutrašnje odredbe i svojstva, sastav, spoljašnje i unutrašnje odnose i veze, kretanja, promene, razvoj itd.; odnose i veze, kretanja, promene, razvoj itd.;

1717

Prema obuhvatu predmeta Prema obuhvatu predmeta istraživanja postoji:istraživanja postoji:

1. Potpuna analiza i1. Potpuna analiza i2. Parcijalna (sekvencijalna) analiza2. Parcijalna (sekvencijalna) analiza

Potpuna ili totalna analiza Potpuna ili totalna analiza podrazumeva podrazumeva svestranu analizu svih činilaca predmeta svestranu analizu svih činilaca predmeta istraživanja, njegovih svojstava, internih i istraživanja, njegovih svojstava, internih i eksternih odnosa i funkcija u ukupnom vremenu eksternih odnosa i funkcija u ukupnom vremenu trajanja i rasprostranjenosti predmeta istraživanja;trajanja i rasprostranjenosti predmeta istraživanja;

Takvi predmeti istraživanja su veoma retki i Takvi predmeti istraživanja su veoma retki i teško ih je odrediti.teško ih je odrediti.

1818

Parcijalna ili sekvencijalna analizaParcijalna ili sekvencijalna analiza obuhvata samo deoobuhvata samo deo, , aspekt, svojstvo, aspekt, svojstvo, odredbu, vremensku ili prostornu jedinicu odredbu, vremensku ili prostornu jedinicu neke celine koja se sama može posmatrati neke celine koja se sama može posmatrati kao uža i nesamostalna celina;kao uža i nesamostalna celina;

Npr. takva celina bi mogla biti predizborna Npr. takva celina bi mogla biti predizborna aktivnost koja je deo izborne aktivnosti ili aktivnost koja je deo izborne aktivnosti ili takva celina bi mogla biti interpunkcijska takva celina bi mogla biti interpunkcijska analiza koja je deo gramatičke analize analiza koja je deo gramatičke analize nekog teksta i mogu se samo povezano nekog teksta i mogu se samo povezano shvatati, a istovremeno se mogu definisati shvatati, a istovremeno se mogu definisati kao uslovne analize.kao uslovne analize.

1919

Prema kriterijumu predmeta istraživanja Prema kriterijumu predmeta istraživanja moguće su sledeće parcijalne analizemoguće su sledeće parcijalne analize

1.1. Analiza sadržaja,Analiza sadržaja, kojom se saznaje kojom se saznaje naučna sadržina jedne pojave;naučna sadržina jedne pojave;

2.2. Strukturalna analiza,Strukturalna analiza, kojom se naučno kojom se naučno saznaju činioci strukture jedne pojave saznaju činioci strukture jedne pojave ili predmeta istraživanja;ili predmeta istraživanja;

3.3. Funkcionalna struktura,Funkcionalna struktura, kojom se kojom se saznaje aktivnost, odnosi (veze i saznaje aktivnost, odnosi (veze i međuzavisnost) unutar predmeta međuzavisnost) unutar predmeta istraživanja;istraživanja;

2020

4.4. Komparativna analiza,Komparativna analiza, kojom se kojom se saznaju određene sličnosti i razlike saznaju određene sličnosti i razlike činilaca predmeta istraživanja (ili činilaca predmeta istraživanja (ili između dva i više predmeta), sličnost između dva i više predmeta), sličnost i razlike aktivnosti, funkcija, veza i i razlike aktivnosti, funkcija, veza i odnosa, kretanja, promena i razvoja;odnosa, kretanja, promena i razvoja;

5.5. Genetička analiza,Genetička analiza, kojom se saznaje kojom se saznaje nastanak i razvoj predmeta nastanak i razvoj predmeta istraživanja u prostoru i vremenu;istraživanja u prostoru i vremenu;

6.6. Kauzalna analiza,Kauzalna analiza, kojom se saznaju kojom se saznaju određene pravilnosti i zakonitosti, određene pravilnosti i zakonitosti, odnosno zakoni postojanja odreženog odnosno zakoni postojanja odreženog predmeta istraživanja;predmeta istraživanja;

2121

7.7. Strukturalno-funkcionalna analiza,Strukturalno-funkcionalna analiza, kojom se saznaju struktura i funkcije kojom se saznaju struktura i funkcije predmeta istraživanja i odnosi između predmeta istraživanja i odnosi između njih;njih;

8.8. Faktorska analiza,Faktorska analiza, koja za predmet koja za predmet saznanja ima bitne delujuće i saznanja ima bitne delujuće i determinirajuće, latentne činioce pojave determinirajuće, latentne činioce pojave koja se istražuje. Ona se može smatrati koja se istražuje. Ona se može smatrati specijalnim slučajem kauzalne analize.specijalnim slučajem kauzalne analize.

