TEATARSKI GLASNIK 2010

1

содржина

Светски ден на театарот ..........................................5Makedonska poraka od Nikola Ristanovski ........5Me|unarodna poraka od Xudi Den~ .......................6

Kavadarci grad na kulturata ...................................7ANgeliNA DiMovsKA: Dobar po~etok i kraј ................................................24QuboMiR gRuevsKi: stameno ~ekorewe kon teatarskite visini ..........29 \oR\i JolevsKi: ohridsko leto 2010 pod mototo“Театарски реминисценции” ...................................49sloboDANKA îêvsKAinternacionalen festival na anti~ka drama “stobi 2010” .................................................61goce RistevsKi:Domot na Jago, Risto i tatkovinata .......................65QuboMiR gRuevsKi:Po potraga po samopotvrda i kvalitet .................80AleKsANDRA bo[KovsKA:Сон што стана јаве ..................................................87eleNA RoMANovA: Скомрахи ..................................................................92 toDoR KuzMANov:Mnogu èlbi, me~ti i fantazija ...........................94НаТалија КрСТева:Фестивал на комедија-Куманово ..........................100skupi fest 2010 ....................................................105Feli[A HARDisoN loNDRe:Приближување на театрите од целата земјина топка .......................................................................108PetRe bAKevsKi:edna sredba, edno trajno pametewe ....................116 D-r KostA bAlAbANov:Прилог кон проучувањето на драмските трудови на јордан хаџи Константинов-џинот ....123eleNA JosiMovsKA:Сведоштва за тетарската дејност во штип низ сеќавања, репортерски белешки и публикувани спомени од 19 и првите децении на 20 век .126риСТе СТеаФаНовСКи:Театарски денови за паметење ............................133loRetA geoRgievA:Promocija na monografijata “turski teatar” ...142Prof. d-r. vAsil tociNovsKi:vreden monografski trud ....................................146PetRe bAKevsKi:@ivo svedo{tvo , cela istorija ..........................149bea so nas: Dimitar Hristov, Kiril zdravevski, Petar stojanovski - babec, Mile Popovski, Dimi-tar zozi, Radmila zlatkovi} ..............................159 ivAN ivANovsKi:Брилијантен творечки дух .....................................164PReMieRi ............................................................168

театарски гласникspisanie na teatrite i na teatarskite profesionalci vo Makedonija

izdava~:Direkcija za kultura i umetnost na skopje

za izdava~ot:Mirko stefanoski

Adresa:bulevar “sv. Kliment ohridski” 58bp.fah 519, 1000 skopje, Makedonija

telefon / faks:+389(0) 2 3222 341, 3165 064, 3238 372

e- mail:[email protected] i odgovoren urednik:Risto stefanovski

Kompjuterska podgotovka i grafi~ko oblikuvawegoran Jovanov

Korektura:bogica stefanovska – Romanova

Predna korica: Kavkavski krug so kreda, Naroden teatar “vojdan êrnodrinski” – Prilepzadna korica: Premieri i koprodukcii odigrani na skopsko leto 2010: “Pago suno” – produkcija skopsko leto, “spinoza” – Mal dramski teatar - bitola, Dramski teatar – skopje, Makedonski naroden teatar – skopje, “izgubena verba” – Make-donska opera i balet, “ 3327 (Devette knigi na Nikola tesla) – produkcija litl bradr , “ vladi-mir, Kosara. i qubovta” – Festival “barski Qet-opis – crna gora

“teatarski glasnik” izleguva so finansiska poddr{ka na Ministerstvoto za kultura na Repub-lika Makedonija

kavadarci grad na kulturata 2010

Печатењето е финансирано од општина Кавадарци

5

тЕАтАРСКИ ГЛАСНИК

скопје , 2010

5

сВеТски ден на ТеаТароТ – 27-ми март 2010

македонска порака

СвеТСКи ДеН На ТеаТароТ

Далеку од мојата земја - ме прашуваат за мојот театар. Никогаш не сум имал доволно дистанца од него, за да знам

се за него... Ја немам ни сега. Но, сигурен сум, дека спецификата на тој Театар - е детерминира на од поднебјето, од менталитетот, јазикот, насле-дството, опште ствениот момент… И се разбира - од поединци. - Индивидуи.. Некои Глумци, режисери... Живи луѓе.

Во конкретниов случај - И со уште нешто - кое незнам како точно се нарекува - но силно го чувствувам. Нешто што не е правец - ниту вид. Нешто што не е систем - туку инстинкт. Нешто што не е естетика - туку антрпологија… Нешто што има свои подеми и падови. Но и свои длабо ки корени. Тоа е мојот Театар.

Вечерва повторно ќе бидам дел од него - и сосема - инстиктивно ќе ја оставам пред неговите врати - целата таканаречена култура што ја создава современиот поредок,- користејќи ги технолошките митови од една страна, и прин-ципот на задоволување на физиолошките потреби - од другата.

И повторно - како и секогаш - ќе ги затворам вра тите на сето она што го спречува - вистинско то поимање на човековата суштина и инди видуал-ност. Ќе ги оставам надвор - сите слатки вистини - бранети со бедеми од лаги, и сето она - што коренито ги навредува - сеопфатните и разно-бојни човечки искуства.

Освен нив, во него ќе ги најдам - сите оние хумани вредностии - што сме ги подзаборавиле

патем - силувани од оние кои владеат со светот надвор - со законот на посилниот, со поредокот, со принуди и награди и со привидот на обра-зованието.

Тој Театар - силно ќе се спротистави на исто-ријата - затруена со митологија, ќе ја воспостави – сегашноста - како единствена возможна рамка за вистинска љубов, и - суптилно, чувствено и разумно - ќе ја насети смислата на нашата иднина и идентитет.

Мојот Театар - вечерва - повторно ќе се пре-соблече во рувото на Дон Жуан, ќе ја отфрли бесмилата на апсурдот и погубноста на малогра-ѓан шти ната. И по којзнае кој пат - ќе се обиде да ги напипа -принципите за човечката несреќа, како и изворите на неговата бесконечна сила. Ќе се обиде да го спротивстави - убавото на грдото. Да го просее доброто од злото. Помислу-вам дека таквиот Театар би можел да биде - но ва Но ева барка….

Далеку од дома - си ја допуштам себеси оваа Илузија, зашто - конечно - без илузии - во ова време на “чисти сметки” и ”реални нешта“ - ние се повеќе нема да бидеме во состојба да живееме како човечки суштества,

Можеби затоа - сеуште верувам во луѓето - кои се во состојба да сонуваат преку Театарот. И да бидат негова суштина .

Тие едноставно - понекогаш имаат талент - да го замислат оној Живот, - кој неличи - на животот што го живееме денес.

И тие имаат моќ да го менуваат на подобро.

Никола Ристановски

Актер, македонски народен театар, македонија

6 7

СвеТСКи ДеН На ТеаТароТ

меѓународна порака

Една од најголемите британски актерки, популарна и наградувана за улогите во театарот, филмот и телевизијата

Светскиот ден на театарот ни дава уба-ва можност да го славиме Теата рот во неговите безбројни форми. Теа-

тарот е извор на забава и инспирација и, тој умее да ги соедини големиот број различни народи и култури низ светот. Но, тој е многу повеќе од тоа, ни дава можност да се образуваме и инфо-рмираме.

Театарски претстави се играат по целиот свет, и нè само во традиционалните театарски прос-тори. Претстави може да има во некое афри-канско селце, во подножјето на некоја планина во Ерменија, на некое мало острвце во Тихиот океан. Потребен му е само простор и публика. Театарот може да не насмее и да не расплаче, но треба да не тера на размислување и делу-вање.

Театарот се создава со тимска работа. Акте-ри те се тие што се гледаат, но има зачудувачки голем број на лица кои не ги гледаме. Тие се, исто толку, важни колку што се и актерите би-дејќи нивните разновидни и стручни вештини овозможу ваат да се случи претставата. Славата и успехот и ним им припаѓа.

Светскиот ден на театарот се слави на 27 март. Но, од најразлични причини, секој ден треба да биде ден на театарот, ние имаме одговорност да ја продолжиме традицијата на забава, образование и просветување на нашата публика без којашто не би можеле да посто име.

џуди денч

6 7

KAvADARci - gRAD NA KultuRAtA


i na{ata zemja ja prifati kon-cepcijata i ja sproveduva zna-~ajnata akcija kulturata da se po ddrùva i postojano da se promovira vo site svoi ànrovi i formi na komunikacija. tuka spa |a i insistiraweto taa da se razviva vo se-koe mesto, taka {irej}i go du hot i razbiraweto na si te ìvotni procesi, {to se te ma i predmet na kulturnoto tvo-re{ tvo. za taa cel vo evropskite zemji za po~na da se opredeluva grad na kulturata, kade vo odredena godina se koncentrira lokal-noto kulturno tvore{tvo, a se odrùvaat gostu-vawa od site krai{ta, za so toa da se dade pri dones kon zaedni{tvoto i duhovnoto edin-

stvo. vo tie akcii u~estvuvaat i tvorci od na{ata zemja.

takva ktivnost vo Repub-lika Makedonija ja za-po~na i uspe{no ja sproveduva Minis-terstvoto za kultu ra, opredeluvaj}i seko ja

godina edno mesto ka ko grad na kulturata,

za da bide sredi{te na kulturnite zbidnuvawa.

vo 2010 godina toa e Kava-darci, grad poznat so kulturni tvorci

vo site oblasti, so zna~ajni tvore~ki rezultati vo muzikata, likovnite umetnosti, naukata itn.. vo vata{a be{e prvata makedonska pe~atnica. vo toj grad gra|anite ja sakaat kulturata i ima dos toinstva za da se re pre zentira mislata i

8 tEatarSki glaSnik 2010


tvo re{tvoto na kavadar ~anite. Kavadarci se iz bori za ovoj po~esen status so raz vienata kulturna ak tivnost dosega i, po sebno, vo po-slednite godini vo svoite kul turni institucii Do mot na kulturata “ivan Mazov - Klime“, Mu -zejot - galerijata i bi bli o tekata “Fetkin“, so brojnite do sega{ni kulturni manifestacii, nekoi na republi~ko nivo, kako sredba na horo-vite, tikve{kiot grozdober, odbeleùvawe na zakrojuvaweto na lozjata na sveti trifun i sl., kako i so kulturnite beleìtosti polo{kiot ma nastir sveti \or|i, mokli{kiot manastir sveti Nikola, ekolo{kite centri planinata Ko uf, ezeroto “tikve{“, visoramninata vi-ta~evo i dr. za izborot na Kavadarci za grad na kulturata pridonese i poddr{kata {to za

kul turata ja dava op{tinskata uprava na ~elo so gradona~alnikot Aleksandar Panov.

spisanieto “teatarski glasnik“ tradiciona-lno go odbeleùva gradot na kulturata na svoite predni stranici. vo ovaa godina e od-brano da se pretstavi razvojot na teatarskoto tvore{tvo vo Kavadarci i od kavadar~ani, kako i da se prezentira deloto na najpoznatite tea-tarski tvorci od Kavadarci. Prilozite za ovoj broj gi podgotvija esteti~arot d-r Kiril temkov i akademskiot grafi~ar vladimir temkov, di-rektor na Domot na kulturata, koj go nosi imeto na najpoznatiot makedonski teatarski kriti~ar ivan Mazov - Klime, kade {to glavno se slu-~uvaa mani festaciite vo ovaa prazni~na go-dina za kabvadare~kata kultura i kade dejst-vuva gradskiot teatarski ansambl.

Кавадарци во зима

bolva vo uvo

број 74-75, 2010 9


tEatarOt vO kavadarci

teatarot e zna~ajna umetnost, koja ima qubi-teli vo site kulturi i epohi. vsu{nost, negovata doblest se trajnite vrednosti na ~ove~kite ka rakteri, koi na razli~en na~in, no vpe~atli vo se sretnuvaat so mnogute problemi vo ivotot, potoa odnosite pome|u lu|eto, koi sekoga{ zasluùvaat da bidat razgledani i doìveani vo svoeto dramati~no slu~uvawe, kako i dija-logot, koj e sredstvo za iznesuvawe na mislite i metod za razbirawe na ~ove~kite stavovi i nameri. teatarot e ìva slika na edno op{te-stvo i negovata izvedba i popularnost zna~at mnogu za sekoja zaednica, koja so svojot teatar se zbogatuva kulturno i humanisti~ki.

Kavadar~anite go sakaat teatarot, kako {to se qubiteli na site vidovi umetnost. u{te patuva~kite teatri doa|ale, ispolnuvaj}i gi srcata na kavadar~ani so interesirawe i ra-dost. tie i samite sakale da pravat pretstavi, kako {to se prepravawe vo xalamari na decata i mladinata na Pro~ka, pravewe u~ili{ni priredbi, veseli igri na badnik ili na drugite verski praznici, kako i {egoviti nastapi na serenadite, svadbite ili na zabavite po uba-vite kavadare~ki dvorovi.

ovie bea svoevidno voveduvawe vo vis-tinskite teatarski pretstavi, koi se praveni vo Kavadarci od 1920-tite godini. zapameteno e deka vo niàta gimnazija, koja e osnovana vo Kavadarci vo 1919 godina, direktorot \or|e Konstantinovi}, po poteklo od Dojran, gi ani-miral u~enicite da podgotvuvaat edno~inki. Prvata celove~erna pretstava vo Kavadarci ja podgotvile tokmu u~enicite na toa u~ili{te vo 1925 godina, piesata “zla èna“ od Jovan ste rija Popovi} - igrale Aleksandar gligori ev - linin (potoa poznat kako sobira~ na tikve{-kite narodni pesni), Risto Pop stefanov, Apostol Apostolov, a istata godina nastav-nicite na u~ili{teto, zaedno so u~enicite, podgotvile pretstava “Mominska kletva“ od Janko veselinovi}. Prvata pretstava na kava-da re~kite amateri bila “Kolo i Nevenka“ (1926) so izve duva~ite svetlana Pop-Koceva, Qubica Mici}, taska Kazanxieva, slav~o tem-kov i dr. zaradi golemiot uspeh, pretstavata

bila povtorena ne kolku pati. toa gi ohrabrilo u~esnicite, pa pod gotvile i piesa “car ]iro“, izvedena vo sa lata na hotelot “balkan“ (koja dolgo }e ostane gla ven gradski izveduva~ki prostor za teatri i podocna za kino). Reìral slav~o temkov, po docna pro~uen detski novi-nar, koj dolgo vre me bil glaven dvigatel na teatarskiot amaterizam vo gradot, a igrale Kiro Popov, Ap. Apo stolov, sultana êmerska, No ra velova, slo bo danka Hadkinson i dr. uspe-site gi privlekle i drugite kandidati za ama-teri, pa vo reìja na sl. temkov se podgotveni u{te nekolku pretstavi: “Agata od Ribnik“, “Knez ivo od semberija“, “zla èna“.

Prvoto kavadare~ko kulturno-prosvetno dru {tvo “bratstvo“, osnovano vo 1928 godina, ima lo i teatarska grupa. Nejzinite ~lenovi u~e stvuvale kako pridru`ni ~lenovi vo pa-tuva~kite teatri na Dim~e trajkovski, Petre

Чорбаџи Теодос- сезона 1963/64

Prli~ko (“boem“) i dr., koi publikata vo Kava-darci saka la da gi vidi. Prvata samostojna pretstava izve dena od kavadare~kite akteri, duri delumno na makedonski jazik (1936), bila dramatizacijata na “slugata Jernej i negovoto pravo“ od slovene~kiot pisatel ivan cankar, najpoznata novela za pra{aweto na praved-nosta od na {iot region. Reìral sl. temkov, a vo glavnite ulogi nastapile Dimkata Angelov i Milan Daskalov. Pretstavata imala golem uspeh, no vlastite brgu ja zabranile zaradi revolucioner nata sodrìna i “lo{iot srpski jazik“. sli~na sud bina doìvela i “smrtta na



goce“, podgotve na vo gimnazijata za vremeto na bugarskata okupacija. Pretstavata so Qubica Poceva vo glavnata uloga ne bila dozvolena, zatoa {to vo pesnata za goce direktorot baral da se pee deka herojot zaginal za bugarija, a akterkata upo rno go peela originalniot tekst deka na{iot heroj padnal za Makedonija.

Pred po~etokot i na samiot po~etok na vto-rata svetska vojna vo Kavadarci imalo gradsko ~i tali{te, kade rabotel Dime Pop Atanasov (koj padnal prva voena `rtva) i bilo aktivno sobirali{te na mladinata, od koi }e proizle-zat poznatite kavadare~ki borci. tamu e pod-gotvena piesa “Hristo botev“ za pro~ueniot anar histi~ki heroj od pred edno stoletie. Na proslavata na majskite praznici vedna{ po okupacijata, mladincite od itali{teto orga-nizirale vo Mokli{ta priredba so recitacii i izvedba na piesa “sonceto od istok“, reìser Mi lan Daskalov, vo koja igrale Angel emerski, Rada Poceva, Kostadin Man~ev, ilija badev, de korot go nacrtal Qup~o [kartov, a vo podgo-tovkite u~estvuvale Dime Pop Atanasov, Kiro spa nxov, stefan i todor Haxitefovi, Dimkata i boro Angelovi i drugi revolucioneri.

Mladite intelektualci od Kavadarci bile dvi e~ka sila na kulturno-zabavniot ivot vo tikve{kiot odred, vo vtorata brigada i vo dru-gite edinici na narodnoosloboditelnata vo-jska - Mito Haxi vasilev, ivan Mazov... Nekolku de no vi po osloboduvaweto vo septemvri 1944 go dina, vo Kavadarci e oformeno oddelenie za Agit-prop: Qup~o [kartov (podocna preseda-tel na op{tinata i nositel na izgradbata na no vo Kavadarci), za bibliotekata bil odgovo-ren ve lko Kocev (podocna poznat novinar), za prosvetata Apostol Apostolov, za horot i or-kestarot Aleksandar linin i za teatralnata grupa Milan Das kalov, koj glavno bil reìser na site piesi. vo teatralnata grupa aktivno ~lenuvale lazar gro zdanov, ilija Karovski, lena Mitkova, vera ge ~eva, vera Apostolova, Koce Karov, il~o ba wanski, lasko Mukaetov, Aleksandar grkov i mno gu drugi. se rabotelo vo zgradata na sega {noto osnovno u~ili{te “stra{o Pinxurot“. gru pata podgotvuvala ske-~evi i edno~inki i soz davala popularni sati-ri~ni “vrap~iwa“, koi naj ~esto gi pi{uval po-docna poznatiot pisatel la zo Karovski.

Prvata pretstava bila “\ore Magarevski“ od vla do Maleski, reìja M. Daskalov. bile na-pra veni i edno~inki “Hitler vo agonija“, “De-voj~eto od sever“, “sonceto od istok“ i dr., a so najgolema ambicija bila podgotvena pie-sata “Pe ~albari“ od Anton Panov, vo koja nas-tapila i vaska bixova (toga{ evakuirana vo Ka vadarci). Pret stavite bile igrani pred prepolneta sala na toga{noto kino vo hotelot “balkan“, kako i po selata, kade trupata gostu-vala samostojno ili kako del od politi~kite mitinzi na koi govo rele poznatite revolucion-eri. za Novata 1945 godina, prvata vo sloboda, bila podgotvena interesna priredba so drama-ti~en prikaz na oku pacijata, a po polno}niot ~as bilo pretstaveno osloboduvaweto i ra-dosta na lu|eto. so ambicija da tvorat, mla-dite qubiteli od grupata ja sozdale pretsta-vata “Po nevolja lekar“, vo koja glavna uloga ja igral lazar grozdanov - Roli}. Na prvata re-gionalna smotra na mladinskite ostvaruvawa vo veles, kavadar~anite se proglasni za najdo-bri zaradi teatarot, horot i fudbalskata ekipa.

Сцена од ”Коштана”

број 74-75, 2010 11


vo po~etokot na 1945 godina M. Daskalov za minal na nova dolnost, a rakovoditel na tea tralnata grupa stanal slav~o temkov, sekre-tar na gradskata biblioteka. ovoj poznat tea-ta r ski amater od pred vojnata ja prevede i postavi ko medijata “vraà~“, a potoa se zafati da go dra matizira romanot “ôkolada“, vo koj se pri ka uva korupcijata vo novoto sovetsko op {testvo. Pretstavata gi animirala tvore-~ki te idei na u~esnicite i odeknala kaj publi-ka ta, iako imalo i zabele{ki deka ne e vreme za kri ti~ki pristapi. site sovremenici se soglasuvaat deka grupata izigrala istoriska misija vo razvitokot na kulturata vo tikve {i-ja ta, igraj}i vo malite, toga{ zaostanati sela, donesuvaj}i novi soznanija i poraki, po kaùvaj}i kolku teatarot moè da ima zna~ajna du hovna, socijalna i edukativna uloga. grupata ~es to gostuvala i vo voenite bolnici vo [e{kovo i bohula, moralno poddrùvaj}i gi ra netite borci. ^lenovite na grupata aktivno u~estvu-vale vo programata na razglasnata stanica, ~ii dva zvu~nici bile postaveni na Plo{ tadot, a strujata, koja gradot toga{ ja nema{e, se kori-ste{e od dinamoto na prvoto kino vo Kava-darci, doneseno od Dime temkov, koe pri-kaùva{e filmovi vo salata na “balkan“. tea tar skata grupa be{e nositel na kulturno-zaba vnite agitacioni zada~i pri izbo ri te za ustavotvornoto sobranie, so koi se pos tavuvaa temelite na novata dràva. bea igra ni piesite “Dvajcata opsadeni“, monodra ma ta Penko pa-darot“ (vo izvedba na Pero Mi nov), “tatko i

sin“, a podocna i originalno napi {aniot tekst “iz borite nekoga{ i sega“ - niv ni avtor, redak-tor i reìser e slav~o tem kov, voditel i du{a na ovaa teatralna grupa, vo koja nastapuvaa re dica kava dare~ki mladinci, nekoi od niv po sle poznati pisateli, ùrnalisti i op{te-stvenici.

teatarskata aktivnost, so predvoena tra di-cija, a burno razviena ve}e vo 1944 i 1945 godina, be{e osnovata od koja zapo~na razvojot na teatarot vo Kavadarci. teatarskata grupa pod gotvi tri premieri vo 1946 godina i nekol ku godini ima{e silna aktivnost, iako nema{e sala i igra{e vo hotelite “balkan“ i “Jugo-slavija“, sé do zavr{uvaweto vo 1952 godina na noviot za druèn dom, odnosno dene{niot Dom na kulturata. Pokraj amaterite od gradot, ak-terska osnova za teatarskata dejnost pretsta-vuva{e gim nazijata, koja za prv pat gi ima{e site kla sovi, i ~ii nastavnici Kiro [opov, Ale ksandar Apo stolov, Marija Damjanova, Mi le veselinovi} ja poddrùvaa grupata gradski kulturni aktivisti, kako slav~o temkov, Alek-sandar grkov, la zar grozdanov, ilija Ka rovski, il~o bawanski, Qup~o [kartov, koi mnogu se grièa za razvojot na teatarot vo gradot.

vo noviot Dom na kulturata, na Plo{tadot, ima golema kino sala, so {iroka bina, koja ot-toga{ do denes sluì za site vidovi priredbi i tea tarski pretstavi i gostuvawa vo Kava-darci (razvojot na teatarot vo gradot instruk-tivno i detalno e prikaàn vo publikacijata “50 godini teatarska dejnost“ napi{ana od ilija Karovski, dolgogodi{en ~len na teatar-skata grupa i direktor na kavadare~kiot Dom na kulturata, obja vena vo 1995 godina). vo Domot na kulturata ima {e kino, folklorna grupa, gradski peja~ki hor, tehni~ka sekcija za izra botka na dekor, kostimi i plakati, a pose-bno e zna~ajno osnovaweto na Amaterski tea-tar. Prvite rakovodi teli bea boro [opov, blaò Dubrov i boro Ha xi vasilev, a rabotata se razvi osobeno so doa |aweto na ~elo na lazar grozdanov, najistaknat akter-amater vo povoenata gradska teatarska grupa. Na scenata so svetla, kostimi i drugi tehni~ki sredstva nastapite na trupata deluvaa vistinski tea-tarski. bea postaveni komediite “somnitelno

ало, северен пол - 1993



lice“, “Pokojnik“, “Milionerot“, “D-r“, “Pat oko-lu svetot“, “Naàlena familija“, koi gi reì-ra{e Aleksandar grkov, stu dent vo skopje, koj prethodno u~el sredno tea tarsko u~ili{te vo belgrad. Ponekoga{ dejstvuvaa i dve grupi, podgotvuvaj}i posebni pretstavi - “Pop Kiro i pop spiro“ ja reìra{e Al. grkov, a “[kola za èni“ od Molier ilija Ka rovski. zapi{ano e deka se izvedeni i “Pe ~albari“ od Anton Panov, “Ale ksandra“ od kava dar e~kiot pisatel tome Arsovski, “Maliwak“, “edna ve~er“ vo reìja na il~o bawanski, “ôrbaxi teodos“, “ivkova slava“, “vlast“, “Naroden pra tenik“ i dr.

vo 1961 godina direktor na Domot na kultu-rata stana ilija Karovski, posveten teatarski deec. Prodolì aktivnosta na Amaterskiot teatar, no so zacrtana programa. sekoja godina bea podgotvuvani 4-5 premierni izvedbi, so po naj malku desettina reprizi, taka {to kava-dare~kiot Amaterski teatar prikaùva{e i do 250 pretstavi vo gradot, vo tikve{kite sela ({to be{e posebno stimulirano za zaìvuvawe na kulturnata aktivnost vo pasivnite selski sredini) i na gostuvawata niz dràvata. toga{ bea primeni i nekolku profesionalni dejci, vraboteni za dejnostite vo Domot na kulturata ili kako novinari vo Radio Kavadarci, koe od 1958 godina e pripoeno kon Domot - Jordan sto-janov, vaso Angelov, blagoja Nikolovski, Dan~o bawanski, Aleksandar vidikov i Milica Di-mova. toj teatarski kolektiv moè{e redovno da podgotvuva i izveduva teatarski pretstavi, a be{e i jadro za sozdavawe pogolemi prets-tavi so u~estvo na amaterski akteri od gradot. se anga iraa i profesionalni reìseri, po~e-

sto gos tuvaa Predrag Di{qenovi}, Risto Majs-torov, Mir ko stefanovski, blagoja Andreev, Aco \o r ~ev (akter po poteklo od bliskoto Nego-tino).

beleìti makedonski tvorci, ilija Mil~in, sa{a Markus i dr., bea pokanuvani da odràt predavawa za stru~no usovr{uvawe na scens-kiot govor, kolektivnata igra, u~eweto na teks-tot i sl. so toa se podobri i odnosot kon teata-rot i negovata rabota, taka {to kavadare~kiot amaterski teatar dostojno se pretstavuva{e na Republi~kite dramski smotri vo Ko~ani, kade be{e i nagraduvan. se vode{e grià profe-sionalno vrabotenite da se usovr{at - vaso Angelov be{e na dva kursa na reìseri-ama-teri koi gi organizira{e Kulturno-prosvet-nata zae dnica na Makedonija, a i drugite ak-teri u~e stvuvaa na soodvetni seminari. se dodeluvaa i stipendii na studentite na soo-bra znite aka demski institucii - blaè slavev be{e stipendist na Fakultetot za dramski umetnosti, la zar belevski na Fakultetot za muzi~ki umetnosti. Kavadare~kiot teatar sora-botuva{e i raz menuva{e gostuvawa so teat-rite od vrawe, Ni{ i Prizren, u~estvuva{e na dramskite smo tri vo Hvar, Novi travnik, tre-biwe itn.

Qubovta na kavadar~ani za teatarot be{e izrazena i pri gostuvawata na makedonskite profesionalni teatri. Pokraj nastapite na Narodniot teatar i, osobeno ~esto, na Drams-kiot teatar od skopje, redovno doa|aa teatrite od veles, Prilep i bitola, so koi be{e dogovo-reno sekoja premierna izvedba da ja prikaàt i vo Kavadarci. blisku do Kavadarci e i antik-vitetniot grad stobi, vo koj, vo sorabotka so

Моите бебиња - 1975

Злосторство без казна - 1990

број 74-75, 2010 13


Makedonskiot naroden teatar i negovite rako-voditeli stojmir Popovski i ilija Mil~in, bea organizirani prvite Anti~ki ve~eri. Pros-torot go is~isti i pristapite gi suredi kava-dare~kiot Amaterski teatar so materijalna pomo{ od op{tinskoto sobranie na Kavadarci. vo ramkite na tikve{kiot grozdober vo 1965 godina bea izvedeni tragediite “Antigona“ i “trojanki“, so prisustvo i na 4.000 gleda~i. ova be{e tradicija nekolku godini, a nastapija i bitolskiot Naroden teatar i teatarot od pols-kiot grad lublin so “cezar i Kleopatra“.

Rabotata na kavadare~kiot amaterski tea-tar prodolì od 1975 godina so v.d. direktorot na Domot na kulturata ilija Nedelkov, koj sa-miot reìra{e nekolku pretstavi, koi bea igrani na smotrite vo gevgelija. izvedeni se piesite “somnitelno lice“, “Naroden pra-tenik“, “Muva“, detskata pretstava “carskiot pa`“. to ga{ vo Domot e vraboten blaè slavev, diplomec na Fakultetot za dramski umetnosti. istata godina za direktor na Domot i rakovo-ditel na Amaterskiot teatar e izbran Risto bandev, poznat kavadare~ki muzi~ar i kulturen deec. se anga iraat reìseri, scenografi i kostimografi i pretstavite se blisku do pro-fesionalno nivo. Doma{nite reìseri se blaè slavev i vaso Angelov, a kako gosti doa|aat blagoja Andreev, Petre Prli~ko (koj pred vojnata so svojata trupa ~es to nastapuval vo Kavadarci so golem uspeh), Mite grozdanov. Postaveni se piesite “Nikoletina bursa}“, “Ko{tana“, “bumerang“ i “Paradoksot na Diogen“ od kavadare~kiot pisatel tome Arsovski, “Ana-lfabeta“, “Koza“, “crnila“, “Pe~al bari“ i drugi teatarski dela i recitali. ocenkite bea po-falni i publikata be{e brojna.

od 1980 godina direktor na Domot na kultu-rata e bogdan Jovanovski. vraboteni se nekol ku akterki (svetlana Jankulova, Andrijana sapun-xieva, Milica go~evska, violeta Josifova), so {to se oformi seriozen teatarski kolektiv so 8 akteri, scenograf i scenski rabotnici. toa ovozmoì godi{no, zaedno so amaterite koi masovno u~estvuvaa vo teatarot, da se pod-gotvuvaat 4-5 premieri, ànrovski glavno bi-tovi drami i komedii, a zadolìtelno i detski pretstavi. Rakovoditel na teatarot be{e bla-

è slavev, koj reìra{e, a angaìra{e i poz-nati ma kedonski tvorci. vo gradot se odrùvaa do 60 pretstavi godi{no, a po selata u{te 10. ima {e razmena so zbratimenite gradovi [i{-ka-Qubqana i boqevac, kako i gostuvawa vo vrawe, vaqevo i drugi gradovi. Redovno se u~estvuva{e na Regionalnite teatarski igri vo gevgelija i na Republi~kite teatarski smo-tri vo Ko~ani, se dobivaa nagradi i se ode{e na sojuzni smotri vo Prizren i vo trebiwe. teatarskata grupa od Kavadarci be{e me|u najaktivnite vo Makedonija i odli~na sekcija na eden gradski Dom na kulturata.

vo 1983 godina se renovira{e Mladinskiot spomen-dom “12 Drugari“ vo vata{a. od kava-dare~kiot Dom na kulturata dojde kako pomo{ vaso Angelov, koj pottikna tvore~ka aktivnost na nekolku poliwa, me|u koi i amaterska tea-tarska grupa, koja angaìra{e i profesionalen reìser (Mite grozdanov) i podgotvi nekolku pretstavi, pome|u koi “Radovan III“ i “bledica“. grupata osvoi prvo mesto na smotrata vo Ko-~ani i be{e makedonski pretstavnik na sojuz-nata smotra vo trebiwe.

vo 1985 godina op{tinskoto sobranie na Kavadarci go imenuva{e Domot na kulturata “ivan Mazov - Klime“, spored poznatiot borec, novinar i pisatel, koj e roden vo Kavadarci i be{e najpoznat makedonski teatarski kriti~ar (1923-1977).

vo toga{nite procesi na integracija na kulturnite institucii, vo Kavadarci e formi-ran edinstven centar za kultura i infor-macii, so Domot na kulturata i negovite ak-

gospoѓa ministerka



tivnosti kako negov del. samata teatarska dejnost, od Amaterski teatar go smeni imeto vo teatar pri Domot na kulturata, so toa stavaj}i akcent vrz profesionalna rabota. zaradi toa teatarot ne u~estvuva{e pove}e na Republi-~kite dramski smotri vo Ko~ani - paradoksalno i pred toa ima {e zabele{ki za negovoto nas-tapuvawe vo Ko~ani, za{to ima{e nekolku pro-fe sionalni dejci, a sepak ne mu be{e ovoz mo-èno da zeme u~estvo na teatarskiot fes ti val “vojdan êrno drinski“, kako sredba na profe-sionalnite tea tri, bidej}i vo kavada re~kite pretstavi se koga{ ima{e golem broj amateri. sega kava dare~kiot teatar u~estvuva{e vo pri-dru`nite manifestacii vo Prilep.

vo sekoj slu~aj, teatarskata dejnost prodol-ùva{e kontinuirano da te~e vo Kavadarci. centarot be{e vo Domot na kulturata, vo koj ra botea nekolku teatarski izgradeni li~nosti, ka ko baza za sozdavawe razni vidovi pretstavi za gradskata i selskata publika, za gostuvawa i za u~estvo na stru~ni smotri, voop{to za odrù-vawe na tradicionalnata qubov na kava dar-~anite za teatarot. vo izminatite decenii niz teatarskata grupa pri kavadare~kiot Dom na kul turata nastapuvaa pove}e od 300 artisti, {to pokaùva kolku kavadar~anite go sakaat tea-tarot i se vloùvaat za tvore{tvo na toj plan.

vo gradot ima{e i drugi vidovi razgraneta tea tarska dejnost. Reìserot blaè slavev orga nizira{e privaten teatar “scenakord“, koj dava{e pretstavi niz cela Makedonija. vo Ra-dio Kavadarci, koe vo pogolem period be{e ak tivnost na Domot na kulturata, bea podgotvu-

vani i izveduvani radiodrami, od koi edna vo serija “Dinastija na kavadare~ki na~in“, be{e vistinski fenomen, soedinuvaj}i kriti~ki po-gledi za sovremenoto ìveewe i tikve{ki izreki i dijalekt. serijata odeknuva{e niz cela Makedonija, a potoa be{e prenesena vo Radio skopje. teatarska aktivnost razviva{e i Mladinskiot kulturen centar (vo starata zgrada na Rabotni~koto u~ili{te, odnosno na oficerskiot dom), kade, so poddr{ka i rako-vodstvo na suzana Mihova i vladimir temkov, bea podgotvuvani i prezentirani razni u~i-li{ni pretstavi i drugi vidovi jubilejni i zabavni priredbi za mladite. vo Mladinskiot dom rabote{e Mladinskoto dramsko studio.

salata vo Domot na kulturata izgore vo po-àr i nekolku godini nema{e pretstavi. teata-rot se razviva vo Kavadarci i vo sovremeniot pe riod - vo vozobnovenata rabota na Do mot na kul turata “ivan Mazov - Klime“, so direktorot vladimir temkov, postaveni se nekolku prets-tavi: “briljantin”, “iceto i Juleto”, “7 - smrt ili sloboda”, “gospo|a Ministerka”, a vo godi-nata koga Kavadarci e grad na kulturata posta-veni se premierno pretstavite “Xon Pipl-foks”, “bolva vo uvo”, Petli” i “Hamlet od Dolna bo {ava”.

za teatarskata dejnost vo Kavadarci e zna-~ajno da se spomene i deka razni intelektualci i tvorci od Kavadarci se povrzani so razvojot na teatarot i teatarskata misla vo Makedonija i po{iroko.

ivan MazOv - kliME, roden vo Kava-darci, ~ie ime go nosi Domot na kulturata i teatarot pri Domot, be{e najpoznat make-donski teatarski kriti~ar, urednik na “Nova Makedonija“, kade redovno objavuva{e kritiki za site teatarski nastani vo na{ata zemja i po{iroko, davaj}i i drugi teatrolo{ki prido-nesi za razvojot na teatarot. Po negovata smrt, sterijinoto pozorje, ~ij{to be{e ~len na up-ravnite tela, vostanovi nagrada za kritika so ne govo ime, koja be{e dodeluvana za najdobri te teatarski kriti~ki tekstovi vo celata zemja. Negovite kriti~ki tekstovi i drugi knigi se objaveni vo 6-tomnoto izdanie na odbrani dela (1982).

Печелбари - 1978

број 74-75, 2010 15


Negovata }erka liljana Mazova go nasledi na mestoto teatarski kriti~ar i urednik na “Nova Makedonija“. taa isto taka e mo{ne ak-tivna vo organizacijata na teatarskiot ìvot i festivali vo zemjata i vo stranstvo. Nejzi-nite dela se objaveni vo dve knigi “Kov~eg so vremeto“ i “toj i tie - teatarski sloùvalki“.

Najpoznat dramski pisatel od Kavadarci e tOME arSOvSki, eden od trojcata beleìti av tori od prvata generacija novi makedonski dramati~ari (zaedno so Kole a{ule i branko Pendovski). toj napi{a nekolku isklu~itelno vredni drami, kako “Paradoksot na Diogen“, i pove}e dramski tekstovi za radio i televi-zisko emituvawe.

Profesorot d-r Kiril temkov, zaedno so svo ite mladi sorabotnici, go osnova otvore-niot teatarski univerzitet vo ramkite na este-ti~kata laboratorija na Filozofskiot fakul-tet (koja ja rakovodea zaedno so akademikot geo rgi stardelov), so cel umetnosta da se kori sti za edukativni celi. so Qubi{a Niko-di nov ski - bi{ tie go osnovaa vo 1976 godina naj poz na tiot makedonski internacionalen te-atarski fes tival “Mlad otvoren teatar“. vo 1978 godina napravija obid da napravat alter-nativna teatarska trupa, za koja K. temkov nap-ravi adaptacija “Ana“ na najpoznatiot antimi-li taristi~ki tekst na b. breht “Majka Hrabrost“ (re ija Rahim bur han, igraa Kire Pe~ijarev ski, so wa Karanxulovska i dr.). Ne uspevaj}i da ja dovedat do rea lizacija ovaa pretstava, so reìserot vladimir Mil~in ja napravija naj-popularnata mla dinska pretstava “zelena guska“, potoa kri ti~kata piesa “@ivotinska farma“ spored Xorx orvel, “Pepela{ka vo popraven dom“ i dr. (razvojot na ovie dramski formi e prikaàn vo knigata na Q. Nikodi-novski “Alternativniot teatar vo Makedo-nija“). Kaj d-r K. temkov magisterski i doktorski trudovi od oblasta na teatarskata estetika

Зона Замфирова - 1980

Petre bakevski

PEtrE BakEvSki e u{te eden vreden tea-tarski kriti~ar po poteklo od Kavadarci. ovoj poz nat direktor na knigoizdatelstvoto “Detska ra dost“ pri NiP “Nova Makedonija“, koe pome|u mno gu knigi objavi i dramski tekstovi, najprvin be{e teatarski kriti~ar i urednik na “stu-dentski zbor“, potoa na “ve~er“ i na “Makedo-nija de nes“ i na nedelnikot “Denes“. ima nap-raveno ne kolku drami, kako i zbirki teatarski kritiki “Pre mieri“, “lica i maski“ i mnogu knigi poezija i proza.

od Kavadarci proizlegoa i nekolku poznati tea tarski pisateli. slav~o temkov ima sozda-deno nekolku tekstovi i teatarski adaptacii na romani i raskazi vo prvite godini po oslo-boduvaweto kako dramski materijal za rabota so teatarskata grupa koja ja rakovode{e (potoa stana odgovoren za obrazovanieto vo veles, a potem stana poznat detski novinar na “Detska radost“, kade {to go osnova spisanieto “Na{ svet“). D-r lazar Karovski, poznat poet i folk-lorist, po poteklo od Kavadarci, e avtor na prepevot na “tartif“ od Molier.



napravija d-r sa{ko Nasev i d-r Q. Nikodi-novski. D-r temkov pove}e dece nii predava{e estetika na Fakultetot za dramski umetnosti (kako i na studentite po Komparativna litera-tura, na Muzikolo{kiot otsek na Fakultetot za muzi~ki umetnosti, i na postdiplomcite na Fakultetot za likovni umetnosti).

Pove}e likovni umetnici od Kavadarci bea sce nografi na pretstavi. Petar Nanevski od va ta{a, pisatel i slikar, ima napraveno pove}e scenski re{enija za pretsavite na kava dare-~kiot Amaterski teatar. Najpoznatiot povoen makedonski slikar Petar Mazev bil vraboten vo skopskiot Mladinsko-detski teatar, kade pravel kukli i sceni za Kukleniot teatar. skul-ptorot Pano An|u{ev bil scenograf vo Make-donskata televizija. Pro~ueniot makedonski slikar gligor emerski ima napraveno nekolku scenografii za sovremenite teatarski piesi - plakat za pro~uenata alternativna teatarska grupa “teatar kaj sv. Nikita goltarot“, sce-nografija i kostimi za pretstavata “tesen pat kon dale~niot sever“ i fantasti~na scenogra-fija za pretstavata “slavata i smrtta na Hoa kin Murieta“ od Pablo Neruda (dvete vo Makedons-kiot naroden teatar, reìja vladimir Mil~in) i dr. i profesorot na Fakultetot za li kovni umetnosti simon [emov ima napraveno nekolku teatarski scenografski re{enija. vladimir temkov ima napraveno scenografija za nekolku pretstavi na kavadare~kiot teatar, ka ko i na Mladinskoto dramsko studio. scenografii ima napraveno i umetnikot Risto sokolov.

Najpoznati akteri proizlezeni od Kava-darci se zafir Haximanov, koj ima interna-cio nalna sla va kako peja~ i akter vo mjuzikli te, i Qup~o - bubo Karov, najpoznatiot so vre men ko mi ~ar vo Makedonija.

so teatarsko doìvuvawe se povrzani i pov-orkite i scenite podgotveni i izveduvani na tik ve {kiot grozdober, kade se slavat boè-stvata Dionizij i bahus, povrzani so vinoto i vese lbite, kako i so teatarskite radosti.

teatar pravea i mladite kavadar~ani, von instituciite. sega mladiot lekar, specijali-zant po interna medicina-kardiologija bor~e Pavlov, kako u~enik na III i IV godina vo kavada-re~kata gimnazija, napi{a, sobra mladinska trupa, reìra{e i igra{e glavna uloga vo dve isklu~itelno zna~ajni kriti~ki piesi. igrani se vo Domot na kulturata, vo privatna reìja, so masovna poseta (taa talentirana mlada li~-nost se dvoume{e dali da studira dramski umetnosti, no sepak se opredeli za medici-nata).

sigurno postojat u{te brojni pojavi i fakti za teatarot vo Kavadarci. gi nabrojavme samo naj poznatite, osobeno onie povrzani so Domot na kulturata, koj e aktuelen centar na kultur-nite zbidnuvawa vo Kavadarci.

Domot na kulturata povtorno aktivno sora-botuva so gimnazijata ”Dobri Daskalov”, {to i vo minatoto be{e izvor za akterski potencijal i odli~ni teatarski pretstavi.

Пеtle

џон пиплфокс

број 74-75, 2010 17


ivan MazOv - kliME najpoznat makedonski teatarski kritiчar

ve{kiot partizanski odred i na bataljo not “stra{o Pinxur“. Pravel partizanski tea-tarski pretstavi. zaradi trpelivosta vo agi-tacijata go narekuvale Klime blagiot. bil sorabotnik i urednik na vesnicite na vtorata makedonska udarna brigada “Naroden glas“ i “Narodna bor ba“. Kako ~len na glavniot odbor na Narodno-oslo boditelniot mladinski sojuz, vo mart 1944 godina stanuva prv glaven urednik na eden vesnik na makedonski jazik - “Mlad borec“, koj ima pro~uena istorija vo makedons-koto novinarstvo. bil urednik na “Nova Make-donija“, na Radio skopje i na drugi mediumi, glaven urednik na vesnikot “trudbenik“. eden e od osno va ~ite na zdruènieto na novinarite na Makedo nija i na Dru{tvoto na makedonskite pisa teli.

od 1960 godina Mazov celosno se posveti na teatarskata publicistika, stanuvaj}i najpoz-nat makedonski teatarski kriti~ar. ima napi-{ano pove}e literaturni i patepisni dela. vo kni gite “Dodeka topovite pukaa“ (1958), “od na{a ta vojna“ (1970), “Razme|ani kolepki (po tragite na patepisecot evlija êlebija“) go-vori za na{ata vojna i za iskustvata vo sred-bite so dru gite gradovi i narodi (poznati se negovite prikazi na borbata na alìrskiot narod za slo boda). Avtor e na poetskiot izbor “Pesni za vinoto“ (1976). Dobitnik e na najgo-lemite make donski kulturni nagradi.

Metodot na negovite tekstovi vo osnova e dra matur{ki - toj govori za karakterite, gi izne suva nivnite svojstva i tendencii, so koi tie ne samo se zabeleùvaat, tuku i se razliku-vaat od drugite li~nosti, ja spodeluva ili za mi sluva nivnata istorija so dramati~ni (tegobni, psihi~ki, socijalni ili komi~ni) zapleti i re{enija. so toj mo{ne moderen pristap, Mazov sozdava proza so koja niz novi vizuri gi ocrtuva slu~kite i likovite od na-{ata narodnoosloboditelna borba, davaj}i bogata izni jansiranost i osvetluvaj}i gi broj-nite te{kotii so koi taa se sudruvala. takvi vpe ~atlivi, nebare “scenska igra“, se i nego-vite pat yepisni zapisi, vo koi gradovite, niv-nite plo{tadi, delovi ili gradbi i lu|eto vo niv se pretstaveni mo{ne plasti~no i dra-matur{ki izni jansirano. i po polovina vek od

ivan Mazov - Klime

za teatarot se zna~ajni mnogu vidovi tvorci - pisatelot, organizatorot (direktorot), reì-serot, akterite, scenografot, kostimografot, muzi ~kiot urednik... osobeno e va`na publi-kata, zaradi koja i pred koja se izveduva pret-stavata. No, za teatarot e su{testvena i kri ti-kata, koja pretstavuva ne samo glas na jav nos ta po povod pretstavata (za idejata, izgra dbata i izvedbata), tuku i nau~na sogledba na nejzinite ostvaruvawa, kako i filozofski osvrt za nejzi-nata smisla i estetika. taka kritikata vo site svoi formi (od informacija do analiza, raz-li~ni vidovi komparacija i duhovna sinteza) e sostaven del na razbiraweto na teatarskoto tvore{tvo.

od Kavadarci poteknuvaat barem tri mo{ne zna~ajni kriti~ari na teatarot - ivan Mazov, liljana Mazova i Petre bakevski. Najpoznatiot od niv e ivan Mazov, doajen na teatarskata kri-tika vo Makedonija.

ivan Mazov - Klime e roden vo 1923 godina vo poznato kavadare~ko semejstvo. bidej}i vo Kava darci nemalo gimnazija, u~el vo velika gradi{ka (na Dunav) i vo Kraguevac. Mnogu ~ital, a prekarot Klime doa|a od imeto na Klim samgin, herojot na istoimeniot roman na Maksim gorki. bil prvoborec, ~len na tik-



nivnoto nastanuvawe delata na Mazov plenat so svojata sveìna i go osvojuvaat ~itatelot.

Negovite tekstovi za teatarot imaat nagla-sena kriti~ka i didakti~ka pozicija. ivan Ma zov pi{uval za sekoj teatarski nastan vo na{ata zemja i vo okolnite regioni kade {to pri sus-tvuval (a neumorno patuval i bil svedok na site teatarski zbidnuvawa vo sekoj na{ grad). toj ne odlaga da ja napi{e kritikata, ve ruva vo nejzi-nata nu`nost i pridru`no zna~ewe za sfa}aweto na nekoe teatarsko delo. vo sekoja kri-tika na Mazov problesnuva informacijata za nastanot, no istovremeno i silna, to~na, nagla-sena ocenka za negovata vrednost, i toa vo ce-lina i vo negovite delovi, kako tekst, teatarsko zna~ewe, pozicija na teatarskata trupa, reì-serska koncepcija, akterski nastapi, sé do deta-lite za scenografijata, kostimite, mu zikata... i atmosferata na izvedbata i vo publikata itn. Negovite kriti~ki zapisi za teatarot se bogata istorija na makedonskiot teatar vo negovata izvornost i tvore~ka anga iranost.

vtoriot vid tekstovi na Mazov za teatarot se povrzani so kriti~kite, no imaat teatrolo-{ki karakter. tie se pregled i sogledba na dvi ewata vo makedonskiot i svetskiot teatar, kako i jasno iznesuvawe na li~nata opredelba na avtorot za oddelnite aspekti na teatarskoto tvo re{tvo. od niv se izgraduva pocelosna slika za toa kako Mazov go doìvuval i razbi-ral teatarot i {to smetal deka e va`no vo teatarskoto tvore{tvo. toj se zaloùval za tvore~ki teatar, za moderna dramaturgija, za kriti~ki pristap kon stvarnosta, za visokite i humani umetni~ki vrednosti, koi teatarot ne-posredno moè so humani sredstva da im gi iskaè na gleda~ite. eve kako Mazov gi ocenuva nekoi novi epohalni tendencii vo makedons-kiot teatar:

“edna tendencija na planot na teatarskata dejnost e vidliva kaj nas - vo ovaa sezona na-{ite teatri na svojot repertoar, kako nikoga{ dosega, imaat doma{ni, makedonski avtori. i toa ne samo avtori ~ie{to tvore{tvo datira od godinite pred poslednata vojna, tuku i poso-vremeni, odnosno takvi ~ija{to literaturna dejnost e poneposredno svrzana so ova na{e sovremeno vreme... bez somnevawe, tendencija

pozitivna i ubava. i toa od pove}e pri~ini. toa e najubaviot pat da se sozdade teatar {to }e bide poblizok do du{ata na na{iot ~ovek... toa e patot da se sozdade poaktiven teatar, teatar {to }e bide potesno svrzan so na{ite sovre-meni tekovi, kako po odnos na negovoto pogo-lemo pri bliùvawe do publikata, taka i po odnos na soz davawe edna potesna vrska me|u scenata i avtorot.“

ivAN MAzov zagina kako `rtva na soobra}ajna nesre}a vo 1977 godina vo slovenija. so negovoto ime steriinoto pozorje vostanovi godi{na nagrada za najdobra kritika. Domot na kul turata vo negoviot roden grad Kavadarci go nosi imeto na ivan Mazov - Klime. odbranite dela na ivan Mazov gi podgotvija za pe~at (Kul-tura, skopje, 1982) kulturologot tome Momi-rovski i negovata }erka liljana Mazova, koja go nasledi kako glaven kriti~ar na “Nova Make-donija“. Po povod manifestacijata Kavadarci - grad na kulturata, Domot na kulturata podgo-tvi oma` za svojot patron ivan Mazov - Klime.

Posebno treba da se odbeleì deka Klime Mazov ima{e golem broj prijateli od rodnoto Ka va darci i pome|u vrsnicite i kolegite vo Ma-kedonija; nego go sakaa site teatarski lu|e, za{to be{e spravedliv vo svoite ocenki i ne-govite pogledi samo moèa da pomognat za soz-davawe na podobar teatar. Mazov ima{e pri-jateli i niz celiot svet, a negoviot najdobar dru gar be{e poetot i, isto taka, novinar i pato-pisec slobodan Markovi} (“libero Mar koni“), vrs nik, roden vo skopje, isto boem i gurme.

tOME arSOvSki eden od najznaчajnite makedonski dramski avtori

od sekoj makedonski kraj i grad ima zna~ajni pisateli i dramati~ari. od Kavadarci najpoz-natiot e tome Arsovski (1928-2007), dolgodi-{en dra maturg na Makedonskata radiotelevi-zija, avtor na mnogu dela, od koi se najzna~ajni dramite i brojnite radio i televiziski drami, so sovremena i so istoriska sodrìna.

број 74-75, 2010 19


Prvata drama na tome Arsovski e “Aleksan-dra“, igrana mnogu pati na makedonskite sceni, i kaj profesionalnite i kaj amaterskite te-atri. edna od najpoznatite e “Maturska ve~er“, soo bra zna na brojnite svetski tekstovi za sred-bata na sou~enicite na proslavata na godi-{nicata od zavr{uvaweto na gimnazijata. sleduvaa dra mite “obra~i“, “bumerang“, “êkor do esenta“, “skok preku koà“, “ubavinata ~eko-ri sama“, “bla giot dopir na qubovta“ itn. od brojnite te le viziski drami najzna~ajna e “za-lez nad ezer skata zemja“ za sveti Kliment oh-ridski, za kogo {to kako na{ duhoven tatko Arsovski napi {a i ubav roman. sepak, najpoz-nat dramski tekst mu e “Paradoksot na Diogen“.

iako po~na so proza, tome Atrsovski iz-vorno e dramski pisatel, razmisluva vo dija-log, a li kovite gi karakterizira vo nivnata ìvotna polnokrvnost, koja tie ja iskaùvaat so odnesuvaweto, dvièwata, na~inot na mis-lewe i na reagirawe, so re~enicite {to gi kaùvaat. Neg ovite drami se intelektualni, no intelektualcite ne se kni{ki likovi, tuku realni su{ testva, so svoi kvaliteti i mani, ìveat pred na {i te o~i, doneseni tuka od pi-satelot za da participirame vo nivnite slu~ki i ìvoti kako vo slu~uvawa vo zaednicata na koja{to zaedno i pripa|ame.

bidej}i zapo~na da tvori vo 1950-tite, Ar-sovski slobodno kriti~ki rasuduva za op{te-stvoto i za negovite ~lenovi. Me|utoa, toa ne e drsko kritizerstvo na socijalen oponent, tuku blaga ironija na intelektulec svesen za ivot-

nite problemi i za svoite psihi~ki dilemi (tome Arsovski be{e golem intelektualec, kako i nekolkute negovi bra}a, lekari i pisateli isto taka). Negoviot pristap pove}e e sli~en na metodot na Kami, kade problemite se re{a-vaat niz dilemi, vnatre{en monolog, tivok ili izmesten dijalog, so odewe okolu metata i nejzi noto pogoduvawe so pomestuvawe na vna-tre {niot naboj, a ne so direkten akt. tome Arsovski e odli~en zastapnik na moderniot samo razgovor, koj e usovr{en kaj svetskite i kaj na{ite modernisti, a dejstvuva kako raz-mena na silni zborovi tokmu pred liceto na publikata.

se razbira, vo delata na Arsovski silni se i moralnite dilemi. vo dene{noto vreme ~ove-kot pa|a vo eti~ka smisla, no moè i da se voz-digne dokolku se samosoznae, gi razbere drugite i im pomogne na onie koi stradaat. toa odnesu-vawe ja pretstavuva humanosta kako prirodna potreba na ~ovekot. vo deloto na Arsovski cvrsto se dokaùvaat nejzinite potencijali kako strast za ~ove{tina ili kako nejzin nenadeen (paradoksalen) izblik. tome Arsovski uverlivo gi gradi svoite zapleti i likovi i zatoa nego-vite drami prozvu~uvaat realisti~ki, iako spored orientacijata na avtorot se ideali-sti~kli. vo ivotot site pozicii se sretnuvaat, duri i ako ne se organski bliski ednata do dru-gata, za{to zaednicata si gi pobaruva svoite prava na razbirawe i ~ovekuvawe.

tome Arsovski gi pretstavi svoite pogledi ne samo niz dramski i detski dela, tuku i niz spomenite za staroto Kavadarci, od koi{to moè da razbereme mnogu za nastanite i za postapkite na li~nostite vo ovoj na{ grad, no i za motivite koi golemiot makedonski drama-ti~ar gi imal predvid koga gi gradel svoite dobri drami. site nie sme deca na svojata mladost i na svoite semejstva i zaednici - i toa e pouka koja dramati~arite ne ja zabora-vaat, tuku ja istaknuvaat i soobrazno ja pri-kaùvaat vo svoite dela.

tome Arsovski



Edna nEOBi^na tEatarSka izvEdBa na tikvE[kiOt grOzdOBEr

boèstvoto Dionizij ili bahus bilo i u{te e mo{ne popularno na balkanot i na Meditera-not, za{to toa se krai{ta na vinoto, na {egata, na optimizmot, na veseloto razbirawe na ì votot. vo Makedonija najpoznato javno odbe-le u vawe na vakvite idei se slu~uva vo Kava-darci, na tikve{kiot grozdober. ovaa op{tin-ska veselba vo prvite denovi na septemvri e ispol neta so brojni priredbi, od koi e naj-zna~ajna pa ra data, na ~ie ~elo odi prikazot na bahus pri druèn so brojni mladinski, agrarni i kul tur ni pretstavnici.

Na grozodoberot vo 1980 godina se slu~i ed en mnogu interesen teatarski nastan. sta-nuva zbor za izvedbata na pretstavata “zelena guska“ pred hotelot “balkan“ vo centarot na gradot. taa piesa na mladite akteri i studenti {iroko ode kna kaj makedonskata publika. Nap-ravena e vo esteti~kata laboratorija na Filo-zofskiot fa kultet, kade ve}e nekolku godini

rabote{e otvoreniot teatarski univerzitet, koj ja ispi tuva{e recepcijata na umetni~kite dela i se trude{e da vospostavi moderna upot-reba na ume tnosta vo obrazovanieto. Kako re-zultat na raz vojot na teatro lo{kite studii i na arti sti~kite ambicii, se rodi idejata da se napravi teatarska rabotilnica od studentite po filozofija. Prvata niv na pretstava be{e tokmu “zelena guska“.

ovoj tekst, odnosno niza mali sceni napi-{a ni od Konstantin ildefons gal~inski, poz-nat polski poet i satiri~ar vo 1950-tite godini, be{e sakan dramski materijal na vodi telite na teatarskata rabotilnica - d-r Ki ril temkov kako student se obide vo 1962 godina da go pos-tavi vo zemunskiot Mladinski dom, vladimir Mil~in go zapozna na studiite vo Praga po 1968 godina kako eden od radikalnite kri ti~ki teks-tovi vo socijalizmot, a toj kako re iser i Qubi{a Nikodinovski - bi{ go igraa ka ko pos-ledna pretstava na pro~uenata alternativna trupa “teatar kaj sv. Nikita goltarot“. Pri ovaa izvedba, javno, na skopskiot Plo{tad sloboda, milicijata ja prekina i zabrani iz-vedbata, po {to prestana da postoi ovoj mitski mladinski teatar (za tie elementi od razvojot na makedonskiot teatar pi{uva d-r Qubi{a Nikodinovski vo svojata kniga “Alternativen teatar vo Makedonija“, Magor, 2009).

Premierata na “zelena guska“ na teatars-kata rabotilnica na Filozofskiot fakultet be{e vo januari 1980 godina. Pretstavata vedna{ stana mo{ne popularna, igrana e na razni sceni, vedna{ u~estvuva{e so golem uspeh na festivalot na Malite i eksperimen-talni sceni vo saraevo i na Denovite na mla-diot teatar vo Mostar, gostuva{e vo italija i vo site makedonski gradovi. vesela, so {egovit tekst i iva muzika, so razigrani kostimi, nor-malno be{e ovaa pretstava da bide pokaneta da u~estvuva na tikve{kiot grozdober.

bidej}i nejzinata smisla be{e t.n. “teatar na ulica“, a logikata na otvoreniot teatarski univerzitet “masoven teatar“, trupata napravi obikolka na gradot so svirki i vo kostimi, {to se vklopi vo grozodberskata atmosfera. be{e son~ev den, na ulicite na Kavadarci iljadnici lu|e. za pretstavata be{e predvideno da se Зелената гуска (чаршија)

број 74-75, 2010 21


prikaùva na binata, postavena pred hotelot “balkan“ (kade {to denes e vlezot vo golemiot supermarket). samo najbliskite do binata mo-èa da ~ujat ne{to od replikite i muzikata. Drugite mnogubrojni samo gledaa vo {arenata akterska grupa, koja se dviè{e, skoka{e, gro-teskno se butka{e, se presvrtuva{e, gi preso-blekuva{e kostimite pred site. vistin ski se slu~uva{e teatar, kako sekoga{ na mediteran-skite plo{tadi, iako masovnata publika (od okolu 8.000 lu|e) ima{e samo likovna komu-nikacija so pretstavata. vo zadniot del, po ulicata i trotoarot pred toga{nata stokovna ku}a (denes Komercijalna banka) te~e{e korzo, no {etaj}i i me|usebno razgovaraj}i, lu|eto gledaa i uìvaa vo prekrasnite teatarski sli-ki. Na decata ka~eni na vratot im gi po kaùvaa razigranite sceni. Nekoj zabeleà: “Kako crtan film!“ Da, taka veseliot teatar zra~e{e vo Kavadarci, toj preubav den, pred zajdisonce, davaj}i li~otija nebare e pantomima.

zaFir HaXiManOv yvezda na mjuziklot

vo belgrad pred vtorata vojna. inaku apo tekar, va sil Haximanov se posveti na narodnata mu-zika i stana folklorist i urednik na Radio skopje, zapi{uvaj}i iljadnici makedonski nar-odni pesni. u~enikot zafir odi vo muzi~ko u~i li{te, ~lenuva vo poznatata skopska detska ra diodrama, kako gimnazijalec for mira odli-~en peja~ki kvartet. Diplomira na teatarskata akademija vo belgrad. Nastapuva vo teatarot i na filmot - igra glavna uloga vo filmuvanata prva makedonskata piesa “Makedonska krvava sva dba“. No sé pove}e se posvetuva na estradata i stanuva eden od najpoznatite zabavni peja~i, duri so internacionalen ugled. se karakter-izira so {ansowersko-avtorski stil, so iz-graden nastap i sovr{ena dikcija.

toj li~en, talentriran i u~en akter gi pri-vle~e pogledite na teatrite i tie go pokanija da igra vo mjuziklite - te{kiot anr koj se raz-viva samo vo golemite kulturi, bidej}i se po-vrzuvaat akterskite so muzi~kite sposobnosti na u~esnicite. zafir se istakna vo mjuziklite, osobeno vo eden od najte{kite za peewe i igra- we - “violinist na pokrivot“. stigna da nasta-pu va duri vo Amerika, zemja na mjuziklite, vo bos ton.

istovremeno sozdava{e poezija i kompo-nira{e. stana eden od najpoznatite kantavtori vo regionot. objavi mnogu knigi poezija. Miro-slav Anti} za nego kaà: “vdahnoven od detstvo- to so narodniot melos na makedonskata pesna, toj primi vo krvta bogata tradicija od pred-cite, {to go obvrzuva sekoe kaùvawe vo stihot da bide eden male~ok roman, zbien, skoncen-triran, jadrovit, izlupen do golotijata na svoeto belo srce“. A Milan Komneni} to~no }e zabeleì: “veruvam deka najdobrite od ovie pesni edna{ }e bidat peani vo narodot, za {to skri{um sonuvaat mnozina koi pi{uvaat stiho-tvorbi. tie {to ja sakaat pesnata, vo zafir }e naj dat svoj brat“.

zafir gi pee i pesnite od tatka si. Pro~ue-na ta kavadare~ka sevdalinka “sa no} sedam, treno“ mnogumina ja smeaat za najtrogatelna qu bovna pesna. A pesnata “od qubov ne se bega“ sta na himna na vistinski vqubenite, vo koja se slu ~uva ona {to go veli zafir: “zapej mi, slavej, zapej mi! od edno grlo - dva glasa...“

zafir Haximanov

Mnogu makedonski akteri peat (duri imaat i zaedni~ka godi{na priredba), no eden vistin-ski se istaknuva so peeweto na scenata - zafir Haxi manov, yvezda na zabavnata muzika i na mjuziklot.

zafir Haximanov e roden vo Kavadarci vo 1943 godina. tatko mu vasil prv ja pretstavi uba vinata na makedonskata muzika so nastapi te



zafir Haximanov go unapredi mjuziklot vo na {iot region. toj e profesor na novosadskata tea tarska akademija tokmu za nastapite vo mju-ziklot. samiot ima napraveno mjuzikl “Alo, bu dewe“ vo dva ~ina, izveden vo Dramskiot tea tar vo skopje.

svojata 60-godi{nina zafir Haximanov ja odbeleà na scenata na Domot na kulturata vo Kavadarci. Nastapi so sinot vasil, golem xez pijanist, {koluvan vo sAD, koj e denes eden od vo de~kite evropski xezisti. taka ja iskaàa svojata posvetenost kon korenite i kon gradot vo koj tatko im se zadoil so qubov za muzikata i im ja prenel na svoite potomci. Kavadar~anite na toj na~in gi odbeleùvaat svoite vrski so kul turata, muzikata, teatarot.

BuBO karOv najpoznat sovremen makedonski komiчar

me|u najdobrite drami napi{ani kaj nas, no koga gi tolkuvaat problesnuva tragi~nosta, pa akter skata ve{tina za komedija, koja e kvalitet na nekolku najzna~ajni na{i akteri, ne se is-taknuva kako posebno va`na. Nekoi od najtal-entiranite mladi akteri rodeni za komedija prestanaa da igraat, nikoj ne gi ubeduva{e deka se isplati da se bide komedijant. toa e edna od ~udnite istorii na na{iot teatar i film, paradoksite da nate`nuvaat kon strav i soà-luvawe, a ne kon smea i uverenost vo pobeda na ìvotot nad stradaweto.

zatoa komi~arite kaj nas vredat pove}e od zlatoto (a taka e vo celiot svet, iako tamu moè da go zarabotuvaat, kaj nas toa ne im se po sre}uva). i nie gi sakame komi~arite. Po ovoj povod, posebno ukaùvame deka mnozinstvoto pretsta vi koi gi podgotvuvaa kavadare~kite artisti se komedii. takvata du{a na kava-dar~anite e sko ncentrirana vo sudbinata i likot na najpoznatiot dene{en makedonski komi~ar - bubo Karov.

Qup~o - bubo Karov e roden vo 1959 godina vo poznato kavadare~ko semejstvo. Karevci se lu |e doma}ini, esnaflii, kako i privrzanici na kulturata - ~i~ko mu na bubo d-r lazo Karo-vski bil ~len na prvata povoena akterska grupa i gi pi{uval vrednite “vrap~iwa“ (iako vo os-tri te podocne`ni godini za malku }e nastra-da{e za radi ironi~nite stihovi), tatko mu ilija Karovski bil dolgogodi{en akterski amater i direktor na Domot na kulturata itn. bubo Karov e plod na takvo semejstvo i na razi-granoto Kavadarci.

od detstvoto bubo e talentiran umetnik - u~e{e da sviri, pee ubavo i igra{e vo detskite i amaterskite pretstavi. toj e olicetvoruvawe na Dionisij-bahus vo nivnata su{nost - ne st-anuva zbor za zanesenost, tuku za vladeewe so duhovitosta, koja vodi kon smea i vistinsko uì-vawe. bubo bil personifikacija na Dionisij-bahus za kavadare~kite grozdoberski sve ~e-nosti.

organski duhovit, site go sakaa bubo vo Kava darci, koe ja qubi smeata. Kon po{iroka ma kedonska popularnost go tlasna radio seri-jata “Dinastija na kavadare~ki na~in“, vo koja svet ski poznatata tv serija “Dinastija“ so tek-

bubo Karov

Kavadar~anite osobeno ja sakaat komikata, uì vaat vo sme{nite nastani i duhovitite zbo-rovi, gi preraskaùvaat ~udnite slu~ki i neo-biknovenite ìvotni i govorni presvrti, ja slavat vrednosta na smeata i na {egata kako {ansa za sovladuvawe na ìvotnite tegobi i na postojanite nevolji. taka humanosta ja pobe-duva ne~ove{tinata, a nade`ta tragedijata.

iako e najdobro da sme takvi site, kaj nas ima malku komi~ari. Pisatelite pi{uvaat ko-medii, pove}e tragikomedii, nekoi od niv se

број 74-75, 2010 23

sa{ ki nafteni milioneri e transponirana vo tik ve{ki li~nosti zbogateni od grozjeto i vozne seni od rakijata i vinoto. sekoja nedela Ma ke donija po~na da o~ekuva prenos od Kava-dar ci, taka ja sovladuvavme toga{nata tehno-lo{ ka zaostanatost. serijata premina vo Ra dio skopje i nekolku godini vistinski né za ba-vuva{e. ima{e i javni nastapi niz cela Make-donija.

Podocna emisiite K-15, pa potoa istoime-nata grupa stanaa izvor na nov komi~en pris-tap. ve }e nekolku godini Makedonija luduva po niv - tie se i glavna marketin{ka udarna tro-jka. trojcata akteri, site se ednakvi, ne merime koj e pozna~aen i popotreben; tie se splotena gru pa, no nie od Kavadarci sega go istaknuvame na{iot bubo.

Analizata na karakterot i na metodot na igra na bubo Karov dava interesni soznanija. sta nuva zbor za lik koj e olicetvoruvawe na tik ve{anec i na makedonskata sredna (voo-bi~aena) klasa. i dijalektot koj go zboruva, i imeto {to si go zede bubo za likot, svedo~at za toa. cacko Konopi{ki - spored perifernoto Ko nopi{te vo podno`jeto na planinata Koùf - e li~nost koja ja sretnuvate sekade okolu nas (t.e. vo tikve{ijata), a ve privlekuva zatoa {to e obi~na i neobi~na. takvi se site, a sepak nikoj ne e tolku avtenti~en. cacko razmisluva origi nalno i so toa né pretstavuva do krajot na du {ata, trognuvaj}i né da se prepoznaeme se-besi. Negovite slu~ki i okolnosti se op{ti, toj reagira kako {to boèmski bi sme reagirale site vo takvite priliki, a tie reakcii i zbo-rovi sepak se tolku ekskluzivni {to go vozdig-nuvaat komi~arot do ~udesnoto nebo na smeata. cacko-bubo ne gre{i, sekoj negov mig, akt, pog-led, dvièwe, reakcija, stav se tolku pri-rodni, na{i {to se najubavi, izraz na boès-tvenata ve{tina da se prepravi vo sekoj od nas, {to im e dadeno samo na najgolemite.

vo komedijata bubo igra vsu{nost razni li~nosti, bidej}i toa ne e sé neprekinat raskaz za eden ist ~ovek. No toj gi povrzuva vo edna ista nacionalna-socijalna edinka, koja nes-masno, no vedro, voznemirena, no ne zbuneta, neu~ena, no ~ar{i~ki podgotvena znae na sé da reagira aktivno, no trpej}i gi nastanite i niv-


nite posledici. bubo e na{iot ~ovek doveden do ekranot i tamu staven za da se gledame sebe vo ogledaloto.

ubavinata na bubo vo ovoj lik i igra e vo toa toa {to tamu nema malicioznost, tuku dobrina koja saka da dade objasnuvawe so glupo re{e-nie, da spase so naveduvawe na propast, da pou~i bez vistinsko izvlekuvawe. Me|utoa, bubo ne e nesvesen lik, komu komedijata mu se slu~uva zaradi gluposta, toj e itar, no prites-net i izbezumen. toj ne e gordelivec koj pa|a pred o~ite na publikata, tuku doma}in vo pre-svrtno vreme koga ne se ceni nikoj. toj e mo}na figura so golema sila, koja ne moè da ja upot-rebi, bidej}i nema socijalni instrumenti za unapreduvawe na ìveeweto. toj bi bil dobar rakovoditel, ako lu|eto ne se rastureni i ne-maat svest {to navistina im treba. Analizi-rajte go sekoj ske~ vo koj se javuva bubo. toj go kaùva ona {to bi ko kaàl sekoj od nas dokolku e normalen, a se slu~uva da mu se smeeme tokmu na prirodnosta na odnesuvaweto.

bubo-cacko e onoj vistinski Falstaf od golemiot [ekspir, vesel i svesen za proble-mite, razigran, no vnimatelen vo odnesuva-weto, zanesen no podgotven da se spase, umen no dozvoluva da bide izigran za lu|eto da uìvaat vo smeata koja zna~i ìvot. Qup~o - bubo Karov e akterski fenomen, koj go osmisli i go igra likot nebare e od ìvotot, a ìvotot navistina e takov, no e sme{en tokmu poradi toa i zatoa lu |eto begaat od takvata svoja sudba. tie ne sakaat da bidat cackovci, a toa e najubavoto ne{to {to go imame na teatars-koto popri{te denes. Moèbi edinstvenata vitalna mudrost na {to moè da né nau~i tea-tarot e da se trudime da bideme nekako takvi, sre}ni vo tagaga, umni vo zatalkanosta, skormni vo neveòsta, dobri vo op{toto ludilo koe í se smee na arnotijata.

taka vo specijalnite novi formi igra, a vsu{nost go pretstavuva ìvotot, velikiot makedonski akter bubo Karov, koj kavadare~kata lokalna mudrost i {egaxistvo gi vozvi{uva do univerzalno sredstvo za dofa}awe na yvez-dite.

24

DobAR PoêtoK i KRAJkOn 38-MOtO izdaniE na „MaJSki OPErSki vEÊri

Triesetiosmite „Majski operski ve ~e- ri“ osven glavno nestabilnite ope r-ski produkcii gi odbeleàa i broj ni-

te otkaùvawa na solisti vo posleden mo ment. vo pet operski produkcii kolku {to ima {e na pro gramata na „Majskite operski ve ~e ri“ ima-{e tri otkaùvawa (na solisti i dirigenti). i vo izminatite festivalski izdanija ima{e izmeni na solisti~kite ekipi - no ne bile sekojdnevie vo programskiot tek, kako {to e slu~aj so 38. izdanie na festivalot. samo sve~enoto otvorawe so premierata na operata „Qubovna napivka“ od gaetano Doniceti i iz-vedbata na „Karmen“ od bize, minaa bez nikakva promena na ekipata. vo sekoja operska produk-cija {to sleduva{e, ima{e po ne koja izmena vo ekipata. vo „travijata“ kone~ no ja ~uvme dolgonajavuvanata bugarska sopranistka Do-rina takova, koja nekolkupati vo posleden mo-ment go otkaùva{e u~estvoto na „Majskite operski ve~eri“. No za toa, namesto najaveniot britanski dirigent Xo na tan veb, koj go otkaà svoeto u~estvo na fes tivalot, so or ke starot na operata diri gira{e Metodi Matakiev od bugarija. Po „tra vijata“ sleduva{e Pu ~i nie-vata „turandot“ i u{te edno otka uvawe. Na-me sto najavenata italija nska so pranistka Ma rija Dragoni, nas lovnata ulo ga ja pee{e ro-man kata silvija sorina Mun teanu.

