T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI - tarimorman.gov.tr · 2014-02-17 · TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 5 / 204 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ADNKS:

T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI

TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 1 / 204




ĠÇĠNDEKĠLER

İÇİNDEKİLER ______________________________________________________2

KISALTMALAR _____________________________________________________5

TABLO VE GRAFİKLER _______________________________________________5

1. YÖNETİCİ ÖZETİ ________________________________________________11

2. TR33 BÖLGESİNE GENEL BAKIŞ _____________________________________16

2.1 SOSYAL YAPI_______________________________________________________ 17

2.1.1 Nüfus Yapısı ____________________________________________________ 17

2.1.2 Eğitim ________________________________________________________ 19

2.1.3 Sağlık ________________________________________________________ 20

2.1.4 Dezavantajlı Gruplar _____________________________________________ 21

2.2. EKONOMĠ VE TĠCARET _______________________________________________ 23

2.2.1 Üretim ________________________________________________________ 23

2.2.2 Ġstihdam ______________________________________________________ 24

2.2.3 DıĢ Ticaret _____________________________________________________ 25

2.2.4 Yatırım ________________________________________________________ 26

2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ________________________________ 28

2.3. TARIM ___________________________________________________________ 29

2.3.1 Tarım Alanlarının Dağılımı _________________________________________ 29

2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları _________________________________________ 30

2.3.3. Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri ______________________________________ 31

2.3.4. Tarımsal Üretim Değerleri ________________________________________ 31

2.3.4.1. Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri ________________________________ 31

2.3.4.2. Bitkisel Üretim – Sebzeler ____________________________________ 32

2.3.4.3. Bitkisel Üretim – Meyveler ____________________________________ 32

2.3.6 Organik Tarım __________________________________________________ 34

2.3.7 Ġyi Tarım Uygulamaları ___________________________________________ 34

2.3.8 Hayvancılık ____________________________________________________ 35

2.3.9 Arıcılık ________________________________________________________ 39

2.3.10 Su Ürünleri ___________________________________________________ 39

2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler ________________________________________ 40



2.4 SANAYĠ & AR-GE ____________________________________________________ 41

2.4.1 Bölgede Öne Çıkan Sektörler_______________________________________ 41

2.4.1.1 Gıda ______________________________________________________ 42

2.4.1.2 Tekstil ve Giyim EĢyası _______________________________________ 43

2.4.1.3 Deri Sanayi ________________________________________________ 44

2.4.1.4 Ağaç Ürünleri _______________________________________________ 45

2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler _____________________________________ 45

2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünler ________________________________ 45

2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri _______________________________________ 45

2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar _____________________________ 46

2.4.1.9 Motorlu Kara TaĢıtları _________________________________________ 47

2.4.2 Ġllerde Öne Çıkan Sektörler ________________________________________ 47

2.4.2.1 Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ________________________ 47

2.4.2.2 Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ______________________________ 48

2.4.2.3 Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler _______________________________ 50

2.4.2.4 UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ________________________________ 51

2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri _________________________________________ 52

2.4.4 AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon ____________________________ 54

2.5. ENERJĠ VE MADEN __________________________________________________ 54

2.5.1. Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi _____________________________________ 54

2.5.2. Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller _______________________________ 55

2.5.3. Yenilenebilir Enerji Kaynakları _____________________________________ 55

2.5.4. Maden________________________________________________________ 57

2.6. TURĠZM __________________________________________________________ 60

2.6.1. Genel Görünüm ________________________________________________ 60

2.6.2. Konaklama Profili _______________________________________________ 60

2.6.3 Yabancı Turist Profili _____________________________________________ 62

2.6.4.Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili ______________________________ 63

2.7 ÇEVRE VE ORMAN ___________________________________________________ 64

2.7.1 Hava Kirliliği ___________________________________________________ 64

2.7.2 Atıksu Yönetimi _________________________________________________ 64



2.7.3 Katı Atık Yönetimi _______________________________________________ 66

2.7.4 Ġçme ve Kullanma Suyu __________________________________________ 67

2.7.5 Ormanlar ______________________________________________________ 67

2.8. ULAġTIRMA _______________________________________________________ 68

3. PLANA GENEL BAKIŞ _____________________________________________71

3.1 HUKUKĠ KAPSAM ____________________________________________________ 72

3.2 PLANIN AMACI _____________________________________________________ 72

3.3 PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK ____________________________________ 72

3.4 PLANLAMA YAKLAġIMI _______________________________________________ 74

3.5 BÖLGE VĠZYONU ____________________________________________________ 75

3.6 EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ ______________________________ 76

3.6.1. Rekabet Gücünün Arttırılması _____________________________________ 77

3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ___________________________ 78

3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması __________________________ 78

3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması __________________________ 79

3.6.2. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması ____________________________________ 79

3.6.3. BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması _____________________________________ 79

3.6.4. Altyapının GeliĢtirilmesi __________________________________________ 80

3.7 FĠNANSMAN _______________________________________________________ 80

3.8 PAYDAġ ENVANTERĠ _________________________________________________ 81

3.9 UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME __________________ 83

3.10 DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ ________________________________________________ 84

4. GELİŞİM EKSENLERİ _____________________________________________88

5. TEMATİK HARİTALAR___________________________________________ 160

6. PERFORMANS GÖSTERGELERİ ____________________________________ 168

7. KAYNAKÇA ___________________________________________________ 175

8. ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT TABLOLARI _____________________ 181

9. ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ __________________________________ 189



KISALTMALAR

AB: Avrupa Birliği

ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

AMPD: AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği

Ar-Ge: AraĢtırma GeliĢtirme

BALO: Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları

BBKT: Belediye Belgeli Konaklama Tesisi

BKH: Binyıl Kalkınma Hedefleri

Bölge: TR33 Bölgesi

BM: BirleĢmiĢ Milletler

DPT: Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı

DTM: DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı

EDAM: Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi

EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

FAO: BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü

GSKD: Gayrisafi Katma Değer

GSYH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla

ĠġKUR: Türkiye ĠĢ Kurumu

Kalkınma Planı: Dokuzuncu Kalkınma Planı

KOBĠ: Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler

KSGM: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü

KÜMAġ: Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ.

MFĠB: Merkezi Finans ve Ġhale Birimi

MOSB: Manisa Organize Sanayi Bölgesi

MYO: Meslek Yüksekokulları

MW: Megawatt

Orta Vadeli Program: 2010-2012 Orta Vadeli Programı

OSB: Organize Sanayi Bölgesi

ÖĠK: Özel Ġhtisas Komisyonu

REPA: Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası

RES: Rüzgar Enerjisi Santrali

SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu

STK: Sivil Toplum KuruluĢu

TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu

TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu

TÜBĠTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu

TÜSĠAD: Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği

UKKS: Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi

URAK: Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu

ÜSĠB: Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu

WEF: Dünya Ekonomik Forumu



TABLO VE GRAFĠKLER

Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları ................................. 18

Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu ................................................................... 19

Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%) ..... 19

Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve

Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayıları (%) ............................................................. 19

Tablo 2.1.5: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan

Öğrencilerin Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı .................................... 20

Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri .......................................................... 20

Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%) ............. 21

Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı

Olmadan Yapılan Doğum Oranı (%) ........................................................................... 21

Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma

Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı ........................................................... 23

Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına

Gayri Safi Katma Değerleri ....................................................................................... 24

Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi

Ġllerinde KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD) ..................................................... 25

Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi

Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD) ............................... 26

Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi

Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD) ............................... 26

Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi‟nde Faaliyet Gösteren

Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı............................................................................... 27

Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD) ............. 27

Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde

Verilen Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler ......................................................... 28

Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel

Endekse Göre Sıraları ............................................................................................... 28

Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı .... 29

Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları .................. 30

Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) .. 31

Tablo 2.3.4: TR33 Bölgesi‟ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim ......... 32

Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) ............................................ 32

Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri........................................................... 33

Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri ................................................... 33

Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri ................................... 34

Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri ..................... 34

Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) ............................................ 38



Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları ........................ 39

Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri ........................................... 39

Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri ..................................... 40

Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) .......... 40

Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri .................. 41

Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt

Dallara Göre Dağılımı ............................................................................................... 42

Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi

Ġçerisindeki Ağırlığı .................................................................................................. 42

Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün

Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı .............................................................................. 43

Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki

Ağırlığı ................................................................................................................... 44

Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi

Ġçerisindeki Ağırlığı .................................................................................................. 45

Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat

Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ........................................................................................ 45

Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün


Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün


Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar

Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ............................................................. 46

Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat

Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ........................................................................................ 47

Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan

Sayılarının Sektörel Dağılımı ..................................................................................... 48

Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan

Sayılarının Ġlçelere Dağılımı ....................................................................................... 48

Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının

Sektörel Dağılımı ..................................................................................................... 49

Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının

Ġlçelere Dağılımı ...................................................................................................... 49

Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının

Sektörel Dağılımı ..................................................................................................... 50

Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının

Ġlçelere Dağılımı ...................................................................................................... 51

Tablo 2.4.17: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel

Dağılımı.................................................................................................................. 52

Tablo 2.4.18: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere

Dağılımı.................................................................................................................. 52

Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi ......... 53



Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri ................................................ 53

Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin

Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı .............................................................................. 54

Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri ........ 55

Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Rüzgar Santralleri............................................... 56

Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması ............................... 57

Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri 57

Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi‟nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye

Rezervlerinin KarĢılaĢtırması* ................................................................................... 58

Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi‟ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve

Yatak Kapasiteleri .................................................................................................... 61

Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak

Kapasiteleri............................................................................................................. 61

Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme

Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı ........................................... 62

Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin

Ġstatistikler ............................................................................................................. 62

Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları ...... 63

Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi .......................................... 64

Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri ............ 65

Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri ................. 66

Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu

ġebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler ................................................................... 67

Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km) ........................ 68

Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton) .......................... 69

Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi‟nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler ............. 70

Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler ...................... 85

Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı .... 85

Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı .... 86



Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri.................................................................... 17

Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%)...................... 17

Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam

Nüfusa Oranı (%) .................................................................................................... 18

Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) ........... 22

Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%) ............ 22

Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer

Açısından Dağılımı (%) ............................................................................................. 23

Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı .... 24

Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı .... 25

Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) .................................................... 29

Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) ....................... 30

Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) .......... 30

Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi – TR33, Ege, Türkiye ........... 35

Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye ............ 36

Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye ................ 36

Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye .............. 37

Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye .......... 38

Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat

Değerleri Tematik Haritası ........................................................................................ 43

Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel

Ġhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................. 44

Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat

Değerleri Tematik Haritası ........................................................................................ 44

Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel

Ġhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................. 46

Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi‟ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi) ....... 63

Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı ................ 65

Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi‟nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) ............. 66

Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi‟nde Orman alanı durumu (%) ............................................. 67

Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Orman alanı durumu (%) .................................. 68

Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası ........................................................... 69

Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası ................................................ 70

Grafik 3.1: Planlama Süreci ...................................................................................... 74

Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık ................................................................. 76

Grafik 3.3: Tematik Eksenler ..................................................................................... 77



BÖLGE VĠZYONU

Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran,

özgüveni ve yaĢam kalitesi yüksek, geliĢen ve öğrenen bir bölge olmak.



BÖLÜM 1:

YÖNETĠCĠ ÖZETĠ



TR33 Bölgesi Bölge Planı, 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 8. maddesinden aldığı yetkiyi

kullanan Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığının, Zafer Kalkınma Ajansı‟na yaptığı talep

doğrultusunda TR33 Bölgesi‟nde ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönlendirecek strateji ve

politikaların oluĢturulması amacıyla hazırlanmıĢtır. 2010-2013 dönemini kapsayan TR33

Bölgesi Bölge Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıĢmaları

yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir.

Planın hazırlanıĢ sürecinde katılımcılık hususu ilke edinilmiĢ, planda yer verilen strateji ve

politikalar tüm Bölge paydaĢlarının görüĢ ve önerileri doğrultusunda, ulusal ölçekli politikalar

da esas alınarak belirlenmiĢtir. Bu amaçla ulusal ölçekli strateji ve planlar incelendikten

sonra 4 ilde 21 adet çalıĢtay düzenlenmiĢ, plan 2 farklı aĢamada düzenlenen kalkınma

kurullarında tartıĢılmıĢ, çalıĢtaylarda yer alamayan kurum ve kiĢilerle birebir görüĢmeler

gerçekleĢtirilmiĢtir. Ayrıca Bölge‟de faaliyet gösteren kamu kurum kuruluĢları, üniversiteler,

OSB‟ler ve sivil toplum kuruluĢları tarafından Ajans‟a yönelik bilgilendirme toplantıları

düzenlenmiĢtir.

Kalkınma Kurulu‟nca belirlenen vizyona ulaĢmak için gerekli strateji ve politikaların

belirlenmesi aĢamasında, paydaĢlardan gelen bildirimlere ek olarak, boĢluk analizi yapılması

amacıyla Bölge‟nin mevcut durumu da ortaya konmuĢtur.

Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesinin nüfusu, 2009 yılı

verilerine göre 2.940.947 kiĢi olup Türkiye toplam nüfusunun yüzde 4‟ünü oluĢturmaktadır.

Bölgede nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır. Afyonkarahisar ve Kütahya,

nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu 250.000 ile 500.000 arasındaki iller

sınıflandırmasında yerini almaktadır. Kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı son on

yıl içindeki değiĢmeyle birlikte bölge düzeyinde %61,65‟e yükselen kentleĢme oranı, Türkiye

ortalaması olan %75 seviyesinin oldukça altında kalmaktadır. Net göç hızı binde -3,86 olan

TR33 Bölgesi‟nin Türkiye‟nin batısında yer almasına rağmen göç veren bir bölge olduğu

dikkati çekmektedir.

Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaĢma oranları açısından TR33 Bölgesi illeri Türkiye

ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. Bölge‟de mesleki ve teknik eğitimde okuyan

öğrencilerin sayısı, genel ortaöğretimde okuyanlara göre daha fazladır. Bu sebeple bölge

illerinde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve

teknik ortaöğretimde bu sayı, ilköğretim ve genel ortaöğretime kıyasla yüksektir.

Bölgedeki sağlık hizmetleri incelendiğinde, pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus Türkiye

ortalamasıyla benzerlik gösterirken, uzman hekim baĢına düĢen nüfus ülke ortalamasının

çok üzerinde olup bölgede uzman hekim sayısındaki eksikliğe iĢaret etmektedir.

TR33 Bölgesinde kadınlar ve erkekler arasındaki fırsat eĢitsizliği, hem eğitim konusunda

hem de iĢgücüne katılım oranlarında kendisini göstermektedir. Kadınlarda %87 olan

okuryazar oranı erkeklerde %97 seviyesinde olmakla birlikte eğitim düzeyi yükseldikçe bu

fark açılmaktadır. Bölgede kadınların iĢgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde

gerçekleĢirken, erkeklerde bu oran %69,2 düzeyindedir.

TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 ha olup bunun 1.646.295 hektarı tarım

alanıdır. Bu alanın %28‟i sulanırken %72‟si sulanmayan tarım alanı niteliğindedir. Tarımdaki

sulama çoğunlukla geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Tarımsal iĢletmelerde

genel olarak iĢletme ölçekleri küçük olduğundan, tarımsal sermaye etkin

kullanılamamaktadır. 2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin

bitkisel üretim değerinin %7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Bu açıdan Bölge, düzey

2 bölgeleri arasındaki sıralamada 4. sırada yer almaktadır. Tarımsal üretimde Bölge

içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, Türkiye‟deki iller içinde 6. sırada yer

almaktadır. Tarım sektöründe gayri safi katma değerde ise TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri

arasında 1. sırada yer almaktadır.



2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi

büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5‟lik paya sahip olup düzey 2 bölgeleri

arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. TR33

Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk, kırmızı et üretiminde ise %7,5‟lik

paya sahiptir.

2009 yılı itibariyle TR33 Bölgesi‟nde sektörlerin yarattıkları katma değer açısından dağılımı

incelendiğinde, hizmetlerin %47, sanayinin %33, tarımın ise %20‟lik bir paya sahip olduğu

görülmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde istihdamın sektörlere göre dağılımında tarım sektörü %39 ile ilk sırada yer

almaktadır. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün

TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kalması hizmetler sektöründeki eksikliği ifade

ederken, ticaretle uğraĢanların oluĢturduğu %15‟lik dilim Türkiye ortalamasının oldukça

altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki istihdam ise %26‟lık oran ile ülke ortalamasıyla

paralel bir durum sergilemektedir.

TR33 Bölgesi için hesaplanan iĢsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik

çizmektedir. 2008 yılında %8,3 düzeyinde olan iĢsizlik oranı, tüm dünyayı etkisi altına alan

ekonomik krizin bölgedeki yansıması sonucu 2009‟da %11 seviyesine yükselmiĢtir. Bu oran,

Türkiye genelindeki iĢsizlik oranı olan %14 seviyesinin oldukça altındadır.

2008 yılında TR33 Bölgesinde kiĢi baĢına düĢen ihracat 511$, ithalat ise 361$ olarak

hesaplanmıĢtır. Bu rakamlar Türkiye ortalamasının çok altında gerçekleĢmiĢ olup, bölgedeki

ihracat ve ithalat potansiyelinin etkin Ģekilde kullanılamadığı sonucunu ortaya koymaktadır.

TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi

sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki katma değer ile düzey 2 bölgeleri arasında 6.

sıradadır. TR33 Bölgesi dahilindeki toplam gayri safi katma değerin %32.8‟ini yine sanayi

sektörü oluĢturmaktadır. 2007 yılı verilerine göre, Bölge‟deki imalat sanayi giriĢimlerinden

%17,44‟ünü “metal ürünleri imalatı” sektöründe faaliyet gösteren giriĢimler oluĢtururken,

bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” sektörü ve %11‟lik oranlarıyla

“giyim” ve “gıda ürünleri” sektörleri takip etmektedir. Son olarak %9,5‟lik payla “tekstil” ve

%9‟luk payla “metalik olmayan mineral ürünler” imalatlarının giriĢim sayıları bakımından

bölgede yoğunluk oluĢturdukları gözlemlenmektedir.

Ġmalat sanayi sektörlerin ciroları incelendiğinde ise, gıda sektörünün 2.639.484.627 TL ciro

ile 1. sırada, makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörünün 2.516.772.206 TL ciro ile 2.

sırada, metalik olmayan mineral ürünler sektörü ise 1.556.372.662 TL‟lik ciro ile 3. sırada

yer aldığı tespit edilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10

tanesi aktif haldedir. Söz konusu faal OSB‟lerden 2‟si Afyonkarahisar, 2‟si Kütahya, 4‟ü

Manisa, 2‟si UĢak illerinde bulunmaktadır.

Enerji baĢlığı incelendiğinde, Bölge‟nin zengin yer altı kaynaklarının bu kapsamda önemli bir

potansiyel arz ettiği söylenebilir. Bölge‟nin zengin linyit rezervleri, hâlihazırda toplam 3

termik santralde değerlendirilmekle birlikte, verimlilik seviyesi yeterli düzeyde değildir.

Bölge‟de ayrıca 3 adet hidroelektrik santral ve 3 adet rüzgar santrali mevcuttur. Manisa ve

Kütahya illerindeki bazı jeotermal kaynaklarının elektrik enerjisi üretimine uygun olduğu

tespit edilmiĢ olup, yine Bölge‟de 4 kent merkezinde jeotermal kaynaklardan konut ısınması

için yararlanılmaktadır.

Bölge ayrıca zengin maden kaynaklarıyla da potansiyel arz etmektedir. Altın, bor, gümüĢ,

manyezit, mermer, titanyum ve uranyum madenleri öne çıkmakta olup; TR33 Bölgesi bu

madenlerden Türkiye rezervlerinin altında %27‟sine, borda %50‟sine, gümüĢte %67‟sine,

manyezitte %10‟una, mermerde %16‟sına, titanyumda %100‟üne, uranyumda ise %37‟sine

sahiptir.



TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları

ile turizm açısından önemli değerlere sahiptir. Yüzyıllar boyunca pek çok medeniyete ev

sahipliği yapmıĢ Bölge‟de, çok sayıda antik kent ve tarihi eser yer almakla birlikte eserlere

iliĢkin istenilen düzeyde tanıtım mevcut değildir. Benzer bir sorun, ekolojik değerler için de

geçerlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen 15 Kültür ġehri arasında

Kütahya ve Manisa ilerinin yer alması da, bölgenin turizm potansiyelini iĢaret eden bir baĢka

göstergedir.

Termal turizm açısından değerlendirildiğinde ise, tüm Bölge illerinde önemli bir potansiyel

göze çarpmakta olup, illerin tamamında kaplıca ve termal turizm tesisleri yer almaktadır.

Söz konusu tesisler, özellikle Afyonkarahisar ilinde yoğunlaĢmıĢtırlar. ĠnĢa edilecek Zafer

Uluslararası Havalimanıyla birlikte, Bölge‟nin sağlık turizmi açısından da önemli bir rekabet

gücüne sahip olacağı ifade edilebilir.

Hava kirliliği, Bölge genelinde önemli bir sorun olarak ortaya çıkmakta olup, tüm il

merkezleri I. derece kirlilik grubunda yer almaktadırlar. Söz konusu kirlilik oranlarının

özellikle kıĢ aylarında yükselmesi, sorunun evsel ısınmadan kaynaklandığını ortaya koyan

göstergelerden biridir. Bölge‟nin topografya yapısı da hava kirliliğinin ayrı bir sebebi olarak

gösterilebilir.

Bölge‟de su kirliliği oranlarının uzun vadede azaltılmasına yönelik olarak Gediz ve Akarçay

Havzası Koruma Eylem Planları yürürlüğe girmiĢtir. Planlar kapsamda, öncelikli olarak

atıksu arıtma tesislerinin inĢası veya mevcut tesislerin yenilenmesi gerekmektedir.

Bölgedeki mevcut tesislerin iĢletme maliyetlerinin yüksek olması, ayrı bir sorun olarak

ortaya çıkmaktadır.

Bölge‟de orman alanları önemli bir yere sahiptir. TR33 Bölgesi toplam alanının %36‟sını

orman alanları oluĢturmaktadır. Ege Bölgesi‟ndeki toplam orman alanlarının %40‟ı, yine

TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Orman alanlarında son yıllarda bir düĢüĢ gözlemlenmemiĢ

olması olumlu bir yön olarak göze çarpmaktadır.

TR33 Bölgesi, önemli ticari ve sanayi potansiyeline sahip birçok ilin arasında

konumlanmakta olup, gerek Kuzey – Güney, gerekse Doğu – Batı doğrultularında önemli bir

ulaĢım aksı üzerinde yer almaktadır. Bölgede yer alan 988 km‟lik demiryolu ağı ve 1.827

km‟lik devlet yolu ağıyla birlikte, ülkenin en önemli limanlarından Ġzmir Limanı‟nın Bölge‟ye

yaklaĢık 40 km. mesafede yer alması Bölge‟nin lojistik potansiyelini ortaya koymaktadır.

Ayrıca hâlihazır durumda Bölge‟de toplam 965 km‟lik karayolunda bölünmüĢ yol çalıĢmaları

devam etmektedir ve UlaĢtırma Bakanlığı‟nın Stratejik Plan‟ında Bölge‟de Hızlı Tren

projesine yer verilmiĢtir.

Bölge‟de hâlihazır durumda Manisa Ticaret Sanayi Odası öncülüğünde yürütülen Batı

Anadolu Lojistik Organizasyonlar Projesi (BALO) ve TCDD tarafından yürütülen UĢak Lojistik

Köyü projeleri mevcuttur. Son olarak, UĢak, Afyonkarahisar ve Kütahya illerine yönelik

olarak inĢası planlanan Zafer Uluslararası Havalimanı‟nın tamamlanmasıyla birlikte, Bölge

gerek önemli bir lojistik merkezine kavuĢacak, gerekse farklı sektörlerde önemli bir rekabet

gücü avantajına haiz olacaktır.

Bölgenin mevcut durumu ortaya konulduktan sonra, belirlenen vizyon tasvirine ulaĢmak

amacıyla, kalkınma planında yer verilen “kaynak kısıtı” ilkesi göz önünde bulundurularak,

Bölge‟de ekonomik ve sosyal geliĢmenin hangi öncelikler kapsamda gerçekleĢtirilmesi

gerektiği üzerinde çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Ekonomik ve sosyal geliĢme eksenleri

“Rekabet Gücünün Arttırılması”, “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması”, “BeĢeri GeliĢmenin

Sağlanması” ve “Altyapının GeliĢtirilmesi” olarak Bölge paydaĢlarının görüĢleri çerçevesinde

belirlenmiĢtir.



“Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseninin, ürün ve hizmetlerin katma değerine en yüksek

katkıyı yapabilecek sektörlere yönlenmesi gerekliliği tespit edilmiĢtir. Bu amaçla, Bölge‟nin

mevcut potansiyeli ve geliĢme trendleri göz önünde bulundurulduğunda, Rekabet Gücünün

Arttırılması ekseni, tarım, turizm ve sanayi sektörleri altında Bölge‟nin ihtiyaçlarına

odaklanmıĢ ve söz konusu sektörlerde rekabet gücünün arttırılmasına yönelik alt eksenler

belirlenmiĢtir.

“Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge‟nin bitkisel ve hayvansal

üretimlerinde katma değerin arttırılması amaçlanmıĢ, bu kapsamda ürünlerde verim ve

kalite artıĢı önceliklendirilmiĢtir. Bölge‟nin en önemli sorunlarından tarımsal üretimde

iĢletmeciliğin yeterince geliĢmemiĢ olmasıyla iliĢkili olarak, iĢletmelerin kurumsallaĢması,

büyüklüklerinin ve pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına yönelik amaçlar belirlenmiĢtir.

“Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, bölgedeki imalat sanayi

iĢletmelerinde katma değerin ve kapasitenin arttırılması amaçlanmıĢ, ayrıca iĢletmelerin

kurumsal etkinlik ve iĢbirliği faaliyetlerinin geliĢtirilmesi kapsamındaki hedef ve stratejiler

önceliklendirilmiĢtir. Bölge‟nin genç nüfusu ve yükseköğrenim kapasitesinin rekabet gücüne

daha etkin katkı yapabilmesi amacıyla, iĢletmeler ve üniversiteler arasında iĢbirliğinin

arttırılmasına yönelik kararlar alınmıĢtır. Son olarak, Bölge‟nin en önemli potansiyellerinden

olan zengin yer altı kaynaklarının, gerek enerji üretimi gerekse maden sektörü kapsamında

bölgesel rekabet gücüne yaptığı katkının artması amaçlanmıĢtır.

“Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge‟nin tarih, kültür,

termal, sağlık ve ekoturizm gibi turizm türlerine iliĢkin potansiyelinin hayata geçirilmesine

yönelik amaçlara yer verilmiĢ, bu kapsamda tanınırlığın arttırılması ve hizmet kalitesinin

arttırılmasına yönelik hedef ve stratejiler önceliklendirilmiĢtir. Ayrıca, alternatif turizm

türlerinin Bölge‟de çeĢitlendirilmesi hedefi ortaya koyulmuĢtur.

“Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” ekseni çerçevesinde, kırsal kalkınmada önemli role sahip

olan ancak etkinliği yeterli düzeyde olmayan örgütlerin iĢlevlerinin arttırılması amaçlanmıĢ,

ayrıca kırsal kesimlerdeki ekonomik faaliyetlerin çeĢitlendirilmesi ve yöresel ürünlerde

markalaĢmanın teĢvikine iliĢkin hedefler belirlenmiĢtir. Son olarak, kırsal kesimde fiziki

yaĢam kalitesinin arttırılması ve eğitim–sağlık hizmetlerine ulaĢımın kolaylaĢtırılması

hedefleri ortaya koyulmuĢtur.

“BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması” ve “Altyapının GeliĢtirilmesi” eksenleri çerçevesinde ise,

diğer geliĢme eksenleri kapsamındaki geliĢmeleri desteklemek, ayrıca ulaĢılan amaç ve

hedefleri sürdürülebilir kılmak ilkesiyle eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirilmesi,

giriĢimcilik kapasitesinin geliĢtirilmesi, lojistik ve ulaĢım sisteminin geliĢtirilmesi ve atıkların

geri dönüĢümünün sağlanması amaçlarına yer verilmiĢtir. Ek olarak, dezavantajlı grupların

hayata entegrasyonunu sağlamaya ve kentlerde sosyal yaĢam olanaklarını arttırmaya

yönelik hedefler belirlenmiĢtir.

Bölge Planı‟nda yer verilen hedeflere ulaĢmak amacıyla Ajansın mali ve teknik destek

araçları en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Kullandırılan kaynakların istihdam ve katma değer

yaratmasına, Bölge‟nin rekabetçi yönlerini geliĢtirmesine yenilikçiliği teĢvik etmesine, kırsal

ve kentsel kalkınma ile beĢeri geliĢmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına çaba

gösterilecektir. Bölge aktörlerinin planda yer alan politikaların hayata geçirilmesi yönünde

diğer kurumlarca sağlanan desteklerden de faydalanabilmeleri amacıyla gerekli

koordinasyon sağlanacaktır. Planın uygulanma düzeyinin ve sonuçlarının sürekli olarak takip

edilebilmesi için Ajans, Bölge‟de gerekli koordinasyon çalıĢmalarını yapacak, hazırlanan

operasyonel programların uygulamalarını izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki

sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıĢmaları

dönemsel olarak rapor edecektir.



BÖLÜM 2:

TR33 BÖLGESĠNE GENEL BAKIġ



2.1 SOSYAL YAPI

2.1.1 Nüfus Yapısı

TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik 2.1.1‟de

verilmektedir.

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2009

Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri

Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesinin nüfusu, TÜĠK‟ten

elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre 2.940.947

kiĢi olup bu rakam Türkiye toplam nüfusunun (72.561.312) %4‟ünü oluĢturmaktadır.

Bölgenin 2000–2009 yılları arasındaki nüfus yapısı incelendiğinde, nüfus yapısının çok

önemli değiĢiklikler göstermediği; Manisa‟da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya‟da azalan,

UĢak‟ta ise neredeyse sabit bir nüfus trendi olduğu tespit edilmiĢtir.

Bölge‟de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır. Afyonkarahisar ve Kütahya,

nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu iki yüz elli bin ile beĢ yüz bin arasındaki iller

sınıflandırmasında yerini almaktadır.

Kaynak: TÜİK, 2009

Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%)

Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi

2000 812.416 656.903 1.260.169 322.313 3.051.801

2008 697.365 565.884 1.316.750 334.111 2.914.110

2009 701.326 571.804 1.331.957 335.860 2.940.947

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

Manisa

45%

Afyonkarahisar

24%

Kütahya

20%

UĢak

11%



Grafik 2.1.2‟de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa ilinde

ikamet etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11‟lik oranla UĢak olarak göze çarpmaktadır.

2009 yılı itibarıyla kentleĢme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça altında

kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiĢ yıllarla

kıyaslandığında Bölge‟nin kentleĢme oranı son on yıl içinde artıĢ göstermiĢtir. 2000 yılı genel

nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen kentleĢme oranı 2009 yılı

sonunda %62‟ye yükselmiĢtir.

Yine il ve ilçe merkezlerindeki nüfus ile belde ve köylerin nüfusu karĢılaĢtırılarak bir

değerlendirme yapıldığında, kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı dikkat

çekmektedir. Söz konusu nüfus hareketinin en az olduğu Afyonkarahisar ili de dahil olmak

üzere, tüm Bölge illerinde kentsel nüfusta bir önceki yıla göre artıĢ gözlenmiĢtir.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)

TR33 Bölgesi‟nde 2000 ve 2009 yıllarında bir önceki yıllara göre iller bazında gerçekleĢen

göç hareketleri Tablo 2.1.1‟de gösterilmektedir.

Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları

Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi

20

00

Net Göç (kiĢi) -16.616 -1.064 3.687 -2.058 -

Net Göç Hızı (binde) -22,55 -1,76 3,21 -6,9 -

20

09

Net Göç (kiĢi) -2.033 -2.919 -5.481 -951 -11.384

Net Göç Hızı (binde) -2.89 -5.09 -4.11 -2.83 -3,86


2000 yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına

gelindiğinde nispeten istikrarlı bir nüfusa ulaĢmıĢ ve il dıĢına vermiĢ olduğu 2033 net göçle

Bölge‟nin net göç ortalamasının altında kalmıĢtır.

2000 yılı verilerine göre Bölge illeri arasında en az göç hareketi Kütahya‟da gözlemlenmiĢtir.

2008-2009 dönemindeki göç hareketlerine bakıldığında binde -5,09 net göç hızı ile Kütahya

ili TR33 Bölgesi‟nin en çok göç veren ilidir. 2000 yılı verilerine göre Manisa, göç alan bir il

ilken 2009 yılında göç verir duruma gelmiĢtir. UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen

göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen ilde 2000–2009 yılları arasında önemli bir göç hareketi

gözlemlenmemiĢtir.

64,9 52,02 45,77 48,54 56,72 56,48

35,1 47,98 54,23 51,46 43,28 43,52

2000

Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)

ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)

75,53 61,65 51,86 62,74 65,23 66,01

24,47 38,35 48,14 37,26 34,77 33,99

2009

Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)

ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)



2009 yılı göç verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde net göç hızı sıfırın altındadır. 2008-2009 yılları

arasında Bölge‟de en fazla değiĢiklik binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde

gerçekleĢmiĢtir. Manisa binde -4,11 net göç hızıyla ikinci sırada yer alırken, Afyonkarahisar

ve UĢak‟ta net göç hızı yaklaĢık binde 3 seviyesinde olmuĢtur. 2013 yılına yönelik nüfus

projeksiyonlarına ise Tablo 2.1.2‟de yer verilmiĢtir.

Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu

2009 2010 2013

Afyonkarahisar 701.326 699.435 699.222

Kütahya 571.804 556.534 539.844

Manisa 1.331.957 1.342.281 1.379.025

UĢak 335.860 334.720 334.453

TR33 Bölgesi 2.940.947 2.932.970 2.952.544

Kaynak: 2023 yılı için İl ve Bölge düzeylerinde Nüfus Projeksiyonu' , Mehmet Karakaya, TUİK; Doç. Dr. Sinan Türkyılmaz; Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; 2008

2.1.2 Eğitim

Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%)

Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye

Okul Öncesi (5 yaĢ) 74,6 89,5 58,4 89,7 57,5

Ġlköğretim 96,72 98,51 98,72 98,63 96,49

Ortaöğretim 61,38 75,13 67,97 75,58 58,52

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 37,87 44,28 37,88 36,07 29,3

Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜİK

Okul öncesi okullaĢma oranlarına bakıldığında özellikle Kütahya ve UĢak‟ın %90‟lara yakın

seviyelerde olduğu görülebilir. Bunun sebebi Kütahya ve UĢak illerinin zorunlu okul öncesi

eğitim pilot illeri arasında olmalarıdır. Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaĢma oranları

açısından Bölge illerinin Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahip olduğu

söylenebilirken ilköğretim ve ortaöğretimde okullaĢma oranları açısından Afyonkarahisar‟ın

Bölge‟nin en düĢük oranlarına sahip olduğu dikkat çekmektedir. Bunun sebebi olarak ise

Afyonkarahisar‟ın diğer Bölge illerine kıyasla daha çok kırsal nüfusa sahip olması

gösterilebilir. Bunun yanında ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından Bölge‟de en yüksek

orana sahip UĢak, mesleki ve teknik ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından Bölge‟nin en

düĢük oranına sahiptir.

Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve Öğretmen BaĢına

DüĢen Öğrenci Sayıları (%)


Derslik BaĢına

DüĢen Öğrenci Sayısı

Ġlköğretim 22 21 25 22 32

Genel Ortaöğretim 22 20 25 25 32

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim

29 28 32 32 36

Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı

Ġlköğretim 18 16 19 17 22

Genel Ortaöğretim 15 14 15 16 18

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim

17 15 17 17 17

Kaynak: TÜİK



Bölge illerinde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken

mesleki ve teknik ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları, ilköğretim ve genel

ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayılarına kıyasla yüksektir. Bunun sebebi,

Bölge‟de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrenci sayısının, genel ortaöğretimde okuyan

öğrenci sayısından fazla olmasıdır.

Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayılarına bakıldığında Bölge illerinin ilköğretimde Türkiye

ortalamasından iyi bir durumda olduğu, bunun yanında genel ortaöğretim ve mesleki

ortaöğretimde Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerdedir.

Tablo 2.1.5: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin

Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı


Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin

Oranı (%)

61,93 58,50 56,26 48,17 57,02

En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi

Alanı

BiliĢim Teknolojileri

(%13,7)

Ġmam Hatip

(%16,1)

Elektrik Elektronik

(%16)

Muhasebe finansman

(%15,4)

Elektrik Elektronik

(%14,3)

Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü

Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ortaöğretim öğrencileri içindeki oranına bakıldığında

en yüksek oranın Afyonkarahisar‟da görülmektedir. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla Kütahya,

Manisa ve UĢak izlemektedir. UĢak‟ta ortaöğretim öğrencilerinin yarısından fazlasının genel

liselerde okuduğu görülmektedir.

Meslek lisesi alanlarında okuyan öğrencilerin dağılımına bakıldığında Afyonkarahisar‟da

BiliĢim Teknolojileri, Kütahya‟da Ġmam Hatip, Manisa‟da Elektrik Elektronik ve UĢak‟ta

Muhasebe Finansman öğrencilerinin yoğunlukta olduğu görülebilir.

2.1.3 Sağlık

Bebek ölüm hızı açısından değerlendirildiğinde Bölge‟nin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi bir

durumda olduğu söylenebilirken Manisa, bebek ölüm hızının en düĢük olduğu il olarak göze

çarpmaktadır. Hasta yatağı baĢına nüfus açısından Bölge ortalaması, Türkiye ortalamasının

biraz üzerinde seyretmektedir. Fakat Manisa‟da hasta yatağı baĢına düĢen nüfus Bölge‟nin

diğer illerine kıyasla daha yüksektir.

Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri

Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Türkiye

Bebek Ölüm Hızı (binde)

13,23 13,08 10,79 13,1 12,55 17

Hasta Yatağı BaĢına DüĢen Nüfus

369 355 419 365 386 380

Uzman Hekim BaĢına DüĢen Nüfus

2.845 1.899 2.628 2.695 2.517 1.255

Pratisyen Hekim

BaĢına DüĢen Nüfus

2.031 1.848 2.008 1.969 1.964 2.000

Acil Yardım Ġstasyonu BaĢına DüĢen Nüfus

29.222 33.636 83.247 41.983 45.245 54.677

*Türkiye için 2008 yılı verileri kullanılmıştır.

Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008



Pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasıyla benzerlik

gösterirken, uzman hekim baĢına düĢen nüfus açısından Türkiye ortalamasının oldukça

üzerinde seyretmektedir.

Acil yardım istasyonu baĢına düĢen nüfus sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye

ortalamasının altındayken, Manisa‟da bu sayı Türkiye ortalamasının çok üzerine çıkmaktadır.

2.1.4 Dezavantajlı Gruplar

Yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski taĢıyan grupları kapsayan dezavantajlı gruplar, temel

eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanma açısından ciddi sıkıntılar yaĢamaktadırlar. Tablo

2.1.7‟de gösterildiği üzere kadınlarda okuryazar oranı Bölge illerinde yaklaĢık %87 iken

erkeklerde bu oran yaklaĢık %97 seviyesindedir. Aynı dengesizlik lise ve dengi okul mezunu

ile yüksekokul veya fakülte mezunlarında da görülmektedir.

Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%)


Okuryazar oranı Erkek 97,61 96,73 96,85 97,09 97,03

Kadın 87,38 87,58 87,78 86,51 87,88

Lise ve dengi okul mezunu oranı

Erkek 20,83 23,98 18,31 20,39 23,99

Kadın 12,24 12,17 13,17 14,58 17,21

Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı

Erkek 7,8 8,6 7,8 9 10,2

Kadın 4,4 4,5 5 5,7 7

Kaynak: TÜİK

Kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik iĢgücüne katılım oranlarında da kendisini

göstermektedir. TÜĠK verilerine göre 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde kadınların iĢgücüne

katılım oranı %23,4 seviyesinde gerçekleĢirken, erkeklerde bu oran %69,2 seviyesinde

gerçekleĢmiĢtir. Benzer Ģekilde 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde tarım dıĢı istihdam oranı

kadınlarda %35 seviyesinde iken, erkeklerde bu oran %70,3 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.

Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan

Yapılan Doğum Oranı (%)


15 yaĢ altı kadınlarda doğum

oranı 0,04 0,06 0,02 0 0,02

Sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğum oranı

0,63 0,52 0,85 0,24 -

Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008

Tablo 2.1.8‟den görülebileceği gibi kırsal nüfusun göreceli olarak yüksek olduğu Bölge

illerinde 15 yaĢ altı kadınlarda doğum oranı yüksek seviyelerde seyretmektedir. Bunun

yanında Bölge illeri içerisinde en yüksek ĢehirleĢme oranına sahip UĢak‟ta 2009 yılında 15

yaĢ altı kadınlarda doğum gerçekleĢmemiĢtir. Benzer Ģekilde sağlık personeli yardımı

olmadan yapılan doğumlar açısından UĢak, Bölge‟de en düĢük orana sahip ildir.

Grafik 2.1.4‟e bakıldığında kırsalda yaĢayan kadınlarda okuma yazma bilmeyenlerin oranı,

Ģehirlerde yaĢayan kadınlara kıyasla çok daha yüksektir. Bunun yanında kırsalda yaĢayan

kadınlarda ilköğretim seviyesinin üzerindeki eğitim seviyelerinde okul mezunu oranı,

Ģehirlerde yaĢayanlara kıyasla çok daha düĢüktür. Benzer durum kırsalda yaĢayan erkekler

için de geçerlidir.

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında yapılan

Türkiye özürlüler araĢtırmasında özürlülerin durumu “sosyal felaket” kavramıyla ifade

edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması). Bu çalıĢmaya göre, özürlülerin

eğitim durumu çok düĢük olup fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır. Aynı araĢtırmaya



göre Ege Bölgesinde okuma yazma bilmeyen özürlü oranı %33 seviyelerinde iken,

Türkiye‟de bu oran %36 civarında gerçekleĢmiĢtir.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%)

ĠĢgücüne katılım ve istihdam oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibariyle

özürlüler arasında iĢgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, Ege Bölgesi‟nde

bu oran %24 civarında gerçekleĢmiĢtir. Benzer Ģekilde Bölge illeri ĠġKUR müdürlüklerinin

2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar‟da ĠġKUR‟a kayıtlı engellilerin %20,3‟ü, Kütahya‟da

%22‟si ve UĢak‟ta %14‟ü bir iĢe yerleĢmiĢtir.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%)

8,15

15,86

33,29

9,41

2,80

13,96

5,56

16,03 17,69

40,75

11,09

0,95 3,40 0,68 0

10

20

30

40

50

60

70

80

OkumaYazma

Bilmeyen

OkumaYazma Bilen

Fakat Bir OkulBitirmeyen

ĠlkokulMezunu

ĠlköğretimMezunu

Ortaokul veyaDengi Okul

Mezunu

Lise veyaDengi Okul

Mezunu

Yüksekokulveya Fakülte

Mezunu

Ġl/Ġlçe Kadın Oranı

Belde/Köy Kadın Oranı



2.2. EKONOMĠ VE TĠCARET

2.2.1 Üretim

Türkiye‟deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar

ve sıralamadaki yerleri Tablo 2.2.1‟de yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde yer alan düzey 2

bölgelerinin, 2006 yılında ürettikleri gayri safi katma değerler (GSKD) incelendiğinde, TR33

Bölgesi‟nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin, tarımda % 7,5, sanayide %4,2,

hizmetlerde ise %2,7‟sini ürettiği görülmektedir. Bu oranlar, diğer bölge oranları ile

karĢılaĢtırıldığında, tarımın diğer faaliyet kollarına göre TR33 Bölgesi içerisinde ağırlığını

koruduğuna, buna karĢın hizmetler sektörünün yeterince ağırlık kazanamadığına iĢaret

etmektedir. TR33 Bölgesi‟nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin %3,6‟sını üreterek

26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde 9. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir.

Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma

Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı

Sektörler TR33 Bölgesi /

Türkiye (%)

TR32 Bölgesi /

Türkiye (%)

TR31 Bölgesi /

Türkiye (%)

Tarım 7,5 7,1 3,9

Sanayi 4,2 3,3 6,8

Hizmetler 2,7 3,5 7,0

Gayrisafi Katma Değer

3,6 3,8 6,6

Sıra 9 8 4

Kaynak: TÜİK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer

Söz konusu faaliyet kollarının TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakıldığında ise hizmetlerin

%47, sanayinin %33, tarımın ise %20‟lik bir paya sahip olduğu görülmektedir.

Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009

Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%)

KiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değer verileri Tablo 2.2.2‟de sunulmuĢtur. Türkiye‟nin kiĢi

baĢına düĢen gayri safi katma değeri 2006 yılı için 6.684 USD olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye

ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne

ve TR32 Bölgesi`ne ait kiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değerlerinin Türkiye

ortalamalarının üzerinde, TR33 Bölgesi`ne ait gayri safi katma değerin ise 5.586 USD ile

Türkiye ortalamasının altında gerçekleĢtiği görülmektedir. KiĢi baĢına düĢen gayri safi katma

20%

33%

47%

Tarım

Sanayi

Hizmetler



değer sıralamaları açısından, TR33 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 11. sırada yer

almaktadır.

Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına Gayri Safi

Katma Değerleri

TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Türkiye

KiĢi BaĢı GSKD (USD) 5.586 6.850 8.398 6.684

Türkiye‟deki Sırası 11 9 6 -

Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 15

2.2.2 Ġstihdam

2009 yılı verilerine göre Türkiye istihdamının %29‟u hizmetlerde, %25‟i sanayide, bir diğer

%25‟i ticarette ve son olarak %21‟lik kesim ise tarımda gerçekleĢmiĢtir. Grafik 2.2.2‟de

TR33 Bölgesi istihdamının iktisadi faaliyet kollarına dağılımı sunulmuĢtur. TR33 Bölgesi‟nde

tarım sektörü %39‟luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almakta ve Türkiye

ortalamasının oldukça üzerinde bir düzeyde gerçekleĢmektedir. Türkiye genelinde %29 ile

en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20

seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi istihdamı %26‟lık oran ile Türkiye oranına paralel

bir durum sergilemektedir. TR33 Bölgesi‟nde ticaretle uğraĢanların oluĢturduğu %15‟lik dilim

Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. TUĠK verilerine göre, söz konusu faaliyet kollarında

toplam 874.000 kiĢi çalıĢmaktadır.


Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%)

TR33 Bölgesi‟ndeki iĢsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaĢanan ekonomik kriz sonucunda

bu oran 2009‟da %11‟e yükselmiĢtir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi iĢsizlik oranı Türkiye

ortalamasının altında bir grafik çizmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde iĢsizlik %14

seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.

39%

26%

15%

20% Tarım

Sanayi

Ticaret

Hizmet



*İnşaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiştir.


Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (KiĢi)*

2.2.3 DıĢ Ticaret

TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan illere ait 2008 yılı kiĢi baĢına ihracat ve ithalat rakamları 2008

dönemi için, Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan düzey 2 bölgeleri ile karĢılaĢtırmalı olarak

Tablo 2.2.3‟te verilmektedir.

Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde KiĢi

BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD)

KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat (USD) KiĢi BaĢına DüĢen Ġthalat (USD)

Afyonkarahisar 341 49

Kütahya 202 161

Manisa 774 641

UĢak 349 241

TR33 Bölgesi 511 361

TR32 Bölgesi 1.114 712

TR31 Bölgesi 2.061 2.190

Ege Bölgesi 1.310 1.201

Türkiye 1.846 2.824

Kaynak: TÜİK

TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ihracat rakamları incelendiğinde en

yüksek değere Manisa‟nın, en düĢük değere ise Kütahya‟nın sahip olduğu görülmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ithalat rakamları incelendiğinde ise en

yüksek değere Manisa‟nın, en düĢük değere Afyonkarahisar‟ın sahip olduğu görülmektedir.

TR33 Bölgesi‟nin 511 dolar kiĢi baĢı ihracat ve 361 dolar kiĢi baĢı ithalat düzeyi ile Ege

Bölgesi‟nde yer alan diğer Düzey 2 Bölgeleri‟nin oldukça gerisinde kaldığı görülmektedir.

TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi‟ni oluĢturan diğer düzey 2 bölgelerine ait 2008 yılı ihracat

rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.4‟te verilmektedir. Bölge illerinin toplam

ihracat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, UĢak,

Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nin toplam ihracatı,

Türkiye ihracatının %1,13‟ünü teĢkil etmiĢtir.