2222

Po svojim bitnim svojstvima analiza može Po svojim bitnim svojstvima analiza može biti:biti:

Deskriptivna analiza,Deskriptivna analiza, opisuje predmet opisuje predmet istraživanja time što nabraja činioce i svojstva istraživanja time što nabraja činioce i svojstva pojave o kojima je stečeno saznanje. Međutim pojave o kojima je stečeno saznanje. Međutim njena saznanja nisu dovoljna da se predmet njena saznanja nisu dovoljna da se predmet istraživanja objasni, jer se ovom analizom ne istraživanja objasni, jer se ovom analizom ne spoznaju unutrašnje međuzavisnosti i spoznaju unutrašnje međuzavisnosti i uslovljenosti predmeta istraživanja;uslovljenosti predmeta istraživanja;

Eksplikativna analizaEksplikativna analiza doprinosi boljem doprinosi boljem shvatanju predmeta istraživanja, njegovom shvatanju predmeta istraživanja, njegovom objašnjenju i saznanju pravilnosti i zakonitostiobjašnjenju i saznanju pravilnosti i zakonitosti

2323

Procedura primene metode analize Procedura primene metode analize zahteva:zahteva:

opštu i operacionalnu identifikaciju složene celine kao opštu i operacionalnu identifikaciju složene celine kao predmeta istraživanja;predmeta istraživanja;

izbor radnji i sredstava kojima će se analiza ostvariti;izbor radnji i sredstava kojima će se analiza ostvariti;

misaono i (ili) fizičko rastavljanje predmeta istraživanja;misaono i (ili) fizičko rastavljanje predmeta istraživanja;

konstatovanje činilaca predmeta analize (činilaca konstatovanje činilaca predmeta analize (činilaca strukture i sastava, funkcija, veza, i odnosa u vremenu i strukture i sastava, funkcija, veza, i odnosa u vremenu i prostoru);prostoru);

konstatovanje odnosa između činilaca;konstatovanje odnosa između činilaca;

kvalifikaciju i evidentiranje saznatog i konstituisanje kvalifikaciju i evidentiranje saznatog i konstituisanje saznanja na osnovu rezultata analize.saznanja na osnovu rezultata analize.

2424

2. Metod apstrakcije2. Metod apstrakcije

Apstrakcija je jedan od osnovnih metoda Apstrakcija je jedan od osnovnih metoda naučnog saznanja u sistemu metoda;naučnog saznanja u sistemu metoda;

Njen opšti predmet je saznavanje opšteg u Njen opšti predmet je saznavanje opšteg u posebnom dovoljne određenosti da se može posebnom dovoljne određenosti da se može izdvojiti i istražiti kao izdvojena celina i izdvojiti i istražiti kao izdvojena celina i saznavanje posebnog u opštem, kao moguća saznavanje posebnog u opštem, kao moguća izdvojena celina;izdvojena celina;

Predmet apstrakcije su pojmovi, stavovi, Predmet apstrakcije su pojmovi, stavovi, sudovi, zaključci i drugi celovitiji i širi sistemi sudovi, zaključci i drugi celovitiji i širi sistemi iskaza mišljenja i shvatanja kao što su razne iskaza mišljenja i shvatanja kao što su razne pisane i druge tvorevine i društvene realnosti;pisane i druge tvorevine i društvene realnosti;

2525

Postupak apstrakcije je misaoni postupak Postupak apstrakcije je misaoni postupak koji je usmeren na predmet (opšte i koji je usmeren na predmet (opšte i posebno) i koji se odvija po određenim posebno) i koji se odvija po određenim pravilima;pravilima;