ûvme prili~no neusoglaseni operski iz-vedbi - festivalot dobro po~na („Qubovna

napivka“) i dobro zavr{i („Aida“). ona {to slu {avme me|u ovie dve operski produkcii be{e muzi~ki diskutabilno.

odli~na vizuelno, muzi~ki delumno koher-entna so povremeni neusloglaseni interupcii me|u orkestarot, solistite i horot. vakva be{e premierata na operata „Qubovna napivka“ od gaetano Doniceti, so koja se otvorija 38-te „Majski operski ve~eri“. Po pauza od re~isi dve decenii ovaa komi~na opera, omileno muzi~ko-scensko ~etivo na operskite ku}i vo svetot se vrati na scenata na Mob - kompletno obnovena, so novi kostimi, scenografija i reìja... i solisti, koi prakti~no debitiraa vo ovaa nova pro dukcija na „Qubovna napivka“. toa {to ulogite na Nemorino i Adina, solis-tite, gosti od ita lija i od Rusija (Marko Fru-zoni i elvira Fatikhova), za prv pat gi otpeaja na na{ata operska scena ne e nikakov problem. Ne deka e voobi~aena praktika na operskite festivali vo svetot, ama do nekade e oprav-dano. treba da im se dade {ansa na mladite solisti da otpeat gla vni operski rolji za prv pat. ona {to e problemati~no vo slu~ajov e rizikot {to go pre zemaat organizatorite na festivalot. Da donesat solisti od nadvor, koi treba da go kre nat renometo na festivalot samo zatoa {to se stra nci i svesno da iskre-iraat lo{a zvu~na sli ka. za{to gostite, osven {to se stranci, vo slu ~ajov bea i debitanti. Pa taka, ~uvme eden pri li~no vokalno nesta-

ФеСТивали

angelina dimoska

i goDiNAvA ûvMe PRili^No NeusoglAseNi oPeRsKi izveDbi - FestivAlot DobRo Po^NA („QubovNA NAPivKA“) i DobRo zAvR[i („AiDA“). oNA [to slu[AvMe

Me\u ovie Dve oPeRsKi PRoDuKcii be[e Muzi^Ki DisKutAbilNo

24 број 74-75, 2010 25

bilen Nemorino vo kraj no {kolski izrabotena uloga... tenorot Mar ko Fruzoni be{e bleda kopija na esencijalnata muzi~ka su{tina na Ne morino. A izvedbata na arijata „una furti- va lag rima“ (ona {to e „Nesun dorma“ za Pu~i-nievata opera „turandot“) vo posledniot ~in od operata be{e krajno degu tantna. Fruzoni bez tronka emotivnost ja otpea ovaa hipersenz-itivna arija. za razlika od Fruzoni, ruskata sopranistka elvira Fatikhova, koja ja pee{e ulogata na Adina, be{e po sigurna vo svojata izvedba. Na{ite mladi soli sti, koi debitiraa vo ovaa produkcija na „Qu bovna napivka“, imaa prili~no siguren nas tap na scenata. osobeno vpe~atliva be{e izvedbata na mladiot bas vladimir sazdovski, koj ja pee{e ulogata na Dulkamara, doktorot koj ja prodava qubovnata napivka vo literaturna ta pre dlo{ka na ova muzi~ko-scensko delo. vokalno supe rioren, scenski elokventen, spontan i vpe ~atliv, saz-dovski be{e dviè~ka sila vo ovaa soli sti~ki mlitava produkcija na „Qu bovna napivka“. svetla to~ka vo ovaa produkcija na ope rata od Doniceti be{e vokalno desti liraniot hor na

operata. onoj istiot (dodu{a vidno podmla-den), koj ~estopati znae{e da ja ruinira inte-gralnata zvu~nost vo operskite izvedbi. vo „Qubovna napivka“, horot na operata zvu~e{e usoglaseno i stegnato kako nikoga{ dosega. Apsoluten adut na novata produkcija na „Qu-boven napitok“ e dinami~nata re i ja na gosti-not od srbija, gordan Dragovi} - ê rno gorski i odli ~nata vizualizacija, preku vi vidnite kostimi na Qupka Arsovska i sveàta mo derna figurativna estetika vo scenskoto re {e nie na Marija veteroska.

Kolku pati na eden profesionalen orkestar mu e dovolno da ja otsviri „travijata“ za da zvu~i kako {to treba? Ne mnogu, sigurno. Ama, ova pravilo vaì za nekoi drugi orkestri. De-finitivno ne e primenlivo na na{iot orke-star, koj so decenii ja sviri ovaa opera od verdi i sekoga{ ima problem da ja otsviri kako {to treba. Nitu razli~nite dirigenti, koi za-stanale pred pul tot na orkestarot na ope rata, ne uspeale zvu~no da go integriraat muzi~kiot potencijal {to so sebe go nosi verdievata „travijata“. sekoga{ ista pesna. Kako izgreban

ФеСТивали

Травијата


vinil {to zabavuva i zabrzuva kako }e mu tekne. Ni{to nema smisla. tok mu taka zvu~e{e „tra-vi ja ta“ na „Majskite operski ve~e ri“. Koga po ne kolku go dini bez uspe {ni naja vi i obidi, operata kone~no uspea da do nese solistka so bleskava biografi ja, koja vklu ~uva nas tapi na pre sti`ni sce ni kako „ska la“ ili „Metropo-liten“, o~ekuvawata bea go lemi. No u{te pogo-lemo be{e razo ~aruva weto koga spektakularno najavenata bugarska sopranistka Darina takova kiksne u{te na prvoto poja vuvawe na scena. Pompezno najavuvanata takova be{e bleda kopija na violeta valeri, operskiot lik koj vo sebe nosi dlaboka emotivnost i karakternost. izvedbata na romanskiot tenor ifrim Kozmin, koj go tolkuva{e likot na Alfred @ermon, be{e daleku postabilna od onaa na takova. iako pee{e dosta stegnato i zdrveno {eta{e po scenata, Kozmin dade se od sebe. ûvme nervozna, no vokalno stabilna interpretacija na likot na Alfred @ermon. baritonot goran Na ~e vski u{te edna{ ja potvrdi svojata domi-nacija na scena. likot na @or` @ermon go otpea so mnogu emocii, vokalno be{e superio-

ren. ovaa produkcija na verdievata „travijata“ - najizveduvanata opera na na{ata scena u{te edna{ gi potvrdi slabite performansi na na{iot operski ansambl.

Koga pred osum godini premierno be{e post-avena novata produkcija na „turandot“, na sce-nata na Mob - kritikata ednoglasno konsta-tira{e: „Kone~no dobra produkcija na operata - so dobra reìja, kostimi, scenografija...“. toga{ novata produkcija na „turandot“ be{e seriozen is~ekor vo programskata politika na ku }ata, koja so godini ne moè{e da se oslo-bodi od letargi~no iskreiraniot repertoar so nata lo ena pra{ina niz deceniite. ottoga{ „tura ndot“ e na redovniot repertoar na ope-rata. Pu ~i nievata „turandot“ na „Majskite op-erski ve~eri“, za al, samo parcijalno zvu~e{e kako {to treba. ûvme krajno nerafiniran Kalaf vo izvedba na romanskiot tenor Alesan-dru badea. emotivnosta i delikatniot vokalen sen zibilitet izostanaa vo negovata interpre-tacija. i najprose~na izvedba na hipersenzi-tivnata „Nesun dorma“, najpoznatata arija vo „turandot“, go kreva adrenalinot kaj publikata.

ФеСТивали

Турандот

број 74-75, 2010 27

Dodeka ja pee{e badea - izostana dlabokiot muzi~ki potencijal {to vo sebe go nosi ova vokalno remek-delo. Da otide{ na „turandot“ i da ~ue{ lo{a izvedba na „Nesun dorma“ e kako da ~ita{ kniga vo koja nedostigaat stranici. za sre}a, drugite solisti bea dosta vokalno sigurni. Romanskata sopranistka sorina Mun-teanu, koja ja tolkuva{e naslovnata uloga vo ovaa opera od Pu~ini, be{e superiorna so mo}na, emotivna i usoglasena vokalnost. sopra-nistkata sandra Mitrovska isklu~itelno pro-filirano i so silni emocii go iskreira likot na liu, a basot igor Durlovski stabilno i so intenzivna dramatika go otpea timur.

Pretposlednata operska pretstava na „Maj-ski te operski ve~eri“ be{e bizeovata „Kar men“. i taa, kako i drugite operski dela, ja gledavme vo ve}e poznata postavka - reìja Kuzman Popov (bugarija), scenografija @ivoin trajanovi}, kostimografija Marija Pup~evska. za razli ka od prethodnite operi izvedeni na Mov, vo „Kar- men“ rabotite dojdoa na svoe mesto. Kone~no ~uvme integralno korektna produkcija - vo sekoja smi sla. i muzi~ki i artisti~ki i vokalno

i in s tru mentalno. izvedbata na „Karmen“ be{e ra ko vodena od maestro Maksimilijan cen~i} od Avstrija, a solisti~kite partii gi donese me|u narodna ekipa. Fatalnata Karmen, odli~no ja interpetira{e ruskata meco-sopranistka ga lja ibragimova, koja doa|a od Dràvnata opera vo Praga. ibragimova e enstvena, zavod-liva, vkusno koketna na scena, slobodna i bor-bena, koga toa e potrebno. taa pleni so topliot kolorit na glasot, lesnotijata na voka lnata interpretacija. Nejziniot qubovnik i ubiec vodnikot Don Hoze be{e energi~niot tenor od bugarija ivan Momirov. Momirov e slo boden na scena, izrazito sceni~en, no napati premnogu emocionalno se vturnuva vo gradeweto na par-tiite. Prefinetosta i elegancijata na scena ja donese negoviot sopernik ba sot Fransoa lis od Francija, koj ja izvede roljata na toreadorot eskamilio. za dinami~en razvoj na operskoto delo pridonese i uspe{noto i kompaktno muz-icirawe na orkestar skiot ansambl i Horot, koi ja doofor mija muzi~kata drama.

orkestarot na operata, koj re~isi na sekoja izvedba {to ja ~uvme na 38-te „Majski operski

ФеСТивали

аида

28 tEatarSki glaSnik 2010 29

ve~eri“ srame`livo skrien vo dupkata edvaj muzicira{e zaguben vo zvu~niot vakuum na par-ti turite - kone~no pu{ti glas. vo verdieva ta „Ai da“, so koja se zatvori festivalot, orke-starot na operata izleze od „misterioznata“ {kol ka postavena pod glavnata scena. i mu-zi~ki i bukvalno - na krajot od pretstavata, koja tra e{e do docna vo no}ta, polskiot dirigent Janu{ P{i bilski gi iznese site muzi~ari od orkesta rot na glavnata scena. Malobroen - no maksimalno vpregnat. taka zvu~e{e orkestarot na ope rata na zatvoraweto na festivalot. be{e rit mi~ki dosleden i dinami~ki kolo-riten. Ma estroto P{ibilski e ~est gostin na na{ite kon certni sceni. Dirigira i so orke-starot na Filharmonijata i so orkestarot na operata. i sekojpat znae da izvle~e maksimum, pa duri i toga{ koga raspolaga so minimalni sredstva - vo konkretniov slu~aj, so prepoloven orkestar vo {kolkata. P{ibiliski uspea da izvle~e i dinamika od orkestarot na operata - tamam koga pomislivme deka nema junak {to moè da se spravi so negovata muzi~ka mrzli-vost i pove}egodi{na hibernacija. Doznavme deka tivko i silno ne bile edinstvenite poten-ciometri na na{iot operski orkestar. znaele da raspoznaat i dinami~ki nijansi. Koga pozna-tiot italijanski tenor Roberto Alawa kiksna vo izvedbata na arijata „êleste Aida“ na scenata na milanska „skala“, kade {to operata e krvav sport, be{e isvirkan od publikata. Alawa ja napu{ti scenata na „skala“ i si zamina od srede pretstava. Na{ata publika ne znae da isvirka lo{a izvedba. Meksikanskiot tenor Hoze luis Duval, koj go pee{e Radames vo ovaa produkcija na „Aida“, arijata „êleste Aida“ ja otpea tamam kako {to treba za da bide isvirkan. Namesto da ja otpee, toj ja izvika ovaa arija. Publikata go nagradi so gromoglasno rakopleskawe. Na{ata publika ne e za potcenu-vawe, no bez kriti~na publika nikoga{ nema da do~ekame dobra izvedba na scenata na Mob. urugvajskata sopranistka Marija Hoze siri ja pee{e naslovnata uloga vo ovaa grandiozna opera na verdi. be{e vokalno najstabilna od site solisti {to gi ~uvme vo ovaa produkcija na verdievata „Aida“. Amneris ja pee{e srp-skata mecosopranistka Dragana Jugovi} del

Monako. Ja otpea nesigurno, nekoordinirano i bez tro{ka emotivnost. Na{iot bas vladimir sazdovski, koj ima{e odli~na vokalna kreacija na doktor Dulkamara vo „Qubovna napivka“ na otvoraweto na festivalot, i vo ovaa operska izvedba (go pee{e Ramfis) dominira{e so svojata stegnata i vokalno usoglasena inter-pretacija. verdievata „Aida“ sme ja ~ule bez-broj pati dosega. so novi i stari kostimi, so doma{ni i stranski solisti, so tehni~ki kurc-{lusi na scena, pa|ale i balerini {to ne moèle da gi dodràt nivnite partneri, so tradicionalno fal{irawe na horot i solis-tite. vo site mo`ni varijanti na scenario so nepre dvidliva zavr{nica. Dokraj sme se gr-~e le od strav dali }e fini{ira kako {to treba nekolku~asovnata golgota na scenata na Mob. sekoj 31 maj vo godinata - tradicionalno za kraj na „Majskite operski ve~eri“. „Aida“ - i agoni-jata moè da zavr{i! ovojpat ne be{e taka. ûvme najdobra izvedba na „Aida“ dosega. Naj-dobra od najlo{ite, zo{to epten dobra se u{te ne sme ~ule na na{a scena.

ФеСТивали

29

СТаМеНо ЧеКореЊе КоН ТеаТарСКиТе виСиНи

Љубомир груевски

оСВрТ НА 45-оТ МАКЕДоНСКИ ТЕАТАрСКИ ФЕСТИВАЛ “ ВојДАН чЕрНоДрИНСКИ 2010”

Вовед со повод

Зад нас е уште едно издание на најрепре-зен тативниот театарски собир на профе-сионалните театри од Република Маке-

донија. И како што е редот и според традицијата се случи тоа наше, домашно театарско дружење и себепреоценување на македонскиот театар и македонските профе сионални театарски дејци/уметници и теа тарски куќи, во јуни, летото Гос-подово 2010, во првата половина на жетвар.

Не толку според некоја логика на животот чо ве чки, туку вкоренето повеќе како нумеричка ло гичка операција / традиција – секоја половина декада или заокружена декада во траењето на неш тата, да ја прогласуваме за јубилејна, го пра виме тоа по случај првата пловина, од пет-та та деселетка од трањето на МТФ , та така 45- тото издание го објавуваме како мал-голем ју билеј, пред оној (што следи по 5 години) 50 –от, го ле миот, најголемиот - да сме живи и здрави и со бериќетни години театарски, дотогаш.

Значи според сите критериуми и стандардни вредности , менаџиран од истата и проверена екипа - уметничко раководна ( уметнички дире-ктор еминентниот Петар Темелковски, скретар Стојан Дамчески, директор на НТП) и еснаф-скоуметничкиот состав - извршниот одбор на Фес тивалот: Сенко Велинов, како претседател и членовите Бранко Ѓорчев, Петар Мирчевски, Ро берт Павлевски и Бесфорт Идризи и ова издание ги презентираше сите разно личности и креа тивни потенцијали, на една национална уметност и продукција, во нејзиното евидентно и стамено движење кон највисоките коти на теа-тарскиот пантеон.

Сосема наместо, елоквентниот Петар Темел-ко вски - уметнички директор на МТФ, што би зна чело и селектор на понудената програма за Фестивалот ќе обнароди дека неговата селекција и застапените и одбрани претстави, зависат од го дишната продукција на професионалните теа-тарски куќи од земјата.Во таа смисла е и не го виот одговор и на забелешките дека МТФ “Вој дан Чер но дрински“ при постоењето на фес ти валот на камерен театар “Ристо Шишков“ не треба да при фаќа / селектира помали театарски про екти ,кога ќе ја предочи реалноста : “...за раз лика од претходните години , поголем дел од претставите се камерни, но тоа нема да се одрази на посе-теноста и на квалитетот...“ И тоа беше така.

Од вкупно 11 претстави во официјалната про-грамата и официјалната конкуренција за на-

ФеСТивали


градите, скоро половината можат да се во врстат во камерниот театарски израз, а ако овде се земат во предвид и претставите од при дру жната програма (вкупно 6), кои по природа на нештата претежно, се камерни – ете уште еден аргумент плус, дека на преден план и одлучувачки бил квалитетот на преставите, а не формата.

Покрај 11 претстави во официјалната и шесте во придружната програма, фестивалската про-грама, годинава ја збогатија три тематски три-бини, една промоција и трдационалната изложба на Ликовната колонија “Де Ниро“, а како прет-става на покана – за свеченото затворање на ово го динешниоот МТФ се појави успешната про-дукција на градот и театарот домаќин, амбиент-алната адаптација на романот на Стале Попов “Крпен живот“, која во оваа пригода со ентузија-зам беше одиграна на отворено , на плош тадот Александрија, среде Прилеп.Со ова и со претхо-дно то доделување на фестивалските на гради (спо ред одлуката на тричленото жири: Сло бодан Деспотовски, Мустафа Јашар, Бра тислав Дими-тров) 45-от Македонски теа тарски фестивал “Војдан Чернодрински“ беше про гласен за завршен. Но, од почеток ...

ПрЕТСТАВИ оД оФИЦИјАЛНАТА ПрогрАМА

4 јуни, 2010 год. “ТУПАНИЦА ПОЛНА СО ЉУБОВ“/Автор: Дејан Дуковски; Режија: Санди Лопичиќ; Македонски народен театар – Скопје/

Претставата со која беа отворени ового дине-шните македонски театарски игри (пред нас-ло вот со кој долги години се именуваше МТФ “Вој дан Чернодрински“) всушност и самата е игра, нешто помеѓу (драмска инсценација и мју зикл). Она што ја чини особено интересна оваа продукција (резултат на во последно време, присутните копродукции меѓу државните теа тар-ски институции, ад хок театарски иницијативи и меѓународни проекти) е што покрај актерските имиња за почит, тоа е особено самиот спој на два извонредно интересни балкански (европски) авторски профили : Дејан Дуковски, нашиот

прославен драматург и Санди Лопичиќ, во случајов режисер, но и музичар (композитор) - во “Ту паница полна со љубов“ , во драма туршкa смисла -школски склопениот текст . Овoј теа-тарски проект на своевиден музички театар, не случајно е работен во копродукција со “Ној келн опера“ што делува во Берлин, С Р Германија, каде ваквиот вид има своја традиција. Изворниот текст за претставата всушност се крие во една од покусите драмски форми на Дејан Дуковски -, “Празен град“.

Низ вештите, мајсторски напишани дијалози што се одвиваат меѓу двајцата браќа (од нашиве краишта) Геро и Ѓоре и девојката, нивната зае-дничка љубов (во интерпретација на Јелена Јованова), Дуковски ни пренесува класична приказна за љубовта на двајца мажи кон една жена, во случајов двајца браќа и поделеноста на младата жена, во чувстата кон обајцата. За-минувањето на едниот во туѓина и потоа не особено братската средба во некој од војна за-фатен простор/празен град - како војници на две завојувани страни , е можност за реми_ни-сцен ција, за враќање на тркалото на животот на зад, во времето кога биле едно семејство, кога има ле мајка, татко и заедничка љубов – Марија, ко ја забременува којзнае од кого од двајцата браќа..

Оваа драматуршка рамка, музичарот (и ко-мпо зитор)Санди Липичиќ, режисер на преставата ја користи за рок-приказна, односно за музичка обработка/преработка на текстот “Празен град“, при тоа користејќи ги покрај своите музички дарби и авторските музички нумери на Емин Џијан и Георги Шаревски, преку извонредните вокално-

ФеСТивали

Тупаница полна со љубов

број 74-75, 2010 31

музички интерпретации на тројцата исклучително музички надарени актери-протагонисти: Сенко Велинов (како Ѓоре), Горазд Цветковски ( како Геро) и Јелена Јованова, како Марија.

Резултатот на крајот е камерна рок опера, во која на преден план е говорот на музиката и му-зичкиот вокален капацитет на сите тројца актери, кои демонстрираа висока музичка култура и на-да реност, но и прилична физичка подготвеност, истрајувајќи во жестокиот музички изблик на емоции и динамично осмислениот мизансцен, во функција на сижејната прикаска, не само како драмска нужност, туку и како естрадна потреба.

Така на свеченото отворање на ового дине-шниот МТФ, прилепската публика, после онаа во Скопје (во МНТ), имаше можност да проследи и да ужива во еден досега не често виден теа-тарски/драмски жанр, во кој актерите и музи ката беа апсолутна доминанта - а и успех, на ова сво е видно театарско истражувачко прет ста ву-вање, вклопено во пригодноста на чинот.

5 јуни, 2010 год.:

“СТРИНБЕРГ ДОСИЕ“/Автор:(според“Татко“-Стринберг,и др.); Режија: Владо Цветановски; Сценографија: Владо Ѓоре-вски; Костимографија: Благој Ми цевски;Видео дизајн: Андреј Цветанов ски;Музика:Христо Боја-џиев; НУКЦ “Антон Панов“ - Театар Струмица/

Вредностите на еден автор/творец од било која област на уметноста можат да се оценуваат и според интересот за неговото дело, особено ако тој интерес се пројавува и трае и стотина/и години по неговата смрт.

Така, интересот за драмското творештво на Стринберг, не престанува да трае многу години по неговата смрт, претставувајќи вистински зае-

днички именител за генерации светски, но и ма кедонски театарски творци - театролози, дра-ма турзи, историчари на литературата итн. Но пред се, тој несмален и голем интерес за вред-ностите на драмското творештво на Август Стрин берг , се чини, најдоминантен е кај нај клу-чните творци во патот на драмското дело до сцената – режисерите.

Дека делото на големиот Скандинавец, е трај на вредност во класичната драмска лите ра-ту ра и во оставнината на севремените циви лиза-циски скапоцености, показ е и осведочениот, не ма лиот интерес и на маке донските театарски тво рци, низ не долгата но маркатна историја на маке донскиот театар. Еден од доказите дека Стрин берг, тој умен и студен аналитичар на сета контроверза на човековата сложена психологија и внатрешнина, е предизвик и за македонските теа три и за македонските режисери, посведочи паралелниот и независен интерес за неговото тво рештво, но и за неговиот живот( толку поврзан и не делив од неговата личност и животопис) и го динешнава продукција на македонските теа-тарски куќи.

Фактот што дури две претстави (која од која - поумни и покреативни) на тема Стринберг - него во драмско творештво , се најдоа и во офи-цијалната програма на годинешниот МТФ ,до-бивајќи ја визата за влез во конкуренција за пре с т ижните награди (меѓу вкупно единаесе сетте избрани, од селекторот Петар Темелков ски) - и по веќе од доволно зборува, дека во маке-донскиот театарски простор не само што владее интерес за осведочениот и значаен драмски опус на големиот класик, туку и недво смислено покажува, дека македонското гледа лиште – театарско, има творци чии инте лек тауално целебрални па теки силно ко рен споди раат , со големиот ум, големиот творец и мислител од Шведска.

Двете претстави, со не така далечен ре жи-серски светоглед, иако со различен пристап, ја зик и исказ дојдоа од театарот од Струмица (“Стринберг досие“ – режија Владо Цветановски) и Турскиот театар од Скопје(“ Госпоѓица Јулија“ – режија Александар Поповски).

“Стринберг досие“ е сликовно-бербална ви висекција на самиот Стринберг, но тоа е и

ФеСТивали

Стринберг досие


претстава која низ фрагментарност и цитатност низ еден гамичен документарно-ликовен, што значи визуелен дискурс го користи неговиот “Татко“, потоа познати искази на писателот и мноштво други биографски/автробиографски материјали, умно искористени во претставата-фреска или темен мурал, врз која лебди сенката на Мунговиот (воедно Стринберговиот) крик. Не е ли тоа и крикот на режисерот Владо Цве-тановски, актерот Владо Јовановски (и сите други) – не е ли тоа крикот од нас, во нас сите?

“Стринберг досие“ иако е претстава која не е конципирана драматуршки стандардно, таа ја носи драматиката во себе непретенциозно и најповеќе преку ликовно визуелната компонента, толку блиска како авторски израз на сета екипа што ја сработила претставата, отпочнувајќи од режисерот Владо Цветановски, сценографот Владо Ѓоревски, костимографот Б.Мицевски, потписникот на изборот на музиката Х.Бојаџиев и секако авторот на видео-дизајнот Андреј Цветановски.“ КАВКАСКИОТ КРУГ СО КРЕДА“

Режија: Мартин Кочовски;Сценографија/кости-мографија: Јулијана Војкова - Најман; Музика: Фолтин; “, НУЦК - „Марко Цепенков“, Театар “Војдан Чернодриски Прилеп/

Големиот германски драматург,поет, раска-жу вач, теоретичар, создавач на театар и еден од најголемите/ себенајдоследните театарски творци на минатиот век – Бертолт Брехт, со свое драмско дело повторно и за кусо време се најде на македонската театарска сцена – и повторно благодарејќи му на младиот режисер, веќе овен-чаниот театарски истражувач и толкувач на го-ле мото дело на овој голем значаен автор/ тео-ретичар, поет/ мислител – и повторно во Прилеп и на најактуелната театарска сцена кај нас – сега фес тивалска.

Со премиерата кон крајот на април, на при-лепската сцена( и сегашното учество на 45 МТФ на „Кавкаскиот круг со креда“ на признател ниот Б.Брехт ( негово повторно присуство на при леп-ската сцена во временски простор од неполни две години) и театарската куќа од Прилеп и режисерот Мартин Кочовски – без оглед на ус-пехот што го имаа со претходната поставка на

Брехт („Тапани во ноќта“) се чини направиле хра бар не само репертоарски потфат.

Тоа никако не значи дека Брехт со својата спе цифична.,отворена и податлива драматурги- ја, и досега не бил во сферата на интерес на теа трите и театарските творци во Македонија.Така на македонските театарски сцени, театар-ската историја ги бележи постановките на: „Баал“ во МНТ, „Мајката храброст“ на сцените во Штип и Битола, итн.

Но ова е прво претставување на тетарска сцена на делото кое,всушност, својата далечна прва премиера ја доживува во САД ( каде Б.Брехт бега и бара засолн пред налетот на нацизмот и Втората светска војна) за да може да твори, да работи врз театар во чијашто моќ да се бори – длабоко верува.По бегството на Запад, во САД меѓу останатото, еден од неговите најсилни текстови „Кавкаскиот круг...“ има своја праизведба на англиски јазик и од студентски театар, а во превод на ЕрикБентли . Подоцна, поофицијална премиера овој превод на текстот ќе има и на професионална сцена (во Филадел-

ФеСТивали

број 74-75, 2010 33

фија), во режија на преведувачот Бентли.Но сепак, за година на негова праизведба , во театарската историја се смета, првото нејзино играње на германски јазик, во Берлин (тогаш Источна Германија) во нетака блиската 1954 - шест години по враќањето на Брехт дома и само две години пред неговата смрт , во 1958 година.

И во ова сценско дело Бертолт Брехт, во согласие на своите естетски (но и политички) погледи, а во духот на неговиот епски театар, се послужува со драмската фактура на својот веќе публикуван кус истоимен расказ, но имајќи го и не бегајќи од нему познатата кинеската пиеса од 14 век, на истата тема за Кавкаски круг на авторот Ли Ксин Џао. Б.Брехт драматургот, впрочем е познат по тоа дека често користи значајни и познати историски настани и вистини, преку кои и низ кои ја реализира својата драмска приказна, своите драматуршки сфаќања и светоглед, кои потоа и како режисер, но и како теоретичар ги означува со поимот Вефект (V – efekt, односно Verfremdungs-efekt), што тој го реа лизира со прекинување на илузијата театарска претстава (во која има/постои: сцена со актери на неа- во дејство, во која постои рампа и потоа и наспроти – публика, гледачи).Во таа сво ја драматуршка, теоретска но и практично-режисерска постапка тој е за уривање на рампата / разделот - со слободен и независен коме нтар (на коментатор/говорник/пеач) или со музика (односно сонг - на колективот, пов-тор но во улога на коментатор/хор) кои нај често ги искажуваат недвосмислените авторови мис-ле ња/погледи за театарот како политичко сред-ство, како место за политичко просветлување и аги тација.Така тој Б.Брехт, а преку него и сите оние што подоцна ќе се зафаќаат со неговата драматургија, ќе ја имаат истата можност да проговарат за сите контра дикторности и недо-след ности на општеството, во било кое време и епоха, на исти или сличен начин.Така е тоа кај Б.Брехт – убедениот мар ксист и уште поголем подржувач на источно гер манскиот социјалис-тички режим на автократот од сталинистички тип Валтер Улбрихт – и од тоа нема бегање.

Режисерот Мартин Кочовски и самиот декла-риран како еден од најдобрите познавачи на се она што го одбележува Бертолд Брехт, како ав-

тор за кој театарските уметници покажувале нај голем интерес за негово поставување и игра ње ширум театарските сцени на светот (не-многу помал од оној за делата на Шекспир), со посегањето кон „Кавкаскиот круг со креда“ , всу-ш ност го прави тоа по една мала дигресија од оваа нему блиска естетика и практика на го ле-миот германски и светски театарски уметник, кој своите естетски норми и иновации, како вли јание не ќе ги изврши само врз големите имиња на теа тарот (Дарио Фо, Питер Брук, Питер Вајс итн.) туку и на многу големи имиња на новиот бран на светскиот филм од 20 век (како што се тоа: Жан-Лик Годар,Л.Андерсон, Фасбиндер, и др.).

Како што е познато, по големиот успех со „Тапани во ноќта“ (Сребрен лавров венец - втора награда за млад режисер на МЕСС, во Сараево, апсолутен победник на МТФ Прилеп 2009 - најдобра режија и најдобра претстава во целина, итн.) Мартин Кочовски, така да се рече , вон инсту тиционално ( во смисла: јавен сектор) - со голем успех работеше во приватниот Мал драм-ски театар од Битола, на поранешниот министер за култура Б.С. (партиципирајќи на најдобар начин во заживувањето на овој нов театарски субјект во Битола и Р Македонија). Беше тоа текстот на Дејан Дуковски од „Другата страна “ којшто според сите елементи на сфаќање на теа тарот , беше претстава со еден нов режисер-ски ра копис – но со истиот бунт, набој и творечка енергија, која Кочовски очигледно ја поседува и има храброст и доблест да ја побара таа бун-товност од сета своја летаргична генерација. Прет ставата , која се игра во алтернативен сценски и необичен простор – дискотека / ноќен клуб, се врати од последниот сараевски фес-тивал (МЕСС) со признание за М.Кочовски, изразено преку наградата на критиката „Клуч Тмаче“ на списанието „Тмача арт“.Па потоа, повторно и сега - Брехт и Прилеп.

Што бара М.Кочовски во навлегувањето, на без малку нерешливите дилеми на „Кавкаскиот круг...“ зад кои, и тогаш кога привидно конечно ќе се решат со навидум мудрата на судителот/мо ни торингот – останува дилемата, дали е тоа вис тинската и праведна одлука на нејзиното ве ли чество богинката Јустиција. Зашто, призна ле или не , секогаш над правото останува полити-

ФеСТивали


ката или уште подобро политиканството, инте-ресите, его измот.Така и покрај својата брехтов-ска ес тетика и епска драматуршка подлога, во ко ја гротескното е на преден план, оваа претста ва со длабока и широка асоцијативна палета, отвора многу болни, па и исконски прашања од политички вид, за тоа чие е нештото ( долината/земјата, детето, материјалното добро) на оној што го создал или на оној што го негувал и чувал, обезбедувајќи го неговиот раст и опстој низ бурниот тек на животот, полн со секаков вид иску шенија, почнувајќи од болестите па до војните (како најголеми од сите деструкции на човештвото и неговата цивилација, воопшто).

Доследен на себе, на можностите и творечки те провокации што прелиминарно му ги понуду ва текстот, режисерот Кочовски, повторно за работа врз овој Брехт ја собира околу себе истата (добитна) екипа од „Тапани...“.Тука пред се мислиме на костимографот и сценограф Јилија Вој кова- Најман од Репубика Бугарија( соработ-ни чка на Кочовски од студентски дни), помо-шникот на сцеографијата Филип Јовановски – овој пат потписник и на дизајнот на пропагадниот ма теријал, бројниот и пред се млад состав на при лепскиот ансамбл и секако неизбежниот и нена доместливиот – бенд Фолтин.

Незнам дали осврнувајќи се врз креативниот ре зултат на сценографијата и костимографија та, во друга прилика би правеле споредба, кој од нив како значајна и неделива компонента на прет-ставата, авторката Јулијана Војкова – Најман ги сработила подобро, поуспешно – ако како во слу-чајов не е потпишана и како сценограф и како кости мограф на „Кавкаскиот круг...“. Сепак се чини дека резултатот е приближно ист, нивото – соот-ветно на реномето и творечкиот потенцијал на ав торката.Но сепак, според оригиналноста на сценографијата замислена како повеќеделна (првично интегрална) платформа (од железо), која преку средишната оска се ниша (лулее – етимило-шки:нишалка, лулашка) само од себе (како деус екс махина) или неа ја нишаат самите луѓе, протагонистите во настаните (било тоа од истори-ското минато или сегашноста). Ориги налноста на ова решение, околу кое режисерот и го концентрира сво јот концепт и скоро најголемиот дел од дејствие- то на претставата, овозможува разни толкувања:

од почетната сцена (состанокот во колхозот – со спротив ставените мислења, до разиграното и одвоено нишање на секое парче(елемент) на таа и така замислена подлога (тло што се тресе, ниша) или како одвоени елементи: како висечки мост што не достигнува до другиот брег или очигледната асоцијација на вага (терезијата во рацете на Јустиција) – додека трае грубото грабање на двете мајки околу детето од „кругот со креда“ - што би требало да посочи на колебливата правда и нејзината неправедност/корумпираност.

Кога пак станува збор за соработката на Ко-човски со групата Фолтин – се чини дека ниту до сега видениот Кочовски , ни претставата едно-ставно не можат да функционираат без нивната му зи ка.Таа го обезбедува и обмислува правецот, тем пото на претставата , преку неа Кочовски го соз дава и контролира нејзиниот тек и особено ри там. Некои од членовите на Фолтин, покрај музичарските , кај режисерот Кочовски се повеќе до биваат и помали актерски задолженија, како што е тоа случај со лидерот на групата Б.Ни-колов, кој покрај одличното соло пеење демо-нстри раше и одлично снаоѓање и во нарацијата.

Притиснати од просторот, а сакајќи да резими-раме со сосема јасен исказ за претставата „Кав каскиот круг со креда“ на 45 МТФ (во иста на сока како и за премиерната изведба),да под-влечеме дека таа е очигледно димензионирана спо ред можностите на немногу просторната сцена на Театарот во Прилеп, а според сра-ботеното на целокупниот актерски ангажиран сос тав во кој на свој начин се издвојуваат некол-кумина(од кои особено Владимир Ѓорѓијоски, Игор Трпче и др.) и според севкупната режисер-ска пос тапка/постановка, беше тоа солидно, дотерано и контролирано сработен Брехт. Еди-нствено држи место забелешката за режисерот (и ре пертоарната политика на НТП) за тоа што мно гу брзо по извонредната „Тапани во ноќта“ посе гнаа по дело од истиот автор - со толку пре-познатлив драмски ракопис. Така е и со не збе-жниот и конечен впечаток (покрај признанијата и убавите импресии за глобалните метафорички зна чења), па останува да се каже дека во некои сегменти и знаковни решенија, дека сепак нешто се провлекло како сличност (да не речеме пре-строго - како повторување) како веќе видено.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 35

Фестивалската презентација на ова, непре-често , значајно остварување на НТП, во секој случај силно го артикулира македонскиот акту-елен театарски миг, а кај учесниците во проектот пробуди зголемен ентузијазам и очекувања за валоризација на оствареното и прикажаното – на фестивалската , за нив и- матична сцена.

6 јуни, 2010 год.

“НЕ ИГРАЈ НА АГЛИЧАНИ“/Автор: Владимир Ѓурѓевиќ; Режија: Кирил

Петрески; Сценографија-костимографија: Бојан Маневски; НУЦК „Трајко Прокопиев“, Театар - Ку-маново/

од Куманово и нејзиниот менаџмент, однапред покажува дека знае што е домаќинско работење во сценските дејности – без при тоа да загуби уметноста, да загуби театарот.Напротив, бене-фитите од ова се повеќебројни.Без оглед што кумановските театарски посветеници овој пат се одлу чуваат за млад и недоволно познат драмски автор ( и без оглед колкав е авторскиот надомес-ток за текстот, односно за авторот) и без оглед што и режисерот на тој текст, Кирил Петрески е млад и надежен режисер, видениот и продуци-ран ре зултат, целосно ги оправдува ваквите чекори, иако овој наш театарски анасамбл има евидентен не достаток од актерски кадар. Пот-врда пак за малубројниот ( и значи телно актерски и персо нал но) осла бениот кума новски ансамбл е и фак тот дека Театарот, во недостиг на помла- ди актери (најверојатно преку режисерот Кирил Пе трески, од Прилеп) ангажира и двајца млади ак тери (едниот,од вкупно тројцата протагонисти во претставата е Зоран Иваноски, повторно –од Прилеп).Ова секако не е во духот на погоре искажаното за начинот на трошење на и онака ограничените средства, но секако дека и тоа се имало во предвид, како еден од подобрите и поразумни начини да се реализира на што поквалитетен начин годишната програма - а оваа престава е токму во тој дел којшто го финансира министерството за култура.

Инаку, „Не играј на Англичани“ (или можеби по разбирливо: „не типувај“, односно: не се обло-жувај на Англичаните)обработува барем за на шиве транзициски , балкански простори , со-вре мена тема – за обложувањето и животот на на шите современи „коцкари“ поврзан со безброј-ните како „печурки по дожд“ изникнатите „спор-тски“ обложувалници (читај „коцкарници“). Текстот ( според самата и чиста текстура не не- до пад лив – напротив луциден и мошне ду ховит) е далеку од тоа подлабоко да ги прикаже пси -хо лошките аспекти на зависноста од „коцка њето“ (како што тоа може да се доживее во - на пример, некое од класичните дела на оваа тема; на пр. во „Коцкар“ од Достоевски и сл.) но затоа по крај со примамливоста на акту елноста плени и со честите драмски пресврти што се одвиваат пре-ку можностите – повторно на истото тоа тран зи-циско, но и технолошки развиено општество. Со

ФеСТивали

Не играј на англичани

Театарот од Куманово, се чини најподготвено и најефикасно преку својата репертоарна поли-тика, се прилагоди на новонастанатите, очи-гледно рестриктивни мерки во однос на фи нан-сирањето на проектите во културата, во ус лови на несомнена и сеопшта економска криза. Доказ за тоа секако се и најновините „Пе чалбари“ , но и - последните премиери оваа го ди на, особено „Не играј на англичани“ (одр жана на 15 април оваа – 2010 година), а со ко ја водството на театарската куќа од Куманово, како и селекторот Петар Темелковски одлучија на МТФ - вредниот панорамски отсечок/пресек на едно го дишните македонски дострели во теа тарската уметност, да се претстави токму со ова безмалку, камерно издание.

Определувајќи се за драмски текст од, така да се рече „бродвејска “ провиенција – лесно ху морна пиеса (со напати горчлив вкус на тра-ги комика) а со само три лика, тетарската куќа


оглед дека преку аудиовизуелните и инфор ма-тички медиуми – можно е следење и мигнове но до бивање на информациите за текот на спор-стките настани-натпревари и резултатските пресврти на нив. Така како што се случуваат пресвртите на спор тските/фудбалските терени така се случуваат и индивидуалните комични, но и трагични пресврти кај тројцата пријатели – страсни обложувачи.Па менувајќи ги своите ролји час на добитници час на губитници и беспомошници – тројцата протагонисти, зависно од позицијата во која моментално се најдуваат ги искажуваат своите напати потресни, но по-чес то наивни, инфатилни надежи за доаѓање до спас преку мигновеното богатење и изле гување то од жи вотните, пред се финански кризи. А во моментите на слабост на губитништво и беc-помошност – доаѓа најболното, разголу вањерто до срж, до болка. Тогаш се дознава вистината за неверството на жената на едниот од при-јателите со другиот.Во тие „моменти на вистина та“ наместо доминанатно хуморното доаѓа драма-тското, трагикомичното – кое од дру га страна пак не го засенува општиот впеча ток – дека и текстот и режисерот, градат претста ва чија примарна задача е да прикаже актуелни оп-штествени сосотојби, но и да релаксира, без да морализира.

Режисерот Кирил Петрески, разбирливо во една ваква драмска структура на текстот – која ниту во еден миг не го менува местото на дејствието, имал пред се задача да работи со актерите во создавање на атмосфера за што по добра интеракција и природност, во вербал-ниот и мизансцескиот исказ. Во таа смисла најголема та и очекувана помош тој ја добива од актерите. А тие - сите тројца со ентузијазам и со искори стување на можноста што им е дадена (ту ка оособено мислиме на гостувачките актери : Зоран Иваноски,како Пикси и Димитрија Док-сев ски, во ролјата на Паун) со гостувањето на ку ма новската сцена го покажуваат секој засе-бно, својот евидентен талент на едуцирани актерски надежи, со чувство за негуван сценски говор и вештини на вистински професионалци.Секако дека и во никој случај, зад нив не зао-ста нуваше и третиот, домашниот актер – мла-диот Ивица Ди митријевиќ(во улогата на Буле),

кој – искажано со јазикот на претставата: го користеше „дома шниот терен“ и делуваше порелаксирано - и внимателно и одмерено партиципираше во вкупниот драмски учинок на кумановската сцена во претсавата во која слен-гот, односно уличниот говор – беше говор и јазик елемент на сценскиот израз, искористен за по-голема уверливост и природност.

И авторот на костимографијата Бојан Манев-ски, кој како и режисерот немале очигледни и по големи амбиции (впроичем поголеми можнос ти во таа смисла и не дава ниту самиот текст), не влегол со поголеми амбицизии ни како автор на нешто позабележителниот проект на, да ја наречеме така „кубитистичката“ сценографија, во која во првичната сцена централно место зазема конуснопирамидалната структура со чие де компонирање актерите го создаваат основиот мебел (фотелјите и масичките), подоцна и битен и единствен елемент за исполнување на сцен-скиот простор, но и особено за одвивање на мизансцеските реализации. Интересно и при-фатливо решение – ако примарно се сметало,на еветуалната мобилност и лесна преносливост на сценографијата надвор од матичната сцена.

Се на се , прифатлив и респектабилен резул-тат–и секако една претстава и евентуален при- лог повеќе на домашниот Кумановски театар, за истотака домашниот - годинашен кумановски, држа вен фестивал: Денови на комедијата Ку-маново 2010, а во Прилеп, Кумановчани мо же ле да бидат застапени/ претставени и со нешто друго (“Печалбари“ можеби? – но тука е режијата на Д.Пројковски, што би значело негово заста-пување со две претстави).

“ГЕНЕРАЛ НА МРТВАТА ВОЈСКА“ /Автор:Исмаил Кадаре; Драматизација: Јетон Незирај;Режија:Дино Мустафиќ; Продукци ја: Албански театар – Скопје/

Исмаил Кадаре е секако најголемото име на современата албанска литература. Тој со своето култно дело, романот „Генерал на мртвата војска“ и кандидатурата за Нобеловата награда за литература и големиот број преводи на други јазици на романот (на над 40 јазици), конечно кон крајот на минатиот век го освојува културниот, одно сно литературниот запад – каде што и жи-

ФеСТивали

број 74-75, 2010 37

вее, (по егзилот од Албанија во Франција, некаде од осумдесеттите години, на тој изминат век).Албанскиот театар од Скопје, влегува во про-ектот, поставување на „Генералот...“ по неговите две филмски екранизации и дури че тирите драматизации, користејќи ја последната, чет-вртата , драматизацијата направена од познатиот драмски писател Јетон Незирај, од Косово. Инаку, „Генералот...“ во сите елементи на сцен-скиот израз уште еднаш ни го потврдува дла-бокото уверување, дека теaтарската куќа - Албански театар од Скопје, има забележителна и стабилна репертоарна политика и дека како таков на фестивалската сцена на Македонскиот театарски фестивал во Прилеп, веќе тради-ционално, поточно секоја година се претставува со силни, творечки мошне суптилно обработени и проекти кои спаѓаат во редот на големите театарски случувања (да се потсетиме на фести-валскиот „Војцек“ –исто така волуменозен проект, потоа на минатогодишните хипер-реалистички „Албански ноќи“ итн.).

Режисерот Дино Мустафиќ во текстот на Кадаре (се разбира и во/од играта на актерите) бара извлекување на преден план на својата теза за бесмислата на секоја војна, подвлеку-вајќи дека секоја војна е апсурдна, а дека секој водач/ генерал, било да е тоа на победничката или губи тничката армија – е всушност , секогаш и секаде генерал на мртва војска, кој врз својата совест ги носи безбројните смртти и залудно изгубени млади човечки животи.

Одличната актерска екипа, предводена од исклу чителниот , секогаш длабоко обмислен врз карактерот/ликот што го толкува (генералот) Бај руш Мјаку и дава интонација, но и повод за кон тро лиран и завиден креативен залет/полет на целата екипа (актерска и друга) во истотака ин вен тивната сценографска и костимограф ска ди мен зија на сценскаta проекција и транс-крипци ја на текстот на Кадаре ; оформувајќи го ком плет ниот впечаток за високо одговорниот и недво сми слен креативен професионализам во созда ва њето на театар – така суштествен за овој ансамбл.

Играјќи пред прилепската фестивалска пу-бли ка (годинава за жал без превод) актерите на овој ансамбл не ја почуствуваа во доволна мера

повратната резонанца на својата дотерана и контролирана трансформација според имаги-натиовниот свет на Кадаре – веројатно во надеж дека на многумина во гледалиштето, тој свет, таа трагична балканска сага ако не блиска, тогaш барем им е доволно препознатлива. Зашто на Балканот никогаш доволно војни (Зарем не?).

7 јуни, 2010 год.“ЖЕНАТА КАКО ВОЕНО ПОЛЕ“

/Автор: Матеј Висниек; Режија: Владлен Але-ксандров; Сценографија: Иван Карев; Костимо-графија,видео дизајн: Весела Статкова; Драмски театар – Скопје/

ФеСТивали

Жената како воено поле

На нашиов Балкан – секогаш кога ќе поми-сли те дека една војна завршила, започнува – нова, подеструктивна и уште побесмислена.Затоа балканските уметници темата војна ја имаат како неизбежна и честа за своите уме-тнички опсервациии –во сите творечки медиуми.

Тоа е случај и со познатиот и мошне афир-ми ран романски(европски) современ писател Матеј Ви с ниек , кому војните на тлото на т.н. по ра неш на Југо славија (СФРЈ) во последните де цении од 20 век (сега веќе векот зад нас, или: минатиот век) ги користи како индиректен повод за да проговори за трауматските пост-воени состојби и далекусежните последици на војната како безмерно и бесконечно зло.

Во оваа, всушност дуо-драма(којашто својата премиера ја имаше на Малата сцена во Драмски- Скопје, во фебруари 2009 год.), течат две пара-лелени човечки судбини на две жени, чијшто


ментален (а на едната - како директна жртва на војната – и физички нападнат/деструктуиран ) инте грититет е целосно или во најголем дел под пра шањето за опстој, преживување и себебара- ње на смислата на живеењето - по сите случу-вања околу, над нив и во нив самите.

Во оваа најкамерна од сите претстави видени и влезени во компетицијата на МТФ според предлогот на селекторот, се чини најголем простор за делување,по самата природа на нештата, им беше даден на актерките Билјана Драгичевиќ-Пројковска, како Кејт – Американка, медицински специјалист, која учествува во НАТО пре трагите по масовните гробници во Босна и едно времено псхијатар-терапевт и Ирена Рис-тиќ, во улогата на Дора- жената, чие тело е па-ра диг мата за воено поле(по балкански: мегдан) каде маш ките милитанти од другата стра на се ју начат – по балкански и ја силуваат, по што таа, сме стена во американскиот / натовски санато -риум каде како беспомошно човечко суштество е исправена пред страшната дилема на секоја жена да роди дете на нељубов, поточно на омраза или да го прифати својот дел(на сео-пштата воена трагедија) и од бога дадената исконска биолошка нужност/задача – мај-чинството, односно да ја роди таа најкон тра-верзна од сите рожби, продукт од силувањето на непознатиот иноверен милитант.

Режисерот, гостинот од Бугарија Владлен Алек сандров, кој на фестивалот ја имаше рет-ката чест и прилика, да биде застапен со две свои режии и тоа на: “Жената како воено поле“ –претставата од официјалната програма - за која говориме и гостувачката претстава, според текстот на македонскиот драмски писател Трајче Ка царов „Со вкус на овошен сладолед“ (што всу шност претставува праизведба на оваа негова дуо-драма на сцената на Драмско-куклениот театар од Пазарџик , Република Бугарија) - како ретко кога и темелно, во негов стил и манир ја сработил постановката на оваа немногу амби-циозна и волуменозна, но значајна и мошне успешна продукција на Драмскиот театар од Скопје.

Покрај, сигурната и прочистена работа на режисерот, кој се повеќе не убедува во своите можности особено во делот на работата со

актерите, значајна и доминантна вредност (на актуелниот по Европа, Висниек) - „Жената како воено поле“, особено со својата осуда на злос-торот како на безумие на војната, во оваа прет-става најголемите вредности ги покажаа и ги изнесоа како релевантен уметнички придонес, актерките – особено Драгичевиќ-Пројковска кај која е особено забележително се позрелото и недвојбено супериорно извишување над ак-терските задачи и барањата на сцената од неа.

Во време на финансиски турбуленции, осо-бено во сценските уметнички институции, заради нивната специфика, Драмски со овој мал-голем проект, издемонстрира добар подбир на текст, режисер и актери – и дојде до претстава која многу добро е прифатена и од публиката, судејќи според пројавениот интерес и нејзината посве-теност, во земјава и странство.

„БАХАНАЛИИ“

/Автор: Горан Стефановски; Режија: Ната ша Поплавска; Музика: Џингиз Ибрахим; Кости-мографија: А. Ношпал; Кореографија: Олга Панго; НУКЦ “Ј.Хаџиконстантинов – Џинот“ Театар Велес/

ФеСТивали

Баханалии

Во многустраното и тематски и стилски опре-делено драмско творештво на живиот класик на македонската драмска литература, драматургот Горан Стефановски „Баханалии“ се чини дека навидум е сепак едно поголемо тематско одда-лечување или подобро, задлабо чување во подалечните и историски времиња, на овие наши древни простори.

Неизбежно неговите „ Баханалии“ мора да се по врзат со такви означувања, како што е името на Еврипид и древниот град-полис Теба, кој според некои современи трврдења / претпоста-вки на историчарите се наоѓал во централна

број 74-75, 2010 39

Маке до нија, не така далеку од реката Аксиус (Вардар).

Стефановски во „Баханалии“ го обработува древниот мит за богот на виното Дионис (Бахус) и неговите танчерки – менадите, безрезервно пре дадени на сензуалните до разврат танци – во негова чест.

Од оваа и ваква драмска текстура, режи-серката Наташа Поплавска, со актерите и дру-гите соработници на театарот од Велес, прави претстава која со современите можности на сцената и технологијата, го оживува претпо-ложеното време на славје, слободоумие и оргии, правејќи претстава своевиден спектакл (говорно музички) во кој текстуалната предлошка на делото на Стефановски и не е битна . Битни се елементите на сценичното, визуелното, лико-вното, ритамот и степенот на уверливост – до провокација.

Музиката и костимографските парчиња (па-ртитури) чинат единство на спектакл, помогнат со компјутерската подршка и видео/визуелните збогатувања на сценографските и другите еле-менти, во поголема мерка , сепак се чини, на штета на самиот допир на текстот до пу блика та, кој што и покрај силните сценского ворни можно-сти на повеќето актери (и помошта на техниката) – неја сно доаѓаше во гледалиштето. Претставата дише со својот ритам на само допадливост, што настапот на актерите го прави сигурен и авто-ритетен и тоа заедно со само увереноста е во ред, но за нејзиното поинакво и поамбициозно толкување нема голем простор, со оглед дека такво и поинакво нешто не е знаковно нотирано и текстуално поткрепено, од едноставна причина што ја истакнавме – текстот (мислата, раз-мислата) и таму каде што го има , не допира до гледачот.Така останува да се восприема гро-тескната сценска, напати надреална, напати ире ал на, сценски и ликовно богата (Фелиниев-ска) сли ка на изместените натури и карикатури – човечки.

Се чини, зато дека за поадекватно акцепт-ирање и разбирање на оваа претстава нужно е во секој случај претходно знаење или читање на текстот на Стефановски. Во смисла на ова не помага многу што „Баханалии“ е претстава на добра игра на Васил Зафирчев (како богот

Бах-ус), Маја Љутков и другите од велешкиот театарски ансамбл кој покажа дека конечно и во актерскиот дел е рамноправен и феномен , кој иако со амплитуди и прекини, опстојува на македонската мапа на театарските профе-сионални куќи – и тоа судејќи и по “Баханалии“- мошне успешно и со добра проодност , кај публиката.

8 јуни, 2010 год. “ГОСПОЃИЦА ЈУЛИЈА“

/Автор: Август Стринберг; Режија: Александар Поповски;Турски театар – Скопје/

ФеСТивали

Госпоѓица јулија

На годинешниот македонски театарски фес-тивал, во два наврати се случуваше – Стринберг.Првиот во визеулно-колажираната вивисекција именувана „Стринберг досие“ на театарот од Струмица и особено вториот пат, со и понатаму сеприсутната на - македонските, европските и светски сцени –„Госпоѓица Јулија“, на Турскиот театар од Скопје.

Брилијатниот камерен текст „Госпоѓица Ју-лија“, кого историјата на литература (а и свет-ска та театрологијата) го воврстува во на ту ра-лис тичкиот период на Стринберг (заедно со „Тат ко“), мошне радикално сценски го презенти- ра се ко гаш присутниот јаз меѓу класите, во ми-на тото , сега и за секогаш.

Она пак, што на прилепската/фестивалска (и воопшто македонска сцена) годинава го до-несоа тројцата извонредни актери од Турскиот театар од Скопје: Сузан Акбеле (како Госпоѓица Јулија), Несрин Таир како Кристина (добитничка на „Војдан Чернодрински“ за споредна женска улога) и Осман Али(во улогата на слугата Жан)


и режисерскиот потпис на еминенетниот Алек-сандар Поповски – беше вистински фес тивалски театарски настан од прва категорија. Така веднаш и без двојба треба да се подвлече дека постановката на Турскиот театар од Скопје на овој Стринбергов текст во/на нашиве балкански простори (и пошироко) е најдобрата, најело квен-тната, имагинативна и мисловна реализација на “Госпоѓицата...“ – што и му при личи на рено мето на еден Александар Поповски, кому балканските театарско-сценски простори оддамна му се тесни, а за македонските и да не зборуваме.Не го вата работа пак, на домашните театарски сцени претставува своевиден пара метар на соочување и паралели на можностите и достре-лите на македонскиот театар и неговите автори visàvis балканско-европските висини, творечки индивидуалности и достигања. Во контекст на ова и вакво мислење не треба да се заборави дека „Госпоѓица Јулија“ има доживеано стотици сцен ски оживувања, а тука се и мно штвото филмувани, односно нејзини екрани зирани верзии.

Но...Едно големо„но“...Според имагинатив-ниот на бој и чистота,на - со мерка и стил, обми-слениот ја зик и говор, оваа претстава надвишува многу по ранешни/досегашни видени „Гос-поѓиц-и...“ и мора да се вреди и вреднува во самиот врв на ви деното, а нејзиниот автор-режисер Александар Поповски високо го ета-блира како доминантно име во немногуброј на та помлада театарска режисерска елита, која знае да создава про чистена, кристално јасна мис-ловна театарска уметност – со широк и разноиз-во рен медиумски емпиризам–и сето тоа без ни какви приземни ефекти и моменти на изне-на ди (сочи нети/сотво рени) од неприфатлива театар ска се манти ка, зборовна, иконографска и звуковна (музичка) – така еминентна кај многу-мина други, кои своите сценски галиматијаси ги оправдуваат со: сценски иновации, итражувања, експерименти – па дури и нови естетики(?!).

Накусо, Александар Поповски она што го има како творечка потреба за искажување, го кажува, го говори со нему својствената магична творечка про мисла, метаморфозично, жестоко и едно-времено ладнокрвно – прифатливо и успешно. Така и во оваа извонредна „Госпоѓица...“ нему

не треба многу. Тука се тројцата прота гонисти, праз ниот сценски простор, три дрвени гајби и (неиз бежната) нишалка...За, по напорна работа со одбраната екипа, од неговата лабораторија да произлезе една од најдобрите продукции на театарската куќа, која со обе збедениот симултан/ титлуван/ превод од турски јазик – и го достигна толку потребниот резултат и успех - како една од најдобрите претстави на Фестивалот.

А наградите се друга приказна ( нели?!), па за нив, во друга прилика и по друг повод.

“БАЛКАНОТ НЕ Е МРТОВ“/Автор: Дејан Дуковски; Режија: Стојан Сто јановски; Кос тимографија:Елена Дончева; НУЦК “Ацо Шо-пов“ Театар Штип;/

ФеСТивали

Балканот не е мртов

Еден од култните драмски текстови “Балканот не е мртов“ на најпризнателниот современ ма-кедонски драмски писател (заедно со Горан Стефановски) – Дејан Дуковски, кој со уште неколку негови драми (“Маме му, кој прв почна“, “Буре барут“) го прославија низ Европа, па и светот, по подолго, време се појави на маке-донската театарска сцената и тоа на сцената на Театарот од Штип.

Во овој свој очигледно амбициозен проект, театарскиот ансамбл од Штип влегува со голем ентузијазам и себевложување, во секој поглед.Така ансамблот за потребите на оваа претстава го ангажира и актерот Јордан Витанов од Велес (како и минатата година во “Глогов жбун“ - претставата со која што Штипјани се претставија на МТФ 2009 ).

И веднаш да кажеме дека и режисерот Стојан Стојаноски и целата екипа со сите соработници,

број 74-75, 2010 41

покажа солидно и професионално сработена претстава, со која може да биде задоволен и автор од такво реноме, каков што е авторот на текстот – Дејан Дуковски.

Искористувајќи ја познатата драмска матри ца на македонското класично драмско дело “Маке-донска крвава свадба“ – како што е познато, Дејан Дуковски прави своевиден римејк, созда-вајќи драм ска фреска/ слика за едно можно општестве но пор третирање на било која балкан-ско опш тество, од неодамнешното и блиско минато, изложено на познатите во поголема мера, меѓу религиски, отколку меѓу етнички – кон-фликти, иако во основа се задржува на милието - македонска земја (ло кација) - и етнографски и историски. Так вата определба во најголема мер ка ја задржу ва и режисерот Стојан Стојано-ски (тв-режисер, кој често, со забележи телен успех пристапува кон креа тивните мож ности на предизвикот – театарска сцена) и заедно со своите соработници, особено кости мо гра фот Елена Дончева, прави препо знатлива етно-историска драма на акција, во чија заднина (или основа) стои љубовта или омразата, во зависност од тоа од кој ракурс ја гледате и при фаќате самата теза на авторот Д.Дуковски.

Очигледно никогаш во недостаток на идеи за најразлични сценски решенија на драмските случувања, режисерот Стојаноски, овој пат покажува поголема авторецензија и поголема селективност/подбир на знаковната палета – во секој поглед, што ја чини претставата мошне чиста, стилски воедначена и лесно прифатлива за гледалиштето. Режисерот Стојаноски, кој во минатото знаел да им подлегне на импулсивните пориви и темпераментот/ моментот на креа-тивниот чин , ја исконтрилирал и актерската акција и така го има пред себе резултатот на сво јата, можеби најдобра театарска режија – до-сега, а Театарот од Штип уште едно забележи-телно и далеку надпросечно остварување во својот театролошки летопис.

Колективниот актерски учинок, со малите индивидулни сценски партитури на одвоени ли-кови, сепак останува да е во рамките на зае дни-чкото, освен можеби со подоминантниот ак -терски персоналитет на Јордан Витанов и уште на неколкумина, меѓу кои можат да се одвојат

уште и: Влатко Тулиев, Кристина Атанасова-Арсова, Миланчо Ѓеорѓиев-Роне, Миле Вра-теовски, Стојан Арев и други.

“КУЌА НА ГРАНИЦА“/Автор: Славомир Мрожек; Режија :А.Тхач –П.Незири; Сценографија/костимографија: Ералд Бакали; Музика: Фатос Лумани; Тетовски театар – Тетово /

ФеСТивали

Куќа на граница

Токму кога веќе се осведочуваше намалениот интерес (со право или не) за обемниот, каракте-ристичен и секогаш актуелен драмски опус на современиот полски драматург со светско ре-но ме – Славомир Мрожек, дојде неговото поста-вување на сцената на најмладата театарска куќа во земјата, Тетовскиот театар.

Пред оваа постановка на албански јазик, ја паметиме постановката на истиот текст на сце-ната на Турскиот театар од Скопје , кој во 2002 година по своја адаптација и го режираше Јуџел Ертен (од Турција, тогаш по вторпат гостин на оваа македонска театарска сцена). Токму со Ертен и неговата постановка на “Куќа на граница“ од Мрожек, Турскиот театар, во таа 2002 година ја доби наградата за најдобра претстава во целина на Македонскиот театарски фестивал во Прилеп.

Тетовскиот театар со послободната адапта-ција (во време и простор, но и костимографски и др. решенија), Мрожековиот текст со неговиот препознатлив (втемелен на пародично- гроте-сктен дискурс) текст го пренасочува, го прео-бмислува во нашиве простори и прилики, што се покажува како мошне изводливо решение и во минатото театарско искуство.

Признанијата за младиот ансамбл и исто така мла диот тандем режисери Арбен Тхачи и Петрит Не зири, треба да дојдат и од причини што само


по неколку години од основањето и отпочну-вање то со работа на оваа театарска куќа, кај неа е забе ле жливо градењето на еден сериозен и креативен пристап кон она што обично се нарекува одбир на делата што се застапуваат на репертоарот – кој генерално пак се движи (и е растргнат) меѓу желбите и можностите на креативен план – и од друга страна и конечните можности, за нивна материјализација, со оглед на расположивите средства.

Во секој случај режисерскиот двоец Тхачи-Незири, инвентивно си го одработува своето, а останатото , кое паѓа на товар на актерите во нај голем дел истотака беше професионално реа-лизирано преку остварувањата на: Арсим Фаз -лија, Дритеро Аме, Музафер Етеми, Мирад ије Ос мани, Алтрим Мамути, Наиме Ази и дру гите.

Се на се гледлива и восприемлива претстава, која за жал не можеше во поголем обем да го оствари својот поизразит контакт со публиката - и овој пат, од едноставна и банална причина: немање на симултан (или било каков) превод.И се би било донекаде во ред со оправдувањето од технички причини, да е тоа така за првпат на МТФ и да е тоа случај само со оваа претстава и само оваа година.

Но и покрај ваквите прилики, што значи - и покрај отсуството на димензијата на повратен импулс од малубројната публика, младиот и обра зуван ансамбл на албанскиот театар од Тетово, демонстрираше сценска зрелост, енту-зијазам искажан преку очигледниот растеж во креативната артикулација на своите можности меѓу силната конкуренција на десетината други театарски куќи од Република Македонија.

9 јуни , 2010 год.“БРАЌА КАРАМАЗОВИ“

/Автор: Ф. М. Достоевски; Драматизација: Андреј Хинг; Режија:Дејан Пројковски; Сценогра-фија:Владо Ѓоревски Костимографија:Благој Мицевски; Музика:Горан Трајковски;Народен театар Битола/

Премиерата на “Браќа Карамазови“ што се одржа точно пред една година ( 23 мај 2009 година) на сцената на Народниот театар од Битола, според тогашниот недвосмислен впеча-ток ја оценивме како случување на Достоевски

на сцена - и тоа според сите највисоки имаги-тив ни, но и естетски судови/ параметри, што беше си гурна најава од НТБ и за фестивалска- вред на претстава.

Имено,тогаш, таа вечер со таа своја најнова премиера репрезентативниот театарски ансамбл на Народниот театар од Битола, за кој подолго време се мислеше (оправдано?) дека е во репертоарна криза (?) со последниот предизвик – постановката на драматизираните Браќа Карамазови на ненадминатиот руски и светски класик Фјодор М.Достоевски – проблесна, вооду шеви, покажа и докажа - криза всушност и немало.

Заслугите за тие саботни, мајски , слободно може да се каже, големи мигови на битолскиот , а со тоа и на македонскиот театар воопшто, им припаднаа пред се на: неспорно најмисловниот режисерски капацитет на младата театар скоре-жисерска генерација - Дејан Пројковски, неговиот сценограф Владо Ѓоревски – Рафик и третиот член на креативниот тим – композиторот Горан Трајковски, но секако (чесно е да се напо-мене) и на сесприсутниот логист (на безмалку секоја театарска сцена во Р Македонија)- кости-мографот Благој Мицевски.

Часот по анатомија на душата и жестока вивисекција на најдлабоките пори на човековата свест/потсвест, во кој преку маркатната проза, романот Браќа Карамазови на Ф.М.Достоевски – големиот истражувач и познавач на човековата душа, на сцената на НТБ (во два часа бравурозна игра и темпо) се одвиваше тотален и чист теа-тарски чин, се повтори и на фестивалската сцена, на 45 МТФ во Прилеп , една година потоа. Стравовите дека поголемата широчина и воопшто

ФеСТивали

Браќа Карамазови

број 74-75, 2010 43

севкупната архитектонско-сценска структура на сцената во Центарот за култура во Прилеп, можат да амортизираат некои силно достигнати драмски ефекти на инсценацијата на матичната сцена во Битола, се покажаа само делумно оправдани.

Исклучувајќи ги сите расположиви современи (но и помодни) , мултимедијални можности (како креа тивни провокации) режисерот на претстава- та Дејан Пројковски (изненадувачки, во најголем дел следејќи ја драматизацијата на романот, на-правена пред скоро две децении од сло венечкиот драматург Андреј Хинг) исклучиво со театарски изразни сретства: текст и сценска драмска акција на актерите, прави тотален театар – провокат-ивен, мисловен, потресен. Пројковски недво-смислено, дошол до рецептот, ја открил форму-ла та, го нашол решението на за га тката на магија та – како големата епска струк тура на двотомниот роман, да ја пресозда де во двочасовен театарски чин, кој силно творечки и жестоко уметнички ќе проговори или ќе се обиде да даде одговори на многуте прашања низ контрoверзните мани-фестации на страдал ниците, верниците –не-верниците но и сладо страсниците од прозата на Достоевски.И не е суштинско еретичкото пра-шање: има ли Бог? Туку каде е Тој – и на чија страна е, зашто не над владува ли злото во човека над човека и над човештвото?!

Во ова сеопфатно и неограничено од сценска рампа – театарско случување во кое нема гледалиште (публика) и гледани (актери, дејствие) туку има учесници во големата монтажа атракција (С.Ејзенштајн) – но теа тарска, на режи-серот Пројковски, во која е остварената цел: доследно, брилијатно преведување на театарски јазик на Достоевски и карамазов штината (во нас и околу нас).

Секој драмски текст, сценарио (литературно-сценска белешка/ вежба) – дури и кога ќе се најде претставен на сцена – не секогаш има гаранција дека е театар, дека се случил (се одвивал, како вистински) театарски чин, а камо ли кога станува збор за текст произлезен од изворно романескно дело (во ваква или онаква драматизација) целен/намерен да биде оживеан на сцена – да стане театар.

Пренесените и адаптирани дела (без оглед од чие генијално перце и ум, да произлегле или

без разлика дали се работи за тн. успешна или помалку успешна драматизација) најчесто на театарската сцена се судираат со каноните на теа тарскиот чин: време, простор, дејство, визу-елност – и по правило паѓаат на првата драмска стапица (Г.Стефановски) – темпото/ри тамот (со други зборови пострадуваат од хронич- на до садност – и покрај сета умност на текстот и маестралната актерска игра, итн).

Тандемот Пројковски – Ѓоревски има реше ние и за клучниот елемент: ритамот на претстава та (со кое го контролира нејзиното темпо и тек) така покрај паралелното (симунтално дејствие – и: менувањето на плановите односно аглите, тука е и оддалеченоста на восприемање на ликовите/дејствието).Тоа е класичниот филмски (холивудски treveling (travelling) , движење на (пре)носилката (место филм.камера) на деј-ствието (за негово ставање во фокусот, зумирање) а која е поставена во полукрукот/среди-ната на Салонот на железни шини. Успехот меѓу другото е тука.

Но заслугата за овој и толку високовредносен резултат им припаѓа подеднакво и на многу-бројните актери (во одличната поделба на ролјите) – кои влегле во овој проект со целосна пре даденост и верба во режисерот (но и очи-гледен, и исклучителен респект кон Достоев-ски),па така и само најпрвично, ги одбележуваме остварувањата на четворката Карамазови: Огнен Дранговски(Алексеј К.),Петар Горко (Димитриј К.),Митко С.Апостоловски (Фјодор К.), Иван Јерчиќ (Иван К.);па ништо поназад и: Викторија Степановска (Груше нка),Петар Мирчевски (Ста-рецот Зосима),Соња Михајлова(Ѓаволот), Мар-тин Мирчевски итн. до последниот учесник, зашто успехот е заеднички и на сите.

Самиот Достоевски не доживеал сценско(се разбира, ни филмско) видување на сво ите (Кара-мазови) ликови(ни во неговите најтешки епи-лептични напади), но Достоевски беше виден/ожи веан во храмот на Талија (или во православ-ниот храм - во што беше претворен ) - Са лонот на Центарот за култура, како најпогоден прос тор за мошне успешно одвивање на една од нај-добри те претстави на 45 МТФ, оваа година во Прилеп.

ФеСТивали


2. ПрИДрУЖНА ПрогрАМА“СО ВКУС НА ОВОШЕН СЛАДОЛЕД“ ( Гостувачка претстава )

/Автор:Трајче Кацаров;Режија: Владлен Алек-сандров; Драмско-куклен театар “Константин Величков“ Пазарџик, Р.Бугарија /

Во докажаната програмска определба на секој начин да ја подржува македонската драм-ска ли тература, годинешниов Македонски теа-тарски фестивал, ја покани претставата “Со вкус на овошен сладолед“ на македонскиот драмски писател и театролог Трајче Кацаров, којашто се појавува како продукција на Драмско-куклениот театар “Константин Величков“ од Пазарџик , Република Бугарија .Успехот на авторот Кацаров (кој годинава стана добитник и најпрестижната домашна награда за роман - “Рациното приз-нание“) со поставувањето на неговата камерна, дуо-драма , на сцена во соседна Р Бугарија (каде што тој ги заврши театролошките студии) беше потврден и со поканата за гостување на МТФ. “Со вкус на овошен сладолед“ и авоторот но и режисерот

Владлен Александров (чест гостин на маке-донските театарски сцени), судејќи според лес-но ти јата со која ја третираат темата на љубов-но-бра чните релации , како да ја скроиле за при дружната програма на фестивалските “шти-ци што значат живот“. Кацаров, чијашто драма-тур шка тво речка продукција веќе ја чинат два-есет драмски дела кои доживеале над триесет постановки, во Р Македонија и земјите од опкружувањето – во една одмерена и умно димензионирана,модерна но и духовита пос-тановка - е преставен на најдобар начин . Пред се заради лесно преточениот хумор на двојната драма на парот (љубовен, брачен) – којшто бравурозно и енергично, го донесоа актерите Ро сита Александрова и Димитар Терзиев, чле-нови на ансамблот на бугарската театарска куќа од Пазарџик.

Препознатливиот текстуален дискурс, пре-познатлив не само во прозата и драмското тво-рештво, туку и во поезијата и есеистиката на Трајче Кацаров, на сцената е јасен, разбирлив и одлично протолкуван и надграден од режисе-рот Вла длен Александров, така што публиката

едноставно можеше да ужива– во сценскиот јазик и игра на гостите од Р.Бугарија , без ниту во еден момент да биде исправена посериозно пред јазичната бариера (и покрај тоа што прет-ставата одеше, без никаков превод од бугарски на македонски јазик).

Создавајќи претстава со јасни репери на прецизна и чиста режисерска постановка(со очи гледни интервенции врз должината на тек-стуалната предлошка) , режисерот Владлен Александров, во оваа историја на една животна, брачна (и љубовна?) врска, наоѓа креативен и скоро незабележителен начин со кој го засилува ионака вештиот и ефектно луциден дијалог на ав торот Т.Кацаров, оставајќи им доволно прос-тор на актерите Р.Александрова и Д.Терзиев , во една вдаховена и неомеѓена , мајсторска игра , да ги воодушеват да ги разгалат немалу-бројн ите гле дачи...

Со оглед на непретенциозноста на самиот текст, во драматуршка смисла, авторот Кацаров ја гради фактурата на прикаската низ нарацијата и вештината на дијалог на протагонистите, легитимирајќи се себеси како редок мајстор на дијалогот кај нас. Соответната и префинета интерпретација на тој и таков текст од страна на двоецот Р.Александрова/Д.Терзиев (при посто-јаното почитување на режисерската концепција) резултира со проблеснување во сета полнотија на хуморното, на вистинското, театарското, комедиографско мајсторство на овие актери-творци-интелетуалци.

Иако интересно колажирана, но и врзувана со реминисценсции од минатото на парот (од заедничкиот но и одделниот живот на двата лика), преку проекциите на видео-бим ( сво-евидно прелистување на старите фото-албуми), разнишаната семејна приказна (на прома-шеност?) на двајцата протагонисти про текува интегрално, со темпо и ритам и без трага на досадност.Ова особено го истакнуваме, од причини што некритичниот однос кон барањата на малите ,камерните драмски форми често знае да резултира со досадни проекти (без оглед дали се работи за моноперформанс или дуо-драма) што овде не е случај – туку за лесно , но и силно уверливо, допадливо и стилско естетски чисто

ФеСТивали

број 74-75, 2010 45

сценско остварување, со подедна кви можности и пред публиката и критиката.

Зашто и актерите , но особено и режисерот Владлен Александров го нашле балансот, ја пронашле точката на рамнотежата – и непрете-рувањето во ништо приземно и неестетичко.

Тоа и се очекува и му прилега на режисер како В.Александров, кој се почесто е присутен и на македонските сцени (Струмица,Штип, Драм-ски - Скопје) , но и низ европските и воне вроп-ски те сцени (Турција, Египет итн.).

Така оваа мала, гостувачка претстава на Фес-тивалот - и на авторот и на режисерот, а особено на актерите им ги донесе најголемите признани- ја ба рем од публиката – аплаузите...

ДрУгИ ПрИДрУЖНИ – ПрЕТСТАВИ И МАНИФЕСТАЦИИ

На фестивалот беа изведени и: „Граница“ извонредниот камерен текст на Венко Андо-новски, во режија на Софија Ристевска , а во гланите ролји ги видовме уверливите Горан Стојановски и Јасмина Билаловиќ (продукција на ЗГ Мал драмски театар –Битола) , потоа две ди пломски претстави на студентите по актер-ство –„Гнев“од Стивен Кинг (ФДУ- Скопје, проф.Кирил Рис товски, доц.Зоја Бузалковска), „Плеј Бекет“ (ЕСРА –Скопје, класа на Ѓорѓи Јолевски), па по тоа „Будење на ангелите“ во режија на С.Чи чевска (Културен центар скрб и утеха – Скопје) и на крајот „www.Norveshka.denes.com.mk“ - во режија на Зоја Бузалковска и продукција на Албански театар Скопје.

Како значаен дел на 45 МТФ “Војдан Черно-дрин ски“ Прилеп 2010 година и негови осведоче ни вредности, секако не треба да бидат одмина ти и неодбележани и: изложбата на хипер-реали-стичките скулптури на феноменалниот Жарко Башески, веќе традиционалната ликовна из-лож ба на колонијата со (битолскиот) бренд на „Де Ниро“, потоа трите тематски трибини со проблемика од театарската естетика (мо дера-тори: Б.Миневски,Б.Ставрев и Ѓ.Јолевски) и

конечно промоцијата на книгата за Миле По-повски на авторката М.Р.Селчанец).

10 јуни, 2010 год.:

3. ЗАТВорАЊЕ – СВЕчЕНо, Со...