342.000

227.000 129.000

175.000

874.000

Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Toplam

ÇalıĢan Sayısı



Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde

Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD)

Tarım

ve

Orm

an

cıl

ık

Balı

kçıl

ık

Mad

en

cil

ik v

e

TaĢo

cakçıl

ığı

Ġm

ala

t

To

pta

n v

e

Peraken

de

Tic

aret

Ele

ktr

ik-S

u-

Gaz v

e D

iğer

To

pla

m

Afyonkarahisar 33.024 0 13.995 190.820 0 0 237.839

Kütahya 13 0 1.522 112.838 0 0 114.373

Manisa 45.083 0 1.826 963.338 8.444 0 1.018.691

UĢak 950 0 554 108.576 6.680 0 116.760

TR33 Bölgesi 79.070 0 17.897 1.375.572 15.124 0 1.487.663

TR32 Bölgesi 99.202 75.791 117.901 2.681.731 4.799 0 2.979.424

TR31 Bölgesi 648.093 25.302 113.356 6.961.438 75.122 9 7.823.320

Ege Bölgesi 826.365 101.093 249.154 11.018.741 95.045 14 12.290.407

Türkiye 3.936.711 240.330 2.155.150 125.187.659 430.465 76.881 132.027.196

Kaynak: TÜİK

Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat

rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.5‟te verilmektedir. Bölge illerinin toplam

ithalat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak,

Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılı TR33 Bölgesi‟nin toplam ithalatı Türkiye

ithalatının %0,5‟ini oluĢturmuĢtur.

Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde

Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD)

Tarım

ve

Orm

an

cıl

ık

Balı

kçıl

ık

Mad

en

cil

ik v

e

TaĢo

cakçıl

ığı

Ġm

ala

t

To

pta

n v

e

Peraken

de

Tic

aret

Ele

ktr

ik-S

u-

Gaz v

e D

iğer

To

pla

m

Afyonkarahisar 6.685 0 178 27.460 47 0 34.370

Kütahya 1.003 0 22.588 67.488 7 0 91.086

Manisa 70.169 0 2.576 766.726 5.171 0 844.642

UĢak 6.369 0 691 71.577 2.031 0 80.668

TR33 Bölgesi 84.226 0 26.033 933.250 7.257 0 1.050.766

TR32 Bölgesi 142.364 830 4.679 1.720.336 35.956 99 1.904.264

TR31 Bölgesi 455.180 2.107 72.128 6.755.981 1.015.466 12.317 8.313.179

Ege Bölgesi 681.769 2.936 102.840 9.409.567 1.058.678 12.419 11.268.209

Türkiye 6.391.914 41.125 35.649.704 150.252.335 9.578.987 49.509 201.963.574

Kaynak: TÜİK

2.2.4 Yatırım

2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam 23.380 yabancı sermayeli iĢletmenin

3.325 tanesi Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi‟nde faaliyette bulunan

yabancı sermayeli iĢletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli iĢletmelerin

%14`ünü oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli



iĢletmelerin sayısı Tablo 2.2.6‟da sunulmaktadır. Buna göre, yabancı sermayeli iĢletme

sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını

oluĢturmaktadır.

Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi‟nde Faaliyet Gösteren Yabancı

Sermayeli ĠĢletme Sayısı


Ege Bölgesi

Türkiye

Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı

35 21 65 10 131 3.325 23.380

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, 31.12.2009 Tarihi İtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar

Uluslararası Doğrudan Yatırım (UDY) giriĢlerine bakıldığında ise, 2008 döneminde Ege

Bölgesi UDY giriĢlerinin Türkiye toplamının %2`sini oluĢturduğu görülmektedir. Ege

Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY

çeken il olmuĢtur. Ġzmirì sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri

takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında Afyonkarahisar dıĢında diğer 3 ilde

2008 yılında UDY giriĢi olduğu görülmektedir. Bu iller içerisinde UDY giriĢlerinde UĢak

%0,08‟lik payla ilk sırada yer almakta olup, Ege Bölgesi içinde 4. sıraya sahiptir.

Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD)

Ġzmir Denizli Muğla UĢak Aydın Kütahya Manisa Ege

Bölgesi* Türkiye

UDY (Milyon USD)

226,3 22,0 18,7 11,4 4,2 3,5 3,0 289,1 14.707,0

**

Oran (%) 1,54 0,15 0,13 0,08 0,03 0,02 0,02 2,00 100,00

*Tablo verilerinden türetilmiĢtir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)‟nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuĢtur. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa 23

2004-2008 yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım

projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi‟nden sadece Manisa ilinin yer

aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir`den sonra 8. Sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili

2004-2008 döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli 50 adet yatırım

projesine ve toplam 651,5 milyon USD‟lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıĢtır. 2008

dönemi içerisinde Manisa‟da uluslararası sermayeli Ģirketlerin 30,1 milyon USD tutarında

teĢvik belgeli 6 yatırım projesi gerçekleĢmiĢtir.

2009 yılında verilen yatırım teĢvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi Düzey 2

bölgelerine göre dağılımı Tablo 2.2.8‟de verilmektedir.

TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teĢvik belgesinin iller itibarıyla sabit

yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa,

Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise

en fazla yatırım teĢvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teĢvik belgesi alan iller Kütahya

ve UĢak illeridir. Ġstihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarları açısından, Manisa

410 TL ile en yüksek, UĢak 136 TL ile en düĢük yatırım tutarlarının gerçekleĢtiği illerdir. Ege

Bölgesi düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı

açısından sıralama yapılırsa, TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla

istihdam edilen kiĢi baĢına daha fazla yatırım miktarı sağlamıĢ olmaktadır.



Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Verilen

Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler

Belge Sayısı

(Adet)

Sabit Yatırım

(1.000 TL)

Ġstihdam

(KiĢi)

Ġstihdam Edilen KiĢi BaĢına

DüĢen Sabit Yatırım Tutarı (1.000 TL)*

Afyonkarahisar 43 155.433 789 197

Kütahya 18 230.491 1.048 220

Manisa 58 926.924 2.263 410

UĢak 18 51.080 376 136

TR33 Bölgesi 137 1.363.928 4.476 305

TR32 Bölgesi 116 565.257 2.813 201

TR31 Bölgesi 113 525.264 3.159 166

Ege Bölgesi 366 2.454.449 10.448 235

Türkiye 2.492 19.878.018 80.135 248

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, http://www.hazine.gov.tr/

2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli

Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK)‟ın hazırladığı 2008-2009 dönemi

Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araĢtırmasında, 81 il ve bu illerin oluĢturduğu düzey 2

bölgelerine iliĢkin endeks değerleri; beĢeri sermaye ve yaĢam kalitesi, markalaĢma becerisi

ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriĢilebilirlik olmak üzere 4 ana

değiĢken üzerine kurulmuĢtur. Söz konusu değiĢkenlerden ticaret becerisi ve üretim

potansiyeli alt değiĢkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi‟nde bulunan iller itibariyle

Tablo 2.2.9‟da verilmektedir.

Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi‟nde yer alan

Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli‟den sonra 3.

sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi‟ndeki

illerin Ege Bölgesi‟nde yer alan diğer düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer

aldığı görülmektedir.

Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse

Göre Sıraları

Afy

on

karah

isar

Kü

tah

ya

Man

isa

UĢak

Ayd

ın

Den

izli

Mu

ğla

Ġzm

ir

Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeks Sırası

50 61 22 48 43 17 32 2

Genel Endeks Sırası 47 57 31 33 17 15 21 3

Kaynak: URAK, İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Deloitte

Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliĢmiĢ konumda

bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup

bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik

Alt Endeksi‟nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine

göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi‟nin MarkalaĢma Becerisi en

geliĢmiĢ illeri olmuĢlardır.



2.3. TARIM

2.3.1 Tarım Alanlarının Dağılımı

TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 hektar olup bunun 1.646.295 hektarı tarım

alanıdır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı

Türkiye‟de %31 ve Ege Bölgesi‟nde %32 iken TR33 Bölgesi‟nde toplam arazinin %39,1‟inin

tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi‟nde arazinin tarıma elveriĢli olduğunu

göstermektedir.

Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009

Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%)

2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaĢık %31‟i (24,3

milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3‟ü (16,4

milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin

alanı incelendiğinde kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım alanları içerisinde

%84 pay ile Türkiye genelindeki %85‟lik ortalamayı yakaladığı görülmektedir.

Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90‟ın üzerinde iken Manisa yaklaĢık %59

ile son sıradadır. Bu durumun sebebi olarak Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve

meyve bahçelerinin önemli yer tutması gösterilebilir.

Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da)

Toplam Tarım

Alanı

Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı

Sebze Bahçeleri

Alanı

Meyveler, Ġçecek ve

Baharat Bitkileri

Alanı

Kullanılmayan

Tarım Arazisi Ekilen Alan Nadas

Afyonkarahisar 4.860.680 4.058.810 437.220 74.630 152.570 137.450

Kütahya 4.094.880 3.149.290 517.420 53.600 64.290 310.280

Manisa 5.151.928 2.877.072 138.005 338.473 1.758.465 39.913

UĢak 2.355.460 2.157.773 24.100 69.133 93.801 10.653

TR33 Bölgesi 16.462.948 12.242.945 1.116.745 535.836 2.069.126 498.296


2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına

oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi‟nde %5, TR33 Bölgesi‟nde %4 ve son olarak Manisa‟da

%7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına

oranı Türkiye‟de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi‟nde %13 olup, Manisa‟da %35‟tir.

39%

38%

9%

14%

Tarım Alanı

Orman Alanı

Çayır Mera

Diğer Arazi



Manisa‟daki bu oranın Türkiye ortalamasının üzerinde olması ilin meyve, içecek ve baharat

bitkileri yönünden Bölge için oluĢturduğu katma değerin önemini göstermektedir.


Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%)

2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları

UĢak ilinde sulanmayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa

illerindeki sulanan tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarımdaki

sulama ise ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır.

Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları

Sulanan Tarım Alanları Sulanmayan Tarım Alanları Toplam

Alan (da) Oran (%) Alan (da) Oran (%)

Afyonkarahisar 1.916.510 39 2.944.170 61 4.860.680

Kütahya 591.680 14 3.503.200 86 4.094.880

Manisa 1.943.750 38 3.208.178 62 5.151.928

UĢak 170.000 7 2.185.460 93 2.355.460

TR33 Bölgesi 4.621.940 28 11.841.008 72 16.462.948



Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%)

81%

13%

3%

3%

Tahıllar ve Diğer BitkiselÜrünlerin Alanı

Meyveler, Ġçecek ve BaharatBitkileri Alanı

Sebze Bahçeleri Alanı

Kullanılmayan Tarım Arazisi

28%

72%

Sulanan Tarım Alanları

Sulanamayan Tarım Alanları



2.3.3. Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri

Türkiye‟deki tarımsal iĢletmelerin büyük bir bölümü 50 da‟dan küçük iĢletmelerden

oluĢmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iĢletmelerin

arazi yapıları miraslar yoluyla bölünerek rasyonel anlamda iĢletmeye elveriĢli olmayan çok

parçalı hale gelmiĢtir. Tarımsal iĢletmelerin geneline bakıldığında ise iĢletme ölçekleri küçük

olup, optimum tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye de mevcut durumda tam

olarak yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük iĢletmelerin çok büyük bir bölümü de

kendi tüketimini karĢılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve

kendisi için bir birikim gerçekleĢtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım

yöntemlerini takip etmekte güçlük yaĢamaktadırlar.

2.3.4. Tarımsal Üretim Değerleri

2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin bitkisel üretim değerinin

%7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi

düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde

önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi

içerisinde de %39‟luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır.

Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL)

Bitkisel Üretim

Değeri Canlı Hayvanlar

Değeri Hayvansal Ürünler

Değeri

Afyonkarahisar 989.320 631.197 833.366

Kütahya 653.128 352.450 204.891

Manisa 2.366.435 653.363 934.157

UĢak 481.383 249.674 124.240

TR33 Bölgesi 4.490.267 1.886.684 2.096.654

Ege Bölgesi 11.453.672 4.346.441 4.589.299

Türkiye 66.010.114 25.521.071 23.816.982


2.3.4.1. Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33

Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünleri

içerisindeki oranı %6,7‟dir. TR33 Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin

ekim alanının tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanına

oranı %11‟dir. Bu oranın endüstriyel bitkilerde %10,1, tahıllarda %6,5, yağlı tohumlarda

%3,8, yem bitkilerinde %5,4 ve yumru bitkilerinde %7,1 olduğu görülmektedir.

Yine 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33

Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de üretilen tarla ürünleri içerisindeki

oranının %5,9 olduğu anlaĢılmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinden baklagil

üretiminin tüm Türkiye‟de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin

%4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6

olduğu görülmektedir.

Bölge‟de yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri buğday, arpa, mısır(dane), nohut, fasulye,

ayçiçeği, susam, tütün, haĢhaĢ, Ģekerpancarı, pamuk, mısır (silajlık), yonca, fiğ, patates,

kuru soğan ve hayvan pancarıdır.



Tablo 2.3.4: Türkiye‟deki ve TR33 Bölgesi‟ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim

Grup Adı

Ekilen Tarla Alanı (da)

Üretim (Ton)

Verim (kg/da)

Türkiye TR33

Bölgesi Türkiye

TR33 Bölgesi

Türkiye TR33

Bölgesi

Baklagiller 9.088.757 1.002.173 1.237.240 111.078 136 111

Endüstriyel Bitkiler

9.587.464 968.437 19.985.321 963.280 2.084 995

Tahıllar 120.677.087 7.832.003 33.577.151 2.015.410 278 257

Yağlı

Tohumlar 11.711.492 450.543 2.396.044 36.578 205 81

Yem Bitkileri 14.807.284 792.415 20.558.634 1.360.769 1.388 1.717

Yumru Bitkiler

2.175.474 153.770 6.503.783 493.638 2.990 3.210

Toplam 168.047.558 11.199.341 84.258.173 4.980.753

Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009

2.3.4.2. Bitkisel Üretim – Sebzeler

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye‟de üretilen

sebzeler içerisindeki oranı %7‟dir. Bölge‟de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye‟ye

oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumru-kök

sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6‟dır.

Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton)

Grup Adı TR33 Bölgesi Türkiye

Yaprağı Yenen Sebzeler 84.426 1.745.703

Baklagil Sebzeler 32.219 828.094

Meyvesi Yenen Sebzeler 1.553.682 21.106.889

Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 22.842 970.780

Diğer Sebzeler 12.809 197.111

Toplam 1.705.978 24.848.577


Sebzeler arasında Bölge‟de yetiĢtirilen ürünlerin baĢında domates, biber, kavun, karpuz,

hıyar, lahana, pırasa, ıspanak, marul, taze fasulye, bezelye ve taze soğan gelmektedir.

2.3.4.3. Bitkisel Üretim – Meyveler

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm

Türkiye‟deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak

çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye‟deki yumuĢak çekirdeklilerin toplu meyvelik

alanına oranı %3,5 iken taĢ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve

üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11‟dir.

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye‟de üretilen

meyveler içerisindeki oranı %11,7‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak çekirdeklilerin Türkiye‟ye

oranı %3,3, taĢ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3

ve zeytinlerin %15,6‟dır.

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye‟deki

toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4‟tür. Bölge‟de bulunan yumuĢak çekirdekli toplam



ağaç sayısının Türkiye‟ye oranı %4,2 iken taĢ çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6,

üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9‟dur.

Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri

Grup Adı Toplu Meyveliklerin

Alanı (da)

Üretim (Ton)

Ağaç BaĢına Ortalama Verim

(kg)

Toplam Ağaç Sayısı (Adet)

YumuĢak Çekirdekliler 1.887.531 3.280.082 440 68.072.229

TaĢ Çekirdekliler 2.488.535 2.117.933 288 72.411.709

Sert Kabuklular 9.188.617 875.634 86 426.940.849

Üzüm ve Üzümsüler 5.689.060 5.310.651 13.251 26.182.328

Zeytin 7.784.125 1.290.654 25 153.723.057

Turunçgiller 1.147.847 3.513.772 1.116 33.236.830

Çay (yaĢ) 758.513 1.103.340 -

Toplam 28.944.228 17.492.066 15.206 780.567.002


TR33 Bölgesi‟nde üretilen baĢlıca meyveler arasında üzüm, zeytin, kiraz, viĢne, elma, erik,

Ģeftali, armut, ceviz, badem ve kestane gelmektedir.

Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri

Grup Adı Toplu Meyveliklerin

Alanı (da)

Üretim

(Ton)

Ağaç BaĢına Ortalama Verim

(kg)

Toplam Ağaç Sayısı (Adet)

YumuĢak Çekirdekliler 65.193 107.786 338 2.878.692

TaĢ Çekirdekliler 268.074 212.186 262 8.646.309

Sert Kabuklular 71.018 19.958 94 2.407.107

Üzüm ve Üzümsüler 792.832 1.503.676 9.336 388.882

Zeytin 857.837 200.999 36 19.771.377

Toplam 2.054.954 2.044.605 10.066 34.092.367


2.3.5 Örtüaltı Tarım

Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde 567.180 da alanda yapılmaktadır. Ege

Bölgesi‟nde 51.578 da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi‟nde sadece 1.433 da‟lık

bir alanda örtüaltı tarım gerçekleĢtirilmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde örtüaltı tarımı ile yetiĢtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile

hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de yapılan

tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve

patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye‟de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz

iken TR33 Bölgesi‟nde sadece Manisa ilinde çilek yetiĢtirilmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde yapılan sebze üretiminin %71,7‟si plastik seralarda, %27,7‟si yüksek

tünelde, %0,3‟ü alçak tünelde ve %0,3‟lük dilim de cam seralarda gerçekleĢtirilmekte iken

Türkiye‟deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3‟tür.

TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahip olmanın avantajıyla beraber örtü altı

tarımının son yıllarda artıĢ eğiliminde olduğu bir bölge özelliği taĢımaktadır. Bu sayede

Bölge‟deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıĢ olacaktır.

Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıĢmaları yapılmakta böylece üreticinin

bilinçlendirilmesi sağlanmakta ve merkezi kayıt çalıĢmaları devam etmektedir.



Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri

Toplam

(da) Cam Sera

(da) Plastik Sera

(da) Yüksek Tünel

(da) Alçak Tünel

(da)

Afyonkarahisar 37 0 28 6 3

Kütahya 350 6 264 80 0

Manisa 709 0 593 8 108

UĢak 337 0 0 337 0

TR33 Bölgesi 1.433 6 885 431 111

Ege Bölgesi 51.578 6.880 28.532 10.591 5.575

Türkiye 567.180 82.932 220.186 77.046 187.016


2.3.6 Organik Tarım

2008 yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan çiftçi

sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan

çiftçi sayısı, Türkiye‟deki organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısının %39‟unu oluĢtururken TR33

Bölgesi bu sayının %13,3‟ünü oluĢturmaktadır.

Türkiye‟de 141.752 ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi‟nde Türkiye

organik tarım alanının %3‟üne denk gelen 4.257 ha alanda organik tarım yapılmaktadır.

Türkiye genelinde 415.380 ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8‟lik kısmı

olan 32.973 tonluk üretim TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢtirilmektedir. Bu oran ile TR33 Bölgesi

düzey 2 bölgeleri arasında TRC2 ġanlıurfa, Diyarbakır ve TR31 Ġzmir Bölgeleri‟nden sonra 3.

sırada yer almaktadır.

Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri

Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (ha) Üretim(Ton)

Afyonkarahisar 254 402 4.036

Kütahya 125 142 3.495

Manisa 869 3.714 25.443

UĢak 0 0 0

TR33 Bölgesi 1.248 4.257 32.973

Ege Bölgesi 3.663 41.212 97.791

Türkiye 9.384 141.752 415.380


2.3.7 Ġyi Tarım Uygulamaları

Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıĢmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar

vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve

sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıĢtır.

Bölge illerinde Ġl Tarım Müdürlükleri‟nin, ĠTU üzerinde belli baĢlı çalıĢmalar yürüttüğü

görülmektedir. Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim

verilmiĢtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 19 üretici elma,

kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleĢtirilmiĢtir.

Kütahya‟da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teĢviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaĢmaya

baĢlamıĢtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteĢebbisler

ile yetkilendirilmiĢ kuruluĢların ortak hareket etmesi ile ĠTU‟nun geniĢlemesi



hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 53 üretici

217 ton kiraz üretimi gerçekleĢtirmiĢtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008).

Manisa ilinde, Ahmetli‟de 1, Akhisar‟da 2, AlaĢehir‟de 36, Salihli‟de 10, Sarıgöl‟de 24 ve

Saruhanlı‟da 3 olmak üzere toplam 76 iĢletme 12.508,707 da alanda iyi tarım uygulaması

yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).

UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü‟ndeki bir iĢletmede 172 da alanda sofralık üzüm

yetiĢtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).

2.3.8 Hayvancılık

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi – TR33, Ege, Türkiye

TR33 Bölgesi‟ndeki büyükbaĢ hayvan sayısındaki artıĢın Ege Bölgesi‟ndeki artıĢa benzer bir

seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi‟nin büyükbaĢ hayvan sayısının Ege Bölgesi büyükbaĢ

hayvan sayısının yarısına yakınını oluĢturduğu gözlemlenmektedir. TR33 Bölgesi‟nde 2005

ile 2009 yılları arasındaki büyükbaĢ hayvan sayısı dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde

de istikrarlı bir artıĢın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra büyükbaĢ hayvan sayısı

bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru UĢak, Kütahya, Manisa ve

Afyonkarahisar Ģeklinde olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin diğer illere kıyasla

büyükbaĢ hayvan sayısının dikkati çeker düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.

2009 yılı TÜĠK verilerine göre; TR33 Bölgesi büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde

%6,5‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4‟lük paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 3.

sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan

varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye‟nin %2,6‟sını, TR33 Bölgesi‟nin %40,4‟ünü

karĢılamakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır.

2005 ile 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi küçükbaĢ hayvan sayıları

incelendiğinde, illerde son beĢ sene içerisinde birbirine benzer belirgin bir düĢüĢün yaĢandığı

gözlenmekte olup TR33 Bölgesi küçükbaĢ hayvan sayısının Ege Bölgesi küçükbaĢ hayvan

sayısının büyük bir kısmını oluĢturduğu dikkati çekmektedir.

2005 2006 2007 2008 2009

Ege 1.468.737 1.563.052 1.620.183 1.646.781 1.657.645

Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 660.650 667.605 690.488 694.084 704.359

Türkiye 10.632.21610.972.88411.122.51510.947.20910.812.206

10.300.000

10.400.000

10.500.000

10.600.000

10.700.000

10.800.000

10.900.000

11.000.000

11.100.000

11.200.000

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1.600.000

1.800.000



Kaynak: TÜİK

Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye

TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki küçükbaĢ hayvan sayısı dikkate alındığında

genel anlamda 4 ilde de düzgün bir azalıĢın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra

küçükbaĢ hayvan sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru

UĢak, Kütahya, Manisa ve Afyonkarahisar olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin

küçükbaĢ hayvan sayısının diğer illere kıyasla düzeyde yüksek olduğu ve Manisa ili küçükbaĢ

hayvan sayısı ile birbirine yakın bir grafik çizdiği görülmektedir.

KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5‟lik paya sahiptir.

Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2

Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak tespit edilmiĢtir. Ege Bölgesi içerisinde %60‟lık yüksek bir

oran ile küçükbaĢ hayvancılıktaki potansiyelini ortaya koyan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri

arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında inceleme yapıldığında Afyonkarahisar ili 7.

ve Manisa ili ise 15. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye

2005 2006 2007 2008 2009

Ege 3.559.869 3.549.086 3.425.713 3.220.818 2.922.599

Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 2.168.407 2.150.281 2.068.904 1.942.969 1.748.978

Türkiye 31.821.789 32.260.206 31.748.651 29.568.152 26.877.793

17.000.000

21.000.000

25.000.000

29.000.000

33.000.000

37.000.000

1.700.000

2.200.000

2.700.000

3.200.000

3.700.000

2005 2006 2007 2008 2009

Ege 35.485.879 41.905.374 45.541.311 51.023.860 50.638.309

Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 20.230.266 21.750.376 25.166.757 27.045.142 29.165.530

Türkiye 322.917.20 349.402.11 273.548.48 249.043.73 234.082.20

0

50.000.000

100.000.000

150.000.000

200.000.000

250.000.000

300.000.000

350.000.000

400.000.000

0

10.000.000

20.000.000

30.000.000

40.000.000

50.000.000

60.000.000



Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9‟luk, Ege

Bölgesi genelinde ise %36,8‟lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4.

sırada yer almaktadır.

2005 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi‟ndeki kümes hayvanı sayısındaki artıĢın Ege

Bölgesi‟ndeki artıĢa benzer bir seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi‟nin kümes hayvanı sayının

Ege Bölgesi kümes hayvanı sayısının yarısından fazlasını oluĢturduğu göze çarpmaktadır.

2005 ile 2009 yılları arasındaki kümes hayvanı sayısının 4 ilde de genel anlamda arttığı

gözlenmektedir.

Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5‟lik paya sahiptir. Ege

Bölgesi içerisinde %57,6‟lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan

TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi

dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6‟lık pay ile ilk sırada gelirken,

Bölge içerisinde de lider durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8‟lik pay ile 3. sırada

iken TR33 Bölgesi içinde 2. sıradadır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi

%21,9‟luk payla düzey 2 bölgeleri arasında ilk sıradadır. Et tavukçuluğu açısından

değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7‟lik pay ile düzey 2 bölgeleri

arasında 3. sırada yer almaktadır.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye

2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında tüm Türkiye‟de

düzgün bir artıĢ görülmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki artıĢ ise Türkiye‟deki artıĢa paralel bir

seyir göstermekle birlikte TR33 Bölgesi‟nin Ege Bölgesi canlı hayvan değerleri içinde önemli

bir kısmını oluĢturduğu göze çarpmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki

canlı hayvan değerleri dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıĢ yaĢandığı

görülmektedir.

Hayvansal ürün değerleri incelendiğinde 2005 ile 2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege

Bölgesi‟nde düzenli bir artıĢın yaĢandığı görülmektedir. Bu artıĢın da Türkiye‟deki artıĢa

benzer bir seyirde olduğu gözlenmektedir. Yine bu durumun sebebi, hayvansal ürün

fiyatlarındaki yükselme olarak yorumlanabilir. Bunun yanı sıra TR33 Bölgesi‟nin hayvansal

ürün değerleri incelendiğinde Ege Bölgesi hayvansal ürün değerlerinin hemen hemen yarısını

meydana getirmesi dikkat çekmektedir.

2005 2006 2007 2008

Ege 3.156.717 3.622.892 4.187.707 4.346.441

Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 1.473.672 1.592.135 1.822.323 1.886.684

Türkiye 20.919.260 22.943.481 24.666.222 25.521.071

14.000.000

19.000.000

24.000.000

29.000.000

34.000.000

39.000.000

44.000.000

1.400.000

1.900.000

2.400.000

2.900.000

3.400.000

3.900.000

4.400.000



Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet)

Hayvan Mevcutları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33

Bölgesi

BüyükbaĢ

Sığır 281.788 145.545 183.025 89.877 700.235

Manda 2.558 1.229 315 0 4.102

Deve 0 0 0 0 0

Toplam 284.346 146.774 183.340 89.877 704.337

KüçükbaĢ

Koyun 570.959 268.758 407.885 197.870 1.445.472

Keçi 66.161 85.220 134.590 17.535 303.506

Toplam 637.120 353.978 542.475 215.405 1.748.978

Tek Tırnaklı

At 2.408 1.668 2.070 764 6.910

Katır 199 506 109 275 1.089

EĢek 4.834 7.503 3.389 2.979 18.705

Toplam 7.441 9.677 5.568 4.018 26.704

Kanatlı Hayvan

Et (broiler) Tavuğu

65.200 279.270 11.283.062 2.569.500 14.197.032

Yumurta Tavuğu

8.349.747 591.756 5.319.517 280.825 14.541.845

Toplam 8.414.947 871.026 16.602.579 2.850.325 28.738.877

TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında

zaman zaman düĢüĢler yaĢansa da genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıĢ yaĢandığı

görülmektedir. Bunun yanı sıra hayvansal ürün değerleri il bazında incelendiğinde Manisa‟nın

birinci sırada geldiği, Manisa‟yı ise Afyonkarahisar ilinin takip ettiği gözlenmektedir. Kütahya

ve UĢak illerinin ise birbirine benzer bir durum taĢıdığı görülmektedir.

2009 yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde

Türkiye içinde %6,8‟lik pay ile düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege

Bölgesi‟nin %38,6‟lık bir kısmını oluĢturmaktadır. Türkiye süt üretimindeki paylarına

bakıldığında Afyonkarahisar‟ın %2,6, Manisa‟nın %1,8, Kütahya‟nın %1,5 ve UĢak‟ın

%0,9‟luk paya sahip oldukları görülmektedir.


Kaynak: TÜİK

Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye

TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk paya sahip olup düzey 2

bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2‟lik oran ile

2005 2006 2007 2008

Ege 3.033.523 3.304.487 4.543.987 4.589.299

Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 1.394.817 1.566.981 2.119.321 2.096.654

Türkiye 16.506.022 18.897.671 22.921.524 23.816.982

6.500.000

8.500.000

10.500.000

12.500.000

14.500.000

16.500.000

18.500.000

20.500.000

22.500.000

1.300.000

1.800.000

2.300.000

2.800.000

3.300.000

3.800.000

4.300.000

4.800.000



iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1‟ini

karĢılamaktadır. UĢak ili Türkiye‟deki üretimin %2,5‟ini temin ederken, Türkiye‟de iller

içerisinde 7. sırada olup Bölge‟deki üretimin %21,4‟ünü oluĢturmaktadır. Türkiye geneline

bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5‟lik paya sahip olup bu üretimin

yaklaĢık yarısını Afyonkarahisar ili sağlamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8‟lik orana

sahip olan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4. sıradadır.

TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5‟lik paya sahip olup

düzey 2 bölgeleri arasında 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2‟lik

oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge‟de %36‟lık paya sahiptir. Ġller bazındaki üretim

dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi‟ndeki

üretimin %69‟unun TR33 Bölgesi‟nden olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge

için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı ortaya çıkmaktadır.

Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları

Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33

Bölgesi Ege

Bölgesi Türkiye

Süt (Ton) 326.130 184.090 221.274 116.660 848.154 2.199.191 12.542.185

Kırmızı Et (Ton)

15.082 4.280 9.025 2.464 30.851 88.754 412.621

Beyaz Et (Ton)

2.410 0 124.490 34.533* 161.433 269.466 1.358.158**

Deri (Adet) 111.636 53.225 217.431 34.019 416.311 1.272.948 6.598.183

Yumurta (1.000 Adet)

1.903.593 52.025 1.119.417 32.881 3.107.916 4.503.879 13.832.726

Yapağı-Kıl-Tiftik (Ton)

976 607 753 401 2.736 4.310 42.446

*Uşak İl Tarım Müdürlüğü, 2009; **Uşak İl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değişmiştir. Kaynak: TÜİK, 2009

2.3.9 Arıcılık

Türkiye genelinde 82.003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3‟lük kısmı olan

19.132 tonu Ege Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Ancak TR33 Bölgesi‟nin bal üretimi Türkiye

üretiminin sadece %1,9‟dur. TR33 Bölgesi‟ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik

arz etmekte olup Türkiye genelindeki kovan adedinin %2‟sidir. TR33 Bölgesi‟ndeki bal

üretimi dikkate alındığında Manisa‟nın %46,9, Afyonkarahisar‟ın %31,3, Kütahya‟nın %12,4

ve UĢak‟ın %9,4‟lük payı olduğu görülmektedir.

Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri

Bal (Ton) Bal Mumu (Ton) Kovan Sayısı

Afyonkarahisar 482 67 29.530

Kütahya 191 15 16.584

Manisa 722 33 49.698

UĢak 144 0 8.367

TR33 Bölgesi 1.539 115 104.179

Ege Bölgesi 19.132 1.249 1.238.816

Türkiye 82.003 4.385 5.339.224


2.3.10 Su Ürünleri

2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre

%3,58 azalarak yaklaĢık 623 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu miktarın yaklaĢık 464.462

tonu avcılıkla elde edilirken, 158.729 bin tonu yetiĢtiricilik ile üretilmiĢtir. 2009 yılındaki

toplam su ürünleri üretiminin yaklaĢık %61,12‟si deniz balıklarından, %7,13‟ü diğer deniz

ürünlerinden, %6,29‟u iç su ürünlerinden ve %25,47‟si yetiĢtiricilik yoluyla elde edilmiĢtir.



Türkiye‟de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiĢtiricilik üretimi bir önceki yıla göre

%4,3 oranında artarak yaklaĢık 158.729 ton olmuĢtur. 2009‟da yetiĢtiricilik üretiminin

miktar olarak %48,04‟ü iç sularda, %51,96‟sı ise denizlerde gerçekleĢtirilmiĢtir. YetiĢtirilen

en önemli tür iç sularda %47,66 ile alabalık olmuĢtur. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre ise bir

önceki yıla göre, iç sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken, bu artıĢ TR33

Bölgesi‟nde %38 oranında gerçekleĢmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda yetiĢtiricilik üretimi

2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde

%43,32 oran ile iç sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi‟nde ise %93‟lük

orana sahiptir. Kütahya‟da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92‟lik

büyük bir artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Manisa‟da ise aynalı sazan üretiminde 2008‟de bir önceki yıla

göre %240‟lık dikkat çekici bir artıĢ elde edilmiĢtir.

Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri

Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi

Kültür Balığı (Ton) 238 1.687 1.163 63 3.151


TR33 Bölgesi‟nde su ürünleri üretimi çoğunlukla alabalık olarak yapılmakla birlikte, aynalı

sazan, sudak, sazan, kırmızı balık, yayın, levrek, turna ve gümüĢ gibi balık çeĢitleri üretimi

olduğu da görülmektedir. Alabalık üretiminde Bölge illeri arasında baĢta Kütahya ve Manisa

gelmektedir. Bölge zengin su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini

yeterince üretime dönüĢtürememiĢtir. Ayrıca üretimin çoğunlukla alabalık üretimi Ģeklinde

yapılıyor olmasından sıyrılıp ürün çeĢitliliğine gidilmesi gerekmektedir.

2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler

Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düĢük maliyet ve daha

yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur.

TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır.

Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada olup

Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 2.3.15‟ten görüleceği gibi Türkiye‟deki

özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi‟nde bu oran 74,25 olarak Türkiye oranının

çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baĢına düĢen alan Türkiye genelinde 22,63 ha olup,

TR33 Bölgesi‟nde 13,47 ha‟dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek

oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır.

Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet)

Pu

llu

k

Ekim

Makin

esi

Gü

bre

Dağ

ıtm

a

Makin

esi

Su

Po

mp

ası

Sab

it S

üt

Sağ

ım

Tesis

i

Seyyar S

üt

Sağ

ım

Makin

esi

Biç

erd

över

Traktö

r

Afyonkarahisar 32.369 10.986 5.801 15.023 34 4.576 527 24.560

Kütahya 25.864 6.080 2.626 5.492 296 3.685 95 21.756

Manisa 84.537 6.177 12.809 35.915 248 7.213 15 62.929

UĢak 17.296 3.851 5.127 6.800 13 5.562 62 12.998

TR33 Bölgesi 160.066 27.094 26.363 64.361 591 21.036 699 122.243

Ege Bölgesi 309.182 62.744 65.630 162.417 1.911 45.415 854 226.989

Türkiye 1.363.295 376.292 357.196 591.886 6.714 187.123 13.360 1.073.538




Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri

Toplam

Alan (ha) Traktör

Sayısı (Adet) Özgül Traktör Yoğunluğu

(Traktör\1.000 ha) Traktör BaĢına

DüĢen Alan (ha)

Afyonkarahisar* 486.068 24.560 50,53 19,79

Kütahya* 409.488 21.756 53,13 18,82

Manisa* 515.193 62.929 122,15 8,19

UĢak* 235.546 12.998 55,18 18,12

TR33 Bölgesi* 1.646.295 122.243 74,25 13,47

Ege Bölgesi** 2.791.944 226.989 81,30 12,30

Türkiye** 24.294.681 1.073.538 44,18 22,63

Kaynak: *İl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜİK, 2009

2.4 SANAYĠ & AR-GE

2.4.1 Bölgede Öne Çıkan Sektörler

TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi

sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki TR33 Bölgesi toplam gayri safi katma değer

üretiminin %32,8‟ini oluĢturmaktadır. Tarımın bölge içerisindeki payı %19,7, hizmetler

sektörünün payı ise %47,5 olarak verilmektedir. Bu oranlar, Türkiye oranları ile

karĢılaĢtırıldığında, TR33 Bölgesi‟nde sanayinin payının, ülke oranı olan %28,2‟nin üzerinde

olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde tarım sektörü GSKD üretimi anlamında TR33

Bölgesi‟nde ülke genelinde aldığı paydan çok daha yüksek bir oranda pay almaktadır. Buna

karĢın hizmetler sektörünün bölge içerisindeki payının, bu sektörün Türkiye genelindeki

payının çok gerisinde olduğu görülmektedir. Bu da hizmetler sektörünün Bölge‟de yeterince

geliĢmemiĢ ve çeĢitlenmemiĢ olduğuna iĢaret etmektedir.

2008 yılı TÜĠK giriĢim verilerine göre TR33 Bölgesi‟ndeki imalata dayalı giriĢim sayısının

16.503 ile bölgedeki tüm sektörlere ait giriĢim sayısının %12,26‟sını oluĢturduğu

görülmektedir. Bu da Türkiye toplamının %3,7‟sine karĢılık gelmektedir. Söz konusu veri

iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriĢim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru

orantılı bir sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa‟da mevcut imalata dayalı

giriĢim rakamı 7.456 ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaĢık yarısını oluĢturmaktadır.

TÜĠK ĠĢ istatistiklerine göre, TR33 Bölgesi imalat sanayi, 100 bin çalıĢanla, toplam bölge

istihdamının %32‟sini, yaklaĢık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun

%38,61‟ini karĢılamaktadır.

TR33 Bölgesi imalat sanayinde öne çıkan sektörlerin belirlenmesinde, baĢta 2007 yılına ait

TÜĠK ĠĢ Ġstatistikleri kapsamında giriĢim verileri olmak üzere, Sanayi ve Ticaret Ġl

Müdürlükleri‟ne kayıtlı Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletme verileri, Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı

iĢletmeler, OSB ve KOSGEB kayıtları incelenmiĢtir.

Tablo 2.4.1‟de gösterildiği üzere, TR33 Bölgesi‟nde 2007 yılındaki toplam 12.462 adet

imalata dayalı giriĢimin %17,44‟ünü “metal ürünleri imalatı” sektöründe faaliyet gösteren

giriĢimler oluĢturmuĢtur. Bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” takip

etmektedir. Giyim ve gıda sektörleri ise %11‟lik oranla Bölge‟deki diğer önemli faaliyet

kollarıdır. Son olarak %9.5‟luk payla tekstil ve %9‟luk payla metalik olmayan mineral

ürünler imalatlarının giriĢim sayıları bakımından bölgede yoğunluk oluĢturdukları

gözlemlenmektedir.



Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt Dallara Göre

Dağılımı

Ġmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları GiriĢim Sayısı Oran (%)

Gıda ürünleri ve içecek imalatı 1.376 11,04

Tütün ürünleri imalatı 1 0,01

Tekstil ürünleri imalatı 1.194 9,58

Giyim eĢyası imalatı; kürkün iĢlenmesi ve boyanması

1.480 11,88

Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koĢum takımı ve ayakkabı imalatı

347 2,78

Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eĢyaların imalatı

1.968 15,79

Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 21 0,17

Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması

284 2,28

Kok kömürü, rafine edilmiĢ petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı

7 0,06

Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 142 1,14

Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 617 4,95

Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 1.169 9,38

Ana metal sanayi 36 0,29

Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı

2.173 17,44

BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ makine ve teçhizat imalatı

685 5,50

BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ elektrikli makine

ve cihazların imalatı

149 1,20

Radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları imalatı

10 0,08

Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı

1 0,01

Motorlu kara taĢıtı, römork ve yarı römork

imalatı

148 1,19

Diğer ulaĢım araçlarının imalatı 6 0,05

Mobilya imalatı; baĢka yerde sınıflandırılmamıĢ diğer imalatlar

648 5,20

Toplam 12.462 100,00

Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007

2.4.1.1 Gıda

2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye

toplam giriĢim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04‟lük bir oranla

Türkiye oranına koĢutluk sergilemektedir. Ancak çalıĢan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında,

gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye‟deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik

kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriĢimcilerin elde ettikleri cironun yaklaĢık %20‟lik

bölümünü tek baĢına gıda imalatı sektörü oluĢtururken bu oran Türkiye geneli için

%13,27‟de kalmaktadır.

Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki

Ağırlığı

Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)

TR33 Bölgesi

1.376 11,04 17.104 16,98 2.639.484.627 19,58

Türkiye 36.547 10,62 312.685 11,26 57.785.357 321 13,27




AĢağıdaki haritada, gıda sektörünün TR33 Bölgesi illerindeki yoğunlaĢmalarını göstermek

amacıyla, bu sektördeki iĢletme sayıları, Tarım ve Hayvancılık sektörü ihracat rakamları ile

eĢleĢtirilmek suretiyle tematik bir sunum gerçekleĢtirilmiĢtir. Buna göre, TR33 Bölgesi

içerisindeki Gıda sektöründe faaliyet gösteren iĢletmelerin %50,57‟si Manisa‟da, %21,16‟sı

Afyonkarahisar‟da ve % 19,79‟u Kütahya‟da gözükürken, ihracatta Manisa‟nın Bölge

içerisindeki etkinliğinin %85 düzeyine ulaĢtığı görülmektedir. Afyonkarahisar‟da %13‟lük bir

ihracat payı gözükürken Kütahya ve UĢak‟ta ihracat faaliyeti düĢük seviyelerde kalmıĢtır.

Buna göre özellikle Kütahya ilinin bu sektördeki ihraç potansiyelini yeterince

gerçekleĢtiremediğini söylemek mümkündür.

Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası

2.4.1.2 Tekstil ve Giyim EĢyası

Tablo 2.4.3‟de, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE)‟ye göre

ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eĢyası imalatına iliĢkin veriler birleĢtirilerek verilmiĢtir.

Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde tekstil ve giyim eĢyası sektörlerindeki giriĢim sayısı toplam

imalat sanayindeki giriĢim sayısının %21,45‟ini teĢkil ederken bu oran Türkiye oranı olan

%24,23‟ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi‟nde 14.538

çalıĢanla istihdamın %14,4‟ünü karĢılarken Türkiye oranı olan %29,3‟ün büyük ölçüde

gerisinde kalmıĢtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33

Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir.

Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün Ġmalat

Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı


TR33 Bölgesi

2.674 21,45 14.538 14,43 673.203.708 4,99

Türkiye 83.420 24,23 813.415 29,30 70.680.361.241 16,23


Sektöre ait aĢağıdaki tematik harita incelendiğinde, iĢletme sayıları açısından UĢak ilinin

%40, Manisa‟nın %35, Afyonkarahisar ve Kütahya‟nın ise sırasıyla %13 ve %11 oranlarında

paylarının bulunduğu görülmektedir. Ülkemizdeki ilk sanayileĢme dönemlerinden beri önemli

bir tekstil kenti olarak bilinen UĢak‟ın ihracattaki bölge içi payı %85‟lere çıkmaktadır.



Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası

2.4.1.3 Deri Sanayi

2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi‟nde 347 adet giriĢim

mevcuttur. Tablo 2.4.4‟te görülebileceği üzere, giriĢim sayısı, istihdam ve ciro

değiĢkenlerine göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye‟deki ağırlıkları

ile paralellik arz etmektedir.

Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı


TR33 Bölgesi

347 2,78 3.005 2,98 132.341.688 0,98

Türkiye 9.775 2,84 49.969 1,80 3.873.698.701 0,89


AĢağıdaki tematik harita incelendiğinde Deri sektöründe Manisa ve UĢak illerindeki

yoğunlaĢma dikkat çekmektedir. Manisa ilinin iĢletme sayıları bakımından % 75‟lik bir paya

sahip olmakla birlikte ihracatta %57 düzeyinde kaldığı görülmektedir. Buna karĢın UĢak,

iĢletme sayılarındaki %21‟lik payını ihracatta %39,7 „ye çıkartmıĢtır.

Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası



2.4.1.4 Ağaç Ürünleri

Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga

levha, sunta vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge‟deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze

alındığında önemli potansiyel taĢıyan bu sektöre iliĢkin veriler Tablo 2.4.5‟te özetlenmiĢtir.

TR33 Bölgesi‟nde ağaç ürünleri imalatında 1.968 giriĢim olup Bölge‟deki toplam giriĢim

sayısının %15,79‟una karĢılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye genelinde sahip

olduğu oran olan %8,51‟in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki yoğunlaĢma bakımından

böyle bir fark olmasına rağmen çalıĢan sayısı ve cirolara iliĢkin oranlara bakıldığında TR33

Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir.

Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki

Ağırlığı


TR33 Bölgesi

1.968 15,79 3.919 3,89 246.138.996 1,83

Türkiye 29.293 8,51 72.775 2,62 6.567.561.298 1,51


2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler

Tablo 2.4.6‟da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan

plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz

konusudur. ĠĢletme ve çalıĢan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı

paylar %4 seviyesindedir.

Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi

Ġçerisindeki Ağırlığı


TR33

Bölgesi 617 4,95 4.058 4,03 578.334.336 4,29

Türkiye 16.233 4,71 128.996 4,65 19.760.597.014 4,54


2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünler

TR33 Bölgesi‟nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla

istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 2.4.7‟de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam

açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taĢıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33

içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında,

istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi

içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazla olduğu görülmektedir.

Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün Ġmalat



TR33 Bölgesi

1.169 9,38 21.486 21,33 1.556.372.662 11,54

Türkiye 14.346 4,17 177.210 6,38 25.428.807.931 5,84


2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri

NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine iliĢkin

veriler birleĢtirilerek Tablo 2.4.8‟de sunulmuĢtur. Söz konusu sektördeki iĢletme sayısı TR33

Bölgesi‟ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iĢletme sayısının %17,73‟ünü



oluĢturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karĢın,

çalıĢan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iĢletmelerinin imalat sanayi içindeki

oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düĢüktür. Sektör, Türkiye

genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88‟ini sağlarken TR33 Bölgesi‟nde

sadece %8,75‟ini sağlamıĢtır.

Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün Ġmalat



TR33 Bölgesi

2.209 17,73 8.175 8,11 1.179.020.267 8,75

Türkiye 53.453 15,52 320.590 11,54 69.163.164.323 15,88


Metal ve metal ürünlerine iliĢkin tematik haritada görüldüğü üzere iĢletme sayıları

bakımından Manisa ilindeki iĢletmeler TR33 Bölgesi genelinde sektördeki toplam iĢletme

sayısının %55‟ini oluĢturmaktadır. Ġhracat değerlerinde ise bu oran %87,9‟a çıkmaktadır.

Manisa‟dan sonra Afyonkarahisar ili %22‟lik iĢletme sayısı payı ve %10‟luk ihracat değeri

payı ile sektör yoğunluğu açısından dikkat çekmektedir.

Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat

Değerleri Tematik Haritası

2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar

Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eĢya sektörünü kapsayan ve NACE

sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine

iliĢkin veriler Tablo 2.4.9‟da bütünleĢtirilerek verilmiĢtir. Tablo 2.4.9 incelendiğinde söz

konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi‟nde kurulu iĢletme sayısının Bölge içerisindeki

oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna karĢın, çalıĢan

sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde

olduğu anlaĢılmaktadır. Ciro rakamları açısından ise TR33 Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok

üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi imalat sanayinin elde

ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluĢturmaktadır.

Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün Ġmalat



TR33 Bölgesi

834 6,69 11.608 11,52 2.516.772.206 18,66

Türkiye 27.664 8,03 284.071 10,23 46.783.374.435 10,74




2.4.1.9 Motorlu Kara TaĢıtları

Motorlu kara taĢıtları sektörü katma değeri yüksek stratejik bir sektör olarak ülkemiz için

olduğu gibi TR33 Bölgesi için de önem arz etmektedir. Otomotiv alanında kurulan üretim

üsleri ve buna bağlı olarak geliĢen ve çeĢitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik

getiri sağlayan giriĢimler olarak ön plana çıkmaktadır.