Postupak apstrakcije sledi analizu Postupak apstrakcije sledi analizu predmeta istraživanja i otkriva u predmeta istraživanja i otkriva u delovima predmeta analize odredbe, delovima predmeta analize odredbe, svojstva, sadržaje, oblike i momente svojstva, sadržaje, oblike i momente određenog stepena opštosti odnosno određenog stepena opštosti odnosno posebnosti;posebnosti;

2626

3. Metoda specijalizacije3. Metoda specijalizacije

Metodom specijalizacije stiču se saznanja Metodom specijalizacije stiču se saznanja posebnog i pojedinačnog u opštem, pri čemu posebnog i pojedinačnog u opštem, pri čemu je opšte shvaćeno kao celina sastavljena od je opšte shvaćeno kao celina sastavljena od članova koji su svi međusobno povezani članova koji su svi međusobno povezani izvesnim zajedničkim svojstvima, ali su među izvesnim zajedničkim svojstvima, ali su među njima zadržane evidentne razlike na osnovu njima zadržane evidentne razlike na osnovu kojih se može identifikovati njihova kojih se može identifikovati njihova posebnost u određenom poretku;posebnost u određenom poretku;

U osnovi metode specijalizacije nalazi se U osnovi metode specijalizacije nalazi se metoda apstrakcijemetoda apstrakcije

2727

Specijalizacija podrazumeva:Specijalizacija podrazumeva:

a) konkretizaciju opšteg u a) konkretizaciju opšteg u posebnom,posebnom,

b) apstrakciju posebnog iz opšteg,b) apstrakciju posebnog iz opšteg,

v) analizu stvarno opštegv) analizu stvarno opšteg

Specijalizacija je shvatanje Specijalizacija je shvatanje posebnog u opštem preko posebnog u opštem preko posebnog; posebnog;

2828

Predmet specijalizacije su:Predmet specijalizacije su:

1. pojmovi,1. pojmovi,2. sudovi, 2. sudovi, 3. zaključci i3. zaključci i4. druge misaone tvorevine4. druge misaone tvorevine

Specijalizacija je veoma često primenjivana Specijalizacija je veoma često primenjivana metoda u naučnim istraživanjima u svim metoda u naučnim istraživanjima u svim njegovim fazama;njegovim fazama;

Oblici specijalizacije su Oblici specijalizacije su klasifikacija i klasifikacija i dihotomija;dihotomija;

2929

Klasifikacija Klasifikacija je specijalizacija predmeta je specijalizacija predmeta pojma ili suda tako što se klasa ili jedan pojma ili suda tako što se klasa ili jedan opšti pojam ili stav, sud i zaključak ili neki opšti pojam ili stav, sud i zaključak ili neki društveni realitet rasčlanjava i razvrstava društveni realitet rasčlanjava i razvrstava po određenom kriterijumu;po određenom kriterijumu;

Saglasno tome klasifikacija je Saglasno tome klasifikacija je sistematska, dosledna i potpuna podela sistematska, dosledna i potpuna podela po opštosti i složenosti predmeta po opštosti i složenosti predmeta klasifikacije. klasifikacije.

3030

Kriterijumi klasifikacije:Kriterijumi klasifikacije:

1.1. Svaka klasifikacija je predmetna;Svaka klasifikacija je predmetna;

2.2. Svaka klasifikacija je sistematska, Svaka klasifikacija je sistematska, izvršena po valjano utvrđenom izvršena po valjano utvrđenom kriterijumu koji omogućava da svi članovi kriterijumu koji omogućava da svi članovi klasifikacije čine jedan smisleni klasifikacije čine jedan smisleni funkcionalni poredak;funkcionalni poredak;

3.3. Svaka klasifikacija je višečlana (ima više Svaka klasifikacija je višečlana (ima više od dva člana);od dva člana);

3131

4.4. Svi članovi klasifikacije moraju imati jedno Svi članovi klasifikacije moraju imati jedno zajedničko svojstvo po kojem ulaze u obim i zajedničko svojstvo po kojem ulaze u obim i sadržaj pojma koji ima ulogu opšteg klasnog sadržaj pojma koji ima ulogu opšteg klasnog pojma, stava itd. (npr. svi ljudi koji učestvuju u pojma, stava itd. (npr. svi ljudi koji učestvuju u izbornom procesu a obuhvaćeni su klasifikacijom izbornom procesu a obuhvaćeni su klasifikacijom su birači i svi ispoljavaju određenu aktivnost. su birači i svi ispoljavaju određenu aktivnost. Jedni glasaju a drugi apstiniraju.Jedni glasaju a drugi apstiniraju.