“КРПЕН ЖИВОТ“/Автор: Стале Попов; Драматизација: Блаже Ми-невски; Режија: Владо Цветановски; Сцено гра фија:

Крпен живот

ФеСТивали

Владо Ѓоревски; НУКЦ “Марко Цепенков“ -Театар “Војдан Черно дрински“ Прилеп /

Театарскиот чин е или знае најчесто да биде неповторлива авантура на истражување–барем за вистинските театарски пленици, творци. За тие и такви, вистински и големи театарски ав-то ри–театарскиот чин останува пред се, голем теа тарски предизвик, не само во уметничка смисла – зашто тој за нив е и голема (па и најго-лемата!) можност за артикулирање на себе спо-зна вањето и моралната обврска за ширењето, за манифестирањето на ракурсот на гледање и мисловната констелација на сопстве ниот свето-глед. А ракурсот од кој поаѓа тој поглед на светот е базичната градба на секој инте лектуален склоп, за да може да се декларира и објави сопственото духовно и интелектуално немире ње со опкружувањето, со состојбите–во народносна, но крајно и голо-егзистенцијална про виенција, се како не без политичка конотација.

Така се чини ако, во овие времиња на очи-гледен национален неспокој, кога е уште поо-чигледно потребно не секогаш неболното бури-чкање по историјата, традицијата, по коре ните на опстојувањето - дека е уште и крајно понужно


обединувањето на сечиј глас , а особено гласот на уметноста со оној на народот. И ќе ја има ли моќта тој обединет глас, да излезе надвор од македонскиве простори (Тоа е прашањето сега)? Впрочем, дали на 30 јули летото господово 2009-то, во Мариово повторно и по којзнае кој пат почна - буна? Не ја подигнаа ли уметниците театарски, на тој ден во Витолишта – срцето на Мариово ( највиталистичкиот и воедно најобе-схрабрувачкиот денес, дел на парчето земја именувана Македонија)– етнокултурната буна, барем за ден-два, свртувајќи го погледот на совремиево и современиците кон минатото на Мариово, но и – особено неговата и македонска се гашност?! Учителката историја – во Витоли-шта, со силата на здружениот уметничко-теа-тарски состав на НТП, под водство на режисерот Владо Цветановски и директорот уметнички – Стојан Дамчески, по чија докажана “вина“ и инвен ција се случуваше премиерата или по-добро речено, двовечерниот духовен проблесок и неверојатен театарски чин – имаше одлични ученици во гле далиштето (на отворено) на Народниот марио вски универзитет по етно-графија и фол клор – и себепочитување.

Уметнички, но и генерациски, подмладената компактната екипа на Народниот театар од Прилеп, што премиерно настапи во амбиентот на средселото, на едно од се уште живите и “најголемо“ мариовско село, ја одигра , ја оживеа поточно – во изворниот амбиент, етнографската и исто риски заснованата текстура, на еден од првите македонски романи “Крпен живот“ на Стале Попов, човекот писател од мариовските краи шта, чиешто литературно дело е исцело инспирирано и посветено токму на неговиот роден крај – Мариово.

Таа и иста екипа учесничката во најновата ма рио вска буна, беше поканета свечено да го затвори овогодишниот МТФ, но овој пат во средградието во Прилеп, на отворено - на плош-тадот Александрија.

Блаже Миневски пак, еден од најталентирани- те македонски прозни, но евидентно пројавен драмски автор (исто така по род од Мариово, но од неговиот исток) е тој што ја направи драма-тизацијата, но не само од текстурата на насло-вниот роман “Крпен живот“, туку и од уште не-

кол куте романи на Стале Попов, создавајќи така да се рече, нов драмски текст под наслов “Крпен жи вот“.

Така конечно е настаната и се случува амби-енталната претстава, која во многу од своите тревожно високи естетски вредности, како визуелна, сценска уметност повлекува и извле-кува исторски и етнопростор, не само како фон, туку – како реалитет, на што потврда беше и видео прилогот, што исто така е значаен сегмент на претставата.

Треба да се одбележи дека користејќи го токму секој можен достапен етнографски (и фолклорен) материјал (кој кај Стале Попов е вис тинско богатство), режисерот Владо Цве-тановски создава лесна, динамична по ритам – силна, бурлескно (гротескна) инсценација, во која народниот мариовски дух и традиционална духо витост/шеговитост се на преден план, зафрлајќи ги понастрана непријатностите и сета суровост на животните премрежја на Македо-нецот, некогаш (па и сега и овде) . Така прет-ставата низ духовита и музичко-вербална дес-кри пција го најде патот до душата на гледачот, во случајов автентичниот, изворниот, сегашниот жител - мариовски, прилепски, македонски и на сеприсутниот театарски публикум – што и го-динава ги следеше истрајно и до крај тетарските фестивалски случувања –во Прилеп.

Тандемот Цветановски-Ѓоревски, кого се чини го обединува не само блискоста на размислу-вањата, творечките пориви, туку и принципот на логичност и во овој проект, не само што се надополнува со создавањето на своите творечки продукции, туку и логички се надградува. Така раз гледувајќи ја подетално структурата на прет-ставата тешко дека лесно ќе се определи кое од некои од сценските решенија, од било кој вид (ли ковно или знаковно , па дури и она – од сцено-графското решение испровоцираниот мизансцен) – изворно кому му припаѓа , односно чие е? Меѓу-другото, овој пат во сценографската струк тура како основен материјал, за оваа до ми нантно амбиентална претстава, како решение е понуден плетот (од секаков вид од: трска, ша мак, слама и сл.)–и тоа функционира идеално, и како ликовен и како сценографски, но и како ми зан сценски елемент, како подвижни кулиси итн.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 47

Во текстуално-сценскиот материјал пак, врз основа на фолклорната традиција низ изво-нредната интерпретација на младите исклу-чително талентирани актери, доаѓа до израз сето богатство на народните песни, игри, обреди – па зошто не: магии и клетви, чинејќи ја претставата жи ва историско и етно-музејска постановка, во сета нејзина полнотија и богатство.

Сумирајќи ги конечните импресии и размисли за овој редок театарски настан, недвосмеслено ја подвлекуваме, парафразирајќи ја познатата силна размисла на Ф.Гарсија Лорка за театарот, дека – театар којшто не го одразува, не го следи животот на својот народ, или е мртов или тоа наскоро ќе биде.

Проектот “Крпен живот“ на Народниот театар од Прилеп, кој го носи името на најголемиот трудбеник, страдалник и основоположник на македонскиот театар, револуционерот Војдан Чернодрински, очигледно ги негува најубавите вредности на својот непокорлив и никогаш победениот патрон В.Чернодрински – и во овој момент во нетака трајниот театарски свет (тоа треба да се каже), го изборува своето место во самиот врв на македонската театарска акту-елност.

И со право овој театар и оваа претстава , го означи крајот на 45-то издание на Македон скиот теа тарски фестивал. Затоа конечно, како осо-бе но приз нание за колективниот уметнички придонес треба да се споменат имињата и на недобројните мла ди прилепски актерски та-ленти: Игор Трпче вски, Марија Спиркоска-Илиеска, Катерина Чак макоска, Зоран Иван ов-

ски, Александар Тодески, Јасмина Мицо вска -Стан коска, Даниела Стој коска, Дими тар Црцо-роски, Наташа Нау моска, Ди митар Ѓорѓиевски, Александар Степанулески и Никола Настоски.

Своето богатство од сценска појавност, глас и ис куство, супериорно и овој пат го презенти-раше про фесорот Кирил Ристоски (во улога на раска жувач), како круна на општиот впечаток за оваа неповторлива театарска возбуда: “Крпен живот“ in situ во време и простор, во срцето на Мариово – а последно среде Прилеп, на 45-от МТФ и на плош тадот Александрија – за самиот крај.

Добитници на награДата за животно Дело за 2010 гоДина се:

MitE grOzdanOv (strumica, 1943 god.)

ÊdO HriStOv (strumica, 1938 god.)

ratka ÔrEvSka ( [tip, 1924 god.)

ФеСТивали


Добитници на награДата за животно Дело за 2010 гоДина се:

Оценувачката комисија на 45-от Македонски Театарски Фестивал “Војдан Чернодрински” Прилеп, во состав: МУстаФа ЈаШар, претседател и членовите слобоДан ДесПотовсКи и братислав ДиМитров ги доделува следните награди:

1. НАГРАДА ЗА РЕКЛАМЕН МАТЕРИЈАЛ се доделува на влаДо ЃоревсКи - раФиК за рекламниот материјал од претставата “БРАЌАТА КАРАМАЗОВИ” во изведба на Народниот Театар од Битола.

2. НАГРАДА ЗА КОРЕОГРАФИЈА И СЦЕНСКИ ДВИЖЕЊА се доделува на ансаМблот на театарот “воЈДан ЧерноДринсКи” за кореографија и сценски движења во претставата “КАВКАСКИОТ КРУГ СО КРЕДА” во изведба на Театарот “Војдан Чернодрински” од Прилеп.

3. НАГРАДА ЗА МЛАД АКТЕР “ТРАЈКО ЧОРЕВСКИ” се доделува на осМан али за улогата на ЖАН во претставата “ГОСПОЃИЦА ЈУЛИЈА” во изведба на Турскиот Театар од Скопје.

4. НАГРАДА ЗА ЖЕНСКА ЕПИЗОДНА УЛОГА се доделува на несрин таир за улогата на КРИСТИНА во претставата “ГОСПОЃИЦА ЈУЛИЈА” во изведба на Турскиот Театар од Скопје.

5. НАГРАДА ЗА МАШКА ЕПИЗОДНА УЛОГА “ДИМЧЕ ТРАЈКОВСКИ” се доделува на аДриан азири за улогата на ГРОБАРОТ во претставата “ГЕНЕРАЛ НА МРТВАТА ВОЈСКА” во изведба на Албанскиот Театар од Скопје.

6. НАГРАДА ЗА МУЗИКА се доделува на грУПата Фолтин за музиката во претставата “КАВКАСКИОТ КРУГ СО

КРЕДА” на Театарот “Војдан Чернодрински” од Прилеп.

7. НАГРАДА ЗА КОСТИМОГРАФИЈА се доделува на благоЈ МицевсКи за костимите во претставата “ГЕНЕРАЛ НА МРТВАТА ВОЈСКА” на Албанскиот Театар од Скопје.

8. НАГРАДА ЗА СЦЕНОГРАФИЈА се доделува на ЈУлиЈа воЈКова наЈМан и ФилиП ЈованосКи за сценографијата во претставата “КАВКАСКИОТ КРУГ СО КРЕДА” во изведба на Театарот “Војдан Чернодрински” од Прилеп.

9. НАГРАДА ЗА РЕЖИЈА се доделува на Мартин КоЧовсКи за претставата “КАВКАСКИОТ КРУГ СО КРЕДА” во изведба на Театарот “Војдан Чернодрински” од Прилеп.

10. НАГРАДА ЗА ТЕКСТ се доделува на горан стеФановсКи за текстот “БАХАНАЛИИ” на Театарот “Ј.Х.К Џинот” од Велес.

11. НАГРАДА ЗА СОВРЕМЕНА СЦЕНСКА ДРАМАТИЗАЦИЈА се доделува на анДреЈ Хинг за драматизација на текстот во претставата “БРАЌАТА КАРАМАЗОВИ” на Народниот Театар од Битола.

12. НАГРАДА ЗА ГЛАВНА ЖЕНСКА УЛОГА се доделува на биЉана ДрагиЧевиЌ ПроЈКовсКа за улогата на КЕЈТ во претставата “ЖЕНАТА КАКО ВОЕНО ПОЛЕ” на Драмски Театар - Скопје.

13. НАГРАДА ЗА ГЛАВНА МАШКА УЛОГА се доделува на огнен ДранговсКи за улогата на АЉОША во претставата “БРАЌАТА КАРАМАЗОВИ” во изведба на Народниот Театар од Битола.

14. НАГРАДАТА ЗА УМЕТНИЧКО ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРЕТСТАВА ВО ЦЕЛИНА и се доделува на претставата “КАВКАСКИОТ КРУГ СО КРЕДА” во изведба на Театарот “Војдан Чернодрински” од Прилеп.

ФеСТивали

49

охридско леТо 2010 под моТоТоТеаТарски реминисценции

Во последниве 50 години охрид, гра-дот–искон, во кој се вкрстуваат вре-мето и просторот, секоја година на 12

јули, на Петровден, ги отвора портите на уме-тници те од целиот свет за нивната уметност да се спло ти со духовноста на творците од ми-нато то, соз давајќи космичка енергија која оде-кну ва во срцата на фестивал ската публика. Уме тноста во својата суштина ја содржи убави-ната. Грдото го претвора во убаво, омразата во љубов, војната во мир, смртта во живот. Ма-кедонија, низ уметничката меморија на фес-тивалот ″охридско лето″ е светска уме тничка сцена која ја промовира идејата за чове ковата надеж и ја потврдува Бруковата премиса дека уметноста ќе го спаси светот.

Да се биде дел од тимот кој во минатиот по-ло вина век со голем ентузијазам и внимателно го гради овој бастион на уметноста е голема чест. Потребно е во исто време да се има голема почит кон традицијата, желба да се градат мос тови помеѓу културите на другите народи, сознание за современите текови во уметноста и се разбира визија за иднината и струењата на светската уметничка сцена. во оваа јубилејна 50 година, тематскиот наслов за драмската програма на „охридско лето 2010“ беше Театарскиреминисценции. реперто-арот е при годно осмислен да соодветсвува на значај ниот јубилеј.

Гостуваа ансабли, режисери и театарски ра-ботници кои со своето предходно учество дале

зна чаен белег на Фестивалот: Турскиот режи -сер Нурла Тунџер и истамбулскиот град ски теа тар со претставата ″Место во средината на земјата″, александар Морфов и „Сон на летната ноќ“ во изведба на Државниот театар „в. Ф. Коми саржевскаја“, Народно позориште - Бел-град со српската драмска класика „Покондирана тиква“, Театарот на армијата - Софија и поста-новката на „Галеб“ на неодамна починатиот Крикор азарјан, како и ирската актерка олвен Фуере со „Содома, моја љубов “.

во шеесетата година на своето постоење, се претстави албанскиот театар - Скопје со „Пер Гинт“ режирана од еден од најзначајните маке-донски режисери Слободан Унковски и Турскиот театар - Скопје кој ја изведе „Сијах Калем“ во режија на владо Цветановски. во свечената година на своето двесетгодишно постоење, по цела една деценија отсуство, на фестивалот се врати Театарот за деца и млади нци, со претста-вата „Бескрајни соништа“ на Боњо лунгов.

Се одиграа монодрамските проекти на Петар Темелковски „Децата на сонцето“ и „Љубов моја“ на јоана Поповска, претстава со која актерката ја одбележа својата 50 годишна кари-ера.

Учеството на Македонскиот народен театар беше преку постановката на Љупчо Ѓеорѓиев ски на „Суд“ на Коле Чашуле, втора на институци ја та и втора на фестивалот - првата, во режи ја на Љу би ша Георгиевски, одиграна е во 1978. един-с твена премиера на фестивалот е „хамлет“ во

Ѓорѓи Јолевски

ДрАМСКАТА ПрогрАМА НА јУбИЛЕјНоТо 50-То ИЗДАНИЕ НА ФЕСТИВАЛоТ

ФеСТивали


режија на Дејан Пројковски а во продукција на Драмски театар - Скопје, театар кој истиот текст го има поставувано веќе два пати во после-дниве четири децении. и двете претходни инс-ценации, се дел од драмската хронологија на фестивалот - на Слободан Унковски во 1978 го дина и на владо Цветановски во 1999 година.

Свеченото отворање - концертот на рускиот на ционален оркестар, диригент: Михаил Пле-тњов (русија), солист: Симон Трпчевски (Маке-донија) - го режираше веќе проверениот двоец од „MAceDoiNe, одисеја 2001“, иван Попов-ски и Зоја Бузалковска.

За крај, по полни единаесет години, фес тива-лот свечено се затвори со театарска претстава. Тоа е најдобрата претстава на МТФ „војдан Черно дрински“,„Кавкаски круг со креда“ од Бер-толт Брехт, во режија на Мартин Кочовски а во про дукција на Народниот театар „војдан Черно-дрински“ - Прилеп. Така, историјата на Фести-валот се заокружува со најзабележливата раз-војна линија во македонскиот театар.

ТЕАТАрСКИТЕ ПрЕТСТАВИ НА охрИДСКо ЛЕТо 2010

Српското Народно Позориште од Белград, со големо задоволство и радост ја прифати поканата да биде дел од театарската фамилија која ќе го слави јубилејот на охридско лето

На 13 јули во 21-00 часот , еден ден после све ченото отварање на ″охридско лето″ се одигра првата претстава од драмската програма. После една цела декада од последното госту-вање на Српското народно позориште од Бел-град, тоа со големо задоволство и радост ја прифати по ка ната да биде дел од театарската фа милија која го прослави јубилејот на ″охрид-ско лето″.

Пред охридската театарска публика се прет-ставија со српската класика, комедијата „По-КоН ДИрЕНА ТИКВА“ од јован Стерја - По-повиќ во режија на еден од најдобрите српски режисери јагош Марковиќ. ексклузивитет за овој настан е што претставата специјално беше адаптирана за прекрасниот простор во предвор-јето на црквата Св. Софија.

во претставата, која е современа визија на класикот Стерја Поповиќ, играа звездите на срп скиот филм, театар и теле визија.

Насловната улога на Фема - богатата вдо-ви ца ја одигра славната олга одановиќ – Пе-тровиќ. Другите актери звезди се: евица, неј-зина ќерка - хана јовчиќ, Митар, брат на Фема - Дарко Томовиќ, анчица, слугинка - јелена хелц, јован, чи рак - Михаило лаџевац, Сара, додворувач на Фема - александра Николиќ, Светозар ружичиќ - александар Среќковиќ, василије - Бранислав То машевиќ.

ПрЕМИЕрА НА „хАМЛЕТ“ НА охрИДСКо ЛЕТо

За да се постави ″хАМЛЕТ″ во еден репе-ртоарски театар потребно најнапред да постои актерот кој би можел да го одигра овој круција-лен лик од најголемиот драмски автор во исто-ријата на светската драматургија. Потоа, потре-бен е режисер кој ќе го препознае актерот и во својот светоглед ќе го изгради имагинарниот систем со своето уметничко кредо. Се разбира, како круна на оваа грандиозна идеја потребен е ан самбл кој може да го понесе товарот и бремето на реализацијата на современиот ″хамлет″ од ви лијам шекспир.

Драмски театар од Скопје, поставувајќи го ″хамлет″ по трет пат во историјата на своето пос то ење, се потврдува како театар со тради-ција, потсетувајќи не дека има волја и сила да го сондира времето во кое живееме.

Покондирена тиква

ФеСТивали

број 74-75, 2010 51

″охридско лето″ трет пат го селектира ″хам-лет″ на Драмски театар на својот репертоар и како домаќин на светската и македонска теа-тарска елита, и нуди на театарската публика кла сика која е врв на софистирани чувства и идеи. Првото гостување на ДТС со претставата ″хамлет″ на ″охридско лето″ беше со поста-новката на Слободан Унковски во изведба на Мето јо вановски како хамлет во 1978 година, втората во режија на владо Цветановски со Ѓорѓи јоле вски како хамлет, изведена во пред-ворјето на црквата ″Света Софија″ во 1999 година.

Третиот пат, но за прв пат премиера на ″ох-ри дско лето″, на големиот јубилеј 50 години од своето постоење во 2010 година, режија на Де-јан Пројковски и Дејан лилиќ како хамлет.

руските актери играат и во исто време се забавуваат создавајќи на сцената виртуозни варијации со шекспировите стихови.

″СоН НА ЛЕТНАТА Ноќ″ е една од нају-бавите, најромантичните и најволшебните ко-ме дии на светскиот театарски гениј вилијам шекспир. од ова дело извира толку многу љу-бов, среќа и радост што секој актер сака да биде лик од оваа комедија и секој режисер посакува да го режира барем еднаш во својот живот.

Кога ќе се направи спој на шекспировите стихови со режисерската имагинација на еден од најбараните режисери александар Морфов, кој веќе долго време престојува во русија, тогаш добиваме алхемија на театар кој зрачи со уба-вина и ни нуди несекојдневна театарска есте-тика.

Морфов на ″охридско лето″ сме го гледале со повеќе претстави во различи продукции од кои би ги издвоил ″Дон Жуан″ од Молиер во продукција на театарот ″в.Ф. Комисаржевскаја″ од Санкт Петербург, русија, истиот театар со кој ќе ни се претстави и оваа година и ″Дека-мерон″ од Бокачо во продукција на Народниот театар од Битола.

она што е најимпресивно во претставата ″Сон на летната ноќ″ е фантастичната актерска игра на ансамблот. Голем дел од оваа хомогена екипа ја имаат титулата ″почесен актер на руската Федерација ″. руските актери играат и во исто време се забавуваат, создавајќи на сцената виртуозни варијации со шекспировите стихови.

Со големо задоволство сакам да ги потсетам љубителите на театарот на двете претстви на ″Сон на летната ноќ″ од в. шекспир на маке-донските режисери Коле ангеловски, чија изве-дба беше во шумскиот простор на хотелот

хамлет

Сон на летната ноќ

ФеСТивали


″Парк″ и незаборавната изведба на актерите од Народниот театар од Битола во режија на Сло-бодан Унковски чија изведба се случи на пре-красниот простор на имарет.

Слободан Унковски ги доведува актерите до состојба на потполна слобода во живеењето на сцената. Слободан Унковски, еден од нај-реномираните ма кедонски режисери кој пер-манентно е при су тен во регионот и светот со своите нови теа тар ски претстави, по втор пат влегува во ава нтурата наречена ″ПЕр гИНТ″, дело од нај до бриот норвешки драмски писател хенрик иб зен. Првото поставување беше на ″американ скиот репертоарен театар″ во Бостон, СаД каде што др жеше предавања на харвард во средината на осумдесетите и сега, само неколку месеци пред почетокот на ″охридско лето″, кога ја дожи веа премиерата на ″Пер Гинт″ работена во ал бан скиот театар во Скопје.

во претставата ″Пер Гинт″ Унковски носи свежина и специфичен концепт определувајќи се Пер Гинт, кој патува низ времето и просторот, соочувајќи се со замките на животот, да го играат тројца актери во различни периоди од животот. Младиот Пер Гинт во изведба на Фи-сник Зекири, средовечниот во изведба на џе-вдет јашари и стариот Пер Гинт одигран од доајенот на маке донскиот театар Бајруш Мјаку. Тројцата актери, кои како три столба ја носат претставата на својот грб, под магичната палка на Унковски го извлекуваат максимумот од своето актерско мајсторство играјќи на три различни пристапи, својствени за сопствениот актерски инструмент.

Големиот ансамбл составен од актери од Македонија, албанија и Косово, со мешана ав-торска екипа од Србија, Македонија, Норвешка, Косово.и албанија, го прави овој проект космо-по литски не само по својата инфраструктура туку и во енергијата и пораката што ја праќа до гле дачот.

Целата екипа од една страна работи како совршен механизам кој го лоцира времето во кое живееме, а од друга страна играат со неве-ројатна леснотија и шарм, справувајќи се со не така светлиот свет на ибзен на совршен начин.

Меѓу другото тоа и е спецификата на Сло-бодан Унковски, да ги доведе актерите до сос-тојба на потполна слобода во живеењето на сцената и до крај да веруваат и да ја почувству-ваат автохтоноста на своето делување.

″Театарот на Армијата″ - Софија, репу-блика бугарија настапи со воодушевува-чката представа на Антон Павлович чехов: „гАЛЕб“ во режија на легендарниот Крикор Азарјан.

... “Галеб” отсекогаш за мене бил една од најатрактивните драми пишувани од Чехов. Генијалниот руски драмски писател гледал на луѓето, на светот, на нештата во животот, со полифоничен поглед.

Неговата камера не го следи настанот, како што е на пример во делата на шекспир, тој при-кажува неколку точки на гледање. Секогаш има ра боти кои се преклопуваат и ова преклопу ва ње е особен близок поим за мене. овие контрасти: висок - низок, силен - слаб, голем-мал, прават

Пер Гинт Галеб

ФеСТивали

број 74-75, 2010 53

импликации кои се многу поважни од значењето на изговорените зборови. и ова е театар!

Зошто “Галеб”? Тоа е фундаментален дел од еден комплекс на вечните теми. Тоа е прет-става за љубовта, за смртта, за креативноста; згора на тоа, за конфликтот меѓу генерациите, родителите и децата. Целата суштина е тука, претставата е за повеќето универзални теми, и тие се вткаени во нивните органски врски... ″, вели Крикор азарјан за своето уметничко дело.

„45 степени азарјан“ од лили абаџиева, документарен филм за творецот, уметник, ре-жисер Крикор азарјан

исто така на 24.07.2010 год. во сабота со почеток во 19:00 часот во Центарот за Култура „Гри гор Прличев“ се изврши проекција на доку-мен тарниот филм на лили абаџиева „45 степе- ни азарјан“ во продукција на КлаСфилм и БНТ, 2009. На проекцијата присуствуваше со пругата на Крикор азарјан, Г-ѓа азарјан, режи серката на филмот лили абаџиева, аудиториумот го поз-дра вија Ѓорѓи јолевски и Благоја Стефа новски и се прочита слово за азарјан од јордан Плев-неш.

овој филм говори за театарските претстави, филозофијата на животот, работата на режи се-рот азарјан и неговото присуство во бугарска та театарска сцена и има добиено неколку рено-мирани филмски награди меѓу кои се и : -2010 Награда за режисерско деби за документарен филм на филмска академија-2010 Награда на филмската академија за нај добар документа-рен телевизиски филм за 2009-та -2009 Гран при ″османи Муза″ на медиумите фес тивал ″османи МУЗа″

Филмот ја следи работата во творечкиот про-цес за создавање на претставата "Галеб" на а. П. Чехов со ансамблот на ″Театарот на арми-јата″.

Документацијата на еден репетиционен про-цес кој е воден од режисерот азарјан ни овоз-можи да ја разгледаме историјата на една претстава како педагошки, естетски и фило-зофски роман. а исто така и да биде на некој начин, дури и мал, компензација на чувството за загуба или разочарување од тоа што азарјан ни когаш не го опишал или шематизирал мето-дот на предавање, начинот на воспитување и

на изградба на актери. една од големите боле-сти на нашето време е дека е тешко да бидеш некој, тешко е да се биде личност. во ерата на безличното постоење, личност како азарјан е поддршка и инспирација истовремено.

јоАНА ПоПоВСКА 50 години актерско дејствување на штиците што живот значат

јоана Поповска за мене не е име. Таа е симбол, лик, метафора, идеја. Кога ќе помислам на неа секогаш пред очите како блесоци ми излегуваат нејзините креации на сцената на стариот Битолски театар. Гордата реплика на Цвета: ″ Умрев ама турчинка не станав″, крикот на младата девојка во ″ јелена Четковиќ″ на крајот од вториот чин кога и ја гаснат цигарата од раката, сцената кога антигона пати и го советува орест како да го одмазди татко им ага мемнон. Помнам како на десет годишна воз-раст се криев во ложите на стариот театар за да ги следам пробите на ″Свадбата на Мара ″ ко га јоана како Мара плачеше за нејзиниот љу-бен. Додека го пишувам текстов се наежувам при помислата на сцената кога како велика од ″Пи реј″ ги тажи своите деца кои едно по едно и уми раат на раце.

Сите улоги одиграни подоцна во ″Маке дон-скиот народен театар″ се бисер до бисер за во мојата меморија неизбришан да остане чинот на љубовните погледи помеѓу шишков како иванов и јоана како неговата љубена. Нејзи-на та стра ст за театар не запира и по незиното

јоана Попоска

ФеСТивали


пензио нирање влегувајќи од улога во улога и Жа не (како што ја викаат блиските) се чувству ва и одне сува како да е на почетокот на кариерата оби дувајќи се да ни ја подари сета своја снага, ене ргија и љубов со која е исполнета секоја пора од нејзината става, секоја клетка од нејзи-ниот мозок и секоја капка крв од нејзиното големо срце.

она што ни го подари во предворјето на преубавата ″Света Софија″ не е монодрама на актерка која го слави својот голем јубилеј, 50 годиии од своето актерско дејствување и не е само подарок за големиот јубилеј 50 години од постоењето на ″охридско лето″, на кое има настапувано многу пати со најразлични ликови во големи претстави. јоана Поповска одново и повторно го преживеа својот живот како театар-ска реминисценција користејќи ги ликовите од своето минато и сегашност, несебично дару-вајќи ни ја целата своја љубов и потсетувајќи не дека уште долго ќе уживаме во нејзината умет-ност.

ПЕТАр ТЕМЕЛКоВСКИ enепресушенизворнаидеикојсоневеројатнасериозностиприоѓанасекојатема

во историјата на македонскиот театар името на Петар Темелковски ќе влезе како актер кој ги има одиграно најголемите и најзначајни улоги од светската драматургија: Тригорин во ″Галеб″ од Чехов, Поцо во ″Чекајќи го Годо″ од Бекет, Беранже во ″Носорог″ од јонеско, едип во ″Цар едип″ од Софокле и така натаму и така наваму, ка ко што би рекол духовитиот Петре. Секој режи сер доколку сака стабилност, стаменост, инвен тив ност и современ пристап кон делото што го ра боти лидерската роља со голема радост му ја доделува на овој непресушен извор на идеи кој со неверојатна сериозност и приоѓа на секоја тема.

еден од најнаградуваните актери во Маке-донија со престижните награди ″Стеријна на-гра да″, ″ловоров венец″, ″13 ноември″, ″ристо ши шков″ , ″војдан Чернодрински″ и така натаму и така наваму, не го запираат немирниот дух на

мојот колега да биде во постојана потрага по непознатото, да трага како одисеј по нови простори во потрага по нови возбуди за да ја дознае тајната на магијата во истиот миг соз-давајќи ја .

Карактеристично за Петре е неговата силна инди видуалност и неприкосновеност во одбра- на на македонскиот бит, македонскиот литера-турен збор, историја и се што е врзано за Маке-донија. Токму неговата посветеност на темите врзани за татковината го втурнуваат во една од нај тешките театарски форми, монодрамата, за да ги понуди своите ставови, преку темите што са миот ги избира, на неговата сакана публика ши рум светот.

Decata na sonceto

Петар Темелковски својата уметност ја не-гу ва и на филмското платно и неговиот лик Дуко во ″Најдолгиот пат″ од Петре М. андреевски во ре жија на Бранко Гапо никогаш нема да исчезне од срцата на неговите обожуватели.

работејќи во последниве години и како Уме-тнички директор на Националниот театарски фестивал ″војдан Чернодрински″ во Прилеп пак и уште еднаш ја потврди својата грижа за негу-вањето на македонскиот театар.

″Децата на сонцето″, монодрамата со која и се претстави на охридската фестивалска пу-блика, е авторски проект на Петар Темелковски и тема извлечена од божествените зборови од ″Првото послание на Свети апостол Павле до Солунјаните″.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 55

Прв пат во историјата на ″охридско лето″ претстава од Ирска

Последната жена од библискиoт град ја раскaжува својата приказна за совршениот град Содома кој од благосостојба, пари, моќ, злато и стра сти уништен е за вечни времиња од ос во-ју вачот кој ќе ја вкуси одмаздата на жената, ска менета во сол, одмазда што ќе ја почу в ству-ваат неговите поколенијата.

оваа неверојатна приказна е текст на гени-јалниот лорен Гауд кој преку прекрасните сти-хови не води низ библиските теми на чове чките слабости и патила преку визијата на жената-скул птура од сол која прави вивисекција на чо-векот во времето и просторот.

режисерот на претставата лин Паркер се одлучува на исклучително минималистички пристап кон оваа тема користејќи ги сретствата на мултимедијата од една страна, но со совр-шено спокојство својот концепт го базира врз актер ската игра на олвен Фуере.

раритет е тоа што олвен Фуере е актерка која својата кариера ја гради на билингвална ос нова, успешно игра и на англиски и францу-ски јазик и таа е препејувачот на ова, компли-цирано за препев, високо наградувано драмско дело. Препевот на македонски од англиски е на маке донската поетеса илина Башевска.

Пред неколку години кога и ги покажував сцените во охрид на кои се изведуваат театар-ските претстави на ″охридско лето″, Долни Са-рај, античкиот театар, Света Софија и другите про стори, олвен се восхити од мисти чниот и свет простор во предворјето на Света Софија, просторот на кој ќе ја одигра својата претстава.

едноставна како човек, со детска радост кога зборува за театар и со неверојатна жестина кога зборува за светот во кој живееме, олвен Фуере е интелектуалец и уметник кој целиот живот го посветува на театарот, секогаш експеримен-тирајќи и барајќи нови форми на изразување во театарската уметност.

″Театарот за деца и младинци″ од Скопје 20 години создава волшебства за најбла-городната и најстрога публика, децата

″Театарот за деца и младинци″ од Скопје е гордост на македонскиот театар. оваа, 2010 го ди на, го слави својот голем јубилеј, 20 години од своето постоење. веќе 20 години овој високо профе сионален тим создава волшебства за најбла городната и најстрога публика, децата.

Под раководство на Љубомир Чадиковски, чо векот што го формираше театарот, актер-ска та екипа со секоја нова претстава со неве-ројатна љубов ја докажува својата посветеност во кре ирање на новите теми кои широко ќе ги отворат очите на децата, ќе им ги пленат срцата и ќе ги внесат во светот на бајките, носејќи ги во друга реалност потребна како капка вода на дла нка.

Тања Кочовска , владимир лазовски, Драган Довлев, ана левајковиќ и Предраг Павловски се актери кои од формирањето на театарот до денес со големата посветеност во своето деј-ствување станаа херои во животот на многу-бројната детска публика која преку нивната умешност влегува во светот на фантазијата и

олвен Фуере

она што можам да го кажам за оваа дама на европската театарска и филмска сцена е дека плени со својата навидум мирнотија и нејзината игра е толку суптилна, софистицирана и рафи-ни рана што предизвикува воодушевување кај гледачот. Но, позади таа навидум мирнотија на изразот кипти вулкан од емоции, страст и енер-гија, која Фуере на неверојатно совршен начин, во својот рационален пристап, ја крие и токму таа симбиоза предизвикува возбуда при следе-њето на оваа театарска претстава.

ФеСТивали


beskrajni soni{ta ″истанбулскиот градски театар″

се заразува со театарот како неодминлив сег-мент од нивното живеење. овие големи актери за својата уметност на многубројните интерна-ционални фестивали го величаат македонскиот театар без исклучок, носејќи ги главните актер-ски награди и ″Гран при″ награди назад во Маке-донија.

еден од најчестите гости - режисери на ″Теа-тарот за деца и младинци″ е Боњо лунгов, режи-сер кој е познат по својата имагинација и соз-дател на волшебства. во неговите раце актерите се соновни битија, а не човечки суштества и сликите кои ги создава засекогаш остануваат врежани во сеќавањето на детската театарска публика.

Токму таква е и претставата ″Бескрајни сони-шта″, најновато дело на оваа фантастична екипа од творци кои за еден час менуваат бескрајно многу слики и на децата, а и на возра-сните, кои го задржале детето во себе, ни нудат едноставно претстава од соништата.

″Театарот за деца и младинци″, славејќи го сво јот голем јубилеј, 20 години од своето пос-тоење и Фестивалот ″охридско лето″, славејќи го својот роденден, 50 години од своето фор-мирање, со заедничка радост им подарија на децата и останатата фестивалска публика по-дарок, а што друго ако не театарска претстава нас ловена како ″Бескрајни соништа″.

″Истанбулскиот градски театар″ е голем пријател на ″охридско лето″ и на македон-скиот театар

истанбул за мене е еден од најубавите гра-дови во светот и единствен распослан на два континента, европа и азија. различноста на културите, вертикалата на историските промени и вриежот на луѓето кои итаат по своето парче време, овој град го прави центар на светските случувања. Традицијата е нешто со што се гор-деат уметниците кои творат во овој нестварен град. Токму во овој центар на уметноста, ″Град-скиот театар од истанбул″, најголемиот и нај-моќниот театар во Турција, ги има собрано најго лемите театарски творци кои ја создаваат исто ријата на театарот и кои ги допираат најгор-чливите теми.

Нурула Тунџер е режисер, сценограф, про-фесор и интелектуалец кој во текстот на озен јула, еден од најголемите поети и современи автори во Турција, ја зема темата „Место во средината на земјата“, темата на љубовта и преку неговото поетско дело влегува во разо-ткривање во човечките тајни и слабости, преку театарски јазик да ги допре и промовира своите космо политски идеи. Нурула е алтруист и човек кој ги поврзува уметниците од целиот свет, секогаш спремен со својата мирнотија да ја разбие секоја клетка на конзервативните уме-тни чки и политички тенденции ширејќи ја идеја- та на промовирање на новото и различното. во претставата провејуваат различни јазици, ара-пски, англиски, турски, српски, руски и други кои

ФеСТивали

број 74-75, 2010 57

преку монолозите на фантастичните и емотивни актери, негувајќи го од една страна европскиот на ративен принцип, а од друга страна кори-стејќи ги турските традиционал ни елементи на изразување ни нудат високо естети зирана и визуелно совршена современа античка драма. она што е карактеристично за Нурула е токму визуелниот момент во секоја негова претстава и прекрасната игра со светлото кое не прене-су ва од јавето во сонот и не носи во светот на не ствар ното.

″истанбулскиот градски театар″ е голем пријател на ″охридско лето″ и на македонскиот театар и нашата соработка трае би рекол две децении. ″охридско лето″ е место каде што се промовира турскиот театар преку оваа голема театарска институција но и нашите пријатели на различни начини го промовираат македонскиот театар во Турција. Македонските претстави од различни продукции се чести гости на сцените на Градскиот театар.

Македонските режисери, сценографи, кости-мо графи и актери својата уметност ја покажу-ваат во Турција благодарејќи му токму на сора-ботката со најстариот театар во оваа држава. На тој начин стануваме големи промотори на нашите култури што ги поврзува двете земји со нераски нливата љубов кон театарот.

Не можам а да не споменам дека кога играте денес во истанбул во театар е како да сте дел од дадаистичкото движење во Париз на поче-токот на дваесеттиот век, припадник на сли-карската елита во Чинквеченто во рим, ком по-зитор во виена во времето на Моцарт, драмски писател во античка Грција. ако некој Њу јорк го сме та за центарот на уметничките тенденции на современата цивилизација би рекол дека истанбул не е само обединувач на два конти-нента туку и обединувач на светската уметни-чка, а со тоа и театарската елита.

″Сијах Калем″ е мистерија која историјата ќе треба допрва да ја открива

″Сијах Калем″ е име? ″Сијах Калем″ е дви же- ње? ″Сијах Калем″ е мистерија која историја та ќе треба допрва да ја открива? или пак можеби ″Сијах Калем″ е дух кој што шета низ времето и

просторот за да ги опседнува уметниците кои што својот уметнички порив ќе го искалат преку својата уметност?

Со сигурност можам да тврдам само тоа дека ″Сијах Калем″ е претстава која што со својата енергија опседнува и гледачот го става во состојба на вчудоневиденост и радост опси пу-вајќи го со илјадници слики кои како блесоци го пренесуваат во турската митологија, етнос, музика и би рекол совршена естетска возбуда.

″Сијах Калем″ е текст на јордан Плевнеш и ил хами емин, двајца профилирани драмски уме тници кои што направија совршена подлога за режисерскиот концепт на владо Цветано-вски.

Публиката е во центарот на сценатата. 99 седишта со 99 имиња на картите за гледачите на кои што се напишани 99 имиња на алах. околу гледачите, активните учесници во мисте-рија та наречена ″Сијах Калем″, целиот ансамбл на Турскиот театар од Скопје како едно тело и еден дух ја играат совршената театарска мисте-рија кори стејќи ги сите сретства на театарската уме тност. од најмладиот до најстариот актер сите се потполно инволвирани во овој транс наречен ″Сијах Калем″, предводени од елјеса Касо кој го игра стариот лик на уметникот и во некои од сцените осман али кој што го игра младиот уметник.

Комбинацијата на старите бардови на акте-рското мајсторство како што се Бедија Беговска, Мустафа јашар, елјеса Касо и Салаетин Билал зачинети со новата актерска снага како што се

Сијах Калем

ФеСТивали


Сузан агбелге, осман али, Филиз ахмет, Не-срин Таир и сите до еден од актерите не прави да се чувствуваме како да сме сведоци на играта на фантастичната актерска дружина која го посетува дворецот во елсинор и ја игра совршената претстава за убиството на кралот хамлет.

Традицијата е столб на македонскиот идентитет

во 1978 година на репертоарот на драмската програма на ″охридско лето″, меѓу останатите театарски претстави, се најдоа и два мега теа-тарски проекти од двете најголеми македонски театарски институции. На 20 август се одигра претставата ″хамлет″ од вилијам шекспир во режија на Слободан Унковски со Мето јовано-вски како хамлет од Драмски театар од Скопје и на 16 јули претставата ″Суд″ од Коле Чашуле во режија на Љубиша Георгиевски од Маке-донскиот народен театар од Скопје.

во 2010 година, на големиот јубилеј, 50 го-дини од раѓањето на ″охридско лето″ истите те ми се нај доа на репертоарот на драмската про грама. На 16 јули ″хамлет″ од вили јам шек-спир во ре жи ја на Дејан Про јковски со Дејан

лилиќ како хам лет од истата театарска инсти-туција, Драмски теа тар од Скопје и на 14 август ″Суд″ од Коле Чашуле овој пат во режија на Љупчо Ѓорѓиевски пов торно од истиот театар во кој беше пос тавена оваа претстава, Маке дон-скиот народен театар од Скопје.

овие две клучни теми од светската и маке-донска класика одигрувајќи се на ″охридско лето″ во временски скок од 23 години само ја потврдуваат стабилноста на македонскиот теа-тар, односот кон големите дела и нивниот трет-ман во најголемите театарски институции пов-торно и повторно потврдувајќи дека традицијата е столб на македонскиот идеинтитет. Не залу-дно ово годишната тема на драмската програма е насловена како „Театарски ремини сценции“.

во 1978 година Љубиша Гео ргиевски го по-ба ра и го доби најдобриот кастинг од Македон-скиот народен театар за реализација на ″Суд″ од Коле Чашуле. Се уште се зборува за ак-терските остварувања на актерите на маке-донскиот театар ристо шишков, Петар Теме-лковски, Славко Нинов, александар џуровски, Ки рил Пса л тиров и владимир Светиев. овие вели кани на македонското глумиште темата на пре дав ството ја распослаа пред отворените очи на светците во црквата Света Софија кои будно

Суд

ФеСТивали

број 74-75, 2010 59

ја следеа секоја реплика и како совест бдееја над вистинитоста за кажаниот збор и изблик на емоција.

во 2010 година ученикот на Љубиша Гео-ргиевски, Љупчо Горѓиевски во Македонскиот народен театар ја одбра младата генерација на актери оливер Митковски, Сашко Коцев, Гораст Цветковски, Славиша Кајевски и Борче Начев кои во моментов го носат репертоарот на теа-тарот. Љупчо Горѓиевски заедно со валентин Све то зарев, потписникот на сценографијата која е доминантна како идеја во самата прет-става, и младиот тим актери создаваат прет-ста ва која ја актуелизира темата на преда-вството, син дромот на самоуништувањето кај македон скиот народ акцентирајќи ја темата на лустрација како актуелен миг од нашето жи-вее ње.

јубилејното 50 издание на ″охридско лето″ беше свечено затворено со ″Кавкаски круг со креда″ од бертолд брехт во режија на Мартин Кочовски

јубилејното, 50-то издание на ″охридско лето″, роденденското, славеничкото, беше све-чено затворено со ″Кавкаски круг со креда″од Бертолд Брехт во режија на Мартин Кочовски,

а во изведба на младиот ансамбл на Народниот театар ″војдан Чернодрински″ од Прилеп.

оваа година на ″охридско лето″ се про-славија многу јубилеи: 60 години од форми-рањето на албанскиот театар од Скопје, 60 години од формирањето на Турскот театар од Скопје, 50 години славеше и јоана Поповска од нејзиното прво професионално појавување на маке донската театарска сцена, 20 години од форми рањето на Театарот за деца и младинци од Скопје, а претставата ″Покондирена тиква″ од јован Стерја Поповиќ во изведба на ан сам-блот на Српско народно позориште од Белград во охрид ја славеше 50 изведба. во оваа сла-веничка театарска фамилија се најде и Наро-дниот театар ″војдан Чернодрински″ од Прилеп, сла вејќи го својот роденден, 60 години од сво-ето по сто ење.

Бертолд Брехт е еден од најголемите автори во историјата на драмската уметност кој со своите револуционерни текстови ја возбуди театарската и политичка јавност во средината на 20 век, ставајќи го на испит етичкото, есте-тското и политичко кредо на системот во кој што живеел и творел. Секој режисер кој потегнува по текстовите на овој автор неминовно е кри-тичар на системот во кој живее, што е всушност должност на секој уметник, да го вперува прстот

Кавкаски круг со креда

ФеСТивали


во најжешките проблеми со кои се судира чо-векот.

Мартин Кочовски, заедно со својот тим на соработници и младата и ентузијастичка трупа на прилепскот театар, со неверојатен жар збо-руваат за системот во кој живееме употребу-вајќи ја својата сила да создадат дела кои ги пленат гледачите и ги оставаат вчудоневидени од сили ната на автентичната енергија која за-пли снува како бран од сцената кон гледалиш-тето Мно ш твото зборови, идеи, звуци, песни, закани, емоции, љубови и разочарувања, ме-тални конс тукции, саркастични дијалози, ком-позиции отпе ани и одживеани со енергија која ја има само на ова тло, ставени се во рамката на Брехт и неговата естетика, се разбира не робувајќи на ни какви шаблони туку напротив. Компониран и хармоничен театарски израз на силно и автохтоно уметничко дело.

она што плени во оваа претстава е коле-ктивниот дух на младата актерска сила која ра-боти, дејствува и живее на сцената, а и вон неа, без никаква резерва, играјќи со таква жестокост каква што е им е потребна на револуционерите кога го менуваат светот. Нивната посветеност е без задршка, а таквиот однос кон театарот нево-зможно е да не резултира со искрење кое може да го запали светот. оваа генерација актери во овој миг ја пишуваат историјата на својот, но и на македонскиот театар.

во лепезата на автори кои дејствуваат со сво јата индивидуалност морам да ја акценти-рам има гинативната музика на групата Фолтин кои се вткаени во претставата со својот спе-цифичен израз радувајќи не со убавината на својата музика.

Моето задоволство е уште поголемо затоа што следејќи ги пробите на претставата ″Каф-каски круг со креда″ на сцената на прилепскиот театар се одлучив свеченото затворање на биде токму со оваа претстава, додека беше во процес на работа, не знаејќи дека на Наци-оналнот фестивал ″војдан Чернодрински″ ќе биде прогласена за најдобра претстава по не су-вајќи ги сите големи награди во сите сегмен ти, но бев сигурен дека ќе се роди големо театар-ско дело кое достојно ќе го претставува маке-

дон скиот театар, култура и јазик ширум свет-ските театарски сцени.

Како што можеше да се види низ горе на-ведените наслови, учесници на 50-то јубилејно издание на охридско лето во драмската про-грама изобилува со претстави кои се потполно различни по својата структура, различни во одбирот на темите и потполно различни во времете на пишување на дадените теми, од автори кои живеат во различни временски пери-оди од историјата на циви лизацијата. Голем дел од претставите говорат на различни јазици по-текнувајќи од различни култури. режисерските имиња користат разични естетики во градењето на системот во креи рањето на уметничкото дело и актерската и другата авторска екипа употребуваат поинакви актерски системи за реализирање на естетиката на претставите. ав торите како што се сцено графите, кости-мографите, авторите на музиката, светлото, видео арт дизајнерите и другите елементи на креатори на уметничкото дело користат нај-различни методи за да го изразат својот уме-тнички потенцијал во име на коментирање на сегашноста и мигот на нивното постоење.

Токму затоа фестивалите и конкретно фес-тивалот ″охридско лето″ е богатство не само за публиката која ужива во естетиката на делото туку е и призма низ која можеме да го ана ли-зираме движењето и развивањето на свет ските културни тенденции.

Како што се менува светот така и уметникот реагира на светот што го опкружува и создава дела кои се рефлексија на тие промени. На истиот начин ќе се менуваат и Фестивалите. Си гурен сум дека ″охридско лето″ во плани-ра ње и реализирање на драмската програма во својата иднина ќе се развива во вистинскиот правец, привлекувајќи ги најголемите творци и ре волуционери на уметноста и ќе биде дома-ќин, како и до сега, на најзначајните и најак-туелните имиња кои со своите дела ја величаат уметноста и го бележат мигот на човековото постоење.

ФеСТивали

61

InternacIonalen festIval na antI^ka drama “stobI 2010”

stobi - sRceto NA MAKeDoNiJA [to PulsiRA vo RitAMot NA ANti^Kite PRetstAvi

Slobodanka î~evska

Na dvaesetina kilometri ju`no od veles, vo atraktivniot arheolo{ki lokalitet stobi, po devetti pat pred iljadnici gleda~i i pose-titeli, od 17. do 31. juli 2010 godina se slu~u-va {e teatarski praznik.

internacionalniot festival na anti~ka drama “stobi” edna od najmasovno poseteni te kul turni manifestacii vo Republika Ma ke do-ni ja, na{iot impuls na umetnosta bez gra nici, ova leto be{e “skapocen kamen vo krunata” vo kul tur noto ìveewe na vele{ani. tuka, na prosto rot na spojuvawe na dvete mitski reki var dar (Axios) i crna (erigon) vo monumental-niot teatar vo mermer koj nekoga{ sobiral 7.600 gleda~i, se slu~uva{e pove}esloen tea-tar, naro den, duhoven, kulturen, op{testven fe no men koj opstojuva so godini i kade moè -v me da vidime linija na povrzuvawe me|u ran-ite obredni formi preku anti~kite prosavi do sovre menite scenski dejstva.

iako so malku naru{en koncept vo koj od vku-p no {est pretstavi samo tri bea po dela ili po te ma na golemite anti~ki majstori (“Pe ~al ba ri” od Anton Panov, “Hamlet” od [ek spir i “Krpen ì vot” od stale Popov ne bi moèle da gi stavime pod zaedni~ki imenitel so “Antigona” ili “car edip”), festivalot pret sta vuva{e vistinska provokacija za site vqubenici na teatarot da uìvaat vo “ra|aweto i umira weto sekoja ve~er” za vreme na pretstavite pod ot-voreno nebo polno so yvezdi.

esta da go otvori festivalot go ima{e Ku-manovskiot teatar so pretstavata “Pe~albari” od Anton Panov vo reìja na Dejan Projkovski. Kumanovskata pretstava be{e gostin na fes-tivalot von konkurencija no akterite: ivica Dimitrievi}, goran ili}, Keti Don~evska-ili}, sawa Arsovska, Dimitrija Doksevski, Dubravka Kiseli~ki i Dragi{a Dimitrijevski pod cvrs tata palka na reìserot Dejan Pro-jkovski, pone seni od iljadnata publika pokaàa solidno ostva ruvawe na ova delo od Anton Panov.

vtorata festivalska ve~er, a prva pret-stava vo konkurencija be{e rezervirana za “Hamlet” od vilijam [ekspir vo reìja na Dejan Projkov ski. gostite od dramski teatar nastapija vedna{ po premiernata izvedba na istata pretstava na ohridsko leto, no toa voop{to ne go namali intenzitetot na izved-bata, to~nosta na dejstvijata i preciznosta na celiot ansanbal. Dejan lili}, viktorija stepanovska, branko \or~ev, Katerina Kocev-ska, Dragan spasov, Filip trajkovi}, igor stoj~evski, igor Angelov, Nikola Acevski, Dime iliev, \okica lukarevski, laze Manas-kovski, Aleksandar georgievski, igor georgiev, slobodan trendafilov i slavica Manaskova, ja ostavija bez zdiv publikata koja so ogromen aplauz znae{e da ja nagradi sekoja bravura vo izvedbata, posebno kaj lili} koj go tolkuva{e likot na Hamlet i viktorija stepanovska kako

ФеСТивали


ofelija. Posebno vozbuduvaa scenite pome|u Hamlet i duhot na tatko mu, lik koj go tolkuva{e laze Manasovski so takva to~ nost i merka vo izvedbata bez nikakvo preteruvawe ili naglasenost vo emociite. No sepak celokup-nata pretstava, tovarot na celoto dejstvie e vrz grbot na lili} koj maestralno go nosi, ìvee, preìvuva i ra|a ne samo vo ogromnite monolo{ki par~iwa koi se odli~no sraboteni i bi funkcionirale i zasebno kako monodrama, tuku i vo samoto su{testvuvawe na sce nata koga e bez tekst, navidum bez dejstvo, kako nem gleda~ od strana. No, vo tie sekvenci e duri pojasen i posilen vo namerite, vo sop stve nite stavovi i vistini. Ako na Apolono viot hram vo Delfi pi{uvalo: “spoznaj se sebe si” i “Ni{to premnogu” ovie dve aksiomi se gle daat celo vreme vo postoeweto na lili} na scenata. tok mu za vakvata izvedba-ìveewe, sozdavawe na scenata na negoviot Hamlet, lili} ja dobi nagradata za najdobra ma{ka uloga na festi-valot.

toa {to mene kako gleda~ mi posmeta be {e du pliot kraj na pretstavata, daveweto na ofe lija vo kada i moèbi ve}e prepozna tli-va ta scenografija vo reìite na Projkovski, a potpi{ana od vlado \oreski, trite nivoa vo ver tikala koi treba da ni go pokaàt sta-tusot na likovite kako i namerite. Projkovski e ~est gostin vo stobi so negovi pretstavi i iskreno o~ekuvam deka }e vidam pretstava vo negova reìja koja }e go iskoristi celiot rasko{no daren ambient, dlabo~inite na pro-

storot, skena ta... No zaradi svojata iscrpnost vo ~i taweto na Hamlet, Dejan Projkovski zas-luèno ja dobi nagradata za najdobra reìja na festivalot.

Na 25.07.2010 godina mnogu malku gleda~i (okolu osumdesetina) uspeaja da ja vidat mono-dramata “Antigona” od @aklin basaneli vo reìja na bagrijana Popov, scenografija i kos-ti mografija na blagoj Micevski vo izvedba na prekrasnata ilina ôrevska.

Prikaznata za mlada èna koja odbiva da bide poslu{na i skr{ena, odbira strasno da qubi rastrgnata pome|u svoite i tu|ite prin-хамлет

cipi orevska odli~no vo eden zdiv ja prenese do publikata.

Bahanalii, pretstava rabotena na scenata na gradot doma}in teatar Xinot, zaedno so Hamlet na Dramski be{e edna od najposeten-ite od strana na publikata. Mnogumina od tie {to malku pokasno stignaa vo stobi ne uspeaja da naj dat mesto da ja prosledat. Prostorot duri i vo stobi be{e pretesen da gi primi site zainteresirani gleda~i da uìvaat vo ova interesno ~itawe na tekstot od goran stefanov ski (dobitnik za najdobar dramski tekst na ovogodine{niot festival “vojdan êrnodrinski” vo Prilep) od strana na Nata{a Poplavska koja e potpisnik na reìjata.

Peeweto, igraweto oro i horot se osnovni elementi koi denes gi sodrì sovremeniot tea-tar, pred se vo dramskata poezija, dramskite dela vo stihovi, koi se najvrednite i vero-jatno {irum svetot najpostavuvanite dela na

антигона

ФеСТивали

број 74-75, 2010 63

scenata, kako na: [ekspir, Molier, evripid, sofokle, eshil, Aristofan...

so odli~nata muzika na Xengiz ibrahim vo koreografija na olga Pango, seto ova go ima vo “bahanalii” na vele{kiot teatar. in-tenzivnoto barawe na sopstveniot identitet, karakterot tr~aj-mo~aj lu|e, mo`nosta da bi-rame i {to birame od darovite na Dionis: “Dionis vi dava vino. va{e e dali }e zapeete ili }e zapla~ete, vi dava ogan-va{e e dali }e si go stoplite domot ili }e ja zapalite ku}ata. vi dava strast-va{e e dali }e vodite qubov ili }e se zakolete me|usebe” e samo del od ona {to e na~nato vo ovaa prekrasno spakuvana pretstava vo video i scenski dizajn od emil Petrov i odli~nata kostimografija na Alek-sandar No{pal.

Akterite site do eden veruvaat deka se centar na svetot, deka }e go smenat na podobro, deka imaat {to da mu kaàt na gleda~ot dodeka sozdavaat teatar koj e poln so duhovna sila i e umetnost. imaat silna verba deka rabotat ne{to va`no, zna~ajno ne samo za sebe tuku za celata publika. vo “bahanalii” akterite se edna celina, splotena zaednica na razli~ni no silni umetni~ki individui i toa go pravi ovoj ansambl odli~en za sorabotka so reì-serskata koncepcija na pretstavata. vasil zafir~ev, Maja Qutkov, Robert Ristov, Kica ivkovska-veqanovska, Keti borisovska, slo-bodanka î~evska, zorica P. Pan~i}, samoil stojanovski, vesna Dimitrovska, edmond sotir i slavica Manaskova vo site svoi postoewa na scenata pravat mali bravura.

vasil zafir~ev komu ovaa pretstava mu e kam bek na teatarskata scena (ako voop{to nekade zaminal zatoa {to publikata seu{te ìvo gi pamti negovite izvedbi, vo “Don @uan” “strip [ekspir...) kako Dionis perfektno go predvodi celiot andambl vo daruvaweto na publikata od esencijata na teatarskiot ~in, so pesna, tanc, zbor proizlezen od kultot kon sonceto, majkata zemja, Dionis komu u{te kako dete mu se peene ditirambi.

Ni za vlakno zad nego ne zaostanuva Robert Ris tov so negovata Agafja, majkata na Pentej, koja kako poludena menada go rastrgnuva sopst-veniot sin. scenata vo stobi od kondenzira-nata vlaga deluva{e kako podium za umetni~ko lizgawe, no toa voop{to ne i popre~i na Maja Qutkov so izvonredna lesnotija da gi odigra site koreografski par~iwa, osobeno atrak-tivni so zafir~ev i Ristov kako direktni partner i da go sozdava svojot Pentej na radost na mnogubrojnata publika za ~ija izvedba ja dobi nagradata za najdobra ènska uloga na festivalot.

Poto~no celata akterska ekipa odli~no se snao|a{e na lizgavata podloga i pretstavata dobi nova dimenzija na toj otvoren proctor. Keti, slavica, samoil, Kica, edmond so les-notija vleguvaa od edna vo druga situacija, od eden vo drug lik.

30.07.2010 godina - petok edinstvenata pretstava napravena nadvor

od granicite na na{ata zemja, zaradi koja ovogodine{niot festival go opravda epite-tot internacionalen, ja donesoa gostite od bugarija. Koprodukcijata me|u dràvnie kuk-leni teatri od Plovdiv, burgas i stara zagora “car edip - ili praznik na oslepuvaweto” vo re`ja na Ruslan Kuda{ov, scenografija i kukli Andrej zapor`ski i na muzika od vladimir bi~kovski be{e interesno osveùvawe na ovo-godine{niov festival.

“car edip...”tragedijata na ~ovekovoto su-{ testvuvawe, samoizmama, zapo~nuva so navi-dum idili~en ìvot, pripremi za ~estvuvawe na najhrabriot, najmudriot {to i se spro-tistavil na sfingata. No, “Nikoj ne moè da se nare~e sre}en pred da dojde krajot na ivotot” Баханалии

ФеСТивали


pejat mudrecite, pa taka i edip begaj}i od proro{tvoto ne znae deka samiot doprinel toa pobrzo da se ostvari.

odli~nata igra na akterite so kuklite i mas-kite, koja mora da priznaeme e golema nepoz-nanica za makedonskite teatri, kulminira vo scenata na prepoznavawe, ili teatar vo teatar, koga edip i Jokasta od gledali{teto gi nabljuduvaat ogromnite kukli na edi pi Jokasta kako go igraat mitot za sredbata na edip so sfi ngata. No vo istata scena edip go soznava i ona neizbe`noto deka toj samiot e ubiecot na laj i e vinoven za tragedijata na svojot narod. Nas mev kata na liceto na Jokasta ostanuva i vo mo mentot na smrtta kako znak na neveruvawe, previd, i premol~uvawe na sopstvenite nemiri, kako koga celoto |ubre go krieme so metlata pod }ilimot, pa toa {to ne se gleda ne moè da ne rastrevoì.

Aleksandra ilieva kako kralicata majka-èna, i Deljan ]osev kako edip funkcioni raa kako eden. zaedni~ki foto-stop kadri naliku vaa na ispolnuvawe na amerikaskiot son za sre }en fa milijaren ìvot za ~ij vpe~atok doprinese kostimografijata na Andrej zaporo`ski kako i muzikata na vladimir bi~kovski. interesni bea scenite me}u dvete sestri, ismena i An-tigona so nivnite bra}a bliznacite eteokle i Polinik, vo koj se navestvuva{e borbata za prevlast me|u bra}ata, za na kraj tancot na sfi ngata da ozna~i deka iako edip odgovoril edno pra{awe, ne ja razre{il enigmata; ne soznava deka ôvekot e tolku mudar kolku {to sfa}a deka e ôvek.

slepiloto na edip e preto~eno vo veli-~estven simbol, slepiloto mu go dava vremeto za da pita i preispituva vo nemo} po vistinsko znaewe i mudrost.

Ako istorijata ja pi{uvaat pobednicite, a istorijata e drama, teatarsko delo ispi{ano od onoj koj pobedil, toga{ vo istorijata za “stobi 2010” spored iri komisijata vo sostav:

aleksandar \or|iev - akter;Jelena @ugi} - akter;dejan damjanovski - reìser;}e stoi deka nagradata:zanajdobrama{kaulogamusedodeluvanaDejanLili}zaulogatanaHamletvoistoi-menatapretstava;zanajdobraènskauloganaMajaQutkovzaulogatanaPentejvo“Bahanalii”zanajdobrareìjanaDejanProjkovskizapretstavata“Hamlet”zaekipnaigranaansamblotodpretstavata“CarEdip-prazniknaoslepuvaweto”iGran-prinafestivalotjadobipretsta-vata“Bahanalii”odGoranStefanovskivoreìjanaNata{aPoplavska,avoproduk-cijanaTeatarXinotod veles

i kako {to nosi redot najdobrata pretstava od festivalot “vojdan êrnodrinski” gostuva na zatvoraweto na festivalot vo sto bi, taka i ovaa godina pretstavata “Krpen @ivot” od stale Popov, dramatizacija na blaè Minev-ski, vo reìja na vlado cvetanovski, a vo pro-dukcija na teatarot “vojdan êrnodrinski” od Prilep be{e izvedena vo ~est na nagradenite.

stobi - prepoln so publika. ovoj festi-val nema{e da bide ostvaren bez ogromnoto zalagawe na organizacioniot odbor vo sos-tav: zoran Qutkov - pretsedatel i ~lenovite vasil zafir~ev, Aleksandar ivanovski, Nenad vitanov i slavi{a \eor|iev kako i pokrovi-telite: Ministerstvo za kultura na Republika Makedonija i op{tina veles, preku general-niot sponzor “bovin” i sponzorite “@i-va”, “oKtA” i “tives”, a poddràno od: Fondacija “Ramkovski”, “Net studio” teatar Xinot - veles i Dramski teatar-skopje

ФеСТивали

65

Фestivalot i go di na- va go potvrdi svo -eto zasluèno mes-

to na teatarskata i kul turnata mapa na Makedonija i bal ka-not. go potvrdi svojot me|u-naroden karakater, na {to po-sebno se insistira poslednite nekolku godini, i toa ne samo formalno, so u~es tvo to na tea-tri od Makedoni ja, crna go ra, bugarija, bosna i Hercegovina i od Kosovo tuku i so ka va li-tetot i relevantnosta na pret-stavite {to bea izvedeni vo tekot na pette fes tivalski ve-~eri

“strumica e majka na pove}e kul turni ~eda koi go ~uvaat i negu vaat amanetot za prodol-ùva_we i osovremenuvawe na vos tanovenite tradicii.

Na Denot na makedonskata samo bitnost edno od tie ~eda }e stane polnoletno, pravej}i obid uspe{no da se spravi so predizvikot na-re~en - ispit na zrelosta.

vo letoto gospodovo, koga ja odbeleùvame 70-godi{ninata od ra|aweto na bardot na makedon skoto glumi{te - Risto [{kov, akter-

18-tI festIval na kameren teatar “rIsto [I[kov”

DoMot NA JAgo, Risto i tAtKoviNAtA

ite od balkanot }e go polzuvaat strу mi~koto gostoprimstvo i so sce nska igra }e go stavat svojot “esnaf” na piedestal. tie bi sa kale so vas da go spodelat toa praz nuvawe”-im pora~a gra- do na~alnikot na strumica zo-ran zaev, voedno i pretsedatel na upravniot odbor na Festi-valot, na vqubenicite vo tea-tarskata umetnost.

i, taka i be{e. Festivalot i godinava vo ~est na golemiot akter Risto [i{kov i vo slava na akterot i akterskoto majs-torstvo go potvrdi svoeto zas-luèno mesto na teatarskata i kulturnata mapa na Makedonija i balkanot. go potvrdi svojot me|unaroden karakater, na {to posebno se insistira posled-nite nekolku godini, i toa ne samo formalno, so u~estvoto na teatri od Makedonija, crna gora, bugarija, bosna i Herce-govina i od Kosovo i preku ugle-

dnoto me|unarodno iri ( irena Risti}-pretse-date i ~lenovite Dubravka zrin~i} - Kuleno vi} od sarevo, zoran ga{i od Novi sad, Anastas Pop Dimitrov od vrace, bugarija i branko be-ninov) tuku i so kavalitetot i relevatnosta na

goce ristovski

ФеСТивали


pretstavite {to bea izvedeni vo tekot na pette festivalski ve~eri. bezdrugo zaslugata za toa e na selektorot blagoj stefanovski, ovoj tet-arski i kulturen deec: akter, menaxer, dolgo go-di{en direktor na Narodniot teatar vo bi-tola, minister za kultura vo vladata na R.Ma kedonija, no nad se bespo mo{no vquben vo boìcata talija, na nemu svojstven na~in i preku FKt “Risto [i{kov” gi dobliì i na-pravi dofatlivi svetskite aktu elni tetarski trendovi i relevantni teatarski proekti i tetarski znalci i akterski maj stori ednovre-meno davaj}i silen pridones za afirmacijata na makedonskiot teatar vo sredi{teto na naj-zna~ajnite teatarski centri vo evropa. ste-fanovski mo{ne uspe{no gi predvodel i teatarskite igri “vojdan êrnodrinski”, “naj-vo zrasnata” makedonska me|u narodna kulturna manifestacija “ohridsko leto”, eden e od vtemeluva~ite i se u{te aktiven podvi`nik na me|unrodniot festival na monodramata {to go vodomuva prespanskoto kra`bre`je, i{arano na geografskite karti so tri granici koi ovoj festival gi bri{e kako so guma. go osniva prviot ambiciozen privaten teatar vo Make-donija, zna~i vtemeluva~ e i na vklu~enosta na privatnata inicijativa vo tetarskata umet-nost, iako so namalen buxet i pomal broj na pretstavi, sporedeno so minatata i nekolku godini pred toa, i na ovogodi{niot festival ponudi presek na sovremeniot teatarski mig na balkanot, so polnokrvni teatarski izvedbi, svrteni kon sovremieto i aktuelnite prediz-vici na moderniot ~ovek. toa e od osbena va`nost da se napomene. Ne samo {to be{e ponudena zavidna teatarska estetika, celosno zaokruèni teatarski proekti so moderen sen-zibilitet vo sevkupniot scenski izrz, a ne samo vo delot na akterskiot pridones ,tuku i relevantna, bi rekol nu`no potrebna vo ovie prenapregnati vremiwa na po~etokot na noviot milenium, tetarska etika. vidovme, zna~i, ne samo ubavo spakuvani teatarski pretstavi so poznati teatarski imiwa ( akteri, reìseri...) tuku i angaìran teatar koj govori za problem-ite i predizvicite na ova vreme i na ovie geografski prostori, koj dava konkreten pri-dones vo preispituvaweto na patot i na~inot

po koj ~ove{tvoto se obiduva da zagrabi vo idninata.. be{e toa praznik na teatarot koj so site aspekti, i so ednostavni i efektni teatar-ski sredstva, dlaboko e svrten kon ~ovekot i negovite ovovrmenski premre`ja.

Reìserot vladlen Aleksadrov, eden od najeks ponirnite ednovremeno i eden od naj-zna~ajnite teatarski ~initeli na sovrmeniot bugarski (so toa i balkanski i evropski) teatar na dene{nicata, vo svojata iskrena ispo ved na razgovrite {to se odrùvaa po povod izved-bite na festivalot ( razgovorite trkaleznata masa na kritikata gi vodea cvetanka zoj~evska, goce Ristovski i todor Kuzmanov kako medi-jatot) potencira{e deka rabotel mnogu kla-si~ni dramski tekstovi, mnogupati go reìral [ek spir, no smeta deka vo momentot se ima potreba od poinkov teatar koj poèstoko }e se zanimava so sega{nite predizvici na ~oveko-voto bitisuvawe - sega i ovde. vo taa smisla toj poso~i deka se potrebni ne samo prepro-~ituvawa na potvrdeni dramski dela, a u{te pove}e novi, sveì dramatur{ki viduvawa na surovata realnost vo koja iveeme. No, za al, kako {to re~e, ne samo vo negovata zemja tuku i po{iroko na balkanot dramaturzite ne do-volno odgovorija pred noviot predizvik na teatarot i ìvotot.

Na pra{aweto dali vo momentot nedostasu-vaat relevatni dramski tekstovi vo bugarija, pa se zafatil so reìrawe na tekst od make-donski avtor, traj~e Kacarov, toj odgovori potvrdno. Publikata se ~ini zasitena od kla-si~nite dramski tekstovi, pa verojatno zatoa slabo pominuvaat teatarskite klasici na tea-tarskite sceni vo bugarija vo momentot a, od druga strana, potencira{e, ima malku, nedo-volno novi sovremeni dramski tekstovi koi ìvo se odnesuvaat na sega{nosta i koi se vo dosluh so o~ekuvawata i potrebite na pub-likata. go rabotev tekstot na traj~e Kacarov zatoa {to isklu~itelno ve{to e napi{an, so moderen senzibilitet i zatoa {to postavuva va`ni pra{awa za ~ovekovata egzistencija vo modernoto vreme.

omar Abu el Rub, reìser i teatarski me-naxer od belgrad, vo dva navrati direktor na biteF, isto taka, ne {tede{e zborovi za da ja

ФеСТивали

број 74-75, 2010 67

istakne relevatnosta na festivalot na kame-ren teatar “Risto [i{kov”, vrz osnova na sega vi denoto, na ovogodi{niot festival. so od-brani pofalni (ama ne prazni ) zborovi se proiznesoa i ~lenovite na me|unarodnoto fes-tivalsko ìri Dubravka zrin~i}- Kulenovi}, zoran ga{i od Novi sad i Anastas pop Dimi-torv od vrace, kako i uvaènite gosti, reì-serite gradimir goer od saraevo i Hakif Muqiki od Pri{tina, ve}e spomenatiot vla-dlen Aleksadrov, akterite Mentor zimberaj i ismet Azemi, spored mnogu kvlifikuvani oce-nki, akteri koi se na samiot vrv na sovreme-niot albanski teatar voopo{to.

aktEritE SE EdEn SOJ

i spored efektivniot recept se po~na so otelo, a zavr{i so Kabare. so [ekspirovata tragedija “OtElO” vo izvedba na cetiwskiot kralski teatar od crna gora se otvori 18-to izdanie na Festivalot na kameren teatar “Risto [i{kov”. strumi~kata publika ima{e retka mo`nost da uìva vo akterskite ve{tini na akteri od porane{na Jugoslavija, obedineti vo pretstavata na teatarot od cetiwe. za srp-skiot akter branislav le~i},(nekoe vreme i minister), koj vo preт сavata go tol ku va{e Jago, akterite se eden soj.

stanuva zb or za ko pro du kcija na Kra lev-skoto po zo ri {te zetski dom od cetiwe, bu dva grad tea tar i saraev skiot festival Mess. Kako {to, u{te pred premi erata, istaknaa di-re ktorot na grad teatar, Me rin smailagi} i

direktorkata na bitef teatarot, Jelena Kajgo, stanuva zbor za zna~ajna sorabotka, a koja preku FKt “Risto [i{kov” se pro{iri i prodlabo~i i na na{ite teatarski prostori. Prestavata se zafa}a so [ekspirovite temi : strasta, stra-vot, qubomorata, beskrupuloznosta,. otelo e “ma` od sosedstvoto”, a prestavata se bavi so qubovta i qubomorata, a celiot nastan od pro ~uenata tragedija vo ovaa pretstava e smes-ten vo edna edinstvena no}. “otelo” balanсi ra na rabot na arhetipskite strasti na ma {ko- èn skite odnosi, no ostanuvaat bes kru pul oz -nite politi~ki igri, bliski na dene {niot gleda~. Kako otelo, strumi~kata publika go vide branimir Popovi}, Jago, ve}e spomenav be{e branislav le~i}, Dezdemona- @ana garda{evi}, Kasio- Petar buru}, Montano-De-jan ivani}, Du`d- vlado Kero{evi}, braba-nacio- Miralem zup~evi}, bjanka- Julija Mi la- ~i}, Rodrigo- Mi{o obradovi}, i vo ulogite na vojnici- Aleksandar gavrani} i Petar strugar.

[ekspiroviot “otelo” e dramatiziran od @eqko Huba}, a vo reìja na veqko Mi}unovi}.

spored reìserot vo fokusot na ovaa kopro-dukciska pretstava ne e samo qubomorata tuku daleku pove}e politi~kata drama. stanu va zbor za fenomen na na{eto vreme, za grubata politika koja se odnesuva na sovremeniot svet ka ko i na prostorite i vremeto vo koe iveeme. za golata borba za vlast, gladot za politi~ka mo} pa i za sogolenata slika na politikata, nad se, kako vnosna profesija. svetot vo koj ìveeme e domot na Jago.

ote lo e napi{ana vo 1604 g. i ottoga{, do de nes, ostana ve~na in spiracija na ume tnicite koi od ova delo iz vлеkuvaa naj rаzli~ni tezi - od qubov, do pri kazna za stra sta, stravot, predrasudite, nemo`no stite na poedinec da se spro tivstavi na ma{ineriite i mo}ta na vla sta. univerzalnosta na tie ~uvstva ovo-zmoùva lesno da se transfor miraat vo na-{e to vreme, pa, kako i drugite [ekspirovi dela i otelo predizvikuva katarza vo tvore-~kiot izraz na modernata umetnost.

“otelo”, i pokraj nu`nata adaptacija za prisposobuvawe na teatarskata scena vo stru-mica, {to podrazbira skratuvawe na odredeni bitni scenski sredstva, koi efektite na pret-otelo

ФеСТивали


stvata gi pravat deleku pogolemi, sepak se nametna kako zanimliva prikazna za zloto {to izleze na videlina. za zloto koe ni stana za-vodlivo do toj stepen {to po~navme duri i da se soglasuvame so nego.

Poubav po~etok za festivalot- zdravje! i toa pred prepolnetoto gledali{te vo

stru mica. i tokmu vo godinata koga vo Make-donija, kako- taka, se odbeleùva{e 70-go di-{ni nata od ra|aweto na bardot na makedonсko to glu mi{te- Risto [{kov, kako {to po te ncira i gradona~alnikot zoran zaev. A domot na Jago, za àl, se pokaà kako tatkovina na Risto [i-{kov.