TR33 Bölgesi de çeĢitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır.

Tablo 2.4.10‟da sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge‟de 148 adet iĢletme mevcuttur. Motorlu

kara taĢıtlarındaki giriĢimci sayısı Bölge içerisinde %1,19‟luk bir orana karĢılık gelmektedir ki

bu da Türkiye oranı olan %1,36‟ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi‟nde

yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93‟ünü karĢıladığı, bu rakamın ise

Türkiye oranı olan %4,80‟in bir miktar altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33

Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da fazladır.

Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat Sanayi

Ġçerisindeki Ağırlığı


TR33 Bölgesi

148 1,19 1.994 1,93 425.610.032 3,16

Türkiye 4.685 1,36 133.373 4,80 41.675.805.478 9,57


2.4.2 Ġllerde Öne Çıkan Sektörler

TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerdeki Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinden alınan verilere

göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde sanayi sicil belgeli toplam 3.453 adet iĢletme yer

almakta olup, bu iĢletmelerde 114.831 kiĢi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı açısından

bakıldığında 3.453 iĢletmenin %39‟u UĢak, %28‟i Manisa, %20‟si Afyonkarahisar‟da ve

%13‟ü Kütahya‟da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iĢletmelerde istihdam edilen 114.831

kiĢinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki iĢletmelerde istihdam edilirken,

Manisa‟yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir.

2.4.2.1 Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler

Afyonkarahisar‟da, 685 iĢletmenin 15.215 çalıĢanla faaliyet gösterdiği görülmektir. Sektörler

incelendiğinde iĢletme sayıları bakımından madencilik ve taĢocakçılığı (mermer) ile gıda ve

içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Madencilikte 279, gıdada ise 130 iĢletme faaliyet

göstermektedir. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımıĢ olup toplam

istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleĢtiği görülmektedir.

Tablo 2.4.12‟de ise söz konusu iĢletmelerin ilçelere dağılımları verilmiĢtir. 685 iĢletmenin

296‟sının merkezde olduğu, 221‟inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili

merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun

yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer

ilçelerdir.



Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel

Dağılımı

Sektör ĠĢletme

Sayısı Oran (%)

ÇalıĢan

Sayısı Oran (%)

Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı 279 40,73 4.216 27,71

Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı 130 18,98 3.645 23,96

Tekstil Ġmalatı 7 1,02 551 3,62

Giyim EĢyası Ġmalatı 8 1,17 1.353 8,89

Bavul, Ayakkabı Ġmalatı 5 0,73 114 0,75

Ağaç Ürünleri Ġmalatı 15 2,19 249 1,64

Kimyasal Madde ve Ürünler 13 1,90 602 3,96

Plastik ve Kauçuk Ġmalatı 7 1,02 204 1,34

Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler 83 12,12 2.414 15,87

Ana Metal Sanayi 3 0,44 41 0,27

Fabrikasyon Metal Ürünleri 11 1,61 581 3,82

Makine ve Teçhizat 22 3,21 277 1,82

Elektrikli Makine 6 0,88 242 1,59

Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork 2 0,29 69 0,45

Diğer UlaĢım Araçları 1 0,15 161 1,06

Mobilya Ġmalatı 7 1,02 213 1,40

Diğer 86 12,55 283 1,86

Toplam 685 100,00 15.215 100,00

Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere

Dağılımı

Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)

Merkez 296 43,21 8.606 56,56

BaĢmakçı 4 0,58 57 0,37

Bayat 1 0,15 3 0,02

Bolvadin 25 3,65 552 3,63

Çay 11 1,61 101 0,66

Çobanlar 4 0,58 47 0,31

Dazkırı 11 1,61 882 5,80

Dinar 20 2,92 612 4,02

Emirdağ 16 2,34 289 1,90

Evciler 1 0,15 44 0,29

Hocalar 1 0,15 3 0,02

Ġhsaniye 6 0,88 95 0,62

Ġscehisar 221 32,26 2.885 18,96

Kızılören 1 0,15 20 0,13

Sandıklı 26 3,80 444 2,92

SinanpaĢa 23 3,36 358 2,35

Sultandağı 15 2,19 181 1,19

ġuhut 3 0,44 36 0,24

Toplam 685 100,00 15.215 100,00

Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

2.4.2.2 Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler

Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iĢletme olduğu görülmektedir.

Sektörel dağılımlara bakıldığında yoğunluğun sırasıyla 149 ve 92 iĢletme ile gıda sektörü ve



seramik sektörünü de içine alan metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleĢtiği

görülmektedir. Bu sektörlerden daha düĢük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç,

maden, lastik & plastik ve makine sektörleri Bölge‟deki diğer önemli sektörlerdir. Ġstihdam

açısından bakıldığına en fazla istihdamın 8.263 kiĢi ile metalik olmayan diğer mineraller

sektöründe gerçekleĢtiği gözlenirken maden sektörünün 6.592 kiĢilik istihdam ile ikinci

sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaĢık yarısı ise TavĢanlı

ilçesinde gerçekleĢmiĢtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam

sektörüdür. Kütahya ilindeki toplam istihdam 23.324 olarak verilmektedir.

Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel

Dağılımı

Sektör ĠĢletme Sayısı

Oran (%) ÇalıĢan Sayısı

Oran (%)

Gıda 149 32,75 2.364 10,14

Tekstil 40 8,79 1.767 7,58

Ağaç 47 10,33 542 2,32

Cam 4 0,88 1.051 4,51

Maden 36 7,91 6.592 28,26

Kağıt 5 1,10 258 1,11

Kimya 10 2,20 343 1,47

Lastik & Plastik 24 5,27 475 2,04

Metalik Olmayan Diğer Mineraller 92 20,22 8.263 35,43

Makine 23 5,05 353 1,51

Metal EĢya 9 1,98 114 0,49

Mobilya 5 1,10 62 0,27

Tarım Makineleri 4 0,88 34 0,15

Diğer 7 1,54 1.106 4,74

Toplam 455 100,00 23.324 100,00

Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

Tablo 2.4.14‟te söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre

Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır.

Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir.

Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere

Dağılımı


Merkez 230 50,55 14.455 61,97

AltıntaĢ 11 2,42 158 0,68

Aslanapa 2 0,44 23 0,10

Çavdarhisar 1 0,22 4 0,02

Domaniç 8 1,76 165 0,71

Dumlupınar 0 0,00 0 0,00

Emet 2 0,44 550 2,36

Gediz 48 10,55 1.717 7,36

Hisarcık 5 1,10 100 0,43

Pazarlar 3 0,66 178 0,76

Simav 77 16,92 1.062 4,55

ġaphane 3 0,66 126 0,54

TavĢanlı 65 14,29 4.786 20,52

Toplam 455 100,00 23.324 100,00

Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü



455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin Kütahya‟da yaratmıĢ olduğu 23.324 kiĢilik istihdamın

%62‟si olan 14.455 kiĢi Merkez ilçede istihdam edilmiĢtir. Merkez ilçeyi ise 4.786 kiĢilik

istihdam ile TavĢanlı ilçesi, 1.717 kiĢilik istihdam ile Gediz ilçesi ve 1.062 kiĢilik istihdam ile

Simav ilçesi takip etmektedir.

Tabloda yer almamasına rağmen sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında

yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse, gıda sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı,

Simav ve Gediz‟de; tekstildeki iĢletmelerin Merkez ilçe ve Simav‟da; ağaç iĢlerindeki

iĢletmelerin Simav‟da; maden sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve Gediz‟de;

diğer sektörlerdeki iĢletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢtığı görülmektedir.

2.4.2.3 Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler

Manisa ilinde 960 adet sanayi iĢletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara

bakıldığında gıda, inĢaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eĢya ve makine

sektörlerinin iĢletme sayısı bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle

gıda sektörü %34‟lük pay ile toplam iĢletme sayısının üçte birini oluĢturmaktadır. Manisa

ilinde yer alan 960 adet sanayi iĢletmesinde 2009 yılı itibarıyla 60.615 kiĢi istihdam

edilmekte olup toplam istihdamın %21‟i elektronik, %18‟i gıda ve %11‟i ise inĢaat ve

toprağa dayalı sanayi grubundadır.

Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı

Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)

Ambalaj 14 1,46 1.373 2,27

Çırçır 20 2,08 211 0,35

Deri 39 4,06 1.121 1,85

Dokuma-Tekstil 43 4,48 1.188 1,96

Elektronik 33 3,44 12.507 20,63

Gıda 328 34,17 11.025 18,19

ĠnĢaat-Toprak 129 13,44 6.940 11,45

Kimya 23 2,40 406 0,67

Metal EĢya-Makine 119 12,40 5.556 9,17

Ağaç Ürünleri 27 2,81 726 1,20

Otomotiv 25 2,60 2.611 4,31

Plastik 61 6,35 2.273 3,75

Yem 12 1,25 327 0,54

Zirai Alet 20 2,08 353 0,58

Diğer 67 6,98 13.998 23,09

Toplam 960 100,00 60.615 100,00

Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

Tablo 2.4.16‟da söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre

Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin üçte biri olan 317 adet iĢletme Merkez

ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir.

AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluĢumları görülmektedir.

Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise 60.615 kiĢilik istihdamın yaklaĢık yarısının

Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam 28.450 kiĢilik

istihdamın %44‟ünün elektronik sektöründe yoğunlaĢmıĢ olması, bu sektörün Merkez ilçe

için önemine iĢaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iĢletme sayısı açısından %3 gibi düĢük bir

orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20‟lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma

ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi



Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü

(SEÜAġ)‟tır.

Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse,

teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme

sahip elektronik sektöründe 33 iĢletme faaliyet göstermekte olup, bunun 29 tanesi Merkez

ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçede; çırçır

sektöründeki iĢletmeler Saruhanlı‟da; deri sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçe ve Kula‟da;

dokuma sektöründeki iĢletmeler Demirci‟de; gıda sektöründeki iĢletmeler Akhisar, Merkez

ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı‟da; inĢaat ve toprağa dayalı sanayideki

iĢletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar‟da; diğer sektörlerdeki iĢletmeler ise

genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢmıĢtır.

Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı


Merkez 317 33,02 28.450 46,94

Ahmetli 6 0,63 118 0,19

Akhisar 165 17,19 4.738 7,82

AlaĢehir 54 5,63 2.025 3,34

Demirci 28 2,92 601 0,99

Gölmarmara 6 0,63 157 0,26

Gördes 6 0,63 144 0,24

Kırkağaç 12 1,25 80 0,13

KöprübaĢı 2 0,21 8 0,01

Kula 35 3,65 447 0,74

Salihli 102 10,63 4.116 6,79

Sarıgöl 6 0,63 44 0,07

Saruhanlı 45 4,69 1.486 2,45

Selendi 1 0,10 5 0,01

Soma 26 2,71 11.973 19,75

Turgutlu 149 15,52 6.223 10,27

Toplam 960 100,00 60.615 100,00

Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

2.4.2.4 UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler

UĢak ilinde yer alan 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin %53‟ü gıda sektöründe faaliyet

göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya

sektörleri takip etmektedir. Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli

1.353 adet iĢletmede istihdam edilen 15.667 kiĢinin %35‟inin tekstilde, %23‟ünün gıdada,

%18‟inin seramikte, %16‟sının dericilikte, %5‟inin mobilyada ve %3‟ünün madencilikte

istihdam edildiği görülmektedir.

Tablo 2.4.18‟de ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam 1.353

iĢletmenin %87‟sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer

ilçelere göre taĢıdığı önemi ortaya koymaktadır.

Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu

ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir.



Tablo 2.4.17: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı

Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)

Tekstil 333 24,61 5542 35,37

Gıda 715 52,85 3553 22,68

Mobilya 107 7,91 789 5,04

Dericilik 163 12,05 2493 15,91

Seramik 27 2,00 2770 17,68

Madencilik 8 0,59 520 3,32

Toplam 1353 100,00 15667 100,00

Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse,

Merkez ilçe dıĢındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması

görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez Ġlçede

toplanmıĢtır. Gıda sanayindeki iĢletmelerin %79‟u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi

%7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27

adet iĢletmenin %81‟i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19‟u Banaz ilçesindedir.

Madencilik sektöründeki 5 iĢletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise

Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir.

Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iĢletmelerindeki istihdamın hemen hemen

tamamını oluĢturmaktadır. EĢme‟de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı‟da

tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı‟da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey de

kurulu 1 adet maden iĢletmesi 468 kiĢilik çalıĢanı ile ilçedeki istihdamın %88‟ini

oluĢturmaktadır.

Tablo 2.4.18: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı


Merkez 1.178 87,07 13.697 87,43

Banaz 44 3,25 873 5,57

EĢme 56 4,14 342 2,18

Karahallı 11 0,81 59 0,38

Sivaslı 29 2,14 165 1,05

Ulubey 35 2,59 531 3,39

Toplam 1.353 100,00 15.667 100,00

Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri

TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33

Bölgesi‟nde Kurulu OSB‟ler Tablo 2.4.19‟da yer almaktadır.

Tablo 2.4.20‟de ise aktif OSB‟lerin iĢletme ve istihdam sayıları ile birlikte parsel durumlarına

iliĢkin veriler sunulmuĢtur. OSB‟lerdeki mevcut iĢletme sayıları incelendiğinde UĢak ili

OSB‟lerinin faaliyette olan 337 adet iĢletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde en

fazla iĢletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu, faaliyetteki 250 adet iĢletme ile

Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB‟lerinde ise toplamda 321 adet iĢletme

gözükürken, bunun sadece 207 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB‟lerde

faaliyette olan iĢletme sayısı ise 66‟dır. Afyonkarahisar OSB‟deki istihdam 6.004, Kütahya

genelindeki OSB‟lerde 3.467, Manisa genelinde 28.841 ve UĢak genelinde 10.320 olmak

üzere toplam 48.632 kiĢinin TR33 Bölgesi dahilindeki OSB‟lerde istihdam edildiği



görülmektedir. Bu noktada Manisa OSB‟nin göreceli olarak az sayıdaki iĢletme ile sağladığı

geniĢ istihdam ön plana çıkmaktadır.

Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi

Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri, 2010

Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri

Toplam ĠĢletme

Sayısı

Faaliyetteki ĠĢletme

Sayısı

Toplam Parsel

Tahsise Hazır

Parsel

Faaliyetteki Parsel

Toplam Ġstihdam

Afyonkarahisar 290 246 321 0 321 6004

Ġscehisar 8 4 56 29 4 *

Afyonkarahisar

Toplamı 298 250 377 29 325 6004

Kütahya 68 56 88 0 66 3.082

Gediz 21 10 34 5 11 385

Kütahya

Toplamı 89 66 122 5 77 3.467

Manisa 188 142 235 43 142 24.200

Akhisar 47 22 117 70 22 1.161

Salihli 46 23 57 5 27 2.150

Turgutlu 40 20 58 3 27 1.330

Manisa Toplamı 321 207 467 121 218 28.841

UĢak 283 183 377 24 353 7.548

UĢak Karma (Deri)

297 154 316 0 162 2.772

UĢak Toplamı 580 337 693 24 515 10.320

TR33 Bölgesi Toplamı

1.288 860 1.659 179 1135 48.632

Kaynak: 1-) OSB’ler 2-) OSBÜK *İlgili veriye ulaşılamamıştır.

Aktif OSB’ler Aktif Olmayan OSB’ler

Sıra Ġl OSB Sıra Ġl OSB

1 Afyonkarahisar Afyonkarahisar 1 Afyonkarahisar Bolvadin

2 Afyonkarahisar Ġscehisar Mermer 2 Afyonkarahisar Dinar

3 Kütahya Kütahya 3 Afyonkarahisar Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon

4 Kütahya Gediz 4 Afyonkarahisar Emirdağ

5 Manisa Manisa 5 Afyonkarahisar Merkez II

6 Manisa Akhisar 6 Afyonkarahisar Sandıklı

7 Manisa Salihli 7 Afyonkarahisar ġuhut

8 Manisa Turgutlu 8 Kütahya Merkez II

9 UĢak UĢak 9 Kütahya Simav

10 UĢak Karma (Deri) 10 Kütahya TavĢanlı

11 Manisa Kula-Deri

12 UĢak Karahallı



2.4.4 AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon

Türkiye‟deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend izleyerek

2009 yılında 5.378 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bunun yalnızca 128 tanesi TR33 Bölgesi‟nde

gerçekleĢirken Kütahya‟nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleĢtiren il olduğu görülmektedir.

Kütahya‟yı Manisa 43 tescille takip etmektedir.

2009 yılı içerisinde Türkiye‟de 41.414 marka tescili gerçekleĢmiĢ olup bunlardan 607‟si TR33

Bölgesi menĢelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33

Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak göze çarpmaktadır. 2009 yılında

Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir.

2009 yılı içerisinde Türkiye‟de tescillenen toplam 456 patentin 23‟ü TR33 Bölgesi

kaynaklıdır. Bu 23 patentin ise 21‟i tek baĢına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve

Kütahya‟dan ise 2009 yılında birer patent tescili söz konusudur.

2.5. ENERJĠ VE MADEN

2.5.1. Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi

2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢen net elektrik tüketimi 5.280.344 MWh olup

Türkiye net elektrik tüketiminin %3,4‟üne denk gelmektedir.

TR33 Bölgesi‟ndeki net elektrik tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek

tüketimin toplam içerisindeki %43,63‟lük pay ile sanayi grubunda gerçekleĢtiği, bunu ise

%24,66‟lık pay ile meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik

kullanımının sektörel bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye‟deki elektrik kullanımı ile

paralellik göstermektedir. 2009 yılı itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi net

elektrik tüketimi Tablo 2.5.1‟de verilmektedir.

Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin Kullanım

Alanlarına Göre Dağılımı

Kaynak: TEDAŞ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim İstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html

TR33 Bölgesi kiĢi baĢı elektrik tüketimi 1.795 kWh olup, Ege Bölgesi (2.550 kWh) ve Türkiye

(2.162 kWh) kiĢi baĢı elektrik tüketimlerinin altındadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri

karĢılaĢtırıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla

Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir.

Tüketim (MWh)

Mesken Ticaret Resmi Daire

Sanayi Tarımsal Sulama

Aydınlatma Toplam

Afyonkarahisar 270.456 133.886 48.995 346.047 92.596 121.441 1.013.420

Kütahya 228.604 101.984 38.316 470.994 2.887 161.080 1.003.866

Manisa 647.383 249.015 77.477 949.020 199.269 273.723 2.395.886

UĢak 155.841 79.395 15.285 537.970 16.061 62.618 867.172

TR33 Bölgesi 1.302.284 564.280 180.074 2.304.031 310.814 618,862 5.280.344

Ege Bölgesi 6.134.512 3.262.745 792.247 11.153.415 690.752 1.863.210 24.267.268

Türkiye 39.147.505 25.018.856 6.989.641 70.470.076 3.661.805 11.606.187 156.894.070

http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html



2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde 1.382.086 elektrik abonesi yer almakta olup TR33

Bölgesi‟ndeki elektrik abone sayısı Ege Bölgesi‟nin %29,28‟ine, Türkiye‟nin ise %4,28‟ine

tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone 586.836 ile Manisa ilinde iken

sektörel bazda en çok abone ise 1.123.619 adet abone ile mesken grubundadır.

TR33 Bölgesi‟nde elektrik kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il 146.884 MWh ile

Manisa iken en az olduğu il ise 46.597 MWh ile UĢak‟tır. Diğer taraftan Bölge illeri içinde

kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düĢük olduğu il ise

%4,85 ile Kütahya‟dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye

ortalaması (%13,75) ile karĢılaĢtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak

oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır.

TR33 Bölgesi‟ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluĢturulmuĢ olup sanayide büyük oranda

doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtılmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı

devam etmektedir.

TR33 Bölgesi illerindeki 2009 yılı doğalgaz kullanım miktarı 654.848.543 m3 olup Türkiye

doğalgaz kullanım miktarının %1,9‟una denk gelmektedir. Bölge‟de doğal gaz kullanımının

en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar‟dır.

2.5.2. Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller

TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa illerinde

yoğunlaĢmıĢtır. TR33 Bölgesi linyit rezervleri 1.380.000 ton ile MTA‟nın 1 ġubat 2010 tarihi

itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olarak

belirlenmiĢ Türkiye linyit rezervlerinin %11,5‟ini oluĢturmaktadır.

TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri TKĠ‟ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü

(GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve Ege Linyitleri ĠĢletmesi

Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) tarafından iĢletilmektedir.

TR33 Bölgesi‟ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik

santrallerin kurulmasına imkân sağlamıĢtır. Kütahya Tunçbilek‟te toplam kurulu gücü 365

MW olan Tunçbilek Termik Santrali, Kütahya Seyitömer‟de toplam kurulu gücü 600 MW olan

Seyitömer Termik Santrali ve Manisa ili Soma ilçesinde toplam kurulu gücü 1.034 MW olan

Soma Termik Santrali bulunmaktadır.

2.5.3. Yenilenebilir Enerji Kaynakları

2008 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup

13.828,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5‟ini oluĢturmaktadır. TR33

Bölgesi‟nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer

almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW‟dir. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam

kurulu gücü 69 MW‟dir. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3

MW‟dir.

TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) gücü

kapasitesi ile ilgili veriler Tablo 2.5.2‟de yer almaktadır.

Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri

Ġl Adı Alan

(km2)

6,8-7,5 m/s’de

Kurulu Güç (MW)

7,5 m/s ve Üstü Dâhil

Kurulu Güç (MW)

Afyonkarahisar 172,05 628,56 860,24

Kütahya 38,03 190,16 190,16

Manisa 1.060,46 2.371,76 5.302,32

UĢak 1,86 9,28 9,28

Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009



Tablo 2.5.3‟ten de görüleceği üzere, TR33 Bölgesi‟nde mevcut durumda Manisa ilinin

Akhisar, Sayalar ve Soma bölgelerinde iĢletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet

santral bulunmaktadır. TR33 Bölgesi‟ndeki rüzgar enerjisi toplam kurulu gücü 399 MWe ile

Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu gücü olan 3.352 MWe‟lik gücün yaklaĢık %12‟sini

oluĢturmaktadır. Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise 48.000 MW olarak belirlenmiĢtir.

Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Rüzgar Santralleri

ĠĢletme Adı Lokasyon Toplam Kurulu

Güç (MWe)

ĠĢletmedeki Kurulu Güç

(MWe)

Üretime GeçiĢ Tarihi

Alize Enerji Elektrik Üretim A.ġ.

Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA 25,60 0 -

Soma Enerji A.ġ. Hamidiye-Bozarmut-TekeliıĢıklar-Tuzladağı-

Kozluören-Gökçukur-Sultaniye-Soma-MANĠSA

140,40 49,50 2010

Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretimi Santralı Ltd. ġti.

Akhisar Ġlçesi, Geventepe-Bekirler-Hamidiye-Tasaltıtepe-Kıraçkuyusu-Hafıztepe-MANĠSA

43,80 0 -

Doğal Enerji Elektrik Üretim A.ġ.

Rahmanlar-Akkocalı-Gökçealan-Sayalar-MANĠSA

34,20 34,20 2008

Deniz Elektrik Üretim Ltd. ġti.

Karakurt-Ġlyaslar-Çakaltepe-MANĠSA

10,80 10,80 2007

Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik Üretim A.ġ.

Kızılören-ġifadağı-Kozluören-GöktaĢ-Hamidiye-Davulludağı-

Gökçukur-Soma-Kırkağaç-MANĠSA

90,00 0 -

Söke Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd.ġti.

UġAK 54,00 0 -

Toplam

TR33 Bölgesi 398,80 94,50 -

Türkiye 3.352,00 1.029,85 -

Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp

TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisi potansiyelinin fazla olmadığını söylemek mümkündür. TR33

Bölgesi illerinin ortalama güneĢlenme süresi ve maruz kaldıkları güneĢ radyasyonu

miktarları, güneĢ enerjisi santrali (güneĢ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar ile birlikte

değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik

kapasitesinin yeterli olmadığı değerlendirilmektedir.

Türkiye‟nin toplam jeotermal potansiyeli 31.500 MW olup bu potansiyelin 1.500 MW‟ı

elektrik üretimine elveriĢlidir ve jeotermal alanların %55‟i ısıtma alanlarına uygundur. 2009

yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW‟dir. Türkiye‟deki

jeotermal kaynakların %66‟sı ise Ege Bölgesi‟nde yer almaktadır. TR33 Bölgesi de jeotermal

kaynaklar açısından bir hayli zengin olup Bölge‟deki jeotermal kaynaklar baĢlıca konut

ısıtılmasında, seracılıkta ve termal turizmde kullanılmaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet,

Kütahya ilinde 11 adet, Manisa ilinde 9 adet ve UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan

bulunmaktadır.

Türkiye Jeotermal Derneği‟nin “Türkiye‟de Jeotermal” baĢlıklı çalıĢmasına göre Türkiye‟de

jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı 1.000.000 adet iken mevcut

durumda yaklaĢık 70.000 konut ısıtılmaktadır. Aynı çalıĢmaya göre TR33 Bölgesi illerinde ise

http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp



jeotermal kaynaklar ile ısıtılabilecek konut sayısı yaklaĢık 190.000 iken mevcut durumda

Bölge genelinde jeotermal konut ile ısıtılan konut sayısı yaklaĢık 30.000 adettir. Ġlgili veriler

Tablo 2.5.4 ve Tablo 2.5.5‟te verilmiĢtir.

Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması

Lokasyon Isıtılan Konut

Sayısı Devreye

Alma Tarihi Sıcaklık

(0C) Yatırımcı

Afyonkarahisar Merkez

5.000 1996 95 Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı

Belediye A.ġ.

Afyonkarahisar Sandıklı

3.800-5.000 1998 70 Belediye Ağırlıklı A.ġ.

Kütahya Simav 7.000 1991 137 Belediye

Manisa Salihli 12.000-24.000 2002 94 Belediye

Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye İlişkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009

Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri

Lokasyon Isıtılabilecek Konut Sayısı

Afyonkarahisar ve Civarı 65.000

Kütahya ve Civarı 35.000

Manisa ve Civarı 90.000

Toplam 190.000

Kaynak: http://www.jeotermaldernegi.org.tr/

TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa‟da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun

alanlar bulunmasına rağmen, mevcut durum itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Elektrik

Santrali (JES) bulunmamaktadır. Diğer taraftan yapılan çalıĢma ziyaretlerinde TR33

Bölgesi‟nde jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko

Jeotermal Elektrik Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli‟de 15 MWe kapasiteli tesis

ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir‟de 30 MWe kapasiteli tesis kurulmasına yönelik

baĢvuruların olduğu bilgisi alınmıĢtır.

TR33 Bölgesi biokütle kaynaklarından hayvan atığı konusunda önemli potansiyele sahip

olmasına rağmen mevcut durumda bu kaynaklar elektrik üretiminde kullanılmamaktadır.

2.5.4. Maden

TR33 Bölgesi maden çeĢitliliği ve rezervleri bakımından son derece zengin bir bölgedir.

Ayonkarahisar ilindeki baĢlıca madenler mermer, antimuan, demir, manganez, kuvarsit,

kireçtaĢı, kum-çakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, merkez ilçede tenör

oranı düĢük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiĢtir.

Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde

sürükleyici sektörlerin baĢındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu,

iyi kaliteli diyatomit yataklarının geliĢen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda

değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir

potansiyele sahip olduğu MTA‟nın Afyonkarahisar iline iliĢkin değerlendirmeleri arasındadır.

TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık %73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili

mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en

önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki

mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle

Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır.

Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye

için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeĢit madene

sahip olan Kütahya‟da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüĢ ve linyittir. Türkiye‟nin,



dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000

ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından

da oldukça zengin bir il olan Kütahya‟da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü

yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iĢletilmekte olan çok sayıda manyezit

yatağı vardır. Türkiye‟de iĢletilen tek gümüĢ yatağı Kütahya ili GümüĢköy yatağıdır. Kütahya

ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin geliĢiminde çok önemli

rol oynamaktadır. Kütahya‟daki linyit madeni iĢletmeleri ve termik santraller önemli birer

istihdam kaynağıdır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli

yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan

karĢılanmaktadır.

Manisa ili jeolojik açıdan karmaĢık bir yapıya sahip olup endüstriyel hammadde kaynakları

açısından önemli potansiyellere sahiptir. BaĢlıca mermer türleri arasında Demirci ilçesinde

sarı-açık yeĢil ve yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluĢmuĢ

Demirci Oniks mermeri, Akhisar‟da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı

renkli mermer oluĢumları yer almaktadır. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından

Türkiye‟nin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes-Kuyumezardere‟de, Benlieli Ovası‟nda,

Demirci Çayı‟nda, Gördes Çayı‟nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında TiO2 formunda titanyum

zenginleĢmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit

sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki bazı linyit iĢletmeleri ile termik santraller

hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliĢmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam

kaynağı yaratmaktadır.

UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla

çeĢitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak

sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye‟nin Bergama-

Ovacık‟tan sonra iĢletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. UĢak ili TR33

Bölgesi altın rezervlerinin hemen hemen tamamına yakınına sahiptir. KıĢladağ Altın Madeni,

Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir. Ġlin bir diğer önemli yer altı kaynağı

mermerdir. Ġlde 4 farklı çeĢitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı

mevkiindeki kireçtaĢlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi

nitelikli olduğu tespit edilmiĢtir. UĢak beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham

maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir.

TR33 Bölgesi maden rezervlerini genel olarak değerlendirdiğimizde TR33 Bölgesi‟nde öne

çıkan madenler altın, bor, gümüĢ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur.

Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi‟nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin

KarĢılaĢtırması*

Maden Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33

Bölgesi Ege

Bölgesi Türkiye

Altın 0 0 3 148 151 216 560

Bor 0 430.000 0 0 430.000 430.000 866.000

GümüĢ 0 3.800 0 0 3.800 3.800 5.740

Manyezit 0 4.400 340 0 4.740 4.970 48.000

Mermer 1.671.400 0 282.800 328.800 2.283.000 4.196.000 13.933.000

Titanyum 0 0 254.000 0 254.000 254.000 254.000

Uranyum 0 0 2.850 510 3.360 3.800 9.130

*Tablodaki değerler yaklaşık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluşturulmuştur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için 1.000 ton; Altın, Gümüş, Titanyum ve Uranyum içinse ton’dur. Kaynak: 1) MTA,İl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2) DPT, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 3) ETİ Maden, Bor Sektörü Raporu 2009



TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70‟ine, Türkiye

rezervlerinin ise %27‟sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni rezervlerinin

tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiindedir. Bu rezervler, merkezi

Kanada‟da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye‟deki iĢtiraki olan Tüprag

Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. KıĢladağ Altın Madeni,

Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir.

TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi bakımından

Ege Bölgesi rezervlerinin %100‟üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaĢık %50‟sine sahiptir.

TR33 Bölgesi‟ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit cevheri oluĢturmakta olup söz

konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‟ne bağlı 120

bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından iĢletilmektedir. Söz konusu

iĢletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal

renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve

hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletiĢim sektörü,

tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve polimerik malzemeler,

nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inĢaat gibi 500‟e yakın alanda

kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80‟e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan

sektörlerinde gerçekleĢmektedir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaĢık

%50‟sinin TR33 Bölgesi‟nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taĢınması ve

depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji

kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı

olabileceği düĢünülmektedir.

TR33 Bölgesi, gümüĢ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98‟ine, Türkiye

rezervlerinin ise %67‟sine sahiptir. Türkiye‟nin iĢletilen tek gümüĢ yatağı olan GümüĢköy

yatağı Kütahya ili sınırları içerisindedir.

TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %95‟ine,

Türkiye rezervlerinin ise %10‟una sahiptir. Türkiye‟deki en önemli manyezit üreticisi

Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ)‟tır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuĢ ve 1976

yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baĢlamıĢtır. KÜMAġ, Türkiye

ve yurtdıĢındaki demir-çelik, çimento, kireç, demir dıĢı metaller ve cam endüstrisinin

refrakter malzeme ihtiyaçlarını karĢılamaktadır.

TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54‟üne, Türkiye

rezervlerinin ise %16‟sına sahiptir. TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık

%73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde

öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde

yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu

olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır. Ġscehisar

ilçesindeki mermer firmaları bir kümelenme örneği göstermektedir. TR33 Bölgesi‟nin diğer

illerinde de ciddi anlamda mermer rezervleri bulunmakta olup toplamda Bölge, Türkiye

mermer rezervlerinin %16‟sına sahiptir.

TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesi olup Türkiye‟de

bulunan titanyum rezervlerinin tamamı Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir

ilçesinde %4,95‟lik 29.230.128 ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi

MTA tarafından tespit edilmiĢ olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu,

cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz koĢullarında iĢlemeye elveriĢli olmadığı için

değerlendirilememektedir.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Antiseptik

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=B%C3%B6cek_ilac%C4%B1&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/wiki/Koku

http://tr.wikipedia.org/wiki/Su

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0norganik



TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88‟ine,

Türkiye rezervlerinin ise %37‟sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan

çalıĢmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye‟de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, Aydın-

Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar ve Yozgat-Sorgun‟da toplam 9.130 ton uranyum rezervi

tespit edilmiĢtir.

2.6. TURĠZM

2.6.1. Genel Görünüm

TR33 Bölgesi tarih boyunca Lidyalılar, Frigyalılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok

devlet ve medeniyete ev sahipliği yapmıĢtır. Bölge, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı

sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir.

Bölge‟de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiĢten günümüze

yansıyan inanç çeĢitliliğini göstermektedir. Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile Ġç

Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve Ankara-Ġzmir gibi

Türkiye‟nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavĢak noktası olmakla

birlikte, bölgenin zengin jeotermal kaynakları sağlık turizmi açısından stratejik öneme

haizdir.

Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge‟ye gelen turistlerin yaĢ ortalamalarının genel olarak yüksek

olması, Bölge turizmi açısından ulaĢım imkânlarının önemini daha da artırmaktadır.

Afyonkarahisar ve UĢak‟ın Ġzmir‟i Ankara‟ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve

Manisa‟nın da konum olarak Ġzmir‟e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli

avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge‟nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir

noktada bulunan Kütahya‟nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer Bölgesel Havalimanı‟nın

tamamlanmasıyla baĢta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin önemli ölçüde

canlanacağı tahmin edilmektedir.

Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı

kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiĢlerdir. Belgede termal

turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliĢtirilmesine yönelik stratejilerin

hayata geçirileceği ifade edilmiĢtir. Aynı zamanda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan

edilen 15 Kültür ġehri arasında Kütahya ve Manisa ilerinin yer almasının bölgede turizmin

geliĢmesine önemli katkılar sağlayacağı düĢünülmektedir.

2.6.2. Konaklama Profili

Bölge‟nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve

geleceği açısından önem taĢımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak

kapasiteleri iĢletme belge türleri bazında Tablo 2.6.1 ve 2.6.2‟de verilmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde bulunan turizm iĢletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak

kapasiteleri Tablo 2.6.1‟de yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde 2008 yılında turizm

yatırım ve iĢletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi

Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de UĢak‟ta yer almaktadır.

2008 yılı itibarıyla Bölge‟deki turizm yatırım ve iĢletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi

10.908 olup bunun %55‟i Afyonkarahisar‟da, %18‟i Kütahya‟da, %20‟si Manisa‟da ve %8‟i

UĢak‟ta yer almaktadır. Tablo 2.6.1‟de TR33 Bölgesi toplam değerleri tesis, oda sayıları ve

yatak kapasitesi açısından Düzey 2 bölge ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Bu

durumun Bölge‟de yoğunlaĢmıĢ olan termal tesis yapılaĢmasına bağlı olarak ortaya

çıkmaktadır.



Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi‟ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak

Kapasiteleri

Turizm Yatırım

Belgeli Tesisler

Turizm ĠĢletme Belgeli

Tesisler

Toplam

Tesis

Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak

Afyonkarahisar 10 1.477 3.371 8 1.208 2.599 18 2.685 5.970

Kütahya 5 571 1 354 5 287 580 10 858 1.934

Manisa 3 329 822 12 587 1.313 15 916 2.135

UĢak 3 223 444 6 221 425 9 444 869

TR33 Bölgesi 21 2.600 5.991 31 2.303 4.917 52 4.903 10.908

Düzey 2 Ort. 30 4.365 9.934 99 10.332 21.826 30 4.365 9.934

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı

Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri


Otel

Tesis 42 28 47 12 129

Oda 1.244 692 991 259 3.186

Yatak 2.891 1.497 2.018 511 6.917

Motel

Tesis 0 1 1 0 2

Oda 0 14 6 0 20

Yatak 0 28 12 0 40

Pansiyon

Tesis 3 7 1 0 11

Oda 53 115 6 0 174

Yatak 100 347 22 0 469

Kaplıca

Tesis 5 2 5 0 12

Oda 594 157 253 0 1.004

Yatak 1.955 592 740 0 3.287

Toplam

Tesis 50 38 54 12 154

Oda 1.891 978 1.256 259 4.384

Yatak 4.946 2.464 2.792 511 10.713

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006

TR33 Bölgesi‟nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo

2.6.2‟de yer almaktadır. Buna göre, Bölge‟de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin

129‟u otel, 2‟si motel, 11‟i pansiyon ve 12‟si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir. Tesis

sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alırken yatak kapasitesi bakımından

Afyonkarahisar‟ın 4.946 yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge‟deki

belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46‟sı Afyonkarahisar‟da yer alırken %26‟sı

Manisa, %23‟ü Kütahya ve %5‟i UĢak‟tadır. Belediye belgeli tesisler açısından TR33 Bölgesi

otel, motel ve pansiyon sayı ve yatak kapasitesi açısından düzey 2 Bölge ortalamasının

altında kalmakla beraber, jeotermal bir bölge niteliği taĢımasından dolayı, termal tesis ve

yatak kapasitesi açısından düzey 2 ortalamasının çok üzerinde yer almaktadır.

2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerin

konaklama istatistikleri Tablo 2.6.3‟te yer almaktadır. 2000-2008 yılları arasında TR33

Bölgesi‟ndeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı 2.536.689

olup, bu sayı Türkiye‟deki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama

sayısının %1,4‟üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi‟ne genel olarak bakıldığında toplamda

konaklama sayısının en fazla olduğu yıl 339.317 kiĢi ile 2008 yılıdır.



Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme Belgeli

Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı

Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye

2000 148.013 48.649 26.034 26.373 249.069 15.659.978

2001 213.072 30.892 26.073 25.385 295.422 16.527.787

2002 177.153 31.387 34.491 31.124 274.155 17.788.300

2003 148.025 34.619 30.386 39.029 252.059 17.421.324

2004 139.522 39.118 45.769 47.791 272.200 20.706.676

2005 101.149 30.782 60.075 47.699 239.705 23.411.002

2006 141.329 39.267 68.443 44.237 293.276 23.466.672

2007 156.036 33.532 84.413 47.505 321.486 26.832.851

2008 179.236 34.781 80.748 44.552 339.317 24.934.002


TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayıları Tablo 2.6.4‟te verilmiĢtir.

Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı

592.091 olup Türkiye genelinin %4‟üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki rakamın

dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile

Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar

tarafından gerçekleĢtirilen konaklama sayılarında Afyonkarahisar 5.681 ile ilk sırayı

almaktadır. Afyonkarahisar‟ı ise sırasıyla 5.012 ile Kütahya, 240 ile Manisa ve 188

konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise Afyonkarahisar

295.498 konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla 159.766 ile

Manisa ve 76.843 konaklama ile Kütahya‟nın takip ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı

konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında dört il içerisinde son sırada yer

almaktadır.

Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin Ġstatistikler


2.6.3 Yabancı Turist Profili

Grafik 2.6.1‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere göre

dağılımları sunulmaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟ne en fazla yabancı ziyaretçinin 3.284

kiĢi ile Almanya‟dan geldiği görülmektedir. Almanya‟yı takiben sırasıyla 2.929 ve 2.452 kiĢi

ile Ġngiltere ve Ġtalya‟nın geldiği görülmektedir. Ġtalya‟dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında

çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuĢ, ziyaretçi sayıları dört basamaklı sayılardan üç

Konaklama Sayısı

Yabancı Yerli Toplam

Afyonkarahisar 5.681 295.498 301.179

Kütahya 5.012 76.843 81.855

Manisa 240 159.766 160.006

UĢak 188 48.863 49.051

TR33 Bölgesi 11.121 580.970 592.091

Türkiye 4.115.212 11.468.804 15.584.016



basamaklı sayılara gerilemiĢtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda‟dan 797, Fransa‟dan 638 ve

ABD‟den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi‟ne gelmiĢ olduğu görülmektedir.

Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi‟ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi)

Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri

2.6.4.Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili

Tablo 2.6.5‟te 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden

yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır.

Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları


Yerli 8.112 64.279 13.055 26.604 112.050

Yabancı 115 3.147 42.205 172 45.639

Toplam 8.227 67.426 55.260 26.776 157.689

Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri

Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda 67.426 ile Kütahya‟da gerçekleĢtiği

görülmektedir. Kütahya‟yı toplamda 55.260 ile Manisa, 26.776 ile UĢak ve 8.227 ile

Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında

da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip

etmektedir. Bölge‟deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam 45.639 yabancı

ziyaretçinin %92‟si olan 42.205 ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret

etmiĢtir. Onu 3.147 kiĢi ile Kütahya, 172 kiĢi ile UĢak, 115 kiĢi ile de Afyonkarahisar takip

etmektedir. Karun Hazinelerinin bulunduğu UĢak ilindeki müze ve ören yerlerini 2009 yılında

toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiĢtir.

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500 3.284

2.929

2.452

797 638 626

445 417 396 383 352 345 314 307 291 249

3.102



2.7 ÇEVRE VE ORMAN

KüreselleĢme olgusunun yaĢandığı günümüzde, çevre politikalarının geliĢimi sıklıkla ele

alınmakta, çevre konusunda küresel düzeyde farkındalığın artırılmasına çalıĢılmakta ve

sorunların ancak ve ancak uluslararası iĢbirliği ile çözülebileceğine vurgu yapılmaktadır.

Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel bir endiĢe kaynağıdır [Çevre ve

Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan 2010-2014]. AB yolunda ilerleyen Türkiye‟nin 2009

Ġlerleme Raporu‟nda, Türkiye‟nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile

kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz

olduğu belirtilmiĢtir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve

sağlıklı yaĢam alanları oluĢturulması çerçevesinde etkili tedbirler alınması gereken önemli bir

konudur.

ÇOB 2007-2008 döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği,

atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız

kentleĢme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeĢitlilik ve habitat kaybı,

sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu

sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde “Çevre Sorunları ve Öncelikleri

Envanteri” oluĢturmuĢtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel

Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme

Raporu (2007-2008), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde genel

anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıĢtır. Bunların

yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleĢme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer

sorunlar arasında yer almıĢtır.

2.7.1 Hava Kirliliği

Bölgede hava kalitesi değerlerinin, çevreci yakıtların (2005 yılından sonra doğalgazın)

kullanımının artmasıyla birlikte iyileĢtiği görülmektedir. Ancak TR33 bölgesinde özellikle kıĢ

aylarında evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği, SO2 ve PM10 kirleticilerinin yıl içerisinde

gün bazında belirli sınır değer aĢımı göstermeleri nedeniyle illerin merkezleri ve bazı ilçeleri

ÇOB kriterlerine göre I. Grup Kirli Ġller ve Ġlçeler arasında yer almaktadır. TR33 bölgesinde

baskın kirletici PM10‟dur.

TR33 bölgesinde hava kirliliğine olumsuz etki eden en önemli tabii faktörlerden biri

topografik yapıdır. Topografik yapı meteorolojiye bağlı olarak bölgedeki illerde inversiyonun

meydana gelmesine neden olur. Meydana gelen inversyion tabakası Ģehirlerin üzerine

çökmüĢ gözle görülür bir hava kirliliği katmanı görüntüsü verir.

Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi

Ġl Adı Merkez ve Merkez Ġlçeler Kirlilik Grubu

I. Grup Kirli Ġlçeler II. Grup Ġlçeler

Afyonkarahisar I - Tüm Ġlçeler

Kütahya I Emet, Gediz, TavĢanlı Diğer Ġlçeler

Manisa I Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı,

Soma, Turgutlu

Diğer Ġlçeler

UĢak I - Tüm Ġlçeler Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge 2009/15)

2.7.2 Atıksu Yönetimi

Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları, Bölge‟nin büyük bir kısmında

kirliliğin önlenmesi için gerekli tedbirleri alınması, kısa orta ve uzun vadede kirliliğin



azaltılmasına yönelik belli çalıĢmaların gerçekleĢtirilmesini öngörmüĢtür. Gediz Havzası‟nda

yaĢanan çevre kirliliği problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele

yürütmek üzere su kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında

yürürlüğe girmiĢtir. Eylem Planları‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin

yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonunun gerçekleĢtirilmesi öngörülmüĢtür.

TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde kiĢi baĢı günlük atıksu miktarı 141 litredir. Bölgede AAT

(Atıksu Arıtma Tesisleri) mevcut olmakla birlikte çalıĢtırma ve iĢletme maliyetlerinin

(özellikle enerji maliyetlerinin) yüksek olması tesislerin etkin kapasitede kullanılmasını

engellemektedir. Baskın kirleticiler evsel nitelikli atıksular, sanayiden kaynaklı atıksular ve

tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ile bölgenin madene dayalı sektörler kaynaklı

atıksularıdır.

TR33 Bölgesi‟nde yer alan belediyelere ait fiziksel, biyolojik ve geliĢmiĢ arıtma tesislerinden

oluĢan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre,

TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam arıtılan

su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı

%53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde

kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun %69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u arıtılırken bu

oran TR33 Bölgesi‟nde %46‟dır. TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı 110 milyon

m3‟tür. Bu durum, TR33 Bölgesi‟nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin, etkin

çalıĢtırılmadıklarını, kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara

verildiğini ortaya koymaktadır.

Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri

TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye

Kanalizasyon ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)

94 89 88

Belediyelerde KiĢi BaĢı Günlük Atıksu Miktarı (litre/kiĢi-gün)

141 189 173

Belediyelerde Kanalizasyon ġebekesinden DeĢarj

Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl)

110.166 472.413 3.261.455

Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl)

51.280 372.745 2.251.581

Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusu Ġçindeki Payı (%)

42 62 56

Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı 10 61 236

Kaynak: TÜİK

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

1.0

00

m3

/y

ıl

Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar Deşarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı



TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen atıksuyun verildiği alıcı

ortamların dağılımı Grafik 2.7.2‟de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon

Ģebekesi ile hizmet veren belediyelerde kanalizasyondan deĢarj edilen atıksu en fazla

akarsulara verilmektedir.

Kaynak: TÜİK

Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi‟nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%)

2.7.3 Katı Atık Yönetimi

TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu Türkiye geneli ve Ege

Bölgesi‟nin altındadır. KiĢi baĢı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg‟dır. Bu değer Türkiye ve

Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 bölgesinde atıkların bertarafında

vahĢi depolama yaygındır.

Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri


KiĢi BaĢı Ortalama Belediye Atık Miktarı (kg/kiĢi-gün) 1,34 1,26 1,15

Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam

nüfusa Oranı (%) 76 82 82

Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusuna Oranı (%)

99 99 99

Belediye Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan

Atık Miktarı (1.000 Ton) 1.090 3.494 24.361

Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen Belediye Atık Miktarı (1.000 Ton)

1.075 3.394 23.798

Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma Tesisi Hariç) (1.000 Ton)

15 100 563

Kaynak: 1-)TÜİK, 2008

TR33 Bölgesi‟nde ülkemizde olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin

korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, bölgedeki

yerel yönetimler Birlik Modeli oluĢturarak “Katı Atık Bertaraf Tesisleri”nin hayata geçirilmesi

çalıĢmalarını baĢlatılmıĢlardır. Bu çalıĢmalarda bazı yasal zorluklarla karĢılaĢıldığı

belirtilmektedir. Özellikle birlikler tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer

temininde çeĢitli kurumların yasal engelleri ile karĢı karĢıya kalındığı belirtilmektedir.

Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önem teĢkil etmektedir.