5.5. Klasifikacija mora da izrazi prelaze članova iz Klasifikacija mora da izrazi prelaze članova iz jednih u druge i njihove međusobne udaljenosti i jednih u druge i njihove međusobne udaljenosti i udaljenosti od opšteg pojmaudaljenosti od opšteg pojma

3232

Bitna pravila klasifikacije su:Bitna pravila klasifikacije su:

1.1. predmetnost i određenost predmeta predmetnost i određenost predmeta klasifikacije po kriterijumu oblika i klasifikacije po kriterijumu oblika i sadržaja pojma i dodatnim kriterijumima sadržaja pojma i dodatnim kriterijumima zavisnim od svojstava predmeta;zavisnim od svojstava predmeta;

2.2. jedinstvenost klasifikacije, što znači da jedinstvenost klasifikacije, što znači da su svi članovi klasifikacije identifikovani su svi članovi klasifikacije identifikovani po istom kriterijumu i po istom po istom kriterijumu i po istom postupku, da svi sadrže isto osnovno postupku, da svi sadrže isto osnovno bitno obeležjekoje je bitna odredba bitno obeležjekoje je bitna odredba osnovnog pojma, odnosno skupine koja osnovnog pojma, odnosno skupine koja se razvrstava;se razvrstava;

3333

3.3. relativna posebnost svakog člana relativna posebnost svakog člana klasifikacije, s tim da posebnosti budu klasifikacije, s tim da posebnosti budu istog reda i iste vrste i da članu istog reda i iste vrste i da članu klasifikacije ne oduzimaju osnovna klasifikacije ne oduzimaju osnovna svojstva koja su karakteristična za sve svojstva koja su karakteristična za sve članove;članove;

4.4. da kriterijumi klasifikacije obezbede da kriterijumi klasifikacije obezbede potpunost podele, odnosno obuhvat svih potpunost podele, odnosno obuhvat svih članova-delova koji čine celinu na koju članova-delova koji čine celinu na koju se klasifikacija primenjuje;se klasifikacija primenjuje;

5.5. između članova klasifikacije treba da između članova klasifikacije treba da bude obezbeđena što približnija bude obezbeđena što približnija udaljenost od opšteg pojma (celine) i udaljenost od opšteg pojma (celine) i međusobno;međusobno;

3434

Da li klasifikacija daje novo Da li klasifikacija daje novo saznanje?saznanje?

Ako se klasifikacije realizuje po navedenim Ako se klasifikacije realizuje po navedenim principima i u skladu sa izloženim principima i u skladu sa izloženim zahtevima, ona je produktivan metod zahtevima, ona je produktivan metod saznanja;saznanja;

Njome se saznaju odnosi članova Njome se saznaju odnosi članova međusobno i sa celinom, distance i međusobno i sa celinom, distance i redosledi i otkrivaju se principi, odnosno redosledi i otkrivaju se principi, odnosno mogući valjani kriterijumi za razdeobe ili mogući valjani kriterijumi za razdeobe ili sažimanje;sažimanje;

3535

DihotomijaDihotomija je poseban oblik je poseban oblik specijalizacije i istovremeno klasifikacije;specijalizacije i istovremeno klasifikacije;

To je veoma rašireni metodski oblik u To je veoma rašireni metodski oblik u svakodnevnom govoru i predmet jeziku svakodnevnom govoru i predmet jeziku u kome pozitivne odredbe u iskazima u kome pozitivne odredbe u iskazima veoma često budu suprotstavljene veoma često budu suprotstavljene negativnim odredbama;negativnim odredbama;

Dihotomija se sastoji iz jednog pozitivno Dihotomija se sastoji iz jednog pozitivno određenog člana koji sadrži negativnu određenog člana koji sadrži negativnu odredbu (iskaz da nešto nije ne govori o odredbu (iskaz da nešto nije ne govori o tome što jeste);tome što jeste);