înam deka ovde e mesto a ima i seriozen povod da potsetam tokmu na patronot na festi-valot, se razbira nakuso, i da gi opravdam pogore isnesenite zborovi. oti spored zboro-vite na prof. d-r Dimitar Pandev sudeweto na Risto [i{kov be{e sudewe na makedonskata kultura.

velite pladne e!

rIsto [Iшkov e roden vo 1940 godina, vo seloto Mr sna, De mir Hisar, vo egej-ska Makedonija, vo si tuirano trgovsko semejstvo. tatko mu vasil i najstariot vujko, se ima le na-

mrazeno so grcite, pa vo selskata kafeana ~esto doa|alo i do fi zi~ki presmetki. tie leèle ~etiri godini za tvor na Krit. Risto go nasledil eksplozivniot temperament na tatka si , a go nose{e imeto na dedo mu. tatko mu umira na 35 godini i nabrgu potoa, vo 1945 go-dina, preku bugarija, negovoto semejstvo doa|a vo strumica.

Po~ina vo 46-tata godina, ìveej}i rela-tivno kratko i igraj}i aktivno okolu dve dece-nii. spored ocenkite na kritikata, vo negoviot opus vleguvaat ostvaruvawa od antologisko zna~ewe, a iako pove}epati be{e predlagan za najvisokoto republi~ko priznanie - ne dobi

nitu edno republi~ko priznanie. be{e dobit-nik samo na edna artisti~ka nagrada i toa na teatarskite igri “vojdan êrnodrinski” vo Prilep, vo 1978 godina.

spored diplomata od umetni~kata akade-mija od belgrad, potpi{ana od rektorot vjeko-slav Afri}, Risto [i{kov ja zavr{uva Akade-mijata za teatar, otsek gluma, so prose~na oce nka 8,3, poloùvajki go, na sedmi juni 1963 go dina, glavniot predmet so odli~en uspeh. No, kako student ve}e be{e ~len na Jugoslovensko- to dram sko pozori{te.

Po dvegodi{nata rabota vo Jugoslovensko dramsko pozori{te vo belgrad [i{kov doa|a vo skopje i od prvi oktomvri 1964 godina sta-nuva ~len na Dramata na Makedonskiot naroden teatar. sleduvaat uspe{nite kreacii kako Don cezar vo “Don cezar od balzan”. Kreont vo “Antigona”, od sofokle, lukov vo “crnila” od â{ule, spase vo “Makedonska krvava sva dba”, a vo toa vreme go snimi i filmot “Do pobe data i po nea”. Kako protagonist na ulogata na mi-tralezecot trajko vo ovoj film u~es tvu va{e za prvpat na festivalot vo Pula.

be{e ~ovek {to stignuva{e sekade. be{e ~uden fenomen, se prave{e naedna{. Ja so-gleduva{e pravi~nosta , gi osoznava{e ra-botite, zasakuv{e i brzo sogoruva{e.

takva be{e negovata priroda. Risto be{e mnogu otvoren i se kaùva{e vo o~i, bez raz-lika za kogo da stanuva zbor.

snimaweto na filmot “vodi” promeni mno-gu ne{ta vo ìvotot na Risto [i{kov. inci-dentot {to se slu~i tamu dovede do sudski proces. [i{kov be{e osuden, negovata uloga vo filmot “vodi” be{e presnimena, a ednovre-meno be{e stavena to~ka na negovata kariera {to toj ne uspea da ja izbri{e. Mu be{e odze-mena scenata, a filmovite, televiziskite serii i radiodramite vo koi u~estvuva{e bea staveni vo bunker.

Na 14 juni 1979 godina op{tinskiot sudija za prekr{oci vo struga, go proglasi za vinoven zatoa {to vo pijana sostojba, gi navreduval artistite od srpska i od hrvatska nacional-nost, i zatoa {to rekol deka go mrazel tito, poradi gramos.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 69

Na 14 dekemvri, 1979 godina okru`niot javen obvinitel od okru`niot sud vo bitola podnesuva obvinitelen akt.

vo ovoj akt ostanuvaat obvinuvawata za pcostite nameneti kon pripadnicite od srpska i od hrvatska nacionalnost za vreme na sni-maweto na filmot “vodi”. Novina e deka na 24 april 1979 godina, isto taka, vo hotelot “bi-ser”, izvikuval “Nema nitu eden srbin nitu Hrvat, da mu ebam majkata, site pobegnaa kako gluvci. Jel ostaste srbi, majku vam va{u”.

Na 15 januari 1980 godina, zaminuva vo zatvor.

Da ne im re~e{e Risto [i{kov deka do{le vo Makedonija po pari, istite tie izutrinata }e go do~ekaa so neizbe`niot mamurlak, sme-ta jki go za “burazer” {to so svoite zborovi gi predi зvikal na piewe. Mu go prilepija nacio-na lis ti ~kiot istap, za{to gi pogodi vo razni-{anata nivna egzistencija i samo toa e vis-tinskata vistina. Makedonskata politi~ka pol tro neria, odvaj go do~eka toa.

-vo bolnicata postojano ima{e narod. Pri-ma{e infuzija, krv, a pred smrtta po~na i da se gubi. ]e re~e{e: {to e taa to~ka {to mi stoi nad glavata? ili pak: Ja vide li mama? No, pak }e se osveste{e. Koga bevme sami edna{ mi veli: ]e te molam, koga }e umram, da ne me os-tavate tuka, da me nosite vo strumica. edna{ sakav da mu ja smenam piàmata i gledam na grbot sini krugovi. se ispla{iv i pra{av {to se tie krugovi, a posle doktorot mi veli: gos-po|o vie, zar ne znaete od {to se tie krugovi! Ne zboruvajte pred nego za toa. sabajleto koga dojdovme iskr{enite sr~i se u{te gi drè{e vo racete. se soblekol gol i celiot krvare{e. i padna vo koma. Pred smrtta pobara da go vidi vasko. go odnesov- kaùva{e negovata sestra.

Na 17 juni, vo 11 ~asot i 45 minuti, 1986 godina, po~ina Risto [i{kov. Ne uspea da ja pobedi bolesta {to go nagrizuva{e odvnatre. Na ist den i ist datum, dve godini porano, so pet minuti razlika, po~ina majka mu.

toj ~ovek-lo{, gor~liv, i golem, ja zadolì makedonskta kultura mnogu za{to na taa gor-~liva po~va iznkna, rascute i predvreme za-gina edna od najoblagorodenite umetni~ki in-spiracii {to ova podnebje gi znae i gi imalo.

“velite pladne e? Neka pretr~a tome...neka mu telefonira na gradona~alnikot. vedna{ da go zapre ~asovnikot. Denes e ubav den. Pre-krasen den”.

toa se poslednite zborovi na akterot Risto [i {kov, golemiot makedonski umetnik, so koi, za~ekori vo idninata- spored reìserot bra-n ko stavrev.

svoevremeno vo Nova Makedonija go objaviv feqtonot taka ìvee{e i taka umre Risto [i{kov, {to predizvika mno{tvo reakcii. toga{, od dale~nata Avstalija pristigna eden golem kovert vo koj be{e fotkopija od dnevnik na nekoja negova prijatelka, pridruèn so kratko pismo, na edno karton~e, vo koe se veli:

“va{ata adresa e najdovme vo Nova Make-donija. go zedovme od klabot. Pred nekolku godini slu~ajno go vidovme i i go ukradovme na ....... dnevnikot od koj nejze od doma. vo nego imat ubaj qubovni raboti za Risto [i{kov. vi ispra}ame samo tri fotokopi i pesnata od Risto . Ako gi napisite vo vesnicite }e vi go pratime cel dnevnik. Nas ne ni treba, taka stoj doma go ~uvame. Pesnata od Risto e nogu ubava. vi pi{uvame so pe~atno pismo da ne razberit .......... koj sme nie. “ i taka,blagodarenie na taa kra`ba na li~en dnevnik na javnosta i e pri-loèna edinstvnata pesna {to ja napi{al [i{kov, od ~ija smrt denovive se navr{uvaat 20 godini.

zemi gi....... o~ivemoive dve ostri sabji

naniì si gi kako dva zlatni sinxiriokolu tvoite beli gradi.

zemi ja.......... ustavaod nea voda da pie{

jas }e si odam v planinai }e ti bidam komita

.Jas sum ti tvojot komitaRisto belomorski,

od gramos i vi~o planinaroden vo vreme opasno,

vreme komunisti~ko.Komunistive glava krenaa

i mene v zandana turijaza moja àlna Makedonija.

Komunistive mi davaat rubata komitskada se pretvoram vo turunxe

ФеСТивали


da se pretvoram vo guli vojvodaza da si ladam du{avadu{ava moja izgorena.Ne sum ti jas turunxenitu sum guli vojvoda

jas sum si samiot komita- Risto belomorski

Daj mi go........... {majzerotjas da si odam v planinatam da si najdam druìna

druìna odbor komiti.Na gramos }e najdam Del~etana Pirin }e najdam sandanski

na bigla }e najdam Jordan Piperka.Dru`ba da druàm so komiti

dru`ba da druàm, boj da si bijamboj da si bijam so tri lamji so tri a`dai

so varvarite, tatarite i srbomanite{to mi grabnaa ubava devojka,

ja grabnaa i okovaa so tri sinxiri.Rob robuva ubava devojka

rob robuva sedumdeset godini.Daj mi ja.......... sabjata

sabjata diplenicada si iskinam sinxiri sedumdesetgodi{ni

da si oslobodam devojka robinkadevojka robinka- li~na Makedonija

.zemi gi.........o~ivemoive dve ostri sabji

naniì si gi kako dva ostri sinxiriokolu tvoite beli gradi

.zemi ja........ ustavaod nea voda da pie{

jas }e si odam v planinai }e ti bidam komita.

Jas sum ti tvojot komitaRisto belomorski

od gramos i vi~o planina.

edinstvenata pesna na [i{kov, koja dojde vo moite race po objavuvaweto vo monogrfi-ja ta “[i {kov” prteizvika ogromno intere-sirawe vo javnosta. i vo nau~nata, pa bea izne суvani i “stru~ni” i nau~ni” analizi koi po ka uvaa deka [i{kov ne bi moèl da bide nejzin avtor”. Pomina edna decenija i odgov-orno tvrdam deka i natamu monografijata {to ja napi{av za Risto [i{kov e najvalidniot i

narelevanten izvor za negoviot ìvot i nego-vata umetni~ka dejnost.

tokmu vo ramkite na Festivalot na kameren teatar vo strumica, be{e organiziran sim-pozium na tema [i{kov {to go rakovode{e prof. d-r Jelena luìna, a od trudovite po-docna be{e objaven i zbornik. Nemam namera da polemizirm so iznesenoto vo zbornikot, no sosema kuso moram da ukaàm na nekoi ne{ta. stanuva zbor, se razbira, za nau~na kniga, av-torite na tekstovite se respektivni nau~nici, ima i doktori na nauki. No, problemot e vo ne{to drugo. tie nau~ni tekstovi ne se odnesu-vaat na [i{kov, a se nau~ni. toa malku {to se odnesuva na [i{kov, glavno, e prezemeno , bez da se navede od mojata monografija. Preze meni se i pove}e fotografii isto taka bez da se navede od kade i za toa da se pobara dozvola. Po moe ubeduvawe najbleskaviot tekst vo spo-menatoto izdanie e na , denes ve}e, akademik Mitko Maxunkov. No, i vo toj prekrasen tekst avtorot priznava deka ne go poznaval [i{kov.

be{e iznesen podatok, svoevidna replika upatena do mene, deka nemalo validni poda-toci deka [i{kov u~estvuval i vo filmot “bitkata na Neretva”. Ne e potrebno da se bide nau~nik, dovolno e da se otvori internet i da se vidi deka [i{kov igral Ranenik.

Ne moè bez dramite na Ki{

Mrzlivosta kako eden od smrtnite grevovi e vo srcevinata na pretstavata“drvenIot sandak na tomas volf”, rabotena spored tekst na Danilo Ki{, vo adaptacija i reìja na gradimir goer.

Pretstavata premierno bila izvedena na Festivalot za scenski umetnosti vo ramkite na “biha}ko leto 2010″, a saraevska premiera bila na malata scena vo Narodnoto pozori{te vo saraevo , na 25 juni godinava.

scenograf e Josip lovrenovi}, a ulogite vo pretstavata gi tolkuvaat pretstavnici na dve generacii akteri na Narodno pozori{te od saraevo: najstariot bosanskohercegova~ki akter i prvenecot na Dramata na Narodno pozori{te vladimir Jokanovi}, koj ve}e ja ra sitni devettata decenija od ìvotot, i

ФеСТивали

број 74-75, 2010 71

akterot od pomladata generacija Miraj grbi}. vo predstavata se pojavuva i Muhamed Jama-kovi}. so predtstavata se odbeleùvaat 20 godina od smrtta na golemiot jugoslovenski i evropski prozen i dramski pisatel Danilo Ki{, a so pretstavuvaweto vo strumica kon ova odbeleùvawe na svoj na~in se priklu~i i FKt “Risto [i{kov” i R. Makedonija.

Reìserot gradimir gojer se ~ini ne moè bez dramite na Danilo Ki{. samo {to pretsta-vata “grobnica za boris Davidovi}”, vo reìja na gojer, a produkcija na teatarot od Prijedor be{e proglasena za najdobra na teatarskite igri vo Jajce, a toj nagraden za najdobra reìja, po~na da ja podgotvuva “Drveniot sandak na tomas volf”.

- Povtorno se navra}ame na Ki{, ne samo zato {to se navr{uvaat 20 godini od negovata smrt, tukućprvenstveno zaradi kvalitetot na negovite dela. Danilo Ki{ e pisatel koj na nekoj na~in vo jugoslavenskite dela pret-stavuva alka, ne povrzuva barem za srednoev-ropskite literarni tekovi, ako ne i za svet-skite.

“Drveniot sandak na tomas volf” e drama za mrzlivosta i govori za dva lika. edniot e starec i negovite ìvotni principi se na sa-miot kraj. Fa{isti~kite konc-logori i stra-dawata na evreite za vreme na vtorata svetska vojna se prikaàni preku negovata sudbina. od dru ga strana, tuka e i pomladiot lik. koj pokaù- va nemo} vo sozdavaweto na svoite dela, odno-sno odredena doza na mrzlivost. zna~i, stanuva zbor za duodrama - veli gojer.

Posle tv filmot “Drveniot sandak na tomas volf”, na belgradskata televizija, od 1973 godina, za prvpat vo bosna i Hercegovina varijacija na temata na eden od smrtnite gre-vovi, od peroto na Danilo Ki{ e izvedena kako teatarska prestava i tokmu toj proekt u~e-stvuva{e i na FKt “Risto [i{kov”. tekstot na Ki{ svoevremeno bil odbran na anonimen konkurs na temata smrtni grevovi,

tomas volf bil pisatel so ogoromna ener-gije, Pi{uval kako vo bunilo, a potoa docna vo no}ta ili nautro gi skladiral napi{anite stranici vo drven sandak.

Reìserskiot koncept gradi tivka, intimna drama vo koja u~estvuva i publikata koja isto taka e na scenata. ova efektno re{enie na reìserot ni ovozmoì da prodreme podlabogo vo sloevitiot dramski tekst na Danilo Ki{ i da si postavuvame mnogu pra{awa, ednovre-meno i da o~ekuvame odgovori od scenata, od akterite... Moèvme da se voodu{evuvame od akterskoto majstorstvo, no samo odbranite. Pove}emina zainteresirani vqubenici vo teatarot vo strumica moraa da ostanat pred vratata na salonot vo Domot na kulturata zaradi storgo ograni~eniot broj na gleda~i vo tekot na edna pretstava.

Pretstavata donese dve izvonredni akter-ski kreacii no vo isto vreme ja pokaùva oprav-danosta, smislata i ekonomi~nosta na vlo-ùvawata vo koprodukciski proekti, ne{to za {to se govore{e i na razgovorite vo foajeto na Domot na kulturata vo strumica, pri {to selektorot blagoj stefanovski proiznese idei za regionalni koprodukcii vo ramkite na FKt “Risto [i{kov”, so mo`nost za vklu~uvawe i na mati~niot, strumi~ki teatar.

Duh na dostoinstvo go obzema{e sekoj zbor {to na scenat go izgovara{e vladimir Jokan-ovi}. toj so svoite glasovni modulacii, so edvaj zabeleìtelni pomestuvawa od nivnata prirodna sostojba, izgovara{e, potopuva{e, intimizira{e i bude{e vo gleda~ite ~uvstvo na blagorodnost {to ovoj akter nesomneno ja poseduva. so golema po~it ovoj akter vleguva vo slobodniot scenski prostor so svojata vpe-~atliva fizi~ka projavnost i ogromnoto ume-tni~ko i ìvotno iskustvo, na negovite malku Дрвениот сандак на Томас волф

ФеСТивали


potsvitkani ramewa. Koncentracija, posve-tenost i manifestirana energija {to pleni i za~uduva duri.

Magijata na tonigoer, zna~i, ne moè bez danilo Ki{. A

makedonskiot reìser vladimir Mil~in bez Mi{el De gelderod. toa toj mo{ne ubavo go pojasnuva vo katalogot za pretstavata “crvena magija”, koja ja reìra{e vo strumi~kiot naro-

jot na o~ite i seto toa nadgradeno so nu`na ta inte ligentnost- da se razbere i usvoi, pa da se pokaè i dokaè.

i ~inam tamu kade {to po~na otelo, pro-dolì i se nadogradi “crvenata magija”, kako u{te eden argument deka domot na Jago stanal ve}e i na{ dom i duri pove}e od toa. Domot na Jeronim, pokraj grobi{tata, vo koj se zaudira, duri true, na ~ove~kata izvitoperenost, kon koja, ~inam, se strmoglavime i nie. site nie.

i dodeka go pi{uvav tekstot od Kraguevac od me|unarodnata teatarska manifestacija Joakiminterfest, od sosednasrbija, pristigna ubava vest.

Joakimovata nagrada za najdobar akter ram-nopravno im e dodelna na bugarskiot akter Ana stas Pop Dimitrov ( koj be{e ~len na iri-to vo strumica) i na makedonskiot akter toni Mihajlovski.

Na bugarskiot akter, na{iot prijatel Anas-tas, nagradata mu e dodelena, kako {to e soop-{teno, za potresnoto tolkuvawe na ~ovekovata sudbina vo revolucija, za ulogata na Roman Hludov vo pretstavata “sonuvaj}i begstvo”, rabotena spored Mihail bulgakov, vo reìja na Nikolaj Poqakov i izvedba na Dramsko kukle-niot teatar od vrace, bugarija, a koja imavme mo`nost da ja vidime vo strumica vo ramkite na FKt, ne se se}avam to~no, minatata ili predminatata godina.

toni Mihajlovski e nagraden za ulogata na Jeronim vo “crvena magija”. Nagradata mu e dodelena za sestrano aktersko tolkuvawe na komplikuvanata akterska partitura.

Presti`nata nagrada ja dodeli ìroto so koe pretsedaval boro Dra{kovi}, a vo koe u~estvuvale i teatrologot Dragana bo{kovi}ći dramaturgot slavko Milanovi}. Na festi-valot nastapile teatri od: Makedonija, Ro-manija, bugarija, italija, ukraina, bosna i Hercegovina i srbija, obedineti pod sloganot “otkrivawe na sovremenosta”.

Neposredno po izvedbata na “crvena magija” vo Kraguevac goran cvetkovi} na Radio beo-grad 2- vo ponedelnik, 11. oktomvri 2010, go iznese svoeto kriti~arsko viduvawe. Ja done-suvame recenzijata vo celina. toa mu go dol-ìme na toni i na strumi~kiot teatar

den teatar, a koja be{e izvedena i vo ramkite na godina{niot FKt “Risto [u{kov”. bidej}i katalogot e javno dostapen, ovde ne bi go citi-ral Mil~in. No, bi citiral edno negovo gle-dawe na spomenatiot dramski tekst. Mnogu retko se izveduva voop{to vo svetot “crvena magija” bidej}i retko moè da se pronajde akter {to moè da ja ponese stoèrnata uloga- Je-ronim. za sre}a, re~e Mil~in, jas go imav toni Mihajlovski.

odamna ne bev videl akter koj igra so tol-kava posvetenost, koncentriranost, preciz-nost i so takva fizi~ka kondicija i skladnost na dvièwata. so takva harmonija na ~uvst-venoto i dejstvitelnoto, so ne verojatno uso-glasenot na promisluvaweto, plasmanot na tekstot i fizi~kata scenska manifestcija. totalno aktersko majstorstvo. igra so sekoj del od teloto, so sekoj muskul i sekoe kov~e, so sja-

Црвената Магија

ФеСТивали

број 74-75, 2010 73

Goran cvetkovIќRAzbiRlivo bez PRevoD

Joakiminterfest 2010.- “crvena magija”, po tekst na Mi{el De gelderod, prevod i reìja vladimir Mil~in, produkcija - teatar “Anton Panov”, strumica, Makedonija, scena “Joakim vuji}”, Kraguevac, petok, 8.oktomvri, 2010.

u{te eden Joakiminterfest vo Krague va-~kiot kneèvski srpski teatar i u{te edan makedonski teatar od mal grad i u{te edna golema pretstava, kako {to be{e i manatata godina so pretstavata “Druga strana” na Dejan Dukovski, vo reìja na Martin Ko~ovski a vo produkcija na Maliot dramski teatar od bi-tola! od kade toa vo pomalite sredini da se pravat taka isklu~itelni pretstavi, a vo glav-nite skopski teatri nikako da se slu~i nekoj zna~aen scenski nastan, toa e razbirlivo pra-{awe koe se postavuva posle kratkiot razgovor so teatarskite lu|e i od Makedonija, vo sekoja prilika, no i posle gledawe makar i mal broj na pretstavi?..izleguva deka vo pomalite sredini so samo eden teatar, polesno e da se najde grupa mnogu zainteresirani umetnici, i so dobra poddr{ka na upravata i so reìja na posebno odbran reìser, so maksimalna kon-centracija i nekoj vid tvore~ki inaet, ili duh na umetni~ka zavera, kako {to toa vo teatarot ~esto se veli, se uspeva da se sklopi visoko-kva litetna pretstava!... vo slu~ajot so teata-rot od strumica, ra botite taka i se odvivale. upravata pokanila eden od najeminentnite reìseri i dolgo godi{en profesor na Fakul-tetot za dramski umetnosti vladimir Mil~in, mu ovozmoìle da go dosonuva svojot nepreki-nat son za gel derod, mu ovozmoìle rabotna atmosfera i ete ja pretstavata “crvena ma-gija”, odli~na, vozbudliva, komunikativna i sve ta!

Koga u{te na Akademija gledav edna studen-tska ve`ba rabotena po edno delo na Mi{el De gel derod, mislev deka toa e srednovekven pisatel!...zapravo, taj skoro na{ sovremenik, umrel vo ranite {eeseti godina na mina tiot vek. belgijanec, Flamanec koj pi{uval na fra-

n cuski - {to izrazuva mnogu protivre~no sti samo po sebe, se razbira tragal vo svetot na istra uvawata na bo{ vo slikarstvoto i vo istorijata na sredniot vek po odgovori na pra{awa od svoeto vreme i potpolno se za-dlabo~il vo temite, istorijata i ànrovite na toj minat period vo evropa, period za koj se pi{uva i govori kako za mra~en, slep, mrtov vo smisla na razvoj, no surov vo sekoja smisla na zbrot. bidej}i toa sekako e period vo koj caruva pomatenata ideologija na ve}e izopa~enata crkva, koja ari i pali so pomo{ na du{e gri`-

ФеСТивали

crvenata magija

ni~kata sveta inkvizicija i gi spaluva site eretici i misle~ki lu|e, ve{tici i alhemi-~ari na koi {to samo }e pokaè so prst!...

Na alkite na ovie zli bra}a, pod nivnata mnogu razviena tehnika za ma~ewe, nema takov koj ne priznal deka e gre{nik i bil sre}en da go spalat , za da se is~isti od grevovite! crkva, |avol{tini, krv, ogan. stogodi{ni vojni, posle koi ostnale iljadnici mrtvi na bojnite po-liwa {to toga{ gi slika Hijorimus bo{, a nam i denes ni se kreva kosata na glava od tie sliki i ni naiduvaat mornici. seto toa e bogat materijal so koj se soìveal gelderot i pi-{uval, velat isklu~itelno mnogu dela, no kaj nas ne e mnogu preveduvan, moèbi poradi eventualnata sli~nost na temite i metodite na surovite presmetki so neistomislenicite za koi pi{uva mnogu slikovito i mnogu duho-vito. vladimir Mil~in dolgo se bavi, skoro celiot svoj raboten vek so tekstovite na gel-derod, verojatno i samiot uveren vo sovreme-nosta na negovoto pi{uvawe i primenlivosta vo na{ite slu~ai!


se razbira na slu~aite na vojni, ubivawa, ma~ewa, siluvawa, krv i stradawa., {to na balkanot gi imame na pretek. No i gelderod ne prikaùva ni{to osovremeneto, toj gi koristi starite ànrovi da se izrazi za starite no i za novite temi. toj traga po iskustvata na sred-novekovnata farsa, no i po moralnoto nasled-stvo - glavniot crkoven ànr za da napravi ne-moralitet- pokaùvaj}i gi site ~ove~ki nesovr{enstva, ~ovekovata podgotvenost na site podmetnuvawa i surovosti , osobeno ako go za{tituva crkvata, ili ako toj toa uspee da go prikaè vo svoite dela i taka da gi uni{ti lekovernite vernici. toj i takov gelderodov ~ovek ne umrel vo sredniot vek, tuku kako {to i od ovaa pretstava se gleda - ìvee i denes i nie go prepoznavame so lesnotija i nikakov stranski jazik, vo ovoj slu~aj Makedonski, pret-стavata vo Kraguevac se igra{e bez prevod, ne moè da ne spre~i da gi zabeleìme tie li-kovi vo na{ata okolina denes. vladimir Mil~in go povikal kako gost akterot, estrad-nata yvezda toni Mihajlovski, inaku negov nekoga{en student, kako {to ima malku akteri denes vo Makedonija koi ne bile studenti na Mil~in, i so ansamblot na strumi~kiot teatar se zafatil so te{ka rabota, probivawe niz gustite sloevi na istoriski sovremeniot, sme{no- gor~liv dramski materijal na Mi{el De gelderod vo deloto “crvena magija”. tuka se na{ol pred klasi~na srednovekovna farsi~no moralisti~ka igra, re~isi na isto tolku tip-izirani likovi , kako {to bi bile tipizirani li kovite vo Komedija del arte, nekoi pana|ur-ski grupi ili kako likovite da se prezemeni od moralisti~kite bajki, na primer od Pi-nokio, osovremeneti drveni prikazni za pro-pasta poradi lakomost. glavnite temi na ovoj anti ili ne- moralitet, povrzani se so razli-~ni vidovi na neustra{liva pohlepa... eden lik, ve{to nare~en Jeronim, so posebna igra na odli~niot ve}e spomenat Mihajlovski, strada zaradi elbata za vi{ok na pari, bogatstvo, vlast, mo} i normalno zavr{uva vo sonot za bogo~ovek, za kakov {to se smeta. ili barem misli deka so prevarite do{ol do tolkava mo}, koj samo bog, toj laskav proizvod na ~ove-kovata nesovr{ena fantazija , imal vo taa

fantazija lu|e podgotveni na poslu{nost, i vo potragata za neprikosnoven vladetel.!

toj nesre}en Jeronim ~uva nekolku zlatnici vo nekoja svoja kasa i so toa se izedna~uva so site linkovi i tipovi na srebroqubci vo is-torijata i pi{anite tekstovi i sceni, kako i vo slikarstvoto i mitologijata voop{to. toj ima mlada strastvena ena koja ja zapostavuva pa se ufrluvaat sekakvi prevaranti so dvojni motivi.- odnovo mnogu poznati vo istorijata na umetnosta i teatarot- tie sakaat da go ograbat i da mu ja zemat ubavata èna. Pritoa do izraz doa|aat likovite na popot. sudijata i nekoj mitski voin, riterot Armador, koi zdu{no i qubopitno so mnogustrani kontrasti gi tolku-vat van~o Melev, tome Mentinov i stojan vel-kov, a van~o Krstevski se pojavuva kako izvesen Romul, medijator- prijatel na domot i glaven igra~ vo isplaniranata pove}estrana pre-vara. seto toa e za~ineto od mladata i ubava sibila, An|elka Arsova, sopruga na nesre}niot {teda~, èlna za qubov i provod, a od toa dobiva samo vetuvawa i zakani, kako i edno dete- kukla, koja za sre}a nitu jade nitu pla~e i ne raste.-{to }e re~e idealno dete od takov tatko!

i sega doa|a strasta na gelderod za dlaboko zaronuvawe vo du{ata na razvratnikot- sega se ra|a ne- moraltet! Monolozite vo koi pode-talno se razrabotuvaat strastite za uìvawe vo gadostite na raznite perverzii, spexijal-nite odnsi so zlatoto, so te`neewata za mo} i kon besmrtnosta so koi vo deloto mnogu se trguva no se vo stil na farsa- so dlaboko is-mejuvawe i na motivot i na na~inot i na celta i sretstvata, so koi se bavel gete vo Faust. odli~niot toni Mihajlovski igra eden nevo-obi~aen al~livec- skràvec koj duri i ìvee vo svojot sef so svoite zlatnici, na koi na sekoj poedine~no im klava i imiwa i saka da se parat, za da se namnoàt.toa, vo ludata i razigrana fantazija na De gelderod mu uspeva. Pa potoa za toa raskaùva na dolgo, go kome-ninira svetot na fantazijata i iskustvoto ... se raduva, strada, se nadeva, se zakanuva, vetuva... seto toa mladiot i iskusen Mihaj-lovski go izvede so fascinantna darba za groteska vo igrata i so sfa}awe na moralite-

ФеСТивали

број 74-75, 2010 75

tot kako izvor na filozofijata i kritikata, no i kako vid na teatar vo koj na poseben poet-ski na~in se otvaraat mnogu estetski i filo-zofski pra{awa. Preku eden sovr{eno pret-staven kostim avtorkata Marija Pupu~evska, kostim spoen od mnogu asocijacii, re~it i slikarski i scenski, kostim vo koj e likot i dete i perverzen yver istovremeno... i bolen i sadist... Preku toj atraktiven kostim i silno naglasenata {minka , do maskata so kombi-nacija na crni krugovi okolu o~ite i sosema beloto lice, preku site tie nadvore{ni sred-stva i so nivna pomo{ Mihajlovski uspeva da gi vodi svoite dolgi monolozi za nemoralot, kako i dijalozite so partnerite, silno i duho-vito i da sozdadat edna estetika na sme{noto, no opasnoto zlo koe ne znae za granici.

taa prikazna za beskrajnata fantazija i ludiloto na gramzlivosta na vlastodrà~kata logika pome{ana so bolniot sopstven habitus, seto toa nekako sozdava edna sovremena anti-estetska bajka za na{eto izvrteno vreme , vreme vo koe so politika ne se bavat lu|e so cel da go organizirat ivotot na op{tstvenata zaednica tuku sosema sprotivno pod velot na organizacijata na vlasta da ostvarat svoi vol-ni i pervertirani sni{ta za mo}. toa stnu va vidlivo od dejstuvaweto na ovie likovi na scenata, toj gust gelderodov plet na moralnoto preispituvawe vo edna mnogu sloèna estetika se lizga pred nas na scenata, se prizor po prizor i se nao|ame, kako vo nekoja galerija na ìvi sliki i poetski tiradi koi ne vodat dla-boko vo utrobata na sopstvenite grevovi i zabludi, pa tamu naiduvame na odvratnosta od bednite motivi koi i samite gi krieme, ili u{te polo{o, paradirame so niv pretstavuvaj}i gi kako vozvi{eni. i zatoa {to pretstavata se igra{e bez prevod , na Makeodonski jazik, ne razbrav ba{ sekoj zbor odnosno go razbrav najgolemiot del od tekstot , nekoi zborovi i celi re~enici pred toa voop{to gi ne bev ~ul., bidej}i seto toa jasno i glasno i na pove}e na~ini se dokaà i pokaà so scenskiot jazik, vo odli~nata i funkcionalna scenogafija na Krste Xidrov i vo muzikata na Miodrag Ne~ak. Mo{ne, mo{ne uspe{na pretstava na vladimir

Mil~in i na strumi~kiot teatar, na Joakimfest 5 vo Kraguevac. sekoja ~est, nema {to!

Pretstavite “@enI” po tekst na bugarskata

avtorka Marija stankova na teatrot od veles i kabareto “lili” po tekstovi na Pedro Huan gutieres, i dvete vo reìja na inventivnata i lucidna sofija Ristevska, koja svojata in-telektualna superiornost ja razblaùva, kako koga se dodava voda na zemjena boja za varosu-vawe yi dovi, pa na najzin svojstven na~in, plete zamki vo koi kako pajak gi lovi i akterite

Жени

( akterki vo dvata slu~ai) i publikata. Ne-someno ovie pretstavi imaat svoe zna~ewe, no porakite se dlaboko sokrieni i tie sekako ne se vo tekstualnata predlo{ka tuku skoncentri-rani vo reìserskata palka na Ristevska, zadskireni ~inam ( so pri~ina), nedovolno jasni i na u~esnicite vo pretstavata. Ne-sporno e kabaretskto iskustvo za sekoj akter, a nesporen e i faktot deka pretstavite ( spored iznesnite podatoci vo strumica) se gledaat. eden od principite za kvalifikuvawe na ume-tni~ko delo e i brojot na konsumentite. Kolku ne{to pove}e se ~ita, kolku ne{to pove}e se gleda- pove}e i vredi. ova e eden od bitnite, no ne i edinstven kritirum za utvrduvawe na umetni~kite stojnosti.

i dvata teatarski proekti se relevatni poka zateli za na{eto denes. Kako i pogolemiot broj na pretstavi izvedeni godinava na FKt i tie se zna~aen argument vo obidite da se ras-tajni pri~inata za anatomijata na ~ovekovata destruktivnost, na nedostatokot na vrednosni kri teriumi, pa i sistemi, za devijciite na

ФеСТивали


po tro{uva~kite op{testva, ~ovekovata otu |e-nost , nesigurnata egzistencija, nedostatok na qubov, predimenziranite èlbi za vlast i mo}.

Jas im se voodu{evuvam na mladite akterki, i na malku poopitnite, na nivnata iskrena tea-tarska posvetenost i nivnata uverenost deka znaat {to pravat i zo{to toa go pravat. u{te ne kolku vakvi proekti, pa potoa za niv rabota ta i na najsloènite klasi~ni ili anti~ki tek-sтo vi }e bide obi~na ~aenka, ili koktel parti.

Da se pobedi stravot

Dramata “spInoza” vo reìja na zoja bu-zalkovska i produkcija na Maliot dramski teatar od bitola avtorot goce smilevski ja pi{uval vo 2002 godina, paralelno so romanot “Razgovor so spinoza”, koj doìvea golem uspeh. Navra}aj}i se na spinoza, smilevski veli deka da se pi{uva za spinoza za nego zna~elo da se izrazi toj vnatre{en razdor, odnosno preku dramskoto dejstvie da se pokaè i svetot na negovata filozofija, no i negovite ~uvstva, negovite doìvuvawa na minlivite ne{ta. spinoza vo pretstavata go igra vasil zafir~ev, negovata majka e Katina ivanova, a Jahve i Klara Marija gi igraat mladite Alek-sandar stepanuleski i Darja Rizova.

vo pretstavata igraat i bor~e Na~ev kako Johan i Petar stojanovski kako Akrobatot. sce-nografijata e na zoja buzalkovska i todor Da-jev ski, kostimografijata e na lira grabul, a kom pozitor e oliver Josifovski.

Reìserkata buzalkovska istaknuva deka za sre}a ili za sudbina prvo imala mo`nost da ja pro~ita dramata, a duri potoa i prvoto iz-danie na romanot kade {to stoi deka stanuva zbor za cirkuska pretstava vo pet akrobatski to~ki.

tokmu toa e podnaslovot na ovaa pretstava- “cirkuska pretstava so pet akrobatski to~ki”. zoja buzalkovska veli deka toa e ànrovskata opredelba na ovaa pretstava. Kako {to veli, sigurno mnogumina }e se zapra{aat, kako toa, cirkus i spinoza? No spored nea tokmu vo vakviot sovr{eno pronajden kontrapunkt se rodila i idejata za ovaa pretstava.

taa po~nala da raboti na ovoj proekt nepo-sredno po objavuvaweto na romanot na goce smilevski no poradi specifi~nite barawa {to gi ima pretstavata, nitu eden od teatrite ne pokaàl podgotvenost da go realizira ovoj proekt. smilevski ima napraveno u{te nekolku dramski verzii za pretstavata, no buzalkovska ja prifatila prvata, koja dopolnitelno e dora-botena od smilevski. taa veli deka otsekoga{ sakala da realizira takov proekt i deka rabo-tata vrz piesata spored eden od naj~itanite makedonski romani za nea bilo golemo breme i golema provokacija.

- ova e pretstava koja bara specifi~en prostor i koja o~ekuva mnogu od gleda~ot stavaj}i go vo delikatna pozicija. taa go provocira gleda~ot i go tera samiot da go zeme od nea ona {to mu treba. so drugi zborovi, gleda~ot e

Спиноза

staven vo voajerska pozicija i toj mora da se izbori za sopstveniot prostor, odnosno, pret-stavata na najdirektniot moèn na~in komu-nicira so publikata, pretvoraj}i ja vo nejzin del. bidej}i, “na{ata pretstava e obid da se ispita mo`nosta da se promeni svojot ìvot, da se stane poinakov, drug. Da se pobedi stra-vot. Da se prifati rizikot. taa ja ispituva silinata na sudirot na setilnoto i na spo-znajnoto, na razumot i na ~uvstvata, na kone-~nosta i na beskrajot, na nepo~nuvaweto i na prestanuvaweto. vo spinoza. vo nas”.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 77

- Pretstavata “spinoza” ne se zanimava so ì votot i so deloto na baruh spinoza, ne e dramatiziran roman. taa objasnuva deka “spi-noza” e pretstava koja zboruva za racionalnoto, a se igra so setilnoto.

- taa treba da mu go napravi na gleda~ot is-to to ona {to mu go pravi Klara na spinoza vo edna od najubavite sceni koga bilo napi{a ni kaj nas. ona {to e osnoven kvalitet na dram-skiot tekst e {to nosi so sebe atmosfera. Чo-vek moè da ja pomirisa, da ja dopre, da ja ~ue pretstava ta, dodeka go ~ita tekstot. vakvo to ~uv stvo e golema prednost koga treba da post-avite eden tekst na scena - veli buzalkovska.

Akterot vasil zafir~ev komu ova ne mu e prva sorabotka so reìserkata buzalkovskaa i so stefanovski kako producent, koj ja tolkuva naslovnata uloga vo spinoza za pretstavata ista knuva:

- samata drama se zanimava pred se so ì -votot, odnosno so vistinskite momenti vo ìvotot {to nie sekojdnevno gi zaboravame.

strumi~kata publika ja primi so voodu{e-vuvawe pretstavata, a dokaz za toa e ne samo dol go trajniot aplauz na krajot tuku i koncen-tri ranosta kon ona {to se slu~uva na scenata, ponesenosta od tetarskata magija na vol {e-bnikot zafir~ev, poletnata i isklu ~itelno sceni~na Darja Rizova, uverlivata Katina ivanova, i mladite ve}e stameni: Aleksandar ste panuleski, bor~e Na~ev i Petar stoja-novski.

- s# okolu spinoza be{e vo funkcija na ispituvawe na negovite stavovi i na negoviot ìvot. likovite na Darja Rizova (Klara Marija) i na Katina ivanova (majkata na spinoza) silno ja nadopolnuvaa drugata strana na likot na spinoza. Negoviot o~aj, privatnite emocii, proma{enite mo`nosti za izbor od ìvotnata ponuda. Darja Rizova - sjajna, poletna, rascve-tana vo izrazot, modiqanski zarumeneta, zame-~taena vo qubovta, rosno cve}e, so izliv na iskreni emocii, s# napravi da navivame za nea, a sepak da ja doìveeme tragi~no, kako otfrlen dar od nebesnite gradini na qubov ta i ubavinata. Darja Rizova, o, boè, kolku ~u -desno igra! Pretstavata kulminira, so silen emotiven naboj, niz izre~enite, iskreni i

bolni ispovedi, iskazi i soo~uvawa na spi-noza so majka mu. Preku igrata na iskusnata i apsolutno suverenata Katina ivanova, niz nejziniot rastrevoèn i ispoveden govor, taa ja vozdigna pretstavata do zaokruèn voz-budliv teatarski ~in {to celi kon visokite umetni~ki rezultati. Niz trepetlivoto akcen-tirawe na sekoj bole{liv, tagoven no dlaboko polnokrven zbor za nivnata zaedni~ka sudbina, za du{evnite stradawa i urnatite mostovi na zaedni~kata qubov, osobeno iskrenoto majkino àlewe po „izgubeniot” sin, Katina ivanova ostvari potresen lik so koj gi pripodigna na-{ite prilivi na emocii do stepen na svoevi-dna katarzi~nost... Do bolni i tivko pri du{eni vozdi{ki vo sebe. Katina e toa, nema {to.

Petar stojanovski kako Akrobatot odli~no ja razdviùva{e igrata, poletno, ìvo, dina-mi~no, atraktivno. vo istata funkcija bea i bor~e Na~ev (Johan) i Aleksandar stepan-uleski (Jahve). Kostimite na iskusnata i pot-vrdena lira grabul & dadoa osoben beleg i sjaj na pretstavata. celata oprema (muzikata na oliver Josifovski, scenografijata na to-dor Dajevski, planiranite mesta za publikata, kamerniot stesnat i ograni~en „voajerski” pros tor), e vsu{nost edna celina, edna ideja, edna pretstava. site se vnatre, vo vriecot na ì votot. silna, moderna, sovremena, pret-stava so rafiniran i suptilen senzibilitet na avtorite {to ja sozdavale. Pretstava so napliv od metafori, asocijacii, poraki, dil-emi i isku{enija, pretstava {to go razvioruva znamenceto na edna cela sozreana intelektu-alna generacija koja saka vistinski da go ~uvst-vuva svoeto vreme. imaat pravo na toa. Ako nikoj ne im go dade toa, sami treba da posegnat po toa {to tvore~ki im pripa|a. Pretstavata - ohrabruva - napi{a vo “utrinski vesnik” pi-satelot Petre bakevski.

vo “komemoracIja vo kafe teatar” na Hakim Muqi}i vo produkcija na Dodona teatarot od Pri{tina bleskaa dvajcata akteri - Mentor zimberaj i ismet Azemi. ona {to se narekuva scenski jazik be{e besprekorno. No, po èlba na avtorot i reìser Hakim Muqi}i pretstavata ode{e bez prevod pa ostanavme

ФеСТивали


Комеморација

pokusi za prikaznata {to ni be{e ponudena, pa moèvme samo da ja nasetuvame. vo sekoj slu~aj moderen teatarski senzibilitet, sogolena scena i dvajca vrvni akterski majstori. bravo majstori!

kite na drvjata., no ~ekor ponatamu pak sme ispraveni pred surovosta na ìvotot, pred faktot deka i ~ove~kiot ìvot ima rok na traewe. ta`na prikazna {to akterskoto trio ja potsiluva{e i so glasovni naznaki i izbalan-sirani dramski pauzi vo plasmanot na tekstot, za~ineta i so traurnata ikonografija na sce-nata. i ete go za mene klu~noto pra{awe: i tre ba li na kru{ata gornica, vkoreneta so go-dini na ridot, izloèna na vetri{ta i vi-ulici, kalem od mlada fidanka, koga, kakoi da e, koga i da e, za nea se ostrat zabite na drvo-se ~a ~kata pila?

tekstot na traj~e Kacarov “so vKus NA ovoшeN slADoleD” ja nasmea publikata do solzi, a na trkaleznata masa ne se {tedea zbo-rovi za pofalba na ovoj teatarski podvig na Kacarov so Dramskiot kuklen teatar od Paz-arxik, Republika bugarija. tekstot na Kacarov se pokaà kako isklu~itelna predlo{ka za reìserot vla dlen Alksandrov i im ovozmoì na akterite Rosica Aleksandrova i Dimitar terziev da triumfirat na scenata vo stru-mica, so brzite i te~ni transformacii, vodej}i gi ~uv stvata od edna vo druga krajnost.

“veter nIz topolIte” od @erar siber-nijas, vo reìja na Kole Angelovski i produk-cija na Dramskiot teatar od skopje gi osvoi simpatiite na publikata vo golemiot salon na Domot na kulturata vo strumica. vrvnite ak-terski majstori blagoj ôrevski, \okica lu-karevski i Dadi Angelovski pokaàa kako so skudni scenski sredstva i so ogromno teatar-sko iskusvo se osvojuva scenata vo vistinskata smisla na zborot. Nade`ta umira posledna velime, do kraj veruvaj}i deka postoi nov pat, nov po~etok, nov ìvoten predizvik vo najte-{kiot natpevar so samite sebe si. ovaa ve{to napi{ana tragikomedija ukaùva na mo`nosta deka bez razlika na izvrveniot pat vo ivotot, tuka nekade blisku moèn e nov po~etok vo sen-

so vkus na ovo{en sladoled

veter niz topolite

svojata relevatnost i visoki stojnosti pret-stvata “gosPoЃicA JuliJA” na turskiot tea-tar od sko pje gi potvrdi na pove}e me|unarodni festivali. suptilnata reìja na Popovski im ovo zmo i na isklu~itelnite akteri suzan Ak-belge, osman Ali i Nesrin tair da blesnat so siot sjaj.

ФеСТивали

број 74-75, 2010 79

suzan Akbelge e laureat na godina{niot inte rnacionalen festival na kameren teatar “Risto [i{kov” vo strumica. Me|unarodno ì ri i go dodeli na Akbelge edinstvenoto fes-tivalsko priznanie za ulogata na “gospo|ica Ju lija” vo istoimenata pretstava rabotena spo-red tekst na Avgust strindberg, vo reìja na Ale ksandar Popovski.

stranska produkcija konkuriraa za nagrada posvetea na bardot na makedonskoto glumi{te.

- ima{e odli~na akterska ekipa. Pede-setina akteri koi {to se vrv na balkanskiot teatar. Mene mi e drago {to eden od retkite akteri {to ja ima sposobnosta da bide sam na scenata, zija sokolovi}, be{e ovde, no taa pretstava, za àl, ne be{e vo konkurencija za nagrada - re~e blagoja stefanovski, selektor na festivalot..

so vra~uvaweto na nagradata i so monodra-mata “Kabare-kabare” na zijah sokolovi} vo avstrisko-bosanska koprodukcija, koja be{e izvedena vo ~est na godina{nata dobitni~ka, i oficijalno be{e zatvoreno 18. izdanie na FKt “Risto [i{kov”, na koe u~estvuvaa 46 ak-teri vo pretstavi na teatri od Makedonija, crna gora, bugarija, bosna i Hercegovina i od Kosovo.

Festivalskata programa be{e zbogatena i so dva dokumentarni filma “Duhot na tatko mi” na reìserot goran tren~ovski, koj govori za ì votot na Risto [i{kov i “Krikor Azerjan” film na lili Abaxieva od bugarija.

gospo|ica Julija

Nagradata se sostoi vo zlaten medaljon so likot na bardot na makedonskoto glumi{te Risto [i{kov i 1.500 evra.

vo obrazloènieto ìrito naveduva deka nagradata ednoglasno ja dodeluva na ostvaru-vawe {to vo sebe gi sodrì site akterski iz-razni sredstva - vo nivnata vrvna forma, po~nuvaj}i od govornata ekspresija i artiku-lacija, scenskite dvièwa i bravuroznite emotivni amplitudi, potkrepeni so kreativna energija i imaginacija, pa s# do nesekojdne-vnata akterska inteligencija.

- za mene samata pretstava pretstavuva na-grada, zatoa {to imam ~uvstvo deka sive ovie 13-14 godini {to jas gi pominav vo teatarot bea generalna proba za da ja igram ovaa pretstava. Чuvstvuvam deka site ovie 14 godini gi pomi-nav vo ve`bi i u~ewe zanaet, za da ja dobijam ovaa uloga - izjavi Akbelge.

za pette festivalski denovi se odigraa 11 pretstavi od koi deset vo konkurencija za edin-stvenata nagrada za visoko aktersko dostignu-vawe “Risto [i{kov”. godinava okolu pede-setina akteri od 11 pretstavi od doma{na i

ФеСТивали

80

Љубомир Груевски

Во поТраГа по самопоТВрда и кВалиТеТ

12-оТ ИНТЕрНАЦИоНАЛЕН ФЕСТИВАЛ НА МоНоДрАМА бИТоЛА 2010

Влегувајќи во својата днанаесетта година на постоење би толскиот фестивал на монодрама, од 2003 година подобро познат и прифатен како Интернационален фестивал на монодрамата, стана адекватна парадигма на нешто што обично се нарекува развоен пат, со сите можни осци ла ции и тешкотии на тој пат, со сите застои и виш нее ња. Впрочем, секој пат кон висините е условен од многу фактори, меѓу кои доминантни се човечко-творечките и материјалните капа-цитети (и како што милувам, често да подвле чам :) - во време и простор.

Немногу долгата историја на овој сега рено миран меѓу-народен фестивал на монодрама (кој пос ледниве години е и член на соответните меѓународни асоцијации на фестивали на ма лите театарски форми- перформанси, односно моно-дра ма) отпочнува во нетака далечната 1999 година, со многу ентузијазам, љубов и енергија кај неговите покренувачи во Битола, во Центарот (Домот) за култура. Неговата првична димен зиони ранос е-репу бли чки,односно државен фестивал на монодрама (со повеќе интересни пратечки содржини: конкурс за монодрамски тек стови и сл.) – кој од друга страна има интен ции и уште во првите години пројавува интерес да ги премине границите на Р. Македонија, пока ну вајќи и мо-нодрамски проекти од други земји, пре тежно од поранешни те простори на некогаш на Југо славија и другите соседи.

Во својата прва/почетна и годините по неа фестивалот се одржува на крајот на месец октомври и е со траење од 4 де на, со просечен број од cca 10 претстави, односно моно дра ми. Годината 2003, во која фестивалот постанува и меѓу народен, е значајна и по други промени во развојна насока, така од тогаш од есенски станува пролетнолетен, про менувајќи го месецот на одржување од октомври во јуни, но што е уште позначајно се зголемува и бројот на фести валските денови од 4 на 5 дена,

ФеСТивали

80 број 74-75, 2010 81

без при тоа фестивалот да успее да ја искористи и можноста за повеќе претстави.

Во секој случај за најзабележителна и најус-пешна е годината на 10 годишниот јубилеј - 2008, кога фестивалот трае рекордни 6 дена, со 12 претстави и издавање на пригодна монографија „Десет години фестивал на монодрама“ од авторот, театарскиот критичар и медијатор на фестивалот Тодор Кузманов.

По тие рекордни 6 фестивалски дена во 2008 година, најверојатно како резултат на економски- те прилики (под влијание на општатата глобална криза), следните години почнува намалување на фестивалските денови, па така во 2009 фес-тивалот се враќа на долговреме стандардните 5 дена, за токму во оваа 2010 година се случи редукција на 4 дена, број на денови со колку отпочна и се одвиваше во првите години на своето постоење, овој единствен ваков театарски фестивал во Република Македонија.

Така дојдовме до изминатиот, овогодишниот Интернационален фестивал на монодрама кој во четирите фестивалски денови пред верната публика претстави 12 монодрами,а доколку допатуваше, во програмата застапениот за свеченото затворање на фестивалот , пер-формансот „Камера обскура“ од Бугарија – ќе беа тоа рекордни 13 престави, во само 4 дена.

Толку многуте претстави со тајминг од 17,00/ 18,00/ 18,30 до некаде 23,30 (со честото доцнење заради 4 проекти во тој интервал) бараше од ма лу бројната публика, и потврда на исклучи-тел на љубов кон монодрамата и самиот фести-вал но и истотаква истрајност, издржливост и ене ргија.

Првиот ден: Денот на свеченото отвора ње 12 Интернационален фестивал, во рамките на вкупниот свечен и протоколарен дел, протече во знакот на авторскиот (и вообичаено мошне соответен) проект на секогаш виспрениот Петар Темелковски -

„Деца на сонцето“ …Е уште една сценско-уметничка и што е

особено значајно – уште една претрага на неј-зиниот автор по далечното минато на ма кедон-ската древна земја, за којашто - тој ,очигледно - е антејски поврзан.

Петар Темелковски, тој голем познавач, но и интерпрет на македонската историја од искона до денешни дни, овој пат се зафаќа со библиските времиња на македонската почва тој прв пристан и простор во кого ќе најдат при-бежиште прогонетите од Ерусалим, христијански

ФеСТивали

Децата на сонцето

прво апостоли – Павле со собраќата Тимотеј и Силуан.

Всушност овој убедлив и инвентивно, со мерка сценски осмислен сценски приказ, ќе ни ги приближи толку топлите христијански слова на апостол Павле од неговите посланија до Солунчаните, каде тој многу јасно ги именува и луѓето и особеностите и состојбите со нивното вис тинско име. Така, со силата на својот авто-ритетен говор и јазик, Темелковски ќе ги пласира за многумина непознатите беседи на Св.Апостол Павле: „…Така што станавте образец за сите верници, оти од вас Македонците одекна словото Господово не само во Македонија…“

Монодрамските проекти од овој вид, кои прославија него и ширум Македонците по сите континенти, покрај историската проекција, кој во овој перформанс, всушност мотолошко епско пеење за нашата земја на сонцето, преку цитатот од Првото послание на Св.Павле, кој им вели на Македонците: „Никогаш нема да бидете во темница оти вие сте Синови на светлината и синови на денот!“, ќе го извлече насловот на проектот „Деца на сонцето“ за преку мноштво- то сценско-ликовни (во камерните и скудни услови) ги актуелизира многуте нешта од истори-ската меморија и совремие на македонскиот народ/нација – кои некои со големи стравови и


едвај да се артикулираат, од познатите полити-чки конс телации.

Петар Темелковски и покрај се, на нему свој-ствен начин, смело говори, апострофира, акту-елизира, полемизира со сите можни, мали и големи, авторитети и автократни тутори на македонското прашање.

Засновувајќи ги своите сценски валоризирани и со документаристички елементи поткрепени сценски имагинации, Темелковски секако сметал и смета на својот појавен, интелектуален , богато валоризиран и признат/познат актерски капа-цитет.Неговата имагинација и интерпретација стамено се движи од епското до лирското, од наративната пријатност до же стоката и сар-кастична прозивка на виновните и веропрео-братниците.

Создавајжи ги овие свои познати монопер-форманси со историска конотација, Петар Темелковски не за првпат и не еднаш држи час, предавања по македонизам и себепочитување - македонско.

Вториот ден:

„ДневниКот на лУДиот“ (македонија) Монодрамското претставување на текстот на

еден од најголемите светски прозаисти Н. В.Го-гољ со кого всушност и почнува вистинскиот реали зам во руската литература, од лите-ратурната критика и теорија именуван како кри-ти чки реализам или уште и: руска натуралисти-ч ка школа, на битол скиот монодрамски фести вал, преку продукцијата на веќе извесниот Мал драм-ски театар (Битола), секако дека е досега, нај-радикалното читање „Дневникот на лудиот“.

На проследувачите на театарските случува ња во сеќавање им „Дневникот на лудиот“и неговата постановка во Драмски (Скопје), а и интер-претаците на ликот на Попришкин на еден од постарите актери на македонското глумиште - Владимир Светиев, како и нешто поновото оства рување на овој лик на Бајруш Мјаку.

Инаку минатата година овој текст, како моно-перформанс се најде и на вечерта на свеченото отворање на скопскиот меѓународен театарски фестивал „Скупи фест“ (уметнички директор Сенко Велинов) во изведба на Националниот театар од Берлин (Германија).

Но сепак од се досега видено, останува впечатокот (со извесна доза на нелагодност) дека овој „Дневник на лудиот“ за кого во про-грамчето (поделено пред претставата) стои потписот на младиот режисер Роберт Симо-новски(од Куманово) а на истото тоа про гра-мче(ливче) ред погоре е и назначено: Дневникот на Лудиот Монодрама на Здравко Стојмиров (дали оваа контрадикторна инфо-рмација е само дел од познатите правописни потешкотии на овој мал(со голема д) Драмски театар од Битола(?!).

Дека овој проект кого го следат особено радикални сфаќања и отворени прашања - потврда е и она во истото тоа програмче извртено (под смислата на една друга сентенца) и таму дадено во оваа форма: ... „до каде е грани-цата на лудилото и од каде започнува уметноста и дали е потребна нова преродба на уметноста.“ (крај на цитатот) (?!!).

Дека во овој проект истотака, се работи за гранични нешта немала потврда е и самото садомазохистичко сечење и саморанување на актерот Стојмиров, со брич (пред очите на пу-бли ката, патем испикана во некои ризични под-румски простори) – и сето тоа во името на уметноста, на новиот Мал Драмски театар и не говата преродба. Доволно.Зарем не?!

„ПриКазна за МоЈот гУлабарниК“(Германија)

Авторот на тажната „Приказна за мојот гула-барник“ Исак Бабел и припаѓа на самиот врв на онаа литература што во 20 век, времето на неговиот недолг живот и смрт, се именуваше со одредницата советско, зашто егзистираше и се создаваше во времето на тн. советска власт, како синоним за социјалистичкиот општествен систем. Таа советска власт, поточно нејзината врхушка предводена од немилосрдниот автократ Сталин и ќе го осуди на смрт Бабел без вина, него како и многимината од делот советски писатели Евреи.

Идеологизираниот, но и слободољубив и сло бодоумен И.Бабел ке и служи на идејата на социјализмот, прославувајќи ја и неа и себеси нај повеќе со прозата именувана „Црвена ко-

ФеСТивали

број 74-75, 2010 83

њи ца“ и со особено топлите приказни објавени под насловот „Одески раскази“.

Одеса, родниот град на И.Бабел е најчестото милие каде се раѓаат живеат и умираат, неговите јунаци – претежно од еврејска националност, кои сепак наоѓаат некаков спокој и засолн во кос-мополитска Одеса, прекрасниот град рас послан на црноморскиот руско-украински брег, особено по прогромот над Евреите во Русија во меѓна-та,бурна и контроверзна рево лу цио нерна1905 година.

Приказната за малиот човек, неговото детство со неговите гулаби, тие прекрасни и спокојни животни (не случајниот симбол за мир) од предградието на Одеса, уметниците од Гер-манија, ја избираат и поставуваат на сцената од ним познати причини, кои ние можеме да ги лоцираме и претположиме во два пункта: Бабел и неговата трогателна приказна за малиот еврејски жител на Одеса се вади од заборавот на историјата, можно заради редефинираниот однос на гермманската стварност кон еврејскиот етникум или актерот и режисерот се на некој начин и лично поврзани со овој простор и народ.Во секој случај и режисерот Јоханс Талмон-Грос, но особено актерот Херберт Калуза ја преточија „Приказната...“, во топла сценска сторија за чо-ве кот, кој од своето детство ги носи спомените на мноштвото блиски луѓе, на кои ни верската ни јазичната бариера не им претставувале пречка, да живеат и да се радуваат на убавините на животот – заедно.

Актерот Херберт Калуза, пласирајќи го текс-тот на повеќе јазици несамо што ја илустрираше атмо сфера и спомените од деството на ликот кој го толкуваше, туку со тоа овозможи и поголе- ма при ем чивост на неговата игра, што беше стимул повеќе за него да заигра маестрално и да ја освои публиката.

Крајно, публиката и го награди со своите сим-патии и аплаузи, што секако имаше влијание и на Жирито кое од годинава востанови специјал- но признание за најдобар актер – доделувајќи му го токму на Калуза.

„теса оД наШиот Двор“ (Украина)

По игра на случајот овој монодрамски проект коинцидира (секако ненамерно) со „Приказната

за мојот гулабарник“ во многу одредници.Најпрво милието на дејствието е повторно Одеса (иако во друго, малку подоцнежно време од „Прика з-на та ...“), во најголем дел зборува за космополи-тизмот на градот, за претставниците на разните народи, за луѓе коишто живеат во соседството, во мир и слога, луѓе коишто живеат и се дружат во еден најобичен заеднички двор.

Оваа одеска приказна, на авторот Алексан-дар Каневски, течи преку живото и духовито раска жување на нараторот(актерот Виталиј Бондарев) и со немногуте интервенции и задачи на режисерката Галина Панибратец.

Во реминисценцијата на актерот, дворот оживува , тој е пак истиот оној по чија средина се протега јажето на кое вообичаено се сушат алиштата на станарите.На тоа некогашно јаже повторно висат: женски здолништа, пантолони, гаќи и женски градници од различна големина, во зависност од волуменот на нивниот соп-ственик. И така со ред преку облеката на нај-различните станари, вештиот раскажувач и симпатич ниот актер Виталиј Бондарев, ни ги рас ка жу ва судбините на секој одделен жител од сосе дството што едновремено е и жител на тоа големо семејство од дворот, во чудесната Одеса, во која сепак и повторно во центарот на при-казната е едно еврејско семејство кое што по војната се иселува во Израел.

Театарот „Лангероун“ од Харков (Украина) преку оваа едноставна и непретенциозна моно-драмска претстава, без поголеми амбиции покажа како и од поскромни текстуални пре-длошки може да се направи разбирлива, кому-никативна и што е најважно – недосадна прет-става.

„ЧеШел“ (Србија) Од главниот град на северниот сосед Бел-

град, на овогодинешниот фестивал на моно-драмата дојде моноперформанс со јасни и прецизни политички детерминанти. „Чешел“ кој како автор на текстот го потпишува извесниот, за нас непознат српски автор Мирослав Јосиќ Вишниќ, а којшто го режира самата актерка, припадничка на постарата генерација на бел-градската ак терска школа – Мирјна Вукојчиќ, врз прецизни документаристички основи говори за мрачниот период на тн ИБ и познатиот и озо-

ФеСТивали


гласен „Голи оток“ – пустиот јандрански остров каде под теророт на Титовата УДБА, многумина ќе ги остават своите коски, заедно со своите изне верени социјалистички идеали.

Протагонистот, некогашната затвореничка на тој проколнат остров Стојанка, од некое си село Ста пари, некаде во Србија е една од малкумина- та која што ќе се врати од патот без повраток. Зад неа ке останат , добро документираните – а за неа вечно неизбришливите четири години на робија и терор од „своите“ во годините 1948 до 1952 .

Познатата Мирјана Вукојчиќ, сега (со оглед на своите години, повеќе неактивна во про-фесионалните белградски театарски куќи) преку „Театар 78“ и својот безмалку авторски проект „Чешел“, во една постановка на доминантно светлосно-ликовни решенија и молк, во која музиката многу често е замената за актерскиот говор, ќе донесе убедилва интерпретација на лик длабоко трауматиизиран, психолошки измо-тивиран кон експресија која доаѓа од дла-бочините на една силно креативна и искусна актерка.

Така и покрај сета статичност на монопер-формансот и упорното инсистирање на непо-дви жност (заседнатост во столот), драматичното наоѓа пат до гледачот изнесувајќи ја сета жес-токост на последиците од тортурата и сеќа-вањата на уништената жена - на нејзините ма-чители.

Постојаното присутво на чешелот и нес вес-ната потреба на Стојанка да го употребува и постојано да се чешла со него, заедно со психо-деличниот музичко-светлосен фон – и ја даваат на монодрамата потребната заснованост и уве-рливост.

Запаметена на поранешното југословенско театарско пространство најповеќе по оства ру-вањето на нејзината ролја на Корделија во Шекспи ровиот „Крал Лир“ (особено на Дубро-внички те летни игри) , Мирјана Вукојчиќ и покрај одминатите години, мошне достоинствено и авторитетно уверливо го пренесе ликот на неко-гашната голоостровска затвореничка, обез-бедувајќи на својот моноперформанс ефе ктен пат до сетилата на гледачот.

Третиот ден:„леЈДи КаПУлети“ (Романија)

Не беше ова ниту ново, ниту прво допишува ње на драмското случување (имагинативно), на некое класично драмско или друго дело за потребите на сцената – во делот (на меѓу-драмскиот ) неопфатен животен простор/време во кое течат судбините и животите на главните ликови (или ним блиските) не застапени од авторите на драмата во драмското дејство видено на сцената.Тие невидени/невидливи , “оф кадар“ – од сцената-кутија, случувања во животите на луковите претставувале можност за авторката Нина Мазур, да се позанимава со тран с крипција на ликот и случувањата во живо-тот на Леди (Сињора) Капулети, мајката на Јулија од Шекспировата трагдија „Ромео и Јулија“, по трагичната завршница на самата трагедија и тра гичниот крај на Јулија.

Така со текстот за моноперформансот „Лејди Капулети“ нам и на битолскиот фестивал на монодрамата, блиската долгогодишна сора-ботничка и сподвижничка на фестивалските случувања (како соработник на програмата, член/претседател на фест-жири) театарологот Нина Мазур(Украина/Германија) се претстави како зрел автор, кој со допишувањето пост –сценските (или зад-сценските) замислени слу-чувања во „Ромео и Јулија“, мошне студиозно и елоквентно се занимава со ликот на мајката на трагично почината, млада и несреќна Јулија „Лејди Капулети“ која дојде од Романија,а на сцената ја пренесе познатата романска актерка Лумината Борта ( во режија на Невена Митева од Бугарија, досега најредовниот гостин на битолскиот фестивал), во мошне мотивираното и убедливо сценско делување во ликот на мајката на несреќно заљубената и трагично почината Јулија, авторот на текстот е окупиран со мајчините чувства и размисли за прашањата на корените на трагедијата, што му се случува на семејството Капулети.

Авторот на текстот Нина Мазур мошне драм-ски засновано, тие корени ги наоѓа во несреќната љубов и брак на самата Леди Капулети. Затоа таа и конечно по смртта на ќерка си Јулија ќе го избере манастирот како единствено прибежиште за неа, не лоцирајќи ја и неприфаќајќи ја, сепак

ФеСТивали

број 74-75, 2010 85

со тоа, вината за трагедијата на семејството кај себе и врз себе.

Соочувањето на Леди Капулети со себе – ав-тор ката и режисерката го замислуваат како бес конечен поглед на Леди Капулети во мра кот на манастирска келија и негов одраз во огле-да ло.

Оттаму не случајно и благодарение на сил-ните експресии, пред се на извонредната Луми-ната Борта , токму овој моноперформанс се закити со – гранд при на годинешниот фестивал во Битола.

„сребрена сваДба“ (македонија)

Заедничкиот, што би требало да значи ко-продукциски (со подршка/учество и на Маке-донскиот народен театар – Скопје) проект две нови (ад-хок) театарски групи/трупи: Пирастро од Скопје и Здржението на граѓани мал Драмски театар од Битола (според правописот од Програмчето на Фестивалот – драмски , со големо „Д“), донесе на сцена интересен текст на еден од најголемите романсиери на нашево време, латино-американскиот нобеловец Га-бриел Гарсија Маркес.

Кон перформансот, авторски проект на ре-жисерката (и актерка, односно актерка а сега и режисерка) Звезда/ Ѕвезда (?!) Ангеловска оди напечатена во (старо)ренесансен дух програма/афиш како пригодна објава (стихувана форма – во обид) во која треба да се набројат виновниците – кумовите (спонзорите и др.) за настанокот на овој пред се добро опремен сценски проект, од камерен вид.

Преумниот и толку природен текст на но-беловецот Г.Г.Маркес, требаше уверливо и природно на сцената да го пренесе Катина Иванова, која заедно со режисерката , требала да биде свесна за ризикот во кој влегувала, влетувајќи во стапицата –монодрама во која пред се, се себара убедителност, сенс и силен и надворешен и внатрешен актерски потенцијал. Затоа што во монодрамскиот жанр, актерот е соголен и исправен сам пред окото (камерата-сензор) на гледачот кој од мала оддалеченост ја регистрира секоја неубедителност и не-моќност.А згора на сето тоа, ова е претстава во која публиката е поканета и седнува на големата свадбена маса на „сребрената свадба“, што

значи дека се инсистира на вклучувањето на публиката во настанот, во дејствието (по секоја цена).

Но и покрај се, контактотот и резонанцата со/во публиката за жал, и покраја сиот труд на Иванова и нејзината тажна приказна (љубовно-брачна) на годишнината на бракот, останува да лебди, да не го тангира никого – освен неа, како – актер пред преголема задача. Од друга страна, што можела режијата да направи во овој очи-гледно лошо одбран, преамбициозен проект? Многу малку –или, ништо.Затоа што се работи за текст колку привидно погоден толку и тежок за сценска постановка, кој во секој поглед ги надминува и актерските, но и режисерските можности – барем оние што преку него, дојдоа до нас, до публиката.

Сепак и покрај сето искажано, опсервиран во целосната програма на Фестивалот, овој моно-драмски чин, во вкупното претставување на Република македонија (со трите мо нопер фор-маси во компетиција - и оној на П.Темел ковски од чинот на свеченото отворање – надвор од неа), останува да е дел од мо заичното, односно панорамско претставување на ваквиот вид театарска уметност кај нас, на значајниот 12 по ред фестивал на монодрамата, со уште позна-чајниот предзнак на межународен.

Но , во посилна фестивалска конкуренција и покрај солидното „пакување“, секако дека со „Сребрена свадба“ не ќе можевме особено да се пофалиме.

“сеМеЈство во Прав“ (Хрватска)

Монодрамата којашто дојде од Хрватска како продукција на Хрватското народно казалиште од Вараждин, со извонредната актерка Јагода Краљ Новак, донесе приказна за луѓето паднати на дното, во услови на тн. посттранзициското општество.

Но таа покрај социјалните дилеми, преку дијалогот со урните и пепелта

на мртвите на мошне лесен начин ги изнесува на преден план и вечните дилеми за човековото постоење, за смислата на живеењето.

„Семејство во прав“ - во кое поголемиот дел од семејството е навистина прав (преку град-скиот крематориум претворено во пепел, како комунална постапка во големите градови) - е

ФеСТивали


ироничен дијалог на живите со мртвите и подбив со смртта како неизбежност, како зацртана судбина за секое живо суштество.

Уверливоста, талентот и шармантниот настап не беа доволни на актерката од Хрватска и на нејзиниот монодрамски проект да и донесат фестивалско признание и покрај нејзините очекувања (а и неофицијални реакции на одлу-ката на Жирито, во кое седеше и Нина Мазур, ка ко автор на текстот за наградениот перфор-манс од Романија).

„наЈПосле КраЈ“ (македонија) Четрвртиот претставник од нашата земја до-

маќин на фестивалот, дојде од градот домаќин и организатор на фестивалот – Битола.

Моноперформансот заснован врз текстот на веќе прославениот Питер Турини, требаше да биде големата можност за младиот актер од Битола Александар Копања за артикулација и конечна афирмација на неговите актерски квалитети, преку најтешката од сите проверки – монодрамата.

Иако и под оваа претстава како режисер е потпишан, еминентниот костимограф Благој Мицевски и овој проект на програмчето за претставата, таа е најавена како: монодрама на Александар Копања, што за критиката прет-ставува своевидно дезинформирање и немо-жност да се лоцира обемот, партиципацијата во проектот – на секој учесник/уметник одвоено, а со тоа и да се протолкуваат битните размисли и погледи на секого како коавтор на сценската изведба.

Во секој случај младиот А.Копања преземн-тираше сценска сигурност а текстот на Турини, се чини нашол сигурен толкувач и во режисерот , така што Р Македонија, обезбеди уште едно со ли дно уметничко претставување на године-шното фестивалско монодрамско издание.

Четвртиот ден:„елаДа Пињо и вреМето“ (Унгарија)

За мноштвото посетители на последниот про-ект, монодрамата „Елада Пињо и времето“ мош-не изненадувачки делуваше фактот што овој проект којшто дојде од Унгарија се изведуваше на бугарски јазик и беше во најголем дел пре-

зентација на бугарската богата етнографија. Одговорот на оваа своевидна изненада целосно не го откри ни програмскиот материјал каде убаво стои напечатено дека е тоа претстава на Мал театар од Будимпешта, дека е работен според текстот на бугарската авторка Керана Ангелова, а како актер и режисер се појавува Бугарката Габриела Хаџикостова. И иако тоа не е најважното прашање за презентираната теа-тарска уметност во самиот моноперформанс, интересно е да се напомене дека за разлика од Бу га рија каде националните малцинства немаат не кои особено големи можности ниту за култур но де лување и живеење, токму од актерката-режи-серка ни беше откриено дека Малиот театар од Будимпешта, кој делува како бугарски културно креативен субјект во Унгарија е всу шност ре-презент на културата на бугарското национално малцинство кое постои во оваа средноевропска држава , остварувајќи ги сите свои колективни и човекови права на делување и живеење.

Така, овој проект, кој заради недоаѓањето, за чинот на свеченото затворање на фестивалот на лауреатот од 2007 година Мариус Донкин, од Националниот театар „Иван Вазов“ од Софија Република Бугарија, на свој начин ја надополни празнината претставувајќи ја бугарската теа-тарска уметност.

Да подвлечеме уште дека моноперформа н сот на режисерката, но пред се атерката Габриела Хаџикостова со сета своја магичност на етно-гра фскиот материјал, ликовност и музичка поткрепа, обезбеди комплетен впечаток на задоволство и приемливост, особено и од при-чини што при крајно редуцирана текстуална пре длошка, јазикот не се појавуваше како јази-чна пре прека – за акцептирање на уметничката порака.

На крај неговото случајно позиционирање во програмата во последниот ден од Фестивалот недозволи празнина во програмата, па така во интервалот за настап на непристигнатиот М. До нкин со „Камера обскура“ од В.Набоков (и адаптација на Нина Мазур) – нешто порано од воо би чаено се случи поделбата на наградите и конечниот завршеток на 12 интернационален фестивал на монодрама Битола 2010 година.

ФеСТивали

87

35 години наназад меѓународниот теа-тарски фестива МОТ претставува есен ски културен празник. Навик-

навме на него, му се надеваме, го очекуваме како адре налинска инјекција која нè потсетува дека театарот од повеќе од дневна политика, сплетки, исплатени и неисплатени средства, пос тавени и сменети директори. Споредувајќи го театарот со сон што и пркоси на секоја логика, задртост и нормираност, годинешново јубилејно издание на МОТ се одржа под мотото „Осме ли се да сонуваш“. Сонот се одвиваше во осум де-на, низ дваесет претстави (единаесет гостински и девет до машни продукции) одиграни на четири сценско/театарски локации во Скопје - МКЦ, МОБ, МНТ и Драмски театар.

Отворањето се случи на 18 септември во салата на киното „Фросина“ во МКЦ, каде број-ната информирана и посветена публика (голем дел од неа беа театарски работници - сегашни и идни) ја проследи „Кралот е мртов“ од Ежен Јонеско, постановка на романскиот режисер Сил виу Пуркарете. На минатогодишното фес-тивалско издание претставата „Пантагруел“ на Пуркарете беше прогласена за најдобра од страна на жирито на театарската критика, па како директна последица на оваа одлука се раѓа и претставата „Кралот е мртов“ која е всушност копродукциски проект меѓу Франција, Словенија, Македонија, Луксембург и Романија. Ова ремек дело на апсурдот е со чиста идејна основа:

Александра Бошковска

сон шТо сТана јаВе

МоТ 2010

смртта е страшна но неизбежна. Во оваа смисла, самиот Јонеско ја третира конкретната драма како вежба по умирање: „Си реков, човекот би можел да научи да умира, јас би можел да научам да умрам, да им помогнам на другите да умрат. Ми се чини како најважната работа што би можеле да ја направиме, со оглед на тоа што

ФеСТивали


сите ние сме смртници кои одбиваат да умрат“. Ваквата чиста идејна основа во продукцијата на Пу р карете е предадено едноставно, главно преку актерската игра која се базира врз реалистични средства. Па така, претставата е исполнета со емоционална автентичност предизвикана од беспредметен отпор и јалова борба. Крајот е непроменлив и тоа го прави искуството на гледање горчливо смешно.