TR33 Bölgesi‟nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların

geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması yaygınlaĢtırma

çalıĢmaları yapılmaktadır. Bu çalıĢmalarda atıkların kaynağında ayrıĢtırılması ve bunların

geri dönüĢüm tesislerinde geri kazanılması konusunda yeterli lisanslı firma bulunmayıĢı,

toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti göstermemesi, geri dönüĢüm tesislerinin

yetersiz olması ve mevcut olanların modernizasyonunun yetersiz olması, karĢılaĢılan

0,50%

85,22%

5,44% 19,00%

8,64%

Göle - Gölete Akarsuya Araziye Baraja Diğer Ortamlara



güçlükler arasında görülmektedir. Bölgenin madene dayalı sektörleri, özellikle de linyit

madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu görülmektedir.

2.7.4 Ġçme ve Kullanma Suyu

Bölgede içme ve kullanma suyu açısından içme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet

verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege bölgesi ve Türkiye

ortalamasının altındadır. Belediyelerce arz edilen günlük kiĢi baĢı içme ve kullanma suyu

miktarı 228 litre ile Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir.

Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile

Arıtma Tesislerine Ait Veriler


Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Hizmet Verilen

Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)

99 99 99

Belediyelerde KiĢi BaĢı Temin edilen Günlük Su

Miktarı (litre/kiĢi-gün) 228 216 215

Belediyeler Tarafından Temin Edilen Ġçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)

187.153 602.606 4.557.074

Ġçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)

10 19 50

Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)

15.420 108.314 2.220.421

Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)

171.733 494.290 2.336.295

Kaynak: TUİK, 2008

2.7.5 Ormanlar

4.206.485,50 hektarlık TR33 Bölgesi toplam alanının, %16‟sı normal, %20‟si ise bozuk

olmak üzere toplam %36‟sı orman alanıdır. TR33 bölgesi orman alanı, Türkiye orman alanı

ve Ege bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman alanına sahiptir. Ege Bölgesinin

%40'lık orman alanı TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. TR33 bölgesi ormanlık alanı Türkiye

geneli ormanlık alanının %2‟sini oluĢturmaktadır.

TR33 Bölgesi‟ndeki illerden Afyonkarahisar en düĢük orman alanına sahip bölgedir.

Afyonkarahisar‟da orman ağaçlandırma çalıĢmaları artarak devam etmektedir. En fazla

orman alanına sahip il Kütahya‟dır, daha sonra sırasıyla UĢak ve Manisa gelmektedir.

Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri

Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi‟nde Orman alanı durumu (%)

36%

18%

27%

TR33

EGE Bölgesi

Türkiye



Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri, İl Çevre ve Orman Müdürlükleri

Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Orman alanı durumu (%)

2.8. ULAġTIRMA

TR33 Bölgesi, coğrafi konumu itibarıyla karayolları ve demiryollarının önemli ana arterlerinin

kesiĢme noktasıdır. Toplamda bölgede 1.837 km devlet yolu, 1.715 km il yolu ve 16.312 km

köy yolu bulunmaktadır. Bölge‟de bölünmüĢ yol toplam 965 km olup çalıĢmalar devam

etmektedir. Ġl–devlet yollarının 390 km uzunluğundaki kısmı bitümlü sıcak karıĢım veya

asfalt betonu denilen yüksek standartlı yol statüsündedir.

Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km)

Otoyol Devlet Yolu Ġl Yolu Köy Yolu

Afyonkarahisar 0 554 480 3.792

Kütahya 0 529 432 3.863

Manisa 0 576 516 5.304

UĢak 0 173 297 3.624

TR33 Bölgesi 0 1.832 1.725 16.312

Türkiye 2.010 31.311 30.712 288.013

Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak İl Özel İdareleri

Bölgede trafik yoğunluğu en yüksek karayolu bölümleri Ġzmir–Manisa–Balıkesir, Manisa–

UĢak–Afyon, EskiĢehir–Kütahya–Afyon ve Afyon–Isparta (Burdur) yollarıdır. Bu yollarda

bölünmüĢ yol çalıĢmaları büyük ölçüde tamamlanmıĢtır. Manisa–UĢak–Afyonkarahisar yolu

haricinde diğer yolların kalitesi Sathi Kaplama olup, Ģehirlerarası yük ve yolcu

taĢımacılığında önem arz eden bu yolların BSK veya Asfalt Betonu denilen kaliteli yol

yapısına kavuĢması gerekmektedir.

Bölge‟deki toplam araç sayısı 2.514.215 adet olup bunların da 1.076.110 tanesi otomobildir.

Ortalama kiĢi baĢına araç sayılarında Afyonkarahisar ve Manisa illeri Türkiye ortalamasının

altında, Kütahya ve UĢak illeri ise Türkiye ortalamasının üzerindedir. Toplam taĢıt en fazla

Manisa ilinde bulunmaktadır.

,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

Kütahya Manisa Afyon Uşak Türkiye

52,975%

37,270%

21,071%

39,897%

27,00%

47,025%

62,730%

78,929%

60,103%

73,00%

orman alanı (%)

ormansız alan (%)



Kaynak: KGM

Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası

Bölgede dört ilden de demiryolu geçmektedir. Ġllerden geçen demiryollarının uzunlukları Ģu

Ģekildedir:

Afyonkarahisar : 364 km,

Kütahya : 213 km

UĢak : 147 km

Manisa : 264 km

Bölge‟de 11 demiryolu seferi yapılmaktadır. Toplam demiryolu uzunluğu 988 km olmakla

beraber devam eden YHT projelerinin gerçekleĢtirilmesiyle bu rakam artacaktır. Türkiye

genelindeki toplam yolcu taĢımacılığının % 6,8‟lik kısmı ve yük taĢımacılığının % 15,3‟lük

kısmı Bölge‟den yapılmaktadır.

Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton)

Giden Gelen Toplam

Afyonkarahisar 134.382 183.749 318.131

Kütahya 1.808.392 432.687 2.241.079

Manisa 232.382 15.126 247.508

UĢak 60.303 28.600 88.903

TR33 Bölgesi 2.235.459 660.162 2.895.621

Kaynak: TCDD



Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi‟nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler

Gelen Yolcu Giden Yolcu

Afyonkarahisar 134.014 136.814

Kütahya 321.444 325.105

Manisa 999.399 985.227

UĢak 92.816 97.343

TR33 Bölgesi 1.547.673 1.544.489

Kaynak: TCDD

Bölge‟de bir sivil bir de askeri havaalanı bulunmaktadır. Ayrıca ilk bölgesel havalimanı olma

özelliği taĢıyacak olan Zafer Havalimanı projesinin ihalesi sonuçlandırılmıĢtır. Manisa ili

halihazırda Ġzmir Havalimanı‟na yakın olmanın avantajını kullanmaktadır. Bölgede çalıĢan

tek havaalanı UĢak Havaalanı olup 2009 yılı toplam yolcu sayısı 10.327 olarak

gerçekleĢmiĢtir.

Bölgenin denize kıyısı olmadığından direkt olarak deniz taĢımacılığı bulunmamakta ancak

Ġzmir iline yakınlığı sebebiyle özellikle Manisa ilinin limanlara eriĢimi bulunmaktadır. Nehirleri

de coğrafi açıdan suyolu taĢımacılığına uygun değildir.

Bölge‟de lojistik anlamda varolan potansiyele ek olarak TCDD‟nin yürütmekte olduğu “lojistik

köy” projesi kapsamında UĢak ilinde de lojistik köy kurulması planlanmaktadır. Manisa

TSO‟nın öncülük ettiği BALO (Batı Anadolu Lojistik Organizasyonlar) projesi de bölgenin

ihracat potansiyeli düĢünülerek geliĢtirilmiĢ ve önemli kurumlardan destek görmüĢtür.

Ayrıca ihalesi yapılmıĢ olan Zafer bölgesel havalimanının yanına lojistik bir merkezin

kurulması da çok modlu ulaĢtırma sistemlerinin kullanılmasında bölgeye avantaj sağlaması

öngörülmektedir.

HaberleĢme sektöründe faaliyet gösteren firmaların çoğunluğunu özel firmaların oluĢturması

bu alanda veri toplamayı zorlaĢtırmaktadır. TTNET‟in bağımsız bir araĢtırma Ģirketi olan

IPSOS-KMG‟ye yaptırmıĢ olduğu araĢtırmaya göre bölge illerinin internet penetrasyon

seviyesi aĢağıda haritada gösterilmiĢtir. Türkiye çapında yapılan araĢtırmaya göre en yüksek

penetrasyon 52,8 ile Ġstanbul‟da iken en düĢük penetrasyon 7 ile Osmaniye olarak

gerçekleĢmiĢtir. Bölgenin bütün illeri 20nin altında kalarak 4. seviye illerin arasında yer

almıĢtır.

Kaynak: IPSOS-KMG

Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası

BÖLÜM 3:

PLANA GENEL BAKIġ



3.1 HUKUKĠ KAPSAM

Üst ve alt ölçekli planlar arasında uyumu ve bütünlüğü sağlayıcı nitelikte olması öngörülen

Bölge Planları, planlama hiyerarĢisinde Ulusal Kalkınma Planları ile Çevre Düzeni Planları

arasında yer almaktadır.

3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 8. maddesinde bölge planlarının DPT MüsteĢarlığı tarafından

yapılacağı veya yaptırılacağı Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir:

“Bölge planları; sosyo-ekonomik geliĢme eğilimlerini, yerleĢmelerin geliĢme potansiyelini,

sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge

planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama TeĢkilatı yapar veya yaptırır.”

Ayrıca yine 3194 sayılı Kanun‟da, imar planlarının eğer mevcut ise çevre düzeni planları ve

bölge planlarına uygun olarak hazırlanması gerektiği ifade edilmiĢtir.

5393 sayılı Belediyeler Kanunu ve 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu‟nda söz konusu

kurumların stratejik plan ve performans programlarının bölge planına uygun olması gerektiği

belirtilmiĢtir.

5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının KuruluĢu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki

Kanun‟da da Kalkınma Ajanslarının tüm faaliyetlerini bölge planları çerçevesinde yürütmeleri

gerektiği ifade edilmiĢtir.

Bahsi geçen mevzuat ve ilgili gerekçeler doğrultusunda baĢlatılan TR33 Bölge Planı

çalıĢmaları, DPT MüsteĢarlığı tarafından hazırlanan “Bölgesel Planlama Hazırlama Kılavuzu”

çerçevesinde gerçekleĢtirilmiĢ olup Plan‟ın tüm aĢamalarında paydaĢların aktif katılımı esas

alınmıĢtır.

3.2 PLANIN AMACI

TR33 Bölgesi için hazırlanan Bölge Planı‟nın temel amacı ekonomik ve sosyal kalkınmayı

yönetecek strateji ve politikaların belirlenmesidir. Plan, içsel dinamikleri harekete geçirerek

birey ve toplumun belirlenen vizyon kapsamında yüksek yaĢam standartlarına ulaĢmasını

sağlayacak bir strateji belgesi niteliği taĢımaktadır. 2010-2013 dönemini kapsayan Bölge

Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıĢmaları yönlendirici ve

koordine edici niteliğe haizdir.

Bölge Planı, ekonomik ve sosyal eksenlerde uzun vadeli gelecek tasavvurunun

gerçekleĢtirilmesi için kısa vadede kalkınmayı yönlendirecek politikalara temel

oluĢturacaktır. 2010-2013 dönemi, uzun vadeli kalkınma dinamiklerinin harekete geçirilmesi

için hazırlanacak ve uygulanacak plan ve programlar için bir baĢlangıç aĢamasıdır.

Katılımcılık ve Bölge‟nin sahiplenmesi hususları esas alınarak hazırlanan Plan‟da, ekonomik

ve sosyal faaliyetlerin mekansal boyutlarına referans verilmesi amaçlanmıĢ, ayrıca kısıtlı

kaynakların en etkin Ģekilde kullanımının hangi eksen ve amaçlar doğrultusunda

gerçekleĢtirileceği belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.

3.3 PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK

TR33 Bölge planı hazırlanırken izlenen süreç, 5 farklı aĢamadan oluĢmaktadır. Söz konusu

“Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri”, “Mevcut Durumun Tespiti”, “Vizyonun

Belirlenmesi”, “Plan Sistematiğinin OluĢturulması“ ve “Plan Kararlarının Alınması”

aĢamalarının tümünde, katılımcılığın mümkün olan en üst düzeyde sağlanması ilkesi

benimsenmiĢtir.



“Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri” aĢamasında, gerek planın amacı ve

kapsamını, gerekse plan niteliğini belirlemek üzere ilgili mevzuatla birlikte, ulusal ölçekteki

politika ve strateji belgeleri ile Bölge illerinin mevcut alt ölçekli planları incelenmiĢtir. Bu

kapsamda, öncelikle Bölge Planı‟nın hukuki kapsamının, gerekçesinin ve plan

hiyerarĢisindeki yerinin tespiti için geniĢ çaplı bir araĢtırma yapılmıĢtır. Ulusal politika ve

stratejilere iliĢkin olarak ise, aĢağıdaki dokümanlar değerlendirmeye alınmıĢtır:

Ulusal Kalkınma Planı (DPT)

Özel Ġhtisas Komisyon Raporları (DPT)

AB Stratejik Dokümanları

Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (BM)

Bakanlıklara Ait Stratejik Plan ve Programlar

Ayrıca, DPT tarafından hazırlanan taslak haldeki “Bölge Planı Hazırlama Kılavuzu”, ve

kılavuzda yer verilen yurtiçi ve yurtdıĢında hazırlanmıĢ plan örnekleri incelenmiĢtir. Son

olarak, Bölge illerinin hâlihazırda mevcut olan Çevre Düzeni Planları ve natamam Ġl GeliĢme

Planı çalıĢmaları gözden geçirilmiĢtir.

“Mevcut Durumun Tespiti” sürecinde, ilk olarak Bölge illerindeki kamu kurum ve kuruluĢları,

sivil toplum örgütleri, organize sanayi bölge müdürlükleri ve yerel yönetimler tarafından

mevcut durumun ve sorunların ortaya konması amacıyla Ajans‟a yönelik bilgilendirme

toplantıları düzenlenmiĢtir. Ġkinci aĢamada, Bölgeye yönelik olarak hazırlanmıĢ mevcut

çalıĢmalar tespit edilerek incelenmiĢtir. Ayrıca, Bölge‟nin paydaĢ envanteri çıkartılarak, tüm

illerde veri toplanmasına yönelik birebir görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ ve resmi yollarla ilgili

kurumlardan Bölge‟ye iliĢkin tüm güncel veriler talep edilmiĢtir. Mevcut çalıĢmalar,

görüĢmelerden elde edilen sonuçlar ve alınan veriler sentezlenerek sonraki aĢamalara girdi

sağlamak ve Bölge‟deki mevcut durumu ortaya koymak amacıyla Taslak TR33 Bölgesi

Mevcut Durum Raporu dokümanı hazırlanmıĢtır. Hazırlanan taslak, ilgili tüm paydaĢlarla

hem e-posta, hem de düzenlenen ziyaretler aracılığıyla paylaĢılmıĢ, taslak üzerinde gerekli

görülen revizyonlar yapılmıĢ ve rapora son Ģekli verilmiĢtir.

Mevcut durumun ortaya konulmasıyla birlikte, “Vizyonun Belirlenmesi” çalıĢmaları

kapsamında, Ajansın 3. Kalkınma Kurulu Toplantısı‟nda Kalkınma Kurulu üyelerine planlama

çalıĢmaları hakkında bilgi verilmiĢ, toplantı öncesinde ise üyelere gönderilen anketlerle Bölge

vizyonuna iliĢkin görüĢleri alınmıĢtır. Vizyonu oluĢturma noktasında, toplantı sırasında TR33

Bölgesini ortak paydada birleĢtiren anahtar kelimeler konusunda üyelerin görüĢ ve önerileri

alınmıĢtır. Bölge vizyonu, toplantı öncesinden düzenlenen vizyon anketi ve toplantıda

Kalkınma Kurulu üyelerince belirlenen kavram ve amaçlar doğrultusunda oluĢturulmuĢtur.

OluĢturulan vizyon önce resmi yazıyla Bölge paydaĢlarının görüĢlerine sunulmuĢ, gerekli

revizyonların yapılmasının ardından 4. Kalkınma Kurulu toplantısında tartıĢılarak kabul

edilmiĢ ve Yönetim Kurulu‟nca onaylanmıĢtır.

“Plan Sistematiğinin OluĢturulması” süreci kapsamında DPT tarafından Bölge Planı Hazırlama

Kılavuzu‟nda yer verilen örnek planlar değerlendirilmiĢ, Ulusal Kalkınma Planı‟nın sistematik

yapısı değerlendirilmiĢ ve Kalkınma Kurulu‟nun görüĢleri doğrultusunda Bölge Planı ilke ve

nitelikleri belirlenmiĢtir.

Son aĢama olan “Plan Kararlarının Alınması”nda ise stratejik planlamanın temel

unsurlarından biri olan katılımcılığın sağlanması için paydaĢların görüĢ, öneri ve

beklentilerinin plana dâhil edilmesi hususu üzerinde hassasiyetle durulmuĢ ve yerel

aktörlerin planı sahiplenmeleri amaçlanmıĢtır.



PLAN KARARLARININ ALINMASI

Mevcut Durumun Sentezi PaydaĢ GörüĢleri Üst Ölçek Karar ve

Stratejilerin Sentezi

PLAN YAPISININ OLUġTURULMASI

Nitelik ve Ġlkelerin Belirlenmesi Sistematiğin Belirlenmesi

MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ

Veri Toplama Toplantı ve GörüĢmeler Mevcut ÇalıĢmalar

MEVZUAT VE PLAN ĠNCELEMELERĠ

Ġllerin Mevcut Planları Kanun, Yönetmelik ve

Kılavuzlar Üst Ölçek ve Örnek Planlar

Plan‟ın bölge ihtiyaçları doğrultusunda Ģekillendirilebilmesi için öncelikle yararlanıcıların

talepleri tespit edilmiĢtir. Ajans tarafından, sorumluluk alanı kapsamındaki dört ilde Tarım,

Turizm, Çevre, Sanayi ve Sosyal Yapı baĢlıkları için ayrı ayrı olmak üzere toplam 21 adet

çalıĢtay düzenlenmiĢtir. Söz konusu çalıĢtaylarda çeĢitli sektörlerden katılım gösteren ve

farklı uzmanlıklara sahip olan 471 yerel paydaĢ, bölgeyle ilgili tespitlerini ve önerilerini dile

getirmiĢ ve gündeme getirilen tüm hususlar ÇalıĢtay Raporları‟na dahil edilmiĢtir.

ÇalıĢtaylarda gerçekleĢtirilen GZFT çalıĢmalarına ek olarak, Kalkınma Kurulu üyelerine

yönelik GZFT anketi gerçekleĢtirilmiĢtir. Kalkınma Kurulu toplantısına ve düzenlenen

sektörel çalıĢtaylara ek olarak, toplam 289 kamu kurumu, sivil toplum kuruluĢu ve Ģahısla

birebir görüĢme ve mail yoluyla anketler yapılarak, görüĢ ve önerileri kayıt altına alınmıĢtır.

Ayrıca Plan, görüĢ alınmak üzere Kalkınma Kurulu üyelerine 1, resmi görüĢ alınmak üzere

Valilikler aracılığıyla Bölge‟deki tüm kamu kurum ve kuruluĢları ve Sanayi ve Ticaret

odalarına ise 2 kez gönderilmiĢtir.

Bölge Planı eksen, stratejik amaç ve stratejik öncelikleri, alınan paydaĢ görüĢlerinin bölgenin

mevcut durumu ve üst ölçekli planlarla sentezlenerek, planın sistematik formatına entegre

edilmiĢtir.

Grafik 3.1: Planlama Süreci

3.4 PLANLAMA YAKLAġIMI

DPT tarafından Bölge Planının oluĢturulması hususunda yetkilendirilen Ajans tematik

eksenler üzerine kurgulanmıĢ, yönlendirme gücü yüksek, bölgesel sorunlara çözüm

üretebilen, sosyal ve ekonomik geliĢme tasavvuruna sahip bir planlama yaklaĢımı

benimsenmiĢtir. Ekonomik ve sosyal geliĢmeyi hedefleyen planın oluĢturulma sürecinde

aĢağıdaki niteliklere sahip bir plan amaçlanmıĢtır:



Yönlendirici: Ulusal ölçekli politikalar ile bölgesel geliĢme arasında köprü kuran,

bölge paydaĢları için kılavuz görevi görecek, yönlendirici bir plan

Dinamik: DeğiĢen piyasa koĢulları ve yaĢam Ģartlarına cevap verebilecek dinamik bir

plan

Gerçekçi: Mevcut durumu, bölgesel tehdit ve potansiyelleri dikkate alarak ortaya

koyan bir plan

Özgün: Bölge için belirlenen amaç ve önceliklerin bölgesel değerleri ve dinamikleri

yansıttığı bir plan

Katılımcı/Benimsenen: OluĢumunda bölgesel aktörlerin aktif rol aldığı yerel

aktörler tarafından benimsenen ve sahiplenilen bir plan

Bununla birlikte planın temel ilkeleri Ģunlardır:

Yenilikçi YaklaĢım: Kararlarda yenilikçi yaklaĢımların temel alınması

Sürdürülebilirlik: Amaçlanan sektörel büyümelerin sürdürülebilir olması

Yerellik: Bölgeye özgü potansiyellere öncelik verilmesi, bölgenin iç dinamiklerinden

yararlanılması, amaçlar ve stratejilerde bölgesel yaklaĢımlara öncelik verilmesi

YaĢam Boyu Öğrenme: Tüm kararlarda beĢeri sermayenin sürekli geliĢimi

stratejisinin temel alınması

3.5 BÖLGE VĠZYONU

Bölge Planı çalıĢmaları çerçevesinde bölgenin vizyonu „‟Kalkınmada ekolojik dengeyi

gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma

sürecini hızlandıran, özgüveni ve yaĢam kalitesi yüksek, geliĢen ve öğrenen bir bölge

olmak‟‟ Ģeklinde belirlenmiĢtir. Vizyon dahilinde yer verilen kavramlar Ģunlardır:

Ekolojik Denge: Sürdürülebilirlik ve ekolojiye duyarlı toplum yapısına ulaĢmak

Bilgi Temelli Ekonomi: Bilgi toplumu olma Ģiarı, sürekli bilgi ve yenilik üreten, bilgi

üretimi, kullanımı ve teknoloji devrimi ile olgunlaĢarak büyüyen, yüksek refah

dağıtabilen ekonomik yapıya ulaĢmak

Hızlı Kalkınma Süreci: Benzer bölgelerin ortalama kalkınma ve büyüme hızından

daha fazla büyüme, beklenti yönetimi ile konjüktürdeki olumlu havayı arkasına

alarak daha fazla sinerji yaratarak ekonomik ve sosyal kalkınmada hızlı yol almak

Özgüven: Ekonomik ve sosyal yapının, yeterli doğal kaynak, insan kaynağı ve

sanayi altyapısının varlığından kaynaklanan özgüven sayesinde, güven vermesi ve

güven duyması, kaliteli bir imaj ile cazibe yaratan bir bölge olmak

Yüksek YaĢam Kalitesi: Yüksek yaĢam standartlarına ulaĢmıĢ, mutlu olmayı bilen,

yaĢam memnuniyeti yüksek bireylerden oluĢan bir toplum yapısına ulaĢmak

Öğrenen Bölge: Öğrenen Ģehirler, endüstri bölgeleri, topluluklar yaratılarak, ihtiyaç

duyulan öğrenmenin sayesinde bilgi üretiminin gerçekleĢtiği, bilgi yoğun yaratıcılıkla

yeni fikirlerin oluĢtuğu ve maksimum faydanın sağlanacağı yaklaĢımı esas almak



Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık


•PAYDAġLARLA YÜZYÜZE GÖRÜġMELER

•PAYDAġ KURUMLARDAN VERĠ TEMĠNĠ

•PAYDAġ ENVANTERĠNĠN ÇIKARTILMASI

•KURUM VE KURULUġLAR TARAFINDAN GERÇEKLEġTĠRĠLEN

BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTILARI

•MEVCUT DURUM RAPORU DÖKÜMANININ OLUġTURULMASI

•MEVCUT DURUM RAPORUNUN PAYDAġ GÖRÜġLERĠ

DOĞRULTUSUNDA REVĠZYONU

VĠZYONUN OLUġTURULMASI

•KALKINMA KURULU ÖNCESĠ VĠZYON ANKETĠ

•KALKINMA KURULUNDA VĠZYON KAVRAMLARININ

GÖRÜġÜLMESĠ

•VĠZYONUN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN

GÖRÜġLERĠNE SUNULMASI

•VĠZYONUN YÖNETĠM KURULUNDA GÖRÜġÜLMESĠ

•VĠZYONUN KALKINMA KURULU VE YÖNETĠM

KURULUNDA GÖRÜġÜLEREK KABULÜ

AMAÇ VE STRATEJĠLERĠN BELĠRLENMESĠ

•KALKINMA KURULU ÖNCESĠ GZFT ANKETĠ

•KURULDA ÖNCELĠKLĠ SEKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ

•SEKTÖR BAZLI GÖRÜġME VE ÇALIġTAYLAR DÜZENLENMESĠ

•SEKTÖR ÜSTÜ TOPLANTILAR DÜZENLENMESĠ

•KARARLARIN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN GÖRÜġLERĠNE

SUNULMASI

•KARARLARIN KALKINMA VE YÖNETĠM KURULUNDA

GÖRÜġÜLMESĠ VE KABULÜ



3.6 EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ

Bölgesel kalkınmaya yön verilmesi ve “kısıtlı kaynakların” etkin kanallara yönlendirilmesinin

sağlanması hedefiyle belirlenen eksenlerin temel amacı, Bölge vizyonu çerçevesinde

ekonomik ve sosyal geliĢmeyi sağlamaktır.

Plan, ortak amaçları rekabet gücünü arttırmak olan sektörel eksenler ile BeĢeri GeliĢmenin

Sağlanması, Kırsal GeliĢmenin Sağlanması ve Altyapının GeliĢtirilmesi tematik eksenleri

üzerinde yapılandırılmıĢtır.

3.6.1. Rekabet Gücünün Arttırılması

Rekabet gücünün arttırılması ana ekseni kapsamında yer verilen sektörel alt eksenlerin

amacı, sektörel çeĢitliliğin sağlanması suretiyle çok merkezli ve çok sektörlü dinamik bir

mekanizma oluĢturmaktır. OluĢturulan mekanizmanın yenilikçilik temelinde, yüksek katma

değer yaratması, istihdama katkı sağlaması, sektörel ihtisaslaĢmaya yön vermesi

hedeflenmektedir.

Rekabet edebilirlik, bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen kurumlar, politikalar ve faktörler

kümesidir (WEF Global Competitiveness Index, 2010:4).

Bölgesel geliĢmede rekabet gücünün artırılması ve geliĢmiĢlik farklarının ortadan kaldırılması

için içsel dinamiklerin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Rekabet gücünün arttırılması

konusunda etkin politikaların belirlenmesi için Dünya Ekonomik Forumu‟nun hazırladığı ve üç

temel bileĢen üzerine kurguladığı rekabet edebilirlik endeksi dikkate değer bir yaklaĢımdır.

Söz konusu çalıĢmada üç temel rekabet endeksi bileĢeni “Temel Gereklilikler”, “Etkinliğin

Artırılması” ve “Ġnovasyon Unsurları” olarak tanımlanmıĢtır. Bu temel bileĢenler ile bölgesel

rekabet edebilirliğin artırılması, Bölge ekonomisinin yenilik kapasitesinin geliĢtirilmesi ve

teknolojik altyapının etkinleĢtirilerek bölgesel ekonomiye iĢlevsellik kazandırılması

amaçlanmaktadır.

Grafik 3.3: Tematik Eksenler

WEF‟in belirlediği metodoloji kullanılarak Avrupa Birliği (AB) bölgesel rekabet endeksi

oluĢturulmuĢ ve bu endeks üzerinde yapılan analizler sonucunda her bir sütunun son

skorları karĢılaĢtırılarak yaĢam boyu öğrenme stratejisinin, piyasa büyüklüğünün ve iĢgücü

BEġERĠ GELĠġĠMĠN

SAĞLANMASI

REKABET GÜCÜNÜN

ARTTIRILMASI

ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ

KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI



piyasasının etkinliğinin artırılması sütunlarının rekabet edebilirlik üzerinde en fazla etkiye

sahip olduğu tespit edilmiĢtir.

Ayrıca DPT MüsteĢarlığı‟nın 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı çalıĢmalar, iller arasında

karĢılaĢtırma yapılmasına ve illerin bulundukları geliĢmiĢlik düzeylerinin analiz edilerek

politika belirlenmesine yardımcı olmuĢtur.

Sonuçlar incelendiğinde, farklı geliĢme kutuplarındaki önemli potansiyellerine rağmen TR33

Bölgesi‟nin rekabet gücünün diğer düzey 2 bölgeleriyle kıyaslandığında oldukça geride

olduğu ortaya çıkmaktadır. Rekabet edebilirlik endeksine göre TR33 Bölgesi‟nin ülke içindeki

konumunun tespit edilmesi ve mevcut politikaların bu analiz doğrultusunda belirlenmesi

gereklidir.

Bölge‟de rekabet gücünün arttırılması 3 farklı sektörel eksen çerçevesinde

değerlendirilmiĢtir. Bu eksenler, tarım, sanayi ve turizm olarak belirlenmiĢtir.

3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması

TR33 Bölgesi iklim ve toprak çeĢitliliğinin sağladığı önemli bir avantaja sahiptir. Bölgesel

tarım arazisi planlamasının yapılması ve tarım arazilerinin verim düzeyleri doğrultusunda

yüksek katma değerli ürünlere yönlendirilmesi, toplam üretimin sağlayacağı katma değeri

arttıracaktır. Aynı amaçla, yeni ve yüksek verimli üretim tekniklerinin kullanımlarının

yaygınlaĢtırılması ürün kalitesi ve katma değere katkı sağlayacaktır.

Ayrıca bölgede yer alan tarım iĢletmelerinin kurumsal ve teknik altyapıları geliĢtirilmesi ve

tarım iĢletmeciliği yaygınlaĢtırılması önem arz etmektedir. Yine bu doğrultuda, iĢletmelerin

ortak hareket etmesi ve iĢletme / arazi ölçeklerinin büyütülmesi amaçlanmaktadır.

Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması, gıda arzının garantiye alınması, üretim

projeksiyonları sayesinde Bölge‟nin ve ülkenin ihtiyaç duyduğu ve duyabileceği, gelecekte

arz sıkıntısının yaĢanması ihtimali olan ürünlerin tespit edilerek üretim kapasitesinin

belirlenmesi, stratejik önerilerin geliĢtirilmesi, söz konusu ürünlerle ilgili yetiĢtiriciliğin

desteklenmesi gibi konularda ön hazırlık yapılması ve önlem alınması gerekmektedir. Son

olarak, bölgede öne çıkan yöresel ürünlerin ulusal ve uluslararası tanınırlıklarının arttırılması

amaçlanmaktadır.

3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması

TR33 Bölgesi‟nde mevcut durumda sanayi yapılanması illere göre önemli farklılıklar

göstermektedir. Bölge‟de geliĢme potansiyeline sahip sanayi kollarının bulunması, bölgenin

önemli sanayi merkezlerine yakınlığı ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayide rekabet

gücünün arttırılması, yüksek derecede önem arz eden bir geliĢme ekseni olarak ortaya

çıkmaktadır.

Bu kapsamdaki ilk amaç olan ürünlerin katma değerinin arttırılması, iĢletmelerin kurumsal

ve teknik altyapılarının geliĢtirilmesi ve inovasyon kapasitelerinin arttırılması ile mümkün

olacaktır. Ġhtiyaç duyulacak nitelikli iĢgücünün karĢılanabilmesi, üniversite-sanayi iĢbirliği

çerçevesinde üniversite ve diğer mesleki eğitim kurumlarındaki eğitim içeriğinin sanayi

kollarının ihtiyaçları ile uyumlu hale getirilmesi ile mümkün olacaktır.

Bölge‟de OSB altyapılarının geliĢtirilmesi, sanayi odaklarının oluĢturulması ve

kümelenmelerin sağlanması, OSB‟lerin etkinliğini ve sanayi kollarının rekabet edebilirliğini

arttıracaktır.

Bölge‟deki stratejik ve ekonomik öneme sahip yer altı kaynaklarının daha verimli iĢlenmesini

sağlayacak Ģekilde mevcut altyapının etkinliğinin artırılması ve ihtiyaç duyulması halinde

ilave yatırımların yapılması Bölge‟nin rekabet gücü açısından büyük öneme sahiptir. Avrupa



Komisyonu tarafından kritik madenlerin belirlenmesine yönelik yapılan çalıĢmada ekonomik

açıdan önemli olan ve gelecekte arz sıkıntısı yaĢanabilecek madenler kategorisinde yer alan

ve TR33 Bölgesi‟nde üretilen demir, altın, manganez, manyezit, magnezyum, antimon,

titanyum ve gümüĢ gibi madenlerin Bölge‟de iĢlenip ekonomik değere dönüĢtürülmesi

Bölge‟nin kalkınmasında büyük rol oynayacaktır.

Son olarak, enerji üretiminde Bölge‟de hâlihazırda var olan termik santrallerin katkısının

sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde arttırılması, var olan rüzgâr ve jeotermal enerji

potansiyellerinden azami düzeyde yararlanılması önem arz etmektedir.

3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması

Bölgenin turizm değerlerinden elde ettiği katma değerin artması, turizmde bölgesel rekabet

gücünün arttırılmasında kayda değer bir etki yaratacaktır. Turizm değerlerinin etkin tanıtımı

ve pazarlanması sonucu talep yaratılacak, cazip hale gelecek olan bölgelere ziyaretçi sayısı

artacaktır.

TR33 Bölgesi‟nde zengin doğal ve kültürel değerlerin yanı sıra önemli termal kaynakları

bulunmaktadır. Turizm çeĢitliliği kapsamında sağlık turizmi, termal turizm, inanç turizmi ve

kültür turizmi potansiyellerinin öneri paketleri Ģeklinde sunulması hedeflenmektedir.

Ayrıca Bölge‟de yer alan kanyon, gölet, baraj vb. değerlerin eko-turizm kapsamında

değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bölge‟nin yurtiçi ve yurtdıĢı kaynaklı turizm talebinin

arttırılması, Bölge‟de turizm çeĢitliliğinin geliĢtirilmesi, turizmde sürdürülebilirliğin

sağlanması, turizm potansiyeli olan alanların turizme kazandırılması Bölge ekonomisi

açısından büyük öneme sahiptir.

3.6.2. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması

Türkiye‟de kırsal kalkınmanın sağlanmasında ve kırsal yaĢam kalitesinin artırılmasında temel

hedefler kırdan kente göçün önüne geçmek, kırsal ekonomiyi çeĢitlendirerek ekonomik risk

unsurlarından korunmak ve ekonomik büyümeyi sağlayarak refah düzeyini yükseltmektir.

Kırsaldan kente göçü engellemek ve kırsalda yaĢam kalitesini arttırmak ancak aktif bir

iĢgücü ve ekonomi politikasının hayata geçirilmesi ile mümkündür. Kırsal ekonominin

çeĢitlendirilmesi, kırsal yaĢam kalitesinin arttırılması, kalkınmada ekolojik dengenin

gözetilmesi amaçları doğrultusunda AB ile paralel politikaların uygulamaya geçirilmesi kırsal

kalkınma sorunsalına yönelik üretilecek çözümlerin temeli olmalıdır. Bu kapsamda kırsal

kesimde bilgiye ve hizmetlere eriĢimin geliĢtirilmesi, eğitim olanaklarının artırılması hayati

öneme sahiptir.

Doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir kılınması, mevcut üretici örgütlerinin etkinliğinin

arttırılması, ekonomik çeĢitliliğin ve kırsal yaĢam kalitesinde yüksek standartların

sağlanması ana amaçları etrafında eylemsel politikalar belirlenerek kırsal kalkınma ayağı

sağlamlaĢtırılacaktır. Ayrıca kırsal kalkınmanın sağlanması, kentlere olan plansız göçün

önlenmesinde etkili olacak, demografik hareketler sonucunda gerçekleĢen çarpık kentleĢme

sorunlarının çözümüne de katkıda bulunacaktır.

3.6.3. BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması

Kalkınma Planı‟nda beĢeri geliĢmenin sağlanması ve sosyal dayanıĢmanın güçlendirilmesi

kapsamında belirlenen temel amaç toplumun tüm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden

ve çok boyutlu bir sosyal koruma ağından yeterince faydalanmasını sağlayarak, yaĢam

kalitesini ve refah düzeyini yükseltmektir.



BeĢeri sermayenin güçlendirilmesi için yaĢam boyu öğrenme olanaklarının sağlanması ve

buna iliĢkin farkındalığın yaratılması, iĢ dünyasının talep edeceği niteliklere haiz iĢ gücünün

oluĢturulması, eğitim ve kültür düzeyi yüksek bireyler yetiĢtirilmesi yönünde amaçlar

belirlenmiĢtir. Ayrıca rekabet gücünün arttırılmasına yönelik olarak beĢeri kaynak geliĢimin

sağlanması amacıyla Bölge‟de giriĢimcilik kapasitesinin arttırılması amaçlanmaktadır.

Dezavantajlı grupların sosyal ve ekonomik hayata entegrasyonu ile toplumun farklı kesimleri

arasındaki yaĢam kalitesi farklılıkları azaltılacak, ayrıca kent merkezlerinde sosyal yaĢam

olanakları arttırılarak gerek kaliteli iĢgücünün Bölge dıĢına göçü engellenecek, gerekse

kentlerde yaĢam kalitesi arttırılacaktır.

3.6.4. Altyapının GeliĢtirilmesi

YaĢanabilir kentlerin oluĢturulması, yaĢanabilir kent konsepti içerisinde geliĢmenin

sağlanması ve bu geliĢme sağlanırken çevrenin korunması sürdürülebilirlik açısından

olmazsa olmaz bir unsurdur ve ancak yeterli bir altyapı ile mümkün olabilecektir.

Rekabet gücünün arttırılması baĢta olmak üzere, diğer tüm geliĢme eksenlerinden

sürdürülebilir ve hızlı geliĢmenin sağlanabilmesi, ayrıca Bölge illeri arasındaki iliĢkilerin

güçlendirilerek belirlenen politikaların hayata geçirilebilmesi açısından Bölge‟de yeterli bir

ulaĢtırma ve lojistik sistemi elzemdir. Bu kapsamda Bölge‟deki mevcut ulaĢım altyapısının

güçlendirilmesi ve lojistik merkezleri oluĢturularak lojistik ağlarının planlanması önceliklidir.

Ayrıca büyük oranda altyapı eksiliğinden kaynaklanan hava ve su kirliliklerinin etkilerinin

azaltılarak yaĢam kalitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Katı atık bertaraf tesisleri ve geri

dönüĢüm tesislerinde sayı ve kalitenin arttırılması ile sürdürülebilirlik ilkesi kapsamında

rekabet gücünün arttırılmasına da katkı sağlayacak altyapının oluĢturulması

planlanmaktadır.

3.7 FĠNANSMAN

Rekabetçi bir ekonomik sistemin en temel Ģartlarından birisi de finans sektörünün yeterli

derinliğe ulaĢmasıdır. Bölgesel geliĢmeyi rekabetçi ekonomik yapı içerisinde tahsis etmek

için finansal aracı kurumların bölgesel düzeyde rekabetçi bir yapıya kavuĢturulması

gerekmektedir. Bu amaçla derinleĢmiĢ finans kesiminin reel sektördeki geliĢimi ve

dönüĢümü sağlaması için reel sektörün finansman kaynaklarına kolayca ulaĢmasını

sağlayacak yolların açılmasına yönelik tedbirlerin alınması hedeflenmiĢtir. Bu kapsamdaki

faaliyetler aĢağıda verilmiĢtir:

Finansal yapının güçlendirilmesi, bölgesel finans piyasasının derinleĢmesinin

sağlanması

Yurt içi ve yurt dıĢı finansman olanaklarının devreye sokulması

KurumsallaĢan ve dıĢ ticaret yapan firmaların türev piyasalar ve vadeli iĢlemler

sayesinde riskten korunma stratejileri geliĢtirmesi

Risk sermayesi Ģirketlerinin faaliyetlerine iliĢkin tanıtımlarının yapılması, finansal

kurumların Ģube ve faaliyet sayılarının Bölge‟de arttırılması

Organize olmuĢ, derinleĢmiĢ piyasa ve bu piyasada iĢlem yapan firma sayısının

arttırılması



Bölge Planı‟nda yer alan hedeflere ulaĢmak amacıyla Ajans‟ın mali ve teknik destek araçları

da en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Bu kaynakların Bölge‟nin kalkınmasına en olumlu etkileri

yaratacak Ģekilde kullandırılmasına çalıĢılacaktır. Kaynaklar kullandırılırken istihdam ve

katma değer yaratmasına, Bölge‟nin rekabetçi yönlerini geliĢtirmesine, yenilikçiliği teĢvik

etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile beĢeri geliĢmenin sağlanmasına azami katkıda

bulunmasına dikkat edilecektir. Yine Ajans kaynakları kullandırılırken diğer kurum ve

kuruluĢların uyguladığı destek programları ile çakıĢmamasına özen gösterilecektir.

Bölge aktörlerinin teĢvik ve hibe programlarından zamanında haberdar olmaları ve

finansman kaynaklarını etkin kullanmaları yönünde çalıĢmalar yapılacaktır. Bu amacın

gerçekleĢtirilmesine yönelik olarak Bölge aktörleri arasında gerekli koordinasyon

sağlanacaktır. Bölge aktörlerinin Ajans kaynakları dıĢında faydalanabilecekleri kaynaklar

arasında; KOSGEB destekleri, TÜBĠTAK destekleri, yatırım teĢvikleri, yerel yönetimlerin

kaynakları, diğer kamu kurum ve kuruluĢlarının destek ve kredileri, diğer ulusal ve

uluslararası destekler, Dünya Bankası destek ve kredileri, AB hibeleri ile kamu ve özel finans

kuruluĢlarının destek ve kredileri sayılabilir. Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı-Kalkınma

Ajansları ve KOSGEB BaĢkanlığı arasında imzalanan iĢbirliği protokolü çerçevesinde gerekli

bilgi paylaĢımları yapılacak, verilen desteklerin mükerrer olmaması ve böylece Ajans

kaynaklarının yerel ve ulusal önceliklerle uyumlu olarak Bölge Planı‟ndaki hedeflerin

gerçekleĢtirilmesine hizmet etmesi sağlanacaktır.

16.07.2009 tarih ve 27290 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 14.07.2009 tarih ve

2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı‟na göre

yatırımlarda uygulanacak teĢvikler açısından 4 (dört) bölge oluĢturulmuĢ olup TR33 Bölgesi

3. bölgede yer almaktadır. Ġlgili Karar kapsamında 2010 yılı Ocak-Eylül ayları arasında TR33

Bölgesi‟nde 181 adet belgeye 1.323.620.115 TL sabit yatırım desteği verilmiĢ olup 6.663

kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır.

Ayrıca Bölge Planı‟nın baĢarıyla uygulanmasında kamu yatırımları, özel sektör yatırımları ve

uluslararası doğrudan yatırımların büyük katkısı olacaktır. Yani Bölge Planı‟nın baĢarıyla

hayata geçirilmesi için hem Ajans kaynaklarının hem de diğer kaynakların en verimli Ģekilde

kullanılmasına ve Bölge aktörlerinin finansman sorunlarına en uygun çözümlerin

bulunmasına yönelik çalıĢmalar yapılacaktır.

3.8 PAYDAġ ENVANTERĠ

Bölge Planı‟nın değiĢtirici ve dönüĢtürücü vizyonunun gerçekleĢmesi tüm paydaĢların Plan‟ı

benimsemesi ve sahiplenmesi ile mümkündür. Bölge Planı‟nın ortaya koyduğu vizyonu

gerçekleĢtirmek ve Plan‟ın yönlendirici rolünü net bir Ģekilde tanımlamak için Bölge‟deki

kurumsal yapının tanımlanması büyük önem arz etmektedir. Kurumsal yapıda yer alan

paydaĢların sürekli iĢbirliği ve iletiĢim içerisinde olmaları sağlanmalı ve Plan vizyonun

gerçekleĢmesi için sinerji yaratılması gerekmektedir. Bu kurumsal yapıda Ajans, 5449 sayılı

Kanun gereği katalizör ve koordinatör olarak görev alacaktır. Plan‟ın hazırlık sürecinde rol

alan ve uygulama sürecinde de yer alacak olan paydaĢlar aĢağıda kısaca özetlenmektedir.

Merkezi Ġdare Temsilcileri: Bölge Planı‟nın hazırlık ve uygulama süreçlerinin etkin bir

Ģekilde yürütülebilmesi için merkezi idarenin gücünü kullanan valilik ve kaymakamlıkların

desteği çok önemlidir. Bu kapsamda Ajans‟ın yapacağı iĢlerin sağlıklı Ģekilde yürütülebilmesi

için valilik ve kaymakamlıklarla olan iletiĢimin sürekli ve sağlıklı olması elzemdir. Plan‟ın

hazırlık sürecinde gerek kamu kurum ve kuruluĢlarının merkez teĢkilatları gerekse taĢra

teĢkilatları, Plan için gerekli bilgilerin temini hususunda çok önemli bir rol oynamıĢtır. Bölge

Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında ilgili kamu kurum ve kuruluĢlarının merkez teĢkilatları

ile iĢbirliği yapılmıĢ olup Plan için gerekli veriler temin edilerek Plan‟a dahil edilmiĢtir. Bunun



yanında merkezi idarenin taĢra teĢkilatı ile de iletiĢime geçilmiĢ ve Plan‟ın hazırlanma

sürecinde maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır.

Belediyeler: 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 14. maddesine göre belediyeler “ Ġmar, su ve

kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre

sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi

trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar; konut; kültür ve sanat,

turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri

kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.” Bu

kapsamda özellikle çevre yönetimi ve kentsel altyapının geliĢtirilmesi konularında Bölge

Planı‟na bilgi sağlayan en önemli kurumlardan biridir. Plan‟ın hazırlık aĢamalarında

belediyelerin de maksimum katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Belediyeler Plan‟ın

uygulanması aĢamasında da en büyük katkıyı sağlayacak paydaĢlardandır.

Ġl Özel Ġdareleri: 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu‟nun 6. maddesine göre; il özel idaresi

mahallî müĢterek nitelikte olmak Ģartıyla; sağlık, gençlik ve spor, tarım, sanayi ve ticaret;

Belediye sınırları il sınırı olan BüyükĢehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık

ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve

yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiĢtirme yurtları; ilk ve orta

öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının

karĢılanmasına iliĢkin hizmetleri il sınırları içinde; imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık,

çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve

bahçe tesisine iliĢkin hizmetleri belediye sınırları dıĢında yapmakla görev ve yetkilidir. Ġl Özel

Ġdareleri de Bölge Planı hazırlık çalıĢmalarında ciddi katkılarda bulunmuĢlardır. Ayrıca Plan‟ın

uygulamasında da kendilerine büyük görev düĢmektedir.

Üniversiteler: Bölge‟deki Ar-Ge ve inovasyon odaklı faaliyetlerin temel bileĢenleridir.

Özellikle Ar-Ge‟ye dayalı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi için geliĢtirilecek

projelerde aktif rol almaları ve üniversite-sanayi iĢbirliğinin geliĢtirilmesinde çok önemli

görevlerinin bulunması, TR33 Bölgesi‟nin iktisadi geliĢmesi açısından büyük önem arz

etmektedir. Bölge Planı hazırlık sürecinde gerek üniversite rektörlükleri gerekse bölüm

baĢkanlıkları ziyaret edilerek Plan için gerekli veriler sağlanmıĢ ve Plan‟a katılımlarının azami

seviyede olmasına dikkat edilmiĢtir. Aynı Ģekilde Plan‟ın uygulama sürecinde de

üniversitelerle iĢbirliğine özel önem verilecek ve Plan‟ın baĢarıyla uygulanması için

Bölge‟deki entelektüel birikim ile özel sektör birikimi bir araya getirilecektir.