3636

4. Metod dedukcije4. Metod dedukcije

Dedukcija je analitički i specijalizatorski Dedukcija je analitički i specijalizatorski metodski postupak, kojim se iz i na metodski postupak, kojim se iz i na osnovu opšteg zakonskog saznanja stiču osnovu opšteg zakonskog saznanja stiču posebna saznanja i to sa neuporedivo posebna saznanja i to sa neuporedivo većim stepenom izvesnosti i pouzdanostvećim stepenom izvesnosti i pouzdanostii;;

Dedukcija je analiza i specijalizacija već Dedukcija je analiza i specijalizacija već shvaćenog opšteg u shvatanje posebnog i shvaćenog opšteg u shvatanje posebnog i pojedinačnog, ili, pak, izvođenje posebnih pojedinačnog, ili, pak, izvođenje posebnih i pojedinačnih istina na osnovu znanja o i pojedinačnih istina na osnovu znanja o opštim istinama –zakonima.opštim istinama –zakonima.

3737

Indukcija i dedukcija su međusobno nužno Indukcija i dedukcija su međusobno nužno povezani metodski postupci, koji se uzajamno povezani metodski postupci, koji se uzajamno prepliću, dopunjavaju, uslovljavaju i čine prepliću, dopunjavaju, uslovljavaju i čine dijalektičko jedinstvo;dijalektičko jedinstvo;

Indukcija i dedukcija imaju isti – zajednički Indukcija i dedukcija imaju isti – zajednički osnovni predmet saznanja, a to je dijalektičko osnovni predmet saznanja, a to je dijalektičko jedinstvo opšteg, posebnog i pojedinačnog;jedinstvo opšteg, posebnog i pojedinačnog;

Indukcija i dedukcija se međusobno razlikuju po Indukcija i dedukcija se međusobno razlikuju po svojim posebnim predmetima i posebnim svojim posebnim predmetima i posebnim ciljevima: predmet saznanja indukcije je ciljevima: predmet saznanja indukcije je saznanje opšteg na osnovu znanja posebnog i saznanje opšteg na osnovu znanja posebnog i pojedinačnog, a predmet saznanja dedukcije je pojedinačnog, a predmet saznanja dedukcije je saznanje posebnog i pojedinačnog na osnovu saznanje posebnog i pojedinačnog na osnovu znanja opšteg;znanja opšteg;

3838

Indukcija je po pravilu početni, a dedukcija Indukcija je po pravilu početni, a dedukcija završni proces u saznanju određenog završni proces u saznanju određenog predmeta: Saznanje započinje opažanjem, predmeta: Saznanje započinje opažanjem, sagledavanjem i konstatovanjem pojedinačnog sagledavanjem i konstatovanjem pojedinačnog i posebnog a završava se deduktivnim i posebnog a završava se deduktivnim saznanjem )objašnjenjem, dokazivanjem, saznanjem )objašnjenjem, dokazivanjem, prognoziranjem) posebnog i pojedinačnog na prognoziranjem) posebnog i pojedinačnog na osnovu saznanja opšteg (principskog, osnovu saznanja opšteg (principskog, zakonskog);zakonskog);

Kretanje mišljenja kod indukcije i dedukcije je Kretanje mišljenja kod indukcije i dedukcije je na istom pravcu, ali u suprotnim smerovima: na istom pravcu, ali u suprotnim smerovima: misaoni proces kod indukcije kreće se u smeru misaoni proces kod indukcije kreće se u smeru od pojedinačnog i posebnog ka opštem, dok se od pojedinačnog i posebnog ka opštem, dok se proces saznanja kod dedukcije kreće smerom proces saznanja kod dedukcije kreće smerom od opšteg prema posebnom i pojedinačnom;od opšteg prema posebnom i pojedinačnom;

3939

Indukcija i dedukcija su nemoguće jedna bez Indukcija i dedukcija su nemoguće jedna bez druge jer njihov predmet čine različita druge jer njihov predmet čine različita jedinstva pojedinačnih, posebnih i opštih jedinstva pojedinačnih, posebnih i opštih svojstava predmeta (stvari, pojava, procesa);svojstava predmeta (stvari, pojava, procesa);