По овој фантастичен почеток, веќе утредента во салата „25 мај“ (некогаш попозната како дансинг сала) на МКЦ, беше прикажана фран-цуската „Libido sciendi“, провокативно најавувана претстава што зборува за сексот и еротиката, поточно ги истражува границите до кои овие табуизирани категории можат да се прикажуваат на сцена, а при тоа да се задржи естетската мер ка и да не се навлезе во сферата на порно-графското. За таа цел двајцата изведувачи се потполно голи и во постојан непосреден допир. Авторот и режисерот на претставата го става

движењето пред текстот а „телата се дефо-рмираат, кршат и раствораат... сцената станува подиум на ’физичката страст’“. Еден друг вид на стра ст-опсесијата, е во центарот на постанов-ка та на „Салома“ според Оскар Вајлд, изведена од Истарскиот народен театар - Хрватска. Режи-се рот и се навраќа на оваа библиска тема пора- ди потребата да се занимава со „нарушеноста на системот на основните човекови вредности“. Потребата да се има и стравот истото да не се загуби ја поттикнуваат бескрупулозноста кај човекот кој во ова време што наметнува дегра-дирани транзициски вредности го губи иден-титетот и станува дел од толпата грабливци.

Најочекуваната претстава на фестивалот, секако беше Шекспировата „Сон на летната ноќ“ сработена од еден од најзначајните европски режисери на денешницата Оскарас Коршуновас. Македонската театарска јавност, повеќе години живее во очекување на оваа најавена средба која конечно се случи. Салонот на МОБ беше

ФеСТивали

Кралот е мртов

Саломат Najposle kraj

Most na krvta

Malo, maleчko

Libido sciendi

број 74-75, 2010 89

ФеСТивали

потполно исполнет, што јасно укажуваше на големите очекувања кај публиката. На задо вол-ство на сите, очекувањата не беа изневерени. Иако е ова постара режија на Коршуновас (пре-миерата датира во 1999 година) инвентивниот и креативен прочит, делува свежо и провокатив но. Тоа е пред сè, поради фактот што нејзината орги налност не се заснова врз ефемерни и секојдневни досетки и аналогии, туку врз здраво укомпонирана театаралност со долготраен и силен естетски ефект. Сите технолошки при-

добивки на театарот се ставени во втор план, сцената е гола, без ниту еден сценографски елемент, раскошните дворски и самовилски костими ги нема. Има само актери што низ својата игра создаваат слики, предели, ситуации, атмосфери, канализирајќи ја својата фантазија во фантазијата на гледачот. Единствен сојузник им се повеќенаменските штици со широк дија-пазон на трансформација: некогаш костими, некогаш декор, а некогаш дури и рамноправен партнер. Така, општопознатиот текст на Шекспир, раз ложен на духовити етиди, успева да изненади, нас мее и да донесе чисто и безусловно ужива- ње. На крајот од фестивалот, жирито составено од Ли л јана Мазова, Наташа Аврамовска и Иван

son na letna no}

belo kako Jasmin

Kale{ An|a definitivno

Qubov moja

Видовме едно комплексно, интересно и духовито истражување на смртта, цинизмот и иронијата, кое на трагикомичен начин се занимава со смислата на постоењето. Драмскиот писател Матеј Висниек во склоп на фестивалот ја одржа и работилницата за драматургија насловена како „Осмели се да сонуваш“.

Секогаш провокативен и добредојден, буга-рскиот театар беше претставен преку „Уме тноста на метење ѓубре под килим“ на Драмски куклен теа тар „Константин Величков“ од Паза рџик. Ре-жи серката Десислава Шпатова извршува сцен-ска адаптација на „Сцени од брачниот живот“ на Ингмар Бергман - мини ТВ серија која подоцна е премонтирана и во целовечерен игран филм.

Џе паровски, ја прогласи оваа претстава за најдо-бра.

Македонската публика имаше прилика да ја види и „Мансарда во Париз со поглед на смрт“, добитничка на Гран-при во оф програмата на Интернационалниот театарски фестивал во Авињон, Франција. Претставата од луксембур-шка продукција, беше особено интересна поради авторот на текстот Матеј Висниек, кој на маке-донската публика и е познат по постановката на „Жената како воено поле“ на Драмскиот театар.


Во постановката на Шпатова, брачната двојка Маријане-Јохан се играни од три различни ак-терски пара од различни возрасти. Студиозната и уверлива актерска игра е и најголемиот ква-литет на оваа продукција што во сезоната 2008/2009 е добитник на три награди АСКЕЕР, за најдобра претстава, најдобра режија и нај-добра актерка (Ирмена Чичикова). На 23. сеп-те м ври, се случи мала промена на фес тивал-скиот репертоар: наместо најавената монодрама на Дамир Авдиќ „Мост на крвта“, словенечкиот „Глеј“ театар ја изведе монодрамата „Ју жнаци, марш“.

Еден од централните настани беше присус-твото на „Один“ театарот и двете претстави на пра вени под покровителство на славниот режисер Еуџенио Барба и Ибен Нагел Расмусен - актерката која најдолго го одржува во живот приципите на неговите театарски истражувања. Од непроценливо богатство беше да се види „Бело колку јасмин“, каде актерката или поточно изведувачот ги презентираше начините на употреба на гласот, звукот и зборовите. Во „Мало, малечо“, ги видовме презентираните вариации во ситуација на конкретна актерска изведба. Иако претставата беше донекаде херметичка за следење, импресионираше шан-

сата да се гледа актерска дисциплина истре-нирана до крајни граници, цврста, чиста и прецизна игра која не само што го следи кон-цептот, туку му ја дава крајната формулација и го дообликува. Македонските театарски пра-ктичари, имаа шанса да се запознаат одблиску со тренингот на актерката преку ра ботилниците што таа ги одржа.

Словенско младинско гледалишче - Љуб-љана, е најконстантниот и најчестиот гостин на МОТ. Во изминативе 35 години, одиграни се три-е сетина претстави во кои влегуваат и некои што театарските сладокусци, сосема со право, ги сметаат за свое најдраго театарско доживување. Оваа година соработката се круниса со приз на-нието „Пријател на МОТ“ кое МОТ му го додели на СМГ. Беше промовирана и монографијата на „Словенско младинско гледалишче - 50 години“, рас кошно и луксузно издание, полно со ана-литички текстови, информации и фотографии. Гос туваа со две претстави. Контоверзната „Про-клет да е преда вникот на својата земја“ на хрватскиот режисер Оливер Фрлиќ, не ја остави рамнодушна ни мотовската публика, која бурно и акламативно реагираше на промислената про-вокација што доаѓаше од сцената. Актерите разголувајќи се прво себе си, се втурнаа во бес-

ФеСТивали

разговор со Спиноза

Уметноста на метење ѓубре под килима

број 74-75, 2010 91

поштедно разголување на публиката, ги ширеа и изместуваа границите на нејзината толеранција. Вто рата изведба пак во фокусот ја имаше љу-бовта. „Амадо мио“ на Пјер Паоло Пазолини е интимна претстава со многу емоции и изградена атмосфера. Во фокусот е односот на авторот и неговата љубена што режисерот на претставата Иван Петренељ го дефинира како „експлозија на потиснатата сензуалност и гнев“.

И домашната продукција беше интересна за проследување. Очекувано, најголем интерес предизвика гостувањето на прилепскиот театар и наградената „Кавкаскиот круг со креда“ од

ФеСТивали

Бертолт Брехт, а во режија на Мартин Кочовски. Се одигра пред преисполнетото гледалиште на МНТ, кое ја поздрави со еуфорично ракоплес-ка ње. Дра мскиот театар се претстави со „Жената како воено поле“ на Матеј Висниек, режирана од Владлен Александров. Н.Т. Битола ја одигра „Калеш Анѓа, дефинитивно“ од Катерина Момева во режија на Драгана Милошевски - Попов, Малиот битолски театар/ Драмски театар/ МНТ

- „Спиноза“ од Гоце Смилевски, режија Зоја Бузалковска.Турскиот театар - „Госпоѓица Ју ли ја“ од Август Стринберг, режисер Алекандар Поповски. Се одиграа и независнит продукции „3327 или 9-те книги на Никола Тесла“, „Најпосле крај“, и „Лили“. МОТ ја продолжи минатогодиш-ната тра диција на влкопување на театарот за деца и воспитување на нова, потенцијална мотовска публика, па така најмладите гледачи ја про следија куклената претстава „Муминтрол и зимата“ на Буден театар.

За фестивалот беше особена чест присуство то на англискиот театарски критичар Јан Херберт,

промотор и уредник на угледното списание Lon-don Theatre Record. Тој во склоп на фестивалот одржа семинар на тема „Да се биде критичар“.

Презентираната програма, присуството на бројната задоволна публика, позитивните реак-ции во медиумите, доведуваат до еден заклучок: зад нас е едно исклучително успешно издание на МОТ, кој не само што се осмели да сонува, туку сонот го направи и јаве.

Мансарда во Париз со поглед на смрт

3327 или 9-те книги на Никола Тесла

proklet da e predavnikot na mojata zemja

лили

92

Името Скомрахи има славјанско, па-ганско потекло. Скомрахи всушност е варијанта на патувачки комедијанти,

танчери, театар со маски. Тие се група на несериозни луѓе, облечени во широки, бели, долги облеки, со маски и боја на лицата, со перики од волна и кал на главите и тие: жон гли-раат, свират, дресираат диви животни. Визан-тијците ги забрануваат, ги прогласуваат за играчи на ѓаволот, меѓутоа нивната храброст е голема и продолжуваат да го развеселуваат народот. Токму по нив, овој фестивал го добил своето име.

Меѓународните средби Скомрахи, оваа годи на се одржаа по 19 пат. На фестивалот покрај сту-ден тите од Факултетот за драмски уметности од Скопје, учествуваа уште и 6 академии и факул-тети за драмски уметности од Софија, Са раево, Босна, Белград, Љубљана и Тирана. Средбите почнаа да се одржуваат на 1 ноември и траеја до 5 ноември. Оваа година, поради фи нансиски пречки, Скомрахи се одржува во ноември, за разлика од другите години, кога дата која што е предодредена за старт на средбите е 27 март.

Фестивалот го отворија дипломираните сту-денти од класата на проф.Кирил Ристески и проф. Зоја Бузалкоска од Факултетот за драмски уметности од Скопје. Тие се претставија со претставата Гнев на Стивен Кинг. Стивен Кинг е така наречениот, писател на хоророт. Убаво беше тоа што хоророт на овој автор не беше толку

скомрахи

многу експониран. Едноставно, на многу симбо-личен начин беше омекната тематиката на претставата кој завршува со прекрасна порака, која што ја издигнува претставата на високо ниво. Вториот ден од средбите го добележаа три настани. На Факултетот за драмски уметнос ти со театарска претстава се претставија студенти те од прва година во класата на проф. Алтин Баша и проф. Марио Ашику од Факултетот за сценски уметности од Тирана со делото Етиди. Потоа во Македонскиот народен театар, студентите од четврта година во класата на проф. Красимир Спасов од Националната академија за театарска и филмска уметност од Софија – Крстју Сарафов, одиграа две театарски вежби, двете најпознати дела на Харолд Пинтер, Љубовникот и Не-верство.

Во Офф програмата на полноќ, студентите од четврта година во класата на проф. Владо Цветановски и доц. Мими Таневска, се прет-ставија со политичкото кабаре, наречено Орке-стар ББ. Многу интересен начин на изра зување на младите луѓе за тоа каква е денешната власт и како всушност младината гледа на политиката денес.

Третиот и четвртиот ден го одбележаа филм-ските проекции. Имаше филмови од студентите од Софија кои се претставија со филмовите Бабин приврзок во режија на Вивиан Рама, Договорот во режија на Лорина Беци, Грбави мисли во режија на Ервин Зарка и Храна во

Елена Романова

ФеСТивали

92 број 74-75, 2010 93

режија на Клаудиа Бастари. Со филмот Еден, се претстави и нашиот млад режисер Вардан Тозија. Никола Ристановски ја толкува главната улога во филмот. Еден е мрачен и крвав филм, полн со тензични моменти кој ја истражува суштината на стравот и спротиставувањето на човекот на истиот. Студентите од Факултетот за драмски уметности од Белград се претставија со филмовите Јас веќе сум се она што сакам да го имам, Четврток и Плата. Рикошет во режија на Емир Капетановиќ и Тоа е наше дете, беа фил мовите со кои се претставија студентите од Академијата за сценски уметности од Сараево. Сашко Мицевски од Факултетот за драмски уметности од Скопје, се претстави со филмот Деко. Се работи за документарна монографија на една личност која нуди голема специфика, одно сно посебен избор на животниот пат. Фил-мот е многу несекојдневен и зрачи со голема при влечност. Во овие два дена се одиграа претстави по делата на Мигуел де Сервантес од студентите од Белград и се одигра претставата Жорж Данден од Молиер од студентите од трета и четврта година од Академијата за театар, радио, филм и телевизија од Љубљана.

Во Офф програмата нашите студенти во кла-са та на проф. Елјаса Касо, ја одиграа претстава та Жи вко живее, не живее во режија на Азис Несин. Актерите ја исполнија својата задача, а тоа беше да ја активираат публиката и да ја воведат во закани кои се неочекувани. Претатавата про-изведе многу смеа и забава, а говори за серио-зните општествени проблеми. Вистинскo задо-волство е да се види оваа крајна цел.

Последниот ден на пладне се одржа рабо-тилница на тема Назад кон еден и Холивуд зад сцената. Ментор беше Мери Маерс Аве. Не-секојдневна работилница, во која студентите научија нешто повеќе во врска со холивудскиот систем на аплицирање и правење филмови. Трст е наш во режија на Жига Вирц, Вистински маж во режија на Мина Бергант и Кралот Матијас во режија на Милан Урбајс, беа филмовите со кои се претставија студентите од Љубљана. Дарјан Пејовски со Бунило и Милан Јакшиќ со Спас за МЗТ со своите филмови, ги завршија филмските проекции за овие Скомрахи. Бунило ни го отсликува денешното општество кое се наоѓа во транзиција, нуди решение, односно ни покажува дека правдата може да се добие само по сопствена цена. Во Спас за МЗТ, се нагласува големата љубов на народот, односно навивачите со овој спортски тим и ја покажува потребата да се превземе чекор кон правдата кога таа е надвор од дофат на луѓето. Студентите во класата на проф.Ермин Браво и асистент Џана Пињо од Академијата за сценски уметности од Сараево, имаа чест да ги затворат овогодине-шните меѓународни средби Скомрахи со прет-ставата Тартиф од Молиер.

Преку презентацијата на студентски претста ви и филмови, средбите Скомрахи за оваа година завршија. Скомрахи успева да ги спои повеќето Академии од Балканот и пошироко, а со тоа помага во размената на искуства помеѓу сту-дентите. Се надеваме дека повторно ќе бидеме сведоци на големиот квалитет што го носи фестивалот со себе.

ФеСТивали

94

Гlavnite odliki na Dramskiot amater-ski festival vo Ko~ani, (skrateno DAF) ostanaa i se manifestiraa i na

negovoto 46 izdanie so toa {to kako generalna ocenka moè da se navede negovata po skrom na sodrìnska, kvantitativna i kvalitativna vi-zura vo odnos da re~eme na lanskoto jubilejno 45 - to izdanie. ova izdanie isto taka moè da se tretira kako eden vid na generalna proba pred slednoto 47 - mo izdanie koga se planira i odbeleùvaweto na pedeset godi{ninata od osnovaweto na festivalot. Nesovpa|aweto na brojot na festivalskite izdanija (47) so pede-setgodi{nina ta od osnovaweto se dolì na faktot {to go istakna izvr{niot direktor blagoj Penov, deka vo odreden period festi-valot se odrùval bienalno. organizatorite, a nekoi i od poredovnite u~esnici i parti-cipienti, prosle duva~i na festivalot na nekoj na~in bea i opsednati, no i manifestiraa entuzijazam okolu pretstojnata proslva na ju-bilejot planiraj}i razli~ni i vonseriski ak-tivnosti i slu~uvawa. No, se se toa proekcii ~ija verifikacija doprva prestoi, va`no deka atmosferata se zagreva, pozitivno i tvore~ki.

46 -to izdanie na Ko~anskiot festival koe se odrùva pod pokrovitelstvoto na Minister-stvoto za kultura i na sovetot na op{tinata Ko~ani, kako i so nesebi~no zalagawe na prviot ~ovek na lokalnata samouprava Ratko Dimit-rievski i pogolem broj na sponzori, zapo~na so

todor kuzmanov

MNogu @elbi, Me^ti i FANtAziJA

prigoden kus performans pod naslov igRA so PlAMeN koj go izvedoa studenti od katedrata za angliski jazik pri Filolo{kiot fakul tet Blaè Koneski od skopje; vedna{ potoa be{e otvorena i izlo`ba na teatarski plakat ~ij avtor e Aleksandar Ra{kovi}, a za izlo`ba ta vo ved i osnovni naznaki na tvore{tvoto na umetnikot dade teatarskiot kriti~ar todor Kuzmanov.

studentite od katedrata za angliski jazik pod mentorstvo na profesor Rajna Ko{ka Hot isto kako i minatata godina go ozna~ija po~eto-kot na festivalskata programa so pretstavata Grev, gnev i angelski smev rabotena spored [ekspir. be{e toa pretstava na brojni inova-tivni re{enija, sveì i originalni, no najmnogu od se vnimanieto na publikata go plenija mla-dite izveduva~i-akteri. Nekoi od niv manife-stiraa visoka smisla i izvonreden talent na akterski, no i na vokalen plan nametnuvaj}i se kako nadeì na koi i vo idnina treba da se smeta. ovaa katedra na Filolo{kiot fakultet stanuva vistinsko mesto na koe paralelno so obrazovniot proces se odviva i svoeviden prak ti~en kurs za dramskata umetnost i teata-rot {to e isklu~itelna pojava na na{ive pro-stori, a voobi~aena vo nekoi drugi zemji i univerziteti.

i na vtoriot festivalski den najprvo sle-de{e mal voved preku izlo`bata na teatarski plakat od Me|unarodnoto trienale na scenski

ФеСТивали

kOn 46 - tO izdaniE na draMSkiOt aMatErSki FEStival vO kOâni ( 30 MaJ - 4 Juni 2010)

94 број 74-75, 2010 95

plakat {to se odrùva vo sofija, a kaj nas e donesen po inicijativa i zasluga na Kulturno informativniot centar na Republika bugarija vo skopje. Promotor na ova izlo`ba be{e Albena spasova. inaku na vto-riot festivalski den bea prikaàni dve pretstavi vo oficijalnata konku-rencija. Prvata od niv Ludi za qubov od sem [epard vo reìja na slobdan eliseev,a vo produkcija na scena 71 od sveti Nikole be{e izvedena vo neformalen scenski prostor, vo barot elpida {to se pokaà kako vistinski izbor za prisustvo na am-bientalen vid na teatar. u~esnicite vo ova pretstava, koja i dosega ne-kol ku pati e igrana tokmu na DAF vo Ko~ani manifestiraa zavidno tea-tarsko umeewe i znaewe {to napravi tie da deluvaat sugestivno i ubed-livo vo svojot tvore~ki akterski anga`man. Da potsetime deka stanuva zbor za ~itirite protagonisti, rako-vodeni od iskusnata raka na reì-serot eliseev (isto taka ~est u~esnik na festivalot), Kristina lasovska, Nenad Mitevski, Nino Krstevski i van~o efremov.Pretstavata Lekcija od eèn Jonesko ja izvede Amaterskiot teatar od centarot za kultura Beli mugri od Ko~ani vo reìja na Angel~o ilievski. Kako i minatata godina ovoj talentiran dramski amater koj se projavuva kako kompleten tvore~ki profil (kako avtor, reìser i akter)i ovoj prijatno iznenadi so svojata koncepcija na edno od najpoznatite i ~esto postavuvani drami na vtemeluva~ot na teatarot na apsurdot i potsmevot, Jonesko. vo postanovkata na Angel~o ilievski toa be{e dokraj osmilena scenska igra so bezmalku vir-tuozna akterska izvedba na blagoj~o stojanov, simona Mihailova i Andrea Nikolov. vo celata pret stava se manifestira{e zavidno vladee we so elementite na teatarskiot izraz i iskaz so profesionalni obele`ja. Kako potvrda na mno-gustraniot interes na iliveski go naveduvame i negovoto pojavuvawe kako avtor na scenskiot igrokaz Kade e tvoeto mesto Xoi {to vo reìja

na Kristina Atanasova go izvede Detskoto dramsko studio od istiot producent od gradot doma}in. [to se odnesuva do blokot na pret-stavi za deca toj u{te gi vklu~uva i Carskiot Pa` od Josip Palada na Detskoto dramsko stu-dio od Domot na kulturata od gevgelija vo reìja na semra Hasanagovska. blokot na teatarski pretstavi za deca be{e zaokruèn i so nastapot na Dramskata sekcija od oble{evo Gradina na malite bogovi od tome Arsovski {to be{e izvedena pod mentorstvo na Qupka stoj-menova.

Redosledno na festivalot be{e prikaàna i kultnata pretstava od Dejan Dukovski Bure Barut vo postanovka na stra{ko Milo{evski, a vo produkcija na Dramskoto studio zeR od Probi{tip ovaa pretstava go afirmira{e u{te edna konceptualna orientacija na DAF, a imeno toa e svrtenosta i stimulacijata za

ФеСТивали


neguvawe na doma{noto dramsko tvore{tvo. vpro~em sekoga{ e interesno da se vidi kako nekoja amaterska grupa prio|a kon inscenacija na tekst koj dosega e mnogupati postavuvan i igran i na doma{nite i na stranskite sceni. Kolku i da be{e toa edno dale~no eho na vred-nostite i posebnostite na ovoj ve}e antologiski dramski tekst sepak ostanuva radosniot fakt za iskrenosta vo pristapot i èlbata da se pruì kolku se moè pove}e. vistinska bura od voodu{evuvawe i teatarsko uìvawe prediz-vika pretstavata I si iveeja sre}no do krajot na ivotot , sovremena urbana bajka vo produk-cija na eden od najstarite amaterski ansambli od srbija, DADov od belgrad koj vo 2008 godina proslavi 50 godini od svoeto postoewe. Pret-stavata na ovoj amaterski teatar go opravduva konceptot na DAF za {irewe na horizontot na teatarskata estetika preku gostuvaweto na ansambli od stranstvo i da ovozmoì uvid vo na~inot na koj tie rabotat i tvorat. Pretstavata na gostite od belgrad be{e na visoko estetsko i ispolnitelno nivo, eden splet od èlbi, me~ti, no i fantazija koja intrigira i go drì vnimanieto pokraj so navedenite ne{ta, isto taka, i so aktuelnost na temata koja gi ima site odliki na eden modern i sovremen scenski ~in, a u{te pove}e i kako novite op{testveni feno-meni gi razbira i scenski gi preto~uva mladata generacija...

i dodeka Amaterskiot teatar od Demir Kapija ja izvede Stjuardesi od Mark Kamoleti vo reìja tome Atanasov kako ne mnogu ambi-ciozen proekt od ànrot na komedijata kako pretstava so zabavna struktura koja nastojuva da raspoloì i zasmee, dotoga{, stariot poz-nanik na ko~anskata publika Dramskoto studio od sou Jane Sandanski od strumica pod vod-stvoto na iskusniot Kire \or|iev (inaku akter na strumi~kiot teatar koj e so poseben afi-nitet za rabota so amateri) se pretstavi so mnogu poambiciozniot proekt Malogra|anskata svadba od bertold breht, kako satiri~no gro-teskna piesa koja ostanuva interesen obid i pokraj evidentnite i voobi~aeni slabosti kaj nekoi od u~esnicite i sepak moè da se karak-terizira kako zavidno ostvaruvawe na izmina-tata festivalska programa vo celina. Pro-

ducentot MeDiA ARtes od ohrid izvede svoeviden pokazen performans pod naslov Kade sum jasa PoD RAKovoDstvo NA Jasmina bi-lalovi} i goran stojanovski. Performansot se odnesuva na nekoi novi formi na teatarskiot izraz i ima{e teìna i zna~ewe na teatarska rabotilnica so koja se dokompletira fizion-omijata na DAF za istraùva~ki i ekperimen-talni slu~uvawa vo ramkite na festivalot. vo sli~na nasoka be{e i slednata sodrìna na manifestacijata, a imeno promocijata na de-loto Za akterskata umetnost od Mihail êhov vo prevod na Darko spasov i goran Dodevski, a vo izdanie na centarot za kulturna inici-jativa od [tip. smislata na ovaa promocija e navra}awe na najva`nata rabota vo teatarot - akterot i negovata umetnost, kako nedokraj rasvetleno podra~je koe e provokacija za kul-turnata, a posebno teatarskata javnost. Drams-koto studio od tetovo ja izvede komedijata od nobelovecot Dario Fo Dobronamerni kradci vo reìja na Artan Arslani kako pretstava koja se iscrpuva{e so svojata zabavna struktura, no i so nekolku vredni akterski ostvaruvawa. Mladinskoto dramsko studio od Prilep se opredeli da se pretstavi so Skica za goblen so palja~o od svojot sogra|anin traj~e Krstevski vo postanovka na sa{o Nacevski. ovaa pret-stava deluva{e prili~no mlako i ednoli~no i naivisti~ki nasproti mo`nostite koi gi nudi tekstot. i godinava, kako i lani Dramskata rabotilnica od Penzionerskoto KuD od Ku-manovo bea poseben i isklu~iv nastan na fes-tivalot so inscenacijata na [uti i rogati od slavko Dimovski i Dragoqub Dimovski vo reìja na stoje Dodevski. so nivnata vedrina, iskrenost i avtenti~nost tie gi zabavuvaa gleda~ite vo salonot na cK vo Ko~ani prediz-vikuvaj}i pozitivna atmosfera i ~uvstva. edinstvenata odloèna pretstava na festi-valot be{e onaa na teatarot êkori od skopje Mostot od loran van velter vo reìja na Martin lazarevski, a Malata scena od gimnazi-jata J.b.tito od skopje se pretstavi so Tri Farsi od Molier ponuduvaj}i u{te edno ubavo amatersko ostvaruvawe so brojni i interesni re{enija i akterski ostvaruvawa. interesna pretstava ponudi i vtoriot gostuva~ki ansambl

ФеСТивали

број 74-75, 2010 97

na 46 - ot DAF, Dramskoto studio od Podgorica, Republika crna gora so pretstavata Hor av-torski proekt (tekst i reìja) na Dragan Ko-privnica, a vo ~est na nagradenite. Fakultetot za dramska umetnost od skopje ja izvede Piknik na frontot od Fernando Arabal vo reìja na luka Kortina. toa be{e mo`nost publikata da

ФеСТивали

uìva vo studentite od FDu, kako i gostite sneàna stameska i Pero Arsovski.

Na kraj da spomeneme deka za nagradite odlu~uva{e ìri vo sostav: Rajna Ko{ka hot, pretsedatel i Petar Mir~evski i Kiril Pe-treski, ~lenovi, a programata na festivalot ja odbra, akterot Nino levi.

46. draMSki aMatErSki FEStival na rEPuBlika MakEdOniJa - kOâni ‘10 30. MaJ - 04. Juni 2010

R e P e R t o A R

N e d e l a, 30.05.2010scena: cK “beli mugri”-pla to, Filolo {ki fakultet “bla e Kone ski”-skopjeKatedra za angliski jazik i knièvnost teatarska rabotil-nicaKus performans“Igra so plamen”, voved vo pretstavata

N e d e l a, 30.05.2010cK “beli mugri”, salon “FoAJe”

izlo`ba na teatarski kostimiAvtor, aleksandar ra{kovi}N e d e l a, 30.05.2010scena: cK “beli mugri”,Filolo{ki fakultet, “blaè Koneski”-skopje, Katedra za ang-liski jazik i knièvnostteatarska rabotilnica“SHAKESPEARE&Co.: Grev, gnev i angelski smev”(A Hell of a Pley / \avolski dobra drama)reìja: Rajna Koшka Hot

N e d e l a, 30.05.2010cK “beli mugri”, “salon 2“, izlo`ba na plakat, od Me|unarodnoto trienale na scenski plakat - sofija

N e d e l a, 30.05.2010scena: bar “elpida”-letna bav~aou Dom na kulturata “Krste Misirkov”-sveti Nikolesem [epard“ludi za qubov”reìja: slobodan eliseev

N e d e l a, 30.05.2010scena: cK “beli mugri”Nu centar za kultura“beli mugri”- Ko~ani

eèn Jonesko“lekcija“reìja: Angel~o ilievski

P o n e d e l n i k, 31.05.2010scena: cK “beli mugri”

Jou Dom na kulturata“Makedonija” - gevgelija

Josip Palada“carskiot pa`“reìja: semra Hasanagovska

P o n e d e l n i k, 31.05.2010scena: cK “beli mugri”

ou Dom na kulturata “zletovski rudar”-Probi{tip

Dejan Dukovski“bure barut“reìja stra{ko MiloшevskiP o n e d e l n i k, 31.05.2010scena: cK “beli mugri”

omladinsko pozori{te “dadov”-beogradRepublika srbija

Jelena \orѓeviќ-Kneèviќ“I si ìveeja sreќno do krajot na ìvotot” reìja: vladan \urkoviќ

v t o r n i k, 01.06.2010scena: cK “beli mugri”Nu centar za kultura“beli mugri”-Ko~ani

Angel~o ilievski“kade e tvoeto mesto Xoi”reìja: Kristina Atanasova ar-sova


v t o r n i k, 01.06.2010scena: cK “beli mugri”

Dom na kulturata“mirka Ginova”-Demir Kapija

Mark Kamoleti“Stjuardesi“reìja: tome Atanasov

v t o r n i k, 01.06.2010scena: cK “beli mugri”

sou “Jane sandanski” - stru-mica

bertolt breht“malograѓanska svadba”reìja: Kire \orѓiev

s r e d a, 02.06.2010scena: cK “beli mugri”

Media artes - ohridforum teatar

Kolektiven trud“kade sum jas?!-muspace.of ?!”reìja: Kolektivna

s r e d a, 02.06.2010scena: mala sala - cK “beli mugri”Promocija na kniga

Mihail êhov“za akterskata umetnost”promotor, Darko spasov


Nacionalna ustanova

cK “iqo Anteski smok”-tetovo

Dario Fo“dobronamerni kradci”reìja: Artan Arslani


Nacionalna ustanovacK “Marko cepenkov”-Prilep

traj~e Krsteski“skica za goblen so Paljaчo”reìser: sa{a Nacevski

^ e t v r t o k, 03.06.2010scena: cK “beli mugri”

oU “kliment ohridski”-oble{evopU “mir~e acev”-Ku~i~ino

tome Arsovski“gradina na malite bogovi”mentor: Qupka stojmenova


zdruènie na penzioneri-Ku-manovoPenzionerski KuD “\oko simonovski”-slavko Dimovski, Dragoqub Dimovski“[uti i rogati“reìja: stoje Dodevski


zdruènie otvorena scena

ФеСТивали

teatar “êkorI”-skopje

loran van velter“ m o s t o t “reìja: Martin lazarevski

P e t o k, 04.06.2010scena: cK “beli mugri”

sugs “Josip broz tito”-skopje

@.b. MolierAdaptacija: Marija lukarevska и Ana Petkovska“tri farsi“reìja: Marija lukarevska, Ana Petkovska, teoman Maksut


Kulturno informativen centar“budo tomovi}”-PodgoricaRepublika crna gora

“H o r “reìja: Dragan Koprivica


vo êst NA NAgRADeNiteFakultet za dramski umetnosti-skopje

Fernando ARAbAl“Piknik na frontot “reìja: luka Kortina


objavuvawe na odlukata na irito i dodelu-vawe na nagradite

Po~ituvani dami i gospoda, poituvani u~es-nici i gosti na 46-oto izdanie na Dramskiot Ama terski Festival na Makedonija-Ko~ani 2010, imam osobena ~est i zadovolstvo vo ime na ~lenovite na ìrito na godine{niot DAF-Ko~a ni, kako i vo li~no ime, da ve pozdravam, da vi ~estitam i da vi blagodaram za u~estvo- to i prisustvoto na DAF-Ko~ani 2010.

@irito vo sostav: 1. Prof. d-r Rajna Ko{ka Hot, profesor na

Fi lo lo{kiot fakultet - skopje,2. Petar Mir~evski, artist pri Nt vo bitola 3. Kiril Petreski, reìser,

vo izminatite {est festivalski denovi pro-sledi zaedno so publikata {esnaeset tea tar-ski ostva ruvawa na amaterski teatri, studija, dram ski sekcii i rabotilnici od Re pu blika Makedonija, Republika srbija i Republika crna gora.

број 74-75, 2010 99

ФеСТивали

@irito ednoglasno ja donese slednata:

o D l u K A

1. Nagrada za najdobra ma{ka epizodna uloga se dodeluva na strahiwa blA@i] za ulo-gata na PRiNcot vo pretstavata “i si ì -veeja sre}no do krajot na ivotot” od Jelena \or |evi} Kneèvi}, reìja na vladan \ur-kovi}, a vo izvedba na omladinsko pozo-ri{te “DADov” - beograd, Republika srbija, za preciznost vo akterskiot izraz i isklu~i-telen senzibilitet vo scenskoto dvièwe.

2. Nagrada za najdobra ènska epizodna uloga im se dodeluva ramnopravno na: zorica Milo[evsKA za ulogata na MAJKAtA vo pretstavata “Malogra|anska svadba” od ber-tolt breht, vo reìja na Kire \or|iev, a vo izvedba na Dramskoto studio pri sou “Jane sandanski” - strumica, za rafiniran i stu-diozen minimalizam primenet vo krei-raweto na likot, i na

Andrea NiKolovA za ulogata na slugi-NKAtA vo pretstavata “lekcija” od eèn Jonesko, vo reìja na Angel~o ilievski, a vo izvedba na Amaterskiot teatar pri Nu centar za kultura “beli mugri”-Ko~ani, za vpe~tlivo prenesen spoj na psiholo{ka pro-dlabo~enost i ~uvstvo za aktersko prisustvo vo scenskiot postor.

3. Nagrada za najdobra ma{ka glavna uloga mu se dodeluva na blagoj~o stoJANov za ulo-gata na PRoFesoRot vo pretstavata “lek-cija” od eèn Jonesko, vo reìja na Angel~o ilievski, a vo izvedba na Amaterskiot teatar pri Nu centar za kultura “beli mu-gri”-Ko~ani, za studioznost, prodlabo~e-nost, zrelost vo gradeweto na likot i iska-ànata kreativna energija.

4. Nagrada za najdobra ènska glavna uloga i se dodeluva na Jovana slA^Ki za ulogata na MARiJA vo pretstavata “i si ìveeja sre}no do krajot na ìvotot” od Jelena \or-|evi} Kneèvi}, reìja na vladan \urkovi},

a vo izvedba na omladinsko pozo ri {te “DADov” - belgrad, Republika srbi ja, za suptilnosta vo scenskiot izraz i osobeno ~uvstvo za prefinet scenski govor.

5. Nagrada za pretstava {to vnesuva istraù-vawe na novi scenski izrazni sredstva i eksperiment vo amaterskiot teatar mu se dodeluva Dramskoto studio pri Kulturno informativen centar “budo tomovi}” od Podgorica, Republika crna gora, za pret-stavata “HoR”, tekst i reìja Dragan Ko-privica.

6. Nagrada za najdobra reìja mu se se dodeluva na vladan \uRKovi] za pretstavata “i si ìveeja sre}no do krajot na ìvotot” od Jelena \or|evi} Kneèvi}, a vo izvedba na omladinsko pozori{te “DADov” - beograd, Republika srbija, za ~uvstvoto za merka pri kreiraweto i rabotata so akterite pri {to site teatarski elementi vo pretstavata bezprekorno funkcioniraat.

7. gRAN PRi “vasil ]orto{ev” za najdobro amatersko dramsko ostvaruvawe se dode-luva na pretstavata “i si iveeja sre}no do krajot na ìvotot” od Jelena \or|evi} Kne-èvi}, vo reìja na vladan \uRKovi], a vo izvedba na omladinsko pozori{te “DADov” - beograd, Republika srbija, za iskaànata kompaktnost na site teatrolo{ki, akterski i dramatur{ki segmenti so izrazeno ~uvstvo za kolektivna igra.

04.06.2010 god. Кочани

100

ФесТиВал на комедија-куманоВо

Наталија Крстева

НАЦИОНАЛНА УСТАНОВАДРАМСКИ ТЕАТАР - СКОПЈЕ

05.10.2010 (вторник)

Сашо Миленковски “2012 - ПослеДните МаКеДонци”Тихомир СпировскиВелика Стојкова - СерафимовскаМарко КоловскиБојан ТрифуновскиЉупчо МаневскиСнежана БалканскаВенко Серафимов

режија: Сашо Миленковскисценографија и костимографија: Тихомир Спировски

Настапуваат: Билјана Беличанец - Алексиќ, Билјана Драгичевиќ - Пројковска, Трајанка Илиевска, Рубенс Муратовски, Зоран Љутков и Игор Ангелов.

Според каледнарот на Маите, на 22 декември 2012 год., требаше да се случи катаклизма, катастрофа, крај на светот. И дојде 22-ри и помина, помина и 23-ти и ништо не се случи. Дури некаде на 24-ти, попладне, на “Ројтерс“ се појави вест дека светот преживеа, дека сепак, Маите згрешиле и, фала му на Бога, не биле во право. Освен... Освен, што ги снема сите Маке-донци од целиот свет. Сите Македонци од сите континенти, сите освен шест. Овие шест биле на пикник на планината Алшар и останале живи. Е токму тие тројца мажи и три жени играат во претставата. Тие шестмина веќе шест години настапуваат по Европа и ја раскажуваат духо-вната историја на својот народ. Или, барем, онолку колку што можат да сторат како Маке-донци. Денес е 5 октомври 2010. На својата турнеја по Европа тие стигаат во Куманово, за првпат по катастрофата. Оваа изведба е токму тој нивен настап.

Поентата на претставата не е дали Европа ќе не разбере, туку дали ние имаме намера да се разбереме.

ФеСТивали

100 број 74-75, 2010 101

НАЦИОНАЛНА УСТАНОВАНАРОДЕН ТЕАТАР - БИТОЛА

06.10.2010 (среда)

Бранислав Нушиќ “ПоКоЈниК”

режија: Љупчо Ѓоргиевскисценографија: Драган Анѓелковиќкостимографија: Благој Мицевскимузика: Марјан Неќак

Настапуваат: Петар Горко, Иван Јерчиќ, Пе тар Мир чевски, Слободан Степановски, Мартин Мир чевски, Борис Чоревски, Николче Пројчев-ски, Васко Мавровски, Огнен Дранговски, Сашо Огненовски, Габриела Петрушевска, Илина Чоревска, Соња Михајлова, Душко Јовановиќ, Јулијана Стефанова и Маја Андоновска.

Дали сме подготвени да ги жртвуваме вред-ностите од личниот живот само за да се одржиме во системот на коруптивните општествени игри?

НАЦИОНАЛНА УСТАНОВА - ЦЕНТАР ЗА КУЛТУРА“АЦО ШОПОВ” ТЕАТАР - ШТИП

07.10.2010 (четврток)

Реј Куни “ЉУбовниКот со голеМ стил”

режија, сценографија и избор на музика: Горан Булајиќкостимографија: Невенка Тасева Петровиќ

Настапуваат: Раде Рогожаров, Валентина Ѓоргиевска, Марија Минчева, Миле Вратеовски, Рујиш Беговска, Пеце Ристевски, Милорад Ангелов и Владимир Тулиев.

ФеСТивали

Корупцијата во најинтимните сфери на живо-тот е тема на сатиричната комедија “Покојникот” - дело на големиот српски драмски писател Бранислав Нушиќ. Претставата укажува на тоа дека корупцијата влијае и ги зафатила најинтим-ни те сфери на животот - бракот, љубовта, при-јателството и семејните односи и го поставу ва пра шањето дали сме подготвени да ги жртвува ме вред ностите од личниот живот, само за да се оддржиме во системот на коруптивните опште-ствени игри. Или, жртвувајќи го сопствениот опстанок во таквото општество, треба да се однесуваат како Павле Мариќ, главниот лик - да го отфрли сопствениот идентитет и да заминеме некаде на друго место, подалеку од светот на измамите, кражбите, предавствата и лагите.

Современ водвиљски ракопис на светски познатиот писател, актер и режисер Реј Куни, кој силно ја потрвдува често изговорената театарска сен тенца, дека досадата не е естетска категорија. Овој “хиперактивен“ мајсторско драматуршки обликуван текст, ни понуди интересен процес на создавање на претставата, која во голема мера е потпрена на извонредна актерска уметност.

Оваа приказна е невозможно да се прикаже без доверба и колективен ангажман, “урнебес“ кој бара голема прецизност и кондиција. Покрај нес порниот комичен набој оваа приказна се за-нимава и со секојдневните теми на отуѓување, ме диум скиот притисок, разни збрки... и предупре-дува њето колку е тешко да се препознае хомо дуплексот во себе.


НАЦИОНАЛНА УСТАНОВАТУРСКИ ТЕАТАР - СКОПЈЕ

08.10.2010 (петок)-сала Театар-

Инспириран од Аристофан “жени на власт”

текст и режија: Јуџел Ертен асистен на режија: Елјеса Касо сценографија и костимографија: Благој Мицевски

Настапуваат: Перихан Туна Ејупи, Хаџие

Хасан, Билјана Јовановска, Зубејде Селимовска, Несрин Таир, Зиба Радончиќ, Елјеса Касо, Тамер Ибрахим, Неат Али, Аксел Мехмет, Џенап Самет и Осман Али.

наше време и на оваа наша почва, со менталитет внесен во комедиографскиот материјал и еле-менти на гротеска и пародија, на карневалска игра, преку облици на т.н. народски (нашки) театар да се варираат толку актуелни вечни теми, како што се: алчноста за власт, препра-вањето, рамноправноста на половите, макар таа била и фиктивна и се одвивала само на сцената и т.н.

Во претставата се зборува на турски, маке-дон ски, албански и ромски јазик.

БЕЛГРАДСКИ ДРАМСКИ ТЕАТАРБЕЛГРАД, СРБИЈА

09.10.2010 (сабота)

Вуди Ален “свири го тоа Повторно, сеМ”

превод: Даница Илиќдраматизација: Ива Митровиќрежија: Марко Манојловиќсценографија: Љерка Хрибаркостимографија: Лана Цвијановиќасистент на костимографот: Наташа Плум музика: Владимир Пејковиќ

Настапуваат: Марко Живиќ, Љубинка Клариќ, Иван Томиќ, Ивана Николиќ, Сена Ѓоровиќ и Драган Петровиќ Пеле.

Главен јунак на оваа романтична комедија е Ален Феликс (Вуди Ален го сместува на Мен-хетен, над 42-та улица, во квазибоемско милје на академските снобови) неспретен, нервозен, зборлив хипохондрик, кој по трауматичниот развод се обидува да ја преброди егзистенциј-алната криза (со помал или поголем успех) и да излегува и/или освои други жени надвор од неговата лига. Во ваков свет каде главниот проблем е љубовта, а главна дилема дали да се слуша Бах или Монк, Ален го воведува ликот на Богарт. Бидејќи нема среќа во љубовта, не-говиот идол Хемфри Богарт се појавува во вид на дух, како советник во игрите на за ведување. Бо гарт е се она што Ален не е: само уверен, хра-бар, силен, недвосмислен... црно-бел како филмовите во кои играл. Своите проблеми ги

ФеСТивали

Ова патешествие со “Жени...“ е намера да се заврши играта на Аристофан започната пред 2400 години. Направена е во Македонија и зборува за реалните проблеми овде. Не вперу ва прст во никого, но суптилно е актуелно и критички на с троено. Со “археолошка реконструкција“ се труди да одговори на тоа како тој, Аристофан, би можел да ја постави денес.

Со актуелизирање на неговото дело, без алегории, сакавме да не ги изневериме неговите идеи. Преку поставување на дејството во ова

број 74-75, 2010 103

решава со бурбон, а жените ги “смирува” со шама ри. На овој начин Вуди Ален отвора коми-чен, но и значаен потенцијал на претставата.

НАЦИОНАЛНА УСТАНОВА - ЦЕНТАР ЗА КУЛТУРА “ТРАЈКО ПРОКОПИЕВ” ТЕАТАР - КУМАНОВО

12.10.2010 (вторник)

Владимир Ѓурѓевиќ “не играЈ на англиЧани”

Превод: Григориј МаркоскиРежија: Кирил Петрески Сценографија и избор на костими: Бојан Ма-невски

Настапуваат: Димитрија Доксевски к.г., Ивица Димитријевиќ и Зоран Иваноски к.г.

Одлично напишан текст изваден од секојдне-вниот живот на тројца пријатели, припадници на една изгубена генерација...

Генерација на којашто и се распадна целиот свет, на којашто ништо добро не и се случи скоро дваесет години. Текст за генерација на која и се случи транзиција без крај, едно залудно изгубено време, текст за музиката која ја слушале, фил-мовите кои ги гледале, моментите на кои се радувале, за уништените надежи, пријателствата од навика и издавањето на најблиските.

Текст за нашите современи “коцкари“ поврза-

ни со спортските обложувалници изникнати како “печурки по дожд“.

Претстава за лични фрустрации и ништож-нос та, за не-искреноста на другарството, особено ко га е во прашање разликата на интереси, лојал-носта, зависта, коруптивната етика, мо ралните слабости и кон себе и кон другите...

НАЦИОНАЛНА УСТАНОВАДРАМСКИ ТЕАТАР - СКОПЈЕ

13.10.2010 (среда)

Алдо Николај “УМри МаШКи”

ФеСТивали


Режија, сценографија и костимографија: Коле АнгеловскиМузика: Андреј БелјанКореографија: Кренаре Невзати - Кери

Настапуваат: Бранко Ѓорчев, Јелена Жугиќ и Драган Спасов Дац.

ГРАДСКИ ТЕАТАР НА МЛАДИСПЛИТ, ХРВАТСКА

14.10.2010 (четврток)

Доналд Черчил “МОЛЕР”

адаптација и режија: Стојан Матавуљсценографија и костимографија: Марин Гозземузика: Јадран Вушковиќ

Настапуваат: Ана Груица, Никола Ивошевиќ и Нада Ковачевиќ.

ФеСТивали

Една од најдобрите комедии на Доналд Черчил, која настанала 1985 година, општо при-фатена и многупати поставувана во театрите насекаде во светот. Претставата се занимава со однос кој можеме да го наречеме љубовен триаголник, иако тој тоа впрочем и не е, барем во вообичаената смисла на зборот.

Што се случува кога Бокачо и Шекспир пома-гаат во решавање на брачното неверство? Како неписмени актери замислуваат да глумат авто-ритативни мажи? Како со лоша режија и глума најсериозните животни ситуации се претвараат во најобична лакрдија. Како еден обичен молер завршува во кревет со две госпоѓи против својата воља.

Во претставата на самоироничен начин акте-рите се пресметуваат со шпанските, бразилските и другите сапунски серии, односно со глумата во сериите, откривајќи како се доби ваат улогите, каква е состојбата на естрадата, а посебно каква е состојбата во нашите театарски куќи. 90 мину-тна непрекината смеа и забава.

105

3.11.2010 god.turski naroden teatar

“GIlGame[“ - Dràven teatar Kowa /tur-cija/

epopejata za gilgame{ e epska poema od anti~ki irak i e edna od najstarite delavo pi{anata literatura. se veruva deka izvira od sumerskite legendi i poemi za mitolo{kiot kral – junak gilgame{, koi pokasno se sobrani vo podolga Akadianska poema; Najkompletnata verzija {to postoi denes e za~uvana vo kolek-cojata na knigi od vii vek p.n.e. originalniot naslov se vika ( sha nagba imuru ). gilgame{ bil vistinski vladetel vo periodot na docna ta Ra na Dinastija ii ( 27 vek p.n.e)..

sKuPi Fest 2010

4.11.2010 god. Makedonski naroden teatar

“devojkata I smrtta” - Kosovski nacio-nalen teatar i urban teatar / Kosovo /

“Devojkata i smrtta” e psiholo{ka drama od î leanskiot avtor Ariel Dorfman koja e ra-bote na vo mnogu teatri {irum svetot. Pret-stava ta e stavena i na filmskoto platno od pozna tiot filmski reìser Roman Polanski, a izvedena eod poznatite glumci kako viver, ser ben Kingsli i stuart vilson. Na{ata verzija na “Devojkata i smrtta” e reìrana od Fatos be ri{a, a igraat poznatite glumci od Kosovo ulka ga{i, [kumbin istrefi i luan Jaha.Pret-stavata e kamerna i publikata ja sledi istata od samata scena. temata koja se tolkuva vo pret-stavata e bolnoto minato na edna èna koja ìvee pome|u minatoto i sega{nosta.

ФеСТивали


ФеСТивали

“toa ne[to” - Naroden teatar sildavija / evropska ku}a i orient/ Pariz/ Francija/

ovaa prikazna e pove}e humana i filozof-ska otkolku politi~ka; se pro{iruva vo pra-{a wa i misterii, i nepristojni odnesuvawa za da se dolovi Ne{toto. bez razlika dali na{i te kara kteri }e go ~ujat ili ne, moè da se sfati deka Ne{toto nema nikoga{ da gi ostavi na mira, i deka ovoj nevidliv stranec }e gi te-stira nivnite nervi i imaginacii.


“osUden na smrt” – 1000 Cultures / Pariz / Francija

stihovite na poemata koi se opi{uvaat so nasilna ubavina im se posvetuvaat na Moris Pilro`, ubiec na dvaesetgodi{no mom~e, koj vo 1939 umira so egzekucija. Poemata ja otsli-kuva anksioznosta na smrtta i strasnata elba. odli~ni pesni, voglavno, od silata na slikite koi se proizvedeni, razni sliki zavisno od toa kako avtorot go koristi glasot na qubovnikot. onoj koj ja izvr{uva egzekucijata na smrtta, ili negoviot glas “upla{en od teloto i osvetle-noto lice”, glasot na nekoe mlado mom~e…


“@enska sekta” - teatarska kompanija “la steaua” /bukure{t/ Romanija/

bez verba ~ovekot se pretvora vo klovn. Klovnot koj glumi samovolno ili e vo cirkuska pretstava najverojatno e dirigiran od samiot |avol. i nie se zalaùvame lesno bidej}i |avo-lot go kontrolira toa vo takov suptilen na~in, {to ni gi pravi nevozmo`ni predviduvawata na negovite planovi…


“mame mU ebam koj prv po^na” - Polynia Company / Malmo Theatre School / Danska

“Mame mu ebam koj prv po~na” e prikazna za klovnovi, balerini, angeli, satanata, maòt, ènata, mo}ta, nasilstvoto i se razbira, qu-

број 74-75, 2010 107

bovta. spored “Who the fuck started all this” na Dukovski, ovie fragmenti na ~ove{tvoto i ne~ove{tvoto formiraat kratka pretstava za qubovta i smrtta i se pome|u. glumcite se del od Master programata na Malmo Theatre School, a posle eden mesec eksperimentirawe zaedno so reìserot Johan Melin ova e nivniot rezul-tat.


“ma I al” -Mini teatar Qubqana / slove-nija

“Ma i Al” e inspirirana i kombinirana od tek stovite na J.D.salinger i b.M.Koltes. trite monolozi na pretstavata simboli~no pret-stavuvaateden nov fiktiven svet koj se deli i se prikaùva sebesi kako vistinski i kako prodolènie na teatarskiot i knièvniot pro-stor.temite koi gi otvora pretstavata se od sekojdnevniot ìvot; smrtta na edno dete, razdeluvawe na semejstva, amerikanskata de-mokratija, vojnata vo vietnam, relacijata pome|u klasi~niot i moderniot teatar, umet-nosta na vojuvaweto, nemo`nosta za komuni-kacija pome|u roditelot i decata, mo} i izo-lacija; site zaedno i istovremeno i davaat smisla na izloènata scena.


“pUkankI” - Dramati~en i kuklen teatar “Konstantin veli~kov” / Pazarxik / bugarija

“Pukanki” e satira za bezoglednata vlast na mediumite kako sredstvo za masovna manipu-lacija vo sovremeniot svet. glavniot lik – brus Delamitri snima filmovi so crn humor vo koi glavnite likovi se ubijci. tie uìvaat ogromen uspeh me|u gleda~ite i se dobro oce-neti od kriti~arite.Dvajcata vistinski ubijci – vekn i skot, edna no} vleguvaat vo domot na filmskiot reìser. odbiraat ne bilo kakva no}, tuku tokmu taa, koga se dodeluvaat nagra-dite za oskar, kade brus ja dobiva glavnata nagrada.zapo~nuva ispolneta so humor, iznen-aduvawa i igra na nervi i opsada vo koja so zadovolstvo se vklu~uva i televizijata.

ФеСТивали

108

Се до дваесеттиот век театарот во исто-чната и јужната хемисфера претежно се развил со директни културни тради-

ции. Секака, имало изолирани случаи на меѓу-културно колонизирање на странска мода.Тоа биле, на пример, модата на Кина и Турција во Франција и Англија, египетски театар под фра-нцуско влијание како последица на Наполеонова та окупација, изведби што ги обединувале доморо-дните индијански јазици и традиции со шпанските модели од златното доба во колонијална Латин-ска Америка итн. Но так вите културни трансфери ретко оделе над три вијалниот омаж или право-линиската адап тација на текстовите. Во повеќето случаи, сериозно испитување и обединување на основни елементи на егзотични традиционални изведби од друга култура, чекало на уметници као Билјам Батлер Јејтс, со неговата примена на кара ктеристики од јапонската драма Но до неговите сопствени танцови драми;или Антонин Арто, кој развил драмска теорија инспирирана од танчарите на Бали, или Питер Брук со своите експерименти кои црпеле од мултикултурната размена во креативниот процес. Со сведувањето на интер националната заедница на нации со помош на модерната технологија до така-нареченото глобално село таквите културни трансмутации со сигурост се појавува со се поголем интензитет. Тие може да збогатуваат, но во исто време постои опасност дека културната хомогенизација ќе доведе до исчезнување на

Фелиша Хардисон Лондре

Превземено од книгата на авторот “Историја на светскиот театар“

ПРИБЛИЖУВАЊЕ НА ТЕАТРИТЕ ОД ЦЕЛАТА ЗЕМЈИНА ТОПКА

определени полека развивани и долго време негувани стилови на изведба. Ќе биде потребен и трет том за соодветно да се опфатат оние не-пре кинати театарски традиции како и истра жу-ва ње на новите правци во Африка, Азија, Јуж ниот Пацифик, Арапскиот Свет и Јужна и Цен тарлна Америка. Тука просторот не дозволува ни што повеќе отколку само потврдување на виталноста и ветувањето за театар на различни нации во тие делови на светот.

Културната разновидност на државите од Централна и Јужна Америка едвај може да се разгледа во еден краток преглед. Доказите за постоењето на предколумбовски индијански театарски претстави се доста обемни, но нивното негирање од страна на шпанските освојувачи не оставило голема трага за тоа какви можело да бидат тие изведби. Најраниот пример на домо-родна драма што е прифатен за афтентичен е Рабиналски воин (Rabinal Achi), танцова драма на Маите на јазикот квиш; пиесата преживеала, очигледно, затоа што му била издиктирана на еден свештеник од страна на неговиот слуга Индијанец во 1856 година. Језуитите што дошле во Јужна Америка во шеснаесеттиот век не само што поставувале на сцена шпански autos sacra-mentales како средства за религиозно и морално подучување, туку тие исто така ги научле и локалните традиции за да создадат нови драми, некои criollo драмски писатели(Креолци; од шпанско потекло, но родени во новиот свет)

108 број 74-75, 2010 109

станале познати по драми што ги одразувале локалниот колорит и проблеми. Меѓу нив биле Мексиканецот Фернан Гонзалез де Еслава во шеснаесеттиот век и, еден век подоцна, тале-нтираната млада калуѓерка Сор Хуана Инес де ла Круз, која напишала осумнаесет поетски драми. Главните театарски центри во текот на колонијалниот период биле Лима, Мексико сити и Хавана.

Романтизмот дошол во театрите на Латинска Америка во првата половина на деветнаесеттиот век, во текот на периодот на војните за независ-ност, но не создал важни домородни писатели. Доцниот деветнаесетти век го донел раелизмот и особено се карактеризирал со апетит за фриволност во театарот. Аргентина и Мексико ги прифатиле genero chico, мали програми за лесна вариететска забава, понекогаш користејќи ма терјал на големи писатели како никарагван-скиот поет од преминот на векот, Рубен Дарио. Циркуси и други шоуа под шатор биле популарни, особено во Аргентина, каде што италијанскиот циркус бил топло пречекан. Бразилските писате- ли на театарот се покажале како забележително приемливи за француските оперети и водвиљи, во кои честопати бил вметнуван секојдневниот лик на бразилијанецот, екстравагантен миленик на жените. Театри со имиња како Вариетеа и Париски буфи биле изградени во Рио де Жанеи ро и Сан Пауло и француски ѕвезди биле носени да настапуваат таму. Костумбризмот цутел во лесните комедии што служеле како средства за набљудување на локалниот колорит и обичаи во етнички мешаните национални култури на сите јужноамерикански држави. Во Аргентина се развил еден посебен вид драма костумбриста во осумдесетите години на XIX век со насекде популарната драматизација на романот на Едуардо Гутиерез, Хуан мореира (1886 година); почнала мода на драми за насилнот живот на гаучосите во бескрајни пампаси. Локалниот колорит бил искористен за многу посериозна цел во повеќето од дваесет и трите драми на нај-големиот латиноамреикански драмски писател, Флоренсио Санчез, чии драми и припа ѓаат на “златната деценија ” на Аргентина, 1900-1910. Уру гваецот, кој поголемиот дел од својата карие- ра го посветил на аргентинскиот театар, Санчез

се фокусирал врз општествени теми во драми како мојот син адвокат ( M’hijo ed doctor, 1903 година ), која фрла светлина врз тензиите меѓу урбаното и руралното општество како и меѓу првата и втората генерација имигранти; Имигранката (La gringa, 1904 година), конфликт меѓу аргентински креолец и италијански гринго и По ендекот (Barranca abajo, 1905 година), трагедија што се смета за негово ремек дело.

Во двaесeттиот век една Група од седум мексикански драмски писатели (El Grupo de los Siete, 1925 година) почнале пат на обнова, земајќи интернационални модели како Чехов, Пирандело и О’Нил, со желба да создадат мексикански национален идентитет што ќе се разликува од шпанското наследство. На пример, тие застапувале мексиканско шпанска сценска дикција спртивно на кастиљската која предходно била стандард во театарот. Напорите на Групата од седуммина да направат реформи биле про-ширени и однесени кон поголеми успеси од страна на експериментални групи како театрот Улис (1928 година) и како најзабележителен Teatro del Orientacion, основан во 1932 година од Селестино Горостиза. Од големиот број мекси-кански драмски писатели што биле поттикнати од независното театарско движење од три-есеттите години, Рудолфо Усиљи бил исклу-чителен. Политички храбри и деликатно напи-шани, неговите сериозни, но не и дидактички драми како Измамникот (El gesticulador, 1937 година) и Круна од сенки (Corona de sombra, 1943 го дина) добиле постојани места на мексикан скиот репертоар. Една авангардна група, Поезија на цел глас (Poesia en voz Alta,1956-1963), била особено влијателна во промовирањето на ра-ботата на нови драмски писатели и про ширу-вањето на доменот на мексиканската драма надвор од реалистичкиот стил. Најдобриот современ мексикански драмски писател Емилио Карбаљидо го водел патот за одалечување од реализмот. Меѓу другите важни мексикански драм ски писатели се Елена Гаро, Луиза Хозефи- на Хернандез, Карлос Солорзано и – сега живее во Соединетите Држави - Гиљермо Шмидхубер де ла Мора. Покрај тоа, и романсиерот Карлос Фуентес има напишано три драми.


Независното театарsко движење во Аргентина почнало со основањето на Народен театар (Teatro del Pueblo) во 1930 година и траело дури до шеесеттите години; меѓу исклучителните драмски писа тели што ги создало се Роберто Арлт, Ос-вал до Драгун и Гризелда Гамбаро. Како што е за бележано на друго место, голем број аргентин-ски режисери и драмски писатели направиле ус пешни кариери во Париз. Работата на драмскиот писател Кадо Костцер честопати е изведувана и на двата континента. Еухенио Гри феро успешно режирал голем број свои драми во осумдесеттите. Развојот на уругвајскиот театар е тесно поврзан со оној на Аргентина; заедно тие се нарекуваат “театар Ривер Плата”. Познати меѓу уругвајските драмски писатели, по Фло ренсио Санчез, биле Ернесто Херера, Винценте Мартинез Куитињо и Карлос Марисио Пачека. Познатиот бразилски режисер и драмски тео ретичар Аугусто Боал работел во Театро Арена во Сао Паоло се доедка промелнивата политичка клима не ги забранила него и другите такви иновативни театри и го принудила Боал да оди во егзил.

Чилеанскиот театар се развил побавно од одние во другите држави како последица на економските и политички проблеми. Главниот поттик дошол од основањето двете универзитет-ски театарски групи: првата формирана во 1941 година и подоцна преименувана во Театарски институт на Универзитетот во Чиле (Instituto de Teatro de la Universidad de Chile ITUC), Експе-риментален театар на Католичкиот универзитет – Teatro Experimental de la Universidad Catolica (TEUC, 1943). Меѓу драмските писатели од следната “генерација на педесеттите години ” има ло и три жени, но тројцата најдобри чилеан-ски пи сатели цутеле во шеесеттите години : Луис Хајреманс, Егон Волф и Алехандро Сивекинг. Големиот поет Пабло Неруда напишал една драма пред својата смрт во 1973 година, годината на државниот удар кој почнал период на строга политичка и уметничка репресија во Чиле. Неруда се појавува како лик во Горливо трпение (Ardiente pacienca, 1982 година), длабоко тро-гателна и топло хумористична драма на чиле-анскиот драмски писател во егзил Антонио Скармета. Од 1984 година, на метностите во Чиле им била дозволена поголема слобода и

театрот, соодветно на тоа,процветал. Венецу-елскиот театар добил сила во триесеттите години; негови најдобри драмски писатели од педесеттите наваму се Сезар Ренгифо и Исак Хокрон. Театарот во Колумбија во последните години се одликува со колективното создавање и општествените проблеми; Експерименталниот театар на Кали (Teatro Ezperimental dr Cali, 1969) на драмскиот писател Енрике Буенавентура е познат меѓу приближно стотина такви групи. Перуанснкиот романсиер Марио Варгас Љоса напишал две драми во осумдесеттите. Исклу-чителни централноамерикански драмски пи-сатели се Тирана од Куба и Рене Маркез од Прторико. Во последните години има зголемен интерес за дефинирање на националниот иден-титет преку театарот и распространувањето на театарски фестивали низ Централна и Јужна Америка. Веројатно дека овој дел на Земјината топка ќе создаде некои од најважните театри во дваесет и првиот век.

Во Африка традиционално домородните ритуални изведби коегзистираат паралелно со поконвенционално напишаната драма што е пропагирана од страна на универзитетите откако различните нации ја добиле својата независност во педесеттите и шеесеттите години. Вештините на африканските пејачи, танчери, тапанари, вол-шебници, акробати и раскажувачи што се прене-сувале со генерации во текот на пет века ја создаваат основата на слободно структурална та тра диционалана забава. Таа се разликува од европскиот театар во многу погледи, најмногу во ак тивната соработка меѓу изведувачот и глед ачот. Скот Кенеди ја потенцира директната врска меѓу оваа традиционална музичка драма и секој-дневниот живот на луѓето, како спротивност на театарската уметност само во име на уме тноста. “Овие драмски изразувања поврзани со опш-тествените ритуали или официјалните по води и наративната драма, вклучувајќи дијалог, музика, танц и пантомима со повеќе спонтаност отколку формалност и сите движења од драмата со танц може да бидат добро познати и очекувани од страна на публиката”, пишува Кенеди. “ А оваа риту ална идентификација на јавноста може со денови или седмици да ги вклучува гледачите без да им стане здодевно.”

број 74-75, 2010 111

Со колонизацијата на Африка во девет-наесеттиот век биле создадени јавни училишта. Иако првичната намена им било обазбедување европски концепт на образование, такви инс-титуции – како Нормалната школа Вилјам Понти (отворена од страна на Французите во Дакар, Сенегал, во 1913 година) или Театар на уме-тностите (основан од британските предавачи Мартин Банам и Џефри Аксворти во 1958 година) на Универзитетот во Ибадан, Нигерија или Универзитетот на Гана во Легон, Акра, или Универзитетот во Дар ес Салам во Танзанија, меѓу другите – замале активна улога во про учу-вањето и поттикнувањето на тради ционалниот африкнски театар. Богатсвото на пишана драма во последните децении – на англиски, француски, свахили, јоруба и други јазици – претежно било создадено на универзитетите. Нигерија долго време била во предниот ред на африканаската драма. Поглаварот Хјуберт Огунде ја почнал својата професионална кариера како драмски писател, продуцент и изведувач на јоруба драма и опера во 1944 година. Неговите турнеи на триесет и осум претстави што ги создал во текот на дваесет и осум години ја утврдиле неговата репутација како татко на нигерискиот театар. Следувале други јоруба - оперски друштва, особено Патувачкиот театар на Кола Огунмола, кој ја нудел многу популарната драматизација на романот на Ејмос Тутуола, Пијачот на палмово вино. Џон Пепер Кларк напишал голем број успешни драми на англиски јазик во шеесеттите години и Џејмс Ини- Хеншоу се истакнувал со натурализмот. Интернационално најпознатиот од сите африкански драмски писатели, нигерие-цот Воле Сојинка, ја добил Нобеловата награда за литература во 1986 година. Меѓу големиот број негови драми, напишани на англиски се Танц на шумите (1963г.), Лавот и скапоцениот камен (1964 г.), маките на братот Џеро ( 1964 г.), Лудаци и специјалисти (1971 г.) и Смрт и кралскиот коњаник (1975 г.).

Водечките личности во театарот на Гана, и двете жени, биле здружени со Ганското драмско студио во Арка, кое Ефуа Теодора Сатерленд го основала во 1957 година. Драмски писател како и режисер, Сатерленд била неуморна во своите обиди да промовира национален театар во Гана.

Ама Ата Аиду е исто така драмски писател и има работено како секретар за образование на Гана. Иако е од Брегот на слоновата коска, драмскиот писател Бернар Дади е производ на училиштето на Вилијам Понти од Сенегал; една од неговите први драми изведени таму потоа била поставена на сцена во студиото на Елисејските полиња во Париз во 1937 година. Меѓу големиот број негови драми на француски јазик, Г-дин Опортунист (Monsieur Thogo-gnini, 1969 година) се смета за најдобра. Други важни западноафрикански драмски писатели што пишувале на француски се Шеик Алиу Надо од Сенегал, Сони Лаб’у Танси од Конго, Гијом Ојоно- Мбиа од Камерун и Катеб Јасин од Алжир. Иако Еме Сезар е од Мартиник на Карибите, тој силно се идентификува со африканскиот театар во својот избор на теми и вклучување на африкански поетски идиоми во својата употреба на јазикот; тој ја напишал Трагедијата на крал Кристоф (La Tragedie du roi Christoph, 1964 година), Едно годишно време во Конго (Une Saison au Congo, 1967 година) и “адаптација за црн театар” на Бурата на Шекспир, под наслов Une tempete (1969 година)

Источна Африка имала помалку население од Западна Африка, но била погусто населена од Европејци. Покрај тоа, приватните театарски претстави и училишни драми на колонистите ос танале поизолирани од домородните тради ции. Размената била уште повеќе одложена од се поголемото насилство на источноафриканските борби за независност. Седумдесеттите години конечно го доживеале појавувањето на една ге-нерација талентирани драмски писатели : Џејмс Нгуги и Кенет Ватене од Кенија, Џон Руганда и Роберт Серумага од Уганда и Дејвид Поунал од Замбија. Освен тоа, претседателот на Танзанија Џулиус Нјерере направил преводи на Шекспир на свахили.

Претколонијалниот театар во Јужна Африка прифатил разновидни форми, меѓу кои и соло- наративи на нгуни, пофални песни и хотентотски и бушмански здружувања на пантомима, музика и такц. Првиот европски театар бил изграден во Кејптаун во 1801 година за патувачки изведувачи од Англија. Африкаанс драми ( на холандски) почнале да се изведуваат на преминот на векот. Како што цутеле англиските и африкаанс- театри,


истото и се случувало и на работата на домо-родните Африканци. Во 1929 година едно про-фесионално црно друштво наречено “Среќни Ѕвезди” почнало да нуди комедии со музика, за зулу, како за бела така и за црна публика. Иако театарот на англиски јазик доминирал со кул-турната сцена, црниот мјузикл Кинг Конг (1959 година), во кој настапувала Миријам Макеба, добил интернационално признание. Во 1963 година владата на африканерите го донела својот нај радикален закон против расно мешана пу-блика на јавни забави. Атол Фугар, драмски писател со африкаанс потекло кој пишува на ан глиски, го почнал своето долгогодишно непо-читување на таквите забрани во 1958 година кога работел со црни актери за да ја постави својата драма Лош петок (No-good Friday). Додека Фугар постепено станувал меѓународно познат со драми како Крвавиот јазол (1961 г.), Сизве Банси е мртов (1972 г.). Лекција од алои (1978 г.) и други, црниот јужноафрикански театар исто така си наоѓал место меѓу комерцијалниот театар во странство. Меѓу изведбите што биле на турнеја во Њујорк и Лондон биле Спононо (1964 г.), Ипи Томби (1973 г.) Воза Алберт (1982 г.) и Асинамали! (1986 г.). катализаторот за голем дел од таа активност е Гибсон Кент, кој од шеесеттите години е африкански водечки црн театарски претприемач, како и драмски писател, режисер и кореограф.

Отсекогаш имало силна традиција на усно ре цититрање и раскажување приказни во ара-пските култури, но границата меѓу раска жување и квалификувана драмска изведба се менувала во однос на религиозната интер претација, а покрај тоа развојот на драмската уметност на Средниот Исток бил нестабилен. Покрај оп-фаќањето на раните исламски изведби од првиот том, најважниот развој на арапската драма се случил во Египет. Различни извешаи на европски патници во Египет во доцниот осумнаесетти и раниот деветнаесетти век го потврдуваат та-мошното постоење на весели, костумирани драмски изведби во неформална постановка. Европското влијаније почнало со француските теа тарски претстави во кои уживале окупациски те сили на Наполеон, кои дури и изградиле театар во Каиро во 1800 година. Најраната литературна

арапска драма што користела европска драмска структура била напишана од Марун ал- Накиш, маронитски христијанин од Либан кој имал патувано во Италија. Неговата прва драма Скржавецот (Al - Bakhil), во голем степен инс-пирирана од Молиер , била поставена во гра-дината на неговата куќа во Бејрут во 1846 година. Нејзиниот ентузијастичен прием го поттикнал да напише уште две други драми пред својата смрт на триесет и осум години. Се ме јството на Марун ал Накиш повремено продол жувало со своите театарски претставувања и во 1872 година неговиот внук Салим ал - Накиш ја одвел трупата во Египет. Дотогаш , египетскиот театар веќе има добиено силен поттик од страна на хедибот Исмаил, чиј интерес од приблекувањето на европските посетители и бизнис го навеле да ја изгради величенствената Опера во Каиро (1869 година) за отворањето на Суецкиот канал. Тој исто така го охрабрил Јакуб Сану (Џејмс Сануа, кој составил и обучувал актерско друштво за да ги изведуваат на локалнот дијалект неговите сопствени кратки хумористични музички драми на современи теми. Наречен “Молиер од Египет”, Сану имал бројни следбеници се додека неговата сатира не го навредила хедивот и довела до затворање на неговиот театар во 1872 година. И Салим ал- Накаш доживеал политички непри-јатности, но неговата трупа издржала под управа на нејзиниот водечки актер Јусуф Хајат. Еден од играчите на Хајат, Сулејман ал- Кардахи, од своја страна формирал трупа и бил на турнеја низ Северна Африка и во Париз пред да се насели во Тунис. Ахмед Абу Халил ал- Кабани го вовел професионалниот театар во Сирија, но ре-лигиските преговори го принудиле да емигрира во Египат во 1884 година. Таму Ал-Кабани успеал не само затоа што бил одличен изведуавач, туку и поради неговото потенцирање на музиката и арапските теми. Иако неговиот театар во Каиро бил уништен во пожар и финанскиски го уништил, неговото влијание продолжува да се чувствува низ работата на една генерација актери кои настапувале со него.

Најважната Египетска трупа од раниот два-есетти век била онаа на Џурџ Абијад, кој бил роден во Бејрут, студирал во Париз и во 1910 година се вратил во Египет на чело на едно

број 74-75, 2010 113

француско друштво. До 1912 година имал фор-мирано трупа на арапски јазик и почнал долга ус пешна кариера со носење турнеи низ арап скиот свет на преведени европски класици. Активен се до педесеттите години на векот, тој останува значајна личност во утврдувањето на традицијата на сериозната легитимна драма. Придонесите на Абијад за калсичниот театар биле паралелни со постигнувањата на Нагиб ал- Рахини во ко-медијата. Актер и менаџер чија кариера исто така почнала во првата деценија на XX век и траела четри децении, ал-Рахини станал познат по секојдневниот лик што го измислил и со кого секогаш бил блиску идентификуван во народниот ум: Кишкиш Беј. Кишкиш на Ал-Рахини бил со до бро срце, но итра личност; неговите авантури во серија комични скечеви и подолги драми во основа содржеле негово искористување од страна на странци, но на крајот Кишкиш ги надмудрувал. Други важни трупи биле оние на Јусуф Вахби и актерката Фартима Ружди. Меѓу тројцата исклучителни драмски писатели на тој век, Тафик ал-Хаким се смета за татко на модер-ната египетска драма. Тој студирал во Париз, се вратил во Египет во 1927 години, неколку години работел како јавен обвинител, и во триесеттите години почнале да ги изведуваат неговите драми. Меѓу неговите седумдесет драми се наоѓаат Дилемата на султанот (1960г.), првата драма на апсурд во Египет Искачувачот по дрво (1962г.) и брилијантно имагинативната философска драма Судбината на една бубашваба. Чеховото влијание е преплетено во општествено свесните драми на Нуман Ашур, меѓу кои Луѓето горе по скалите (1956г.) и Луѓето долу по склалите (1958г.). Можеби најисклучителниот од сеуште живите египетски драмски писатели, Рашад Ружди, се префрлил од своите рани драми на поетичен реализам како Пеперутка (1959г.) до политички свесните драми како Египет, љубов моја (1967г.).

Нередите на Средниот Исток во текот на седумдесеттите и осумдесеттите години го уназадиле развојот на театарот во повеќето арапски земји. Иако театарот под западно вли-јание во Турција може да се сретне веќе во 1859 година , тој навистина процветал дури по про-гласувањето република во 1923 година. Тој

период донел владина подршка и за тра ди-ционалните турски театарски форми и за модер-ните драми на психлошки реализам, како и за отстранување на сите забрани против поја-вувањето на турските жени на сцена. Модернот турски театар го достигнал својот врв во шестата деценија во XX век, пред опш тествените про-блеми да го земат својот данок од присус-твувањето на театарот во живо. Во источен Ерусалим, првото професионално палестинско театарско друштво Ел- Хакавати привлекло некој израелски посетители на театарот со својот уматнички квалитет и виски идеали. Неговата мисија, според режисерот Франсоа Абу Салем е “да донесе повеќе разбирање не само меѓу Израелците и Пале стинците, туку и меѓу Среднот Исток и Западот”.