Medya KuruluĢları: Ajans‟ın yapacağı tüm faaliyetlerin kamuoyuna duyurulması

noktasında çok önemli bir yeri olan medya kuruluĢları ile iletiĢim son derece önemlidir. Zafer

Kalkınma Ajansı faaliyetleriyle ilgili yapılacak tanıtım ve iletiĢim stratejilerini “ĠletiĢim ve

Tanıtım Stratejisi” dokümanıyla açıklamakta olup ĠletiĢim ve Tanıtım Stratejisi‟nin birincil

hedef kitlesi TR33 Bölgesi‟ndeki paydaĢlarının tümü, ikincil hedef kitlesi ise Bölge dıĢında yer

alan diğer paydaĢlarıdır. Bu kapsamda Bölge‟deki medya temsilcileri birincil hedef kitle,

ulusal medya kuruluĢları ise ikincil hedef kitle olarak belirlenmiĢtir. Medya kuruluĢları, Ajans

faaliyetlerinin tanıtılması konusunda ciddi rol oynayacaktır. Ajans, Bölge Planı vizyon ve

amaçlarını gerçekleĢtirmek için yapacağı tüm faaliyetlerinde medya kuruluĢları ile en verimli

Ģekilde çalıĢacaktır. Medya kuruluĢları ile sağlıklı iletiĢim kurularak, Ajans faaliyetlerinin

doğru bir Ģekilde ve zamanında paydaĢlara aktarılması sağlanacaktır. Kamuoyu

oluĢturmadaki etkileri de göz önünde bulundurularak medya kuruluĢları ile iletiĢime özel

önem verilecektir.

Sivil Toplum KuruluĢları: Çok çeĢitli alanlarda faaliyet gösterebilen sivil toplum

kuruluĢları, kamuoyunu yönlendirmede büyük etkilere sahiptir. Bölge‟deki STK‟ların Plan

hazırlık sürecine maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu kapsamda

STK‟lar ile hem bire bir görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ hem de çalıĢtaylara katılımları

sağlanmıĢ olup toplanan öneri ve görüĢler Plan‟a yansıtılmıĢtır.



Sanayi Bölgeleri: Bölge‟deki planlı sanayi bölgeleri kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olup

Plan hazırlık sürecinde sanayi bölgeleri yönetimi ziyaret edilmiĢ, çalıĢtaylara katılımları

sağlanmıĢ ve böylece Plan hazırlık sürecine maksimum Ģekilde katkı yapmalarına

çalıĢılmıĢtır. Bölge‟nin sanayi yapısının anlaĢılması ve doğru bir Ģekilde analiz edilebilmesi

için sanayi bölgeleri yönetimleri gerekli katkıyı yapmıĢtır. Plan‟ın baĢarılı bir Ģekilde

uygulanması için sanayi bölgeleri ile sürekli iletiĢim halinde olunacaktır.

Özel Sektör KuruluĢları: Plan oluĢturulma sürecinde önemli bir role sahip olan özel sektör

kuruluĢları ile sektör bazında birebir görüĢmeler yapılmıĢ ve çalıĢtaylara maksimum düzeyde

katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu çalıĢmalardan elde edilen görüĢler Bölge Planı‟na

dahil edilmiĢtir. Plan‟ın uygulama aĢamasında da Plan amaçları doğrultusunda özel sektör

kuruluĢları ile gerekli iĢbirliği yapılacaktır.

Ajans Kalkınma Kurulu: Kalkınma Kurulu Ajans‟ın danıĢma organıdır. Kurul, Bölge‟deki

kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluĢları ve meslek örgütlerinden 100 temsilci

ile, Ajans çalıĢmalarının katılımcılık ve takip edilebilirlik esaslarına göre devam etmesinde

önemli rol oynar. Kalkınma Kurulu‟nun Plan‟ın hazırlık sürecinde büyük katkıları olmuĢ, aynı

katkıların uygulama sürecinde de devam etmesi için gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.

Finans KuruluĢları: Ekonomik faaliyetlerin etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi açısından

finans kuruluĢları çok önemlidir. Finans kuruluĢları özellikle iĢletmelerin sigorta, kredi ve

bankacılık ihtiyaçlarını karĢıladığı için büyük öneme sahiptir. Bölge potansiyellerinin

kalkınmaya maksimum fayda sağlaması için finans kuruluĢları ile koordineli çalıĢmalar

yapılması ve iĢbirliğine gidilmesi önemlidir.

Bölge Halkı: Bölge halkı Plan‟ın bizzat sahibi olup Plan‟ın uygulanması aĢamasında

doğrudan etkilenecek en geniĢ paydaĢ kesimidir. Her ne kadar Bölge halkının Plan hazırlık

aĢamasına direkt katkıları çok fazla olmasa da Plan‟ın uygulama sonuçlarından en fazla

etkilenecek kesimdir. Bu nedenle Bölge halkını Ajans faaliyetleri hakkında sürekli

bilgilendirme faaliyetleri yapılacak ve Ajans hizmetlerinden maksimum düzeyde

faydalanmaları için çalıĢmalar yapılacaktır.

3.9 UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME

Bölge Planı, baĢta Zafer Kalkınma Ajansı tarafından destek sağlanacak program ve projeler

olmak üzere TR33 (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak) Bölgesi‟nde, 2010-2013

yıllarında uygulanacak tüm bölgesel programlara referans teĢkil edecek Ģekilde

hazırlanmıĢtır.

Bölge Planı‟nın uygulanmasının koordinasyondan sorumlu kuruluĢ Zafer Kalkınma Ajansı‟dır.

Ajans Genel Sekreterliği, Bölge Planı uygulamalarını değerlendirmek, hedeflere iliĢkin

geliĢmeleri izlemek, programlama ve bütçeleme çalıĢmalarına yön vermek ve plan ilerleme

raporlarını hazırlayarak Ajans Yönetim Kurulu‟na sunmakla sorumludur.

5449 sayılı Kanun‟da belirtildiği üzere, Ajans‟ın kendi kaynaklarından vereceği mali ve teknik

desteklere bu Plan esas oluĢturacaktır. Ajans, 2010 yılı içerisinde, Kalkınma Ajansları Proje

ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği ile Kalkınma Ajansları Destek Yönetim Kılavuzu

çerçevesinde, Bölge Planı‟nda belirtilen temel amaç ve önceliklere uygun olarak Proje Teklif

Çağrısına çıkacak, isteyen kurum ve kuruluĢlara teknik destek verecektir. Proje Teklif Çağrısı

kapsamında yapılan proje baĢvuruları, ilgili mevzuata uygun olarak değerlendirilecek ve

baĢarılı olan projelere doğrudan finansman desteği sağlanacaktır.

Ajans, projeleri doğrudan kendisi uygulamayacak, projelerin uygulanmasını izleyip

değerlendirecektir. Projeler, uygulanma aĢamasında fiziki ve finansal gerçekleĢmeler,

performans göstergeleri, projelerin sorunları, proje sahiplerinin ihtiyaçları açısından



değerlendirilirken; uygulama sonrasında ise projelerin etkileri açısından değerlendirilecektir.

Ajans, verdiği mali ve teknik destekler ile Yatırım Destek Ofislerinin çalıĢmaları çerçevesinde

sürekli bir uygulama-izleme-değerlendirme altyapısı ve sistemi oluĢturacaktır. Plan

uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme

Birimi‟nce gerekli çalıĢmalar yapılacak ve sonuçlar Ajans Yönetim Kurulu ile Ajans Genel

Sekreteri‟ne rapor edilecektir. Ġzleme ve değerlendirme faaliyetlerinin yoğun olduğu

dönemlerde, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme Birimi‟nin yetersiz kalması durumunda, Ajans

Genel Sekreterliği‟nce izleme ve değerlendirme amaçlı alt komisyonlar kurulabilecektir.

Ġhtiyaç olması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile yerel yönetimlerden personel

veya teknik destek sağlanabilecektir.

Ayrıca Ajans tarafından TR33 Bölgesi‟nde diğer kamu kurumlarınca yürütülen program ve

projeler de altı ayda bir alınacak veriler ve yapılacak ziyaretler ile izlenecektir. Bu izlemeler,

denetim ve kontrol amaçlı olmayıp Bölge Planı‟nda belirlenen temel amaçlara yaptıkları katkı

açısından değerlendirilecektir.

Bölge Planı çerçevesinde yapılacak tüm faaliyetleri içerecek altı aylık izleme raporları

Ağustos ve ġubat aylarının ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı Bölgesel GeliĢme ve Yapısal

Uyum Genel Müdürlüğü‟ne gönderilecektir. Aynı zamanda, bu raporlar takip eden Kalkınma

Kurulu toplantısında Kurul‟un bilgisine sunulacaktır. DPT MüsteĢarlığı‟nın görüĢü alındıktan

sonra bu raporlar Ajans‟ın internet sitesinde yayınlanacaktır. Ajans Genel Sekreterliği‟nce,

izleme ve değerlendirme çalıĢmaları ve karĢılaĢılan sorunlar konusunda DPT Bölgesel

GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü bilgilendirilecektir.

Bölge Planı ve buna bağlı olarak yürütülen tüm program ve projeler yılda bir kez Mart ayının

ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı‟nda Ajans Genel Sekreterlerinin katılımıyla düzenlenecek bir

toplantıda değerlendirilecektir. Ajans, bu değerlendirmelere esas oluĢturacak bütün

çalıĢmaları DPT tarafından belirlenen yöntem çerçevesinde yapacak ve toplantıya

katılacaklara dağıtacaktır. Bu toplantıda, Ajans programları Bölge Planı‟nda belirtilen temel

amaçlara ulaĢma derecesi ve Dokuzuncu Kalkınma Planı‟ndaki ekonomik ve sosyal geliĢme

eksenlerine uyumluluk açısından değerlendirilecektir.

Sonuç olarak; Bölge Planı‟nda belirlenen amaç ve hedefleri baĢarılı bir Ģekilde yerine

getirebilmesi için Ajans, Bölge‟de gerekli koordinasyon çalıĢmalarını yapacak, Bölge‟deki

faaliyetleri izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne

yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıĢmaları dönemsel olarak rapor edecektir.

3.10 DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ

Bölge potansiyelinin tam olarak ortaya çıkarılması ve Bölge‟nin kalkınmasına ivme

kazandırılabilmesi için Bölge‟nin iç ve dıĢ çevresi ile dinamik bir sistem olarak ele alınması

gerekmektedir.

Bölgesel politikaların belirlenmesinde illerin ve bölgelerin birbirinden bağımsız

düĢünülemeyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yaklaĢımdan hareketle, TR33 Bölgesi

“Açık Sistem” olarak düĢünülmüĢ ve bu sistemin iç dinamikleri ile dıĢ dinamikleri arasındaki

sosyo-ekonomik etkileĢimler dikkate alınarak geliĢen bir Bölge tasavvuru ortaya

konulmuĢtur. Bu bağlamda Bölge Planı hazırlanırken Bölge illerinin çevre illerle olan

ekonomik iliĢkileri ve çevre illerin sunabileceği imkan ve potansiyeller dikkate alınmıĢtır.

Tablo 3.10.1 incelendiğinde TR33 Bölgesi ve çevre illeri arasında ĢehirleĢme oranları

bakımından en yüksek ilin %91 ile Ġzmir, en düĢük ilin ise %52 ile Afyonkarahisar olduğu

görülmektedir. Yıllık nüfus artıĢ hızları açısından en yüksek il binde 45 ile Bilecik, en düĢük il

ise binde 5,2 ile UĢak‟tır. DPT MüsteĢarlığı‟nın 2003 yılında yapmıĢ olduğu GeliĢmiĢlik



Sıralamasına göre Ġzmir Türkiye‟de 3. sırada, Afyonkarahisar ise 44. sırada yer almakta olup

TR33 Bölgesi ve çevresindeki diğer illerin sıralamaları ise bu iki ilin arasındadır.

Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler

Ġl

ġeh

irle

Ģm

e

Oran

ı

(%

, 2

00

9)

Yıl

lık N

üfu

s A

rtıĢ

Hız

ı (B

ind

e)

GeliĢm

iĢli

k

Sır

ala

ması (D

PT

,

20

03

)

Rekab

et

En

deksi

Sır

ala

ması

(U

RA

K,

20

08

-

20

09

)

Rekab

et

En

deksi

Sır

ala

ması

(E

DA

M,

20

09

)

Bö

lgesel K

iĢi

BaĢı G

SK

D

(U

SD

, 2

00

6)

Bö

lgesel M

aaĢ

ve Ü

cretl

erin

Tü

rkiy

e T

op

lam

ı

Ġçin

deki

Payı

(%

, 2

00

6)

Ġzmir (TR31) 91 18,9 3 3 3 8.398 7,2

Bursa (TR41) 88 16,9 5 5 6 9.377 6,9

EskiĢehir (TR41) 89 18,3 6 6 5 9.377 6,9

Bilecik (TR41) 73 45,0 18 54 12 9.377 6,9

Isparta (TR61) 67 32,2 28 23 21 7.712 3,0

Denizli (TR32) 68 9,3 12 15 17 6.850 2,9

Balıkesir (TR22) 60 8,6 15 26 18 5.725 1,3

Konya (TR52) 72 11,3 26 11 35 4.938 1,4

Afyonkarahisar 52 5,7 44 47 48 5.586 2,9

Kütahya (TR33) 63 10,4 40 57 33 5.586 2,9

Manisa (TR33) 65 11,5 25 31 26 5.586 2,9

UĢak (TR33) 66 5,2 30 33 28 5.586 2,9

Türkiye KiĢi BaĢı GSKD Ortalaması 6.684

Kaynak: 1-) TÜİK, Karşılaştırmalı Bölgesel İstatistikler, 2009 2-) EDAM 3-) URAK 4-) DPT 5-) TÜİK, ADNKS, 2009

URAK‟IN 2008-2009 yıllarına ve EDAM‟ın 2009 yılına ait Rekabet Endeksi Sıralamalarına

göre Ġzmir, TR33 Bölgesi ve çevresindeki iller arasında ilk sırada, Türkiye‟de ise 3. sıradadır.

Bununla birlikte URAK‟ın çalıĢmasında Kütahya Türkiye‟de 57. sırada ve çevre iller arasında

son sırada yer almaktadır. EDAM‟ın çalıĢmasında ise Afyonkarahisar Türkiye sıralamasında

48. sırada ve söz konusu iller arasında son sırada yer almaktadır.

Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı

Göç Veren Ġl Göç Alan Ġl

Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak

Afyonkarahisar - 580 403 363

Balıkesir 242 502 1.739 161

Bilecik 139 355 66 21

Bursa 466 1.664 821 171

Denizli 2.169 199 792 634

EskiĢehir 970 798 303 143

Konya 1.198 359 502 207

Ġzmir 1.968 1.599 7.562 1.315

Isparta 683 109 198 107

Kütahya 467 - 1.162 784

Manisa 595 963 - 1.003

UĢak 430 687 737 -

*Tablodaki satırlar "göç veren il"i, sütunlar ise "göç alan il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK



Bölgesel KiĢi BaĢı GSKD tutarları açısından değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi KiĢi BaĢı

GSKD‟si 5.586 USD olup 6.684 USD olan Türkiye ortalamasının altındadır. TR33 Bölgesi ve

çevresindeki bölgeler arasında KiĢi BaĢı GSKD‟nin en düĢük olduğu bölge TR52 Bölgesi, en

yüksek olduğu bölge ise TR41 Bölgesi‟dir. MaaĢ ve ücretlerin bölgesel ortalamalarının

Türkiye toplamı içindeki paylarına bakıldığında ise TR33 Bölgesi ve çevre bölgeler arasında

en yüksek payın %7,2 ile TR31 Bölgesi‟ne, en düĢük payın ise %1,3 ile TR22 Bölgesi‟ne ait

olduğu görülmektedir.

Tablo 3.10.2 ve Tablo 3.10.3 incelendiğinde Afyonkarahisar‟ın en çok Denizli, Ġzmir, Konya

ve EskiĢehir ile; Kütahya‟nın Ġzmir, Bursa, Manisa ve EskiĢehir ile; Manisa‟nın Ġzmir,

Balıkesir, Bursa, Denizli, UĢak ve Konya ile; UĢak‟ın Ġzmir, Manisa, Denizli ve Kütahya ile

etkileĢim halinde olduğu görülmektedir.

Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı

*Tablodaki satırlar "göç alan il"i, sütunlar ise "göç veren il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK

Tarım ve Sosyal Yapı ÇalıĢtayları ile paydaĢ ziyaretlerinde özellikle vurgu yapılan

noktalardan birisi, TR33 Bölgesi illerinin çevre illerle olan ekonomik iliĢkileridir. Buna göre;

Afyonkarahisar‟ın Konya ve Isparta ile, Kütahya‟nın Bursa ve EskiĢehir ile, Manisa ilinin

Ġzmir ile ve UĢak‟ın Denizli ile ticari iliĢkileri yoğundur.

TR33 Bölgesi‟nin Anadolu‟yu Avrupa‟ya bağlayan ana ulaĢım arterlerinin üzerinde olması,

Bölge‟ye lojistik ve mekânsal olarak önemli bir değer katmaktadır. Mekânsal etkileĢimin

Bursa, EskiĢehir, Ġzmir, Denizli gibi büyük ve hızla geliĢen kentler ile olması, Bölge‟ye

ekonomik, sosyal açıdan büyük fırsatlar sunmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak illerinin

kavĢak noktalarında yer alması değerlendirilebilecek potansiyellerdendir.

Ġstanbul, Kocaeli, Ġzmir, Antalya, Ankara ulaĢım koridorları üzerinde yer alan TR33 Bölgesi

yolcu ve navlun baĢta olmak üzere lojistik aksının oluĢturduğu ekonomik ve sosyal etkileĢim

sayesinde kalkınmada kaldıraç etkisi yaratma potansiyeline sahiptir. Coğrafi konumunun

sağladığı bu avantajdan mutlak surette faydalanılacak Ģekilde ekonomik aktivitelerin

yönlendirilmesi gerekmektedir.

Mekansal olarak sürekli geliĢen ve geniĢleyen Bursa-EskiĢehir koridorunun TR33 Bölgesi‟nde

en büyük katkıyı Kütahya iline yapması ön görülmektedir. Bu bağlamda iller arasında

ekonomik ve sosyal etkileĢimin artması ile bilgi yayılımı da (bulaĢma etkisi) artacak ve

böylece geliĢme daha hızlı gerçekleĢecektir. Benzer bir iliĢki Konya, EskiĢehir, Isparta ve

Afyonkarahisar için düĢünülebilir. Aynı değerlendirme UĢak, Denizli ve Aydın illerinin

oluĢturduğu ekonomik etkileĢim için de yapılabilir.

Göç Alan Ġl Göç Veren Ġl

Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak

Afyonkarahisar - 467 595 430

Balıkesir 226 576 1.923 177

Bilecik 98 324 95 38

Bursa 581 1.640 1.003 230

Denizli 1.972 219 922 658

EskiĢehir 1.872 1.091 519 252

Isparta 868 138 360 152

Ġzmir 2.670 3.092 10.414 1.703

Konya 931 327 562 210

Kütahya 580 - 963 687

Manisa 403 1.162 - 737

UĢak 363 784 1.003 -



Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; TR33 Bölgesi‟nin geliĢme hızı ve rekabet gücü

yüksek olan illerle çevrili olması Bölge‟nin sosyal ve ekonomik geliĢimi için önemli bir

avantajdır. TR33 Bölgesi‟nin çevre illeri ile olan iliĢkilerinde TR33 Bölgesi‟nin sosyo-

ekonomik geliĢimini olumsuz yönde etkileyebilecek geliĢmeler minimuma indirilmeye

çalıĢılacak ve çevre illerle olan iliĢkilerin Bölge ekonomisine maksimum fayda sağlaması için

gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.



BÖLÜM 4:

GELĠġME EKSENLERĠ



Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler

Bitkisel üretimde verimin arttırılmasıyla iliĢkili olarak Kalkınma Planı‟nın 346. maddesinde,

plan döneminde rekabetçi bir tarımsal yapının oluĢturulması sürecinde verimliliğin

arttırılmasını teminen, hububat üretiminde sertifikalı tohum kullanım oranının arttırılacağı ve

organik tarım üretiminde baĢlamıĢ olan artıĢın devam ederek plan dönemi sonunda toplam

tarım alanlarının %3‟üne ulaĢacağı öngörüsü dile getirilmektedir.

Bitkisel üretimde kalitenin arttırılmasıyla iliĢkili olarak, Kalkınma Planı‟nın 494. maddesinde

gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı

gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapı oluĢturulması amaçlandığı

ifade edilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini

sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve Türkiye‟nin AB‟ye üyeliği sonrasında birlik

içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüĢüme öncelik verilmesi gerekliliği

belirtilmiĢtir.

496. maddede ise yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim amacıyla kullanılması,

tarım topraklarından, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım

teknikleri ile faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım planlaması ve yaygın erozyonun

önlenmesi suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanılmasına iliĢkin karar alınmıĢtır.

Kalkınma Planı‟nın 498. maddesinde, tarımda rekabet gücüne doğrudan etkide bulunacak

yüksek üretim değeri bulunan ürünlerin üretilmesine atıfta bulunulmaktadır. Bitkisel

üretimde katma değeri yüksek ürünlerin payının arttırılması amacıyla iliĢkili olarak Kalkınma

Planı‟nda yer alan „Tarımsal Yapının EtkinleĢtirilmesi‟ baĢlığına odaklanılmıĢtır. Söz konusu

baĢlık altında, ülke çapında mevcut tarımsal üretimde iĢletmelerin rekabet gücü arttırılarak,

üretilen mal ve hizmetlerin yurtdıĢı pazarlarda yer almasının sağlanması ve belli bir pazar

büyüklüğü elde edilerek bölge ekonomilerinin bu pazardan azami ölçüde istifade etmesi

hedeflenmektedir.

Kalkınma Planı‟nın 501. maddesinde tarımsal iĢletmelerde baĢta üretim teknikleri ve üretim

koĢullarının iyileĢtirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda iĢletmelerinin modernizasyon

çabalarının belirlenecek öncelikler çerçevesinde destekleneceği ve tarım-sanayi

entegrasyonunun özendirileceği belirtilmiĢtir.

505. maddede ise üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten

sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aĢamalarında

baĢta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda

hijyeni olmak üzere çeĢitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği

ifade edilmiĢtir.

Orta Vadeli Program‟da, ilgili ilkelerde verim ve kalitenin arttırılmasına yönelik olarak bitkisel

üretimde verimliliği arttırma amaçlı uygulamaların yaygınlaĢtırılması, baĢta bitki hastalık ve

zararlılarıyla entegre mücadele yöntemlerinin kullanımı olmak üzere bitki sağlığı

Stratejik Amaç A-1.1:

Bitkisel üretimde verimin ve katma değerin arttırılması

A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:

TARIM

Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME



uygulamalarının geliĢtirilmesine iliĢkin stratejilere yer verilmiĢtir. Ayrıca, tarım ve gıda

iĢletmelerinin modernizasyon faaliyetlerinin, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda güvenliği

öncelikleri çerçevesinde destekleneceği belirtilmiĢtir.

Orta Vadeli Program‟da ayrıca tarımsal desteklerin, alan ve ürün temelinde farklılaĢtırılması

suretiyle üretimde etkinlik, verimlilik ve kaliteyi artırmaya yönelik olarak yeniden

düzenleneceği belirtilmiĢ ve yayım hizmetlerinin güçlendirilmiĢ üretici örgütleri tarafından

yürütülmesine ağırlık verileceği ifade edilmiĢtir.

Günümüz tarımsal üretiminde önemli bir yeri olan organik tarım uygulamalarının

geliĢtirilmesi ve piyasa Ģartlarına uygun üretimin yapılabilmesi için çıkartılan 5262 sayılı

Organik Tarım Kanunu‟nun temel amacı tüketiciye güvenilir, kaliteli ürünler sunmak üzere

organik ürün ve girdilerin üretiminin geliĢtirilmesini sağlamak için gerekli usul ve esasları

belirlemektir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, organik tarımın geliĢtirilmesi için BirleĢmiĢ

Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kapsamında çalıĢmalar yapmaktadır. FAO‟nun Organik

Tarım Programı‟nın uzun dönemli amacı gıda güvenliği ile kırsal kalkınma, sürdürülebilir

geçim sağlama ve sürdürülebilir çevre için üye ülkelerde organik tarım üretimini,

iĢlenmesini, sertifikalandırılmasını ve pazarlanmasını sağlamaktır.

Kırsal Kalkınma Stratejisi‟nde (2007-2013) “Toprak ve Su Kaynaklarının Etkinliğinin

Sağlanması” baĢlığı altında tarımsal üretimde doğal koĢullara bağımlılığın azaltılması,

verimliliğin artırılması, tarımsal üretimin çeĢitlendirilmesi ve çiftçi gelirlerinin

yükseltilmesinde su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilerek etkin bir Ģekilde kullanılması

önemine vurgu yapılmaktadır. Ayrıca ekonomik olarak sulanabilir olmakla birlikte halen

sulamaya açılmamıĢ tarımsal arazilerin sulamaya açılmasına yönelik altyapı çalıĢmalarına

öncelik verilmesi, mevcut sulamalarda ise sınırlı su kaynaklarından elde edilen faydanın

artırılması ve olumsuz çevresel etkilerin önlenmesi açısından su kullanımında etkinliğin

arttırılması gerektiği belirtilmiĢtir.

Ayrıca “Türkiye Tarım Havzalarının Üretim ve Destekleme Modeli” 2009 yılı içerisinde

Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilmiĢ olup geliĢtirilen model kapsamında tarım

havzalarının belirlenmesi, sağlıklı envanter hazırlanması, üretim planlamasına imkan

sağlanması, sektörel talebin karĢılanması ve belirlenen ürünlerde arzın arttırılması

planlanmaktadır.

Mevcut Durumun Tespiti

Bölge‟deki bitkisel üretimde kullanılan ve verim ile katma değer oluĢturma üzerinde

doğrudan etkisi bulunan üretim yöntemlerinden biri organik tarımdır. 2008 yılı TÜĠK organik

tarım verilerine göre; TR33 Bölgesi organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısı bakımından Türkiye

genelinde 2. sırada yer almaktadır. Bu kapsamda bölgede toplam 4.257 hektar alanda

organik tarım uygulamaları yapılmaktadır. Bu oran, Türkiye genelinde toplam organik tarım

alanlarının %3‟üne, Bölge‟deki toplam tarım alanlarının ise %0,2‟sine tekabül etmektedir.

Bölge‟de yer alan diğer bir üretim tekniği olan örtüaltı tarım incelendiğinde, 2009 yılı TÜĠK

verilerine göre Türkiye genelinde örtüaltı sebze ve meyve üretiminin 567.180 dekar alanda

yapıldığı ve toplam tarım alanlarının %2,33‟ünü oluĢturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi‟nde

ise örtüaltı sebze ve meyve üretimi yapılan alan 51.578 dekar olup Türkiye geneli örtüaltı

sebze ve meyve üretiminin %9‟unu oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde ise örtüaltı tarımı

yapılan alan 1.433 dekar ile ülke genelinin sadece %0,25‟idir ve bu alan TR33 Bölgesi

toplam tarım alanlarının %0,1‟dir. Bölge‟de örtüaltı tarımında öne çıkan ürünler; domates,

hıyar, kavun ve maruldur. Mevcut durumda Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve

bilgilendirme çalıĢmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalıĢmaları devam etmektedir. Ayrıca

Bölge‟de çok sayıda tamamlanmıĢ örtüaltı tarım projesi mevcuttur. Afyonkarahisar‟ın



Sandıklı ilçesinde 120 dekar ve Merkez ilçede 40 dekar teknolojik sera tesis kurulumu

devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 dekar ve yine Sandıklı ilçesinde 100 dekar

teknolojik sera tesisi planlanmaktadır.

TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun

Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların

da dikkatini çekmiĢtir. Bu zengin jeotermal kaynakların varlığı ve uygun iklim koĢulları

Bölge‟de seracılığı yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan bir alan haline getirdiği ve

tarım sektörünün de bu fırsatı değerlendirmeye baĢladığı düzenlenen Tarım ÇalıĢtayları‟nda

ifade edilmiĢtir.

Bölgede yer alan diğer bir tarımsal üretim yöntemi ise iyi tarım uygulamalarıdır. TR33

Bölgesi‟nde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın “Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği”

doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ĠTU ve Globalgap sertifika sistemi

konusunda bilgilendirme toplantıları ve seminerler yapılmıĢtır.

Bölge Planı hazırlık sürecinde gerçekleĢtirilen Tarım ÇalıĢtayları değerlendirildiğinde,

Bölge‟de kaliteli ve sertifikalı fidan, fide ve tohum kullanımının yaygın olmadığı ancak

elveriĢli iklim Ģartlarının mevcut olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Kimyasal ilaçlamanın ve

gübrelemenin bilinçsizce yapılması; atıkların tarım amaçlı kullanılan arazilerde toprak ve su

kirliliğine yol açması; çiftçilerin mevcut toprak, yaprak ve su analiz laboratuvarlarından

yeterince faydalanmaması; ihracata yönelik ürünlerde akredite olmuĢ iĢleme, sınıflandırma,

ambalajlama, depolama, kalibrasyon, paketleme tesisleri ile kalıntı izleme laboratuvarının

yeterli sayıda olmaması ve çiftçilerdeki genel eğitim seviyesinin düĢük olması bitkisel

üretimde verim ve kaliteyi düĢüren diğer unsurlar olarak tespit edilmiĢtir.

Son olarak, tarımda verim ve kaliteyi arttıran bir unsur olan makineli tarım konusunda TR33

Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. 2008 yılı TÜĠK tarımsal alan ve

traktör verilerine göre; traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi, Düzey-2 bölgeleri

arasında ilk sırada yer almakta olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır.

Bölge‟de tarımsal üretim konusunda Ar-Ge çalıĢmalarına yönelik herhangi bir veriye

ulaĢılamamıĢ olup Tarım ÇalıĢtayları‟nda bu kapsamdaki çalıĢmaların yetersiz olduğu ifade

edilmiĢtir.

Verim ve kaliteyi arttıran en önemli unsurlardan biri olan sulama incelendiğinde ise Bölge

genelindeki sulanabilir tarım arazilerinin hâlihazır durumda ancak %28‟inin sulanabildiği

görülmektedir. UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı %93 ile bir hayli yüksek olup

Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri sırasıyla %39 ve %38 ile

Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda tarımdaki sulamanın

ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapıldığı, verim ve kaliteyi olumlu etkileyecek

olan mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonuna ihtiyaç duyulduğu, geleneksel sulama

sistemlerinin yerine modern basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaĢtırılması gerektiği

belirtilmiĢtir.Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlara göre; meyve ve sebze üretimi diğer

ürünlere nazaran Bölge‟ye daha fazla getiri sağlamaktadır. Bu ürünlerin iĢlenmesiyle katma

değeri yüksek ürünler elde edilmekte ve bunların ihraç potansiyeli bulunmaktadır.

Hayvancılık Bölge‟de önemli bir yere sahip olduğu için yem bitkilerinin yetiĢtirilmesi de

büyük önem arz etmektedir. Üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi

ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği, bu nedenle etkin iĢletmecilik yapamadıkları

belirtilmiĢtir.

Tarım ÇalıĢtayları‟nda dile getirilen yukarıdaki açıklamalar dikkate alınırsa TR33 Bölgesi‟nde

üretilen tüm ürünlerin içerisinde tarla ürünlerinin payı %57 iken sebzelerin oranı %19,6 ve

meyvelerin oranı %23,4‟tür. Türkiye genelinde ise bu durum tarla ürünleri için %67,

sebzeler için %20 ve meyveler için %14‟tür. Bölge‟deki meyve üretim payının yüksek



olması, Manisa ilinde meyve alanlarının toplam tarım alanlarının %35‟ini oluĢturuyor

olmasıyla açıklanabilir.

Afyonkarahisar ilinde üretilen ve katma değeri yüksek olan meyveler kiraz, viĢne, erik,

elma, badem; sebzeler domates ve biber; tarla ürünleri ise haĢhaĢ ve Ģekerpancarıdır.

Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, organik tarımla uğraĢan

çiftçilerin çok büyük bir kısmının gül yetiĢtiriciliği ile uğraĢtığı, bunun yanı sıra katma değeri

yüksek olan organik tarımda öne çıkan ürünlerin kimyon, viĢne ve haĢhaĢ olduğu

görülmektedir.

Kütahya‟da sebze ve meyve üretimi ancak %4 gibi görece düĢük bir alanda

yapılabilmektedir. Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre domates, sivri biber,

salatalık, kiraz, elma, viĢne ve kestane Bölge ekonomisine önemli katkı sağlayan ürünler

olarak göze çarpmaktadır.

Manisa ilinde meyvelerden üzüm, zeytin, armut, elma, erik, ceviz, badem, kestane, çilek, ve

coğrafi iĢareti alınmıĢ kiraz; sebzelerden domates ve coğrafi iĢareti alınmıĢ kavun; tarla

ürünlerinden tütün ihraç potansiyeli olan ve katma değeri yüksek ürünler olarak öne

çıkmaktadır. Üzüm yetiĢtiriciliğinde uzmanlaĢmıĢ olan Manisa, Türkiye üzüm üretiminin

yarısından fazlasını gerçekleĢtirmektedir. Bunun yanı sıra, sofralık ve yağlık zeytin ile tütün

Manisa ilinin diğer yüksek getiri sağlayan ürünleridir (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).

UĢak ilinde ise katma değeri yüksek olarak değerlendirilebilecek tarım ürünleri leblebilik

nohut, tarhana, Sivaslı çileği, üzüm, haĢhaĢ, susam, Ģekerpancarı ve makarnalık buğday

olarak tespit edilmiĢtir.

Hedef A-1.1.1:

Bitkisel üretimde mevcut üretim tekniklerinde iyileĢtirmeye gidilecek ve modern

üretim teknikleri yaygınlaĢtırılacaktır.

Stratejik Öncelikler:

Çiftçilerin iyi tarım uygulamaları ve yeni üretim tekniklerine iliĢkin eğitimi ile ilgili

çalıĢmaların yaygınlaĢtırılması

Bilinçli tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve teĢvik edilmesi

Örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması

Termal kaynakların tarımsal üretimde kullanılmasına iliĢkin Ar-Ge ve inovasyon

çalıĢmalarının teĢvik edilmesi

Bölgede analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarların

modernize edilmesi

Tarımsal üretimde verim ve kalitenin arttırılması ve bu artıĢın sürekli kılınabilmesi için

baĢlıca öncelik yeni üretim tekniklerinin geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması, mevcut üretim

tekniklerinde ise iyileĢtirmeye gidilmesidir.

Bu kapsamda öncelikle üreticilerin eğitimi ile ilgili çalıĢmalar yaygınlaĢtırılacaktır. Kimyasal

ve biyolojik kalıntıların önlenmesi için tüm üretim tekniklerinde bilinçli tarım uygulamaları

desteklenecektir.

Ayrıca, Bölge‟de örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması, bu alanlardaki

inovasyon ve Ar-Ge çalıĢmalarının desteklenmesi ve Bölge‟nin en önemli potansiyellerinden

jeotermal kaynakların tarım uygulamalarında kullanılması amacıyla yeni tekniklerin

geliĢtirilmesi önceliklidir.



Söz konusu Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarını hızlandıracak, nihai ve ara ürünlerin kalitesini

etkileyen analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarlarda

modernizasyon yapılması ayrıca önem arz etmektedir.

Hedef A-1.1.2:

Bitkisel üretimin tüm aĢamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.


Çiftçilerin ve tarım iĢletmelerinin kaliteli ve sertifikalı tohum kullanmasının teĢvik

edilmesi

Bölgedeki paketleme ve ambalajlama tesislerinin sayı ve kapasitelerinin

arttırılması

Bölge genelinde gıda sertifikasyonlarının yaygınlaĢtırılması

Bitkisel üretimde kalitenin arttırılması ve bu kalite artıĢının rekabet gücüne yansıtılabilmesi

için gıda güvenliğinin sağlanması önem arz etmektedir. Bu amaçla Bölge dahilinde bitkisel

üretimde kaliteli ve sertifikalı tohum kullanılmasının üretici örgütleri tarafından

desteklenmesi ve teĢviklerin bu doğrultuda yönlendirilmesi önceliklidir.

Ayrıca güvenli ve hijyenik ambalajlama sistemleri oluĢturulması ve bu alanda faaliyet

gösteren iĢletmelerin sayı ve kapasitesinin arttırılması öncelikler arasında olup nihai

ürünlerde gıda sertifikasyonları yaygınlaĢtırılacaktır.

Hedef A-1.1.3:

Su kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacak ve Bölge’de sulu tarım

yaygınlaĢtırılacaktır.


Geleneksel sulama teknikleri yerine modern sulama tekniklerinin (damlama,

yağmurlama vb.) kullanılmasının desteklenmesi

Tarım alanlarının sulanmasına iliĢkin bilinçlendirme eğitimlerinin arttırılması

Bölge‟deki mevcut su kaynaklarının etkin kullanımını sağlamak amacıyla modern sulama

tekniklerinin kullanımı yaygınlaĢtırılacak ve çalıĢmalar bu doğrultuda yönlendirilecektir.

Ayrıca üreticilere sulu tarımın önemine dair bilinçlendirme eğitimleri verilecek, bu sayede

sulu tarımla elde edilecek verimin, kalitenin ve gelirin daha yüksek olacağı üreticilere

aktarılacaktır.

Hedef A-1.1.4:

Bölge genelinde tarımsal arazi planlaması yapılacaktır.


Bölge‟de üretime uygun yeni ürünlerin envanterinin çıkartılması

Envanter kapsamındaki ürünlere iliĢkin gerekli üretim tekniği ve toprak kalitesinin

belirlenmesi

Bölge‟deki tarım arazilerinin konum, verim, olanak ve tarımsal ürünlere

uygunluklarının belirlenmesi

Tarım Havzaları Projesi‟nin Bölge dahilinde uygulanmasının desteklenmesi



Çiftçi ve iĢletmelerin mevcut üretimlerini katma değeri daha yüksek ürünlere

yönlendirmesinin teĢvik edilmesi

Eğitici faaliyetlerin belirlenen envanterler ve üretim teknikleri kapsamında

gerçekleĢtirilmesi

Arazi planlamasının yapılması kapsamında orta ve uzun erimdeki ilk hedef, Bölge‟de üretimi

mümkün olan yeni ürün envanterinin çıkartılmasıdır. Envanter kapsamında belirlenmiĢ

ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla, ürünlerden en yüksek verimin elde

edileceği arazi türü ve üretim tekniğinin belirlenmesi gereklidir.

Bu çerçevede ilk olarak Bölge genelindeki tüm tarım arazilerinin konum ve alanları

belirlenecektir. Arazilerin verimlilik dereceleri, sulanma kapasiteleri ve ürünlere uygunlukları

tespit edilecek, ilgili kuruluĢlarca çiftçi ve iĢletmelere sağlanacak destekler bu tespitlerle

uyumlu olarak gerçekleĢtirilecektir. Yine bu kapsamda, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın

Tarım Havzaları Projesi‟nin Bölge dahilinde uygulanması desteklenecektir.

Ayrıca, üreticiyi yönlendirmek amacıyla tarım arazilerinin verim seviyesine göre Bölge‟de

halihazırda üretimi yapılan ve üretilebilecek yüksek katma değerli ürünlerin tespit edilmesi

ve bunların yetiĢtirilmesine iliĢkin çiftçi ve iĢletmelere gerekli eğitim ve bilgilendirmenin

yapılması önceliklidir. Bu kapsamda mevcut tarım alanlarında yem bitkileri, endüstriyel

bitkiler, yağlı tohumlar ve katma değeri yüksek meyve ve sebze üretimi yapılması teĢvik

edilecektir.




Kalkınma Planı‟nın 506. maddesinde, görece katma değeri yüksek ürünler elde edilen

hayvancılık faaliyetlerinde hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye,

meraların ıslahının ve kullanımının düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri üretiminin

arttırılmasına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilerek, AB‟ye katılım öncesi rekabet gücünün

arttırılması hedefi ortaya konulmaktadır.

Ayrıca 505. maddede üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten

sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aĢamalarında

baĢta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda

hijyeni olmak üzere çeĢitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği

ifade edilmiĢtir.

Orta Vadeli Program‟da yapılan tespitlere göre, tarımsal iĢletmelerde genel olarak

hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iĢletmelerin küçük ölçekli ve çok

parçalı yapıda olması verimliliğin düĢük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Yine Orta

Vadeli Program‟da, Türkiye‟de hayvancılık iĢletmelerinin genelde küçük ölçekli olduğu, birim

hayvan baĢına elde edilen verimlerin düĢük, yem bitkileri üretiminin yetersiz ve suni

tohumlama sayısının uluslararası ortalamaların altında olduğu ortaya konulmaktadır. Bu

çerçevede, hayvancılık sektöründe desteklerin yapısal dönüĢümü sağlayacak Ģekilde

düzenleneceği, ıslah çalıĢmaları ile hastalık ve zararlılarla mücadelenin ve kaliteli yem

bitkileri üretiminin artırılmasına öncelik verileceği belirtilmektedir.

Su ürünleri sektöründe ise kaynak yönetim sistemine yönelik kurumsal kapasitenin

geliĢtirileceği ve yetiĢtiriciliğin çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde

gerçekleĢtirilmesinin sağlanacağı ifade edilmektedir.


Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟deki iĢletme ölçeklerinin küçük ve aile iĢletmeciliğinin yaygın

olduğu, bu nedenle hayvan yetiĢtiriciliğinin etkin yapılamadığı, kalite ve verimde kayıp

yaĢandığı, hayvanların zamansız kesildiği ifade edilmiĢtir. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan

verilere göre Bölge‟de iĢletme baĢına düĢen ortalama büyükbaĢ hayvan sayısı 3‟tür. Bunun

yanında, Bölge‟de bulunan üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri

için maliyetlerinin yükseldiği ve bu nedenle etkin iĢletmecilik yapamadıkları belirtilmiĢtir.

Yine Tarım ÇalıĢtayları‟ndan elde edilen bilgilere göre Bölge‟de yem bitkilerinin analizine

yönelik laboratuvar ve kaba yem bitkileri (silajlık mısır, fiğ vb.) paketleme tesisi

bulunmamaktadır. Bu durum yem ürünlerinde istenilen kaliteye ulaĢılamamasına sebep

olmaktadır.

Diğer yönden Bölge‟de yüksek genetik yapılı ırklara sahip olunması, ıslah için devletin teĢvik

vermesi, yoğun ıslah çalıĢmalarının yapılıyor ve devam ettiriliyor olması süt verimini olumlu

yönde etkilemektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda, sütün kalitesini artırmak için gerekli olan soğuk

zincir depolarının yetersiz kaldığı ve etkin kullanılmadığı, aynı zamanda kalite ve fiyat


Hayvancılıkta verimin ve kalitenin arttırılması

A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Sektörel İlişki:

TARIM

Sektörel İlişki:

SANAYİ



sınıflandırmasına yardımcı olacak süt analiz laboratuvarının bulunmadığı hususuna vurgu

yapılmıĢtır. Ayrıca sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksikliği önemli

sıkıntılar arasında yer almaktadır.

Bunun yanı sıra Bölge‟de verim ve kaliteyi artıracak ve hayvancılık potansiyelini yükseltecek

hayvan kreĢleri, organize hayvancılık bölgesi, hayvancılık eğitim ve uygulama merkezleri ile

Ar-Ge merkezi mevcut değildir.

Ġl Tarım Müdürlükleri 2009 yılı verilerine göre TR33 Bölgesi yüzölçümünün %9,2„si çayır ve

meradan oluĢmaktadır. Ġller bazında ise Manisa`nın %2,9‟u; Afyonkarahisar`ın %20,1ì;

Kütahya`nın %7,5ì ve UĢak`ın %4,9ù çayır ve meradan oluĢmaktadır. Tarım

ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟de yeterince mera alanının olmadığı, mevcut mera alanı ıslah

çalıĢmalarının yetersiz kaldığı, meraların ortak kullanılmasında bilinç eksikliği olduğu dile

getirilmiĢtir.

ĠĢletme içi karıĢık hayvancılığın yapılması ve iĢletme ölçeklerinin küçüklüğü sebebiyle

veteriner hekim istihdam edilmemesi hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleyi

zorlaĢtırmakta, verim ve kaliteyi düĢürmektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda, Bölge‟de hayvan

hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin etkin Ģekilde yapıldığı ancak Afyonkarahisar‟ın

ulaĢımda geçiĢ güzergahı üzerinde olmasından dolayı hayvan hareketleri fazlalığının bu

noktada risk oluĢturduğu belirtilmiĢtir. Bu gibi riskleri azaltmak amacıyla ve hayvancılığın

Bölge ekonomisi için bu derece önemli olmasından dolayı hastalıklara yönelik gerekli

araĢtırma merkezlerinin ve laboratuvarlarının kurulması gerektiği vurgulanmıĢtır.

Ayrıca Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge genelinde entegre iĢletme modelinin yaygın olmadığı

tespit edilmiĢtir. Bunun yanı sıra Bölge‟de sınıflandırma, ambalajlama ve depolama

tesislerinin yetersiz olduğu görülmektedir. Bölge genelinde Afyonkarahisar dıĢında kırmız et

iĢleme tesislerinin yetersiz olduğu göze çarpmaktadır.

Yine Tarım ÇalıĢtayları‟nda, Bölge‟de tarıma dayalı sanayi sektörüne yapılan yatırımın,

Bölge‟nin tarım potansiyeli göz önüne alındığında yeterli olmadığı sonucuna varılmıĢtır.

Bölge‟de büyük ölçekli süt ve süt ürünleri iĢleme tesislerinin yeterli olmaması kalite ve

pazarlama konusunda sorunlara yol açmaktadır.

Su ürünleri incelendiğinde ise Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre

Bölge‟de su ürünleri üretim ve iĢleme tesisi sayısı 51‟dir. Bu tesislerde alabalık ve aynalı

sazan yetiĢtiriciliği yapılmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, bir önceki yıla nazaran, iç

sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken TR33 Bölgesi‟nde %38 ile ciddi bir

artıĢ gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda yetiĢtiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye

üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32‟lik oran ile iç

sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi‟nde ise %93‟lük bir paya sahiptir.

Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟nin su ürünleri üretimini arttırabilecek kapasiteye sahip olduğu

ve bu konuda yatırımı devam eden ve yatırım yapmayı planlayan firmaların mevcut olduğu

dile getirilmiĢtir. Ayrıca iĢleme tesislerinin de sayısının arttırılması gerektiği belirtilmiĢtir.

Hedef A-1.2.1:

Hayvansal üretimde tesisleĢme sağlanacaktır.


Modern entegre üretim tesislerinin kurulması

Mevcut üretim ve iĢleme tesislerinde kalite ve kapasitenin arttırılması

Bölge dahilinde organize hayvancılık bölgelerinin kurulması

Küçük ölçekli üreticilerin ortak üretim tesisleri kapsamında örgütlenmesi



ĠĢletmelerde bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinin ayrılması

Su ürünleri üretim tesislerinin sayısının arttırılması

Hayvansal üretimde kalitenin ve verimin arttırılması açısından, üretimin tesisler dahilinde

profesyonel yönetim anlayıĢıyla gerçekleĢtirilmesi büyük önem teĢkil etmektedir.

Önemli bir hayvancılık potansiyeline sahip Bölge‟de, söz konusu potansiyeli yüksek katma

değere dönüĢtürebilecek modern entegre üretim tesislerinin kurulması önceliklidir.

Yeni tesislerin kurulmasına ek olarak, mevcut hayvansal üretim ve gıda iĢleme tesislerinde

nitelik ve kapasitenin arttırılması katma değer yaratılması bakımından önem arz etmektedir.

Yine bu kapsamda, köy içi ve ev altı hayvancılık iĢletmeleri, yerleĢim alanları dıĢında

belirlenen hayvancılık bölgelerine yönlendirilecek, ayrıca Bölge‟de organize hayvancılık

bölgelerinin kurulması desteklenecektir. Hayvansal ürünlerin kalitesini, verimini ve

pazarlanmasını kolaylaĢtırması ve maliyetleri azaltması nedeniyle küçük üreticilerin bir araya

gelerek ortak üretim tesisleri kurması gerekmektedir.

Hayvansal üretimde verim ve kalitenin arttırılması adına hayvansal ve bitkisel üretimin ayrı

ayrı tesislerde yapılması ve hayvancılığın ayrı bir meslek olarak algılanması yönünde

çalıĢmalar yapılacaktır.