Indukcija i dedukcija su međusobno Indukcija i dedukcija su međusobno povezane i uslovljene i u toku naučno-povezane i uslovljene i u toku naučno-saznajnog procesa neprekidno prelaze jedna saznajnog procesa neprekidno prelaze jedna u drugu. U tom dijalektičkom procesu u drugu. U tom dijalektičkom procesu induktivni zaključci služe kao premise induktivni zaključci služe kao premise deduktivnog zaključivanja, a deduktivno deduktivnog zaključivanja, a deduktivno saznanje – kao premisa indukcije;saznanje – kao premisa indukcije;

Induktivno-deduktivna metoda u sebi sadrži Induktivno-deduktivna metoda u sebi sadrži dijalektički polarizovane metode –postupke dijalektički polarizovane metode –postupke indukcije i dedukcije:indukcija je sinteza i indukcije i dedukcije:indukcija je sinteza i generalizacija pojedinačnog i posebnog, a generalizacija pojedinačnog i posebnog, a dedukcija je analiza i specijalizacija opšteg;dedukcija je analiza i specijalizacija opšteg;

4040

Indukcija i dedukcija nalaze se u osnovi Indukcija i dedukcija nalaze se u osnovi određenih opšte naučnih metoda i određenih opšte naučnih metoda i njihova primenljivost se iskazuje upravo njihova primenljivost se iskazuje upravo kroz te metode;kroz te metode;

Otuda se dedukcijom stiče naučno Otuda se dedukcijom stiče naučno saznanje o predmetu istraživanja i zbog saznanje o predmetu istraživanja i zbog toga se dedukcija smatra osnovnom toga se dedukcija smatra osnovnom analitičkom metodom i prelazom od analitičkom metodom i prelazom od analitičkih ka sintetičkim metodamaanalitičkih ka sintetičkim metodama

4141

B) Sintetičke osnovne metode B) Sintetičke osnovne metode naučnog mišljenja i saznanja:naučnog mišljenja i saznanja:

1. sinteza; 1. sinteza;

2. konkretizacija; 2. konkretizacija;

3. generalizacija; i 3. generalizacija; i

4. indukcija. 4. indukcija.

4242

1. Sinteza1. Sinteza

Sinteza je spajanje više činilac u jednu celinu;Sinteza je spajanje više činilac u jednu celinu;

Sinteza je shvatanje – saznanje složenih Sinteza je shvatanje – saznanje složenih celina preko njihovih pojedinačnih i posebnih celina preko njihovih pojedinačnih i posebnih delova, njihovim spajanjem, tj.njihovim delova, njihovim spajanjem, tj.njihovim stavljanjem u razne moguće odnose i veze;stavljanjem u razne moguće odnose i veze;

Predmet sinteze mogu biti pojmovi, stavovi, Predmet sinteze mogu biti pojmovi, stavovi, sudovi, zaključci, društveni i prirodni realiteti, sudovi, zaključci, društveni i prirodni realiteti, ali ne u istoj meri i na isti način;ali ne u istoj meri i na isti način;

4343

Da bi se neki činioci mogli spojiti u određene Da bi se neki činioci mogli spojiti u određene celine, neophodno je da imaju odgovarajuća celine, neophodno je da imaju odgovarajuća svojstva;svojstva;

Ne može svako pojedinačno da postane Ne može svako pojedinačno da postane neposredno deo bilo koje složene i opšte neposredno deo bilo koje složene i opšte celine, većsamo određene i odgovarajuće;celine, većsamo određene i odgovarajuće;

sinteza može biti misaona i fizička;sinteza može biti misaona i fizička;

Između sinteze i analize postoje izrazite veze, Između sinteze i analize postoje izrazite veze, ali ih ne treba prenaglašavati;ali ih ne treba prenaglašavati;

Sintezi i analizi zajednički je opšti predmet;Sintezi i analizi zajednički je opšti predmet;

Sinteza i analiza su suprotne po kretanju Sinteza i analiza su suprotne po kretanju mišljenja i postupcima kao i prema sadržaju mišljenja i postupcima kao i prema sadržaju saznanja;saznanja;

4444

2. Konkretizacija2. Konkretizacija

Predmet konkretizacije jeste odnos opšteg, Predmet konkretizacije jeste odnos opšteg, posebnog i pojedinačnog polazeći od opštijeg;posebnog i pojedinačnog polazeći od opštijeg;