Британското освојување на Индија во 1818 година наметнало култура што ќе го остави своето влијание долго време по заминувањето на британците во 1947 година. Индијците почна ле да го поставуваат Шекспир на сцена уште во 1831 година и наскоро ги преведувале драмите на бенгали. Од шеснаесетте големи индиски јазици, бенгали и марати најподготвено го апсорвирале англиското влијание. Некои индиски уметници работеле за синтеза на индиската и западната драм ска форма, но најпосле ова било пресрет-нато од еден обид да се оживее драмата на Санаскрит и различните традиционални форми на танцова драма. Без сомнение најголемата личност во литературата на модерна Индија бил Рабиндранат Тагоре, добитник на нобеловата награда во 1913 година. Тој напишал повеќе од шеесет бенгалски драми меѓу 1884 и 1939 година, од кои голем дел лично ги режирал особено кога се фасцинирал од создавањето на нова поетска форма на танцовата драма. Големиот филмски режисер Сатјаџит Рај бил еден од учениците на Тагоре. Во 1954 година индиската влада ја основала Sangeet Natak Academy ( Националната академија за музика, танц и драма), за да ја потпомогне таквата национална драмска умет-ност. Сепак во Индија нема голема финансиска поддршка за театрите и има изненадувачки мал-ку ко мер цијален театар. Само безбројните ама-терски друштва што негуваат нови драмски писатели и ги обезбедуваат повеќето можности


за вработување на изведувачите. Наводно постојат околу 3000 пријавени аматерски друш-тва во Калкута и 500 во Мумбаи. Меѓу најпознати те групи од Калкута од педесеттите години наваму се марксистички ориентираната Мала театарска група на Уптал Дут; Bohurupee на Сомбу Митра, која се истакнува со изведбите на драми на Тагоре со учеството на една од најдобрите индиски актерки, Трипти Митра; Nandikar на Аџитеш Банерџи, која ги нуди Брехт, Чехов, и други странски драми на бенгали, и театарскиот цен тар кој е специјализиран за драми на него-виот режисер Торун Рој. Во Делхи Хабиб Танвир ги истражувал фолклорните елементи во сан-скридската драма на својот театар Наја и друш-твото Абхијан на Раџиндер Нат преставува драми на хинди и други индиски јазици. Во Мумбаи, Рајгајан на Виџај Мехта има претставувано сан-скридски класици на марати.

Аспекти од индиската култура се очигледни во безбројните театарски стилови на југоисточна Азија, но комплексноста на големиот број вари-јации на куклениот театар со сенки и танцова драма во тој регион го отежнуваат нивното сумирање. Комбинацијата на исклучително променливи гестови и движења со песна, говорен дијалог и нарација се дизајнирани да создадат повеќекратни импресии на неколку нивоа оде-днаш. Општо земено западното влијание било минимално во нациите на копно: Бурма, Тајланд, Кампучија, Лаос и Виетнам. Обидите да се синтетизираат азиските и западните театарски еле менти претежно се појавиле во полуостро-вските и островските држави како Малезија, Индо незија и Филипините. Индонезискиот драм-ски писател В.С. Рендра, на пример, во седум-десеттите години преработил драми како Кралот Ојдип, Ојдип на Колон и Чекајќи го Годо за да ги стави во јаванскиот културен контекст, користејќи стил на изведба базиран врз традиционални фолклорни елементи. Во осумдесеттите години неговата работа се повеќе станувала политичка и тоа ја ограничило неговата можност да дојде до поширока публика. Голем број југоисточни азиски драмски писатели се фокусирале врз прашање на националниот идентитет, и ова ги одвело назад кон домородните театарски сти-лови.

Основањето на Народна Република Кина во 1949 година доенло 15 години театарска витал-ност, при што се охрабрувале и традиционалната и модерната драма, се изградиле театри и се отвориле театарски училишта. Во Централниот драмски институт во Пекинг, отворен во 1950 година биле донесени советски учители за да обучуваат студенти според актерскиот систем на Станиславски. Во исто време Националното училиште за пекингшка опера и слични институти во Шангај нуделе интензивна обука во ком-плексностите на традиционалните музички форми. Градејќи врз моментумот создаден за време на војната на Кина против Јапонија – која антијапонските пропагандистички драми кои биле изведувани на улиците и во руралните села помогнале да се обединат луѓето во својата заедничка цел – Мао Цетунг го поттикнал ама-терскиот театар како активност во слободното вре ме на селаните и работниците. До 1960 годи на било проценето дека приближно осум милиони кинези учествувале во аматерски театарски групи, исполнувајќи го слоганот “мал по обем, бо гат по разновидност”. Масовното претпочи тање на музика и спектакл значело дека преовладу-вала традиционалната драма, иако голем дел од старите пекингшки и другите регионални опери биле преиспитувани за да се почистат од феу-далната содржина. Модерните “говорни” драми продолжиле да се изведуваат, меѓу нив оние на кинескиот прв најголем и модерен драмски писател, Цао Ју, автор на Бура со грмотевици (Leiyu, 1935 година), Изгрејсонце (Richu, 1936 година) и други. Движењето “Сто цветови” (име-нувано според повикот на Мао Цетунг “нека расцветаат сто цвета, нека сто училишта на мислата се натпреваруваат”, 1956 – 1957) довело до репризирање на некои традиционални пиеси што предходно биле забранети. Во Пекинг 1957 година можело да се видат четриесет и две пекингшки опери, шест говорни драми и две преведени советски драми.

Традиционалните опери биле забранети, како и сите странски драми, кога сопругата на Мао, Џианг Куинг ја презела контролата врз кинескиот репертоар за време на грозоморната деценија на културната револуција (1966 – 1976). Сфаќајќи го театарот само во поглед на неговиот потенци-

број 74-75, 2010 115

јал како средство за радикална трансформација на општеството, Џианх Куинг (која била неус-пешна актерка) вовела репертоар на “примерни” опери што ја прикажувале револуционерната идео логија. Само осум одобрени дела можело да се видат тогаш во театрите или да се слушнат на радио во период од пет години. Уништувањето на Бандата од четворица (Џијанг Куинг и уште тројца други) во октомври 1976 година , еден месец по смртта на Мао Цетунг довело до враќање на политиката на “сто цветови”. Биле напишани нови говорни драми и странски драми повторнно се нашле на сцената. Лондонското друшто Олд Вик ја извело Хамлет во Кина во 1979 година. Во 1983 година Артур Милер ре-жирал кинески актери во Пекингшкиот народен уметнички театар за изведба на неговата соп-ствена – Смртта на трговскиот патник, во која учествувал интернационално познатиот актер-ре жисер Јинг Роученг како Вили Ломан. Следна та го дина Јинг ја режирал Петнаесет низи кеш, кунчу драма од седумнаесеттиот век, во репертоарниот театар на Мисури, а во 1968 година го режира својот сопствен кинески превод на Амадеус на Питер Шафер во Пекинг. Еден Шекспиров фес-тивал од 1986 година одржан и во Пекинг и во Шангај споил вкупно дваесет и осум изведби, некои изведени како говорни драми, други адаптирани во различни традиционални оперски форми. Иако трагичните настани на плоштадот Тјенанмен во јуни 1989 година ги замрачиле уметностите заедно со сите други аспекти на животот во Кина, останува само надежта дека во 1991 година планираниот Шекспиров фести-вал ќе помогне да се обноват интернационалните врски меѓу уметниците што ги засилуваат хума-нистичките врдености на нацијата.

Само во последните триесет и пет години австралиската драма го добила националниот идентитет раличен од англиските, ирските и други континетални европски влијанија. Увезните успеси ги понеле повеќето од театрите низ целиот деветнаесетти век, иако имало и приврзаници на домашите мелодрами во кои имало ав-стралиски типови ликови како оној на разбојник. Во првата и втората деценија на ХХ век Луис Есон успеал во создавањето драми со реа-листична австралиска содржина со Летот на

седумнаесеттата кукла (1955 година) на Реј Лоулер, драма базирана врз традиционалниот внатрешен концепт на „машко пријателство“. Изведена прво во Мелбурн и во Сиднеј таа станала првиот интернационален успех на државата. Изборот на лабуристичката влада на Витлам 1972 година одбележува уште една пресвртна точка, со оглед на тоа што во пос-ледните две децении имаше огромен процут на сите уметности во Австралија, од изградбата на големи културни центри до забележителна филмска индустрја. Водечкиот современ драмски писател, Дејвид Вилијамсон, станал познат со Отстранувачите во 1971 година и продолжил да пишува драми и филмски сценарија што го анализираат австралиското општество и одне-сување, како во Забавата на Дон (1971 година) и Патувајќи на север (1980 година). Меѓу другите важни драмски писатели се и Александар Бузо, Томас Кенели, Луис Ноура, Алма де Гроен и првиот голем абориџински драмски писател, Џек Дејвис.

Искуството на Австралија и други нации покажало дека театарот може да направи уни-катен придонес во утврдување на само опре дел-бата на една нација, истражувајќи ги нејзини те проблеми и насочувајќи ги нејзините стремежи. Задачата на театарот во дваесет и првиот век ќе биде зачувување на сите вкусови и индиви-дуалноста на различните театарски традиции додека истовремено ќе ги отвара нашите театри и ќе ги проширува интересите на нашата публика за опфаќање на драмите во превод кој толку многу можат да придонесат за нашето разбирање на нашите соседи на оваа планета.

116

Иma sredbi i - sredbi. Nekoi se povo-dni, slu~ajni, namerni, nekoi se bez na~ajni, intimni, a nekoi se vre-

ùvaat vo nesopirlivot od na vremeto kako trajno pametewe, kako ubavo i retko zbogatu-vawe na li~noto soznanie i na li~noto zado-volstvo. Da. ima, ima srdbi i- sredbi! ima... stanuvaat eden podatok pove}e vo biografi-jata na ìveja~kava, no i mal li~en dostrel vo profesionalniot anga`man. takvite sredbi se blagoprijatno vkotveni vo du{ata, traat, go nadminuvaat vremeto. i ima momenti koga pov-torno problesnuvaat, ti se projavuvaat vo ce-lata svetlina na migovite dodeka se odvivale, prosto oì vuvaat i probuduvaat novi misli, nov kontekst i novi asocijacii.

Navrativ na vojdan Чernodrinski. Posakav da go prepro~itam, da se prisetam. Knigite fatile prav, gi izvadiv od vnatre{nata strana na policite, potturnati, zanemeni, zamolkati, pred niv drugi knigi, gi pottisnale, gi zamra-~i le, ti{inata caruva. Ne znam sega kade e - vojdan. toj, vistinskiot, osnovopolo`nikot na makedonskata drama, kako {to go vikame, ~ove-kot {to ja otvori najgolemata zlatna istoriska stranica na makedonskata duhovna prerodba, na makedonskiot bunt vo otkrivaweto i zac vrs-tu vaweto na makedonskata samosvest za sebe i za makedonskata krvava istoriska sudbina. Avtorot na legendarnata i mitska “Makedonska krvava svadba“ koja pove}e od sto godini se

EDNA SREDBA, EDNO TRAJNO PAMETEWE

Petre Bakevski

Potsetuvawe na edna sredBa so sinot i vnukot na vojdan

чernodrinski vo dramskiot teatar vo skoPje

u{te gi iznuduva na{ite solzi na bolka, na taga i na pla~, za{to dramite na makedonskoto “skr{eno srce” i na ve~niot kopne` po apsolut-nata i bo`ja sloboda – s# u{te ne se zavr{eni..traat, traat so celata vidoizmeneta drama-tika pod prevezot na istoriskite premreìwa.

i sfativ, bez velikite i zna~ajni predci ne moème. i kolku da gi podzaboravame, da gi pottisnuvame i kako ve~no pribeì{te zama-jani da im ja odreduvame ti{inata i molkot, sepak, tie se tuka, so nas, so postojano otvoren i prodolèn krik, so zvu~no eho od gongot na na{iot nemir i nespokoj, za{to nie bez prestan prodolùvame da si ja barame sudbinata i bo`jata pravdina, nie i natamu uporno se barame sebesi, i pred otvorenite horizonti na idninata i pred zatvorenite vrati na omrazata i pakosta.

zna~i, pak sme zaedno. ve~no zaedno. vo is-ta ta potraga. i zatoa yirnuvame nazad, vo senki te na na{ite predci, i, glej, ni ble{-tuknuvaat niv nite tragi kako àr~iwa niz ras- pre tanoto ogni{te na vistinata.

zna~i, site sega{ni moi potsetuvawe se fokusirani na vojdan Чernodrinski. sredba e toa nadojdena, ubava, mi ja polni du{ata. Mi gi zapliska predelite na se}avaweto so ubavi misli. i dvajcata sme vo ubavata pregratka na zaedni~ki probudenata ti{ina. i no} e, i den e, te~e na{eto zaedni~ko pregrnato vreme...

Pa, eve vaka be{e.

116 број 74-75, 2010 117

da ja otkrijam nivnata ìvotna prikazna. e pa, toa se ubavite migovi koga se ostvaruvaat el-bite. tuka e Risto stefanovski, s# drì vo svoi race, s# koordinira, podreduva na potre-bite i èlbite. se najdovme vo negovata kan-celarija vo Dramskiot teatar. Dolgo ostanavme so sinot stojan i vnukot vojdan. i taka spon-tano, opu {te no, relaksirano, vo ubava i sve-~ena atmosfera, polna so izliv na mnogu emo-cii i ubavi ~uvstva go zapo~navme razgovorot. i trae{e toa vo no}ta, dolgo, bez stegi, do zori, do mugrite na na{ata prijatelska razdelba.

stojan be{e belokos. starec mi se stori. slabi~ko ispieno lice. svetnati o~i. [ara so niv, {anta so pogledot. se zabeleùva gole-miot tovar na brojnite godini. Pu{i, mavta so ra cete, i pokraj spokojniot izgled, sepak, mani-festira neskrien nemir, nespokoj, vozbuda... sin mu vojdan be{e sredove~en ~ovek, so miren i staloèn pogled, blaèno gleda vo tatka si, go sledi sekoj negov zbor, gi sledi gestovite so racete, se razbira, sosem jasno iskaùva vni-manie i po~it kon svojot tatko.

Na 22 maj 1979 godina vo ve~ernite ~asovi vo foajeto na Dramskiot teatar golemiot tea-tarski veropoklonik Risto stefanovski naumi da im oddade trajno po~ituvawe na ~etvori-cata osnovopolo`nici na na{ata makedonska na cio nalna dramaturgija Jordan Haxi-Konsta-nti nov Xinot, vojdan Чernodrinski, Anton Panov i Risto Krle. Po toj povod od na{ite naj istaknati skulpturi Dim~e todorovski, boro Mitri}eski i tome serafimovski pora~a da im napravat bisti. bistite bea posta veni vo foa-jeto na teatarot. Fala bogu, i denes tamu stojat, kade {to im e najubavoto i naj zasluènoto mesto. Na sve~enosta zboruva{e pisatelot blagoja ivanov.

ima{e mnogu narod, celiot teatarski make-donski svet. No, ima{e i mnogu gosti. osobeno bev vozbuden koga razbrav deka me|u gostite se sinot i vnukot na vojdan Чernodrinski. Do{le od bugarija.

i ete ti - golem predizvik. barav na~ini da se sretnam, da napravam

razgovor, da gi zapoznaam, da porazgovarame za nivniot slaven tatko i dedo, za nivniot ivot,

Makedonska krvava svadba


- sakam da mi raskaùvate za va{iot tatko, - mu se obra}am na stariot stojan, a potoa se svrtuvam kon vojdan, pa prodolùvam: - za tvo-jot dedo, - mu velam direktno nemu.

stariot stojan raspoloèno se nasmevnuva, veli deka iako e star i umoren, za tatko mu sekoga{ moè da raskaùva.

- ima bezbroj prikazni, nastani, doìvuva- wa, slu ~ki, eden prebogat ìvot so retka li~-nost ispolnet so ubavi raboti, - veli smireno. odvreme-navreme mu rastreperuva glasot, go zapliskuvaat nadojdeni branovi na emocii, ama e jasen, konkreten i misloven vo iskazot. Prodolùva da zboruva, veli:

- tatko mi be{e mnogu dostoinstven ~ovek. celiot ivot dostoinstveno go mina i takov si umre.

tuka pomolknuva, se}avam, tegobno podgolt-nuva, se zadlabo~uva vo mislite, kako da gi podreduva na nekoj selektiven red, ti{inata go podzasiluva na{eto is~ekuvawe, znam, }e kaè ne{to intimno, moèbi bole{livo, posi-pano so pogolema emocija, treba da se raspreta

toj mig, da se sobere pogolema sila za da se prodolì zapo~natoto kaùvawe.

tokmu taka, so takov ton prodolì: - toj umre za 12 ~asa. tolku trae{e negovata

posledna borba so ivotot. Po prviot infarkt postojano ni govore{e: “Jas ne sakam da umram bolen, v krevet. sakam da bidam ispraven kako visoko drvo. sakam da umram ispraven, so ot-voreni o~i...”

tuka pak pomolkna, naglaseno podgoltna, gi prefrli nozete od edno na drugo koleno, smi-reno, so vozdràn glas, prodolì:

- toa e na{ata semejna tajna. Navistina umre ispraven i so otvoreni o~i. Podocna vo krugot na na{eto semejstvo postojano raspravavme za taa negova elba. zo{to ispraven? i zo{to so otvoreni o~i? od pove}eto na{i tolkuvawa, mislam deka najblisku vo rastajnuvaweto na negovata elba sme so ovaa pretpostavka: deka i ispraven i so otvoreni o~i saka{e ve~no kopne`livo da bide zagledan kon negovata Makedonija!

Na denot na otkrivaweto na bistite na J.H.Xinot, v. êrnodrinski, Panov i R. Krle(od levo kon desno: Petre bakevski, Riste stefanovski, stojan êrnodrinski, vojdan êrnodrinski i trp~evski)

број 74-75, 2010 119

Da potsetime: vojdan Чernodrinski umre na 15 januari 1951 godina vo sofija. vo bio-grafijata {to mnogu godini podocna mu ja sos-tavija negovata sopruga Marija Чernodrinska i artistkata Mila savova koja nastapuvala vo edna od teatarskite grupi na vojdan, vaka e opi{ana smrtta na vojdan Чernodrinski: “Na 21 noemvri 1950 godina be{e izvedena jubile-jnata izvedba na piesata. (se misli na “Make-donska krvava svadba”) Pedeset godi{en jubi-lej - toa ne e malku! Polovina vek! vojdan Чernodrinski vozbuden doìveal da go vidi 50-godi{niot jubilej na piesata “Makedonska krvava svadba”! u{te istata ve~er dobiva slab srcev udar, a na 8 januari 1951 godina dobiva u{te eden udar i edna mrazovna no} se spu{ta zavesata na negovoto tvore{tvo!”

vojdan Pop - georgiev podocna poznat i sla-ven pod psevdonimot Чernodrinski, na{iot najzna~aen vtemeluva~ i osnovopolo`nik na dram skata literatura {to ja otvori najzna-~ajnata stranica na makedonskiot avtenti~en, izvoren i originalen dramski izraz koj eve ve}e bez prekin bujno i razgraneto trae pove}e od sto godini, e roden na 2 januari 1875 godina vo seloto selci, vo blizinata na Debar. Po-teknuva od vidno sve{teni~ko semejstvo. tatko mu georgi (\ur~in) Kuzmanov slavkovski na “~etivo i pismo se nau~il vo manastirot sv. Jovan bigorski kraj rekata Radika”, }e zapi{e podocna samiot vojdan vo “Rodoslovieto” {to samiot go sostavil.

sinot stojan go znae sekoj detaq od ivoto-pisot na tatka si. Raskaùva vo podrobnosi, te~no. Ne go prekinuvam, neka, so qubopitnost go slu{am, iako, se razbira, mnogu podatoci i momenti od ìvotniot letopis mi se dobro poznati od biografskata literatura za vojdan ko ja otsekoga{ mi bila vozbudliva i interes na.

sepak, po dolgo trpenie i vnimatelno sle-dewe na raskaùvaweto na vojdan, go prekinav i se vme{av so pra{aweto:

- Kolku pati dosega ste bile vo Makedonija? - Pove}epati, - veli, zapaluva nova cigara,

zabeleùvam, gi pali edna po druga, bez prekin, zna~i, gomem pu{a~ e, strasten. - Prvpat vo Makedonija dojdov koga imav 4-5 godini, - pro-dolì da raskaùva stojan. - Me dovede tatko

mi i majka mi Marija. vsu{nost, kolku {to se se}avam, a podocna seto toa vo spomenite to~no go rekonstruirav, tatko mi dopatuva vo Make-donija so svojata teatarska grupa. Mislam deka dava{e pretstavi vo skopje, bitola i solun.

stojan Чernodrinski e roden 1904 godina vo sofija.

semejstvoto na tatko mu vojdan vo 1886 go-dina bilo prinudeno da go napu{ti rodnoto selci. go pra{uvam stojana dali dobro gi znae pri~inite za napu{taweto na negovite predci na Makedonija?

- tatko mi mnogupati mi raskaùva{e za toa. Podocna seto toa toj go ima napi{ano vo “Ro-doslovieto”.

vojdan ima zapi{ano deka “napadite na Ar-nautite razbojnici za grabe`, go prinuduvaa tatko mi da go napu{ti seloto i da izbega vo grad ohrid vo proletta 1886 godina kade stanuva sve{tenik vo maalata “Чelnica”. Po ~etirigodi{no popuvawe vo ohrid, tatko mi go napu{ta gradot, prvo sam, a potoa go zema seme-jstvoto na 22 april 1890 godina i se preseluva vo sofija, kade go postavuvaat za prv sve{te-nik vo novoobrazovanata maala “Ju~-bunar”.

stojan prodolùva da mi raskaùva za sled-nite negovi doa|awa vo Makedonija. veli deka slednoto bilo vo 1941 godina, a potoa duri vo 1966 godina koga se snimal filmot “Makedon-ska krvava svadba”. toga{ go posetil i rodnoto mesto na tatko mu, seloto selci. za toa patu-vawe vo selci raskaùva:

- toa be{e proletta 1966 godina. so nekoi rodnini od skopje trgnavme so avtomobil, no do selci toga{ nema{e direkten pat. Moravme od nekade natamu da prodolìme pe{. be{e ubav son~ev den i poleka go fativme patot kon poleto. gledam, ubava, bo`ja priroda. Dobro se se}avam: cel den odej}i berevme drenki i taka poleka, vo nekoe posebno raspoloènie, go zdogledav tatkovoto rodno ogni{te za koe dolgi godini bezbroj denovi i no}i, taka ubavo, i ne`no i zanesno mi raskaùva{e tatko mi. No, koga vlegov vo seloto mislam deka ne{to be{e izmeneto od onie prikazni {to mi gi kaùva{e tatko mi. seloto re~isi be{e ispu-steno, a vo nego ìveeja samo nekolku seme-jstva. site se iselile, ja najdov i tatkovata ku}


a. vsu{nost, taa be{e razurnata i ostanata samo na temelite.

Na ova kaùvawe se nadovrzuva vnukot voj-dan. veli deka toj e prvpat vo skopje, vo Make-donija i deka odvaj ~eka sega, denovive zaedno so tatko mu stojan da zamine vo rodnoto selo selci kaj dedo mu.

stojan se zamisluva, mislite mu {etaat, tu e tuka, tu e vo sofija, veli:

- u{te mnogu moàm da raskaùvam za tatko mi. Dolga prikazna e toa. toj be{e mo{ne siro-mav ~ovek. se se}avam deka mnogu godini od ì votot minavme vo edna soba. vo taa soba dominiraa knigite. tatko mi postojano ~ita{e i pi{uva{e. Kaj nas doa|aa mnogu lu|e, pred s# artisti koi rabotea vo negovata teatarska grupa. taka, sobata se pretvori vo eden vid “mal teatar”. Jas seto toa go gledav so golemo vnimanie, a ~esto se slu~uva{e ako nekoj art-ist ne dojde na proba, tatko mi da mi re~e: “stojane, ovaa uloga ti }e ja markira{!”

go pra{uvam stojana zo{to ne stanal art-ist?

se nasmevnuva, veli: - toa be{e nekade vo 1912 godina. treba{e

da recitiram edna pesna, no otkako gi kaàv prvite stihovi, natamu ja zaboraviv. se mislev {to da pravam, pa gledaj}i nemo i upla{eno vo publikata, po~nav da pla~am. Publikata glasno po~na da se smee mislej}i deka toa e nekoj trik. No, jas i natamu ne izustiv nitu eden zbor i izbegav od scenata. so toa mojata “artisti~ka kariera” be{e zavr{ena. Podocna se zapi{av vo trgovsko u~ili{te i ìvotot trgna vo drugi nasoki.

tuka se vme{a vojdan. - za al, i jas ne projaviv interes za teatar,

- re~e. - Jas sum gradeèn inèner i nemam afiniteti za teatar. No, - prodolì vojdan, - zatoa, pak, mojot sin e celosno posveten na teatarot. studira vo Praga, fanati~no e vqu-ben i posveten na teatarskata umetnost.

se interesirav za psevdonimot Чernodrin-ski.

stojan vedna{, bez premisla, po~na da ras-kaùva:

(od levo kon desno) sinot na vojdan êrnodrinski, soprugata na Anton Panov, sopru-gata na Risto Krle, }erkata na Risto Krle i vnukot na vojdan êrnodrinski

број 74-75, 2010 121

- tatko mi na po~etokot od svojata kariera so svojata teatarska grupa daval nekoja pret-stava vo sofija. za vreme na pretstavata publikata ~esto se pra{uvala koj e avtor na piesata. Majka mi Marija, koja bila artistka vo grupata, po~uvstvuvala deka na krajot avtorot }e mora da se pretstavi pred publikata. go pra{ala: “Kako }e te pretstavime?” “Pod psev-donimot – Чernodrinski”, rekol. Majka mi taka i postapila. No, koga go videle, site po~nale da vikaat deka toa e sinot na sve{tenikot. No, toj psevdonim }e go zadrì do krajot na ivotot i so nego }e stane mnogu popularen pisatel.

stojan objasnuva deka psevdonimot Чerno-drinski e svrzan so rekata crn Drim kako tra-jno se}avawe na negoviot roden kraj. toa e edinstvenoto zna~ewe.

go pra{uvam vnukot vojdan kako go pameti dedo mu, vo kakvo se}avawe mu e ostanat.

- Pa, koga dedo mi umre, jas imav 18 godini. zatoa se}avawata i den-denes mi se sveì i trajni. Pametam, ~esto mi zboruva{e deka ~itaweto na knigi bez literaturna vrednost e izgubeno vreme i mnogu takvi soveti sekoga{ glasno i nastoj~ivo mi gi kaùva{e. Mislam deka dedo mi celiot svoj ìvot go podredi na edna povisoka cel, na edna golema ideja. toj edinstveno saka{e da go opi{e ìvotot na svojot nama~en i poroben narod. Postojano zboruva{e deka vo svoite dela ne saka ni{to da izmisluva, tuku, naprotiv, s# {to saka da napi{e e zemeno od ìvotot na svoite lu|e od Makedonija.

tuka vo razgovorot se vme{uva stariot sto-jan. Nekako spontano ottuka natamu toj ja dopol-nuva prikaznata za tatko mu.

- tatko mi ne saka{e da bide pisatel {to izmisluva, {to konstruira ili {to fantazira. toj be{e mnogu intelegenten i obrazovan ~ovek. Чuvstvuvav so kolku golema qubov i so kolku golema predanost mi govore{e za revolucio-nernite borbi vo Makedonija. toj ~esto mi raskaùva{e za nekoi nastani od selci ili od ohrid, koi podocna taka slikovito i avtenti-~no gi vnese vo svoite dela. Na primr, vtorata slika od “Makedonska krvava svadba” e avten-ti~en nastan. zatoa vo negoviot predgovor kon prvoto izdanie na “Makedonska krvava svadba#

vo 1900 godina toj taka ednostavno, iskreno i od srce veli: “[to napi{av jas? - Ni{to ne napi{av. Jas go prepi{av od s# u{te nena-pi{anata krvava istorija na Makedonija ona, koe ~itatelot }e go pro~ita, a gleda~ot }e go vidi vo teatarot”.

Dolgo trae sredbata. te~e razgovorot, kraj nema. i no}ta si vrvi nakaj mugrite. se se}avam, nikoj od nas ne saka{e nasila da go pre-kine ovoj razgovor i ovaa sredba. Ni be{e prijatno, ni be{e interesno. toa se retkite, edinstvenite sredbi. takvi se. zatoa se trajni, ve~no vreàni vo ubavoto se}avawe.

eve gi pred mene pette tomovi od izbranite dela na vojdan Чernodrinski. gi simnav od visokiot raft na mojata doma{na biblioteka. gi ottrgnav od zgr~enata ti{ina, gledam, fa-tile prav, odamna ne se otvoreni, ne di{nale sve` vozduh. i odamna ne ja setila qubopit-nata zdivka na svojot ~itatel.

Niv gi izdade, na vremeto, “Misla” (1976 godina), a gi podgotvi Aleksandar Aleksiev, ~ovekot koj najmnogu napravi, re~isi ìvotni otkritija, istraùvawa i priop{tuvawa na planot na makedonski avtori koi svoeto tvo-re{tvo go bea ìvotno zave{tile niz balkan-skite prostori niz mnogu burni, isku{eni~ki i dramati~ni vremiwa vo pove}e dràvi. Mnogu angaìrano Aleksiev toa go stori na planot na dramskite avtori i na dramskata literatu ra so {to ostavi traen beleg vo duhovnata rizni ca na makedonskiot narod. osobeno e zna~ajno {to najmnogu stori za vojdan Чernodrinski, ~ovekot koj “prv uspea da ja konstituira i afirmira na{ata drama kako samostoen literaturen rod”.

go ~itam, go prepro~ituvam Aleksandar Aleksiev koj so golema avtorska i li~na strast, te melno, analiti~ki i proniklivo ni go tolku va Чernodrinski i ni go objasnuva golemoto isto-risko zna~ewe i vrednost na pojavata, deloto i ìvotnoto iskustvo na vojdan Чernodrinski. “iako Чernodrinski be{e aktiven skoro {est decenii”, pi{uva Aleksiev, “toj prakti~no do-graduva{e eden ist mozaik. Prvite kamen~iwa {to gi vgradi vo nego bea prili~no nesigurni i deskriptivni fragmenti od ìvotot vo nego-vata tatkovina. ona {to go znae{e ili {to


be{e preìveal toj pobrza da go iznese na pokaz, no ne so namera da ja zadovoli èdta za li~na afirmacija, tuku da gi predo~i stra-dawata na svojot narod, uveren deka na toj na~in }e gi razbudi zaspanite, }e gi razdviì i okuraì poniènite i obespravenite da go pobaraat ona {to so pravo im pripa|a: sloboda i podnosliv ~ove~ki ìvot”!

vojdan Чernodrinski ne napi{a memoari. No, vo podocne`nite godini od ivotot ostavi t.n. spomeni ili “Rodoslovie”. toa se kratki potsetuvawa na negovite aktivnosti, na nego-voto poteklo, ivotni pate{estvija i odredeni rasvetluvawa na negovata aktivnost. “spo-menite” ili “Rodoslovieto” po obem ne e gol-emo, no tie bele{ki se mo{ne su{testveni za doobjasnuvawe na nekoi detali za negoviot ìvot i za negovata bogata teatarska aktivnost.

taka na edno mesto samiot soop{tuva, za-pi{uva: “Nikoga{ ne sum mislel deka }e gi doìveam ovie godini na koj sum sega (62) ili pak ona {to jas sum go preìveal }e pretstavuva nekakov op{testven interes. No i pokraj toa, se ubediv, deka ~ovekot i kolku da e male~ok vo op{testvoto vo koe se dvièl, sepak negovite ìvotni peripetii niz koi pominal, pobudu-vaat interes. i bidej}i nikoj ne znae {to }e se slu~i so nego interesno, toj ne pi{uva spomeni za doìveanoto. i koga }e dojde na moi godini i }e frli pogled na izminatiot pat, na vide-noto, na ona {to go slu{al, voop{to ne do-ìveanoto i gi pobara vo umot site tie ne{ta, }e najde deka mnogu {to e zaboraveno i }e se kae, kako mene, zo{to ne vodel bele{ki, pa maker tie za drugite da ne pretstavuvaat nika-kov interes!”

sega so denovi se druàm so delata na Чer-no drinski. leto e, è{ko e, a do kraj sum du-hov no ispolnet. Чernodrinski e edna epoha, edno dolgo i ma~no makedonsko vreme, li~nost {to postojano i vo sekoe navra}awe imaat {to da ni kaàt, da ni go zacvrstat na{eto nacio-nalno ~uvstvo. i da n# napravat pogordelivi vo istrajnosta, vo trpelivosta.

ete {to zna~at ubavite se}avawa, ubavite sredbi. Mu davaat nekoj drug, poinakov i pobo-gat tek na odminot na vremeto. Poubavo ~uvstvo. znam, se}avaweto na ubavata sredba so sinot

stojan i vnukot vojdan Чernodrinski vo Dram-skiot teatar vo taa ubava majska ve~er 79-tata godina me pottiknaa povtorno da se vturnam vo kr va viot i dramati~en svet na osnovopolo`ni-kot na makedonskata drama vojdan Чernodrin-ski. A toj svet - e Makedonija, makedonskiot ~ovek i negovite premreìwa niz istoriskite tekovi na vremeto. toa e makedonskata sudbina, nitu izmislena, nitu fantazirana, nakalemena ili knièvno nakitena, tuku naprotiv, ed-nostavno prepi{ana od vrutokot i tegobite na ìvotot, od srceto i du{ata na makedonskite bolki i stradanija.

vo mladosta, koga vojdan bil student vo grac, odràl predavawe na tema: “Koj e najdo-briot na~in za po~ituvawe spomenot kon golem-ite lu|e”. Rekol: “so prifa}aweto na deloto i ide ite na golemite lu|e najdobro i najzasluè- no moème da im se oddolìme!”

go slu{ame negoviot sovet. taka postapu-vame i kon nego.

123

Академикот Харалампие Поленаковиќ, во своето излагање зборуваше за Јордан Хаџи Константинов - Џинот и

притоа укажа на драмски дела врзани за името на овој наш преродбеник. Би сакал да укажам на една можност за откривање текстови со јасно изразена драмска форма во еден друг медиум, во ликовната уметност, поточно во иконописот од XIX век во Македонија.

Работејќи го повеќе години трудот „Сло-венските просветители Кирил и Методиј во делата на ликовните уметници од крајот на IX до крајот на седумдесеттите години на XX век“ кој наскоро ќе биде предаден за печат, посебно го обработив материјалот во кој се зборува за Јордан Хаџи Константинов - Џинот и неговото влијание врз иконографијата на композициите со Кирил и Методиј, работени од зографот Дичо Крстев од село Трасенче, во првите години од неговото творештво. Откако дојдов до сознани-ето за постоењето лично познанство и прија-телство помеѓу Џинот и Дичо Зограф, го свртев внима нието кон текстовите испишани врз одре-ден број Дичови икони. Сметав дека во недоста-ток на конкретни податоци и описи во зографските при рачници (Ерминии), како да бидат сликани Сло венските просветители, Дичо Зограф, сека- ко, осе ќал потреба од појаснувања кои, во тој период, можел да му ги даде Џинот. Тоа, впрочем го потврдува една Дичова икона насликана во 1861 година за црквата Св. Богордица во Скопје.

прилоГ кон проучуВањеТо на драмскиТе ТрудоВи на јордан хаџи

консТанТиноВ - џиноТ

За жал, оваа Дичова икона до денес не е за-чувана, поради тоа што изгоре во големиот пожар во 1944 година, кога до темели изгоре црвата Св. Богородица во Скопје. За среќа, неколку години пред пожарот, иконата ја фото-графирал, заедно со други икони и прилично детално опишал, Мирко Ф. Јовановиќ. (Мирко Ф. Јовановић, Православна саборна црква Св. Богородице у Скопљу, Споменица православног храма Св. Богородице у Скопљу 1835 - 1935, Скопље 1935, 365). Во обработката на оваа Дичова икона ние се потпираме врз она што може да се види од фотографијата со којашто располагаме, како и врз описот направен од М. Ф. Јовановиќ. Авторот на овој опис нагласува дека иконата е голема 49 х 62 см. и дека е интересно компонирана. Од левата страна е насликан Кирил, облечен во монашка облека, со црн сиријски вел на главата. Во левата рака држи голем свиток што го придржува од другата страна Методиј. Методиј, насликан од десната страна е облечен во богато украсена архиерејска облека со митра на главата. Тој во левата рака држи евангелие. Додека Кирил е прикажан црномурен, со четвртаста брада, млад, Методиј е со долга седа брада и прилично стар. На свитокот развиен помеѓу нив, испишани се букви од старословенската азбука. Под свитокот се насликани две маси. Врз поголемата се наоѓаат две мастилници со перата за пишување, а врз помалата, свиток со испишана азбука, книги,

д-р Коста Балабанов


шестар и едно ношче за сечење хартија. Во позадината е насликан пејсаж што го сочинуваат два реда куки, а зад Методиј, на возвишението кое е составен дел од пејсажот, насликана е твр дина на која, за да не дојде до недоразби-рање, е испишано името на градот Охрид. Но, во овој случај нас посебно не интересира дол-ниот дел од иконата, што завзема приближно една петина од просторот каде во рамки од издолжени, стилизирани акантови лисја се наоѓаат насликани сцени од кои првата од лево, прикажува цар во царска облека, седнат на престол. Левата рака ја пружил кон една жена, облечена, исто така, во царска облека. Таа е со диадема на главата, а рацете ~ се поставени за молитва. Над оваа ми ни јатурна композиција, со јасно изразен драмски распоред на личностите е испишан подолг текст, од кој може да се разбере дека жената е сестра на царот која моли царот да ја прими христијанската вера.

Во втората сцена прикажани се Методиј и сестрата Царева во еден кораб. Над сцената е испишан подолг текст од кој може да се разбере дека царевата сестра го моли учителот Методиј, да го воведе нејзиниот брат во христијанската вера.

Во третата сцена е прикажан пак Методиј, во монашка облека, застанат пред царот кој седи. Околу престолот на царот, одвај видливо, на-сликани се сцени од страшниот суд, ѓавол, душите на умрените во вид на голи човечки тела, зелена рамнина преку која тече огнена река исполнета со човечки тела, а во заднината насликани се цркви со кубиња, кои, секако, го претставуваат рајот. Горе, во облаците, насли-кана е раката Господова, во која држи терезија. Над оваа сцена е испишан, исто така, подолг текст од кој може да се разбере дека Методиј, во дијалог со царот му кажува ако не ја прими христијанската вера, ќе биде предаден во Пеколот. Над просветителите, од златен сегмент на небото благословува Исус Христос окружен со херувими. Описот на композициите го прика-жуваме во детали со единствена цел да се види дека се вложени напори во разработката на ми-зансценот, што по наше мислење не е исклучив производ на творештвото на Дичо Зограф. Токму илустрацијата на овие композиции, пропратени

со опширни текстови, н` упатуваат кон претпо-ставката за уделот и влијанието на Јордан Хаџи Константинов - Џинот, врз творештвото на Дичо Зограф, се разбира, во случајот со сликањето на словенските просветители и собитија врзани посредно или непосредно со нив.

Дека врската помеѓу Дичо Зограф и Џинот лесно може да се докаже покажува компараци-јата помеѓу текстовите напишани со раката на Џинот и композициите илустрирани од Дичо Зограф. Така, споменувајќи ги Солунските просветители Кирил и Методиј, Јордан Хаџи Константинов - Џинот во написот „Ответ вториј Г. Саву И. Радулову: Что е Јурук?“ (Цариградски весник бр. 120 од 9.51853 год.) со низа некри-тичности, како што забележува и Х. Поленаковиќ во своето дело („Во мугрите на словенската писменост“ Скопје 1973, 122), меѓу другото говори и за тоа дека: „... се крести всичка Болгарија, да ходи Методиј героикос при царја Болгарского, и му претставја две икони т.е. една Страшен Суд Божји Христов, другаја ученије грешников. Тој чудесниј филозоф и досто-приемчателниј героикос абие преобрати дома царев во Св. крештение...“. Текстот што го наоѓаме на Дичовата икона претставува, по наше мислење, само разбаратена верзија на погоре наведениот текст на Џинот. По овој повод ќе нагласиме само дека Џинот, покрај пишувањето стихови, патеписи, собирањето народни умот-вор би, лексички материјал, стари книжевно-исто-риски споменици, се занимавал и со составу-вање драмски текстови, во кои повеќе случаи имаат дидактичко патриотска и морали заторска тенденција. Разработката на сцените од Дичо-вата икона пропратена со дијалози, сметаме ја откри ваат врската со Џинот. Еден драмски текст составен од Џинот или текст испишан на старо-словенски јазик адаптиран од него со цел да биде изведен од учениците на скопското учи-лиште, на денот на празнувањето поменот на Кирил и Методиј, бил искористен од Дичо Зограф на споменатата икона, на која сцените прет-ставуваат само илустрација на позначајните сцени што ги содржал драмскиот труд.

Со цел да укажеме на драмската форма на овој текст го даваме во превод:

број 74-75, 2010 125

СЦЕНА I„(Сестрата зборува кон царот брат)“:Брате, прими ја верата христијанска да не

бидеш на овој век исмејан, а во иднина уште и погубен во Геена.

(Царот):Уверена биди сестро, дека ќе ја примам

верата хрстијанска“.

СЦЕНА II„(Царевата сестра зборува кон светителот):Наставниче, труди се, колку ти е можно да го

воведеш мојот брат во верата христијанска.(Светителот зборува):Ќе се трудам, царевно, со се срце“.

СЦЕНА III(Светителот му зборува на царот):Ако не ја примиш верата христијанска, ќе

бидеш предаден на овој неугасни оган.

(Царот зборува кон светителот):Ќе ја примам, но биди помошник и еднопле-

мениот народ да ме последува“.

Имајќи го во предвид овој текст и сцените што ги илустрира, станува јасно дека тој е извлечен од еден поширок текст во кој била разработена ко мплетно измислената приказна за покрсту ва-њето на бугарскиот цар Борис од страна на Ме-т одиј, еден од солунските браќа. Од текстот ис пи шан во „Цариградски весник“ видовме дека оваа приказна дошла до ушите и на Џинот кој во таа верзија измисленото собитие го раскажува со други детали, имено плашејќи го „Царот Бол-га рски“ со помошта на икони на кои се на сликани Страшниот суд и мачењето на грешни ците.

Како резултат на врските помеѓу Џинот и Дичо Зограф, во периодот на нивната дејност во Скопје, кадешто првиот е учител во училиштето при црквата Св. Богородица, а вториот зограф кој слика икони за црквата, би можело да се смета и поблиското запознавање на Дичо и неговата зографска тајфа со темата на Седмо-числениците. За оваа тема Џинот се искажува уште во 1853 година, во погоре споменатиот број на „Цариградски весник“ (9.5.1853 г.) на следниот

начин: „Во това време абие се јавиха седум спасители героикоси од Охрид езеро Лихнидон, где го днеска суштествуе манастир Св. Наум, прекрасен и великограден од Болгарски те ц а-ре ве“. Тоа што споменувајќи ги Седмо числени-ците, Џинот го наведува и манастирот Св. Наум, сметаме, може да се протолкува како желба да укаже на постоењето на композицијата на Сед-мо числениците дело на Трпе Зограф од Корча, насликано уште во 1806 година, со кое Џинот, без сомнение, бил запознат по време на својата посета на овој манастир. Но споменувајќи „седум спасители“ во „Цариградски весник“, Џинот не е сосема јасен дали во оваа бројка се содржани и Кирил и Методиј, или пак тој укажува на „седум спасители героикоси“ кои се следбеници на Солунските браќа. На што мисли Џинот, и кога вбројувал во групата на Седмочислениците, ќе ни покаже неколу години подоцна Дичо Зограф, сликајќи бројни икони со ликовите на Седмо-числениците прикажувајќи ги во композиција од девет светители, спрема Џиновото „седум спа-сители плус Кирил и Методиј, со што уште повеќе ќе не увери во личната врска помеѓу Џинот и Дичо, која потраела повеќе години.

Се разбира, на ова прашање околу појавата на драмски текстови на еден број македонски икони од периодот на XIX век, во иднина ние ќе му посветиме поголемо внимание што не беше случај досега, и се надеваме дека резултатите нема да изостанат.

126

„ А Штипјани - како и старите Атињани, и тие се љубители на театарот, музиката, спортовите и игрите“,1 остана запишано во белградските весници како сведоштво

Уште пред изградбата на салата на штипскиот

теа тар во 1870 година2, кога практично започнува историјата на овој театар како институција, Штипјани многу порано ја негувале театарската уметност. Иако се работи за време со многу ограничени можности, кога не било безбедно и слободно движењето по штипските улици и сокаци, сепак во рамките на верата како покро-вител, постоеле извесни слободи. Така во црковните дворови, каде практично се одви ви-вале сите животни активности на христијани те, гостувале разни патувачки театри па Штипјани имале можност да се забавуваат и одблизу да ги почувствуваат благодетите на театарските претстави. Исто така, училишните дворови на Петровден, кога се делеле свидетелствата на учениците, биле првите „ штипски театарски сцени“ со дијалози, рецитации драматизации, и музички точки изведувани од талентираните ученици.

1 „ политика“, Белград, 4 март 1923; „ Време“ , 20 март 1924

2 „штипската сцена “ била изградена 1870 год.во центарот на градот, до Гранд хотел, со средства на црковно-школската општина и средства на нејзиниот претседател, штипскиот добродетел и филантроп хаџи костадин. хотелот бил негова сопственост и во тоа време единствен хотел во градот. подоцна откако го подарил на црквата, таа била сопственик се до формирањето на кралството схс, кога ја менува сопственоста од црковна во државна, преименуван во хотел Београд.

Елена Јосимовска

сведоштва за тетарската дејност во штип низ сеќавања, репортерски белешки и публикувани

спомени од 19 и првите децении на 20 век

Театарската дејност во Штип ја среќаваме и во семејниот живот низ традициите за верските праз ници, почнувајќи од новогодишните суро-вари (за Василица), паганските џамалари и најпознатите покладни народни и митолошки сценски игри како што е „мечка се жени“ или „мечкини сватови“ па до велигденските бденија и процесии кои личеле на драматизирани митови и легенди. Овде неизоставно треба да се спо-менат и „повечеринките“ или вечерните седенки, каде се организирале хумористични сценски изведби за весело располежение на присутните.

И свадбените традиции не биле имуни, и во нив можеле да се препознаат сцени кои се многу блиску на театарската дејност, особено моментот на продавањето на невестата и понеделничките „погазејки“ каде се случувале автентични и незаборавни комични сцени без сценарио. Сепак Империјата под притисок на цивилизираниот свет била приморана да прави и отстапки . Со Реформите што ги направила: Танзиматот од 1845 год. за неопходност од просвета и отварање на училишта и Хати-Хумајумот од 1856 , за право на сопствена духовна култура, им отворила пат на Штипјани патувачките трупи дa ги заменат со свое вистинско театро3. 3 Тоа е стариот назив за театар како остаток од венецијанскиот дијалект. Во штипскиот говор се користат уште десетина италијанизми како што се: чинтезма, шпитале, паљачо, паланѕа, фруто, бало, ширто, пјато, талер, манџа,чименто, миндало и др. пренесени преку контактите со венецијанските трговци кои во штип изградиле свој склад за чување на трговската стока.Тоа е зградата на Безистенот која сеуште постои, во него денес е сместена уметничката галерија. наведените зборови во поголем број ги нема ни во српскиот ни во бугарскиот речник. и прочуените

istoRiJA NA teAtARot

126 број 74-75, 2010 127

Во недостаток на релевантна архивска граѓа за овој период, драгоцен извор на податоци секако ни се ретките оскудни статии објавени во печатот, некои од публикуваните Спомени и сеќавањата на современиците врз кои ние денес се потпираме кога се обидуваме да направиме ретроспектива на развитокот на театарската дејност во Штип. Според тие се-ќавања, што ги запишувале штипските „хро-нографи“ каков што бил и Коце Барутчија4, театарската дејност започнува од штипско Ново Село5 кога таму во почетокот на шеесеттите години од 19 век е отворено Неделно училиште6. Во него се одвивала една поширока просветно-културна активност, каде освен описменување на возрасните, постоела и библиотека7 која била користена и од граѓаните, се држеле предавања, обично за актуелни теми како што е обеди-нувањето на Италија, се зборувало за ликовите на Гарибалди и Мацини, а потоа се развивале дискусии по темите. Овде несомнено се калел ре волуционерниот дух на штипската младина. Се драматизирале мотиви од познати народни песни во кои најчесто се користел мотивот тестирање на верноста на сопругата и сл. Се

штипски мандолинисти најмногу го барале венецијанскиот тип на тамбура со полувалчест труп и краток „врат“.

4 коце Барутчија како и повеќето штипјани ги бележел сите поважни настани од историјата на штип. Во неговата „хронографија“ е запишан и настанот од 1877, пет дена пред Божик, кога хаџи ефремица парнаџиска се согласила да „излезе на кадро“, да се фотографира.

5 ново село неколку векови не било споено со градот и долго време функционирало како „самостојна христијанска република“ . Го имало апсолутниот примат во просветата и културата и во него живеело богато и угледно градско население. Всушност во градот единствено Варош маалото(на просторот околу градската црква и под исарот) било населено со христијани и по бројност било многу помало.

6 неделните,празнични или мисни училишта биле претходници на чи-та лиштата.

7 национална установа-Библиотека „Гоце делчев“ штип, 2006,стр. 12.

драматизирале приказни, како што е приказната за страдалницата „ Геновева“ чии невини солзи што ги пролеала, долго време биле предмет и на домашните разговори, се организирале за-бав ни музички точки. Со еден збор Неделното учи лиште всушност имало своевидна улога на кул турен центар, нешто слично како што подоцна би ле Читалиштата.

Покрај театарската, Новоселци ја познавале и филмската уметност. Браќата Јордан и Ефрем Ча неви од Ново Село, чии потомци денес живеат во Штип, биле сопственици на апаратура за про екција на филмови. Со таа апаратура, тие како патувачко кино,уште многу порано пред Хуриетот, оделе и во другите градови и села околу Штип каде ги прикажувале филмовите.8 Подоцна, од 1872 година,со отварањето на Читалиштето, кое било сместено во просториите на „театрото“, и потоа 1873 Читалиштето во Ново Село, некои негови членови изведувале дра-матизирани приказни, како што биле „Геновева“, „Страданијата на царевиќ Алексија, божјиот угодник“ и др.

За театарската уметност на Штипјани писме но ни соопштува и Дамјан Груев во своите „Спо-мени“9 тој вели: „Идната година (1895) на штип-ската сцена се даваа театарски престави „Иван-ко“10 и слични револуционерни пиеси. Зе мавме учество- јас, Делчев, Делииванов, Ѓурков. Чи-тавме и предавања.“ По двегодишниот престој во Штип на сестрано активните револуционе ри на чело со Делчев и Груев, а и поради политичките

8 податоците ги дала ленче кирова пуздерлиска, внука на јордан, ед ниот од браќата сопственици на кино апаратурата.

9 Љ.лапе, избрани текстови за историјата на македонскиот народ, скопје 1965, стр. 158.

10 „иванко, убиецот на асен I“ од Васил друмев издадена 1872 година.



нас тани во врска со комитската дејност, извесен пе риод замреле театарските изведби, освен оние во училишните дворови во Штип и Ново Село, на празникот Св. Кирил и Методи (24 мај) и на Петро в ден (12 јули) кога се делеле свидетелства та за успехот на учениците. Преку содржината на овие приредби се популаризирале ослободите-лните и патриотските идеи.Многу живи беа сеќавањата на старите Новоселци дека на една ваква приредба во првите години од 20 век, во училишниот двор во Ново Село, била драмат-изирана познатата песна „Хаџи Димитар“ од Хри сто Ботев што тие ја паметеа како „Жив е тој, жив е там на Балкана“.

Постојат сеќавања од стари Штипјани , Петре Голов – Диндето и Петре Караѓозов, кои што ги запишал Атанас Николовски, тие ги паметеле Гоце и Даме како нивни учители и организатори на ученички приредби пред родителите и граѓан-ството и дека многу години пред Хуриетот, во штипскиот театар гостувал познатиот драмски писател Војдан Чернодрински со својата театар-ска група. Репертоарот на претставите не ни е познат, претпоставка е дека можеби била изве-ду вана и неговата „Македонска крвава свадба“.11 Но, со сигурност се знае дека во првите месеци од јулската револуција на младотурците, 1908 година, на „штипската сцена“ неколку пати била репризирана драмата на Војдан Чернодриски „Македонска крвава свадба“ макар со знатни цензурирни места, во кои за Турците биле упо-тре бу вани поостри изрази. Главните улоги им биле доверени на учителите-Штипјани: Наунчо

11 атанас николовски, „културни дејности и институции на штип“, нип „ Трудбеник“ скопје 1964

Османков,12 Славко Манев, Јордан Ѓурков,13 Димитар Нетков, Мише Пилатов, Јордан Чемков, Трајчо и Марика Станчови, а главната женска улога ја играла Мери Здравева, убавата и талентирана учителка, дојдена од Бугарија14.

Постарите Штипјани, исто така со радост се сеќаваа за првите настапи на оркестарот на учителот Наунчо Османков 1905- 1906 год. Ова музичко друштво,во состав : покрај Наунчо, Славко Нетков,Александар-Санде Бабамов, Пане Гочето, Мише Иконмски, Пане Сара фов, Ѓошо Ѕиврев, Мане Витларов, Мане Чуч ков, Ване Бандето, Васил Гранката и Симон Пењуш-лија, не приредувало концерти само во Штип туку гостувале и во блиските градови. Така во еден напис во весникот „Отечество“ се вели: „Ни соопштуваат од Штип дека музичкото друштво-оркестар од овој град, на 13 август 1909 година направил излет до градот Кочани каде дало два музички концерти. Првиот концерт бил посетен главно од воени и административни чиновници, а вториот од граѓаните со своите госпоѓи. Оркес-тарот оставил одличен впечаток. Граѓа нинот Јордан Казабов му подарил на друштвото 7 турски лири, а комитетот „Итихад-тереки“,една турска лира. Последниот ги пресретнал со оду-шевување, а Џезареизи одржал говор и ги поз-дра вил штипските браќа со „добро дошле“. Дру ш твото останало многу задоволно од добриот прием и им оставил такви впечатоци што кочан-ската младеж почнала да мисли за формирање

12 наум-наунчо османков покрај тоа што бил учител, бил голем талент за музика, 1905 година го формирал првото музичко друштво-оркестар

13 учителот јордан ѓурков е автор една книга под наслов „астибо“

14 сеќавања на славко манев, еден од актерите во претставата, што ги запишал Тодор маневиќ


Учесници во операта “Паљачи”

број 74-75, 2010 129

на свој оркестар“15. Според сеќавањата на Коце Рибарче16 таа година по Ху риетот, 1909, на приредбите во чест на Петро вден биле присутни и високи турски чиновници од градот меѓу кои и градскиот воен командант Наџи беј. Со него покрај другите, како придружник аѓутант бил и мла диот офицер Мустафа Ќемал, идниот творец, ре форматор и водач на модерна Турција, Ататурк. Програмата наполно успеала, особено бил впечатлив настапот на познатиот штипски дует Шенка Муова и Пилосо Слеански. Има спомени дека во тоа време, 1910 година, во Штип гостувала и софиската театарска трупа „Смјах и с‘лзи“17.

Една година по тоа, 1911, турскиот режим повторно бил заострен од настаните кога „пукнала бумбата во Шардаванот“ и кога од таа ужас на експлозија чаршиската џамија во Шад-рванот била урната до темел. Тоа предизвикало масовен колеж по штипскиот пазар, бидејќи било пазарен ден, во кој не биле поштедени и децата.

Од есента на следната 1912 година и летото 1913, Штип се преполнил со разно национални војски, учеснички во Балканските војни. Но и во тие бурни воени години кои негативно се одра-зиле на културен план,сепак се одржувала понекоја културна манифестација. Така во сеќавањата на некои од постарите штипјани се зачувани спомените за настапи на пеачки групи и хорови. Многу впечатливи биле настапите од 1913 и 1914 година на пеачката група со која ра ко водел хороводителот Мирчиќ . Потоа музичката група на Коле Ќулумов кој во 1915 година веќе станал централна фигура на кул-турните активности во Штип18.

Пет месеци по крајот на Втората балканска вој на 1913, со цел да го изучува јужнословен-скиот мелос во Штип доаѓа чехот Карел Мор19. Веднаш бил назначен за наставник по музика и пеење во штипската прогимназија, отворена на 29 октомври 1913 година. Тој во Штип веднаш основал ученички хор, формирал аматерска

15 „отечество“-солун бр.53 од 22.VIII.1909 година

16 атанас николвски ...................

17 сеќавања на славко манев ...........

18 атанас николовски ...................

19 карел мор е роден 1873 година во чешкиот град Белохрад, компози-тор на две опери и неколку оперети,а некое време бил и диригент на пра-ш ката филхармонија, имал и своја оперска дружина, во штип дошол со на мера да го изучува јужнословенскиот мелос.

театарска група и наоѓајќи меѓу градските младинци музички таленти, му предложил на директорот Лазар Трипковиќ и професорот Драган Илиќ да се изведе една од неговите оперети. Овој предлог бил одобрен и од инс-пекторот Алекса Станојевиќ. Во првата година од Првата светска војна Карел Мор ја реализи-рал својата идеја. Но и овој обид за организирање на забавен живот во Штип траел многу кратко. Во почетокот на ноември 1916 година српските власти го напуштиле Штип а бугарските ја затвориле прогимназијата во 1917 и 1918 година поради бројните австриски, германски и бугарски војски кои како резерва кантонирале во градот.

Во градот на Отиња и Брегалница 1914 година се појавува нешто што личи на театар, но само подвижни слики на бело платно, и без говор. Салата до Гранд Хотел, изградена да служи за театарски престави, ја закупил од црковно-школската општина, заедно со хотелот, хоте-лиерот Сава Тодоровиќ од Врнци и на сцената ја монтирал апаратурата за проектирање на филмови. Штипјани се насладувале гледајќи ги првите филмски ѕвезди но само до крајот на октомври 1915 година, кога во еден двор од Исарското маало газда Саво кришум го закопал филмскиот апарат и моторчето со динамата за електрика за да не им падне в раце на бугарските власти.

Велат „кога оружјето зборува музите молчат“, така беше и во Штип. Културниот живот во Штип доживеал нов подем непосредно по Првата светска војна.Театарската дејност повторно започнала во летото 1919 година, шест месеци откако повторно била отворена прогимназијата, прогласена за полна Реална гимназија од уче-бната 1920/21 година, на чело со директорот Лазар Трипковиќ, кој две години потоа оди за директор на белградската реалка, и со старите наставници: Драгослав Илиќ наречен од учени-ците „Вепо“ поради неговиот изговор на зборот „лепо“, гласот л го изговарал како в, потоа нас-тавничките Лецка и Полексија Јоксимовиќ, Ѓура Обрадовиќ, словенците Франце Графенауер и Жужек, руските бегалци Иван Феофилактов, Александар Лукијанов, грофот Вилковски и чехот Лојзе Соколовски20. 20 лојзе соколовски предавал музика и пеење во штипската гимназија, ја раководел соколската орга-



Културно-уметничкиот живот во Штип запо-чнал со голем интензитет во првата година по крајот на Првата светска војна, и претставува продолжение на традицијата започната уште од времето на учителите Димитар Павлов, Јосиф Ковачев, Александар Захариев а подоцна и Гоце Дел чев и Дамјан Груев. Секоја недела предпла-дне во ресторанот „Ослобоѓење“, меѓу Шадрванот и главниот мост на реката Отиња, се органи-зирале предавања и како и порано , по преда-вањата се развивала слободна дискусија околу темата, будно се следеле вестите за повоените настани во Кралството, развитокот на револу-цијата во Русија, се поведувале и политички разговори21. Предавачи биле првите идни шти-пски студенти кои организирале и неколку музи-чки концерти а биле приредувани и претстави низација, го основал и раководел музичкото училиште при штипскиот театар. 21 Во политичките разговори најчеста тема меѓу штипјани биле Вил соновите 14 точки за самоопределување на народите а поради секојдневното споменување на имињата на ленин и Троцки, шумарскиот инжинер страхил санев – дурудано го добил прекарот „ленин“ а аптекарот Васил Вошката за цел век го нарекле „Троцки“. и тој бил истакнат член на првата театарска аматерска група по првата светска војна.

на пиесите „Честитам“ од Коста Трифковиќ, потоа „Лажа и паралажа“ и „Белград некогаш и сега“ од Јован Стерија Поповиќ. Пиесите ги режирал професорот Драган Илиќ - Веп. Набргу по концертите на првите штипски студенти, културно уметничкиот живот се збогатува со основањето на „Прво штипско пеачко здружение“ под претседателство на музичкиот ентузијаст Си-ниша Јовичиќ родум од Ваљево. Хорот бил мешовит составен од 30 члена. По четири години пеачкото друштво на Драго Комарчиќ од Зајечар и хорот на Синиша Јовичиќ го формирале пеачкото друштво „Јединство“, кое покрај сопствената концертна дејност се вклучило и во оперските изведби на штипскиот Повластен театар во1925-26година.

Еден од обновувачите на културно-уметнич-киот живот во Штип, д-р Боро Пингов-Пингата, во своите сеќавања пишува: „Од јули до август организиравме три концерта и една театарска престава. Во музичкиот дел на концертите и пиесите, летото 1919 година учествуваме сите што требаше од септември да заминеме на студии: -јас, Тодор Нетков, Димитар Караџа, Бојан Санев Цифунката, Панче Настев, Панче Аџидимитрев, Петре Влашчето, Ристо Поп Ѓорѓичка, Славко Нетков, Илија Ќурчиски и кочанчанецот Петар Поп Јорданов22, кој беше еден од најдобрите артисти на штипскиот теа-тар“23.

Преставник од нешто помладата генерација штипски студенти, д-р Глигорче Ќурчиски се сеќава: „Како ученици во вишите класови на гимназијата често приредувавме театарски престави под раководство на професорот Дра-гослав Илиќ. Ние често изведувавме драмски дела, а во нашата аматерска група сами се при клучуваа и талентирани младинци, занает чии и трговски помошници, меѓу првите Митко Зај-чето. Се сеќавам сум играл во „Лажа и паралаж а“, во „Ѓидо“, „Покондирена тиква“ и други драмски творби. Прво ние гимназистите учествувавме во изведбата а откако се оформи штипскиот театар имаше доста голем број на дилетанти од трго-вско-занаетчиските младинци, кои членуваа во 22 петар поп јорданов подоцна истакнат адвокат, е постар брат на тра-гично загинатиот медицинар Тодор поп јорданов.

23 Тодор маневиќ, културата и културните дејности во штип меѓу двете светски војни, необјавен материјал.


Плакатот во операта “Паљачи

број 74-75, 2010 131

градскиот хор „Јединство“ рако воден од Коле Ќулумо, Славко Нетков, Ристо Поп Ѓорѓичка и Мане Чучков, одлични музичари ама тери и собирачи на народни песни од шти пскиот крај. Јас од 1919 година пеев во гимназискиот хор, прв тенор и солист, а после уче ствував како Арлекино во операта „Паљачи“24.

Благородна Бурева, првата македонска опе-рска примадона, потврдувајќи ги сеќавањата на д-р Пинга и д-р Глигорче Ќурчиски во своите спо мени вели: „ Од самиот почеток меѓу првите аматери: Мане Чучков, Благој Монев, Никола Нетка, Киро Караџа, Тодор Поп Јорданов од Кочани, Тодор Мировски, Марика и Станка Ѕигови, Ленче Гочева, Невена Аџикимска, Не-вена Пенушлиска, Асенка Кошевалиска,Стојка Пецкова, Марика Кантарџиска, Роза и Васил Којзаклиски и други штипски младинци бев и јас, и тоа долги години. Последната наша прет-става пред да биде формиран аматерскиот театар 1923 година, ја режираше матурантот Методија Попов од Берово, бидејќи Драгослав Илиќ-Вепо беше преместен во Гевгелија за директор на тамошната прогимназија. Методија

24 исто

беше голем ентузијаст. Меѓу првите пиеси беа „Ѓидо“ и „Зона Замфирова“, јас како Зоне а Мане Чучката како Мане кујунџијата“,.... На местото на Драгослав Илиќ 1923 год. дојде Душан Буди-мировиќ од Нови Сад. Тој со нас во април 1923 ја изведе Молиеровата комедија „Тврдица“ (Скржавецот), а во август истата година се основа Штипско театарско здружение под прет-седателство на адвокатот Сава Петровиќ, познат по својот поетски псевдоним „Арман Дивал“. Салата секогаш беше преполна, и за три години, додека Будимировиќ беше управник, дадовме во Штип и околните градови и села над 300 престави, но бевме млади и со голема љубов работевме, се разбира бесплатно....“25 Профе-сорот Душан Будимировиќ, првиот управник и организатор на аматерскиот театар во своите спо мени за формирањето на аматерската теа-тарска група во Штип што ги испратил во писмо 1958 година, по покана од штипскиот Народен театар вели: „Беше крајот на февруари 1923 година, кога со пајтон шибан од ветрови преку Овче Поле дојдов во Штип заедно со другите настинати патници. На ѕидовите пред Гранд хотел излепени, со рака напишани плакати со објава за изведување на Гогљевата комедија „Женидба“ во режија на матурантот Методија Попов....После два месеца, уште во април, ние ја игравме Молиеровата комедија „Граѓанинот благородник“/ неточно, тоа била комедијата „Скржавецот“ .... Меѓу артистите беше и Љупчо Арсов, тогаш ученик во VI клас / неточно, Љупчо никогаш не учествувал во изведбите а тогаш бил ученик во IIIклас.

Во весникот „Време“ од 1 мај, значи шест дена после премиерата изведена во штипскиот аматерски театар, објавена е една фотографија од „сцената со Луј XIV“, на која се препознаваат ликовите на Киро Караџа и неговата свита ,„дворски дами“ сестрите Марика и Станка Ѕигови, Ленчето Гочева и Тодор Поп Јорданов. Нешто подоцна, на 17 мај „Илустровани лист“ објавил една фотографија од III чин I призор на комедијата Скржавец, на која се препознаваат ликовите на Тодор Мировски, Блаже Монев, Никола Нетката, Методија Попов и Васил Вош-ката. 25 исто


Сергеј Михајлов


Единствената просторија на штипската „сала“ која била во должина од 40-45 метри и ширина 15 метри завршувала со метар и пол крената сцена. Таму се проектирале филмови бидејќи хотелиерот Саво ја нашол закопаната апаратура во одлична состојба. Платното било поставено над влезот а од сцената механичарот Жак ја пуш тал лентата, додека прочуениот мандолинист Тоде Симето ја приспособувал музиката за она што се прикажувало на екранот, најчесто молен од публиката да го свири валцерот „Тубер-кулозата“. Салата по барање на градежна та управа од Штип, Сава Тодоровиќ генерално ја реновирал и во неа и понатаму продолжиле да се проектираат филмови и да се изведуваат театарски престави.

Имало и други забавно и спортско-гимна-стички приредби: гостувале двапати Кубанските козаци, изведувајќи на рамништето зад старите касарни, џигитски атракции на своите коњи. Потоа одржал концерт и прочуениот хор „Донски ко заци“, па студентскиот хор „Обилиќ“ од Белград чии член бил и Славко Нетков од Штип. Јуре Ткалчиќ, професор од загребскиот конзерва-ториум, виртуоз на виолина, доживеал овации од бројната штипска публика. Многу успешно гостување било петнаесето дневото гостување на скопскиот Народен театар, од 8 – 22 јуни 1923 година.26 За овој настан белградска Политика објавила: „ Денес во Штип ќе пристигне скопскиот народен театар. Меѓу граѓанството владее голема заинтересираност. Репертоарот ветува убави наслади: Воображениот болен од Молиер, Ревизор од Гогољ, Змија девојка од Чехов, Кар-лова тетка, Шокица и Коштана, во насловната улога Ана Дорјан и други. Билетите се купуваат како да е јамата“27. И навистина гостувањето на скопскиот театар бил голем поттик за штипските аматери па веќе на 22 август 1923 година започнала првата театарска сезона на штипскиот театар. Она што сакам да го кажам како соп-ствено видување е дека штипскиот театар во однос на другите театри во Македонија своите

26 „политика“, 8 јуни 1923 година

27 Зборот „јама“ е карактеристичен за штип,значи грабеж-разграбување, обично се користел во матните воени времиња кога во отсуство на адми-нистративна власт, граѓаните просто разграбувале се што може да се земе од дуќаните и маазите и од напуштените домови и си носеле дома.

актери ги регрутирал од сопствените редови со многу мал процент на актери дојдени од страна.

Театарската дејност во Штип во периодот 19411944

Колку повеќе се ближеле бурните денови на Втората светска војна, толку повеќе културниот живот во Штип почнал да замира.Во време на воспоставуцање на бугарската администрација во 1941-1944 се правеле усилби за театарски живот но без успех. Биле доведени артисти од Бугарија да даваат приредби, но биле многу не квалитетни и населението не ги прифатило со кој знае каков интерес и симпатии. Единствено уметникот-војник, Анани Анев, артист од Софија успеал во првите месеци од административната власт на Бугарија, да собере еден дел од чле-новите на бившиот театар и други граѓани љубители на театарот, и со нив да ја подготви „битовата пиеса“ Неразделни од Иван Вазов, бугарска верзија на познатиот љубовен роман за Ромео и Јулија. Но на тоа застанало се, не се успеало возобновување на градскиот театар. Подоцна, група студенти и ученици од градот ја извеле македонската драма „Печалбари“ од Антон Панов, во режија на студентот Владимир Манев. Оваа престава имала и добротворна цел, целиот приход од преставата му даден на еден студент без родители за да може да ги продолжи студиите во Бугарија. Во 1943 година учениците од гимназијата jа одиграле комедијата „Голе-манов“ од бугарскиот комедиограф Ст.Костов. Делото било одлично подготвено и публиката многу убаво го примила. Во него учествувале: Блага Делибашова, Галба Џидрова, Дончо Арнаудов, Илија Пуздерлиев, Лазар Кескинов, Мијалче Коцев, Методи Николов, Ристо Џидров, Ристо Чепреганов, Светлана Чушкова, Станка Денкова, Тодор Трендафилов и др. Тоа бил целиот репертоар во тие години и обиди за обновување на Повластениот штипски театар немало.


133


1900 - 7 НОЕМВРИ Праизведена е „Македонска крвава свадба“

(Со фија, салон на „Славјанска беседа“) од Вој-дан Чернодрински,во изведба на кружокот на „Ма ке донски зговор“. Режисер В. Ч., толкувачи на главните улоги С. Размова (Цвета) и В.Ч. (Спа се).

1900Во почетокот на годината, Патувачкиот

театар на Љуба Раичиќ-Чврга во Градскиот театар „Шубан и Ватан“ ја прикажал претставата „Коштана“ од Б. Станковиќ, а по тоа заради затоплување на зградата се префрлиле во хотелот „Турати“. Таму ги прикажале претстави те „Ѓидо“ и „Ивкова слава“ и некои едночинки.

1900Во декември во Софија е објавена драмата

„Македонска крвава свадба“ (трагедија во 5 дејствија на македонски говор) од Војдан Чернодрински.

1903 - 3 ФЕВРУАРИОрганизирана театарска претстава пред

борците на комитска чета и овчари на Сетинска планина. Претставата била прикажа во овчарска колиба, а исполнети биле борците Абдураман, Кице и Дине Кљусев.

1904 - 29 АПРИЛСписанието „Бранково коло“ го објавила

написот на А. Гавриловиќ со наслов „Пред

ТеаТарски деноВи За памеТење

четвртата книжевност“ во кое, покрај другото, пишува: „... Зимоска, во Белград и уште некои други градови во Кралството Србија, гостуваше македонската театарска група под водство на Чернодрински. Таа, на македонски јазик, прикажа оригинални македонски драми. Кратко речено, бевме исправени пред обид на нова духовна култура, литература и уметност - македонска. Не треба да се залажуваме. Она што го прикажа Чернодрински не беше жаргон... самата појава на неговата македонска продукција, говори дека стоиме пред зачетоците на нова, четврта, лите-ратура на словенскиот југ. А ние на тоа му ракоплескаме...“.

1906.Махмут Шефкет паша, скопски валија, ја из-

гра дил првата театарска зграда во Скопје.

1908 - 13-24 СЕПТЕМВРИНародниот театар од Софија гостува во

Битола и Прилеп со претставите „Мадам Сан Жен“ од В. Сарду, „Доходно место“ од Островски, „Севилскиот берберин“ од Бомарше и „Дамата со камелии“ од А. Дима - Синот.

1908 - 3 ЈАНУАРИВо манастирот Св. Јован Бигорски, аматери-

галичани прикажале театарска претстава во два чина од печалбарскиот живот. Претставата ја подготвил учителот Љутфиев, а артистите говореле на македонски јазик.

ристе стеафановски


1909 - 28 СЕПТЕМВРИВо салонот на „Конституциониот клуб“ во

Битола, театарот на Војдан Чернодрински ги при кажал претставите „Фамилијата на преста-пникот“ од Џакомети и „Жетвата“ („Маке донска крвава свадба“).

1909 - 25-27 ОКТОМВРИНародно позориште од Белград, гостува во

Ско пје со претставите „Коштана“ од Б. Станковиќ, „За дужбина“ од М. Шапчанин, „Љубовно писмо“ од К. Трифковиќ, „Смешни прециози“ од Молиер и „Ѓидо“ од Ј. Весеиновиќ.

1913 - 1 ОКТОМВРИОснован прв професионален театар (народно

позориште) во Скопје. Управител Бранислав Нушиќ, прва претстава „Крунисувањето на Душан“. Прикажана е на 9 јануари 1914. Подоцна е формиран театар во Битола.

1914 - 3 ФЕВРУАРИПожар го претворил Турскиот театар во Скопје

во прав и пепел.

1918 - ОКТОМВРИНепосредно по пробивањето на Солунскиот

фронт, т.н. Воен театар со дејност во Солун, Воден и на фронтот, предводен од директорот Михајло Лазиќ, во Битола започнало со работа “Градско позориште у Битољу“.

1919 - 27 ЈАНУАРИСо претставата „Хеј Словени“ од Р. Одавиќ

прикажана во ресторанот „Зрински“ по втор пат е отворено Народното позориште во Скопје на чело со Бранислав Нушиќ.

1919 - 19 ЈУНИВо Скопје е изградена „арената“ или „дрвена та

куќа“, а во неа театарот започнал со работа на 16 октомври 1919 година.

1923 - 16 АВГУСТСо акт на Великиот жупан бр. 8323 во Штип

е основано „Штипско театарско друштво“. Теа-тарот активно работи до 1927 година. Директор и главен режисер на театарот е Душан Буди-мировиќ. Изведувани се: „Венецијанскиот трго-

вец“ и „Хамлет“ од Шекспир, „Царството на мра кот“ од Толстој, „Сирано де Бержерак“ од Рос тан, „Ревизор“ од Гогољ, „Македонка“ од Д. Бу ди мировиќ и Славко Нетков и др.

1923 - 16 АВГУСТСо кат бр.8423 е основано „Штипско театарско

дру штво“ напредно по првото гостување на „Скопското народно позориште“ (јули 193 год.). За управител и главен режисер бил назначен Душан Будимировиќ, драматург и наставник во артистичката школа Ѓорѓе Обрадовиќ, секретар Ми ленко Батистиќ, благајник Михајло Пенушли-ски, Кирил Караџиќ - технички раководител и сценограф, инспициент Глигорие Марковиќ, су-флер Љубомир Тасевиќ, членки-артисти Бла-городна Бурова, Даница Будимировиќ, Елена Пар наџиева, Олга Батистиќ, Роза Казаклиева. Членови: Божо Митровиќ, Васил Козаклиев, Глигорие Ќурчиќ, Глигорие Марковиќ, Иво Суиќ, Љубомир Тасевски, Миленко Батистиќ, Раде Трниниќ, Кирило Караџиќ.

1923На 2 септември премиерно е прикажана „Ма-

ке донка“ од Душан Будимировиќ и Славко Нетков. Народна со пеење во три чина. Напиша но на македонски јазик а во изведба на театарот во Штип. Насловната улога ја толкува Благородна Бурева.