Son olarak, Bölge‟de su ürünleri tesislerinin sayısının arttırılması öncelikli olup bu konudaki

potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla teĢviklerin sağlanması önem arz etmektedir.

Hedef A-1.2.2:

Hayvan soylarının ve mera alanlarının ıslah çalıĢmalarına yönelik faaliyetler

arttırılacaktır.


Suni tohumlamanın ve kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılması

Hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadelede modern yöntemlerin kullanılması

Hayvan hastalıkları araĢtırma merkezi ve laboratuvarlarının kurulması

Dönemsel hayvan ve hayvansal üretim planlamasının yapılması

Mevcut mera alanlarının tespiti ve mera alanı kullanım planlamasının yapılması

Hayvan veriminin arttırılması kapsamında orta erimde Bölge dahilinde suni tohumlamanın ve

kaliteli yem bitkileri üretiminin teĢvikler vasıtasıyla arttırılması amaçlanmaktadır. Hayvan

hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin desteklenmesi kapsamında ilgili kurum ve

örgütlenmelerin etkinliklerini arttırmaları ve modern teknikler kullanmaları önceliklidir.

Ayrıca geçiĢ güzergahında olan bölgelerde sürü takibinin yapılması ve hayvanların kayıt

altına alınmasına iliĢkin denetimler arttırılacaktır. Hastalıklara yönelik gerekli araĢtırma

merkezlerinin ve laboratuvarların Bölge dahilinde kurulması büyük önem arz etmektedir.

Yine bu kapsamda hayvanların genetik ıslahlarına iliĢkin çalıĢmaların Bölge‟de kurulacak

araĢtırma merkezleri çerçevesinde yapılması desteklenecektir. Dönemlik hayvan ve

hayvansal üretim planlanmasının yapılmasına iliĢkin eğitimlere öncelik verilecek, piyasa

koĢulları doğrultusunda hayvan kesim dönemlerine iliĢkin bilgilendirmeler yapılacaktır.

Mera alanlarının ıslah edilmesi kapsamında ise mera alanlarında sürdürülebilirliğin

sağlanması amacıyla gerekli denetim mekanizmalarının oluĢturulması amaçlanmaktadır.

Bölge‟deki tüm mevcut mera alanlarının büyüklük ve yoğunlukları tespit edilecek ve bu

çerçevede kullanım planlaması yapılacaktır.



Hedef A-1.2.3:

Hayvansal üretim aĢamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.


YetiĢtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanımının arttırılması

ĠĢletmelerde veteriner ve danıĢman istihdam oranının arttırılması

ĠĢletmelerde kalite yönetim sistemlerinin yaygınlaĢtırılması

Bölge‟de paketleme tesislerinin kapasite ve kalitelerinin arttırılması

Hayvancılıkta gıda güvenliği, gerek üretim kalitesinin baĢlıca göstergelerinden olması,

gerekse üretim koĢullarıyla doğrudan iliĢkili olması bakımından önem arz etmekte olup

ürünlerin katma değerini arttıran baĢlıca unsurlardandır.

Bu amaçla, yetiĢtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanılması ve iĢletmelerde veteriner

istihdamı özendirilecektir. Ayrıca üretici birliklerinin eğitici faaliyetlerini arttırması sağlanacak

ve iĢletmelerin kalite yönetim sistemlerini kullanması teĢvik edilecektir.

Üretimde tesisleĢmenin sağlanması kapsamında da belirtildiği üzere, Bölge‟de gıda

güvenliğinin en önemli göstergelerinden olan paketleme tesislerinin kurulması teĢvik

edilecektir.




Kalkınma Planı‟nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini

sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve ülkemizin AB‟ye üyeliği sonrasında Birlik

içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüĢüme öncelik verilmesi gerekliliği

belirtilmiĢtir. Bu doğrultuda, mevcut iĢletmelerin yenilik kapasitelerini geliĢtirici Ģekilde

biliĢim ve teknolojiden faydalanmaları sağlanacak, modern yönetim anlayıĢıyla iĢletmelerin

yeniden yapılanma, pazarlama yönetimi ve risk yönetimi konusunda yeteri kadar bilgi sahibi

olmaları teĢvik edilecektir. Bilgi temelli büyüme stratejileri ile iĢletmelerin hem yurtiçi hem

de yurtdıĢı pazarlarda rekabet gücünün pekiĢtirilmesi önceliklidir.

Kalkınma Planı‟nın 498. maddesi, tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan katkıda

bulunacak Ģekilde; yüksek üretim değeri bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması

amacıyla tarım iĢletmelerinde gözlenen arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine yönelik

olarak toplulaĢtırma yatırımlarının yaygınlaĢtırılacağını ifade etmektedir.

Kalkınma Planı‟nın 510. maddesinde üretici örgütlenmesine iliĢkin mevzuat ele alınarak,

üreticilerin değiĢik amaçlara uygun Ģekillerde verimliliği ve pazarlamada rekabet gücünü

artırıcı yönde örgütlenmelerinin destekleneceği belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nda yer alan üst ölçekli kararlara ek olarak tarım ürünlerinin ticaretini

kolaylaĢtırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluĢturmak, malların emniyetini

sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar

tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo iĢleticilerinin kiĢiler arasında

ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini

temsil eden ve finansmanını, satıĢını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak ve

standartları belirlenmiĢ tarım ürünlerinin ticaretini geliĢtirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı

depoculuk sisteminin kuruluĢ, iĢleyiĢ ve denetimine iliĢkin usul ve esasları düzenlemek

amacıyla 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu 17.02.2005 tarihli Resmi

Gazete‟de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir.

Orta Vadeli Program‟da yapılan tespitlere göre tarımsal iĢletmelerde genel olarak hayvancılık

ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iĢletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda

olması verimliliğin düĢük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Bu eksen doğrultusunda

programda belirtildiği üzere, toprak ve su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yöntem

ve araçlara öncelik verilecek ve üreticilerin, faaliyetlerinde verimliliği ve pazarlama

imkanlarını geliĢtirmek üzere ticari iĢletmelere dönüĢümü yönünde örgütlenmeleri

desteklenecektir.

Orta Vadeli Program‟da, sürdürülebilir ihracat artıĢını sağlamak amacıyla yenilikçiliğe ve Ar-

Ge‟ye dayalı, katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama

süreçlerinin destekleneceği belirtilmiĢtir.

Yine Orta Vadeli Program‟da, geleneksel ihracat sektörlerinde katma değer artıĢı

sağlanmasına yönelik olarak tasarım, marka, pazarlama ve tanıtım konusundaki mevcut


Tarım işletmeciliğinin geliştirilmesi

A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Sektörel İlişki:

TARIM



desteklerin çeĢitlendirilip geliĢtirileceği vurgusu yapılarak ihracatta pazar çeĢitliliği stratejisi

kapsamında küresel krizden nispeten daha az etkilenmesi beklenen komĢu ve çevre ülkeler,

Afrika ülkeleri ve Asya-Pasifik ülkelerine yönelik ihracatın arttırılmasının sağlanacağı dile

getirilmiĢtir.


Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuca göre yöresel ürünlerin pazarlanması noktasında önemli

sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bölge‟de bilinçli pazar araĢtırması yapan kiĢi ve kurumlar yok

denecek kadar az olup üreticinin bu yönde yaĢadığı sorunların çözümüne yönelik aldığı

destek yetersizdir.

Uluslararası pazarlara yönelik kaliteli ürün yetiĢtirilse de sınıflandırma, depolama ve

ambalajlama ünitelerinin eksikliğinden ötürü ürün kalitesinde yaĢanan kayıplar ihracatı

olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun yanı sıra aktif üretici birlik ve örgütlerinin olmadığı,

çiftçilerin bu anlamda yalnız kaldığı ve en büyük karı elde edenlerin yine aracılar olduğu

görülmektedir.

Tarım ÇalıĢtayları‟nda edinilen bilgilere göre tarımsal iĢletmelerin ekonomik anlamda verimli

bir Ģekilde faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak

belli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Ancak Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgilere

göre; Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi TR33 Bölgesi‟nde de tarımsal iĢletmelerin arazi

yapıları miraslar yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iĢletmeye elveriĢli olmayan bir

hale gelmiĢtir. Bu araziler büyük oranda küçük ölçekli aile iĢletmeleri tarafından

kullanılmaktadır. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre, Bölge‟de

ortalama arazi büyüklüğü 36 dekardır.

Yine Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuca göre, birleĢtirilmiĢ iĢletme modellerinin Bölge‟de

uygulamasının yok denecek kadar az olduğu tespit edilmiĢtir. Bölge‟de arazi

toplulaĢtırmasının istenen düzeyde gerçekleĢtirilemediği, çalıĢmaların sürdüğü ancak mevcut

miras hukuku, halkı ikna etmede yaĢanan zorluklar ve itilaflı tapuların fazla olması nedeniyle

toplulaĢtırma çalıĢmalarında sıkıntılar yaĢandığı ve sürecin bir hayli uzadığı dile getirilmiĢtir.

ĠĢletmelerin yeterli ekonomik büyüklüğe sahip olmamalarından dolayı teknik personel

(veteriner hekim, ziraat mühendisi vb.) veya danıĢman istihdam edemedikleri ve bu nedenle

optimal tarım iĢletmeciliğinin yapılamadığı ifade edilmiĢtir.

Çiftçi genel olarak ekonomiye katkısı olmadan kendi ihtiyaçlarını karĢılamak üzere üretim

yapmakta, üretim planlamasını gerçekleĢtiremediği için takip eden her sene geçmiĢte

popüler olan ürünlere yönelmekte, dolayısıyla ertesi yıl arz fazlasına sebep olmakta ve

ihracata yönelik üretimden ziyade iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Üretim planlaması

yapmayan ya da yapamayan çiftçinin ürünü, pazarlama eksikliği sebebiyle çiftçinin elinde

kalmakta ya da değerinden düĢük ücrete satılmaktadır.

Çiftçilerin doğru üretim planlaması yapmasını sağlamak ve pazarlama faaliyetlerine destek

olmak amacıyla kurulmuĢ kooperatifler daha çok yerli pazarda rol oynadıkları, üretim ve

pazarlama konusunda çiftçilerin doğru bir Ģekilde yönlendirilmesinde yeterince etkin

olamadıkları yönünde eleĢtirilmektedirler. Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlara göre

kooperatifçilik mantığı, birlik olma düĢüncesi ve ortaklık kültürü Bölge‟de tam manasıyla

kavranabilmiĢ değildir. Örgütlerin bir pazarlama kurumu gibi görülmeyip sadece destek alma

aracı olarak kullanılması bu kurumların iĢlevselliğini baltalamaktadır. Ayrıca üretim

planlamasının yetersiz olması sebebiyle toprak yorgunluğu ve toprak çoraklaĢmasının da

verim ve kalite üzerinde olumsuz etkilerinin olduğu belirtilmiĢtir.

Tarım ÇalıĢtayları‟nda dile getirildiği Ģekliyle tarımda kayıt dıĢılığın yüksek olmasından dolayı

ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması gerekmektedir.



TR33 Bölgesi illeri, tarımsal ürün zenginliği ve çeĢitliliğine sahiptir. Bitkisel üretim değerleri

itibarıyla TR33 Bölgesi Türkiye‟de 4. sıradadır. Söz konusu ürün çeĢitliliği içerisinde Bölge‟ye

özgü ürünler, Bölge‟nin tarıma dayalı iç ve dıĢ pazar potansiyelinin arttırılması açısından

önem arz etmektedir. Yüksek katma değer potansiyeline sahip Bölge‟ye özgü baĢlıca ürünler

arasında üzüm, zeytin, tütün, kiraz, viĢne, erik, elma, çilek, badem, ceviz, kestane,

domates, biber, kavun, pamuk, haĢhaĢ, nohut ve susam sıralanabilir. Tarım

ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlar doğrultusunda, bu ve benzeri meyve türlerinden yeterince

yararlanılamadığı ifade edilebilir.

Manisa‟da zeytin ve üzüm yetiĢtiriciliği ile bu ürünlerin türevlerinin önemli ihraç potansiyeli

bulunmasına rağmen, bu alanlarda yatırım eksikliği bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda tütün

üretiminde azalma olduğu bilinmekle birlikte, söz konusu alanda stratejik yatırımlarla

Bölge‟ye getiri sağlanması mümkündür.

UĢak ilinin, Türkiye‟de üretilen leblebilik nohutun %55‟ini tedarik ettiği bilinmektedir. Ancak,

leblebi üretiminin ağırlıklı olarak Bölge dıĢında gerçekleĢmesi, Bölge içerisinde bu alanda

yatırım yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Bölge‟de yetiĢtirilen pek çok ürünün markalaĢma süreci henüz tamamlanamadığı için ürünler

yarı mamul halde farklı Ģehirlere giderek iĢlenmekte ve pazarlanmaktadır.

Hedef A-1.3.1:

Tarım iĢletmelerinin ölçek büyüklükleri arttırılacaktır.


Arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması

ĠĢbirliği ve ortaklıkların getireceği faydalar hakkında eğitim verilmesi

Bölgede organize gıda bölgelerinin kurulması

Tarım iĢletmelerindeki küçük ölçekli olması ve aile iĢletmelerinin kurumsallaĢamaması ülke

genelinde olduğu gibi TR33 Bölgesi‟nin de en önemli sorunları arasındadır. Bu durum tarım

iĢletmeciliğinin geliĢmesini engelleyen baĢlıca unsurlardandır.

Ölçek büyüklüğünü arttırmak amacıyla küçük ölçekli tarım ve gıda iĢletmelerinin

birleĢmelerinin sağlanması ve bu kapsamda arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması

öngörülmektedir. Söz konusu iĢbirliklerinin istihdamı olumsuz etkileyecek boyutta olmaması

önceliklidir.

ĠĢletmelerin ortak çalıĢmalarını desteklemek amacıyla organize gıda bölgelerinin

oluĢturulması desteklenecektir. Son olarak, düzenlenecek eğitici faaliyetler ile kurulacak

ortaklıklar sayesinde üreticilerin farklı pazarlara eriĢim düzeylerinin arttırılması

amaçlanmaktadır.

Ortaklık ve birleĢmelerin sağlanamadığı durumlarda ise iĢletmelerin ortak hareket ederek

sermaye ve pazarlama kapasitelerini arttırmaya yönelik çalıĢmaları teĢvik edilecek olup

üretici örgütlenmelerinin bu amaçlı çalıĢmaları desteklenecektir. “Kırsal Kesimlerde Üretici

Örgütlerinin Etkinliğinin Arttırılması” stratejik amacı altında söz konusu stratejiler

detaylandırılmıĢtır.

Hedef A-1.3.2:

Tarım iĢletmelerinin kurumsallaĢması sağlanacaktır.


KurumsallaĢma eğitimlerinin ve profesyonel yöneticiliğin yaygınlaĢtırılması



ĠĢletmelerin teknik ve fiziki altyapısının güçlendirilmesi

ĠĢletmelerde eğitimli teknik personelin istihdam edilmesi

ĠĢletmelerce dönemsel üretim planlamasının yapılması

Tarım iĢletmelerinde kurumsallaĢmanın sağlanması, rekabet gücünün arttırılması

bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda ilk olarak çiftçiliğin meslek olarak

benimsenmesine yönelik eğitimler verilecek ve iĢletmelerde profesyonel yöneticilik

özendirilecektir. ĠĢletmelerde veteriner ve ziraat mühendisi gibi teknik personelin istihdam

edilmesi teĢvik edilerek kurumsallaĢmalarına destek sağlanacaktır.

Bölge‟de yer alan tarım iĢletmelerinin daha profesyonel bir Ģekilde yönetilebilmesi için

iĢletme yönetimi, pazarlama yönetimi, satıĢ yönetimi, tedarik zinciri yönetimi ve risk

yönetimi gibi nitelik arttırıcı eğitimlere ağırlık verilecektir. Söz konusu eğitimlerde mevcut

üretici birliklerinin daha aktif rol almaları teĢvik edilecektir.

Bilgiye eriĢim kolaylığının sağlanması ve kurumsal kapasitenin düzenli olarak arttırılabilmesi

amacıyla iĢletmelerde biliĢim altyapısı güçlendirilecektir.

Piyasa talepleri doğrultusunda Bölge‟deki ürün çeĢitliliğinin arttırılması ve dönemsel olarak

katma değeri yüksek olan tarım ürünleri envanterinin çıkartılması amaçlanmaktadır. Bu

çerçevede ilk olarak söz konusu ürünlere iliĢkin altyapı çalıĢmalarının tamamlanması,

iĢletmelerin dönemsel üretim planlamalarında söz konusu ürünlere öncelik vermelerinin

eğitici faaliyetler yoluyla teĢvik edilmesi ve sağlanacak desteklerin bu envanter

doğrultusunda yönlendirilmesi önceliklidir.

Hedef A-1.3.3:

ĠĢletmelerde modern pazarlama teknikleri kullanılarak tarımsal ürünlerin etkin

pazarlanması sağlanacaktır.


Ürün talep projeksiyonlarının yapılması

Pazar analizlerinin yapılması

Farklı pazarlara yönelimin sağlanarak pazar çeĢitliğinin yaratılması

Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin geliĢtirilmesi

Ulusal ve uluslararası fuarlarda ürün tanıtımlarının gerçekleĢtirilmesi

Ürünlere iliĢkin coğrafi iĢaretlerin alınması ve markalaĢmanın sağlanması

Uluslararası ortaklık ve iĢbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi

Yeni pazarlama teknikleri ile birlikte ürün talep projeksiyonları da dikkate alınarak

pazarlama ağlarının etkin kılınması amaçlanmaktadır. Bu sürecin iyi değerlendirilebilmesi

için pazar analizleri yapılarak iĢletmelerin yönlendirilmesi önem arz etmektedir.

Modern pazarlama teknikleri kullanılarak iĢletmelerin farklı pazarlara yönelimi teĢvik

edilecektir. Bu kapsamda pazar çeĢitliliğinin sağlanması öncelikli olup Bölge‟de organize

piyasa oluĢturulması ve ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması desteklenecektir.

Tarımsal iĢletmeciliğin geliĢtirilmesi çerçevesinde, ürünlerin ticaretini kolaylaĢtırmak ve

geliĢtirmek için lisanslı depoculuk faaliyetleri teĢvik edilecektir. Bu amaçla Bölge‟de

depolama tesislerinin sayı ve niteliklerinin arttırılması amaçlanmaktadır.

Bölge‟deki tarım ürünü çeĢitliliği dikkate alınarak katma değeri yüksek tarım ürünleri

ihracatının artırılmasına yönelik pazarlama ve uluslararası ortaklık kurma faaliyetleri teĢvik



edilecek, bu ürünlerin uluslararası ticaretinin geliĢtirilmesi yoluyla tarımsal teknoloji

transferinin gerçekleĢtirilmesine katkı sağlanacaktır.

Bölge‟de üretilen ve katma değeri yüksek ürünler ile bölgeye özgü ürünlerin coğrafi

iĢaretlerinin alınması sağlanacak ve markalaĢma faaliyetleri desteklenecektir. Bölgesel,

ulusal ve uluslararası pazarlama ağlarını geliĢtirecek ve ticaret potansiyelini artıracak

pazarlama ve markalaĢmaya dönük eğitimlerin verilmesi önceliklidir.

Bölge‟de üretimi yapılan ve markalaĢma potansiyeli bulunan tarımsal ürünlerin tanınırlığının

sağlanması amacıyla, ulusal ve uluslararası fuar ve organizasyonlarda söz konusu ürünlerin

tanıtımlarının yapılması teĢvik edilecektir.




Kalkınma Planı‟nda “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi” baĢlığı altında yer alan 475. ve

476. maddelerde verimliliğin ve rekabet gücünün artırılması için Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik

üretecek Ģekilde ve pazara yönelik olarak tasarlanması, teknoloji geliĢtirme amaçlı

giriĢimciliğin özendirilmesi ve yenilikçi düĢüncelerin hayata geçirilmesi için risk sermayesi ve

benzeri araçların yaygınlaĢtırılması gerektiği ortaya konmuĢtur.

Bununla birlikte özel sektörün belirlenen alanlarda araĢtırma enstitüleri ve/veya merkezleri

kurmasının teĢvik edileceği açıkça belirtilerek, ulusal yenilik sistemi ve bunun kapsamındaki

kurum ve kuruluĢların daha etkin olması için revizyona tabi tutulacağı ifade edilmiĢtir. Ayrıca

yerli kaynakların katma değere dönüĢtürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetlerinin

destekleneceği belirtilmiĢtir. “Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına

GeçiĢin Sağlanması” baĢlığı altındaki 535. maddede, orta ve yüksek teknoloji sektörlerinde

Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapısına öncelik verileceği ifade edilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 485. maddesinde, baĢta AB ülkeleri olmak üzere bilim ve teknoloji

alanında yetkin olan ülkeler ile bilgi ve teknoloji transferi amaçlı iĢbirliği faaliyetlerinin

yürütülmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nda, günümüzde imalat sanayinin yüksek

teknoloji kullanılan sektörlerinde Ar-Ge harcamalarının payının oldukça yüksek olduğu

belirtilmiĢtir. Bu nedenle bu sektörlerde bilgi ve teknoloji üretimi rekabet gücünün belirleyici

unsurları iken düĢük teknoloji sektörlerinde ise iĢgücü maliyeti belirleyici unsurdur. Her iki

grupta da ana sektörlerin alt faaliyet alanlarında bilgi ve yenilikçiliğin rekabet gücü

farklılıkları yaratabildiği gözlenmektedir.

AB Lizbon 2020 Strateji Belgesi‟nde daha rekabetçi bir ekonomiye ulaĢmak için ortaya

konulan vizyonun temel boyutlarından bir tanesi bilgi ve inovasyona dayalı geliĢen bir

ekonomi oluĢturmak olduğu ifade edilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 524. maddesinde orta ve ileri teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz

eĢya, makine, elektronik sektörlerinde Türkiye‟nin dünyada önemli üretim merkezlerinden

biri haline geleceği hedefi dile getirilmiĢ, Ar-Ge ve yenilikçiliğin önemine ve rekabet gücü

üzerindeki etkisine vurgu yapılarak, ekonominin rekabet gücünü arttırmak ve dünya

ihracatından daha fazla pay almak üzere yüksek katma değerli mal üretiminin artırılması

temel amacı etrafında, imalat sanayinin dıĢa dönük bir yapı içerisinde ekonomik büyümeyi

sürükleyen temel sektör olması hedeflenmektedir.

Ayrıca Orta Vadeli Program‟da, imalat sanayinde yüksek katma değerli mal üretiminin

arttırılarak, yapısal dönüĢümün hızlandırılması temel amacı belirlenmiĢ, orta ve yüksek

teknolojili sektörler baĢta olmak üzere sanayi ihracatının artırılacağı ve yapısal dönüĢüme

yönelik giriĢimlerin destekleneceği belirtilmiĢtir.


İmalat sanayinde üretim kapasitesinin ve ürünlerin katma değerinin

arttırılması

A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Sektörel İlişki:

SANAYİ

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ




TR33 Bölgesi‟nde mevcut sanayinin çeĢitliliği önemli bir sanayi alt yapısına iĢaret

etmektedir. Ġstatistiki veriler ve saha çalıĢmaları (çalıĢtaylar ve mülakatlar) sonucunda da

görüldüğü üzere, teknoloji odaklı elektrik-elektronik ürünleri, önemli otomotiv yan sanayi

yapılanmaları, deri ve tekstil, baĢta hayvansal ürünlere dayalı gıda sanayi olmak üzere gıda

imalatı, seramik, maden ve madene dayalı sanayi yapıları Bölge illerinde mevcut durumda

ön plana çıkan sektörlerin baĢlıcalarıdır. Özellikle, Afyonkarahisar‟da gıda ve madene dayalı

sanayi; Kütahya‟da madene dayalı sanayi, seramik, otomotiv yan sanayi; Manisa‟da

elektrik- elektronik, beyaz eĢya, otomotiv yan sanayi ve gıda; UĢak‟ta ise deri, tekstil,

seramik ve geri dönüĢüm sektörleri ön plana çıkmıĢtır.

Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında düzenlenen Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen

sonuçlara göre, Bölge‟de iĢletmelerin söz konusu sektörlerde rekabet gücünün korunması ve

arttırılması amacıyla üretim faktörlerinde verimlilik sağlayıcı tedbirlerle birlikte asli olarak

Ar-Ge ve inovasyon yatırımları yaparak üretim yöntem ve süreçlerini geliĢtirmeleri

gerekmektedir. Ar-Ge ve inovasyon yatırımlarının getirileri orta ve uzun vadede üretimde

katma değerin artmasını sağlayacaktır.

ÇalıĢtay sonuçlarına göre, nihai ürün geliĢtirebilmenin bir diğer unsurunun tasarım olduğu

ön plana çıkmıĢtır. Tüm bu unsurlar, iĢletmelerin markalaĢma ve marka yaratma kabiliyetini

arttırarak ulusal ve uluslararası pazar paylarının geniĢletilmesinin önünü açacaktır. Ancak,

yapılan çalıĢmalar doğrultusunda, halihazır durumda bölgedeki iĢletmelerin marka yaratma

becerilerinin, bölge kapasitesinin altında olduğu tespit edilmiĢtir.

Söz konusu tasarıma ve markalaĢmaya yönelik tedbir ve yatırımların hayata geçirilmesi

Bölge‟de özellikle tekstil, deri ve mermer sektörleri için elzem görülmektedir. Mermerde blok

üretim ve ihracatın yanında tasarım kapasitesinin geliĢtirilmesi, bu çerçevede Ġtalya ve

Ġspanya gibi marka değerine sahip üretim merkezleriyle rekabet Ģansının arttırılması bu

kapsamda bir örnek teĢkil edecektir.

Mevcut sanayinin rekabet gücünü arttırma hedefinin yanında, geliĢme potansiyeli bulunan

yeni sanayi kollarının geliĢimi TR33 Bölgesi açısından kritik öneme sahiptir. Bölge‟de önemli

bir sanayi ürünü olan seramiğin, otomotiv veya yalıtım gibi pek çok farklı sektörde alternatif

kullanım alanının olduğu bilinmektedir. Ayrıca Manisa ilinde mevcut olan ve bölgenin toplam

sanayi ihracatının %74‟ünü gerçekleĢtiren elektrik–elektronik sektörü, yan sanayi kollarının

geliĢtirilebileceği baĢlıca sektörlerdendir.

Bölge‟deki inovasyon kapasitesinin bir göstergesi olarak Türk Patent Enstitüsü (TPE)‟ye

yapılan endüstriyel tasarım baĢvurularına bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nde 2009 yılı için

Manisa`dan 68, Kütahya`dan 49, Afyonkarahisar`dan 13, ve UĢak`tan 7 adet olmak üzere

toplam 137 adet baĢvurunun yapıldığı ve TR33 Bölgesi endüstriyel tasarım baĢvurularının

Türkiye`deki toplam baĢvuruların sadece %2,31ìni oluĢturduğu görülmektedir. Bölgedeki

sanayi potansiyeli değerlendirildiğinde, söz konusu oran oldukça düĢük kalmaktadır.

2009 yılında Türkiye‟de tescillenen 456 adet patentin 23‟ü TR33 Bölgesi kaynaklı olup bunun

21 adedi Manisa iline ve 1‟er tanesi de Kütahya ve Afyonkarahisar illerine aittir.

Hedef A-2.1.1:

Ġmalat sanayinde faaliyet gösteren iĢletmelerin Ar-Ge çalıĢmaları ve inovasyon

kapasiteleri arttırılacaktır.


Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının desteklenmesi



Deri, tekstil, mermer ve madene dayalı sanayiler öncelikli olmak üzere tasarım

faaliyetlerinin desteklenmesi

ĠĢletmelerde Ar-Ge birimi kurulmasının desteklenmesi

Sanayinin yeni eksenlerde geliĢmesi, yeni ürün geliĢtirme odaklı araĢtırma ve yatırımların

hayata geçirilmesi Bölge sanayisini daha dinamik bir yapıya kavuĢturacaktır. Söz konusu

ürünlerin yenilikçilik boyutunun olması, ulusal ve uluslararası düzeyde marka yaratılması,

buna bağlı olarak etkin pazarlama yöntemlerinin uygulanarak ihracatın arttırılması Bölge‟de

sanayi profilinin geliĢimi açısından öncelik arz etmektedir.

Bölge‟de ön plana çıkan sektörler olan elektrik-elektronik, mermer ve seramik, madene

dayalı sanayi, tekstil ve deri, gıda ve tarıma dayalı sanayi baĢta olmak üzere diğer imalat

sanayi kollarında rekabet gücünün geliĢtirilmesine yönelik Ar-Ge, inovasyon ve tasarım

faaliyetleri desteklenecektir.

Ayrıca iĢletmelerin değiĢen rekabet koĢullarına ayak uydurabilmeleri için Ar-Ge birimleri

kurmaları özendirilerek, ürün inovasyonlarının süreklilik kazanması amaçlanmaktadır.

Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının bölge genelinde arttırılması amaçlanmaktadır. Ġl

merkezlerini kapsayan Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri bu stratejide öncelikli alanlardır.

Hedef A-2.1.2:

Ġmalat sanayi ürünlerinin tanınırlığı arttırılacaktır.


Ürünlerde markalaĢmanın arttırılması

Tanıtım çalıĢmalarında modern pazarlama tekniklerinin kullanılması

Fuar, kongre v.b. organizasyonlara iĢletmelerin katılımlarının teĢvik edilmesi

ĠĢletmelerin pazarlama yönetimi ve müĢteri iliĢkileri yönetimi fonksiyonlarına

ağırlık verilmesi

Katma değerin arttırılması amacıyla ürünlerde inovasyon ve kalite artırımı çalıĢmalarıyla

eĢgüdümlü olarak sanayide markalaĢmanın teĢvik edilmesi, marka ve patent tescilleri

konusunda gerekli çalıĢmaların ve teĢviklerin sağlanması önceliklidir.Ayrıca ihracatı

arttırmak amacıyla uluslararası pazarların çeĢitlendirilmesini sağlayacak tanıtım çalıĢmaları

arttırılacak, Bölge‟de sanayi ve ticarete yönelik fuarların açılması teĢvik edilecektir. Söz

konusu fuarlar için Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri öncelikli alanlardır.

Yine bu kapsamda gerek ulusal gerekse uluslararası fuar ve organizasyonlara katılımın

sağlanmasına iliĢkin faaliyetlere öncelik verilecek, iĢletmelerin ürünlerle birlikte yeni

teknolojileri tanıtmaları teĢvik edilecektir. Son olarak, iĢletmelerin pazarlama ve tanıtım

teknikleri ile müĢteri iliĢkileri konularında kapasitelerinin geliĢtirilmesine yönelik eğitim

programları desteklenecektir.




Kalkınma Planı‟nın 541. maddesinde iĢletmelerin fiziki altyapı ihtiyaçlarının karĢılanacağı, ağ

oluĢturma ve kümelenme giriĢimlerinin destekleneceği belirtilmiĢtir. Ek olarak 542.

maddede yüksek katma değerli üretim yapısına geçiĢte ulusal ve uluslararası düzeyde

iĢbirliğine önem verileceği, iĢletmelerin dünyaya açılmalarını kolaylaĢtırmak üzere yabancı

sermaye yatırımları özendirileceği belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın “Bölgesel GeliĢme Ekseni” altındaki 669. maddesinde ise, sürükleyici

sektörler liderliğinde ve güçlendirilmiĢ sosyal ağ yapısı içinde kümelenmelerin

desteklenmesinin sağlanacağı belirtilmiĢtir. Bu çerçevede; yerel kümelenme alanlarını

destekleyici, kümedeki aktörler arasında iĢbirliğini artırıcı ve kümenin dünya piyasaları ile

entegrasyonunu sağlamaya yönelik mekanizmaların oluĢumunun özendirileceği ifade

edilmiĢtir.

Ayrıca DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM) ile Merkezi Finans ve Ġhale Birimi (MFĠB)‟nin ortaklaĢa

yürüttüğü, AB tarafından desteklenen “Türkiye‟de Kümelenme Politikasının GeliĢtirilmesi

Projesi” kapsamında ulusal küme politikasının geliĢtirilerek daha rekabetçi bir Türkiye

vizyonuyla, ulusal rekabetçilik kapasitesinin artırılması için iĢ kümelerinin kabiliyet ve

yenilikçilik kapasitesinin artırılması hedeflenmektedir.

Kalkınma Planı‟nın “Bilgi ve ĠletiĢim Teknolojilerinin YaygınlaĢtırılması” baĢlığı altında ise

bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarının geliĢtirilmesinin gerekliliğinden bahsedilmiĢ, buna

bağlı olarak elektronik haberleĢme sektöründe rekabetin artırılması, alternatif altyapı ve

hizmetlerinin sunumuyla bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve uygun eriĢim sağlanması

hedeflenmiĢtir. Ayrıca söz konusu hedeflere iliĢkin faaliyetlerin, bilgi toplumu stratejisi

çerçevesinde gerçekleĢtirileceği dile getirilmiĢtir.

Son olarak Kalkınma Planı‟nda, Rekabet Gücünün Arttırılması baĢlığı altında “iĢletmelerde

kurumsal yönetiĢim ilkeleri doğrultusunda kurumsallaĢmanın sağlanmasını ve bu yolla

finansman temininin kolaylaĢmasını özendirici uygulamalar geliĢtirilecektir” ifadesi yer

almaktadır.


Modern dünyadaki iletiĢim ve rekabet ortamı iĢletmelerde kurumsallaĢmayı zorunlu

kılmaktadır. Üretimin sistematik süreçler halinde gerçekleĢtirilmesi, standartlaĢma ve

kalitenin yakalanması, müĢteriye sağlanan hizmetlerin kalitesi, profesyonel bir insan

kaynakları politikası kurumsallaĢmanın önemli unsurları arasında yer almaktadır.

Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen sonuçlara göre, TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren

geleneksel aile iĢletmelerinin kurumsallaĢma yönünde adımlar atmaları, iĢletmelerin ulusal

ve küresel ticaretle daha hızlı ve etkin bütünleĢmesini mümkün kılacaktır. Ġnsan kaynakları


İşletmelerde kurumsal etkinlik ve işbirliği çalışmalarının arttırılması


BEŞERİ

GELİŞME

Sektörel İlişki:

SANAYİ



politikası çerçevesinde ara eleman istihdamı ile teknik ve idari kadrolara istihdamın

profesyonellik ve yetkinlik esaslarından taviz verilmeden gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir.

Özellikle iĢletmelerin bilgi iĢlem teknolojileri altyapılarını ve iletiĢim yeterliliklerini

güçlendirmeleri, baĢta internet aracılığıyla olmak üzere görünürlük ve eriĢilebilirliklerini

arttırmaları, küresel ölçekte veri ve bilgi takibinin yapılması gerek pazarlama gerek üretimin

Ģekillendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bölge‟de kurumsal kimliğe iliĢkin Sanayi

ÇalıĢtaylarında ortaya çıkan bir diğer yetersizlik strateji geliĢtirme ve planlama eksikliğine

bağlı uzun vadeli ve katma değeri yükseltecek yatırımlardan kaçınılması olduğu dile

getirilmiĢtir.

Bölgesel rekabet gücünün arttırılması konusunda bir diğer önemli husus kümelenmedir.

Mevcut durumdaki EskiĢehir-Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi, Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ

Kümesi ve Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi, TR33 Bölgesi‟ndeki illerin dahil

olduğu kümelerdir.

Gerek Bölge‟de ön plana çıkan sektörlerde gerekse geliĢime açık sanayi sektörlerinde yeni

kümelenme sahalarının oluĢması Bölge‟nin geliĢmiĢlik düzeyi için önem arz etmektedir.

Sanayi ÇalıĢtaylarında, kümelenmenin Bölge‟deki Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelere

(KOBĠ) rekabet gücünün arttırılması hususunda önemli bir imkan sunacağı ifade edilmiĢtir.

Bölge‟de maden ürünleri de önemli bir paya sahiptir. Madenlerin iĢlenerek nihai ürüne

dönüĢtürülmesi, nihai ürünlerin savunma-havacılık ve otomotiv gibi önemli sanayi kollarında

kullanılması ve bu çerçevede söz konusu sektörlerdeki kümelere dahil olunması Bölge için

önem arz etmektedir.

Hedef A-2.2.1:

Sanayi iĢletmelerinin teknik altyapıları geliĢtirilecektir.


ĠĢletmelerin bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarının geliĢtirilmesi

Kalite belgelendirme sistemlerinin iĢletmelerde yaygınlaĢtırılması

Teknik altyapı güncelliğinin sağlanması

ĠĢletmelerde kurumsallaĢmanın sağlanması ancak yeterli bir teknik altyapı ile mümkün

olmaktadır. Bu kapsamda, iĢletmelerde teknik altyapının geliĢtirilmesi öncelikler arasındadır.

ĠĢletmelerin bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarını geliĢtirmeleri büyük önem arz etmekte

olup bu geliĢime yönelik olarak gerçekleĢtirilecek faaliyetler desteklenecektir. GeliĢtirilecek

teknik altyapıların ve ilgili yazılımların güncelliğinin sağlanması, Bölge‟de iĢletmeler arası

koordinasyonun sağlıklı iĢleyebilmesi için önceliklidir.

ĠĢletmelerdeki tüm yönetimsel ve organizasyonel iĢleyiĢin açık Ģekilde tanımlanmasını,

tedarikçi ve müĢterilerle olan mal ve bilgi akımının yönetilmesini prosedürler bazında

açıklayan ve tüm dünyada bu konuda kullanılan ortak standartları ifade eden kalite

belgelendirme sistemlerinin elde edilmesiyle ilgili çalıĢmalar teĢvik edilecektir.

Hedef A-2.2.2:

Sanayi iĢletmelerinde yönetiĢim kapasiteleri artırılacak, kurumsallaĢma

desteklenecektir.


ĠĢletmelerde modern yönetiĢim uygulamalarının yaygınlaĢtırılması

ĠĢletmelerin kurumsallaĢmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin arttırılması



ĠĢletmelerin finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliĢtirilmesi

ĠĢletmelerde istihdam edilen personel kalitesinin yükseltilmesi

Bölge dahilinde faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli iĢletmelerde yönetim becerilerinin

geliĢtirilmesi çerçevesinde ilk öncelik modern yönetim uygulamalarının yaygınlaĢtırılmasıdır.

Bu kapsamda, iĢletmelerde iyi yönetiĢim uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve kurumsal

kapasitenin arttırılmasına yönelik eğitim faaliyetleri desteklenecektir.

ĠĢletmelerin üretim sistemlerinde verimlilik ve standardizasyon sağlanmasına iliĢkin

çalıĢmalar arttırılacak, aile iĢletmelerinin kurumsal yapıya kavuĢmalarını sağlayacak

teĢviklere öncelik verilecektir.

Ayrıca maliyet etkin ve kalite merkezli rekabet yaklaĢımı iĢletmeler arasında

yaygınlaĢtırılacak, kalifiye eleman ve uygun hammadde ihtiyacının karĢılanmasına yönelik

kurumsal çalıĢmalar yapılacaktır. Kalifiye eleman ihtiyacının karĢılanmasına yönelik

stratejiler “BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması” ekseni altında detaylandırılmıĢtır.

Son olarak, firmaların finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliĢtirilmesi verilecek

teknik desteklerle sağlanacaktır.

Hedef A-2.2.3:

ĠĢletmeler arasında iĢbirliği ve kümelenme çalıĢmaları desteklenecektir.


Manisa Elektrik–Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi

UĢak–Denizli Ev Tekstili ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi

EskiĢehir–Bilecik–Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi

Ana ve yan sanayi iletiĢim ve iĢbirliğinin güçlendirilmesi

Uluslararası iĢbirliklerinin teĢvik edilmesi

Sanayi Alt GeliĢme Bölgelerinde iĢ geliĢtirme merkezlerinin kurulması

Alternatif sanayi dallarında bölge dıĢı yapılanmalarla kümelenme ve kuluçka

giriĢimlerinin desteklenmesi

ĠĢbirliği ve kümelenme çalıĢmalarının desteklenmesi kapsamında, Bölge‟de mevcut durumda

potansiyel arz eden Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi, UĢak ilinin

içinde bulunduğu Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ Kümesi kapsamındaki faaliyetlerin arttırılması

ve Kütahya ilinin içinde bulunduğu EskiĢehir–Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi‟nin

geliĢtirilmesi öncelikli olmak üzere Bölge‟de üretilen ürünlerde katma değeri arttıracak

kümelenme faaliyetleri desteklenecektir. (Bkz: Tematik Harita 2A)

Manisa Elektrik–Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi hali hazırda özellikle “teknik” nitelikli iĢgücü

ihtiyacının büyük kısmını Ġzmir ilinden karĢılamaktadır. Bu kapsamda komĢu iller ve

bölgelerden TR33 Bölgesi için önemli olan aktörlerle iĢbirliği çalıĢmaları baĢlatılmalı ve daha

geliĢmiĢ bölgelerden iĢgücü, teknoloji ve sermaye transferi kapsamında yararlanılmalıdır.

ĠĢletmelerin sektör içinde birlik, dernek, ortaklık vs. kurarak yapacakları operasyonlarda

(lojistik, dıĢ ticaret, pazarlama vs.) iĢbirliği faaliyetleri yaygınlaĢtırılacak ve ana sanayi-yan

sanayi arasında iletiĢim ve iĢbirliği güçlendirilecektir. Ayrıca firmaların uluslararası

iĢbirlikleri kurması eğitim ve bilgilendirme faaliyetleriyle özendirilecek ve teĢvik edilecektir.

Yine iĢbirliği ve kümelenme çalıĢmaları kapsamında, baĢta maden, taĢ ve toprağa dayalı

sanayi olmak üzere geliĢebilecek sanayi kollarının havacılık ve savunma sanayi gibi alternatif



alanlarda Bölge dıĢı sanayi yapılanmalarıyla kümelenme ve kuluçka giriĢimleri

desteklenecektir.

Son olarak, Bölge‟de kent merkezlerinde, Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri dahilinde iĢ geliĢtirme

merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir. (Bkz: Tematik Harita 2A)




Kalkınma Planı‟nın “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi” baĢlığında, üniversitelerde

desteklenecek Ar-Ge faaliyetlerinin ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel geliĢimine katkı

sağlayacak Ģekilde tasarlanması gerektiği belirtilmiĢ, üniversite-sanayi iĢbirliğinin

geliĢtirilmesi ve üniversitelerdeki Ar-Ge insan gücü ve altyapısının özel sektör tarafından

değerlendirilmesinin destekleneceği ifade edilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 481. maddesinde teknoloji geliĢtirme bölgeleri altyapılarının

tamamlanmasının ve öncelikli alanlarda uzmanlaĢmalarının hedeflendiği, 483. maddesinde

ise Ar-Ge faaliyetleri sonucunda oluĢan bilginin sanayiye ve üretime aktarılmasında görev

yapacak teknoloji transfer merkezleri kurulmasının amaçlandığı belirtilmektedir.

Orta Vadeli Program‟da ise Ar-Ge‟ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla

geliĢmekte olan üniversitelerde araĢtırma merkezleri kurulması ve merkezi laboratuvar

oluĢumlarının destekleneceği belirtilmiĢtir.

Ek olarak Kalkınma Planı‟nın 670. maddesinde, öncelikle geliĢme potansiyeli yüksek

merkezlerde; yenilikler ve yeni teknolojilerle ilgili bilgilere eriĢimin kolaylaĢtırılacağı,

teknoloji değiĢim ve transfer sistemlerinin geliĢtirileceği, etkin bir bölgesel Ar-Ge altyapısının

kurulacağı belirtilmiĢ, ticari nitelikli yenilik altyapısı kurulmasına yönelik olarak teknoparklar,

yenilik aktarım merkezleri ve iĢletme kuluçkaları gibi araçlar ve giriĢimlerin destekleneceği

vurgusu yapılmıĢtır.


Sanayinin teknoloji odaklı geliĢmesi açısından üniversite-sanayi ortaklığının gerekliliği sıkça

vurgulanan bir husustur. Ancak söz konusu ortaklığın hangi konularda ve ne Ģekilde

gerçekleĢebileceği her zaman net olamamaktadır. Teknokent ve teknoparklar, 4691 sayılı

Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu‟nun öngördüğü yapılanmalar olup üniversite-sanayi

ortaklığının belirgin örnekleri arasındadır. TR33 Bölgesi‟nde Kütahya ilinde 2009 yılında

Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi kurulmuĢ olmasına rağmen, henüz aktif

hale geçememiĢtir. Dumlupınar Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‟nin ve Bölge‟de diğer teknopark

gibi giriĢimlerin aktif hale gelmesi ile Bölge‟nin pazarlanabilir yeni ürün geliĢtirme kapasitesi

artacaktır. Sanayi ÇalıĢtaylarında söz konusu bölgenin organize sanayi bölgesi içerisinde

konumlanması ve fiziki mekan anlamında üniversiteden oldukça uzak kalması nedeniyle

bölgenin gelecekteki iĢlevinin olumsuz etkilenebileceği belirtilmiĢtir.

Bilim insanları ve sanayiciler arasında çift yönlü etkileĢim yaratılmasını sağlayacak her türlü

giriĢim Bölge‟nin kalkınması için stratejik önem arz etmektedir. Üniversite-sanayi

ortaklığında yapılacak çalıĢmaların planlanması, koordine edilmesi, aktörler arasında bir

iletiĢim ağı oluĢturulması söz konusu iĢbirliğini daha etkin kılacaktır. ĠletiĢim ve


Üniversite ve sanayi işbirliğinin sağlanması


BEŞERİ

GELİŞİM

Sektörel İlişki:

SANAYİ



koordinasyon eksikliği Sanayi ÇalıĢtaylarında gerek akademisyenler gerekse sanayiciler

tarafından müĢtereken tespit edilmiĢtir.

Yine bu bağlamda Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) içerisinde kurulan Celal Bayar

Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu (ÜSĠB) söz

konusu iĢbirliği ve iletiĢime güzel bir örnek teĢkil etmektedir.

Hedef A-2.3.1:

Bölgede teknoloji geliĢtirme ve tasarım merkezleri kurulacaktır.


Dumlupınar Tasarım ve Teknoloji GeliĢtirme Merkezi‟nin faaliyete geçirilmesi

OSB‟ler dahilinde Teknoloji GeliĢtirme Merkezlerinin yaygınlaĢtırılması

UĢak ilinde Tasarım Merkezi kurulması

Bölge‟nin inovasyon ve yenilikçilik kapasitesinin arttırılmasında, iĢletmeler ve üniversiteler

arasında iĢbirliğinin geliĢtirilmesi önceliklidir. Bu amaçla Bölge‟de teknoloji geliĢtirme

merkezleri, inovasyon merkezleri ve tasarım merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir.

Stratejik amaç kapsamındaki ilk öncelik ise Kütahya‟da kanuni kuruluĢu tamamlanan ancak

altyapı çalıĢmalarına henüz baĢlanmayan ve bölgenin tek teknoparkı olan Dumlupınar

Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‟nin faaliyete geçirilmesidir.

Orta vadede ise, Bölge‟de yeni teknoloji geliĢtirme ve tasarım merkezlerinin kurulması

hedeflenmektedir. Bu kapsamda, mevcut potansiyelleri gereği Tasarım Merkezi için UĢak,

Teknoloji GeliĢtirme Merkezi için Manisa öncelikli illerdir. (Bkz: Tematik Harita 2A)

Söz konusu merkezlerin kurulma amaçlarını yerine getirebilmeleri ancak üniversiteler ile

iĢbirliği ve koordinasyonlarının üst düzeyde olması ile sağlanabileceğinden, üniversitelerin

söz konusu merkezlerin kuruluĢ ve yönetiminde yer almaları büyük önem teĢkil etmektedir.

Ek olarak, yeni merkezlerin üniversitelerin yerleĢkeleri dahilinde kurulması teĢvik edilecektir.

Hedef A-2.3.2:

Üniversiteler ve iĢletmeler arasında alternatif iĢbirliği kanalları yaratılacaktır.


Bölgede iĢ geliĢtirme merkezlerinin ve iĢbirliği bürolarının kurulması

Üniversiteler bünyesinde teknoloji aktarım merkezlerinin kurulması

Bölgede iĢletmeler arası teknoloji ve inovasyon transferlerinin desteklenmesi

Staj ve benzeri esnek çalıĢma olanaklarının arttırılması

Üniversiteler bünyesinde tasarım eğitimlerinin arttırılması

Üniversiteler ve iĢletmeler arasında alternatif iĢbirliği kanalları yaratılması amacı

çerçevesinde “ĠĢletmelerde ĠĢbirliği ve Kümelenme ÇalıĢmalarının Desteklenmesi” önceliğiyle

uyumlu olarak iĢ geliĢtirme merkezleri desteklenecektir. Söz konusu merkezlerde

üniversitelerin üst düzeyde katkı sağlaması ve iĢletmeler arası iĢbirliklerinde katalizör görevi

üstlenmeleri önem arz etmektedir.