Istovremeno metodom konkretizacije se Istovremeno metodom konkretizacije se saznaju i odnosi apstraktnog i konkretnog;saznaju i odnosi apstraktnog i konkretnog;

Naučni postupak se sastoji u konstatovanju Naučni postupak se sastoji u konstatovanju apstraktnog pojma, pa potom dodavanjem apstraktnog pojma, pa potom dodavanjem jedne ili više oznaka, približavanje tog jedne ili više oznaka, približavanje tog apstraktnog pojma konkretnom koji je najbliži apstraktnog pojma konkretnom koji je najbliži pojmu koji najneposrednije označava pojmu koji najneposrednije označava konkretni realitet.konkretni realitet.

4545

U društvenim naukama čestose U društvenim naukama čestose susreću apstraktne zamisli koje se susreću apstraktne zamisli koje se određenom procedurom konkretizuju u određenom procedurom konkretizuju u društvene realnosti;društvene realnosti;

Konkretizacija je postupak dodavanja, Konkretizacija je postupak dodavanja, menjanje obima i sadržaja datog menjanje obima i sadržaja datog apstraktnog pojma i njegovo apstraktnog pojma i njegovo približavanje konkretnom;približavanje konkretnom;

Ona se time shvata i kao metoda koja Ona se time shvata i kao metoda koja ima svojstva eksperimentalne metode;ima svojstva eksperimentalne metode;

4646

3. Generalizacija3. Generalizacija

Generalizacijom se saznaje opšte na osnovu Generalizacijom se saznaje opšte na osnovu pojedinačnog;pojedinačnog;

Generalizacijom se formiraju opšti stavovi na Generalizacijom se formiraju opšti stavovi na osnovu pojedinačnih;osnovu pojedinačnih;

Postupak generalizacije je misaono Postupak generalizacije je misaono uopštavanje, a ne fizičko objedinjavanje;uopštavanje, a ne fizičko objedinjavanje;

Generalizacija se ne može smatrati Generalizacija se ne može smatrati eksperimentalnom metodom. Ona je teorijska eksperimentalnom metodom. Ona je teorijska metoda jer se nome saznaju opšti pojmovi, metoda jer se nome saznaju opšti pojmovi, naučni zakoni, teorije, pa i čitave nauke;naučni zakoni, teorije, pa i čitave nauke;

4747

Metodske osnove generalizacije su: Metodske osnove generalizacije su: poimanje i poimanje i indukcijaindukcija;;

Poimanjem se iz posebnih odredaba predmeta Poimanjem se iz posebnih odredaba predmeta izvodi pojam predmeta;izvodi pojam predmeta;

Generalizacija na osnovu indukcije Generalizacija na osnovu indukcije podrazumeva izvođenje opštih stavova (sudiva podrazumeva izvođenje opštih stavova (sudiva i zaključaka) iz posebnih i pojedinačnih;i zaključaka) iz posebnih i pojedinačnih;

Generalizacija kao opšta metoda ima predmet, Generalizacija kao opšta metoda ima predmet, postupke i odgovarajuće instrumente i kao postupke i odgovarajuće instrumente i kao takva, zajedno sa indukcijom, predstavlja takva, zajedno sa indukcijom, predstavlja najopštiju metodu saznanja i strukturni činilac najopštiju metodu saznanja i strukturni činilac opštenaučne statističke metode;opštenaučne statističke metode;

4848

4.Indukcija4.Indukcija

IndInduukcijakcija je osnovna naučna metoda koja je osnovna naučna metoda koja omogućava neposredno saznanje o omogućava neposredno saznanje o empirijskom, realno-konkretnom i empirijskom, realno-konkretnom i raznovrsnom, konstituisanom u pojedinačne raznovrsnom, konstituisanom u pojedinačne celine;celine;

Uvidom u odredbe pojedinačnih celina Uvidom u odredbe pojedinačnih celina indukcija omogućava obrazovanje pojmova, indukcija omogućava obrazovanje pojmova, stavova i sudova o njima;stavova i sudova o njima;

Izvorni stavovi indukcije u okvirima datih Izvorni stavovi indukcije u okvirima datih pordaka, osnov su za izvođenje generalizacije pordaka, osnov su za izvođenje generalizacije tj. opštih stavova, uključujući i aksiome, tj. opštih stavova, uključujući i aksiome, zakonske stavove, premise itd.;zakonske stavove, premise itd.;