1925 - 29 АВГУСТПремиерно, за прв пат во Македонија е

изведена операта „Палјачи“, режија Душан Бу-димировиќ, диригент Сергеј Михајлов, настапи ле: Андрија Шчербаков, Благородна Бурева, Славко Нетков, Ристо Ѓорѓичков, Глигорије Ќурќиќ.

1926 - 6 МАРТ Во Штипскиот театар е прикажана детската

опера „Ружица“ („Трнорушка“) композитор Сергие Михајлов, а ја извеле учениците од гимназијата во третиот чин имала и балет во кореографија на Даница Будимировиќ.

1927 - 26-28 ОКТОМВРИПуштена е во употреба новата зграда на

Народното позориште во Скопје со премиерните


број 74-75, 2010 135

претстави: „Старо Скопје“ од П. Илиќ, „Господин од Пурсоњак“ од Молиер, „Пламен“ од А. Кист-мекер. Театарот добил ново име: „Скопско народно позориште Краља Александра I“.

1928 - 16 ЈУНИВо „Народното позориште Краљ Александар

I“ премиерно е изведена пиесата „Бежанка“ („Лен че Кумановче“) од Васил Иљоски, режија Јосип Срдановиќ, музика Стефан М. Шијачки на ма кедонски јазик.

1931Петре Прличко формирал „Државен повластен

вардарски театар Боем“. Членови на трупата биле: Трајко Чоревски, Благоја Црвенков, Пре-драг и Блашка Дишленковиќ и други. Биле прикажувани пиесите: „Воскресение“ од Толстој, „На запад ништо ново“ од Ремарк, „Македонска крвава свадба“, „Печалбари“, „Антица“ и други. Во театарот гостувале Добрица Милутиновиќ, Раша Плаовиќ, Нада Урбанова...

1933На 18 и 19 ноември 1933 година, гевгелиските

аматери гостувале во Солун во организацијата на Југословенскиот клуб. Првата вечер ја при-кажале претставата „Пороен дожд“ од Пецијо, а другата вечер „Зулејка“ од М. Димиќ. На 26 октомври 1935 год. по трет пат гостувале во Солун и со успех ги прикажале претставите „Кош тана“од Б. Станковиќ, и „Белград некогаш и сега“. Второто гостување е во текот на 1934 г. со „Со мнително лице“ и „Печалбари“. Групата го добила и името „Повластено дилетантско позо-риште“, од неговото основање со него раководел Сава Павловиќ.

1936 - 3 МАРТВо Скопското позориште премиерно е при-

кажана пиесата „Печалбари“ од Антон Панов, режија Јосиф Срдановиќ, музика Стефан М. Шијачки, на македонски јазик.

1937 - 27 АПРИЛВо Скопското позориште премиерно е при-

кажана пиесата „Нагазио човек“ („Чорбаџи Теодос“) од Васил Иљоски, режија Јосиф Срда-

новиќ, музика Стефан Шијачки, на македонски јазик.

1937 - 12 ОКТОМВРИВо Скопското позориште, премиерно е при-

кажана пиесата „Заточеници“ од Анѓелко Крстиќ, режија Јосиф Срдановиќ.

1938 - 27 декемвриВо Скопското позориште премиерно е при-

кажана пиесата на „Новац је убиство“ („Парите се отепувачка“) од Ристо Крле, режија Јосиф Срдановиќ, музика Стефан Шијачки, на маке-донски јазик.

1933 -1939По Првата светска војна Димче Трајковиќ

организирал своја театарска трупа. Својот „Скопски мал театар“ го создал 1933 година. Во него членувале Тодорче Николовски, Петре Пр-личко, Трајко Чоревски и други. Ги прикажувале пие сите: „Печалбари“, „Рудари“, „На синџирот“ и други.

1940 - 2 ЈАНУАРИВо Скопското позориште премиерно е при-

кажана пиесата „Антица“ од Ристо Крле, режија Јосиф Срдановиќ, сценографија Никола Мар-тиновски, музика Стефан Шијачки на македонски јазик.

1940 - 15 ОКТОМВРИВо Скопското позориште, премиерно е при-

кажана пиесата „Милион мученика“ („Милион ма ченици“) од Ристо Крле, режија Јосиф Срда-но виќ, музика Стефан Шијачки, на маке донски јазик.

1941 - 1 ЈУЛИВо Скопје е формиран „Народен театар -

Скопје“ со царски указ бр. 1697 за директор е назначен Стоил Стоилов. Првата претстава на бугарски јазик „Борислав“ од Иван Вазов, режија Стоил Стоилов.

1943 - 17 СЕПТЕМВРИСо наредба од Министерството за просвета

е основан „Областен театар Битола“, директор бил Живко Оџаков.



1944 - 27 ЈУЛИВладо Малески на Караорман формирал

културно-уметничка екипа „Кочо Рацин“. Во неа членувале: Лазе и Миро Најдовски, Ментеш Нехмијас, Боро Ацевски-Пашата, Благоја По-повски и Ристо Лазовски-Гиче.

1944 - НОЕМВРИАГИТПРОП при Главниот штаб на НОБ го

основал раководното јадро на МНТ. Тогаш за директор на МНТ беше поставен Димитар Ќос-таров, а за секретар-драматург Илија Милчин. Тогаш е основана и првата партиска ќелија со секретар Миро Најдовски, Димитар Ќостаров, Илија Милчин, Василије Поповиќ-Цицо, Мирко Стефановски и Аспарух Димковски.

1944 - 7 НОЕМВРИВо Битола артистичката група „Коста Рацин“

приредила за граѓаните театарска претстава („Балада за гвардиското знаме“). Во септември 1946 година, Министерството за просвета до-тогашната театарска група ја преименувала во Народен театар со седиште во Битола.

1945 - 3 АПРИЛПрва претстава во Македонскиот народен

театар „Платон Кречет“ од Александар Корнејчук, пре вод Блаже Конески, режија Димитар Ќоста-ров, сценограф Тома Владимирски, настапиле: Тодор Николовски, Драга Арсенска, Деса Прли-чкова, Димче Трајковски, Вера Вучкова, Крум Стојанов, Тодорка Кондова, Благоја Црвенков, Мирко Стефановски, Владимир Гашевски, Петре Прличко, Тома Киров, Александар Маркус, Трајко Чо ревски, Тома Гогоски, Лена Тешанова, Слави ца То дорова и други. Македонскиот народен театар официјално со решение на Президиумот на АСНОМ бр. 581/45 е основан на 31 јануари 1945 година.

1945 - 16 АВГУСТПремиерно прикажана „Чорбаџи Теодос“ од

Васил Иљоски, прва македонска пиеса, режисер Тодор Николовски и Петре Прличко, сценограф Тома Владимирски, музичко оформување Трајко Прокопиев.

1945 - 25 ЈУНИ-5 АВГУСТНародниот театар од Скопје оди на својата

прва турнеја по Македонија со претставите: „Платон Кречет“, „Народен пратеник“ и „Татков дом“.

1945 - 16 ОКТОМВРИПрв Молиер на македонска сцена, одржана

премиерата на „Тартиф“ во режија на Димитар Ќостаров во МНТ.

1945 - 31 ДЕКЕМВРИЗа прв пат од Министерството за просвета се

доделени парични награди и тоа за: Димитар Ќостаров (5.000 дин.), Петре Прличко (2.500 дин.), и Тодор Николовски (2.500 дин.).

1946 - 21 АПРИЛПрва премиера на куклената секција при МНТ

„Силјан Штркот“ драматизација на Петре Прли-чко по текстови на Марко Цепенков, куклите ги подготви и режираше Светлана Малахова.

1946 - 28-31 МАЈМакедонскиот народен театар за прв пат гос-

тува во Белград каде во салонот на Народното позориште ги прикажал претставите: „Татков дом“, „Прикаска за правдата“ и „Чорбаџи Теодос“.

1946 - ЈУНИМакедонски народен театар заминува на

двонеделна турнеја по Пиринска Македонија каде во Свети Врач, Разлог, Јакаруда, Неврокоп, Банско и Горна Џумаја ги прикажа „Чорбаџи Теодос“ од Васил Иљоски и „Тартиф“ од Молиер.

1946 - 30 ЈУНИ ДО 6 ЈУЛИТеатарот заминал на седмодневна турнеја

во Софија каде ги прикажала „Чорбаџи Теодос“, „Татков дом“, „Прикаска за правдата“ и „Сомни-телно лице“. Димитар Ќостаров бил одликуван со Орден на граѓански заслуги од IV степен, а артистите Тодорка Кондова, Петре Прличко, Тодор Николовски, Крум Стојанов и Илија Мил-чин со Орден на граѓански заслуги од V степен.

1946 - 1 ОКТОМВРИ,Прва праизведба на македонски јазик на

прет ставата „За родниот кат“ од Венко Марков-


број 74-75, 2010 137

ски, режисер Петре Прличко, сценограф Томе Владимирски.

1946 - 17 ДЕКЕМВРИПрв Островски на македонска сцена. Одржа-

на пре миера на пиесата „На секој мадрец може да му се случи“, режија Димитар Ќостаров на сце на та на МНТ.

1947 - 9 МАЈИзведена премиерата на „Кавалерија Рус-

тикана“ од Пјетро Маскањи, диригент Тодор Ска ловски, режија Бранко Поморишац, хор-мајстор Петре Богданов Кочко, инспициент Сте-фан Гајдов, суфлер Живко Фирфов, настапиле: Данка Фирфова, Елисавета Савченко, Петре Бог данов-Кочко, Васил Ќортошев, Милка Гу-шевска, Стефан Русјаков и Ганка Атанасова.

1947 - 17 СЕПТЕМВРИОснована од Министерството за просвета

(Уредба на Владата на НРМ бр. 7567 од 17. 09.1947) Државната театарска школа.

1947 - 7 НОЕМВРИ Отворен Обласниот македонски народен

театар во Горна Џумаја (Благоевград) со пре-миерната изведба на „Печалбари“ од Антон Панов, режија Илија Милчин (истовремено и уме тнички директор) и Крум Стојанов. Во две улоги настапија Петре Прличко и Тодор Нико-лов ски. Театарот работеше само една година и ги прикажа претставите: „Негде во Москва“ од Мас и Червински; „Народен пратеник“ од Бра-нислав Нушиќ и „Малограѓани“ од Горки.

1948 - 9 МАРТПрв Гогољ на Македонската сцена. Одржана

премиера на „Женидба“, режија Димитар Ќос-таров на сцената на МНТ.

1948 - 1 НОЕМВРИ Со Уредба на Министерството за просвета

во Македонскиот народен театар се формира Опера на 1 јануари 1958 год. Хорот на Радио Скопје целосно преминува во Операта, а Сим-фонискиот оркестар станува оперски оркестар. Новоформираниот оперски ансамбл на 17 фев-ру ари премиерно ја изведе „Палјачи“ од Руџеро

Леонкавало, диригент Тодор Скалов ски, режисер Хинко Лесковшек, превод Петре Богданов-Кочко и Владо Малески, сценограф Василије Поповиќ-Ци цо, корепетитор Ладислав Палфи, изведува- чи: Фанка Икономова, Петре Богданов-Кочко, Јован Стефановиќ Курсула, Стефан Русјаков и Томче Грнчаровски. За прв директор на Операта е назначен Тодор Скаловски (1.11.1947).

1948 - 29 НОЕМВРИПрв Верди на македонската оперска сцена

„Травијата“, либрето Франческа Марија Пјаве според „Дамата со камелии“ од Александар Дима-синот, превод Венко Марковски, диригент Тодор Скаловски, режија Илија Џувалековски, настапиле: Зина Креља (Травијата), Томче Грнчаровски (Алфред Жермон), Јован Стефа-новиќ-Курсула (Жорж Жермон).

1949 - 27 ЈАНУАРИБеше изведен балетот „Валпургиска ноќ“ од

операта „Фауст“ на Шарл Гуно во кореографи ја на Ѓорѓи Македонски, диригент Трајко Прокопиев, сце нограф Василије Поповиќ-Цицо, костимограф Ми лица Бабиќ-Јовановиќ. Пред овој настан ба-летска група во кореографија на Ѓорѓи Маке-донски настапи во операта „Травијата“.

1949 - 30 ДЕКЕМВРИПрв пат прикажан целовечерен балет „Бахчи-

сарајска фонтана“ од Борис Асафјев, кореограф Ѓорѓи Македонски, диригент Кирил Спировски, сценограф Василије Поповиќ-Цицо и Тома Владимирски, костимограф Милица Бабиќ, корепетитор Јуриј Тростјански. Асистент на кореографот Анализе Асман.

1950На 17 мај умре Војдан Ченродрински (Селце,

Дебарско, 12 јуни 1875 год.), писател и театарски уметник, основоположник на македонското драмско творештво и театар. Поради осман-лискиот терор, семејството му емигрирало во Софија. Учествувал во формирањето на кру-жокот „Македонски зговор“ (1894), а подоцна ја организирал Македонска драмска група „Скрб и утеха“ (1901) и со неа гостувал низ Бугарија, Маке донија и Белград (10, 12, 13 и 14.12.1903). Ав тор е на драмите „Македонска крвава свадба“



(1900). „Од глаата си патиме“ (1901), „Робот и ага та“ (1902) и други.

1951 - 11 ОКТОМВРИПраизведена драмата „Гоце“ (драма во 4 чина

и 8 слики) во режија на Димитар Ќостаров и Тодор Николовски на сцената на МНТ.

1953 - 21 ЈУНИПрв македонски балет „Македонска повест“

од Глигор Смокварски, кореограф и режисер Димитрие Парлиќ, диригент Киро Спировски.

1953 - 24 СЕПТЕМВРИПраизведба на „Македонска крвава свадба“

од Војдан Чернодрински на Македонска сцена, преработка Венко Марковски и Петре Прличко, режија Димитар Ќостаров на сцената на МНТ.

1953 - 23 ДЕКЕМВРИНа сцената на Народен театар Битола праиз-

ведена пиесата „Кузман Капидан“ од Васил Иљоски, режија Димче Стефановски.

1954 - 29 АПРИЛПрво „Отело“ на Македонска сцена, превод

Блаже Конески, режија Димитар Ќостаров, настапиле: Илија Џувалековски (Отело), Илија Милчин (Јаго), Марија Бошкова и Добрила Пуцкова (Дездемона), на сцената на МНТ.

1954 - 24 МАЈНа оперската сцена во МНТ праизведена

првата македонска опера „Гоце“ од Кирил Маке-дон ски, по либрето на Венко Марковски, дири-гент Тодор Скаловски, режија Петре Прличко.

1957 - 11 ДЕКЕМВРИПрвата македонска драма на театарска сцена

во Словенија во Окрајно гледалишче - Птуј изведена е „Вејка на ветрот“ од Коле Чашуле, превод Е. Фрелих, режија Мирко Стефановски.

1958 - 1 ОКТОМВРИПрва македонска драма во Белград, СФР

Југославија, „Вејка на ветрот“ од Коле Чашуле, режија Миња Дедиќ.

1959 - 11 ОКТОМВРИ Прв Плаут на македонска сцена во Народниот

театар Битола премиерно прикажана пиесата „Војникот фалбаџија“, превод и режија Димитрие Османли.

1960 - 19 АПРИЛПрв Чехов на македонска сцена, во МНТ

прикажана пиесата „Галеб“, режија Димитар Ќостаров.

1960 - 29 ДЕКЕМВРИНа сцената на МНТ праизведена пиесата

„Црнила“ од Коле Чашуле, режија Илија Милчин.


„Парадоксот на Диоген“ од Томе Арсовски, режија Вукан Диневски.

1963 - 9 ЈУНИПрва македонска драма во Полска-Катовице

во театарот „Виспјањски“ изведена е „Црнила“ од Коле Чашуле, превод Петре Наковски, режија Љубиша Георгиевски.

1966 - 15 МАЈПрв „Хамлет“ на македонска сцена, во Наро-

дниот театар Битола, превод Ацо Шопов, режија Љу биша Георгиевски, (Хамлет) Ацо Стефановски.

1966 - 14 ДЕКЕМВРИЗа прв пат античка драма на македонска

сцена. Во Драмски театар изведена „Тројанки“ од Еврипид, адаптација на Ж. П. Сартр, превод Ѓорѓи Сталев, режија Љубиша Георгиевски.

1967 - 2 СЕПТЕМВРИНа сцената на Народниот театар во Скопје,

премиерно прикажана „Антигона“ од Софокле, превод Ѓорѓи Сталев, режија Илија Милчин.

1968 - 13 ОКТОМВРИНа сцената на Драмски театар Скопје пре-

миерно прикажана „Лиситрата“ од Аристофан, превод Ѓорѓи Сталев, режија Димитар Христов.


број 74-75, 2010 139

1969 - 14 ОКТОМВРИНа сцената на Драмски театар - Скопје за прв

пат изведена „Магбет“ од Шекспир, превод Богомил Ѓузел, режија Гарет Морган, Кирил Ќортошев (Магбет), Милица Стојанова (Леди Магбет).

1971 - 25 ДЕКЕМВРИНа сцената на МНТ праизведена пиесата „Под

пи рамидата“ од Бранко Пендовски, режија Илија Милчин.

1972 - 5 ФЕВРУАРИ На сцената на Драмски театар Скопје пра-

изведена пиесата „Свадба“ од Васил Иљоски, режија Димитрие Османли.


„Ѕидот, водата“ според романот на Живко Чинго, режија Бранко Ставрев.

1974 - 12 ЈУНИПрв Пирандело на македонска сцена во Драм-

ски театар Скопје изведена пиесата „Хенрих IV, пре вод Атанас Вангелов, режија Виолета Џолева.

1974 - 26 ДЕКЕМВРИНа сцената на Драмски театар-Скопје, праиз-

ведена пиесата „Јане Задрогаз“ од Горан Сте-фановски, режија Слободан Унковски.

1976 - 12 ЈУЛИНа Самоиловата тврдина во Охрид премиер но

е изведена пиесата „Цар Едип“ од Софокле, превод Ѓорѓи Сталев, режија Миле Корун.

1976 - 27 НОЕМВРИПрв Бекет на македонска сцена во Драмски

театар Скопје премиера на „Среќни денови“, режија Борко Зафировски.

1979 - 20 ЈУНИНа сцената на Драмски театар Скопје праиз-

ведена пиесата „Солунски патрдии“ од Миле Попоски, режија Коле Ангеловски.

1979 - 29 ДЕКЕМВРИНа сцената на Драмски театар Скопје праиз-

ведена пиесата „Диво месо“ од Горан Сте-фановски, режија Слободан Унковски.

1982 - 28 ЈАНУАРИНа сцената на Драмски театар Скопје праиз-

ведена пиесата „Еригон“ од Јордан Плевнеш, режија Љубиша Георгиевски.

1986 - 10 ФЕВРУАРИ„Звездара театар“ - Белград, Србија, преми-

ерно е изведена „Тетовирани души“ од Горан Стефановски, режија Слободан Унковски.

1987 - 20 МАРТПрва македонска драма на театарска сцена

во Москва (СССР) во театарот „Московскиј дра-матически театар на Малој Броној“ прикажана е „Тетовирани души“ од Горан Стефановски, превод Наталија Вагапова, режија Слободан Унковски.

1988 - 10 ФЕВРУАРИНа сцената на МНТ праизведена „Црна дупка“

од Горан Стефановски, режија Паоло Маџели.

1990 - 24 МАЈПрва македонска драма во Ташкент - Узбе-

кистан, изведена е „Црна дупка“ од Горан Стефановски, режија Бранко Брезовац.

1991 - 17 МАЈПрва македонска драма на театарска сцена

во Париз - Франција во Teatre de rive и Teatre de Shalands изведена е „Еригон“ од Јордан Плев-неш, режија Патрик Вершхуерен.

1992 - 24 ОКТОМВРИПрва македонска драма на театарска сцена

во Софија во Народен театар „Иван Вазов“ - Национален дворец на културата, изведена е „Р“ од Јордан Плевнеш, превод Ганчо Савов, режија, декор и музичко оформување Љубиша Георгиевски.



Весникот „Зорица“ од 21 август 1894 год. Група ученици од Ресен, по повод освету вањето на месната црква, имаа

решено за гостите да дадат претстава. Со таа претстава тие сакаа да им прикажат на присут-ните сцени од секојдневниот живот на народот, за работи што лошо се одразуваа врз него самиот. За изборот и подредувањето на такви сцени се имаше зафатено еден учител. Изборот беше многу успешен. Имаше избрано такви сцени, што најмногу се среќаваа во животот на луѓето. Зедоа случај од ресенскиот живот и прикажаа на сцената картаџии кои се среќаваат секој ден. Го искористија случајот дека ре-сенча ни одат за градинари во Цариград и зедоа за пример еден таков градинар кој, откако се оженил, заминал во Цариград. Живеел таму многу години и се вљубил во една друга мома. Домашните ги заборавил. Се јавува за помош еден „паталец“ кој го разубедил момчето од втората љубов и го принуди да се врати дома. Драмата беше напишана во стихови. Актерите, иако прв пат учествуваа во претставата, ролјите ги одиграа мошне добро и публиката беше задоволна...“.

Наоден театар „Ј. Х.К. - Џинот“ Велес, запо-чнал со работа во јуни 1948 година како градски околиски Народен театар. Укинат на 30 јануари 1967 година. Повторно отворен како профе-сионален театар на 9 мај 1986 година, под име Народен театар „Јордан Хаџи Константинов-Џинот“.

Околиски народен театар Гевгелија. Започна со работа на 5 јуни 1951 година. Укинат на 1 јули 1952 година. За директор на театарот бил наз-начен Душко Данаиловски.

Народен театар Кочани. Започна со работа кон крајот на 1949 година. Укинат во јули 1959 година. Директор и режисер бил Борис Стојчев.

Народен театар Куманово. Започнал со ра-бота на 1 јануари 1948 година. Укинат на 30 јуни 1954 година. Повторно отворен на 28 март 1962 година. Укинат во 1989 и пак отворен на 8 мај 1990 година.

Градски народен театар Охрид започна со работа 1 јануари 1949 година. Укинат на 1 мај 1954 година. Директор и режисер Ѓоре Боче.

НТ „Војдан Чернодрински“ Прилеп. Започна со работа на 18 февруари 1950 година. директор Рампо Конески.

Драмски театар Скопје. Започна со работа како куклена секција при МНТ на 21 април 1946 год. Во 1949 година го добива името Градски куклен театар. Од 10 јануари 1958 година Мла-динско-детски театар. Од есента 1964 година Драмски младински детски театар, а во 1967 година го добива името Драмски театар Скопје.

Театар за деца и младинци започна со работа на 25 март 1990 година. Во свој театар се всели на 6 февруари 1998 година. Директор Љубомир Чадиковски.

Театар на народности Скопје. Започна со работа во декември 1950 година со две групи Албанска и Турска. Подоцна, во 2004 година се пре регистрира и од него произлегоа два оддел- ни ентитета. Турски театар и Албански театар. Подоцна се поделија во Албански и Турски театар. Прв директор Абдуш Хусеин.

НТ „Антон Панов“ Струмица. Започна со ра-бота на 1 мај 1979 година. Прв директор Стојче Боев. Новата зграда во употреба е да де на од мај 1986 година.

Градски НТ Тетово. Започна со работа во август 1950 година. Укинат во 1954 год. Прв директор Панче Николиќ.

НТ Штип започна со работа како Областен театар на 10 октомври 1949 год. Прв директор Методи Зенделски.

Зимата 1899/1900 година, група професори на Битолската женска гимназија ја припремиле претставата „Егмонт“ од Гете. Во главната улога настапил Тале Христов. Во пиесата се расправа за борбата на Холанѓаните против ропството, наметнато од шпанскиот суверен Филип II. Во лицето на Холанѓаните се препознаваат Ма ке-донците, а во лицето на Шпанците - Османлиите. Во ликот на Егмонт публиката имала можност да го препознаат својот безимен Егмонт или Гарибалди да го насетат патот што води кон слободата.

12 февруари 1883 година романската гимна-зија во Битола ја прикажала претставата „Бес-парица“ (превод од делото на Тургењев) и „Ци-линдар“ од Станчев. Актери биле учителите.


број 74-75, 2010 141

25 декември 1879 година во Велес била при-кажана претставата „Пропаднатиот трговец“ или „Смртна жртва“ од К. С. Пишурката. Во текот на 1875 година била прикажана и втората претста ва „Геновева“ од Кристоф Шмид. Улогите ги тол-кувале учителите (Д. П. Босилков (Хунс), Д. Каранфилов (Гроф) и учителката Тана Кола рова (Геновева). Настапот на Коларова е од посебно значење во развојот на Театарот во Македонија бидејќи тоа е прва жена во Маке донија која настапила на театарска сцена. Датумот 12 февраури 1874 година иако не ја имале пора-нешната дејност на Јордан Хаџи Кон стантинов-Џинот во предвид е до сега нај стар датум на одржана театарска претстава.

3 јануари 1903 година, во манастирот „Св. Јован Бигорски“, на прв ден на Божик била одржана претстава напишана од јероѓаконот Иван Христов. Како актери во изведувањето на прет ставата настапиле Харитон, Никола, Со-фрониј, Галичанецот Љутфијев (кој ја играл Лујза) и Марко Плешката. Во пиесата се распра-вало за необичните перипетии на галичанецот кој се враќал од печалба.

По иницијатива на учителот Атанас Бадев и неколку други учители бил основан Оштински театар во Прилеп кој првата претстава ја при-кажал на 20 октомври 1887 год. „По неволја доктор“ од Молиер. Потоа следувале „Рајна кнегиња“ од Добри Вујниов (12 декември 1887 год.). Првите претстави се одржувале во сало-нот на Женското училиште. По 25 години конти-нуирана дејност Општинскиот театар во Прилеп престанал да работи со почетокот на Првата балканска војна.

Првото гостување на бугарскиот Народен театар под име „Солза и смев“ гостувала во Ма-кедонија. На 24 септември 1898 год. во Солун, во театарот „Одеон“ ја прикажала пиесата „Две-те сирачиња од Д. Енери и Карман, во режија на Родул Конели. На 26 септември во театарот „Јупитер“ ја прикажале „Студентска фантазија“ од Карл Лафус. На 30 септември „Двете сира-чиња“, а на 1 октомври „Студентска фантазија“ биле прикажани во Велес во училиштето „Св. Кирил и Методија“. Двете претстави биле при-кажани и во Скопје, на 5 и 6 октомври. Претста-вите биле прикажани во Градската кафеана

„Белидија“. Во 1899 година Скопје имало 35.000 жители. Во градот имало руски, австриски, српски, грчки и бугарски конзули, а се очекувал и англискиот конзул.

Македонскиот театарски фестивал се одржу-вал еднаш во годината од 1965 година. Во конкуренција учествуваат селектирани прет-стави од професионални театри. На фестива лот се наградуваат најдобрите претстави и индиви-дуални остварувања.

Фестивалот на Камерниот театар „Ристо Шишков“ Струмица, започнал со прикажување на претстави 1993 година. Фестивалот доделува една награда за актерско остварување „Златен медалјон“ со ликот на актерот Ристо Шишков (1940-1986).

Официјалниот почеток на Фестивалот „Охри-дско лето“ означен со дополнение 4 август 1961 година. На 5 март 1964 година со акт на НО на Општината Охрид, конституирана е Дирекција на фестивалот „Охридско лето“. За прв директор е назначен Миле Волкановски.

Од 26 јули до 10 август 2002 година се одржа пр виот Интернационален фестивал на Антич-ка та драма Стоби со учество на ансамбли од Украина, Грузија, Бугарија, како и со театрите на Велес и Битола.


142

Почитувани присутни, дами и господа

Ми причинува особена чест и за-доволство што сум дел од честву-вањето на значајниот јубилеј - 60

години од постоењето на Турскиот театар во Република Македонија. Јубилеј со кој ретко која институција кај нас може да се пофали, а што само по себе говори дека Турскиот театар е вграден во темелите на македонската современа култура. Задоволството е двојно со фактот дека имам пријатна должност да ја промовирам импозантната монографија насловена како „60 години Турски театар“ од авторот Ристо Стефа-новски, составена од неколку важни поглавја: „Осно вање и историјат на националната уста-нова Турски театар - Скопје“, “Турските театри и медиумите на турски јазик во Макдонија“, автор на поглавјето е Џанан Али, потоа деловите „Играни претстави“, „Фестивали и гостувања“, „Биографии“ и „Фотографии од претставите“.

И покрај тоа што упорноста и минуциозноста на фактографското истражување на Ристо Стефановски ми се добро познати, секоја средба со неговите текстови успева да ме изненади и на некој начин да ме зачуди. Обично се прашу-вам од каде сe му се податоците, како успева да дојде до нив и покрај тоа што знам дека не-говиот дом е претворен во архив на театарскиот живот поврзан со Македонија. Но, она што секојпат одново ме изненадува е фактот дека

секогаш, без исклучок, тие факти така се презен-тирани што ме поттикнуваат на размислување и создаваат своевидна приказна. Така е и овој пат, па дозволете ми, да Ви ја раскажам.

Во на самиот почеток од монографијата е дадена констатацијата: „Напоредно со навле-гувањето на народните театарски форми, како што се Караѓоз и други, во средината на 19 век во Турската Империја длабоко навлегле влија-нијата на европската културна традиција и театар.“ Овие напори на турската интелигенција за, како што вели авторот Стефановски, „фаќање чекор со современиот европски, пред се фран-цуски театар“ од културниот центар - Истанбул, се прошируваат и во другите краишта, па и во Македонија, а тоа ја посочува потребата од изградба на театарска зграда во Скопје. Задо-волувањето на оваа потреба авторот ја врзува со името Махмуд Шефкет-паша, скопскиот ва-лија, кој го изградил мостот на Вардар и првата театарска зграда во Скопје во 1906, на местото на старата зграда на МНТ. Зградата имала гледалиште во правоаголна форма со галерија и голем капацитет, сцена, рамен под кој дозво-лувал повеќе функционална употреба и ложи. На подот се седело крс нозе околу мангали во кои се варело кафе. Анамите ги следеле нас-таните од зад сцена. Во монографијата се наведува и уште еден интересен податок - имено дека во 1909 во овој театар гостувало „Српското народно позориште“ од Белград, а сведоштвата

PRoMociJA NA MoNogRAFiJAtA “ТУрСКи ТеаТар“

loreta georgieva

142 број 74-75, 2010 143

велат дека салата била преполна. Публиката била сместена во два ката во ложи и во широ-киот партер. На втората галерија „се белееја кечиња на салепчии и бозаџии, кои беа преза-доволни од песните во ’Коштана’ (...) а доле во партерот се се црвенееше од длабоките фесови на образованата публика. Од првите ложи се извиваа пердуви на големите женски шапки купени во Солун, Пешта и Белград“.

Овој интересен почеток на монографијата, но и на Турскиот театар на почвата на Македо-нија, ме наведе на размислата за тоа кој дел од приказната ни недостасува за да ја создадеме нестереотипната слика за присуството на тур-

@enskiot ansambal na turkiot teatar

ската култура на Балканот, а со тоа и во Маке-донија. Од една страна, присуството на Осман-лиската Империја го создава стереотипот за војната како единствена идентитетна база, поврзана со борбата за национална слобода. Од другата страна, пак, во овој стереотип се разоткрива и европската фасцинираност со војната која претставува, како што вели Весна Голсворди - „романтизација на Балканот“. Исто-рискиот факт за владеењето на Османлиската Империја овозможува „митологизација“ на бор-бата за слобода кај балканските народи, но и оксидентализација на Западот и ситуирање на Западот како спротивно на Балканот и Турција. Така, конструираната приказна од страна на

Западот која ги произведува термините Окси-дент и Ориент како два бинарно спротивставени системи, ги стереотипизира и Турците и Бал-канците. Тие се Другото на Европа, Турција како Ориент, а Балканот како гранично место кое го дели Истокот од Западот и токму затоа го прави нестабилно или речено во стилот на познатата драма на Дејан Дуковски „буре барут“ кое секој момент може да експлодира.

А што говорат фактите изнесени во Моно-графијата. Наспроти војната како облик на балканскиот идентитет и како што иронично посочува Едвард Саид „доказ“ за ориенталната суровост, Балканскиот простор може да се види

и како суштински отворен простор за прифаќање и запознавање на многу и различни култури. Прос тор кој од секогаш бил и се уште е заедничко мес то на, како што кажуваат фактите, кечињата, фесовита и шапките, на гледалиште и партери во кои се седело крснозе, или речено со современ реч ник место на интеркултурна комуникација. Место на средба или мост помеѓу Истокот и Западот, што неминовно води кон заклучокот дека стереотипот за Турција и Балканот е рецентна (со распаѓањето на Отоманската Империја) и конструирана појава (со воспоста-вувањето на геостратешките интереси на голе-мите, пред се европски, сили на овие простори).


теа тарска претстава, но и од аспект на публика та, ни посочува дека луѓето, независно од етничката припадност, знаат да ги препознаат и споделат вредностите во кои веруваат. Тие стануваат „нивни вредности“ без оглед на тоа од каде доаѓаат.

Од друга страна, разгледувајќи ги фактите на оваа, ќе повторам, импозантна монографија, воочив неверојатна разноликост на репертоарот. За пример ќе посочиме две случајно одбрани години - 1974 и 1975 во кои, покрај другите, се изведени и драмите на Карло Голдони „Слуга на двајца господари“, Луиџи Пирандело „Шест лица го бараат авторот“, Сулејман Хусеин „Алиш“, То ме Арсовски „Убавината чекори сама“ и Бранко Ќо пиќ „Доживувањата на Николетина Бурсаќ“. Како да ја толкуваме оваа интензивна културна размена освен како средство за раслојување на да дени театарски форми и за создавање на нови. Оттука, на овие театарски средби може да се гледа како на специфично ослободување на творечка енергија која е синоним за креативниот потенцијал за создавање на нова уметничка форма. И секако како подривачки елемент на конзервативното размислување според кое театарот создаден во една земја е израз само на неговата култура. Секој национален театар е театар на културни интеракции, а поставената теза, низ призмата на 60-годишното постоење на Турскиот театар во Македонија ја демонстри ра нив ната плодотворност. Од конституирањето на Малцинскиот театар со решение на Извршниот одбор на Градскиот народен одбор на Скопје во 1949 година и првата премиерна изведба на претставата „Сомнително лице“ од Нушиќ, а во режија на Абдуш Хусеин на 9.7.1950 година, на која за жал јас не присуствував од „објективни причини“, до последната „Госпоѓица Јулија“ на Стриндберг и режија на Александар Поповски на 21.9.2009, на која уживав во мајсторството на екипата заедно со останатата публика во преполната сала, Турската драма е доказ дека културните средби не резултираат со хомоге-низација на културата. Во театарските средби, впро чем како кај сите културни средби, разли-ките се прекршуваат низ многустраните призми и ги мултиплицираат безбројните начини на ком-

Токму тоа е делот кој што ни недостастува во приказната наречена македонско-турски кул-турни врски - суштинското дефинирање на Балканот како отворено место, место на кое лу ѓето говореле и по неколку јазици, споделува ле различни култури, меѓусебно се почитувале, се запо знавале и споделувале заеднички вреднос ти. И ете ја на дело, на показ и доказ, денешната толку актуелна интеркултурна комуникација како процес на вкрстување меѓу културите. Ете ги местата кои не зближуваат, местата на кои меѓусебно се разменуваат доблестите, како што ќе посочи Павис, ете ги хибридите создадени од ненамерната средба меѓу културите и изве-дувачките традиции. Инаку како да го објасниме фактот дека „Коштана“ на Борислав Станковиќ е најизведуваната драмска претстава во Тур-скиот театар во Македонија која доживеа 10 премиери и беше постојан предизвик за режи-серите, но и режисерката Тодорка Кондова-За-фировска, која во далечната 1974 година ја зема во рацете „диригентската палка“, што во тоа вре ме, ќе признаете, беше вистинска реткост. Популарноста на овој повеќенационален проект гледано од аспект на тимот кој ја сочинува секоја

Prviot direktor na turskiot teatar

број 74-75, 2010 145

бинирање, мешање и реструктуирање на еле-ментите преземени од различните култури.

Да се навратиме на почетниот извадок од Монографијата во кој се споменува составот на публиката, т.е. салепчиите и бозаџиите, обра-зованата публика и дамите со шапки, кои иако ги заземаат за нив однапред одредените места во гледалиштето, сите заедно присуствуваат на претставата. Подоцна во Монографијата се поместува извадок од рецензијата на Илјами Емин во кој се нагласува „огромниот интерес на населението и барањата да се задоволат сите структури на публиката“. Овие два навидум небитни и речиси незабележителни детаљи во морето податоци со кои се сретнуваме, за мене се многу значајни. Прво - го изразуваат кон-тинуитетот на репертоарската политика и второ - говорат за постојаната заложба да се води сметка за различните вкусови на публиката. Речено со модерен речник, репертоарот на Турскиот театар не ја познавал, а според наве-дените податоци не ја ни познава, дис крими-нирачката граница помеѓу елитната и попу -ларната уметност, против која во 60-те години на 20 век се разбранува светската научна мисла и го донесе т.н. „знаење на реформаторите“ во името на демократијата.

Дека овој концепт е концепт кој добива говорат и бројните гостувања на Турската драма во Турција, Бугарија, низ градовите од поранеш на Југо славија, но и наградите. Интересен е пода-токот дека во 1967 година претставата „Коштана“ ја виделе 6600 гледачи на 17 претстави изведени низ градовите во Бугарија, а во 1968-та на гостувањето во Анкара со претставите „Хенри 4“ од Пирандело и „Гозба во кафеана“ од Курдет Аксл ја виделе 5 000 гледачи. Овие своевидни рекорди говорат за популарноста и успешноста на ансамблот на Турската драма, а повеќето награди на театарските игри „Војдан Черно-дрински“, наградите „11 Октоври“и„ 13 Ноември“, само ја официјализираат оваа констатација.

Вака погледнато, неминовно се поставува прашањето од каде потребата за создавање сте реотипи, од каде потребата за поистоветува ње на термините на европеизација и модернизација? Веројатно, како и секогаш, од потребата да се владее, да се наметне своето над туѓото, да се

апсорбира и асимилира. Процеси кои се сосем не можни од единствена и проста причина: во светот постојат места кои културната различност ја сметаат за своја предност, места кои се горди што можат да се пофалат со својата долговековна кул турна хибридност. Иако такви места во светот нема многу, на пример Турската драма во Скопје е единствена на Балканот, ги има доволно за да го насочат движењето.

Честитајќи Ви го големиот јубилеј - 60 години Турски театар во Макeдонија, посакувам многу успеси и многу плодни години.

Благодарам за вниманието.

146

Нови иЗДаНија

vReDeN MoNogRAFsKi tRuD

Проф. Д-р vasil tocinovski

Neumorniot teatarski rabo-tnik Risto stefanovski ne samo kako ~ovek-institucija, tuku i kako letopisec na istorijata na tea ta-rot vo Makedonija trajno se za-pi {a vo tradicijata i kontinu-itetot ne kulturnite vrednosti ne samo vo makedonskata prak-tika, tuku i po{iroko. vremeto nemilosrdno minuva i vrz nego se nataloùvaat pra{ina i temnina. se gubat se~avawata i spomenite, poòltuvaat fotografiite ili os tanuvaat neidetifikuvani, mno gu ne{ta ostanale nezapi-{a ni i kako nikoga{ da ne bile. stefa novski so desetletija gri-`livo se interesira i go sobira i najmaliot, samo navidum bezna-~aen podatokot. A ne postojat mali i bezna~ajni podatoci. Po-se bno ne vo umetnostite koi go podrazbiraat kolektivnoto rabo-twe i dejstvuvanje vo koi sekako megu najstarite i najomileni de-jnosti bil teatarot. ottuka ra-duva faktot {to tokmu od griàta i trudoljubivosta na ovoj avtor proizleguva i trudot za turskiot teatar, insti tucija koja vo sevkup-noto umetni~ko i kulturno ìv-

146 број 74-75, 2010 147

eenje i opstojuvanje na R Makedonija ima svoe sopstveno mesto i zna~ewe.

i vo ovoj svoj trud Risto stefanovski go koristi hronolo{kiot pristap vo prosleduvan-jeto, tolkuvanjeto i vrednuvanjeto na vremeto i nastanite, op{testvenite priliki i kulturni opkruùvawa, potoa teatarskite primieri i nivnite mnogubrojni sozdava~i na scenata za koja se veli oti pretststavuva ìvot. tokmu vo golemata i mo~na turska imperija teatarot stanal omilena igra, bil ne samo zabava ili otslikuvawe na realniot ivot koe izvonredno dobro komuniciralo so site vidovi publika, tuku i neraskinliva vrska so svetot. estetskata dimenzija na koja avtorot i obrnuva posebno vnimanie postojano i lucidno pokaùva ne sovremeniot, moderen evropski teatarski kon-cept. Najubavi i rasko{ni, na najdobroite mes-ta vo gradovite bile sozadavani teatarskite zgra di koi prerasnuvale vo vistinski i posebni institucii na kulturnata misija na ~ove{tvoto. taa strategija bila ostvaruvana i na terenot na Makedonija. toa se nakratko uvodnite stra-nici koi umelo i uverlivo ne voveduvaat vo sto ernata tema za turskiot teatar vo R Make-donija.

A nego avtorot go prosleduva od ideja do realizacija, od prvata premiera do dene{ni dni, kako misla i smisla vo afirmacijata na turskoto malcinstvo vo R Makedonija. taka preku teatarot imame izvonredna mo`nost da go sledime negoviot raste` i niz literaturata, slikarstvoto, muzikata, posebno folklorot kako odraz na nacionalniot identitet i nepo-kor. Risto stefanovski kako {to pogore zabele-àvme e avtor koj saka da gi zabeleì site raboti, da gi memorira do najmaliot detal, to~no opredeluvaj}i oti nema golemi i mali ne{ta vo ivotot, pa taka i vo teatarskata ume-tnost site tie go sozdavaat mozaikot {to se imenuva teatar. ili u{te podobro teatarski ìvot. ete na toj teatarski ìvot, nema vo vak-vata ocenka ni preteruvawe ni sentimental-nost, avtorot vozvra~a so sopstveniot ìvot. Nurnuvaj|i vo sozdavanjeto na institucijata teatar stefanovski ni otkriva kolku ponek-oga{ najsitniot detal bil odlu~uva~ki faktor, kolku maliot argument nekoga{ ja prezemal vrz

sebe ulogata na arbiter. samo taka so primena na argumentite, so koristewe na faktografi-jata, za{to naukata ne gi saka i ne gi prifa~a emociite, go prosleduvame pove~e deceniskiot razvitok na turskiot teatar.

od prvite scenski nastapi na Kulturno-umetni~kite dru{tva kako negov zarodi{, od edno~inkite i magijata na scenata dopolneta so prekrasnoto ~uvstvo na aplauzite od pub-likata, teatarskite sezoni na uspesi i afir-macija, no i na padovi i rezignacija. Repertor-skata politika, svrtuvaweto kon doma{niot avtor, gostuvanjata i festivalite, nagradite i prizna nijata, do doa|aweto na novata gene-raci ja viso ko obrazovani teatarski kadri. tea-tar skata kritika budno gi sledi premierite na turskiot teatar. Kako edna mo`na negova valo-rizacija Risto stefanovski vo svoite tekstovi gi vgra duva i kriti~arskite vrednuvawa koi neso mneno pretstavuvaat svoeviden baromе ter na ona {to ìvee na osvetlenata magi~na scena. samo so nemu svojstvena qubov i po~it avtorot se obi duva da zabeleì {to pove~e podatoci, da ostavi ednostavno {to pouver-liva traga za li~ nosta i za umetnosta na ak-terot, reìserot, dramskiot avtor i negovoto delo, scenografot, kostimografot, avtorot na muzikata do site onie drugi lu|e, gri`nici i profesionalci koi ne gi gledame na scenata. Naj~esto ostanuvaat nepoznati zatskrieni zad temninata na zavesata i na scenata, vo gard-erobata ili vo {minkernata izre~eno so tea-tarskiot argon. No, edno e jasno, deka site tie se ramnopravni u~esnici vo edna teatarska pretstava. ~ovek koj celiot ìvot go minal vo teatarot kako Risto stefanovski to~no znae oti vo nego nema slu ~ajnosti. vo kolektivniot ~in na sozdavawe sekoj ima sopstveno i ramno-pravno u~estvo, pa ottuka otustvoto ili pod-valuvanjeto od bilo kogo jasno se pokaùva na scenata. vo nejzinoto kolektivno memorirawe ima mesto za site. A toa vo svoite mnogubrojni teatarski knigi, zemeno kako poseben izraz, a i kako vrednosna estetska mera, nitu edna{ stefanovski ne zaboravil a da ne go ostvari celosno. ottuka negovoto delo sekoga{ e do-bredojdeno ne samo vo sferata na scenskite umetnosti, tuku so nabroenite detali pogore,



i vo kulturata kako kompleks od poimi, akcii i institucii.

Faktorgrafijata ni se ~ini e onaa najmo}nata strana vo istraùvawata na Risto ste-fanovski. site ne{ta se sobrani na edno mesto. Pe~atenite materijali, programi i po-kani, fotografii, vleznici, blagajni~kite izve{tai koi decidno pokaùvaat kolku dolgo ìveela edna pretstava ili kolkav bil odgla-sot na publikata za nea. taka teatarot izleguva od sopstvenite ramki, mora da gi nadmine es-tetskite vrednosti, za{to publikata i nej-zinite èlbi, a tie èlbite se prisutni na ovaa magija-teatar, pa se traga po zaedni~ki jazik. Po teatar od i za narodot. tie dilemi do deneska nikoj ne gi razre{il, nitu pak dal nekakov konkreten predlog i odgovor. Nitu av-torot na monografijata za turskiot teatar insistira na toa. No, pritoa sakavme da uka-ème na faktot kolku stefa novski ne samo go sledi ili go saka teatarot, no i go razbira, za{to negov sostaven del e publikata. zaradi nea toj i postoi, ednostavno bil izmislen za neposredna i javna komunikacija. vo taa smisla ja sledi programskata politika na teatarot koja ~estopati pod odredeni op{te stvenopoliti~ki i kulturni priliki, naj~esto po zada~a na denot, mora da se svrti i kon edna vozvratna merka. Kon afinitetite na publikata od edna i kon profitot kako vulgarizacija na umetnosta od druga strana. vakvite razvojni procesi i fazi vsu{nost se neodminliv del od sevkup-nosta na svetot na teatarot.

i u{te edno ~uvstvo {to neizbe`no ni se nametnuva so is~ituvawe na monografijata za


turskiot teatar od Risto stefanovski. ovoj ansambl na najuverliv na~in niz kolektviniot ~in na sozdavawe gi pokaàl i gi dokaàl љu-bovta, doverbata i sorabotkata megu lu|eto koi pripa|ale na razni narodi, veri i tradicii. umeele da se obedinuvaat i za ne mal del od niv da sozdavaat umetnost na jazik koj ne bil niven maj~in jazik. toa pak od svoja strana ja po kaùva univerzalnosta na umetnosta, bez koja taa i nema smisla. sekoj mig so zamenata na nov mig stanuva istorija. taka strplivo i gri`livo, iskreno i ~estito ~lenovite na turskiot teatar ja sozdavale sopstvenata umetnost kako dar za publikata, kako mig koj bil vrska so minatoto i idninata. taka se istrajuva, taka se opstojuva. se bitisiva niz vremiwata i nevremiwata. od tie egzistencijalni zna~ewa na minlivosta, besmislata pa i apsurdot ne moèl da pobegne ni turskiot teatar. No, zatoa pak, i tokmu takov i tokmu taka, uspeal da opstoi do dene{ni dni. vo ova na{e prevrteno vreme negoviot kolek-tiv samo potvrduva oti idninata e pred nego.

ete, nakratko toa se del od sumiranite vrednosti na vlogot na Risto stefanovski vo trudot za turskiot teatar. toj e negova svoevi-dna istorija i sekako del od istorijata na teatarot vo Makedonija i po{iroko na balkan-skite prostori. zborot vo scenskata umetnost e samo del od sredstvata za iskaùvawe. zatoa so nego vo ovaa kniga prostorot go delat mno-gute stranici na ilustrativen materijal, toj normalno i dominira, za{to da ne zaboravime teatarot e edna slika koja govori, di{i i se dviì. Na pi{ana na ednostaven i razbirliv jazik, dostapna za sekoj ~itatel, knigata e i ubav pirlog za doma{nata biblioteka. A za turskiot teatar vo R Makedonija e i dosto-instven spomenik. Na najdobar moèn na~in Risto stefanovski na generaciite koi minale niz nego im vozvratil so potrebna po~it i qubov, samiot prevrednuvaj}i oti vo nego u~e-stvuvale samo lu|e so nemerliva qubov kon scenata koja kako po nekoe nepi{ano pravilo ne bila mo}na i finansiski da im vozvrati. vo toa vsu{nost e ubavinata i drevnosta, zo{to ne i mudrosta na teatarot. Ni pri~inuva ~est i zadovolsvto triudot da go predloìme za publikuvawe.

Akteri na turskiot teatar

149

@ivo sveDo[tvo, celA istoRiJA!

Петре Бакевски

Пroletva, vo edna do`-dli va ve~er, kafe-kni-àrnicata na “Magor”

pred buwakovac vo skopje mi donese ubavo i vozbudlivo se}a vawe. taa ve~er tamu be{e pret-stavena ili promovirana, kako {to veli me, knigata “Alterna-tiven tea tar vo Make donija” od Qubi{a Nikodinovski-bi{. se razbira, i kni arskiot prostor, vnatre, i pla toto vo tesnoto uli-~e, nadvor, bea pre tesni za da gi soberat site vqu benici i qubo-pitnici za ovoj javen promotiven ~in. Malku neo bi~no, neli? Pro-mocija na kniga, ba nalni formi, zdo devni, mnogupati licemer ni, na prazno falboz borni, i, ako ta ka pomisli{, odi{, a nozete ti se vra}aat nazad!? Ama ovoj pat ne be{e taka. itav so otvorenoto ~ador~e na do`dot i no} ta i vo brzanicata na itaweto niz mene kako niz molskavi~no vr tewe na filmska lenta se vra}aa vo se}avawata izminative ~e tiri dece-nii. toa bea onie teatarski so-drìni {to tokmu ve~erva treba da bidat pretstaveni, objasneti, doistolkuvani i sublimirani.


Фотографија на книгата ”алтернативен театар во Македонија”

(Za knigata “Alternativen teatar vo Makedonija” od d-r Qubi{a Nikodinov ski-Bi{)


samo vo eden sve~en zgusten moment na kaù-va~ka treba da n# potsetat deka zad nas ima nekoe trajno sve do{tvo, ne{to {to se rabotelo, se sozdavalo, se tvorelo... ete, bilo zanes, potreba, strast, borba so veternici, ne{to {to ja artikuliralo smislata na mlado sta, no i po-trebata za du hovno otvorawe kon povozvi{eni i porizi~ni predizvici na vremeto vo koe, ete, imalo palavi lu|e, koi nitu ramnodu{no, nitu obe zdu{eno se pomiruvale so dadenata stvar-nost vo ìvotot i vo ìveja ~kava.

vo toj neobi~en, originalen i napregnat od na makedonskata teatarska alternativa, neka ko, otstrana, moèbi, no so aktivna opservacija, od moj agol, sum go minuval i jas mojot novinar-ski, teatarski i pisatelski pat. sum se pre-kr{uval niz tie predizvici, isku{enija i premisli, sum se druèl so tie lu|e, sum pi-{uval za niv, nekako so svoja nabreknata emo-cija sum go doìvuval seto toa.

A seto toa - (eve, dojde vreme da go zao kru-ìme) - e eden ìvot.

i vedna{ da zapi{am: taa ve~er, tamu vo “Magor” bea site {to treba{e da bidat!.. site {to ostavile svoja traga, svoj beleg, svoe duhovno soyvezdie minuvaj}i niz mle~niot pat na makedonskite alternativni teatarski i umetni~ki isku{enija. Duri i onie, velikite, {to gospod predvreme gi zel kaj sebe, pod svoe pribeì{te, taa ve~er bea so nas. @ivi bea, so poln elan, so gromovna energija takvi kakvi {to gi osvojuvaa vremiwata {to te{ko se nad-minuvaa, {to gi razbivaa temnite, olovni oblaci koi so neverojatni hrabri umetni~ki pohodi donkihotski go menuvaa na{iot svet. Na primer, tuka be{e golemiot duh na Nenad sto-ja novski, legendata na{a teatarska, ~ovekot-uba vec i akterot-yvezda koj e zapi{an vo le topi-sot na svetkavi~avite migovi na al ter na tiv niot teatarski krik so zlatni bukvi, i toa vo sveti makedonski mesta, vo najsvetlite duho vni hra-movi na makedonskata opstojba. A tokmu tamu, vo toj svetol hram, vo ohridskata “sveta so-fija”, me|u blaènite pogledi na svetcite i


”goltarite” pred zaminuvawe na turneja vo belgrad i Novi sad , 1971

број 74-75, 2010 151

mirniot let na angelite niz sinite nebesni prostrantstva na crkovniot svod na makedon-skite premreìwa i neizvesnosti, Nenad so legendarnite, ve}e mitski “goltari” ja ostvari najdramati~nata, najvpe~atlivata i najpotres-nata scena vo istorijata na makedonskiot al-ter nativen teatarski izraz. ugul gol, kako od maj ka roden, so celoto svoe makedonsko bitie, so otvorena du{a, so zazbivtan ritam na ~u -kaweto na srceto, so celata tegoba na dilem-ite, dostagite i premislite na toa vreme v race ja drè{e dvoumnosta na makedonskata zemja. Ja oploduva{e?! [to so nea? Kade po-natamu? vo ~ie race e, komu da se predade makedonskata sudbina?

tie zagriùva~ki pra{awa baraa jasni od-govori, sigurna verba deka }e n# bide, }e post-oime, }e si go najdeme vistinskiot zasluèn istoriski i dostoinstven pat kon idninata?

taa scena vo “sveta sofija” se odviva{e pred najvisokoto, najodgovornoto politi~ko rakovodstvo na makedonskata dràva. No, vo taa scena se otslikuvaa i dilemite i vrieìte na makedonskite delbi i podelbi, raziduva wa i netrpelivosti! toa bea ma~notii {to ja ma-~ea celata na{a generacija. i tokmu “golta-rite” ili teatarot “Kaj sveti Nikita goltarot” se najzna~ajnoto i najbleskavoto sredi{te na celoto teatarsko alternativno dvièwe vo Ma kedonija. Nivnata pojava ne be{e slu~aj nost. toa be{e osmislen tvore~ki proces, jasna ideja, sistemno i postapno vturnuvawe vo es-toka i direktna akcija i razvivawe na eksplo-zivna, pa duri i buntuvna ideja, plodorodno zreena i proniklivo i suptilno osmisluvana teatarska aktivnost so podalekuse`ni pozi-tivni i presvrtni tendencii i o~ekuvawa. okolu nego bea sobrani generacija na lu|e koi u{te vo svojata najrana mladost jasno se opre-delile da ~ekorat po svoite ubeduvawa, da gi baraat mo`nite potskrieni odgovori za svojata zemja i za svoeto vreme, kriti~ki i so kopne` i verba vo postoeweto na mo`na pogolema ~ove~ka sloboda da gi podras~istat burjanite na nejasnotiite i da otvorat novi megdani i posvetlikavi i pozra~ni vidici kon idninata i perspektivite za osvojuvawe na pogolemi i podosti`ni vrednosti na umetnosta, no i na ìvotot.

idejnite vtemeluva~i, duhovni graditeli na “gol tarite” bea vladimir Mil~in, slobodan unkovski, Martin Pan~evski i Rusomir bogda-novski. okolu niv u{te mnozina zlatni lu|e. Akteri, studenti, mladi intelektualci, so-nuva~i i fantasti, spontano sklopena dru i na, vo vistinsko vreme na vistinsko mesto, site pod isto makedonsko nebo, potpaleni od eden ogan, oyvezdeni od ista yvezda. Me|u niv, me|u site, i napred i nazad, i gore i dolu, i dewe i no}e, i vidliv i nevidliv, a sekoga{ tuka i pak tuka, buden i vè{ten, vo postojano dvièwe, vo akcija, komunikativen i odmeren vo obra}awata, i akter i organizator, i skomrah i soj-tarija, i majstor i sonuva~, toj, tokmu toj, sek-oga{ - bi{.

Qubi{a nikodinovski se vika. taka se vika so ime i prezime, ama nie

nikoga{ taka ne go vikavme, oti ne go znaevme kako takov. toj sekoga{ be{ samo - bi{. so kadrava kosa, viso~ok, more izvi{en, slabi~ok, kostest, poleten, rastr~an, razigran i zanesen kako da leta vo oblaci, kako da pravi elenski skokovi nad svoeto vreme, kopnee da dofati ne{to me~tatelno, ~udo od ~ovek.

i, eve go sega povtorno bi{. eve go vo ovaa proletna vrne`liva no}, so obemna kniga, svedo{tvo, fakti, argumenti, podatoci, foto-grafii, s# red do red, precizno, doìveano, prou~eno, potvrdeno i verificirano. eve go sega kako - doktor po filozofija, koj pred emi-nentna profesorska ekipa ja odbranil svojata doktorska disertacijata za alternativniot teatar vo Makedonija, a ja objavil vo nekoj vid


temkov, bi{ i Mil~in vo ”Magor”, promocija na 19.06.2010


skratena, redaktirana verzija kako posebno izdanie na presti`niot “Magor”. i zgora na toa - ja promovira... Kako {to se promoviraat mnogu knigi kaj nas. Pred svoi lu|e. No, ovie svoi lu|e se ne{to - drugo. Mnogu neobi~no. s# izbor do izbor, ~ovek do ~ovek so zra~nost, sekoj e svoja prikazna, svoja vrednost vo istoriskiot leto-pis na alternativniot makedonski teatar i vo razvojot i afirmacijata na makedonskata tea-tarska kultura, pa duri i po{iroko.

zatoa vo “Magor” be{e tesno. bi{ gi sobra site. Mnogu, mnogu lu|e, za{to site tie imaa svoj udel, staveno svoe grumen~e zlato vo go-lemiot i mnogu zna~aen mozaik na alterna-tivniot teatar kaj nas.

zatoa i ovaa promocija ne be{e obi~na promocija, zatoa i promotorite ne bea u{ti-rkani akademski promotori, vsu{nost, site bea na edna nova zakaàna ìvoàrna sredba, na nekoja nova, neobi~na vozbudliva pretstava za da se potsetat na starite vremiwa! imav ~uv-stvo deka site se ~uvstvuvaa i akteri i promo-tori i u~esnici i slu{ateli i gleda~i, i site vo sebe imaa dovolna koli~ina na pozitivna emocija za ona {to bilo, {to e ostanato kako traj na vrednost i kako trajno svedo{tvo za edno vre me, za edna generacija i za eden odminat ìvot.

i profesorot Kiro temkov i reìserot vladimir Mil~in kako glavni promotori i animatori bea prirodni, ednostavni i spon-tani za da ja vozveli~at ovaa promotivna ve~er iskreno i priznatelno posvetena na ~ovekot koj celiot svoj ivot strastno go posveti na alter-nativniot teatar. Kako sozdava~i i pottiknuva ~i na teatarskata alternativa, na cela niza od preblesni i estetski i teoretski potkrepi na tie dvièwa, kako nositeli na mnogu slobo-doumni idei koi so li~en anga`man nastojuvaa da se oìvotvorat, i temkov i Mil~in, sepak, ovaa ve~er iskreno i emotivno mu ja podarija na bi{.

i toa mnogu me raduva{e, me ispolnuva{e so ubavo ~uvstvo na ~esnost, na po~ituvawe.

bi{ ednostavno e i samiot istorija na make-donskata teatarska alternativa. i toa e dobro da se priznanie, da se po~ituva i da se kaè. Javno, pa duri i me|u prijateli i me|u tvorci i sou~esnici vo taa istorija.

u{te na samiot po~etok od letopisnite re-dovi na knigata bi{ samiot priznava za sebe deka alternativata bila negov ìvot. Negovo ubeduvawe, sloboden izbor, smisla za da si go osmisli svojot ivot, da mu vdahne i kreativna energija i voditelka za angaìrano i tvore~ki da se bori za da go menuva svojot svet i svoeto vreme. veli: “teatarskata alternativa, kako i site sovremeni alternativni formi na tvo-re{ tvoto i ìveeweto, e dvièwe. site nie od alternativnite dvièwa ja po~uvstvuvavme ovaa pokreativna funkcija na na{eto dejstvu-vawe. Alternativata be{e na{ ìvot, koj se obidovme da go napravime poinakov, podobar, pokreativen, pozna~aen”.

od 60-tite godini navamu, osobeno vo 70-tite, svetot bara{e novi pati{ta za razvoj na novi idei. vo site sferi na umetnostite se razgoruvaa inspirativni i istraùva~ki pro-cesi. Novite generacii baraa svoe mesto pod sonceto, no za da go zasluàt i da si go obezbe-dat toe mesto, da go osvojat noviot svet, moraa da se sprotivstavat na nametnatite ideolo{ ki, insti tucionalni stegi, na èleznata podelba na postvoeniot svet, na yidovite na podelbite, na tvrdata i surova re~, na stravot, na zapla-{uvawata, na progonite, na verbalnite de-likti. vo site umetni~ki sferi, vo muzikata, vo filmot, vo slikarstvoto, vo literaturata, a osobeno vo teatarot, so site sili se udira{e po tie tvrdini. se baraa promeni, se istra-ùvaa novi pati{ta za osloboduvawe na ~ove-kot od zarobeniot um, kako {to vele{e Nobel-ovecot Чeslav Milo{. zatoa alternativata be{e najdobrata forma. i najsilna i najmo}na i najprifatliva. taa se pokaà so seta iz’r-tliva vitalnost za isprobuvawe na novite i posveì idei za presuredba na svetot.

Alternativnite izrazni formi vo teatarot na golemo udiraa po tapanite na no}ta. Nadovr-zuvaj}i se na noviot evropski duh zapo~nat so “Kralot ibi” na @ari, na golemata oslobodena energija od teatarot na bertold breht, evropa ja zapliska fizi~kiot teatar na Jeì groto-vski, od Amerika zaduvaa silnite vetrovi na living-teatarot, teatarot na apsurdot (Arto, beket, Jonesko) gi obzede i gi preokupira “po-zapalenite” alternativni teatarski grupi i navistina nasekade niz zemjinata topka zav-


број 74-75, 2010 153

ladea posveò i poizostreno kriti~ko teatar-sko dvièwe. Alternativata se pokaà so uda-rnata dviè~ka sila. site ovie teatarski dvièwa, isprepleteni me|u sebe, imaa i svoja estetika, svoi principi i svoi idei. svoja filozofija. site tie bea ìv teatar, ìva misla, se provlekuvaa niz igleni u{i na razni ideolo{ki sistemi i niz raznovidni socijalni i kulturolo{ki paradoksalni priliki.

No, kako {to obrazlo`no, studiozno i anali-ti~ki pi{uva Nikodinovski za pojavata, zna~e-weto i smislata na alternativata i kako estet-ska i kako filozofska pojava, tie “se pot pi raat vrz elanot na negovite u~esnici, pretstavu vaat golemo vloùvawe i izla~uvawe na energija, se trudat da bidat ne{to drugo i pove}e ot-kolku obi~nite ìvotni i tvore~ki projavi”.

Po ubaviot i sestran sintetiziran voved za poimite na alternativata, i od teoretska i od folozofska gledna to~ka, a niz primerite i dvièwata niz teatarskite prostori vo evropa i vo svetot, Qubi{a Nikodinovski-bi{ pode-talno se zadrùva na pojavite, iskustvata, re-zultatite, prilikite i neprilikite na teatar-skite alternativni dvièwa vo Makedonija. toa e municiozno precizna i hronika i studija, i analiza i komentar, i li~no svedo{tvo za celokupnoto alternativno teatarsko dvièwe vo Makedonija. tuka e s# {to bilo projaveno, {to problesnalo, {to ostavilo zna~ajni tvo-re~ki, idejni, estetski i teatarski tragi. toa e svedo{tvo i za na{ite politi~ki i kultu-rolo{ki sostojbi, za dvièwata na ideite, za sprotivstavuvawata, sudirite i ilavata bor-

ba me|u novoto i staroto, za na doa |awata i zapliskuvawata na veroqubnite bra novi na modernata teatarska estetika i za tvrdokor-nata borba da se zadràt tradicionalnite, konvencionalnite i konzervativnite nadmi-nati teatarski izrazni sredstva.

tokmu ovaa generacija {to go pottikna i go vozdigna alternativniot teatarski izraz so primesi na bunt, na revolt, na pobuna protiv za~maeniot konzervatizam, podocna legitimno }e navleze vo mehanizmite na vode~kite nacio-nalni profesionalni teatarski institucii i preku potvrdenata nova moderna, sovremena estetika, preku nova kreativna profesionalna energija i niz li~niot senzibilitet na ve}e nadojdenite teatarski vrednosti }e go ras-plamti, }e go razgrani i }e go razvie avten-ti~niot makedonski teatarski izraz niz jugo-slovenskite vode~ki teatarski festivali. edno vreme makedonskiot teatar be{e apso-luten gospodar na jugoslovenskiot teatarski prostor. be{e malo ~udo, proglasen za najsve` izraz, neistro {en, ne{to sosem novo i avten-ti~no, originalno.

taka se vivnavme i vo evropa. i dolgo be{e taka.

toj period i tie bleskavi i gordelivi re-zultati na makedonskiot profesionalen tea-tar pri pa|aat na ovaa generacija koja prvite smeli, sekavi~ni tvore~ki ~ekori gi napravi so teatarskata alternativa. so toa teatar skata alternativa si zazede zna~ajno mesto vo istorijata na razvojot i rasteòt na celok-upniot teatarski ìvot, vo zacvrstuvaweto na nacionalnoto tkivo na kulturniot i istori-skiot razvoj i vozdignuvawe na makedonskata nacija i na makedonskiot narod. skoro site tvorci od taa zna~ajna za~etna i ~elna gener-acija na makedonskata teatarska alternativa, sekoj na svoj na~in i so svoj senzibilitet, sega se celosno vgradeni vo zdravata gradba na razvojot i rasteòt na makedonskiot teatar i na makedonskata kultura i istorija. i site tie zad sebe imaat zna~aen tvore~ki opus, dolgi listi na doma{ni i stranski nagradi i priz-nanija, visoko i yvezdeno mesto na kultu ro-lo{kata mapa na Makedonija.

zatoa ~itaj}i gi vozbudlivite stranici od knigata na Qubi{a Nikodinovski-bi{, sekoj


soske Rahim


podatok, sekoe svedo{tvo, sekoja izvedena pretstava se ìvo se}avawe i ubav moment vo na{ite ìvoti.

Minuvam niz sekoj napi{an red so {irum otvoreni o~i, so trepet, s# e oìveano pred mene, sega, tuka, vo ovoj mig, sekoja pretstava i sekoj nastan povtorno silno i so vozbuduva go doìvuvam, pa se}avawata povtorno stanuvaat ìv teatar, ivo vreme. eve ja celata prikazna za “goltarite”, od po~etok do kraj, do raspa-|aweto. Ni{to ne e dodadeno i ni{to ne e odzemeno. ova e svedo{tvo, dokument, argu-ment, fakt, faksimil na ~ovekot koj e stoèrot okolu koj se vrtea, se odvivaa i se sozdavaa site ovie nastani. toa e obdarena prikazna. tuka se zapisite, dokumentite, sinopsite, sce-narijata, na~elata i principite na grupata, tuka e i dnevnikot voden vo dvomese~nata teatarska komuna vo srednovekovniot manastir “sv. Nikita goltarot” vo skopska crna gora kade {to se podgotvuva{e pretstavata “skici od predanieto kainavelsko”, tuka odyvonuvaat bolnite stihovi na slavko Janevski od knigite “evange lie po itar Pejo” i “Kainavelija”, tuka e duhot na itar Pejo, {egobiec i umnozborec, gri`nik i yvezdo~atec, tuka se pofalbite i kudewata, voshitite i razo~aruvawata, pod-metnuvawata i pri zemnostite, tuka se i stra-vot i hrabrosta, izme {anite ~uvstva, izlivite na radost i taga, na pobeda i poraz, tuka e na{iot mentalitet, na {ite naravi, na{eto vreme {to sme morale da go ìveeme, da go menuvame i da go osvojuvame sproti veternic-ite na otporot i melnicite na praznotijata. Potoa dojdoa “zelenata guska na na {ata lu-dost”, “Farsa za hrabriot Naume” i “sceni od ricarskite vremiwa”. od 1970 pa natamu “gol-tarite” egzistiraa, vozbuduvaa i branuvaa okolu desettina godini. svoeto postoewe i rabotewe go zapi{aa so debeli bukvi. trajno, presvrtno.

toa e na{a prikazna. za nas. bez nea i nie samite bi bile obezli~eni, posiroma{ni vo duhot, s# u{te }e go ìveevme letot vo mesto, na freskoìvopisot na novoto vreme }e si go gledavme blediot otpe~atok na siviloto i bezli~nosta, na studeniloto i skomrazot vo du{ata.

Qubi{a Nikodinovski-bi{ nastojuva sub-limirano, so nekolku jasni re~enici i stavovi da ja zaokruì prikaznata za “goltarite”, da ja definira nivnata ìvotna, estetska i filo-zofska okosnica. veli: “osnovnata karakteris-tika na goltarite e estetska, tvore~ki es-tetska. za tie mladi lu|e zanimaweto so teatar ne be{e hobi, tuku izraz na èlbata da dadat ne{to zna~ajno od sebe, da pridonesat za uba-vite gradski doìvuvawa vo skopje i vo celata zemja. (skopje neposredno pred toa katastro-falno go razurna zemjotres i mladite sakaa da gi nadminat i zale~at ranite od smrtta i od uàsnite pomestuvawa na po~vata). be{e doj-deno vremeto i so nov pogled na ne{tata i za osobena artisti~ka novina. Prethodnata gen-eracija mladi tvorci, a posebno onie {to se opredelija za teatarot, imaa ambicija i vizija za neposredni socijalni promeni. Alternati-vata zna~e{e promenet ivot na gra|anite i na


”goltarite” на охридско лето vo sv. sofija, Nenad stojanovski ispraven vo sredina, 1971

број 74-75, 2010 155

selanite, na starite i na mladite, industri-jalizacijata i deruralizacijata. i “goltarite” bea moderni socijalni tvorci, gi poznavaa toga{nite socijalni dvièwa, politi~ki celi i najasovremenite humanisti~ki tendencii, no izvorno tie bea kreativci, koi site strasti gi izrazuvaa so umetni~ka ekspresija. toa e spe-cifi~nosta na taa grupa mladi li~ nosti i tvore~ki talenti”,zaklu~uva i nedvosmisleno konstatira bi{.

Makedonskata teatarska alternativa kako paralelen svet mi se ~ini deka vo nekoi raz-vojni etapi be{e mnogu pozna~ajna od tekovniot teatarski ìvot. be{e povozbudliva, ni no-se{e golemi i voshituva~ki umetni~ki rezul-tati. Da go spomeneme “Pralipe” na Rahim burhan. i toa e edna cela istorija od na{iot paralelen teatarski ìvot. vo knigata na bi{ pojavata, razvojot, ekspanzijata i {irokata toga{na jugoslovenska i svetska afirmacija i slava na “Pralipe” e maksimalno pedantno zapi{ana i obrabotena. Pokraj mnogute pod-drùva~i na “Pralipe” i na Rahim burhan, bi{ e ~ovekot koj postojano be{e so ovie zemni i nebesni fantasti od skopska [utka (naselbata [uto orizari). vo Domot na mladite “25 Maj” kade {to naj~esto Qubi{a go minuva{e svoeto anga irano vreme postojano im ovozmoùva{e da igraat, da probaat, da nastapuvaat i da zemat u~estvo i na razni festivali i na tea-tarski natprevari. silno gi poddrùva{e.

ottuka po~na s# so “Pralipe”. tie podocna stanaa evropski sinonim za

mo deren, avangarden alternativen istra u va-~ki teatar so originalen, izvoren imix, so svoi mitski vrutoci, ne{to {to s# u{te ~u desno trae niz site meridijani na zemjina ta topka. Rahim burhan stana vode~ko evropsko teatarsko re-ìsersko ime. u{te toga{, na po~etokot na pro bivaweto i dokaùvaweto, burhan }e ja objasni svojata cel {to si ja postavil so tea-tarot “Pralipe” (“bratstvo”). vo osnova bea istite idei kako i kaj “goltarite”, radikalen, siroma{en i angaìran teatar! No, kaj burhan ima i ne{to specifi~no, magisko, ne{to {to postojano silno n# predizvikuva{e i ni pri-reduva{e golem trepet i neskrotliva vozbuda. burhan vele{e: “Na{ata cel ne e zabava na publikata, tuku prikaùvawe na istorijata na

Romite, na nivnata tradicija i kultura. Nie ja ~uvstvuvame potrebata na svetot da mu go poka-ème minatoto na na{iot narod. oldu~uvaj}i se za romska tema, nie se odlu~u vame za samo-otkrivawe!”

Nekoi pretstavi stanaa simbol i na make-don skata teatarska kultura. “bibahtali”, “sos-ke”, lorkinite “Krvavi svadbi”, “lu|e i gu labi”, “orestija” i “car edip” go obikolija sve tot, se kade bea prifateni so odu{evuvawe, nagra-duvani, faleni, opsipani so voshit.

teatarot “Pralipe” i Rahim burhan svojata dejnost ja prodolìja vo germanija, vo svoj teatarski dom, so silna svetska poddr{ka.

okolu pojavata i umetni~kite rezultati na “Pralipe” se pi{uva{e mnogu, i ovde, i niz jugo slovenskite prostori, i niz svetot. Mnozi na


teatarski analiti~ari, teoreti~ari, teat-rolozi i profesori se obiduvaa do kraj da pro niknat vo filozofijata na romskiot tea-tarski izraz, na nivnite specifiki, ritaulni igri i tanci, na bole{livite i tagovni izvici i glasovi, niz morni~aviot trepet na magijata, na stojuvawata so strast teatarski da se pre-sozdavaat i da se doobjasnuvaat niz razgolu-vaweto na du{ite.