ĠĢ geliĢtirme merkezleri ile koordineli olarak çalıĢacak ve üniversitede yapılan bilgi

üretiminin sanayi iĢletmelerince kullanılmasını sağlayarak inovasyon kapasitesini arttıracak

Teknoloji Aktarım Merkezlerinin üniversiteler bünyesinde kurulması desteklenecektir.



Yine iĢ geliĢtirme merkezleri bünyesinde yurtiçi ve yurtdıĢı iĢbirliklerinde üniversitelerin

koordinatörlük görevi üstlenmeleri teĢvik edilerek, teknoloji transferlerinin daha geniĢ

tabanlara yayılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, teknoloji ve inovasyon yayılımının

hızlandırılmasını sağlayacak çalıĢmalar öncelikler arasındadır.

Söz konusu çalıĢmalar için Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri, üniversite, teknopark ve sanayi

bölgeleri önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 2A)

Kısa erimde iĢgücünün kalite ve tecrübesinin arttırılması için üniversitelerin

koordinatörlüğünde sanayi kuruluĢlarında staj ve benzeri esnek çalıĢma olanakları

arttırılacaktır.

Ek olarak orta ve uzun erimde, elektronik, otomotiv, beyaz eĢya, tekstil, hazır giyim, deri,

seramik, mermer, mobilya ve kuyumculuk gibi sektörlerde özgün tasarım ve ürün geliĢtirme

faaliyetlerinin özendirilmesi, bu kapsamda kaliteli tasarımcı yetiĢtirilmesinin sağlanması

önceliklidir. Bu doğrultuda UĢak ili dahilinde planlanan Tasarım Merkezi‟nin faaliyet

göstermesi amaçlanmaktadır. (Bkz: Tematik Harita 2A)



Üst Ölçek Karar ve Stratejiler

Kalkınma Planı‟nda, “Enerji Altyapısının GeliĢtirilmesi” baĢlığı altında 405. maddede

ekonomik kalkınmanın ve sosyal geliĢmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin sürekli, güvenli ve

asgari maliyetle temini temel amaç olarak belirlenmiĢtir.

407. maddede, enerji talebi belirlenirken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması,

enerjinin üretiminden nihai tüketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu Ģekilde

kullanılması temel prensibiyle, arz güvenliğinin artırılması amacıyla birincil enerji kaynakları

bazında dengeli bir kaynak çeĢitlendirmesine ve orijin ülke farklılaĢtırmasına gidileceği

belirtilmiĢ, üretim sistemi içinde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payının azami

ölçüde yükseltilmesi hedefi konulmuĢtur.

Kalkınma Planı‟nın 413. maddesinde ise ekonominin rekabet gücünün artırılması ve

toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi amacıyla elektrik sektörünün serbestleĢtirilmesi, en

düĢük maliyetle enerji üretecek bir sistem oluĢturulması hedeflenmektedir.

Ayrıca Orta Vadeli Program‟da elektrik enerjisi üretiminde, ithal bir kaynak olan doğal gaza

aĢırı bağımlılığı azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynakların kullanımına hız verileceği

ve enerji verimliliğini artırmaya yönelik etkin uygulama mekanizmalarının oluĢturulacağı

vurgulanmıĢtır.

Linyit üretim yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu

Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer verilmekte olup bu

bölümde Türkiye‟deki linyit rezervlerinin bir bölümünün termik santrallerde değerlendirildiği,

önemli bir bölümü için bugüne kadar üretime yönelik yatırım yapılmadığı belirtilerek, artan

enerji ihtiyacının karĢılanması ve enerjideki dıĢa bağımlılığın makul düzeylere çekilebilmesi

için linyit rezervlerinin değerlendirilmeye alınması gerektiği ifade edilmektedir.

Jeotermal enerji yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu


bölümde Türkiye‟nin önemli miktarda jeotermal enerji potansiyeline sahip olduğu, ancak bu

potansiyelin yeterince değerlendirilemediği vurgulanmaktadır. Doğal gaza yöneliĢ nedeniyle,

bir miktar yavaĢlama yaĢanan jeotermal enerjinin ısınma ve turizm amaçlı olarak

değerlendirilmesine yönelik yatırımların yeniden artacağı beklendiği ifade edilmektedir.


Bölge illerinden Kütahya ve Manisa‟da bulunan linyit rezervleri Bölge ve ülke ekonomisine

büyük katkılar sağlamaktadır. Bölge‟de çıkarılan linyit sanayide, termik santrallerde ve

konut ısıtılmasında kullanılmaktadır. Bölge‟de yer alan 3 adet linyit iĢletmesi ve 3 adet

termik santral, yaklaĢık 20.000 kiĢiye (kadrolu ve taĢeron) istihdam sağlamaktadır. Bölge,

geleneksel enerji kaynaklarından olan linyit ile yenilenebilir enerji potansiyellerinden

jeotermal ve rüzgar açısından önemli kaynaklara sahiptir.


Bölge’deki enerji üretim kapasitesinin arttırılması

A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:

SANAYİ

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ



TR33 Bölgesi illerinin elektrik enerjisi üretmeye yönelik iĢletmedeki gücü 2.440 MWe olup,

2009 yılı itibarıyla Türkiye toplam kurulu gücü olan 44.556 MWe‟nin %5,5‟ini

oluĢturmaktadır. Bölge illerinde kurulu önemli santraller termik, hidrolik ve rüzgar enerjisi

santralleridir.

2009 yılı sonu itibarıyla Bölge‟de yer alan 3 adet termik santralin toplam kurulu gücü 1.999

MWe olup Türkiye termik santralleri kurulu gücü olan 29.311 MWe‟nin %6,8‟ini ve Türkiye

toplam kurulu gücünün ise %4,5‟ini oluĢturmaktadır.

Seyitömer Termik Santrali toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluĢmaktadır.

Santral bünyesinde yer alan ünitelerden ilki 1973 yılında iĢletmeye açılmıĢ olup diğer

ünitelerin üretime baĢlama yılları ise sırasıyla 1974, 1977 ve 1989‟dur.

Tunçbilek Termik Santrali‟nin 1956 yılında kurulan 64 MW gücündeki 2 adet ünitesi

ekonomik ömürlerini tamamladığı için 2003 yılında devre dıĢı bırakılmıĢtır. 1965 yılında

kurulan 65 MW gücündeki 1 adet ünite ise uzun bir süredir bakımdadır. 1977 ve 1978

yıllarında kurulan 300 MW gücündeki 2 adet ünite ise bugün itibarıyla faaliyettedir.

Soma Elektrik Üretim A.ġ.‟nin 1957 yılında kurulan 44 MW gücündeki 2 adet ünitesi çevre

mevzuatına uymadığı için üretimde kullanılamamaktadır. Bugün itibarıyla termik santral

bünyesinde her biri 165 MW kurulu güce sahip olan 6 adet ünite bulunmakta olup santralin

toplam kurulu gücü ise 990 MW‟dir. Mevcut 6 adet ünitenin iĢletmeye alınma yılları 1983-

1992 yılları arasındadır.

Yukarıdaki bilgilerden de görüleceği üzere mevcut termik santrallerin ortalama yaĢı 30‟dur.

Termik santrallerin ortalama ömürlerinin 30 yıl olduğu, bu sürelerin bakım ve revizyonlarla

40-50 yıla çıkarılabildiği göz önünde bulundurulursa mevcut termik santrallerin modernize

edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Diğer taraftan, Bölge‟deki mevcut termik santraller bugün itibarıyla kurulu kapasitelerinin

yaklaĢık %60‟ını kullanmaktadır. Bölge‟deki mevcut termik santrallerin yıllık toplam kömür

tüketimleri teorik olarak yaklaĢık 18 milyon ton iken fiili tüketim yaklaĢık 10 milyon tondur.

Bu santrallerin verimli olarak çalıĢabilmesi için kapasite kullanım oranlarının %75

seviyelerine çıkarılması gerekmektedir.

MTA verilerine göre 1.380.000.000 ton olan Bölge linyit rezervlerinden elektrik enerjisi

üretiminde maksimum düzeyde faydalanmak amacıyla ilave modern ve çevreye duyarlı

santrallerin kurulması, enerji üretiminde dıĢa bağımlılığı azaltmak ve yerli kaynakları

kullanmak adına önem arz etmektedir. Bölge‟deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının

elektrik enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin teorik kapasitelerini

%100 kullandığı varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 39 yıl

olacaktır. Diğer taraftan Bölge‟deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik enerjisi

üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin fiili kapasitelerini %100 kullandığı

varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 65 yıl olacaktır. Her iki

durumda da mevcut linyit rezervlerinin ilave termik santralleri kurulması için yeterli olduğu

görülmektedir.

TR33 Bölgesi ayrıca jeotermal kaynaklar açısından zengin bir bölge olup Bölge illerinin

tamamında jeotermal kaynak bulunmaktadır. Mevcut durumda jeotermal kaynakların

değerlendirildiği alanlar, konut ısıtılması, seracılık ve termal turizmdir. Türkiye Jeotermal

Derneği‟nin çalıĢmasına göre TR33 Bölgesi‟nde jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel

konut sayısı yaklaĢık 190.000 iken, mevcut durumda jeotermal enerji ile ısıtılan konut sayısı

yaklaĢık 30.000‟dir. Mevcut durumda jeotermal kaynaklar ile ısıtılan konut sayısının

ısıtılabilecek konut sayısına oranı sadece %16‟dır. Jeotermal kaynaklardan elektrik enerjisi

elde etmek için Kütahya ve Manisa illerinde uygun alanlar bulunmasına rağmen, mevcut

durumda herhangi bir kurulu kapasite yoktur. Jeotermal kaynakların yenilenebilir ve çevre



dostu enerji kaynaklarından olması ve mevcut kaynaklardan düĢük oranda faydalanılması

nedeniyle bu kaynakların değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Enerji Piyasası

Düzenleme Kurumu (EPDK)‟dan alınan bilgilere göre Manisa ili Salihli ve AlaĢehir ilçelerinde

45 MWe kapasiteli jeotermal enerji santrali kurmak için 2 adet baĢvuru bulunmaktadır.

Ayrıca Bölge‟deki jeotermal kaynak potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmek amacıyla Ar-

Ge çalıĢmalarına ağırlık verilmesi gerekmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Jeotermal,

Mineralli Sular ve Maden Kaynakları Uygulama AraĢtırma Merkezi, Bölge‟deki jeotermal

kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve yeni rezerv çalıĢmaları yapmak

amacıyla 2009 yılında kurulmuĢtur.

TR33 Bölgesi‟nde yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar enerjisi potansiyelinin en çok

bulunduğu il Manisa‟dır. Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası (REPA)‟ya göre Manisa

ilinde 50 metre yükseklikte 7,5 m/s ve üstü dahil rüzgar gücü kapasitesi 5.302 MW‟dir.

Mevcut durumda ise Manisa ilinde 94,5 MW kurulu gücü olan 3 adet Rüzgar Enerjisi Santrali

(RES) iĢletmede olup yaklaĢık 304 MW kurulu gücü olan RES ise kurulma aĢamasındadır.

Yani bugün itibarıyla Manisa ilinde rüzgar enerjisi potansiyeline yönelik toplamda 400 MW‟lık

bir kurulu güç bulunmakta olup bu güç Manisa ilindeki 5.302 MW‟lık kurulu gücün sadece

%8‟sini oluĢturmaktadır. Bu durum yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması

için uygun bir rüzgar enerjisi potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır.

TR33 Bölgesi, biokütle enerji kaynakları açısından da zengin olmasına rağmen, mevcut

durumda bu potansiyelden enerji elde edilmesine yönelik kurulu tesis bulunmamaktadır.

Biokütle enerjisinin kullanımına iliĢkin olarak Bölge‟de yapılmıĢ detaylı çalıĢma mevcut

değildir.

GüneĢ enerjisinden enerji elde etmek için Bölge‟de potansiyel mevcut değildir. TR33 Bölgesi

illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneĢ enerjisi potansiyeli görece olarak diğer

illere göre daha fazla olmasına rağmen söz konusu potansiyelin mevcut teknolojiyle

değerlendirilmesi yeterince ekonomik ve verimli olmamaktadır.

Hedef A-2.4.1:

Bölge’deki mevcut tesisler modernize edilecek, yeni tesis kurulması teĢvik

edilecektir.


Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin modernize

edilmesi

Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin kapasite

kullanımlarının arttırılması

Kütahya ve Manisa illerinde bulunan linyit rezervlerini elektrik enerjisi üretiminde

maksimum seviyede değerlendirmek amacıyla mevcut tesislerde kapasite artırımı

veya yeni tesis yatırımı yapılması

Mevcut tesisler ve yeni kurulacak tesislerde çevreye duyarlılığın maksimum

düzeyde tutulması

Bölge‟nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla ilk öncelik kısa ve orta erimde

mevcut enerji santrallerinin modernize edilmesi ve kapasite kullanım oranlarının

arttırılmasıdır.

Bu kapsamda kısa erimde, sürdürülebilirlik ilkesi göz önünde bulundurulmak kaydıyla

Bölge‟deki enerji santrallerinde modernizasyonlar yapılacak ve kapasite kullanım oranları

arttırılacaktır.



Orta ve uzun erimde ise Bölge‟deki enerji kaynaklarından maksimum düzeyde

faydalanabilmek için mevcut tesislerde kapasite artıĢı ile yeni tesis yatırımlarına öncelik

verilecektir.

“Doğal Çevrenin Korunması” stratejik amacı çerçevesinde, söz konusu tesislerin

modernizasyonu süreçlerinde kirletici faktörlerin azaltılması önceliklidir.

Stratejinin hayata geçirilmesinde ilk öncelik Kütahya ve Manisa illerinde yer alan 3 adet

termik santralin modernize edilmesi ve üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır (Bkz: Tematik

Harita 2C).

Hedef A-2.4.2:

Bölge’de jeotermal ve rüzgar enerjisi kullanımları arttırılacaktır.


Manisa ve Kütahya‟daki mevcut yüksek ısılı jeotermal kaynaklardan elektrik

enerjisi üretilmesi

Potansiyel arz eden kentlerde jeotermal ısınma altyapısının oluĢturulması

Mevcutta jeotermal enerjiyle ısıtılan kentlerde ısıtılan hane sayısının arttırılması

Manisa‟daki rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanma oranının arttırılması için

yeni RES santrallerinin kurulması

Yeni potansiyellerin ortaya çıkarılması için Ar-Ge çalıĢmalarının arttırılması

Avrupa Birliği‟nin 2009/28/EC sayılı Yönergesine göre 2020 yılında toplam enerji tüketiminin

%20‟sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanması hedeflenmektedir. Avrupa Birliği

Ġstatistik Kurumu Eurostat‟ın 13 Temmuz 2010 tarihinde yayımladığı rapora göre 27 AB

üyesinin toplam enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payı 2008 yılı itibarıyla %10,3‟tür.

2020 yılındaki %20‟lik hedefe ulaĢabilmek için her üye devletin kendi yasal düzenlemelerini

oluĢturması gerekmektedir. Küresel enerji talebinin hızla arttığı ve iklim değiĢiklikleri sonucu

doğal çevrenin sürekli tehditlerle karĢı karĢıya bulunduğu bir durumda enerji elde etmede

çevre dostu, güvenli ve düĢük maliyetli enerji kaynakları kullanılmasının önemi daha da

artmaktadır.

DüĢük karbonlu bir topluma geçiĢi teĢvik etmede elektrik enerjisi endüstrisi büyük rol

oynamaktadır. Bu anlamda yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimindeki

payının arttırılması büyük önem arz etmektedir. Diğer taraftan BirleĢmiĢ Milletler Örgütü

tarafından hazırlanan “Küresel YeĢil Yeni Düzen” ya da diğer bir deyiĢle “YeĢil Ekonomi”

programı, çevre odaklı, binalarda enerji verimliliğini esas alan, fosil yakıtlara olan

bağımlılığın azaltılmasını tavsiye eden, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını ve

atıkların geri dönüĢümüne yatırım yapılarak istihdam yaratılmasını öneren bir programdır.

Türkiye de Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi‟nde yenilenebilir

kaynakların elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde

olmasının sağlanmasını temel hedef olarak belirlenmiĢtir.

Ulusal ve uluslararası yenilenebilir enerji politikalarıyla uyumlu olarak, uzun erimde

Bölge‟nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması yenilenebilir enerji kaynaklarının

kullanımının arttırılması ile sağlanacaktır. Bu kapsamda, Bölge‟de önemli potansiyel arz eden

jeotermal kaynaklardan ısınma ve elektrik üretimi alanlarında faydalanılmalıdır. Bu amaçla

Ar-Ge faaliyetleri ve örnek uygulamalar yaygınlaĢtırılacak ve desteklenecektir. Yüksek

dereceli jeotermal kaynaklardan elektrik üretilebilecek alanlar Manisa ve Kütahya illerinde

mevcuttur. Söz konusu enerjiden sanayi alanında da faydalanılması amaçlanmaktadır.



Isınma amaçlı jeotermal kullanımı mevcut olan ve söz konusu potansiyele sahip yerleĢim

yerlerine ilgili haritalarda yer verilmiĢtir (Bkz: Tematik Harita 2C).

Manisa‟da yer alan rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanmak için yeni RES‟ler kurulması,

yine bu amaç dahilinde önceliklendirilmiĢtir.

GüneĢ enerjisinin Bölge dahilindeki potansiyelinin yetersiz olması sebebiyle jeotermal ve

rüzgar enerjisine öncelik verilecektir. GüneĢ enerjisi ve biokütle enerjisinin elektrik

üretiminde kullanımı ise uzun erimde planlanmaktadır (Bkz: Tematik Harita 2C).




Kalkınma Planı‟nın 544. maddesinde madencilik sektöründe çevre mevzuatına uyumun

geliĢtirilerek bürokratik yapının etkin hale getirileceği, firma ve iĢletme ölçeklerinin

büyütülmesinin özendirileceği, madencilik ürünlerinin yurtiçinde iĢlenerek katma değerinin

artırılacağı, arama çalıĢmalarına ve bor ürünlerinin geliĢtirilmesine özel önem verileceği

belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun içsel GZFT analizi, ülkenin

sahip olduğu maden potansiyeli, madenciliğe iliĢkin kurumsal yapısı, yasal durumu, finansal

durumu, insan gücü, arama, Ar-Ge ve madenciliğin çevre ile iliĢkilerine iliĢkin sekiz baĢlık

altında yapılmıĢtır. Çevre analizinde ise ulusal ve uluslararası düzeyde ekonomik ve siyasal

geliĢmelere iliĢkin beklentiler ayrı ayrı irdelenmiĢtir. Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu

Raporu‟nda, güçlendirilmesi gereken zayıf yanlar Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:

•Kamu kuruluĢlarının nitelikli araĢtırmacı personel istihdam etme ve var olanları muhafaza

etme konusunda yeterli esnekliğe sahip olmaması,

•Özellikle kamu kuruluĢlarında baĢarılı Ar-Ge çalıĢmaları yapılabileceği konusunda yeterli

toplumsal güvenin olmaması,

•Üniversite-sanayi iĢbirliği ile teorik çalıĢmaların sonuçlarının yeterince uygulamaya

dönüĢtürülememesi,

•Özel madencilik kuruluĢlarının finansman yetersizliği, kurumsal kültür eksikliği vb. sorunlar

nedeniyle Ar-Ge birimleri oluĢturmak konusunda isteksiz olması.

Altın madeni yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu


kısımda son yıllarda yapılan çalıĢmalar sonucu, Türkiye‟nin altın yatakları açısından önemli

bir potansiyele sahip olduğunun ortaya çıktığı ve önümüzdeki dönemde altın madenciliğinde

önemli geliĢmelerin beklendiği belirtilmektedir.

Bor yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun

“Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer almaktadır. Burada, rafine bor

ürünleri yatırımlarına ağırlık verilmesi gerektiği, ülkenin mevcut bor varlığından maksimum

düzeyde faydalanabilmek için yurtiçinde bora dayalı sanayilerin geliĢmesinin önem taĢıdığı

belirtilmektedir.

Mermer ve doğal taĢ üretim ve iĢleme yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel

Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer

almakta olup bu bölümde yatırımların özellikle, iĢleme kapasitesinin artırılmasına ve

kalitenin yükseltilmesine yönelik alanlarda yoğunlaĢacağının tahmin edildiği ifade

edilmektedir.


Maden ürünlerinden elde edilen katma değerin arttırılması


BEŞERİ

GELİŞİM

Sektörel İlişki:

SANAYİ

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ




TR33 Bölgesi yer altı ve doğaltaĢ kaynakları açısından zengin bir bölgedir. Bölge‟de birçok

maden çeĢidi bulunmakta olup bu madenler arasında ülke açısından stratejik öneme sahip

olanların yanısıra Bölge illeri ile birlikte anılan madenler de yer almaktadır.

Bölge illerinde bulunan madenlerin çeĢitliliği ve zenginliği Bölge ekonomisine katkılar

sağlamaktadır. Bölge‟deki altın, bor, gümüĢ, manyezit ve mermer gibi öne çıkan madenler

hem kamu hem de özel sektör tarafından önemli yatırımların yapılmasına olanak sağlamıĢ

olup bu iĢletmeler Bölge‟nin ekonomik geliĢiminde büyük rol oynamaktadır.

Bölge‟deki paydaĢlarla yapılan görüĢmelerde öne çıkan sorunlardan bazıları, Bölge‟nin

maden kaynaklarından yeterince faydalanılamaması, ar-ge çalıĢmalarının yetersiz olması ve

üniversite-sanayi iĢbirliğinin zayıf olmasıdır. Saha çalıĢmalarında öne çıkan bir diğer sorun

ise iĢletmelerin ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet edebilmeleri için gerekli olan

modernizasyon ve teknoloji yatırımlarını yapamamalarıdır.

Bölge‟de madencilik konusunda Ar-Ge çalıĢmaları üniversiteler bünyesinde kurulan

laboratuvarlarda yapılmaktadır. Dumlupınar Üniversitesi Maden, Jeoloji ve Seramik

Bölümlerinde 1‟er adet olmak üzere üniversite bünyesinde toplam 3 adet laboratuvar

bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda çoğunlukla seramik, kömür ve krom üzerine analizler

yapılmakta olup yapılan analiz sayısı yıllık ortalama 90 adettir.

Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümünde ise 1 tanesi akredite olmak

üzere toplam 4 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda 18‟i akredite olmak

üzere toplam 56 adet test ve/veya analiz yapılabilmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi

Maden Mühendisliği Bölümü bünyesinde bulunan DoğaltaĢ Analiz Laboratuvarı, Türk

Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından 10.08.2010 tarihinde akredite edilmiĢtir. Bu

laboratuvar Bölge için önem arz eden mermer sektörünün geliĢmesine çok önemli katkılar

sağlayacaktır. Laboratuvarda mermer ve doğaltaĢ ürünlerinin mevcut standartlarıyla ve AB

normlarıyla uyumlu ve eĢdeğer hale getirilmesi için gerekli olan analiz ve/veya test

hizmetleri verilebilecektir. Yine laboratuvar bünyesinde doğaltaĢlarda CE iĢareti markalaması

için gerekli ulusal ve uluslararası standartlara uygun test ve/veya analizler yapılabilecektir.

Hedef A-2.5.1:

Bölge’de madencilik alanında Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının arttırılması

suretiyle katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi sağlanacaktır.


ĠĢletmelerin modernize edilmesi ve teknoloji yatırımlarının teĢvik edilmesi

Bölge‟deki maden kaynaklarından maksimum derecede faydalanmak, üretimde

verim ve kapasite artıĢı sağlamak için Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarına destek

verilmesi

Katma değeri yüksek ürünler üretilmesinin teĢvik edilmesi

Bölge maden kaynakları bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge‟de çıkarılan yer

altı kaynaklarının yine Bölge‟de iĢlenmesi katma değerin arttırılması amacıyla önem arz

etmekte olup teĢvik edilecektir.

Madencilik ve doğaltaĢ sektöründe faaliyet gösteren hem büyük ölçekli iĢletmelerin hem de

küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin Bölge‟nin maden kaynaklarından maksimum düzeyde

faydalanabilmeleri çevreye duyarlı, yenilikçi ve teknolojik üretim yöntemlerini benimsemeleri

sayesinde olacaktır.



Üretimde katma değerin arttırılması amacıyla madenlerin alternatif sanayi kollarında

kullanılmak üzere iĢlenmesine yönelik faaliyetler arttırılacaktır.

Bu amaçla kısa ve orta erimli strateji mevcut ham maden iĢleme tesislerinde modernizasyon

çalıĢmaları ile üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır. Üretim kapasitesinin arttırılması gerek

tesis büyüklüğünün arttırılması gerekse tesislerde teknoloji yatırımlarının teĢvikiyle

sağlanacaktır.

Bölge‟nin maden potansiyelini ileri teknoloji nihai ürünler geliĢtirerek değerlendirmesi,

sanayi yatırımlarının çoğalması ve bölgesel katma değerin arttırılması açısından önem arz

etmektedir.

BaĢta bor madeni olmak üzere Bölge‟deki tüm madenlerin alternatif kullanım alanlarında

ileri teknoloji ürünlere dönüĢtürülmesi, Bölge sanayisinin geliĢmesine büyük katkı

sağlayacaktır. Bu çerçevede, maden sektöründe ürünlerden elde edilen katma değerin

arttırılması amacıyla ileri teknoloji ürünler üretilmesi ve bu amaçla gerçekleĢtirilen Ar-Ge ve

tasarım çalıĢmaları desteklenecektir. UĢak ilinde kurulması planlanan Tasarım GeliĢtirme

Merkezi bu doğrultuda faaliyet gösterecektir.

Yine bu hedef kapsamında Bölge‟de madencilik ve yer altı kaynaklarında faaliyet gösteren

Ģirketlerin üretimde katma değeri arttırmaları amacıyla üniversitelerdeki laboratuvarlardan

maksimum derecede faydalanmaları sağlanacak olup Ģirketlerin kaynaklarını en optimal

Ģekilde kullanmaları yönünde kurumlar arası iĢbirliği geliĢtirilecektir. Madencilik

faaliyetlerinde bulunan iĢletmelerin Bölge‟deki akredite laboratuvar ve sektördeki diğer

iĢletmeler ile sürekli iĢbirliği halinde bulunmaları desteklenecek olup katma değeri düĢük

ürünler yerine katma değeri daha yüksek ürünler üretmeleri teĢvik edilecektir.

ĠĢbu stratejinin uygulanması kapsamında yine Bölge‟deki maden kaynaklarının daha fazla

katma değer yaratarak ekonomiye kazandırılması için Bölge illerindeki eğitim kurumları,

maden sanayi iĢletmeleri ve araĢtırma merkezleri arasında iĢbirliği ve koordinasyon

arttırılacak, söz konusu kuruluĢların ortak çalıĢmaları desteklenecek ve Manisa, UĢak ve

Kütahya illerinde 1‟er, Afyonkarahisar ilinde ise 2 adet olmak üzere Bölge‟de toplam 5 adet

maden sanayi alt bölgesi oluĢturulacaktır.

Ayrıca Bölge‟de madencilik üzerine yeni Ar-Ge ve inovasyon laboratuvarlarının kurulması ile

katma değeri yüksek ürünler üretilmesi konusundaki çalıĢmaların hız kazanması

sağlanacaktır (Bkz: Tematik Harita 2B).





Kalkınma Planı‟nın 549. maddesinde turizm sektöründe yeni kapasite yaratmanın yanı sıra

mevcut ürünün niteliğinin yükseltilmesine ağırlık verileceği, yeni aktörlerin, tanıtım,

pazarlama, altyapı, turizm eğitimi ve çevre konularında görevleri ile kamunun turizm

sektöründeki rolünün yeniden tanımlanacağı belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 552.

maddesinde ise mevcut kapasiteleri, karlılık sağlayacak fiyat ve doluluk oranlarında

dolduracak talep yaratılıncaya kadar, turizm teĢviklerinde pazarlama alanına, hava

ulaĢtırmasına ve toplam kalite iyileĢtirilmesine öncelik verileceği ifade edilmiĢtir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı‟nda turizmde markalaĢmanın önemine

vurgu yapılmıĢtır. Söz konusu dokümanda; zengin kültürel ve doğal değerlere sahip

kentlerin markalaĢtırılarak, turistler için bir çekim noktası haline getirileceği, etkin turizm

politikaları oluĢturularak, turizm yatırım projelerini uygulanabilir kılacak politika araçlarının

geliĢtirileceği, turizm sektörünün her bileĢeninde toplam kalite yönetiminin etkin kılınarak,

kalite uygulamalarının sürekliliğinin sağlanacağı dile getirilmiĢtir.

Yine Stratejik Plan‟da, turizm eğitimi ile iĢgücü kalitesinin arttırılmasını sağlayacak

sertifikasyon sisteminin etkin bir Ģekilde uygulanmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.


Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler doğrultusunda, Bölge illerinde yer alan

turizm tesislerinin büyük kısmının konaklama tesislerinden oluĢtuğu tespit edilmiĢtir. Bu

tesisler arasında turizm iĢletme belgesine sahip toplam 6 adet 5 yıldızlı otel (Afyonkarahisar:

Korel Termal, Oruçoğlu Termal, Ġkbal Termal, Anemon Termal; Kütahya: Emet Termal

Resort & SPA; Manisa: Anemon) yer almakta olup, bu otellerden 5‟i termal niteliklidir.

Ayrıca yine turizm iĢletme belgesine sahip, 4 yıldızlı 6 otel bulunmakta olup bu otellerin

çoğunluğu Ģehir oteli statüsünde faaliyet göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı

verilerine göre illerde toplam turizm iĢletme ve turizm yatırım belgeli konaklama tesislerinin

sayı, oda ve yatak kapasitesi Ģu Ģekildedir:

Afyonkarahisar 18 tesis, 7.325 yatak;

Kütahya 9 tesis, 1.502 yatak;

Manisa 18 tesis, 2.353 yatak;

UĢak 9 tesis, 862 yatak. (TB, 2009 Verileri).

Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar 50 belediye belgeli

konaklama tesisi (BBKT) (5.271 yatak), Kütahya 37 BBKT (2.394 yatak), Manisa 54 BBKT

(2.792 yatak) ve UĢak 12 BBKT (511 yatak) ile hizmet vermektedir. TR33 Bölgesi geneline

bakıldığında turizm iĢletme belgeli tesislerin toplam yatak sayısı 12.174, belediye belgeli

tesislerin toplam yatak sayısı 10.968‟dir. Turizm iĢletme belgeli tesislerin kalite sınıflaması

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescillenmiĢ standartlarda olup, belediye belgeli


Turizm hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi

A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞİM

Sektörel İlişki:

TURİZM

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ



tesisler için böyle bir kalite standardı söz konusu değildir. Bölgenin yatak kapasitesinin

yarısını belediye belgeli tesisler oluĢturmaktadır. Belediye belgeli tesislerin yapı, hizmet ve

kalite standartlarının düĢük olduğu tespit edilmiĢ, bu durum bölge illerinde gerçekleĢtirilen

çalıĢtaylarda da vurgulanmıĢtır.

Bölgede turizm sektöründe hizmet veren iĢ gücünün uzmanlık düzeyine iliĢkin herhangi bir

veri ve çalıĢma söz konusu değildir. Bununla beraber, lüks oteller dıĢında, mevcut

tesislerdeki uzmanlık ve eğitim düzeyinin yeterli olmadığına iliĢkin görüĢler Turizm

ÇalıĢtaylarında dile getirilmiĢtir. Bölge‟de turizm sektörüne nitelikli iĢgücü sağlayacak

bölümler sadece Afyon Kocatepe ve Dumlupınar Üniversitelerinde mevcuttur.

Bölge‟de karayolları ağının Ģehir merkezlerini birbirine bağlayan yollar dıĢında sağlıklı

olmadığı çalıĢtaylarda vurgulanmıĢ olup, bölge içinde geniĢ bir alana yayılmıĢ (Aizonai Antik

Kenti, Frig Vadisi, Emet ve Simav Termal Merkezleri, Sardes Antik Kenti) olan termal

merkezlere ve ören yerlerine ulaĢımdaki sıkıntılara dikkat çekilmiĢtir.

Hedef A-3.1.1:

Mevcut turizm tesislerinde fiziki kalite arttırılacaktır.


Mevcut turizm tesislerinin fiziksel yenileme ve modernizasyonunun sağlanması

Turizm potansiyeline sahip yörelerin ulaĢım ve yönlendirme altyapısının

güçlendirilmesi

Turizm tesislerinde kalite standardizasyonunun sağlanması

Turizm tesislerinde kalitenin arttırılması kapsamında mevcut turizm iĢletmelerinin kısa

vadede fiziki (çevre, donanım) açıdan iyileĢtirilmesi yenilenmesi ve modernizasyonunun

yapılması öncelik arz etmektedir.

Ayrıca Bölge‟de turizm potansiyeline sahip yörelerde ulaĢım altyapısı baĢta olmak üzere

toplam kalite artıĢı sağlamak amacıyla altyapı iyileĢtirme çalıĢmaları önceliklidir.

Turizm tesislerinin kalite standartlarının netleĢtirilmesi amacıyla bölgedeki turizm

iĢletmelerinin sertifikasyon dönüĢümünün sağlanması ve Kültür ve Turizm Bakanlığı

standartlarında tescillenmesinin teĢvik edilmesi öncelik arz etmektedir.

Strateji kapsamında, bölgede Termal Turizm GeliĢme Koridoru dâhilinde faaliyet gösteren

tesisler önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 3A)

Hedef A-3.1.2:

Mevcut turizm tesislerinde hizmet kalitesi arttırılacaktır.


Turizm tesislerinde istihdam edilen personelin eğitim ve kalitesinin yükseltilmesi

Turizmde iĢletme anlayıĢının ve iĢletme tekniklerinin modernleĢtirilmesi

Turizm tesislerinde iĢletme kalitesinin arttırılması kapsamında, sektöre nitelikli insan

sermayesi yetiĢtirilmesinin desteklenmesi ve mesleki niteliklerin ve hizmet sunumu

kalitesinin standardizasyonunun sağlanması önceliklidir. Söz konusu strateji, “Mesleki ve

Teknik Eğitime Bölge Ġhtiyaçları Doğrultusunda Yön Verilmesi” amacı ile uyumlu olarak

uygulamaya konulacaktır. Bu kapsamda, üniversitelerin ilgili bölümlerindeki eğitim

olanaklarının geliĢtirilmesi desteklenecektir.



Hizmet sunumunda kalitenin arttırılması kapsamında turizm iĢletmelerinde insan kaynakları,

istihdam, denetim politika ve mekanizmalarının performans bazlı, kalite odaklı olarak

belirlenmesi yaygınlaĢtırılacak, dolayısıyla tesislerde daha eğitimli ve deneyimli personel

istihdamı ve daha kaliteli hizmet sunumu teĢvik edilecektir.

Otel ve turizm iĢletmelerinde, yerel yönetimler ve mülk sahipleri tarafından yürütülen

geleneksel anlamdaki iĢletmecilik anlayıĢının yerine, müĢteri odaklılık ve kalite yönetimi gibi

kavramları esas alan yeni nesil iĢletmecilik anlayıĢının yerleĢtirilmesi de Bölge açısından

öncelik arz etmektedir.

Stratejinin uygulanmasında etkinlik sağlamak amacıyla tesislerin yoğunlaĢtığı ve oda

sayısının yüksek olduğu bölgelere öncelik verilecektir. (Bkz: Tematik Harita 3A)




Kalkınma Planı‟nın 547. maddesinde turizm sektörünün, ülkedeki refah ve geliĢmiĢlik

dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda yönlendirileceği, turizm potansiyeli olan ancak bugüne

kadar yeterince ele alınmamıĢ yörelerde turizm geliĢtirilerek, ekonomik ve sosyal

kalkınmanın sağlanacağı belirtilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 548. maddesinde ise sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve

sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve geliĢtirici bir yaklaĢım içinde olmasına azami özen

gösterileceği ifade edilmiĢtir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı‟nda, taĢra teĢkilatı ve Kalkınma

Ajansları ile iĢbirliği sağlanarak turizmin yerel ve bölgesel kalkınmada ve bölgesel geliĢmeyi

hızlandırmada etkin bir araç olarak kullanılması öngörülmüĢtür. Ayrıca turizmde farkındalık

bilinciyle tarihi, doğal ve kültürel varlıkları korumak, gelecek kuĢaklara aktarmak ve

evrensel kültüre katkıda bulunarak, Türkiye‟nin önemli bir kültür-sanat ve turizm merkezi

haline gelmesini sağlamaya yönelik stratejiler ortaya konulmuĢtur.

Son olarak Kalkınma Planı‟nın 548. maddesindeki hedefe uygun olarak, Orta Vadeli

Program‟da da sektörle ilgili tüm yatırımların, doğal, tarihsel, sosyal ve kültürel çevreyi

koruyucu ve geliĢtirici bir yaklaĢım içinde ele alınacağı ifade edilmiĢtir.


Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler çerçevesinde, her ilin kendine özgü

turizm potansiyeli bulunan doğal çevreleri belirlenmiĢtir.

Afyonkarahisar‟da orta derece yükseltiye sahip, turistik değer taĢıyan çok sayıda yayla ve

mağara bulunmaktadır. 2005 yılı verilerine göre ilde 146 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet

kentsel sit alanı, 25 adet doğal sit alanı ve 6 adet tarihi sit alanı mevcuttur. Tek yapı

ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise 688‟dir. Bunların yanında ilde 3

adet kuĢ gözlem alanı ve 12 adet ören yeri bulunmaktadır.

Kütahya‟da 18 adet doğal sit alanı, 4 adet kentsel sit alanı, 227 adet arkeolojik sit alanı, 9

adet tarihi sit alanı ve 174 adet doğal anıt bulunmaktadır. Aynı zamanda ilde 12 adet mesire

yeri, 2 adet tabiat koruma alanı ve 1 adet kuĢ gözlem sahası bulunmaktadır.

UĢak ilinde 12‟Ģer adet mesire ve ören yeri mevcuttur. Ayrıca dünyanın en büyük 2.

kanyonu olarak bilinen Ulubey Kanyonları bu ilde bulunmaktadır.

Manisa‟da ise Spil Dağı ve Marmara Gölü gibi doğal zenginlikler ile 137 adet arkeolojik, 5

adet kentsel, 3 adet doğal ve 9 adet tarihi sit alanı bulunmaktadır. Ġldeki tek yapı

ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise 1.346‟dır.

GerçekleĢtirilen görüĢmeler ve Turizm ÇalıĢtaylarında Bölge illerinde görülen çarpık

kentleĢmenin genel olarak turizmi olumsuz etkilemekte olduğu dile getirilmiĢtir. Turizm

A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:

TURİZM


Turizmde koruma-kullanma dengesinin sağlanması

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞİM



ÇalıĢtaylarında çevresel bilincin yeterli düzeyde olmaması nedeniyle, doğal zenginlikler ve

tarihi derinliği yansıtan yapıların yeterince iyi korunamadığına vurgu yapılmıĢtır. Ayrıca

jeotermal kaynakların kullanımında herhangi bir düzenleme olmaması, kaplıca ve tesislerde

kullanılan jeotermal suların geri dönüĢümünün yapılamaması gibi nedenlerle jeotermal

kaynakların koruma-kullanma dengesi konusunda endiĢelerin olduğu Turizm ÇalıĢtaylarında

dile getirilmiĢtir.

Hedef A-3.2.1:

Turizm değeri bulunan eserler ve doğal kaynaklar koruma altına alınacaktır.


Bölge halkında turizm değerlerinin koruma bilincinin oluĢturulması

Turizm amaçlı uygulama ve yatırımlarda doğal kaynaklar ve çevrenin

korunmasının teĢvik edilmesi

Bölge‟nin turizm potansiyelini oluĢturan kültürel ve tarihi eserler ile doğal güzelliklerin

korunması kapsamında ilk öncelik, halkın tüm kesimlerinde söz konusu değerleri sahiplenme

ve koruma bilincinin geliĢtirilmesidir. Bu kapsamda, turizmin ve turizm değerlerinin bölgenin

ekonomik ve sosyal dönüĢümü açısından öneminin seminer ve eğitici faaliyetler aracılığıyla

bölge insanı tarafından benimsenmesi sağlanmaya çalıĢılacaktır.

Ayrıca, turizm yatırım, faaliyet ve uygulamalarında doğal dengenin bozulmasına, doğanın

kirlenmesine ve tahribine karĢı azami derecede hassasiyet gösterilmesi bölgesel öncelikler

arasında yer almaktadır. Bu kapsamda gerçekleĢtirilen çalıĢmalar teĢvik edilecektir.

Bölgede ekoturizm, tarih ve kültür turizminin geliĢme bölgelerinin korunması önceliklidir.

(Bkz: Tematik Harita 3B)




Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi‟nde, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını

iyileĢtirmek ve dıĢ pazarlarda değiĢen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel

alanlar yaratmak amacıyla varıĢ noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kıĢ, dağ, termal,

yat, kongre turizmi ve ekoturizm gibi alternatif turizm türlerine yönlendirme faaliyetlerinin

sürdürüleceği dile getirilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 551. maddesinde ise, Türkiye‟nin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal

kaynaklar açısından rekabet üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık turizminin

destekleneceğinden bahsedilmiĢtir.

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi‟ne paralel olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-

2014 Stratejik Planı‟nda bölgelerin sahip olduğu tarihi, turistik, kültürel ve doğal değerlerin

planlama çalıĢmalarının yapılması ve bölgelerde geliĢme potansiyeline sahip turizm türlerinin

geliĢtirilmesi vurgulanmıĢtır.

Orta Vadeli Program‟da, turizm yatırımlarının çeĢitlendirileceği, geliĢmiĢ ve yoğun kullanıma

konu olan yörelerin yanı sıra diğer yörelerde de yaygınlaĢtırılacağı ve turizm faaliyetlerinin

tüm yıla yayılmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.


Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin verileri esas alındığında, TR33 Bölgesi baĢta termal, tarih

ve kültür turizmi olmak üzere alternatif turizm türleri açısından önemli bir potansiyele

sahiptir.

Termal kaynaklar açısından dört ilinde de önemli kaynaklar bulunan TR33 Bölgesinde,

Afyonkarahisar ili termal turizm konusunda diğer illere nazaran altyapı ve kaliteli tesisleĢme

açısından önemli bir noktaya gelmiĢ, termal turizmde markalaĢmıĢ ve yüksek rekabet

gücüne sahip bir konuma ulaĢmıĢtır. Kütahya ili termal anlamda diğer illere göre daha fazla

yer altı zenginliğine sahiptir. TesisleĢme ve altyapı açısından Afyonkarahisar‟ı Kütahya takip

etmektedir. Kütahya‟nın arkasından ise sırası ile Manisa ve UĢak gelmektedir.

Bölgede jeotermal kaynaklar genellikle dinlenme ve Ģifa bulmak amacıyla kullanılmakta olup

bilimsel anlamda klinik tedavisi uygulamalarının yapılabildiği tesislerin sayısı son derece

azdır.

Bölgede yer alan 5 yıldızlı oteller toplantı ve kongre turizmi açısından elveriĢli olmakla

beraber bu nitelikleriyle gerektiği ölçüde öne çıkamadıkları Bölge‟de yapılan Turizm

ÇalıĢtaylarında vurgulanmıĢtır.

GeliĢmiĢ sanayisi ile Manisa ili kongre ve kent turizmi açısından diğer illere nazaran daha

elveriĢli bir pozisyondadır. Ġncil‟de geçen 7 kutsal kiliseden üçünün ve tarihi bir sinagogun

Manisa‟da bulunması Manisa‟yı inanç turizmi açısından ayrı bir noktaya getirmektedir.


Alternatif turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi

A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:

TURİZM

Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME



Karun Hazineleri‟nin bulunduğu UĢak ili ise kültürel değerleri ve el sanatları ile ön plana

çıkmaktadır.

Kütahya ve Manisa‟da yer alan Aizonai ve Sardes baĢta olmak üzere Bölgede antik kentler

ve tarihi yapılar yer almaktadır. Ayrıca Selçuklular ve Osmanlılardan kalmıĢ çok sayıda cami,

han, hamam ve tarihi evler bulunmaktadır. Turizm ÇalıĢtaylarından elde edilen bilgilere

göre, bunların bir kısmı sağlamlığını korumuĢ, bir kısmı restore edilerek ziyaretçilere açılmıĢ,

bir kısmı da yenileme çalıĢmaları ile turizme kazandırılmayı beklemektedir.

Bölge‟deki tüm iller ekoturizm açısından zengin kaynaklara sahiptir. Frig Vadisi, Murat Dağı,

Spil Dağı baĢta olmak üzere Bölge‟de ekoturizm açısından önemli yerler bulunmaktadır.

Turizm ÇalıĢtaylarında elde edilen bilgiler doğrultusunda, Bölge olanaklarının tanıtımının

yeterince yapılamadığı, ören yerlerinin doğal güzelliklerin Bölge‟de destinasyon noktaları

Ģeklinde pazarlanmasının gerekliliği üzerinde durulmuĢtur. Buna ek olarak birçok ören yeri

ve doğal alanda konaklama ve dinlenme tesislerinin son derece yetersiz, ulaĢım altyapısının

da kötü olduğuna dikkat çekilmiĢtir.

Bölge‟de yer alan tesislerin ulusal ve uluslararası tanıtım düzeyine iliĢkin veri sunan

herhangi bir çalıĢma söz konusu değildir. Fakat gerçekleĢtirilen ikili görüĢmeler ve Turizm

ÇalıĢtaylarında gerek tesislerin gerekse illerin ulusal ve uluslararası ölçekte yeterli

tanıtımının yapılamadığı hususu sıklıkla vurgulanmıĢtır.

Hedef A-3.3.1:

Bölgede tarih ve kültür turizmi geliĢtirilecektir.


Restorasyon ve iyileĢtirme çalıĢmaları ile tarihi ve kültürel yapıların turizme

kazandırılmasının teĢvik edilmesi

Tarihi araĢtırmaların ve arkeolojik kazıların teĢvik edilmesi

Tarihi-kültürel-inanç değerleri açısından anlam taĢıyan turizm varlıklarının

tanıtımının desteklenmesi

Bölge‟de tarih ve kültür turizminin geliĢtirilmesi amacıyla, tarihi ve kültürel yapıların

restorasyonunun yapılması ve hâlihazırda ziyarete açık olmayan eserlerin gerekli tadilatlarla

birlikte ziyarete kademeli olarak açılması esas önceliktir.

Bölge dâhilinde arkeolojik kazıların ve tarihi araĢtırmaların yapılması desteklenecek ve

ulaĢılan eser ve belgelerin yine Bölge‟de sergilenmesi teĢvik edilecektir.

Tarihi, kültürel ve manevi değerlerin, çeĢitli temalar oluĢturularak zenginleĢtirilmesi, popüler

turizm türleri ile birlikte kombine bir Ģekilde tanıtılması desteklenecektir.

Bölgede tarih ve kültür turizmi için belirlenen alt bölgeler, bu strateji için öncelikli alanlardır.

(Bkz: Tematik Harita 3B)

Hedef A-3.3.2:

Bölgede termal, sağlık ve kongre turizmi geliĢtirilecektir.


Bölgede belirlenen yerlerdeki termal turizm tesislerinin tanınırlık ve markalaĢma

faaliyetleri ile desteklenmesi

Jeotermal kaynaklı sağlık turizminin geliĢtirilmesi



Toplantı ve kongre turizminin geliĢmesini sağlayacak organizasyonlar ve tanıtım

faaliyetlerinin desteklenmesi

Termal turizmin geliĢtirilmesi kapsamında, Bölge‟deki mevcut turizm tesislerinin

markalaĢma ve imaj yaratma faaliyetlerinin desteklenmesi önceliklidir.