4949

Stavovi indukcije zasnovani na Stavovi indukcije zasnovani na saznajnom iskustvu društvene i saznajnom iskustvu društvene i naučnoistraživačke prakse, naučnoistraživačke prakse, omogućavaju pouzdano naučni saznanje omogućavaju pouzdano naučni saznanje koje može biti kako partikularno tako i koje može biti kako partikularno tako i univerzalno, kako verovatne tako i univerzalno, kako verovatne tako i univerzalne istinitosti, odnosno univerzalne istinitosti, odnosno apsolutne pouzdanosti u određenom apsolutne pouzdanosti u određenom vremenu i prostoru;vremenu i prostoru;

Indukcija je prelazna metoda od Indukcija je prelazna metoda od analitičkim ka sintetičkim metodama;analitičkim ka sintetičkim metodama;

Indukcija je uslov i ona prethodi Indukcija je uslov i ona prethodi dedukciji i omogućava je;dedukciji i omogućava je;

5050

Indukcija ima obeležje eksperimentalne Indukcija ima obeležje eksperimentalne metode zahvaljujući svojim empirijskim metode zahvaljujući svojim empirijskim zasnovanim kvantitativnim datama koje zasnovanim kvantitativnim datama koje je kao i generalizaciju čine osnovom je kao i generalizaciju čine osnovom opštenaučne statističke i hipotetičko-opštenaučne statističke i hipotetičko-deduktivne metode;deduktivne metode;

Indukcija je kao i generalizacija jedna Indukcija je kao i generalizacija jedna od najopštijih metoda koja se od najopštijih metoda koja se primenjuje u svim početnim fazama primenjuje u svim početnim fazama mišljenja;mišljenja;

U teorijskom mišljenju indukcija ima U teorijskom mišljenju indukcija ima veoma značajnu ulogu;veoma značajnu ulogu;

5151

U metodologiji nauka postoje različite definicije U metodologiji nauka postoje različite definicije indukcije od kojih su dve najznačajnije:indukcije od kojih su dve najznačajnije:

Prema formalno logičkom shvatanju indukcija Prema formalno logičkom shvatanju indukcija se određuje kao izvođenje opšteg stava iz više se određuje kao izvođenje opšteg stava iz više posebnih stavova;posebnih stavova;

Prema dijalektičko logičkom shvatanju Prema dijalektičko logičkom shvatanju indukcija je oblik predmetnog mišljenja i indukcija je oblik predmetnog mišljenja i metodski postupak saznanja objektivne metodski postupak saznanja objektivne stvarnosti, čije je osnovno obeležje shvatanje stvarnosti, čije je osnovno obeležje shvatanje opšteg, jedinstvenog ili nekog zajedničkog opšteg, jedinstvenog ili nekog zajedničkog svojstva kod više predmeta ili pojava, izraženih svojstva kod više predmeta ili pojava, izraženih pojedinačnim ili posebnim stavovima iz kojih pojedinačnim ili posebnim stavovima iz kojih se izvodi određeni opšti stav, sud i zaključak o se izvodi određeni opšti stav, sud i zaključak o predmetu saznanja;predmetu saznanja;

5252

Najjednostavnije rečeno, indukcija Najjednostavnije rečeno, indukcija je saznavanje opšteg posredstvom je saznavanje opšteg posredstvom niza posebnih i pojedinačnih niza posebnih i pojedinačnih činilaca,delova, aspekata i odredbi činilaca,delova, aspekata i odredbi toga opšteg. Ona je sinteza toga opšteg. Ona je sinteza posebnih i (ili) pojedinačnih stavova posebnih i (ili) pojedinačnih stavova u jedan opšti stav;u jedan opšti stav;

Induktivni se nalazi u osnovi svakog Induktivni se nalazi u osnovi svakog ljudskog saznanja iz razloga što je ljudskog saznanja iz razloga što je predmet saznanja praksa, a i samo predmet saznanja praksa, a i samo značenje je svojevrsna praksa.značenje je svojevrsna praksa.

5353

PITANJA?PITANJA?

HVALA NA PAŽNJI?HVALA NA PAŽNJI?