Niz ovie dvoumnosti i premisli minuval i profesorot Kiril temkov, ~ovekot koj be{e motornata sila na ovie vruto~ni teatarski alternativi, na ovie ~udesni umetni~ki pojavi vo makedonskiot kulturen prostor. ima pi{u-vano mnogu, gi ima javno iznesuvano svoite opservacii i tolkuvawa. bi{ mo{ne sistemno gi ima izbrano tie stavovi i misli na profe-

teatar na Romite, ”soske” (zo{to), 1977


sorot temkov so namera podetalno, poizvorno i pokompetentno da gi objasni pojavite na al-ternativata, a osobeno vo onoj del vo knigata kade {to ja obrabotuva pojavata i istorijata na romskiiot teatar. taka, pi{uva i citira bi{, profesorot temkov decidno zazema jasen stav za pojavata na “Pralipe” velej}i deka “stanuva zbor za nastojuvawe ne da se prikaè, tuku da se misli, so teatarski sredstva, smis-lata na pominot ~ovekov “pod yvezdite nebe-ski”, da se dade i univerzalna i aktuelna ocenka na ~ovekot kako socijalno su{testvo, da se vrednuva negovoto ostvaruvawe (vo mi-natoto, a so toa i denes), da se progovori so zborot na razumot protiv bezumieto na ~ovek-oviot dosega{en ìvot”.

tuka be{e centarot i na Mladiot otvoren teatar na koj pove}e decenii bi{ be{e edin-stveniot simbol na izdr`livosta i opstanokot. od godina vo godina fanati~no go grade{e, go raz viva{e, go pro{iruva{e, go internaciona-li zira{e i go integrira{e vo sli~nite jugo-slovenski i evropski festivali, so {to po mnogu upornost, izdr`livost i samopregor go afi rmira i go vozdigna do visokoto nivo na eden od najpoznatite festivali na alterna-tivniot istraùva~ki i eksperimentalen mo-deren, sovremen teatarski izraz koj e vo pos-toja na po traga po novi teatarski formi i ot kri vawa na novi teatarski svetovi. bi{ go nametna toj kon cept, toa tempo, toj anga`man. Mot ima go le ma sega{nost i u{te pogolema evropska idnina. za~nat e na zdrava osnova, so mnogu qubov, so mnogu zanes i emocii, so mnogu izdr`li vost i upornost, so pozitivna kosmi~ka energija pre ne sena preku eden poleten ~ovek koj znae{e pravilno da ja rasporedi, iskoristi i ìvotvorno da ja otelotvori. zatoa stranic-ite posveteni na pojavata, razvojot i istorijata na “Pralipe” i na Rahim burhan se krajno vpe-~a tlivi stranici ispi{ani od ~ovek koj sve-do~i so radost za ovaa vrednost oti i samiot se vgradil vo toj uspeh. zatoa i spomnuvaweto na Mot go izedna~uvame so ravenkata za spom-nuvawe i na bi{. Nekako, barem za na{ata generacija, i Mot i bi[ se edno isto. Povr-zani, nerazvrzani. Neddelivi.

vo knigata “Alternativen teatar vo Make-donija” avtorot posebno mesto mu izdeluva i

na teatarot “Чekori” na bore Angelovski. i ovaa alternativna grupa e mnogu zna~ajna za razvojot i afirmacijata na teatarskite idei {to cirkulirale, se razvivale i branuvale vo makedonskoto teatarsko ìveewe. bore Ange-lovski e prviot reìser {to be{e opsednat so pojavata na teatarot na apsurdot, so Arto, beket i Jonesko. Prv vo Makedonija go postavi i go odigra “Чekaj}i go godo”, ubavo i origi-nalno ja oformi svojata teatarska estetika i ja fizionimira svojata teatarska grupa. Do posleden zdiv na ìvotot ostana fanatik vo teatarot. veru va{e vo proklamiranite teatar-ski idei, dosledno so àr scenski gi ostva-ruva{e i gi potvrduva{e, niz negovata estetska laboratorija, niz negoviot fanatizam i upor-nost minaa mnogu generacii na mladi vqube-nici vo teatarot. bi{ vo knigata so respekt mu oddava dostojno vnimanie i po~it, mu gi be-leì, objasnuva i trajno gi potvrduva negovite pretstavi, istraùva~ki proekti i zalo`bi na koi bore Angelovski im go posvetil ìvotot.

No, za poseopfatno i pokompaktno da se sfati, pa celosno da se razbere i da se objasni fenomenot na pojavata, razvojot i rasteòt na alternativnite izrazni formi vo makedon-skiot kulturen prostor, Qubi{a Nikodinovski-bi{ temelno vnimanie posvetuva na nikulcite na ovie idei, na lu|eto i nivnite vizii za zarodi{ na ovie procesi, ednostavno ja locira bazata, golemoto izvori{te i àri{teto kade e s# za~na to, pottiknato i vizionerski proek-tirano.


Drama studio od london, so pantomimata ”Prufrok” be{e otvoren prviot Mot, aula na

Filozofskiot fakultet, 1976

број 74-75, 2010 157

toj prviot zarodi{ go locira vo formi-raweto na esteti~kata laboratorija pri Filo-zofskiot fakultet, nekade vo 60-tite godini na minatiot vek so doa|aweto za profesor vo skopje na poznatiot filozof d-r Pavao vuk-Pavlovi}. ovaa isklu~itelna li~nost gi pot-tiknuva istraùva~kite procesi na esteti~kite fenomeni vo na{ata sredina. zaedno so neg-oviot toga{en asistent, sega{niot akademik i pretsedatel na MANu, georgi stardelov, a po-docna i so ~udesniot i energi~niot Kiril tem-kov, pa tuka e i Kica barxieva, pa tuka e u{te kako student i Qubi{a Nikodinovski-bi{, zae-dno so u{te mnogu poklonici na ovie dvièwa se oformuva genezata na pojavata i razvojot na alternativnite dvièwa i pojavi vo razni oblasti na kulturnoto i umetni~koto iveewe.

brojni se akciite, potfatite i istraù va-wa ta i ideite so koi ovie lu|e se obiduvale da pottiknat na ne{to novo, na novi prediz-vici i pogo lemi umetni~ki vrednosni dosega vo umetni~kite dejnosti. vo toj proces vidno mesto za zema teatarskata aktivnost, za {to bi{ vo studijava jasno i decidno kaùva deka vo “tea tarskata alternativa sekoga{ se mo{ne zna~ajni esteti~kite idei i istraùvawa. Pone koga{, alternativata prvin se javuva kako teoriska zamisla za novi ili posebni vidovi tea tarsko tvore{tvo, po {to sleduvaat i dra-mski dela i teatarski realizacii vo toj duh...”

taka od esteti~kata laboratorija direktno se razvi i izrasna “otvoreniot teatarski univer zitet” koj po~etokot go ozna~i so pretsta-vata “Dimna juda grad gradila” na violeta Xole va. Niz brojni aktivnosti otvoreniot tea-tar ski univerzitet gi proveruva{e estetskite rezultati, izveduva{e mnogu pretstavi, vo-de{e otvoreni razgovori i dijalozi so pub-likata, definira{e stavovi i soznanija, gra-de{e platforma za natamo{ni akcii i kriti~ ko preispituvawe na stvarnosta. Akciite proi-zlezeni od esteti~kata laboratorija vo 70-tite godini georgi stardelov gi nare~e “hero-jsko doba” koga nejzinite sorabotnici veruvale vo idninata i nea ja zapo~nuvale - koga barale da se razurnat site stari i novi pre~ki i barieri kon sloboden pristap kon umetnosta i tvore{tvoto. lu|eto od esteti~kata laborato-rija i od otvoreniot teatarski univerzitet vo

toa vreme bea vo postojani golemi i dinami~ni akcii, nasekade vo kulturnoto ìveewe vo Makedonija bea prisutni, vnesoa nov kvalitet i nametnaa novi vrednosti kriteriumi vo soz-davaweto i vospriemaweto na umetni~kite rezultati.

od ova izvori{te na esteti~kata laborato-rija i od otvoreniot teatarski univerzitet posebno e interesna pojavata na teatarskata rabotilnica pri Filozofskiot fakultet. taa e logi~na nadgradba na ideite na “goltarite” i na “Pralipe”, no so edna poinakva vizija - da istraùva i da sozdava vo op{tata kulturna alternativa. tuka pak be{e profesorot Kiril temkov, pa bi{, im se priklu~i vladimir Mil-~in. se prodolì so istraùvawe na novi teatarski idei pod mototo “Ajde da si igrame teatar!”

i - dojde i prvata pretstava: “Najmaloto teatar~e na svetot zelenata guska” rabotena spored tekst na polskiot poet i satiri~ar Kon-stanti gal~inski vo reìja na vladimir Mil-~in. i pak novi vozbuduvawa, pripodignata teatarska atmosfera, mnogu nedorazbirawa, pofalbi i osporuvawa, mnogu debati i pro-tivre~nosti. “guskata” se pretvori vo celo edno intelektualno dvièwe, toa otvori po{i-roki vidici za hrabar tvore~ki pohod kon meg-danite na slobodata na tvore{tvoto, toa oh-rabri mnogu mladi lu|e koi sakaa na svoj na~in, slobodno, bez predrasudi i bez nametnati ste-gi slobodno i slobodoumno da se iskaù vaat za tegobite, pojavite i razli~ijata na svoeto vreme, tie sakaa da bidat aktivni, angaìrani, da ne bidat nemi nabquduva~i na svojata sud-


Premiera na ”zelenata guska” vo aulata na Filozofskiot fakultet, 1980


bina, tuku odgovorni graditeli i na taa sud-bina, na toj zazbivtan od na vremeto kon èl-bata za osvojuvawe na pogolemi vrednosti vo site pori na ìvotot.

taka Teatarot stana dostapen za site, {to be {e edna od glavnite zalo`bi i nose~ki moti-vi ra~ki princip na lu|eto sobrani okolu “gus-kata”. “guskata” ima{e svoj priroden i dina mi-~en ìvot. Ja ostvari celta i pove}e otkolku {to moè{e da se pretpostavi. Razvi poslobo-dno poimawe na sovremeniot otvoren i an gaì- ran teatar. teatarskata rabotilnica ja prodol- i rabotata so novata pretstava “@i voti nska farma” od orvel, pa “Pepela{ka vo popraven dom”, pa “sceni za {me}erite”, site vo reìja na vladimir Mil~in.

Pokraj ova studija na Qubi{a Nikodino-vski-bi{ za pojavata na esteti~kata laborato-rija pri Filozofskiot fakultet vo skopje, za nejzinite akcii, rezultati, esteti~ki vred-nosti i umetni~ki dostignuvawa pi{uva i prof. d-r ivan Xeparovski vo svojata obemna studija “umetni~koto delo vo vtorata polovina na HH vek#. toj pi{uva: “Pette najburni godini od dejnosta na esteti~kata laboratorija (1976-1981”) ispolneti se so nedobrojni konkretni aktivnosti: organizirawe na preku 250 teatar-ski pretstavi, likovni izlo`bi i hepeninzi, operski i simfoniski koncerti, filmski pro-ekcii i poetski ~itawa, na preku 60 najrazli~- ni prostori so prisustvo na nad 180 iljadi gle da~i. Kako kuriozum moè da se navede fak-tot {to teatarskata pretstava Zelenata guska (...) samo vo tekot na {est meseci od 1980 go-dina se prikaà 27 pati, na 25 razli~ni pros-tori vo sosem heterogeni socijalni sredini, pred pove}e od 30 iljadi gleda~i#.

Profesorot Xeparovski go iznesuva i svo-eto li~no doìvuvawe i viduvawe od svojot anga` man vo rabotata na esteti~kata labora-torija. toj pi{uva: “site nie, toga{, vo naju-bavite ~asovi od rabotata na Hefestovata kova~nica, ja oblikuvavme na{ata sredina so edna golema rabotilnica, vo edna golema “la-bo ratorija” kade {to caruva{e ubavinata, igrata, fantazijata, setilnosta, so eden zbor se trudevme ìvotot i rabotata da ni ‘stanat’ umetnost!”

Qubi{a Nikodinovski-bi{ svojata kniga ja zaokruùva i so opfatnosta i na drugi alter-nativni teatarski grupi {irum Makedonija. toj gi razrabotuva i aktivnostite na Dramskata grupa “scena 71” od vinica, Dramskoto studio “zer” od Probi{tip, Dramskoto studio od [tip, a kako osnova~ i podvi`nik na Mladiot otvoren tea tar tuka detalno gi beleì i razvojnite etapi na ovoj zna~aen teatarski festival, pa doa |aat aktivnostite na Poetskiot teatar “skrb i uteha” i drugo.

vdahnovenata studija za alternativniot teatar vo Makedonija bi{ ja zaokruùva so stavot deka “od pretstavuvaweto i analizata na alternativnite teatri vo Makedonija moàt da se izvle~at pove}e filozofski, teatrolo{- ki i esteti~ki zaklu~oci {to se zna~ajni i za razbiraweto na teatarskoto dejstvuvawe vo na{ata zemja, kako i po{iroko, za osmisluvawe na duhovnite predizvici i estetski dostreli vo sovremenoto makedonsko tvore{tvo#.

Knigata “Alternativniot teatar vo Make-donija” na Qubi{a Nikodinovski-bi{ e svo-evidna istorija, ìva, vruto~na, koja s# u{te trae. otvorena kon eden fenomen so koj na{a ta makedonska kultura otvoreno se soo~i i sebesi korenito se pronao|a{e niz isku{enijata i nedoumenijata. toa bea golemi predizvici vo koi, vo nivniot centar, be{e na{iot vitalen tvorec, so nemiren duh, prgav, obzoren, vrz ~ii ple}i i natamu se krepi makedonskiot tvore~ki duh, istoriskata opstojba makedonska.

bi{ e eden od tie obi~ni makedonski fan-tasti koi sosem normalno, rabotno, skromno i angaìrano, kataden so li~en zanes, so ~ove~ka potpalena prirodna strast za sozdavawe si go osmisluva ìvotot i uporno go gradi i s# u{te aktivno prodolùva da go dograduva svojot ~ove~ki identitet i profil na li~nost so obi~na prirodna gospodova mera. Daj boè takvite da gi ima pove}e. ovaa kniga e potvrda za takov ~ovek.


159

ДИМИТАр хрИСТоВ(Битола, 1938 - Скопје, 2010)

Пред извесно време, нe напушти познатиот театар ски и телевизиски режисер Димитар христов, роден на 17 декември 1938 година во Битола. основ ното и средното училиште го за-вршил во родниот град, а Театарска академија, отсек режија, во Љубљана. Дипломска прет-става имаше на сцената на Народниот театар во Битола со „Дамата со камелии“ (1962-63 год.). Почетокот на своето забележливо крeа-тивно ниво го започна нешто порано со Моли-еровата комедија „На сила лекар“. Забележлива е неговата творечка преокупација кон Молиер што се гледа од неговите изведби „На сила лекар“, „Тартиф“ (1965), „Жорж Данден“ (1971), „воо бразен болен“ (1970), а ги поставувал на

Беа со нас миле попоски, димиТар хрисТоВ, пеТар сТоилкоВски-БаБец, кирил ЗдраВеВски,

димиТар ЗоЗи, радмила ЗлаТкоВиќ

повеќе сцени во Македонија. Почесто се навра ќа на француската класика „Севилскиот бербер“ на Бомарше, „андромаха“ од расин. едно од неговите најдобри претстави во битолскиот театар е шекспировиот „отело“, поставен со со времени релации во која јаго и неговата драма доаѓаат во прв план. На Фестивалот „Класика на југословенската сцена“ во лесковац, из ве дбата од Битола е прифатена како „нај-големо позитивно изненадување“ за посебно да биде издвоен уделот на Димитар христов и на толкувачот на јаго, кој најмногу го „оправдаа творечкиот ризик во кој тие се впуштија“. и покрај двете награди за јосиф јосифовски (јаго), и олга Наумовска (емилија), критичарот жали што по заслужено би било да биде на-граден и режисерот Димитар христов. Критика та претставата „разбојници“ од шилер, во режија на Димитар христов за сериозно уметничко остварување значајноста ја гледа во можноста би толскиот театар да се види во неговата вис-тинска светлина. оценувајќи ја постановката на Димитар христов се наведува дека тоа се одли-кува „со очигледен и мошне амбициозен стре-меж - низ подлабоко сенчење на ликовите што повеќе да се долови самиот шилер и неговата филозофска и литературна голе мина…“. Тре-тите театарски игри му донесоа за претставата „разбојници“ на битолскиот театар пет награди. Покрај режисерот награда доби јосиф јоси-фовски (Франц Мор), Петар ангел овски - сце но-


граф. За прв пат се додели награда за кос-тимографија на Сотир Наумовски, како и за нај добра претстава во целина.

Треба да се спомене и неговиот ангажман во реа лизирање текстови од посовремената дра-матургија „Копнеж од брестовите“ о’Нил, „Глув-чевата патека“ Гарфош, „Светиот пламен“ од С. Мон. во првите години (1968), од својата режи-сер ска дејност гостуваше во Драмскиот театар каде ја постави аристофановата комедија „Ми-зистрата“. Театарската критика за неговата пос та новка пишуваше мошне добро, а за Теа-тарот дека е очигледно на хоризонтот на Драм-скиот театар почнува јарко да го зазема своето место една значајна репертоарска димензија. За режисерот Димитар христов пишува дека успеал на комедијата да и вдахне жизенерадост што го мачеше и некогашното елинско оп ште-ство , војна и мир.

Се сеќавам како вчера да беше, беа гости на ручек во мојот дом заедно со костимографката од Љубљана, Бартлова. Младо црнооко момче, полно со жар и енергија, остар и прецизен во разговорот за убавите и особено и за лошите особини кај луѓето. аскетски ја исполнуваше својата работа и во работната дисциплина се гледаше покрај другото и цврстото етичко на-чело кое никогаш не го изневеруваше. а без кое, по се` се чини е невозможно со исправен ‘рбет да се помине низ театарската џунгла.

Неговата работна дисциплина му помагаше и беше плодоносна, инаку своите најдобри режии не би можел да ги оствари. остана само-тник до крајот од животот. Беше болен, но на нозе. Често проаѓаше во нашата улица, со сладолед во рацете, како затечен ќе ми речеше не кажувај на докторката (ќерка ми) дека си ме видел со корнет и сладолед во рацете. Потоа ми се изгуби од очите. Потпрашав негови ком-шии - ми рекоа дека го нашле умрен во станот.

од 1968 година замина во Телевизијата во која има над 800 часови програма, во културниот, обра зовниот, документарниот и информатив-ниот сектор. На телевизијата дебитирал со Тв дра мата „Крстопат“ од лазо Каровски (1967), а потоа режирал драми, театарски претстави, опери, Тв серии за деца „волшебниот воз“, „Чавката Славка“ (35 епизоди), „Скриениот

прозорец“, „илустриран Тв речник“, „Девојката на Марко“… во радио Скопје има околу сто режии. На Театарскиот фестивал „војдан Черно-дрински во При леп учествувал со прет ставите „разбојници“, Битола, „резервист“ Прилеп, „отело“, „ага мненон“, „електра“ Битола, „еле-ктра“ и „Млади синови“, НТ Куманово, и „воо-бра зен болен“ штип. На „охридско лето“ со осум претстави, на Фес тивалот на детето во шибеник со две пре тстави, на „Класиката на југословенска сцена“ лес ковац, три пати.

автор е на монографијата „развитокот на теа тарскиот живот во Битола 1897-1964“, „Ста-ни славски и художествениците - валери и ак-цен ти“, „античкиот театар - египет-Грција-рим“, „Цркве но-литургиски европски театар“, „рене-сансниот театар - комеди Франсез“, „Театар-скиот мони ри зам и мисла во барокот, рефор-мацијата и рома нтизмот“, „антона реализам, натурализам во театарот, сим болисти… Напра-вил повеќе вече ри на поезијата, приредби, избор на монолози, монодрами… остварил околу 80 драмски претстави. Добитник е на наградите за најдобра режија на Театар скиот фестивал „в. Ченродрински“ за претста ви те „разбојници“ од шилер и „резервист“ - ри ве мал.

р.С.

број 74-75, 2010 161

КИрИЛ ЗДрАВЕСКИ(1942, Прилеп - 2010, Струмица)

во Народниот театар „антон Панов“ Стру-мица е од 1965 година, со професионална театарска дејност се занимава од 1962 година. Настапувал низ повеќе од 120 улоги. од нови-нарот во „Покојник“ во далечната 1959 година има остварено бројни улоги кои уште долго ќе се паметат. Како негов креативен врв треба да се посочат улогите во „Смртта на Тарлекин“ (расплуев) со Дедо адам во „векутума века или житие адамово“ за кој во 1973 година, два пати едно по друго ја добил наградата за најдобра маш ка улога на Театарските игри „в. Черно-дрин ски“. Но, не треба да се заборават и него-вите улоги во претставите „Тутунски пат“,, „Сите мои си нови“, „шентфлар и јонската долина“, „хамлет од Долно Гаштани“, „лет во место“, „Големиот смок“, „Сенката“, „Пуста земја“, „Пат за лихнидос“, „Ма гла“, „Пиликатни“, „Галеб“, „адска машина“, „електра“, „Бумеранг“, „Кројач за дами“, „Голе мата награда“, „Женидба“, „Не-пријател на наро дот“, „Мојот татко социјали-стички кулак“ и многу други.

Негови творечки одлики се природност во гестот и мимиката, смисла за трансформации како и чувство за колективна игра.

Покрај големиот број мошне успешни улоги на сцената, настапувал и во повеќе телевизиски серии и филмови. „Клошари и плакат“, „Сонце на дланка“, „Белото циганче“, „волшебното самарче“, а во магичниот театар остварил и неколку забележливи режии „Полната птица“„

„Мојот татко социјалистички кулак“ и други. На три наврати бил вршител на должноста директор на НТ „антон Панов“. Добитник е на повеќе награди, а го добил високото признание за Денот на ослободувањето на Струмица.

Повеќе нема да е со нас актерот кој лесно воспоставувал контакт со публиката, со магична привлечност да ги понесе аудиториумот и со прелест на голем и упорен работник да се искачи во врвовите на македонското глумиште.

р.С

ПЕТАр СТојКоВСКИ - бАбЕЦ(1931, Битола - 2010 Битола)

артист во народниот театар Битола. Со професионална актерска дејност се занимава од 1953 година. освен со глума и режија особе но претстави за деца, неговиот талент најповеќе доаѓа до израз во комедиографскиот жанр. Комичарите секогаш биле во сенка на трагича-рите, ги сметале за артисти од втор ред. Меѓу-тоа, Бабец ги демонстрираше со своите раз ли-чити креации и широкиот дијапазон на глу мата бидејќи беше актер со врвни можности кои подеднакво може да настапува во сите родови на драмата. Повеќе од четири децении е прису-тен на театарската сцена „свежа, полетна и инспиративна игра… во што публиката и кри-тиката ја прима со задоволство. Негови поз-начајни актерски остварувања се насловните улоги во „вук Бубало“ од Бранко Чопиќ и „швејк во втората светска војна“, како и Помет во „Дундо Марое“, Жан во „Мистер долар“, вујко васа во „Г-ѓа министерка“. Со голема студиоз-


ност и сигурна игра се покажува во делата на иљовски, владимир Костов, Петре М. андре-евски... „Забележливи резултати постигна и во претставите „Татови“, „Ужалена фамилија“, „На сила лекар“, „Севилски бербер“, „Свечена ве-чера во погребалното претпријатие“ и „Нате-маго на Филозофовскиот факултет“ од иво Бре-шан, „Маратонците го трчаат почесниот круг“ од Душан Ковачевиќ и други.

и по 1984 година, кога заминува во пензија продолжува да настапува, не се повлече од сцената. во тој период значајни се неговите остварувања во „Патувачкиот театар шопа-ловиќ“ (во насловна улога) од Љубомир Симо-виќ.во „Бегалка“ во едно посовремено нејзино звучење го толкуваше ликот на Трендо и во неколку водвиљи на Фејдо „одам на лов“, „Ти си на ред“. една до неговите познати улоги е и онаа во „Последните селани“ од Петре М. ан-дреевски.

Три пати е наградуван со наградата на гра-дот Битола, „4 Ноември“, како награда на Здру-же нието на драмските уметници на Македонија на фестивалот „Месс“ во Сараево, ја доби специ јалната награда на публиката „за најдолг аплауз“, исто таква награда доби и на Фес-тивалот „в. Чернодрински“. Кон наведените приз нанија да го наведеме и последното крунско приз нание наградата на Театарскиот фестивал во Прилеп за животно дело. во богатиот креа-тивен опус на Петар Стојковски влегуваат и поголем број постановки наменети за деца.

Замина Петар Стојковски-Бабецот на дале-чен пат од кој нема враќање. ја остави својата публика. Не би рекол. во срцата на неговата публика ќе остане за секогаш, актерот кој во изминатите години им ги топлеше и срцата и душата со неговото врвно актерско мајсторство кое знаеше да им ги отргне мислите од секои од нивните проблеми, да ги засмее, да ги ораспо-ложи, да ги збогати, да им подари дел од себе.

р.С.

МИЛЕ ПоПоСКИ(1922, Прилеп - 2009, Скопје)

Современ македонски писател. Завршил Фи-ло зофски факултет. автор е на неколку збир ки хумористични раскази. Неговиот интерес е дра-ма тургијата. Негови пиеси се играни низ театри- те во Македонија „Триста коли трње“, „Уче ници на ѓаволот“, „Глувци оро водат“, „Со лунс ките патрдии“, „викенд на мртовци“, како и ра дио драмите „Домашна задача“ и „луѓе и пци“ и други. Поповски се занимава уште и со преве дување на уметничка литература, лектура и друго. Жи-вото и ненаметливо опсервирање, ги пката ре-ченица, богатиот колоритен јазик се дос то ин-ствено на неговите комедии. Никој од нив имаа голем успех особено „Солунските пат рдии“ кои доживеаја над 300 изведби. Доби и награ да за најдобар текст на Театарскиот фес тивал „војдан Чернодрински“ во Прилеп. истата награда ја добил и за претставата „Триста коли трње“ во 1966 година. Повеќето негови текстови се пре-ведени и на јазиците на народностите кај нас ка ко и на бугарски и украински. Големи бранува ња и возбуди донесе и „викенд на мртовци“ кој покрај сценска верзија доживеа и екранизација.

р.С.

број 74-75, 2010 163

ДИМИТАр ЗоЗИПоследниот театарски боем

Починал на 26 септември 2010Еден од најголемите театарски боеми - ак те-

рот Димитар Зози почина на 58-годишна возраст. Актерот што колегите го познаваа како човек кој целосно и беше посветен на актерската про-фесија, ја заврши Високата музичка школа во Скопје, отсек за драмски актери во класата на професорот Илија Џувалековски, а само една година по завршувањето на школата, во 1977, се вработи во Драмскиот театар

Во почетокот на кариерата остави печат во остварувања наменети за деца, („Чук, чук Стоја-нче“). Во проектите на вечерната сцена овој ак тер се наметна со својот несомнен талент, со смислата за живи опсервации, со моќната сце-нична појава и со изострено чувство за лично боење на текстот. Остави незаборавни оствару-вања во претставите „Хамлет“, „Непокор“, „Чу-до то на Св. Ѓорѓија“, „Карамазови“, „Од првиот здив“, „Ревизор“ и др. Како една од неговите нај добри улоги се спомнува неговата креација во монодрамата „Дневникот на лудиот“, а го паме тиме и по неговите филмски улоги во фил-мовите: „Македонски дел од пеколот“, „Јад“, „Тај ната книга“, „Пресуда“. За својата креативност Зо зи ја доби и Републичката награда на ама-терски смотри.

р.С

раДМила златКовиЌРадмила Златковиќ, (10 мај 1925 – 29 април

2010) своите почетоци како актерка ги остварува во својот роден град Ниш. Во театарот ја вове-дува нејзиниот постар брат Војислав Златковиќ( Ми лојковиќ), кој во кралска Југославија глуми во разни патувачки театри меѓу кои и во „Боеми“ на Петре Прличко како и во трупата на Димче Трај ковски. Својата предана работа како актерка во Р.Македонија ја започнува во Охридскиот теа тар каде што како актерка професионално ра боти во периодот од 1951 -1952 година.

Во Народниот театар во Прилеп доаѓа во се-зоната 1955-1956 година. Оттогаш се сели во раз ни театри во Македонија така што во пери-одот 1957 – 1959 работи во Народниот театар во Ко чани, а од 1959-1961 во Градскиот театар во (Ти тов) Велес.

Својата кариера како актерка ја завршува во Наро дниот театар во Куманово каде што работи од 1962 – 1965 за потоа да помине во Младинско – драмскиот театар во Скопје каде што до пензионирањето работи како суфлерка.

Како актерка има остварено бројни и разно-видни улоги меѓу кои се Тетка Савка во „Госпоѓа Министерка“, Цица во „Луѓе“, Таа во „Дали оттука по ми нал млад човек“, Леди Милфорд во „Интрига и љубов“, Г-ѓа Драга во „Др“, Фјокла во „Женид ба“, До ка во „Зона Замфирова“, Кручинина во „Без вина виновни“, Бела во „Длабоки корени“, „Анѓа во „Сомнително лице“, и други.

р.Б.

164

Од ослободувањето до денес во Македонија гостувале повеќемина режисери што се наоѓаат на самиот врв на бугарската современа театарска режисерска уметност (Бојан Дановски, Вили Цанков во скопскиот Драмски театар, Александар Морфов и Иван Допчев во МНТ, Красимир Спасов во битолскиот театар и во театарот во населбата „Карпош“, Боњо Лунгов во Театарот за деца и млади во Скопје). Овие и уште некои други бриљантни мајстори на театарската режија со своите капитални постановки, освен во својата земја, се прославија и на гостувањата

БрилијанТен ТВоречки дух

во најголемите светски театарски метрополи во Источна и Западна Европа, во Америка и Канада, во Австралија и Азија... На пиедесталот во таa голема плејада на врвни режисерски творци од соседна Бугарија, едно од челните места несомнено му припаѓа на режисерот и педагог Крикор Азарјан (Пловдив 1934 – Софија 2009 г.). Неговата смрт по подолга болест во предвечерието на Новата година, т.е. кон крајот на декември 2009г., е секако повод, макар во еден најлапидарен облик, да се навратaм на неговите незаборавни гостувања во градот под Пелистер, на чија сцена со голем успех единствено гостуваше кај нас - во Македонија.

Крикор Азарјан, по потекло Ерменец, е роден во Пловдив пред 75 г., а на софиската Театарска академија се запиша во нешто “постари“ години, т.е. неколку години подоцна од пријателите на неговата генерација од гимназијата. Пред тоа, се занимаваше со повеќе професии, а работеше и како физички работник. Сето тоа му беше од огромна корист и му помогна, т.е. му овозможи да го запознае вистинското лице на животот, да навлезе во сите тајни на суровото секојдневие, полесно да излезе на крај со најсложените проблеми во театарската практика. Првиот ангажман како тукушто дипломиран режисер го доби во родниот град, т.е. Драматичен театар „Николај Масалитинов“.

...Меѓутоа, поради неговиот буен карактер и немирен темперамент, кој постојано трагаше по

Иван Ивановски

(По повод смртта на еминентниот бугарски режисер Крикор Азарјан, кој на сцената на Народниот театар во Битола реализира

постановки од антологиско значење)

Крикор азарјан

164 број 74-75, 2010 165

нешто ново, актуелно, свежо и автентично, а најмногу поради конфликтите што сé почесто се појавуваа меѓу младите творци и Управата на театарот, која, се имаше впечаток како да се исплаши од енергијата на актерите кои неза-пирливо доаѓаа и донесуваа едно ново и по-инакво гледање на театарот, дојде до неизбеж-ната разделба со театарот на неговата младост, што не беше ни толку лесна ни толку едноставна...Заедно со дел од актерите на театарот, побара и најде ангажман во Драма тичниот театар „Кон-стантин Величков“ од Пазар џик, што овоз можи, овој пред тоа не толку познат и голем град и театарски центар, да стане нај големо средиште на театарските збиднувања и доживувања. Трите години поминати во плов дивскиот театар (од 1966 до1969 г.) и годините сврзани за развојот и афирмацијата на драмскиот ансамбл во Пазар-џик кон крајот на 70 –те години на минатото столетие, на чија сцена како гостин оствари по-голем број постановки, и за него и за бугарскиот театар воопшто, можат и треба да се сметаат од пресудно значење, бидејќи тогаш се раѓаа новите театарски тенденции во Бугарија, задуваа “нови ветрови“, зашто во тој период најдобрите актерски сили од средната генерација го постигна својот најголем врв.....

...Инаку, во софискиот Воен театар, во кој се задржа најдолго време и му стана матичен театар, ги реализира, можеби, своите најдобри режии и се експонира во полн замав, што не значи дека и на гостувањата во другите софиски театри и театрите надвор од главниот град на Бугарија, немаше реализации кои не беа оце-нувани мошне високо и од публиката и од тековната критика....

Како постојано вработен се најде и на пултот на националниот театар „Иван Вазов“ во Софија, за оттука да премине во еден друг скорооснован софиски театарски ансамбл – „Театар 199“, ста-нувајќи негов уметнички раководител. Следна негова фаза беше вработувањето во софискиот Сатиричен театар, за одново да му се врати на Воениот театар и да остане во него до крајот на животот. Во театарот на сатирата замина бидејќи во таа средина можеше да се чувствува посло-боден во работата, а таа слобода и тој истра-жувачки дух не помалку ги имаше и во Воениот

театар, кој долго години беше водечки во Софија, како што претходно таа позиција ја имаше Сатиричниот театар...Каде и да се наоѓаше на работа, се бореше против козметичките промени во театарот, против сето она што анахроно, ефемерно, закостенето, стереотипно, конвен-ционално. Едноствно, имаше желба и потреба да работи со изведувачки состави кои се во добра кндиција, кои можат да овозможат добра организација, ред и дисци плина, кои можат да овозможат вистинска тво речка атмосфера..А таков своевремено беше Сатиричниот театар и со години на ред Воениот театар...

...Некаде кон крајот на минатиот миленум, а и подоцна, што е период на вистинско созевање на Крикор Азарјан во еден од водечките режисе ри во Бугарија, овој реномиран режисер реализира неколку значајни гостувања во поранешна Југославија, потоа во Русија, Полска и тн. Во угледното Југослеовенско драмско позориште во Белград во 1980 г. со голем успех го режираше нај новиот драмски текст на истакнатиот современ драмски писател, денес класик на бугарската драматргија – Јордан Радичков „Јануари“, игран пред повеќе сезони и во МНТ. Тогаш, виспреното кри тичарско перо на Јован Ќирилов во белградска „Политика“ имаше само комплименти за полно-крвната и свежа режија на Азарјан на спомнатото драмско дело на Радичков во Белград....

Една година подоцна (1981), Крикор Азарјан реализира постановка на драмско дело на истиот автор (Радичков), овојпат на гостување во Полска. Станува збор за пиесата „Обид за летање“. И ова гостување во Варшава го при-влече вниманието на публиката и на струч ната театарска критика....

Не изостанаа гостувања ни во поранешниот Советски Сојуз, меѓу кои и во Москва, каде што гостуваше со постановката на Бекетовата пиеса „Пос ледната лента на Крап“. Тоа беше режија која се одликуваше со доста смели сценски решенија, која се издвојуваше со низа продук-тивни режисерски замисли и сл.

…Во циклусот гостувања надвор од Бугарија, за Крикор Азарјан од посебно значење прет-ставуваа гостувањата на сцената на Наро дниот театар во Битола, каде што со задоволство работеше на две дела од светската драмска


класика („Дванаесетта ноќ“ или „Како што сакате“ и „Лоренчато“) и на исто толку наслови од современата американска драмска литература – „Три високи жени“ од Едвард Олби и „Памете-њето на водата“ од Шила Стивенсон...

....Инаку, првото гостување на Крикор Азарјан во Македонија, односно во градот под Пелистер – Битола, е реализирано на 8 октомври 1993 г., кога во негова режија беше прикажана пре-миерата на познатото Шекспирово коме дио-графско дело „Дванаесетта ноќ“, што прет ста-вуваше почеток на една подолгорочна соработка на овој режисер со битолскиот Народен театар. Слободно може да се тврди дека во прашање беше една од култните претстави на битолската професионална драмска сцена, еден од оние проекти што му отворија широк пат на битолскиот ансамбл за негова поширока афирмација во земјата и во странство. Самиот факт што овој проект се задржа на репертоарот три сезони и што со него реализира некоку гостувања надвор од Македонија, доволно убедливо говори за една вонсериска сценска реализација, за еден маркантен сценски резултат, за едно вистинско театарско доживување.Оваа мошне впечатлива, ефектна, амбициозно работена изведба, Крикор Азарјан ја оствари со ангажирање на една интернационална екипа, во која беа вклучени: Ан Дешантр од Франција, автор на сцено гра-фијата, Елена Иванова од Бугарија, чии костими се одликуваа со богата имагинација и поетичност и др. Под сигурната “диригентска“ палка на гостинот од Бугарија, актерскиот состав на Народниот театар од Битола не можеше да игра поинаку, освен препородено, полетно, вдах-новено (настапија: Валентина Грамосли како Ви ола, Петар Мирчевски во улогата на Малволио, Со ња Михалјова - Оливија и др.).

Неполни две години подоцна (1995 г.) угле-дниот режисер и педагог од Бугарија – Кри кор Азарјан по вторпат се најде на режи серскиот пулт на битолскиот театар. Сега тој, како фести-валска премиера на најпрес тижната летна уме-тничка манифестација во Македонија – „Охридско лето“, во негова прера ботка, односно адаптација, ја режираше пиесата „Лоренчато“ од класикот на француската лите ратура – Алфред де Мисе. Оваа значајна фести вал ска претстава, гостинот

од Бугарија ја оствари амбиентално - во при-родниот амбиент пред црквата „Света Софија“ во Охрид, извлекувајќи го максимумот од ан-самблот, од просторот под отворено небо и од она што е екстрат во стариот и поретко игран те кст на Мисе.. Карактеристично за пос танов ката на Азарјан беше тоа што неа ја разви ваше на два крупни плана - по хоризонтала (платото пред спомнатата црква) и по вертикална линија, со користење на горниот дел на црквата. Беше тоа спектакл во вистинска смисла на зборот, изведба што ги задоволи и најпро бирливите вкусови на публиката и онаа во Охрид и онаа на својата матична сцена во Битола. И во оваа сценска реализација, тој се “потпираше“на најдобрите актерски сили на битолската про-фесионална драмска сцена, ангажирајќи ги ,покрај другите, Илко Стефановски, Кирил Рис-тески к.г., Владимир Талевски, Соња Михај лова и др.

Требаше да се чека да поминат три театарски сезони, па Крикор Азарјан одново да гостува во театарот во градот под Пелистер. Третото по ред негово претставување пред битолската театарска публика беше одбележано со поставување на камерната драма „Три високи жени“ од совре-мениот американски драмски писател Едвард Олби, ангажирајќи го и овојпат “кремот“ на женскиот актерски состав на битолскиот театар, т.е. актерското трио Јоана Поповска, Елена Моше и Менка Бојаџиева, остварувајќи со нив изведба со многу рафиниран вкус и со голема театарска култура во секој поглед. И ова остварување на битолскиот Народен театар се најде на репертоарот на неколку значајни интернационални театарски фестивали во зем-ја та и во странство, а на еден од нив (Фестивалот на камерниот театар „Ристо Шишков“ во Стру-ми ца, една од трите одлични актерки (Јоана Поповска) ја доби единствената награда на оваа театарска манифестација во градот по Бела-сица....

.....И наредното, четвро по ред и за жал пос-ледно гостување на Крикор Азарјан во Маке-донија, односно на битолската професионална драмска сцена помина во знакот на презентација на современо драмско дело од камерен карактер. Тоа е пиесата „Паметењето на водата“ од аме-

број 74-75, 2010 167

риканската писателка Шила Стивенсон, која премиерно беше реализирана на 6 октомври 2000 г. Високиот професионализам што овој режисер го презентираше во претходните три гостувања го повтори и сега на најубав можен начин. Со конципирањето на длабоки и сериозни студии, особено оние што им беа доверени на Габриела Петрушевска, Елена Моше и Јулијана Стефановска, режијата на Азарјан оствари повеќедимензионална, компактна и зрела драм-ска структура, која водеше исклучиво сметка за продлабочувањето на текстот, поради што не-говата постановка беше мошне дискретна, одвај забележлива....

..Постоеја повеќе причини зошто гостувањата на Азарјан беа исклучиво ориентирани на би-толската сцена. Пред сé, затоа што за овој ансамбл имаше високо мислење и сметаше дека во соработка со него најцелосно може да ги изрази своите режисерски идеи и замисли; затоа што со театарот во Битола постоеја цврсти договори, а не празни зборови и ветувања, како со некои други театри кај нас. Едноставно, затоа што веруваше во виталноста, дисциплинираноста, амбициозноста , што му ја гарантираа посаку-ваната атмосфера за работа. Со оглед дека го красеше искреност, отвореност во кому ника ци-јата, чесност и во животот и во работатата како педагог и режисер, знаеше да укаже и на некои латентни опасности што можат да го демнат битолскиот театар, впрочем како и сите други репертоарски театри, што се покажа, многу подоцна за апсолутно точно. Кога укажуваше на нив, мислеше пред сé на можната опуштеност, самозадоволството, препуштањето на инер ци-јата. Сметаше дека театарот е пред сé изне на-ду вање, неспокојство, дека тој бара неминовни промени, нови сили, нова крв. Крикор Азарјан беше дециден во размислувањето за тоа дека спокојството е најголемиот непријател на теа-таската уметност.

А што се однесува до отсуствата на неговите гос тувања и на другите драмски сцени во Маке-донија, нив ги правдаше со слабото здравје и презафатеноста на Софиската тееатарска ака-демија. Не беше од типот на оние режисери што се зафаќаат за сé и сешто, ad-hoc, кој настојува да гостува под пресија и под какви годе услови

наметнати од страна на театрите. Се залагаше за цврсти и далекусежни договори, какви што беа оние со битолскиот Народен театар. Тоа ќе рече дека Крикор Азарјан остана докрај доследен на своето кредо – да гостува единствено таму каде што постои вистинска клима за работа, каде што творечката атмосфера е на потребната висина, а Битола беше една од таквите средини во тоа време (крајот на минатиот милениум) и едноставно не можеше да го заобиколи.

168

PReMieRi

Makedonski naroden teatar

суд 05. 02. 2010

КОЛЕ ЧАШУЛЕ Режија: ЉУПЧО ЃОРЃИЕВСКИ

тУПаница Полна ЉУбов 16. 04. 2010

Режија: САНДИ ЛОПИЧИЌ

Играат:Оливер Митковски - војводата Дамјан, Славиша Каевски - Темелко, Гораст Цветковски - Андон дрварот, Сашко Коцев - Дрен, Борче Начев - даскал Наум и коми-тата, Сценограф: Валентин Светозарев, Костими: Бла гој Мицевски, музика: Марјан Нечак, Инспициент: Вуки ца Александрова, Светло мајстор: Илија Тар чу говски, Тон мајстор: Александар Петровски, Суфлер: Агна Николов-ска, Лектор: Цветанка Недановска

sud

Тупаница полна љубов

Според драмскиот текст *Празен град* на Дејан Дуковски, Либрето: Дејан Дуковски и Санди Лопи-чиќ, Оригинална музика: Санди Лопичиќ, Сцена и костим: Хана Линдес, Играат: Јелена Јованова – Марија, Сенко Велинов - Ѓоре, Гораст Цветковски – Геро, музичари: Џијан Емин, Иван Бејков, Георги Шаревски, Александар Секуловски, Инспициент: Никола Кимов, Светло: Дарко Младенковски, ИлијаТарчуговски, Тон: Александар Петровски, НенадТрпеновски, Реквизита: Страше Доневски

srebrena svadba

сребрена сваДба н 05. 05. 2010

Режија: ЅВЕЗДАНА АНГЕЛОВСКАСпоред оригиналното дело на Габриел Гарсија Мар-кес ,,Љубовна расправа против еден седнат маж,,Во улогата на Грасиела : Катина Иванова, Превод од шпански: Огнена Никуљска, Адаптација: Звез-дана Ангеловска и Катина Иванова, Дизајн: Теодора Стојановска, Јасмина Дракул ( Студио Дракул), Светло: Илија Тарчуговски, Дарко Младеновски, Тон: Ненад ТрпеновскиКопродукција ,, Македонски народен театар-Скопје,, ,,ПИРАСТРО,, и ,,Мал драмски театар,,

168 број 74-75, 2010 169

PReMieRi

вишнова градина

виШнова граДина

Играат: sneàna Konevska Rusi – Ranevska Љubov Andrejevna, Nikola Ristanovski – epihodov sem-jon Pantelejeviќ, Julija Milkova – Aњa, tome vitanov- – gajev leonid Andrejeviќ, saшko Kocev – lopahin ermolaj Aleksejeviќ, gorast cvetkovski –trofimov Petar sergejevic, Kiril Korunovski – simeonov – Piш~iќ boris borisoviќ, blagica trpkovska – varja, saшka Dimitrovska- Duњaшa, valentin Kostadinovski – Jaшa, Aleksandar шehtanski – Firs

Makedonskа опера и Балет

izgubena verbaДон Кихот

dOn kiHOt 18.12.2009

LuDvig MiNkuS

Dirigent: Sa{a Nikolovski - \umarkoreograf: viktor Jeremenko ( ukraina )Ass. koreograf: T. v. Todorovska i k. PavlovScenograf: Andrej Zlobin ( ukraina )kostimograf: gana ipatieva ( ukraina )

Solisti: Aleksandra Mijalkova, Mimi Pop Aleksova, ivana kocevska, Boban kova~evski, Dmitro êbotar ( ukraina )

izguBEna vErBa 30. 06. 2010

Muzika: Qubomir Angelov – QupaKoreograf: sa{a eftimova

solisti: Mimi Pop Aleksova, boban Kova~evski, Dmitro êbotar ( ukraina ), Dafina Daniloska, Marija gligorova, biljana basmaxieva, sa{a ef-timova, igor velanoski, traj~e stojkovski, Miro-slav Mitra{inovi}, Hoze Karlos, losada Morales ( Kuba )


PReMieRi

Dramski teatar skopje

PEPEla[ka 13. 11. 2009

XoAKiNo RosiNi

Pepela{ka

Dirigent: bisera âdlovskaReìser: ursula Horner ( Avstrija )Kostimograf: Marija Pupu~evskaulogi: Pepela{ka - irena Kavkalevska, elena Petru{evska, Don Ramiro - Dejan to{ev, Nikola stoj~evski, Dandini - Dragan Ampov, Kristijan An tovski, Don Mawifiko - Neven siljanovski, Klo ri nda - Katerina stojanovska, biljana \urov-ska, tisbe - Katerina bo{kovska, irena Krstevska, Ma rika Popovi}, Alidoro - branislav Pop geor-gievski, borko bixovski, Alidorina - Maja bla-èvska

QuBOvna naPivka 9. 05.2010

gAetANo DoNiceti

Dirigent: sa{a Nikolovski - \umarReìser: gordan Dragovi}-êrnogorski (srbija)scenograf: Marija veteroska, Kostimograf: Qupka Arsovska, Koreograf: tawa Popovi} (sr bija), Ass. reìser: trajko Jordanovski, Ass. koreo graf: olga Pangoulogi: Nemorino - Marko Fruzoni (italija), Adina - el vira Fatikhova (Rusija), belkore - goran Na ~ev ski, Dr. Dulkamara - vladimir sazdovski, Xoa neta - Katerina stojanovska

хАМЛЕТ 16.07.2010 - ФЕСТИВАЛ “охрИДСКо ЛЕТо”

ВИЛИЈАМ ШЕКСПИРРежија: ДЕЈАН ПРОЈКОВСКИПревод: Богомил Ѓузел, Музика: Горан Трајкоски, Сценографија: Владо Ѓоре ски, Костими: Благоја Мицевски, Асистенти на режија: Небојша Јова новиќ и Теа Беговиќ, Сценска борба: Кире Ѓорески, Клавдиј - Бранко Ѓорчев, Хамлет - Дејан Лилиќ, Полониј - Драган Спасов, Хорацио - Филип Трајковиќ, Лаерт - Игор Стојчевски, Розенкранц - Игор Ангелов, Гилденстерн - Никола Аце ски, Гертруда - Катeрина Коцевска, Офелија - Викто рија Степановска, Ду хот - Лазе Манасковски, Марсел - Александар Ѓеорѓиески, Бернардо - Игор Георгиев, Франциско - Слободан Трендов, Инспициент: Кирe Ставрев ски, Суфлер: Жаклина Цветковска

број 74-75, 2010 171

PReMieRi

Спиноза

СПИНоЗА 01.07.2010 - “СКоПСКо леТо”

ГОЦЕ СМИЛЕВСКИ

Режија и сценографија: ЗОЈА БУЗАЛКОВСКАКостимографија: Лира ГрабулКомпозитор: Оливер ЈосифовскиСпиноза - Васил ЗафирчевЈахве - Александар СтепанулескиКлара Марија - Дарја РизоваКлара Марија – старица Мајката - Катина ИвановаЈохан - Борче НачевАкробат - Петар Стојановски

И Н Т Е р М Е Ц о 20.01.2010

САШО ТАСЕВСКИ

РУБЕНС МУРАТОВСКИСАШО ТАСЕВСКИрeìja: РОБЕРТ ВЕЉАНОВСКИСценографија и костими: Тихомир Спировски, Музика: Горан Трајковски

ДогоДИНА Во ИСТо ВрЕМЕ 13.11.2009 - Isabel Bader Theatre, Toronto, Canada

БЕРНАРД СЛЕЈД

Догодина во исто време

Дорис - КАТАРИНА КОЦЕВСКА, Џорџ -БРАНКО ЃОРЧЕВ, Чалмерс - ДЕЈАН ЛИЛИЌ

Костими: Тихомир Спировски, Избор на музика: Катарина Коцевска, Инспициент: Кирe Ставревски, Суфлер: Жаклина Цветковска, Светло-мајстор: Игор Георгиев, Тон-мајстор: Димитар Илиоски, Мајстор на сцена: Нури Рушити

vEtEr niz tOPOlitE 16.11.2009

@eRAR sibeRNiJAs

blagoja - blAgoJ ôRevsKi\or|ija - \oKicA luKARevsKi vladimir - DADi ANgelovsKi Prevod adaptacija i reìja: Kole ANgelovsKiinspicient: @arko Nami~ev, sufler: Danica ilieva, svetlo-majstor: Kire bubulevski, ton-maj-stor: êdomir Mladenovski

veter niz topolite


Турски театарskopje

PReMieRi

2012 - последните македонци

2012 - ПоСЛЕДНИТЕ МАКЕДоНЦИ 29.04.2010

Актери: Билјана Беличанец - Алексиќ, Билјана, Драгичевиќ - Пројковска, Трајанка Илиева, Рубенс Муратовски, Зоран Љутков, Игор Ангелов

Автори: Сашо Миленковски, Тихомир Спировски Велика Стојкова - Серафимовска, Марко Коловски, Бојан Трифуновски, Љупчо Маневски, Снежана Балканска, Венко Серафимов

Инспициент: Жарко Намичев, Суфлер: Жаклина Цветковска, Светло - мајстор: Игор Георгиев, Тон - мајстор: Димитар Илиоски

suzana Akbelge vo ”Госпоѓица јулија”

госПоЃица ЈУлиЈа 20.11.2009

АВГУСТ СТРИНДБЕРГ

Режија : АЛЕКСАНДАР ПОПОВСКИСценографија и костимографија: Свен ЈОНКЕАсистент на режија : Лука КОРТИНА

Улоги : Госпоѓица Јулија: Сузан АКБЕЛГЕ, Жан: Осман АЛИ, Кристина: Несрин ТАИР, Грофот: Салаетин БИЛАЛ Инспициент: Рамадан ИБРАХИМ, Суфлер : Фејхан АХМЕТ, Координатор: Џанан АЛИ – ЏУМКАР, Шеф на сцена: Скендер ДАЦИ, Декоратери: Мехмет ИСМАИЛ, Суат РАХМАН, Џенгиз ХАЛИЛ, Зекирија АБДИ, Сами JAKУПИ, Џелал ЛУЖА, Aфрим РУС-ТЕ МИ, Изработка на декор: Дилавер РАХМАН, Нури ИСМАИЛ, Тон : Фахредин БУШИ, Светло: Орхан МЕХМЕТ, Изведба на костими: Керим ЕТЕМИ, Хулја РУСТЕМИ, Гардероба: Mуаља САЛИХИ, Атиџе ДЕМИРИ, Аднан РЕЏЕП, Шминка: Авди БИЛАЛ, Нора ПИТАРКА, Реквизита: Tанкут ИБРАХИМ, Исни ВИЛА

број 74-75, 2010 173

Театар за деца и младинци

шЕќЕрНА ПрИКАЗНА 02.04.2010

СЛАВКО ЈАНЕВСКИ

Режија : КОЛЕ АНГЕЛОВСКИСценографија, костимографија, дизајн на плакат : Илина АНГЕЛОВСКАМузика : Љубчо МИРКОВСКИИзработка на кукли : Кирил ВАСИЛЕВ, Енес ДЕАРИУлоги: Зубејде СЕЛИМОВСКА , Наџи ШАБАН, Ердоан МАКСУТ, Зиба РАДОНЧИЌ, Фунда ИБРА-ХИМ, Џенап САМЕТ, Селпин КЕРИМ, Неат АЛИ, Аксел МЕХМЕТИнспициент : Рамадан ИБРАХИМ, Суфлер : Фејхан АХМЕТ, Координатор : Џанан АЛИ – ЏУМКАР, Тех-нички директор: дипл.инг.арх. Стојан МИХАЈЛОВ, Шеф на сцена: СкендерДАЦИ, Декоратери: Суад

scena od ”шеќерна приказна”

beskrajni soni{ta

РАХМАН, Џенгиз ХАЛИЛ, Зекирја АБДИ,Африм РУСТЕМИ, Сами ЈАКУПИ, Џелал ЉУЖА, Мемед ИСМАИЛ, Тон: Фахредин БУШИ, Cветло: Орхан МЕХМЕД, Реквизита: Танкут ИБРАИМ, Исни ВИЉА, Гардероба: Муаља САЛИХУ, Аднан РЕЏЕП, Шми н ка: Авди БИЛАЛ, Нора ПИТАРКА, Сликоизведувач: Енес ДЕАРИ, Изработка на декор: Дилавер РАХМАН, Исмаил НУРИ, Изработка на костими: Керим ЕТЕМИ, Хилија РУСТЕМИ, Изработка на браварски работи: Џемаил МАНДАЛ

BESkraJni SOni[ta 25.03.2010

Reìja: boWo luNgovAvtor na kukli i scenografija: bowo lungovlibreto po motivite od pesnata ,,Jas ve qubev,, od A.s. Pu{kinas. na reìja i kostimografija: Maja en~eva, Pre-vod i prepev: tomislav osmanli, As. na reìja, izbor na muzika, multimedija i koreografija: Konstantin Karakostov, izbor i izrabotka na, Narodni nosii vo pretstavata: Qubica velkova, izrabotka na kukli i rekvizita: Kiril vasilev, umetni~ko osvetluvawe: oliver stavrev, ton maj-stor: Angele Naskovski, u~e stvuvaat po azbu~en red: Ana levajkovi}, vineta Dam~eska, Katarina ilievska, Marija \or|ijovska, tawa Ko~ovska, vla-dimir lazovski, Dragan Dovlev, Predrag Pavlov-ski, inspicient: \uro Drakuloski


Malata sirena

Malata SirEna 16.01.2010

RusoMiR bogDANovsKiReìja: Dean Damjanovskiscenografija: Qubomir âdikovski, Kostimo-grafija: Aleksandar No{pal, Muzika: Qup~o Mirkovski, Koreografija: sawa [utevska, lektor: Jelica inadevskau~estvuvaat: Malata sirena - vineta Dam~eska, Prin cot - ефтим Трајчов, Morskiot lav Andersen - vladimir lazovski, Kralot na moreto - Predrag Pav lovski, zlatniot kral - Dragan Dovlev, Mor-skata samovila/zlatnata kralica - zorica sto-janovska, Morskata ve{terka/srebrenata prin ceza - Katarina ilievska , oktopodot Kutri~ok - Marija \or|iovska, golemata sirena - Ana levajkovi}inspicient: \uro Drakuloski

Naroden театарbitola

КалеШ анЃа ДеФинитивно 16.07.2009

КAteRiNA MoMiRovA режија: DRAgANA PoPovA

PReMieRi

Reìja na scensko dvièwe: vasil zafir~evMuzika: Marjan Ne}ak scenografija: Dragan An|elkovi}Kostimografija: blagoj Micevskiigraat: ilina orevski, Nikola Proj~evski, sowa Mihajlova, Petar gorko, ognen Drangovski, ilko stefanoski, Julijana Mir~evska, Filip Mir-~evski, Kristina Hristova Nikolova, Maja An-donovska, Marjan \eor|ievski

број 74-75, 2010 175

ПИНоКИо И ДЕДо МрАЗ 26.12.2009 Карло ГолДоНи aaaptacija i reìja: ЉУПЧо ЃорГиевСКи

igraat: valentina gramosli, elena Mo{e, Julijana stefanovska, sa{o ognenovski, Du{ko Jovanovi}, slobodan stefanovski, gabriela Petru{evska, Martin Mir~evski

готвеЈЌи го ШеКсПир 07.08.2010

режија: МарТиН МирЧевСКи

(копродукција на НУ Народен театар Битола со детски театар Бабец)Костими и сцена: Благој Мицевски, Музика: Мarjan Не}ак, играат: валентина Грамоски, Маријан Ѓор-ѓиевски, Светло: Димче Спасевски


ПоКоЈниК 22.04.2010

БраНиСлав НУшиќ

режија: ЉУПЧо ЃорГиевСКи

граДината 15.08.2010

еДварД олБи

режија: јоваН риСТевСКи

scenografija: Dragan An|elkovi}Kostimografija: blagoj Micevski Muzika: Marjan Ne}aksvetlo dizajn: ilija Dimovskiigraat: Petar gorko, ivan Jer~i}, Petar Mir~evski, slobodan stepanoski, Martin Mir ~evski, boris ôrevski, Nikola Proj~evski, vasko Mavrovski, sowa Mihajlova, ognen Drangovski, sa{o ognen-ovski, gabriela Petru{evska, ilina ôrevska, Du{ko Jovanovi}, Julijana stefanova, Maja An-donovska

Kostimografija: blagoj Micevski izbor na muzika: Jovan RistovskiMuzi~ki sorabotnik: Marjan Ne}aksvetlo dizajn: Dim~e spasevskiigraat: gabriela Petru{evska, vasko Mavrovski, gorast cvetkovski, Julijana Mir~evska, Filip Mir~evski, Aleksandra Ko~ovska, Nikola Proj-~evski, Petar spirovski, elena Mo{e, sowa o{avkovka, Julijana stefanova, Katerina Anevska

PReMieRi

број 74-75, 2010 177

ревизор 2009

адаптација и режија: МарТиН МирЧевСКи

Сценографија: Dragan An|elkovi}Костимографија: Благој МицевскиМузика: Миодраг НечакСветло: Димче Спасевскиigraat: Filip Mir ~evski, Petar Mir ~evski, val-entina gromosli, Maja Andonovska, Marjan \or-|ievski, ivan Jer~i}, vasko Mavrovski, elena Mo{e, Nikola Proj~evski

NucK”Marko cepenkov” - Prilepteatar “vojdan êrnodrinski”

kavkaskiot krug so kreda

kavkaSkiOt krug SO krEda 30. 04. 2010

beRtolt bReHtReìja: MARtiN KoôvsKi

Prevod: blagoja iv~eski, Dramaturg: vladimir \or |ijoski, scenografija: Julijana vojkova - Naj-man/ Filip Jovanovski, Kostimografija:Julijana vojkova - Najman, Muzika: Foltin (branislav Nikolov, Pece trajkovski, goce Jovanovski), Dizajn na plakat: Filip Jovanovski, svetlo: Risto grkoski, inspicient: valentina Pir-ganoska, sufler: liljana batleska, igraat: Dimitar \or|ievski, vladimir \or|ijoski, zoran ivanoski, Andon Jovanoski - A{a, Jasmina Mi-covska- stankoska, Nikola Nastoski, Nata{a Naumoska, Milan sekuloski, Marija spirkoska- ilijeska, Aleksandar stepanuleski, Daniela stojkovska, Aleksandar todeski, igor trp~e, Dimitar crcoroski, violeta akarova, Katerina âkmakoska

PReMieRi


Maliot princ

antica

advokatot Patlen

PReMieRi

Muzika: Marjan Ne}ak, Koreografija: Kire Mila-dinoski. igraat: viktorija stepanovska, Milan sekuloski, Marija spirkoska - ilijeski, suzana brezovec, Andon Jovanoski, traj~e iva-noski, Najdo todeski, violeta âkarova, igor trp~eski, Marjan âkmakoski, Dimko vandeski, Ale ksandar stepanuleski, Nata{a Naumoska, Ka te rina akmakoska, Dimitrina Mickoska, vla-dimir \or|ijoski, Dimitar \or|ievski, Aleksan-dar todeski, zoran ivanoski, Dimitar crcoroski i Nikola Nastoski

Francuska farsa od nepoznat avtor od XV vek Reìja: NeNAD vitANov

ispitna pretstava na zavr{na godina(III godina) na osnovni studii (Bashelor) po teatarska reìja na FDu – cetiwe, crna gora vo klasata na prof.Radmila vojvodi} i asistent Petar Pejakovi}ulogi: Patlen-vladimir tuliev, gijmeta-Jordanka todorova, gijom-Mile vrateovski , tibo-Jordan vitanov, sudija-Kiril grav~evPrevod: ivana Dukovska

MaliOt Princ 29.11.2009

ANtoAN De seNt egziPeRiReìja: KiRil PetResKi

antica, bitova muzi~ka drama 8 i 9.10.2010

Risto KRleReìja: bRANKo bRezovec

advOkatOt PatlEn 21.04.2010

scenografija: olgica Antovska, Kostimi: Daniela Nastoskaigraat : boban Aleksoski, Najdo todeski, ivana Atanasoska, Dimitar crcoroski, Aleksandar todeski, Jasmina Micovska stankoska, Nata{a Naumoska, vladimir \or|ijoski

Naroden teatar [tip

број 74-75, 2010 179

PReMieRi

Balkanot ne e mrtov

Qubovnikot so golem stil

DeJAN DuKovsKi

Reìja, scena i izbor na muzika: stoJAN stoJA-Nov sKi, Kostimografija: elena Don~evalikovno oblikuvawe: boro Matevski ulogi: cveta-Kristina Atanasova Arsova, osman-Mile vrateovski, spase-Jordan vitanov, Rasim-vlatko tuliev, Duko-eftim traj~ov, valijata-suad begovski, Krstana-Jordanka todorova, Petkana-elica Areva , Kemal Ataturk-Pece Ristevski, eleni Karinte-valentina \eorgievska, ikonomo-suad begovski, eftim-lazar Atanasov, edis-Ru ji{ begovska, trajan-stojan Arev, Risto-Mi la n~o \eorgiev Rone, bogdan-stojan Arev, bla guna-elica Areva, Popot-stojan Arev, ov ~a rot-viktor Arev, Prv tur~in-Milorad Angelov, vtor tur~in-viktor Arev, Prv straàr-Milorad An gelov, vtor straàr-viktor Arev

Reìja, scena i izbor na muzika: stoJAN stoJA-Nov sKi, Kostimografija: elena Don~eva, li-kovno oblikuvawe: boro Matevski ulogi: cveta-Kristina Atanasova Arsova, osman-Mile vrateovski, spase-Jordan vitanov, Rasim-vlatko tuliev, Duko-eftim traj~ov, valijata-suad begovski, Krstana-Jordanka todorova, Pe tkana-elica Areva , Kemal Ataturk-Pece Ristev ski, eleni Karinte-valentina \eorgiev ska, ikonomo-suad begovski, eftim-lazar Atanasov, edis-Ru ji{ begovska, trajan-stojan Arev, Risto-Mi lan~o \eo rgiev Rone, bogdan-stojan Arev, bla guna-elica Areva, Popot-stojan Arev, ov ~a-rot-viktor Arev, Prv tur~in-Milorad Angelov, vtor tur~in-viktor Arev, Prv straàr-Milorad An gelov, vtor straàr-viktor Arev

BalkanOt nE E MrtOv 18.04.2010

QuBOvnikOt SO gOlEM Stil 5.06.2010

ReJ KuNi

180

@eni

Белег од човечки заби

Режија и сценографија: СОФИЈА РИСТЕВСКА Превод и драматизација: Софија РистевскаУлоги: Маја Љутков, Кети Борисовска, Весна Димитровска, Славица МанасковаКостими:Софија Ристевска, Маја Љутков, Кети Борисовска, Весна Димитровска и Славица Мана-скова, Избор на музика: Илија Тирицовски, Лазо Теов и Софија Ристевска, Дизајн на видео: Филип Јо ва новски, Камера и монтажа: Данчо Стеф ков, Кореографија, Кире Миладиноски, Инспи циент: Славиша Ѓеорѓиев, Светло Мајстор: Маријан Тодо-ровски, Тон Мајстор: Лазо Теов, Гардероба: Јулијана Ангеловска, Шеф на Сцена: Дејан Трипуновски, Реквизитер: Спасе Петрушев, Сценска Техника: Игор Гаврилов, Дејан Крстевски, Нико ла Пауновски, Ѓоре Павлов, Плакат и про грам че: Данчо Стефков

МИРЈАНА ОЈДАНИЌРежија: НЕНАД ВИТАНОВ

Улоги: Зорица П. Панчиќ, Кица Ивковска Велја-новска, Костими: Марија Николовска, Дизајн на видео: Данчо Стефков, Инспициент: Никола Подле-ш ки, Организатор; Славиша Ѓеорѓиев, Светло Мај-стор: Маријан Тодоровски, Тон Мајстор: Лазо Теов, Гардероба: Јулијана Ангеловска, Шеф на сцена: Дејан Трипуновски, Реквизитер: Спасе Петрушев, Сценска Техника: Игор Гаврилов, Дејан Крстевски, Никола Пау новски, Ѓоре Павлов, Плакат и програмче: Данчо Стеф ков, Ана Лазаревска

ЖЕНИ 07.11.2009

бЕЛЕг оД чоВЕчКИ ЗАбИ 27.11.2009

PReMieRi

јордан х. К. џинот велес

180 број 74-75, 2010 181

NuKc “Anton Panov” Струмица

PReMieRi

Баханалии

Автор: Горан СтефановскиРежија: Наташа ПоплавскаКореографија: Олга Панго, Дизајн на сцена и видео: Емил Петров, Музика: Џенгиз ИбрахимКостимографија: Александар Ношпал, Фотографија за плакат и програмче: Доријан МиловановиќУлоги: Васил Зафирчев, Маја Љутков, Роберт Рис тов, Кица Ивковска Велјановска, Кети Бори-совска, Самоил Стојановски, Зорица П. Панчиќ, Слободанка Чичевска, Весна Димитро вска, Едмонд Сотир, Славица Мана ско ва, Инспициент: Славиша Ѓеорѓиев, Светло Мајстор: Маријан Тодо-ровски, Тон Мајстор: Лазо Теов, Гардероба - Јули-јана Ангеловска, Шеф на сцена: Дејан Трипунов ски, Реквизитер: Спасе Петрушев, Сценска Техника: Игор Гаврилов, Дејан Крстевски, Никола Пауновски, Ѓоре Павлов, Плакат и програмче: Емил Петров, Ви део и фотографија : Данчо Стефков, Уметнички директор: Васил Зафирчев, Директор: Јордан Витанов

бАхАНАЛИИ 27.03.2010

МИШЕЛ ДЕ ГЕЛДЕРОДРежија: ВЛАДИМИР МИЛЧИНСценографија: Крсте Џидров, Костимографија: Марија Пупучевска, Композитор: Марјан Неќак, Превел: Владимир МилчинУлоги: ЈЕРОНИМ – Тони Михајловски, СИБИЛА- Анѓелка Арсова, РИЦАРОТ АРМАДОР- Стојан Велков, РОМУЛ – Ванчо Крстевски, МОНАХОТ- Ванчо Мелев, СУДИЈАТА- Томе Ментинов

Некогаш во земјата на Бош и Бројгел

ЦрВЕНА МАгИјА 02.09.2010

Црвена магија


PReMieRi

Автор: Јани БојаџиРежија: Јани БојаџиСценографија: Јани Бојаџи, Костимографија: Ванчо Василев, Композитор: Томе Лазаров, Игор АнгеловИграат: Игор Ангелов, Бранко Бенинов, Ванчо Василев, Стојан Велков, Јасмина Вучкова, Милка Га нчева, Кире Ѓорѓиев, Зора Ѓорѓиева, Крсте Јо ва-нов ски, Душко Костов, Ванчо Крстевски, Ѓорѓи Ла за ров, Томе Лазаров, Оливера Аризанова Ман-с бард, Ванчо Мелев, Томе Ментинов, Васил Михај-лов, Ален Нанов, Борче Начев, Тинче Ристеска, Игор Тодоров, Симеон Фончев, Кољо Черкезов

СЛЕПИ ПТИЦИ Праизведба: 13.07.2010

Слепи птици

pe~albari

ANtoN PANovReìja: DeJAN PRoJKovsKi

Muzika: goran trajkoski. scenografija: vlado\o reski, kostimografija: blagoj Micevskiigraat: goran ili}, Dubravka Kiseli~ki, sawa Arsovska k.g., Keti Don~evska ili}, ivica Dimi-trijevi}, Dragi{a Dimitrijevski, Dimitrija Dok-sevski k.g. i Muzi~arite: Filip stamevski, igor zoti} i sa{ko temelkoski.

НУКЦ “Трајко Прокопиев” Куманово

Стриндберг досие

(по текстови на Аугуст Стриндберг)Режија: Владо ЦветановскиСценографија: Владо ЃорескиКостимографија: Благој МицевскиКомпозитор: Христо БојаџиевВидео дизајн: Андреј ЦветановскиИграат: Владо Јовановски, Томе Ментинов, Ален Нанов, Ангелина Тренчева, Ванчо Василев, Стојан Велков, Коста Ангов, Јасмина Вучкова, Кристина Ласовска

PEâlBari 22.01.2010

СТрИНДбЕрг ДоСИЕ 26.12.2009

број 74-75, 2010 183

PReMieRi

Ne igraj na angli~ani

Силвија

Душички

vlADiMiR \uR\evi]Reìja: KiRil PetResKi

scenografija i izbor na kostimi: bojan Manevskiigraat: Dimitrija Doksevski k.g., ivica Dimi-trijevi} i zoran ivanoski k.g.prevod: grigorij Markoski

A. R. guRNeJReìja: KiRil PetResKi

scenografija i izbor na kostimi: bojan Manevskiigraat: Dimitrija Doksevski k.g., ivica Dimitri-jevi} i zoran ivanoski k.g.prevod: grigorij Markoski

zAgoRKA PoP ANtosKA ANDovsKAReìja: zAgoRKA PoP ANtosKA ANDovsKA

scenografija: Aleksandar Andovskikostimografija: Frosina Nastevskakoreografija: Aleksandra Pe{evskaigraat: Aleksandra Pe{evska, goran ili}, Dra-gi{a Dimitrijevski, vesna gavril k.g. i edmond sotir k.g.

nE igraJ na angliâni 16.04.2010

SilviJa 12.05.2010

dUшIчkI 26.06.2010

184 185

PReMieRi

албански театар Скопје

Норвешка денес

иГор БаУершиМарежиja: Зоја БУЗалКова

играаt: амернис јовановска - Нокшиќи и Фисник

peр Гинт

хеНриК иБЗеНрежија: СлоБоДаН УНКовСКиПомошник режисер. Куштрим Бектеши, асис. на реж.: ивана ангеловска и Кристина Димитрова, Сценограф: Миодраг Табачки, Костими: алексан дар Нош пал, Музика: јордан Костов, Кореографија: Ѓерѓ Превазиigraat: Пер Гинт: Бајруш Мјаку, џевдет јашари и Фисник Зеќири, илка Мујо, Беќир Нуредини, амер-нис јовановска – Нокшиќи, албулена Криезиу, влора Никчи, Мирлинда Саити, адриан Морина, Флутура Баша, Мирсад исени, Беким Гури, илбер Муртези, Зарије јонузи, Блерим Дардишта, висар етеми, Бесарт Зенели, вјоса абази, Флутра Зуми...

НорВЕшКА ДЕНЕС 09. 03. 2010

ПЕр гИНТ 27 . 05. 2010

184 185

Театарот во Кавадарци“иван Мазов-Климе”

ДУШАН РАДОВИЌРежија: МИЛИЦА ГОЧЕВСКА

Улоги: Диме Коцевски, Данчо Бањански, Милица Го цевска, Боше Бошев, Блаже Златев, Бобан Или-евски, Благица Ѓорѓиева, Тијана Дукова, Теодора Ѓор ѓиева, Елена Маркова, Крсте Трифунов, Ристе Зи мовски, Сара Мојсова, Сузана Димова, Драгица Го чев ска, Верица Тасева,Ивана Златева, Натали ја Или ева, Јана Спасовска и Наталија СлавеваМас ки: Наташа Трајковска, Мајстор на сцена: Диме На ум чев, Кореографија: Билјана Грозданова, Иснс-пи циент: Марјан Тодоровски, Фотографија: Тони Галабов

ЖОРЖ ФЕЈДО Режија: МИТЕ ГРОЗДАНОВ

Улоги: Александар Видиков, Диме Коцевски, Дејан Атанасов, Ѓоко Делов, Данчо Бањански, Љупчо Настов, Бобан Илиевски, Крсте Трифуновски, Васо Ангелов, Коле Колев, Милица Гочевска, Снежана Карова, Благица Ѓорѓиева, Ангела Темелкова. Суфлери: Тијана Дукова и Сара Мојсова, Музика: Марјан Тодоровски, Кореограф: Билјана Грозданова - Ивановска, балетско студио “Венус”, Сценографија: Данчо Бањански, Изработка на декор: Ацо Ставров - Мајсторот, Диме Наумчев, Испициент: Јованка Новевска

КАПЕТАНоТ ЏоН ПИПЛФоКС СеЗоНа 2010/2011

боЛВА Во УВо 02.12.2010

PReMieRi


PReMieRi

М. ПоПовСКи

режија: МиТе ГроЗДаНовИграат: Милица Гочевска, Мите Грозданов, Алек-

сандар ВидиковСценограф: Диме НаумчевМузика: М. Грозданов и М. ТодоровскиКостими:Милица ГочевскаОрганизатор: Александар Видиков

ПЕТЛИ sezoNA 2010/2011

Госпоѓа министерка

БраНиСлав НУшиќрежија: ДУшаН НаУМовСКиСценографија ;Ристо Соколов и Билјана Соколова, Дизајн на костими:Сузана Димова, Суфлер:Блашко Мелов, Кореографија :Билјана Грозданова Иванова Стојанче Ајтов, Инспициент:Марјан Тодоровски, Мајстор на сцена: Диме Наумчевigraat: Милица Гочевска, Љупчо Настов, Стефани ја Те мелковска,Маргарита Карова, Крсте Трифу-нов,Диме Коцевски, Диме Боцев, александар Малинков, Костадин Проков, Данчо Бањански, васо ангелов, ацо видиков, јана Спасовска, Сузана Димова, александар Мелов, Дејан атанасов, Дејан аврамов, Снежана Карова, Коле Колев, Боби илиевски, Марјан шошев, ангела Темелкова и Драгица Гочевска.

гоСПоѓА МИНИСТЕрКА 09 . 10. 2010

petli

187

produkcija i koprodukcija na sKoPsKo leto 2010

Muzika: BAJSA ARifOvSkAkoreografija i reìja: JAgODA SLANEvAigraat: Sanela Emin, Nata{a Nikolova, Dragan ko~oskiProdukcija na Skopsko leto 2010

Tekst, reìja, scenografija i video koncept ZLATkO SLAvENSkiMuzika: kokan Dimu{evskivideo i audio kreativna realizacija: Mil~o uzunov ( 3 - D project Studio )u~estvuvaat: vjolca Bekte{i, Slavica gali} – Petrovska, vasko Zdravkovkoprodukcija so Little Brother

zAgoRKA PoP - ANtosKA ANDovsKA (MK) Reìja: sloboDAN MilAtoviќ (cg)Dramaturg i preveduva~: Qubomir Xurkovi} (cg)Kompozitor: ivan Marovi} (cg)Kostimografija: Anastazija Miranovi} (cg)scenografija: slobodan Milatovi} (cg)scenski dvièwa: Aleksandra Pe~evska (MK)glaven organizator:Dragi{a simovi}ulogi: vladimir - Mi~o obradovi} (cg)Kosara - vesna gavril (MK)Hor - ivana Marovi}, Milivoje Pe}uri}, blaò tatar (cg), solist - Aleksandra vojvodi} (cg) Hodo~asnici - eva skenderovska, Ana stojkova sawa Ruseska (MK), straàr - @arko Dimoski (MK)Koprodukcija so JKP” centar za kultura – crna gora i festivalot ”barski letopis”- crna gora

PagO SunO (Skr[En SOn) 27.06.2010

“3327 ( devette knIGI na nIkola tesla ) 8.07.2010

vladiMir i kOSara 23.07.2010

pago suno (skr{en son)

“3327 ( Devette knigi na Nikola tesla )

vladimir i Kosara

PReMieRi


Documents

TEATARSKI GLASNIK 2010