Bu kapsamda, pazarlama kanalları çeĢitlendirilecek, bilgi ve iletiĢim kanallarının daha etkin

kullanılması desteklenecek, yurtiçi ve yurtdıĢı tanıtım ve uluslararası iĢbirliği faaliyetleri

arttırılacaktır. Termal turizmin geliĢtirilmesinde, mevcut termal kaynaklar çerçevesinde

belirlenen Termal Turizm GeliĢme Koridoru öncelikli alandır. (Bkz: Tematik Harita 3A)

Ayrıca turizmde öneri paketlerinin hizmet sunumunda farklılık yaratacak Ģekilde

uygulanması sağlanacak ve termal kaynakların sağlık turizminin geliĢtirilmesinde

kullanılması teĢvik edilecektir. Sağlık turizminin geliĢtirilmesi kapsamında, Bölge‟nin ekolojik

yapısı ve doğal zenginliklerinden sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yararlanılması da

önceliklidir.

Bölge‟de yer alan üst düzey tesislerin kongre ve büyük ölçekli toplantı merkezleri haline

gelebilmesi için gereken tanıtım ve iĢbirliği çalıĢmaları desteklenecektir. Altyapı problemi

olan tesislerin, kongre ve toplantılara ev sahipliği yapabilmesi için ihtiyaç duyulan

renovasyon çalıĢmalarını yapmaları teĢvik edilecektir.

Kongre ve sağlık turizminin geliĢtirilmesinde, uluslararası havaalanlarına 1 saatlik araç

mesafesindeki bölgeler önceliklendirilmiĢtir. (Bkz: Tematik Harita 3A)

Hedef A-3.3.3:

Bölgede ekoturizm geliĢtirilecektir.


Bölgenin ekoturizm çeĢitliğinin envanter altına alınarak tanıtımının yapılması

Farklı etkinlikleri içeren ekoturizm rotalarının tasarlanması ve pazarlanması

Ekoturizm rotaları üzerinde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inĢasının

desteklenmesi

Bölge‟deki yayla, doğa ve av turizmi benzeri ekolojik turizm imkanlarından yararlanılması

amacıyla ilk öncelik, bölge faunası ve doğal güzelliklerin envanterinin çıkartılarak ulusal ve

uluslararası ölçekte tanıtımının yapılmasıdır.

Ayrıca Bölge dâhilinde ekoturizm rotalarının oluĢturularak bu rotaların öncelikle yabancı

turistlere turizm acenteleri tarafından pazarlanması teĢvik edilecektir. Söz konusu rotalar

belirlenen ekoturizm geliĢme aksları çerçevesinde önceliklendirilecektir. (Bkz: Tematik

Harita 3B)

Yine belirlenen aks kapsamında doğal turizm bölgeleri dahilinde doğal yapıya zarar

vermeyecek Ģekilde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inĢası desteklenecektir.

“Mesleki ve Teknik Eğitimin Ġhtiyaçlar Doğrultusunda GeliĢtirilmesi” stratejik amacı

çerçevesinde ise ekoturizm dahilinde değerlendirilen faaliyetlere iliĢkin bölgenin beĢeri

kapasitesi arttırılacaktır.




Kalkınma Planı‟nın “Bölgesel GeliĢmenin Sağlanması” isimli geliĢme ekseninin “Kırsal

Kesimde Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında yer alan 675. maddesinde, kalkınmada

kırsal kesimin örgütlenme kapasitesinin geliĢtirileceği ve üretici örgütlenmelerinin

güçlendirileceği, farklı üretici örgütlenmelerinin iĢlevlerinin AB tarım piyasaları ile

bütünleĢme çerçevesinde yeniden düzenleneceği ve üretici örgütlenmelerine sağlanan

desteklerin etkinleĢtirileceği belirtilmiĢtir.

UKKS‟de ise yerel kalkınma kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik öncelik belirlenmiĢ ve

bunun detaylandırılmasında eğitim, sağlık, iĢ gücü yönetiĢim ve koordinasyonun

etkinleĢtirilmesi ile iĢbirliğinin geliĢtirilmesi baĢlıkları üzerinde durulmuĢtur. Söz konusu

belgede, kırsal kalkınmada rekabet gücünün geliĢtirilmesine yönelik tarım ve gıda

sektöründe üreticilerin bilgi ve örgütlenme düzeyinin yükseltilerek verimliliğin artırılması,

teknoloji düzeyinin ve Ar-Ge kapasitesinin geliĢtirilmesi, ürün kalitesinin iyileĢtirilmesi,

standartlara uyum sağlanması, üretimin pazara yönlendirilmesi, yöresel ürünlerin tespit

edilerek kayıt altına alınması ve markalaĢtırılmasına yönelik bilgilendirme, tedarik ve

pazarlama imkanlarının geliĢtirilmesi, ilgili kesimler arasında bilgi paylaĢımının

etkinleĢtirilmesi, giriĢimcilik kültürünün yaygınlaĢtırılmasının sağlanacağı vurgusu

yapılmıĢtır.

Orta Vadeli Program‟da ise “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında kırsal kalkınma

uygulamalarında mahalli idare ve birliklerin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin

güçlendirileceği belirtilmiĢtir.


Düzenlenen çalıĢtaylarda, üretici örgütlerinin sayısının yeterli düzeyde olduğu ancak mevcut

kooperatifçilik kanunundan kaynaklanan eksikliklerin de etkisiyle örgütlerin baĢarısız olduğu

dile getirilmiĢtir. Yapılan araĢtırmalar ve gerçekleĢtirilen görüĢmeler sonucunda,

kooperatifçilik mantığı ve birlik olma düĢüncesinin kırsal kesimlerde tam manasıyla

yerleĢmemiĢ olduğu görülmüĢtür. Bu noktada çiftçinin bilinçsizliği de önemli rol

oynamaktadır.

Örgütlerin pazarlama kapasitelerini geliĢtiren kurumlar yerine destek alma aracıları olarak

kullanılması bu kurumların iĢlevselliğine zarar vermektedir. Bu sebeple, örgütler kurulma

amaçları doğrultusunda faaliyetlerini gerçekleĢtirememektedir. Ayrıca mevcut örgütlerin

kurumsal ve teknik altyapı yetersizliği sebebiyle istenilen faydayı sağlayamadığı söz konusu

çalıĢtaylarda ifade edilmiĢtir. Bu hususlar çalıĢtay raporlarına geçirilmiĢtir.

Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgiye göre ilgili Ģube müdürlükleri tarafından üreticilere

yönelik belirli zamanlarda bilgilendirme toplantıları yapılmakta üretime yönelik eğitimler

Stratejik Amaç B-1:

Kırsal kesimlerde üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması

B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Sektörel İlişki:

TARIM

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME



verilmekte ve mesleki eğitim kursları düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra yazılı ve görsel

kaynaklar kullanılarak çiftçiler bilinçlendirilmeye çalıĢılmaktadır.

Hedef B-1.1:

Üretici örgütlerinin kurumsal ve teknik kapasiteleri geliĢtirilecektir.


Örgütlerin tedarik imkanlarının geliĢtirilmesi

ĠĢbirliğinin geliĢtirilerek pazarlama kapasitesinin artırılması

Temel düzey ve mesleki eğitim ile eğitici ve bilgilendirici yayım faaliyetlerinin

desteklenmesi

Örgütlerin teknik altyapılarının geliĢtirilmesi

Bölge‟de mevcut üretici örgütlenmelerinin etkinliklerinin arttırılması, ancak söz konusu

örgütlerin kurumsallaĢması ve teknik altyapılarının geliĢtirilmesi ile sağlanabilecektir.

Pazar ve sanayinin ihtiyacına göre ürün envanterinin çıkartılması, üretici örgütlenmeleri

aracılığıyla gerçekleĢtirilecektir. Bu amaçla söz konusu örgütlenmelerin bölge geneline

ulaĢabilmeleri ve yeterli teknik desteği verebilmeleri önem arz etmektedir. Pazarlama

zincirindeki üreticilere hizmet verecek tarımsal üretici birliklerinin kurulması ve üretici

örgütlerinin güçlendirilmesi sağlanacaktır.

Ayrıca mevcut üretici örgütlenmelerinin kırsal ekonominin çeĢitlendirilmesine destek olmaları

da teĢvik edilecektir.

Üretici örgütlerinin ihtiyaç duyacağı üretimi geliĢtirmeye yönelik eğitici ve bilgilendirici

faaliyetler desteklenecektir. Bu kapsamda, ürünlerin tarladan sofraya gıda güvenliği içinde

ulaĢtırılmasını sağlamak amacıyla üretici birliklerinin kaliteli teknik üretim altyapılarını

oluĢturma ve geliĢtirilmesine yönelik eğitimler verilecektir. Ayrıca üretici örgütlerinin

pazarlama, markalaĢma ve tanınırlığının artırılmasına yönelik çalıĢmaları desteklenecek ve

kurumsallaĢmaya yönelik pazarlama, finans, iĢletme yönetimi ve benzeri eğitim almaları

sağlanacaktır.

Üretici örgütlerinin bölgedeki iĢlevlerinin geliĢtirilmesi kapsamındaki diğer stratejilere, ilgili

amaçlar altında Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ve BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması

eksenleri altında yer verilmiĢtir.




UKKS‟de kırsal kalkınmanın sağlanmasına iliĢkin olarak önceliklerden biri de kırsal

ekonominin çeĢitlendirilmesi suretiyle kırsal kalkınmada tarıma dayalı kalkınma imajının

kırılarak, yeni iĢ imkanlarının yaratılmasıdır.

Orta Vadeli Program‟da bölgesel potansiyeli ve yerel iĢgücü piyasası özelliklerini dikkate alan

ve yerel düzeyde ekonomik dönüĢümü destekleyen giriĢimcilik ve iĢletme modellerinin

oluĢturulacağı ve kırsal kalkınmada ekonominin çeĢitlendirilerek tarıma dayalı sanayide

istihdamın artırılmasına yönelik politikaların hayata geçirileceği belirtilmiĢtir. Ayrıca “Kırsal

Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında kırsal kalkınma uygulamalarında mahalli idare ve

birliklerinin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirileceği belirtilmiĢtir.

Yine Orta Vadeli Program‟da tarım sektörünün yeniden yapılanma sürecinde, sosyal ve

ekonomik risklerinin azaltılması için istihdam odaklı kırsal kalkınma projelerinin hayata

geçirileceği vurgulanmıĢtır. Ayrıca UKKS‟de belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde tarım

ve gıda sanayi iĢletmelerinin rekabet gücünün artırılması hedeflenmiĢ ve bu kapsamda

amaçlar belirlenmiĢtir.


2009 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde istihdamın sektörler açısından dağılımı

incelendiğinde tarım sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki payının %39 olduğu

görülmektedir. Türkiye‟deki toplam istihdamda tarım sektörünün payı ise %25‟tir.

TR33 Bölgesi‟nde hizmet sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %20 ile ticaret

sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %15, aynı sektörlerin Türkiye geneli toplam

istihdam içindeki oranları olan %29 ve %21‟lik oranların oldukça altında kalmaktadır.

Sanayi sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki oranları açısından ise TR33 Bölgesi

ve Türkiye oranları birbirine çok yakın olup, söz konusu oran Bölge‟de %26 iken Türkiye‟de

%25‟tir.

Görüldüğü üzere diğer sektörlere nazaran TR33 Bölgesi istihdam rakamları içerisinde tarım

sektörünün büyük bir ağırlığı vardır. Ġstihdamın sektörler bazında dağılımına bakıldığında,

TR33 Bölgesi‟nde tarım sektöründeki istihdam oranının diğer oranların aksine Türkiye

genelindeki oranın bir hayli üstünde olduğu görülmektedir. Ekonominin geliĢmiĢlik düzeyini

arttırmak için tarımsal istihdam azaltılarak, tarım dıĢı istihdamın arttırılması önem arz

etmektedir.

Ġllerin Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Manisa‟da Gördes, Kula ve

Demirci ilçelerinde halıcılık; Yunt Dağı Bölgesi ile Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinin

köylerinde kilim dokumacılığı; Akhisar ilçesinde keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif

amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi; Salihli ilçesi Gökeyüp Kasabası‟nda güveç

yapımı ve Kula ilçesinde ise bakırcılık potansiyeli mevcuttur.


Kırsal alanda ekonomik çeşitliliğin sağlanması

B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:

REKABET

GÜCÜ

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Sektörel İlişki:

TURİZM

Sektörel İlişki:

SANAYİ



Afyonkarahisar‟da keçecilik, koĢumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik

ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiĢteki değerlerini yitirmeye baĢlamıĢtır. Dazkırı, Dinar,

Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde halıcılık; Bayat ilçesinde ve Emirdağ ilçesinin köylerinde kilim

dokumacılığı ve Ġscehisar ilçesinde ise mermercilik varlığını sürdürmektedir.

Kütahya‟yı simgeleyen “çinicilik" bu ilin en önemli sanat dalı olmanın yanı sıra halkın önemli

bir geçim kaynağı olma özelliğini de taĢımaktadır. Gediz ve ġaphane ilçelerinde sürdürülen

el dokumacılığı yalnızca bez ile sınırlı iken, Simav ilçesinde dokunan halılar ile Aslanapa

ilçesinin BayramĢah köyünde dokunan Yörük halıları yörenin geleneksel ürünleri arasındadır.

Elmas ve gümüĢ iĢlemeciliği ile oya iĢlemeciliği de Kütahya‟nın geleneksel el sanatları

arasında varlığını sürdürmektedir.

UĢak‟ta ise halı ve kilim kırsal kesimde üretilen ürünler arasında olup gerek yerel gerekse

küresel pazarda ciddi katma değere sahiptir.

Hedef B-2.1:

Kırsal kesimde el sanatları, ormancılık ve ekoturizm faaliyetleri arttırılacaktır.


Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesi

El sanatları ve benzeri ürünlerin iĢlenmesinin teĢvik edilmesi

Kırsal alanda turizm destinasyonları oluĢturularak eko-turizm, inanç turizmi, tarih

ve kültür turizminin geliĢtirilmesi

Kırsal kesimlerde ormancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde geliĢtirilmesi

amaçlanmaktadır. Bu kapsamda orman ürünlerinin iĢlenmesi ve ürüne dönüĢtürülmesi

önceliklidir. Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesine öncelik verilecektir. Ekonomik

çeĢitlilik gereği kırsal kesimde tarım dıĢı istihdamın arttırılmasına katkıda bulunması

açısından ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesi büyük öneme sahiptir.

Bölgede farklı yörelerde geleneksel, kültürel değerler ifade eden el sanatlarının yaĢatılması,

geliĢtirilmesi ve markalaĢmalarının sağlanarak pazar bulmaları desteklenecektir.

Bölgedeki fauna ve flora zenginliğinin ön plana çıkarılması için ilgili kuruluĢlarla tanıtım

çalıĢmalarına ağırlık verilecektir. Doğa turizminin canlandırılmasına yönelik çalıĢmalar

yürütülecektir.

Bölge‟de kırsal kesimlerde tarım dıĢı faaliyetlerin desteklenmesi, “Rekabet Gücünün

Arttırılması” ekseni ile uyumludur. Bu kapsamda kırsal alanlarda turizm faaliyetlerinin

arttırılması, mevcut faaliyetlerde ise katma değerin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Bölgede

tespit edilen kırsal turizm bölgeleri diğer turizm çeĢitleri ile birlikte değerlendirilmesi önem

arz etmektedir. Kırsal kesimlerde eko-turizm çeĢitlerinin yaygınlaĢtırılması desteklenecek,

festival, kültür, sanat ve spor etkinliklerinin sayısı arttırılarak turizm potansiyelinin

geliĢtirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler, “Turizm Faaliyetlerinin ÇeĢitlendirilmesi”

amacıyla uyumlu olarak uygulanacaktır.

Hedef B-2.2:

Yöresel ürünlerin markalaĢması teĢvik edilecektir.


Yörelere has ürünlerin marka tescili ve coğrafi iĢaret belgesi alması

Marka konumlandırması ile yöresel ürünlerin pazarlarda talep bulmasının ve yurt

içi – yurt dıĢı piyasalara eriĢimlerinin sağlanması



Yöresel ürünlerde coğrafi iĢaret belgelerinin tescil edilmesi, marka tescilinin yapılması ile

elde edilen isim hakları ile birlikte değerlendirilerek bölgenin yörelerine özgü nitelikteki

ürünlerin ekonomik katma değer yaratacak Ģekilde geliĢtirilmesi ve pazarlanması

sağlanacaktır. Coğrafi iĢaret tescili yapılan ürünlerin, marka tescili yapılan yöresel ürünler ile

birlikte tanıtım ve pazarlanmaları önceliklidir.

Pazarlama teknikleri geliĢtirilerek markalaĢma, marka konumlandırma, ürün tutundurma,

çeĢitlendirme ve ürün geliĢtirme mekanizmaları etkinleĢtirilecektir. Yöresel ürünlerin

ulaĢacakları pazarların niteliğine göre çeĢitlendirilmesi sağlanarak süreç ve ürün yenilikleri

teĢvik edilecektir. Ġtme stratejileri sayesinde ürünlere yönelik talep yaratılması önceliklidir.

Yöresel ürünlerin hem yurt içi pazarda hem yurt dıĢı pazarlarda alıcı bulmasını sağlamak

adına tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin geliĢtirilmesi gerekmektedir. Tanınırlık artırılarak

ürünlerin markalaĢmasının sağlanması ve marka değerlerinin arttırılmasına yönelik

çalıĢmaların yapılması önceliklidir. Ayrıca yöresel ürünlerin üretim koĢullarının iyileĢtirilmesi,

söz konusu ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması ve markalaĢma çalıĢmaları teĢvik

edilecektir.




Orta Vadeli Program‟da kırsal kesimde kalkınmanın sağlanmasına iliĢkin; zorunlu nedenlerle

yaĢadıkları yerlerden ayrılan vatandaĢlara, kendi istekleri doğrultusunda, eski veya yeni

yerleĢim yerlerinde sürdürülebilir yaĢam koĢullarının oluĢturulmasına yönelik tedbirlerin

alınacağı belirtilmiĢtir. Ayrıca, kırsal alanda yerleĢme ve yapılaĢmaya iliĢkin usul ve esasların

yöresel koĢullara uygun, doğal, tarihi ve kültürel çevreyi koruyacak, afetlere karĢı duyarlılığı

artıracak, kırsal alanda yaĢayan vatandaĢlarımızın ihtiyaçlarını karĢılayacak ve yaĢam

kalitesini artıracak içerikte hazırlanacağı ifade edilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 680. maddesinde, kırsal kesimde merkezi yerleĢim birimleri öncelikli

olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karĢılanacağı, ekonomik ve sosyal geliĢmeye

yönelik proje ve destekler ile eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere

öncelik verileceği belirtilmiĢtir.

UKKS‟de yerel potansiyel ve kaynakların değerlendirilmesi, doğal ve kültürel varlıkların

korunmasını esas alarak, kırsal kesimin iĢ ve yaĢam koĢullarının kentsel alanlarla uyumlu

olarak yöresinde geliĢtirilmesi ve sürdürülebilir kılınması temel amaç olarak belirtilmiĢtir.


TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal

nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaĢayanların, kentlerin iĢ, eğitim ve sağlık

bakımından çekiciliği ve köylerde mevcut hayat Ģartlarının elveriĢsizliği gibi nedenlerle il ve

ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleĢme,

konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıĢı ekonomide artıĢ gibi pek çok problemi de

beraberinde getirmektedir.

2000 yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52,02 olarak tespit edilen kentleĢme

oranı 2009 yılı verilerine göre %61,65 seviyesine yükselmiĢtir. Aynı dönemde Manisa‟da

kırsal nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %43,28‟den %34,77‟ye; Afyonkarahisar‟da

%54,23‟ten %48,14‟e; Kütahya‟da %51,46‟dan %37,26‟ya; UĢak‟ta ise %43,52‟den

%33,99‟a gerilemiĢtir. Bu verilerden hareketle 2000-2009 yılları arasında Bölge illerinde

kırsal nüfusun azaldığı söylenebilir.

2009 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde kentlerde yaĢayan erkeklerin %19,3‟ü lise

veya dengi okul mezunu iken, köylerde yaĢayan erkeklerin ancak %8,2‟si lise veya dengi

okul mezunudur. ġehirlerde yaĢayan kadınlarda lise veya dengi okul mezunlarının oranı

%14 iken, köylerde bu oran %3,4 düzeyindedir. Bu veriler, kırsal kesimde yaĢayanlar ile

Ģehirlerde yaĢayanlar arasında eğitim imkanlarına eriĢim açısından bir dengesizliği ifade

etmektedir.

Ġl Sağlık Müdürlüklerinden alınan verilere göre il merkezleri ve büyük ilçe merkezleri dıĢında

kalan sağlık kurumlarındaki yatak sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Manisa Merkez


Kırsal kesimde yaşam kalitesinin arttırılması

B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ



ilçede 1.685, Afyonkarahisar Merkez ilçede 1.237, Kütahya Merkez ilçede 986 ve UĢak

Merkez ilçede 772 yatak bulunurken Ahmetli, Aslanapa, Çobanlar, Dazkırı, Dumlupınar,

Evciler, Hisarcık, Hocalar, Kızılören, Pazarlar, Sivaslı ve ġaphane ilçelerinde hasta yatağı

bulunmamaktadır.

Düzenlenen çalıĢtaylarda, sağlık hizmetleri sunumunun eksikliği önemli bir sorun olarak

belirtilmiĢ ve gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaĢtırılması çözüm önerilerinden

biri olarak ifade edilmiĢtir. Bunun yanında katılımcılar, kırsal kesimde yaĢayanlarda ve kız

öğrencilerde özellikle ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından istenilen seviyelere

gelinememesini önemli bir sorun olarak dile getirmiĢlerdir. Bu sorunlara yönelik olarak

kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması, mobil anaokulu

uygulamasının hayata geçirilmesi, gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaĢtırılması çözüm

önerileri olarak ifade edilmiĢtir.

Yine çalıĢtaylarda dile getirilen önemli sorunlar arasında dezavantajlı gruplara yönelik altyapı

eksikliği, kırsalda yaĢayanlar ve engellilerin eğitim ve sağlık hizmetlerinden yeterince

faydalanamaması önemli sorunlar olarak ifade edilmiĢtir. Bu sorunlara yönelik olarak ulaĢım

altyapısının iyileĢtirilmesi ve köyleri ana ulaĢım yoluna bağlayan köy yollarının standardının

yükseltilmesi, köylerde internet altyapısının kurulması ve tüm köylerin kanalizasyon

altyapısının tamamlanması çözüm önerileri olarak belirtilmiĢtir.

Hedef B-3.1:

Kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriĢim olanakları arttırılacaktır.


Merkezi kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması

Kırsal kesimde okullaĢma oranlarının arttırılması

Köylerde gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaĢtırılması

Gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaĢtırılması

Kırsalda ve kentlerde yaĢayanların eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanma imkanları

arasındaki farkı en aza indirmek amacıyla kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriĢim

olanakları geliĢtirilecektir. Bu amaçla gezici sağlık hizmetleri uygulaması yaygınlaĢtırılarak

kırsal kesimin sağlık hizmetlerinden faydalanması sağlanacaktır. Ayrıca mobil eczacılık

uygulaması sayesinde eczacılık hizmetlerinden faydalanma imkanları arttırılacaktır.

Eğitim alanında, kırsal kesimde okul öncesi, ilk ve ortaöğretimde okullaĢma oranının

arttırılması sağlanacaktır. Bunun yanında merkezi kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki kurslar

açılarak özellikle ilköğretimden sonra okula devam etmeyen kiĢilerin meslek

edinebilmelerine imkan tanınacaktır.

Gezici kütüphane uygulamasıyla köylerde yaĢayanların bilgiye ve kültürel hizmetlere

eriĢebilme imkanları arttırılacaktır.

Hedef B-3.2:

Kırsal kesimde fiziki altyapı güçlendirilecektir.


Tüm köylerin Ģebeke suyuna eriĢimlerinin sağlanması

Tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması

Köyleri ana ulaĢım ağına bağlayan birinci derecedeki köy yollarının

standardının yükseltilmesi



Köylerde bilgi ve iletiĢim teknolojileri altyapısının geliĢtirilmesi

Kırsal kesimde yaĢam kalitesini etkileyen en önemli etkenlerden bir tanesi kırsal altyapının

yetersiz olmasıdır. Kırsalda yaĢayanlar, Ģehirde yaĢayanlara kıyasla kanalizasyon, içme suyu

gibi en temel altyapı hizmetlerinden dahi yeterince faydalanamamaktadır.

Kırsal altyapıya yönelik olarak tüm köylerde Ģebekeli su sisteminin kurulması ve

kanalizasyon sisteminin tamamlanması sağlanacaktır. Bunun yanında köyleri merkezi

birimlere bağlayan birinci derece köy yollarının asfaltlanması, asfaltlanmıĢ yolların ise

bakımının yapılması kırsalda yaĢayanların merkezi birimlere daha rahat ulaĢmalarına imkan

tanıyacak ve ulaĢım süresini kısaltacaktır.

Kırsalda yaĢam kalitesini etkileyen bir baĢka unsur bilgi ve iletiĢim teknolojisi altyapısıdır.

Kırsalda yaĢayanların internetten daha fazla faydalanabilmelerini sağlamak amacıyla kırsal

kesimde iletiĢim teknolojisi altyapısının geliĢtirilmesi sağlanacaktır.




Kalkınma Planı‟nın geliĢme eksenlerinden “BeĢeri Kalkınmanın Sağlanması ve Sosyal

DayanıĢmanın Güçlendirilmesi” baĢlığı altında eğitim sisteminde yaĢam boyu öğrenme

stratejisi ile insan kaynağının, insan sermayesinin geliĢtirilmesi amaçlanmıĢ, bilgi toplumuna

geçiĢ sürecinde ihtiyaç duyulan insan gücünün yetiĢtirilebilmesi için yabancı dil öğretiminin

etkinleĢtirileceği, bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin derslerde kullanılmasını sağlayacak

yöntemlerin geliĢtirileceği ve yaygınlaĢtırılacağı belirtilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 570. maddesinde değiĢen ve geliĢen ekonomi ile iĢgücü piyasasının

gerekleri doğrultusunda, kiĢilerin istihdam becerilerini artırmaya yönelik yaĢam boyu

öğrenim stratejisinin geliĢtirileceği belirtilmiĢtir. Bu strateji ile kiĢilerin beceri ve

yeteneklerinin geliĢtirilebilmesi için örgün ve yaygın eğitim imkanlarının artırılmasını, söz

konusu eğitim türleri arasındaki yatay ve dikey iliĢkinin güçlendirilmesini, çıraklık ve halk

eğitiminin bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını, özel sektör ve sivil toplum kuruluĢlarının

(STK) bu alanda faaliyet göstermesini destekleyecek mekanizmaların geliĢtirileceği

belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 571. maddesinde ise iĢgücü piyasasına iliĢkin bilgi sistemlerinin

geliĢtirilmesi, eğitim ve iĢgücü piyasasının daha esnek bir yapıya kavuĢturulması ve istihdam

ile iĢgücü verimliliğinin artırılması için yaĢam boyu eğitim stratejisi dikkate alınarak

ekonominin talep ettiği alanlarda insan gücü yetiĢtirileceği belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 573. maddesinde mesleki ve teknik eğitimde modüler ve esnek bir

sisteme geçileceği, yükseköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki mesleki eğitimin program

bütünlüğünü esas alan tek bir yapıya dönüĢtürüleceği, mesleki eğitimde nitelikli iĢgücünün

yetiĢtirilmesinde önemli yeri olan uygulamalı eğitime ağırlık verileceği belirtilmiĢtir. 579.

maddede ise iĢ bulma hizmetlerinin daha fazla kiĢiye sunulmasının sağlanacağı ve bu

hizmetlerin kalitesinin yükseltileceği ifade edilmiĢtir. Ayrıca aktif iĢgücü programlarının,

iĢgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda düzenleneceği belirtilmiĢtir.


Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar,

Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında okuyan

öğrencilerin dağılımına bakıldığında biliĢim teknolojileri, imam hatip, muhasebe-finansman

ve elektrik-elektronik alanlarında okuyan öğrencilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Benzer

Ģekilde Bölge‟deki üniversitelerden elde edilen verilere göre, meslek yüksekokullarında

iĢletmecilik, pazarlama ve muhasebe alanları sayı olarak ağırlıktadır. Devlet Planlama

TeĢkilatı tarafından 2006 yılında yayımlanan “Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri”

araĢtırmasına göre tekstil, porselen, cam, mermer, gıda, perakende ticaret, madencilik ve

elektrikli ev aletleri sektörlerinin Bölge ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunmaktadır. Bu

Stratejik Amaç C-1:

Mesleki ve teknik eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi

C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:

REKABET

GÜCÜ

Sektörel İlişki:

SANAYİ

Sektörel İlişki:

TARIM



verilerden hareketle meslek liseleri ve meslek yüksekokullarında açılan programların, Bölge

ekonomisinin ihtiyaçlarıyla tam olarak örtüĢmediği söylenebilir.

Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009-2010 eğitim öğretim yılında TR33

Bölgesinde biliĢim teknolojisi sınıfı baĢına düĢen öğrenci sayısı 430 iken bilgisayar baĢına

düĢen öğrenci sayısı 23‟tür. Buna göre Bölge illerindeki öğrenciler okullarda biliĢim

teknolojilerinden yeterince faydalanamamaktadır.

Bölge Planı çalıĢmaları kapsamında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢtirilen Sosyal Yapı

ÇalıĢtaylarında eğitim masası katılımcıları tarafından eğitimde insan kaynağının yetersiz

olması, öğretmenlerin yeterli hizmet içi eğitim alamaması, okullarda fiziki Ģartların yetersiz

olması önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Buna yönelik olarak mesleki eğitim ve

seminerlerin öğretmenlerin görev yaptıkları illerde branĢ bazında yapılması ve mahalli

seminerlerin arttırılması, iĢbaĢı eğitim imkanlarının arttırılması, uygulamalı eğitim

yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması, yaygın eğitim kurumlarının ihtiyaçlar doğrultusunda

çeĢitlendirilmesi, meslek liselerinin modernizasyonu ile ilgili çeĢitli kurumlardan proje bazlı

destek alınması ile okullarda bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaĢtırılması

çözüm önerileri olarak ifade edilmiĢtir.

Hedef C-1.1:

Bölge ekonomisinde öne çıkan sektörlerin ihtiyacını karĢılayacak ara eleman ve

teknik personel yetiĢtirilecektir.


Bölgede öne çıkan sektörlerde ihtiyaç duyulan ara elemanların yetiĢtirilmesi için

gerekli programların açılması

ĠĢbaĢı eğitim olanaklarının arttırılması

Yaygın eğitim merkezlerinin Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeĢitlendirilmesi

Bölgede öne çıkan elektrik-elektronik, beyaz eĢya, otomotiv, seramik, porsalen, cam,

tekstil, deri, madencilik, mermer, ve gıda sektörleri baĢta olmak üzere Bölge ekonomisinin

ihtiyacı olan ara elemanların yetiĢtirilmesi sağlanacaktır.

Bölge‟de iĢbaĢı eğitim olanakları arttırılarak mesleki ve teknik eğitim gören öğrencilerin

edindikleri bilgileri geliĢtirmeleri sağlanacaktır. Ayrıca yetiĢkinler teknik eğitim merkezi,

turizm eğitim merkezi gibi yaygın eğitim kurumları Bölge ihtiyaçları doğrultusunda

çeĢitlendirilerek nitelikli ara eleman yetiĢtirilmesi sağlanacaktır.

ĠĢbu strateji için öncelikli alanlar dört ilde belirlenen teknopark, üniversite, sanayi bölgeleri,

ticaret ve sanayi odalarını içeren teknik kapasite geliĢtirme bölgeleridir (Bkz: Tematik Harita

4). Söz konusu stratejiler “Üniversite ve Sanayi ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesi” amacıyla uyumlu

olarak hayata geçirilecektir.

Hedef C-1.2:

Mesleki ve teknik eğitimin kalitesi arttırılacaktır.


Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere yönelik mahalli

hizmet içi eğitimlerin yaygınlaĢtırılması

Eğitim kurumlarında bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımın arttırılması

Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında eğitim araç ve gereçlerinin sayısının

arttırılması ve modernizasyonunun sağlanması



Teknik eğitimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması

Mesleki ve teknik eğitimin niteliğinin geliĢtirilmesinde önemli unsurlardan bir tanesi kalifiye

öğreticilerdir. Bu amaçla öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi eğitim uygulamaları

yaygınlaĢtırılacaktır.

Ayrıca eğitim kurumlarının bilgi ve iletiĢim teknolojilerinden azami düzeyde faydalanılması

sağlanacaktır. Bu amaçla eğitim kurumlarında bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımı

arttırılacaktır.

Mesleki eğitim öğrencilerinin daha modern araç-gereç ve makinelerle eğitim almaları

sağlanacaktır. Bunun yanında makine baĢına düĢen öğrenci sayısı azaltılacak ve her

öğrencinin daha fazla uygulama yapması sağlanacaktır. Ayrıca eğitim ve öğretimde

uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması sağlanacak ve öğrencilerin pratik bilgileri

pekiĢtirilecektir.



ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER

Kalkınma Planı‟nın 589. maddesinde eğitimde kalitenin artırılması amacıyla, yenilikçiliği ve

araĢtırıcılığı esas alan müfredat programlarının ülke geneline yaygınlaĢtırılacağı, öğrencilerin

bilimsel araĢtırmaya ve giriĢimciliğe teĢvik edileceği belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 620.

maddesinde ise yoksul kesimlere yönelik ekonomik faaliyetlerin çeĢitlendirilecek Ģekilde gelir

getirici projelerin destekleneceği belirtilmiĢtir. Yine aynı maddede özellikle kırsal kesimde ve

az geliĢmiĢ bölgelerde giriĢimciliğin teĢvik edileceği belirtilmiĢtir.

662. maddede ise bölgelerde yatırım ortamının iyileĢtirileceği, giriĢimciler için finansman

olanaklarının artırılarak çeĢitlendirileceği, ayrıca giriĢim sermayesi, mikro-kredi uygulamaları

ve farklılaĢtırılmıĢ girdi maliyetlendirmesi gibi yatırım, üretim ve istihdamı özendirici yeni

araçların geliĢtirileceği belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliĢmenin sağlanması

kapsamındaki 664. maddesine göre özellikle az geliĢmiĢ bölgelerde yerel düzeyde

uzmanlaĢmayı destekleyecek Ģekilde beĢeri kaynaklar ve sosyal sermaye geliĢtirilecek,

bölgesel potansiyelleri ve iĢgücü piyasası özelliklerini dikkate alan iĢgücü eğitim programları

uygulanacaktır. OECD ve EUROSTAT‟ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP

(Entrepreneurship Indicators Programme) GiriĢimcilik Göstergeleri Programı sonucunda

oluĢturdukları gösterge çerçevesi üç bileĢen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna göre

giriĢimcilik belirleyicileri giriĢimsel performans ve giriĢimciliğin etkileri olarak çizilen bu

çerçevenin detaylandırılması Ģu Ģekildedir:

Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koĢulları, finansmana eriĢim, giriĢimcilik

kapasitesi (yeteneği), kültür

GiriĢimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları,

firma çalıĢan sayısındaki artıĢ oranı

Etkiler: ĠĢ yaratma(istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düĢürme


TR33 Bölgesi‟nde yer alan sektörlerin oluĢturduğu katma değerlerin, iliĢkin sektörlerin ulusal

ölçekteki düzeylerine oranlanması sonucu ortaya çıkan sıralama incelendiğinde, 2006

dönemi için tarım sektörünün ilk sırada yer aldığı, tarımı sanayi sektörünün izlediği ve

hizmetler sektörünün üçüncü sırada geldiği görülmektedir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi‟nde

yaratılan gayrisafi katma değerin (GSKD) sektörel dağılımına bakıldığında ise, %47 oranı ile

hizmetler sektörü en fazla paya sahip iken, bunu %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım

sektörü izlemektedir. Ekonomiler geliĢtikçe hizmetler sektörünün üretim içerisindeki payı

artmakta, bununla birlikte tarımın payı azalmaktadır.


Bölge’de girişimcilik kapasitesinin arttırılması


REKABET

GÜCÜ

Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA

Sektörel İlişki:

SANAYİ

Sektörel İlişki:

TURİZM



2009 yılında kurulan ticaret ünvanlı iĢyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri

sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer

almaktadır. 2009 yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise sıralama

benzer Ģekilde büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak

Ģeklindedir. Ġllerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı üye sayıları bakımından

sıralamaları ise Manisa, Afyonkarahisar, UĢak ve Kütahya Ģeklindedir.

Buna göre giriĢimcilik düzeyi en fazla geliĢmiĢ il Manisa olup, bunu Afyonkarahisar, UĢak ve

Kütahya izlemektedir.

Hedef C-2.1:

GiriĢimcilerin finansman olanakları konusunda bilgi ve beceri kapasitesi

arttırılacaktır.


GiriĢimcilere finansman teknikleri hakkında bilgi ve beceri artırıcı eğitimlerin

düzenlenmesi

Yurt içi ve yurt dıĢı finansman kaynaklarına ulaĢılması için uygun koĢulların

yaratılması

Bölge dahilinde giriĢimcilik kapasitesinin arttırılması giriĢimcilere yeterli sermaye desteğinin

sağlanması ve bu desteğe ulaĢımın kolaylaĢtırılması ile mümkün olacaktır. Bu kapsamda

giriĢimcilerin özel sektör ve kamu kurumları tarafından sağlanan kredi ve proje desteği

olanaklarına iliĢkin derinlemesine ve güncel olarak bilgi sahibi olmaları sağlanacak ayrıca

risk sermayesi ve benzeri finansman türlerine iliĢkin eğitim programları yaygınlaĢtırılacaktır.

Eğitim talebinin uyarılarak firmalarda kurumsallık düzeyini artıran eğitimlerle birlikte

özellikle finansmana eriĢim konusu ve iĢletmelerde finansman teknikleri hakkında sürekli

eğitimlerin gerçekleĢtirilmesi sağlanacaktır.

DıĢ ticaret ile uğraĢan firmalarda uluslararası finansman teknikleri ile dıĢ ticarette uygulanan

finansman teknikleri hakkında teknik bilgi becerilerinin geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmaların

yapılması önceliklidir. Yurtiçi ve yurtdıĢı finansman imkanlarını geliĢtirici nitelikteki eğitimler

sayesinde risk sermayesi türleri, giriĢim sermayesi, iĢ melekleri gibi finansman kaynaklarına

eriĢimin sağlanmasına yönelik ağların yaratılmasına öncelik verilecektir.

Hedef C-2.2:

ġahıĢ Ģirketleri ile küçük ölçekli iĢletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılması

teĢvik edilecektir.


Pazar araĢtırmalarının yapılmasının teĢvik edilmesi

ĠĢletmelerin pazarlama altyapısının geliĢtirilmesi ve pazarlama karması

unsurlarının geliĢtirilmesinin sağlanması

GiriĢimcilik kültürünün geliĢmesi ve giriĢimciliği kısıtlayan hukuki, bürokratik, ekonomik ve

kültürel engellerin ortadan kaldırılması ekonomik geliĢme ve tasarruf oranları üzerinde

önemli etkiye sahiptir.

Bölge‟deki giriĢimci sayısının artması sermaye desteğiyle iliĢkili bir hususken Bölge‟nin

giriĢimcilik kapasitesinin artması aynı zamanda Ģahıs Ģirkletleri veya küçük ölçekli

iĢletmelerin ürün pazarlama kapasiteleriyle de iliĢkilidir. Bu kapsamda küçük ölçekli

iĢletmeler ve bireysel giriĢimcilere yönelik pazarlama ve marka yaratma konularında sürekli

öğrenme ve ücretsiz eğitim çalıĢmaları desteklenecek, giriĢimcilerin öğrenen örgüt stratejisi

ile değer yaratmaları sağlanacaktır. ĠĢletmeciliğin geliĢtirilmesine iliĢkili “Rekabet Gücünün



Arttırılması” ekseninde yer alan maddelerle uyumlu olacak Ģekilde Bölge‟deki iĢletmeler

arasında ortaklıklar kurulması yaygınlaĢtırılarak farklı tecrübelerden yararlanmaları teĢvik

edilecek, giriĢimcilerin çok sektörlü dinamikler oluĢturması desteklenecektir.

Pazarlama altyapılarının geliĢtirilmesine yönelik yapılacak çalıĢmalarda rekabet gücü düĢük,

pazarlama kapasitesi görece az olan firmaların talepleri doğrultusunda baĢta pazarlama

karması unsurlarının kullanılması olmak üzere, ürün çeĢitlendirilmesi, marka

konumlandırması, modern pazarlama strateji ve teknikleri konusunda deneyimsel pazarlama

sayesinde alt yapı eksikliğinin giderilmesi sağlanacaktır.

Hedef C-2.3:

Yabancı sermayeli ortaklıklar ve dıĢ ticaret teĢvik edilecektir.


ĠĢletmelerin yabancı ortaklıklar kurması

Firmaların dıĢ pazarlara açılmalarının teĢvik edilmesi

OECD ve Eurostat ortak çalıĢmalarında giriĢimcilik temelli ekonomik geliĢmenin sağlanması

için iĢletmelerde yabancı ortaklıkların kurulmasıyla markalaĢma becerisinin geliĢmesi, bilgi

ve yenilik yayılımının sağlanması, artan endüstri içi ticaret kapasitesiyle ile dıĢ ticaret

hacminin artmasına katkıda bulunması açısından önemli olduğu vurgusu yapılmıĢtır.

Yabancı ortaklıkların niceliksel olarak geliĢtirilmesi, firmaların bilgiye ulaĢma ve bilgiyi

kullanma sıkıntısını aĢmalarına katkıda bulunduğu gibi benchmarking mekanizmasına da „de

facto‟ olarak iĢlerlik kazandıracaktır. Kırsal kesimdeki firmaların hem yurtiçi hem de yurtdıĢı

firmalarla ortak çalıĢma düzeyinin yükselmesi kırsal kesimde faaliyet gösteren firmaların

ekonomik faaliyet gösterme becerilerinin geliĢmesine katkıda bulunması açısından

önceliklidir. Bu durum etkileĢim halindeki firmalar arası bilgi aktarma mekanizmasına

dönüĢecek böylece iletiĢimsel eylem bazlı ekonomik geliĢimin sağlanmasına yönelik

faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi mümkün olabilecektir.

Yabancı ortaklıklar sayesinde farklı pazarlara ulaĢma imkanlarının geliĢtirilmesi mümkün

olabilecektir. DıĢ pazarlarda doygunluğa ulaĢmamıĢ pazarlar öncellikli olmak üzere firmaların

net döviz etkisi yaratabilmelerini sağlayacak Ģekilde pazarlara ürün ve hizmet sunumunun

gerçekleĢtirilmesine büyük önem verilecektir.

GiriĢimcilik sayesinde ekonomik ve sosyal etkileĢim gerçekleĢtirilerek teknik bilgi (know-

how), teknoloji, iĢ yürütme ve iĢ yönetme deneyimlerinin hem açık bilgi (explicit knowledge)

hem de örtük bilgi (tacit knowledge) sayesinde yayılımının gerçekleĢtirilmesini sağlayacak

kurumsal ve kurumsal olmayan ortaklıkların kurulması ve var olan kurumsal ortaklıkların

geliĢtirilmesinin sağlanması önceliklidir.

Söz konusu önceliğin faaliyete geçirilmesi hususunda kentlerde ticaret ve sanayi odaları,

kırsal kesimlerde ise üretici örgütlerinin koordinatör rolü üstlenmeleri amaçlanmaktadır.

ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte, teknik kapasite geliĢtirme bölgeleri

öncelikli alanlardır (Bkz: Tematik Harita 4).

ÇalıĢtaylarda yapılan görüĢmelerde, illerde iĢ kurma süreçleri hakkında farklı uygulamaların

olduğu dile getirilmiĢtir. Bölge düzeyinde iĢ kurma süreçleri ve süreleri uyumlaĢtırılacaktır.

Rekabet gücünün bir unsuru olan giriĢimcilik kapasitesinin geliĢtirilmesi önündeki

kısıtlamalar minimize edilecek ve iĢ kurma süresinin OECD ülkeleri ortalamasının altına

düĢürülmesi için gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.




Kalkınma Planı‟nın 616. maddesinde yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizliğin,

sürdürülebilir büyüme ve istihdam, eğitim, sağlık ve çalıĢma hayatı politikalarıyla kalıcı bir

Ģekilde azaltılacağı ayrıca yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski taĢıyan birey ve grupların

ekonomik ve sosyal hayatta yer almalarının sağlanacağı ve yaĢam kalitelerinin yükseltileceği

belirtilmiĢtir. 621. maddede ise kadınların ekonomik hayata katılımlarını artırmak için bu

kesime yönelik mesleki eğitim imkanlarının geliĢtirilerek istihdam edilebilirliklerinin

arttırılacağı vurgulanmaktadır.

Ek olarak 568. maddede iĢgücü piyasasında zorluklarla karĢılaĢan kadınlar, gençler, uzun

süreli iĢsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eĢitliği sağlanması gerektiği açıkça

belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 626. maddesinde özürlülerin ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının

artırılmasına yönelik sosyal ve fiziki çevre Ģartlarının iyileĢtirileceği, özel eğitim imkanları ve

çalıĢma ortamının özel olarak düzenlendiği korumalı iĢyerlerinin geliĢtirileceği belirtilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 623. maddesinde özellikle kırsal kesimdeki kız çocuklarının,

özürlülerin ve düĢük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karĢılanması

desteklenerek bu kesimlerin eğitime eriĢimleri kolaylaĢtırılacağı ve çocuk iĢçiliğini önleyecek

tedbirlerin alınacağı ve etkili bir Ģekilde uygulanacağı ifade edilmiĢtir.

Orta adeli programda yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski altında bulunan birey ve grupların

ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılması, yaĢam kalitelerinin yükseltilmesi ve

toplumla bütünleĢmelerinin sağlanması temel amacıyla sosyal içermenin gerçekleĢtirilmesi

gerektiği belirtilerek dezavantajlı gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi

temel hizmetlerin eriĢilebilirliğinin artırılacağı belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 628. maddesinde ise yoksulluk ve sosyal dıĢlanmanın önlenmesine

yönelik politikaların uygulanmasında ve bunlara yönelik eğitim, barınma ve istihdam gibi

hizmetlerde, merkezi idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kuruluĢları baĢta olmak üzere

tüm kesimlerin koordineli bir Ģekilde çalıĢmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.

Ayrıca iĢgücü piyasasında baĢta gençler, kadınlar ve özürlüler olmak üzere dezavantajlı

kesimlere yönelik destekleyici politikaların sürdürüleceğine iliĢkin karar alınmıĢtır.

Son olarak Kalkınma Planı‟nın 622. maddesinde kadına yönelik Ģiddetin önlenmesi amacıyla

bu konudaki toplumsal bilincin artırılacağı belirtilmiĢtir.


2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2

iken kadınlarda bu oran %23,4 düzeyindedir. Türkiye‟de ise erkekler için iĢgücüne katılım


Dezavantajlı grupların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonunun

sağlanması


KIRSAL

KALKINMA

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ



oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bu veriler doğrultusunda

kadınlarda iĢgücüne katılım oranının erkeklere oranla çok düĢük olduğu söylenebilir.

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından yapılan Türkiye

Özürlüler AraĢtırması‟na göre 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi genelinde yaĢayan engellilerin

ancak %24‟ü iĢgücüne katılmakta iken bu oran 15 yaĢ üzeri toplam nüfusta %48,4‟tür.

Türkiye genelinde ise kırsalda yaĢayan engellilerin ancak %17,76‟sı iĢgücüne katılmaktadır.

Benzer Ģekilde kırsalda yaĢayan engellilerin %43,44‟ü okuma yazma bilmiyorken Ģehirlerde

yaĢayan engellilerin %29,58‟i okuma yazma bilmemektedir. Aynı araĢtırmaya göre engelli

erkeklerin %32,22‟si iĢgücüne katılırken kadınlarda bu oran sadece %6,71 seviyesindedir.

Türkiye ĠĢ Kurumu (ĠġKUR) Kütahya Ġl Müdürlüğü verilerine göre 2009 yılı itibarıyla

Kütahya‟da ĠġKUR‟a kayıtlı 890 engellinin %22‟si istihdam edilmiĢtir. UĢak Ġl Müdürlüğü

verilerine göre 678 engelli ĠġKUR‟a kayıtlıdır ve bunların %14,01‟i istihdam edilmiĢtir.

Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre 679 engelli ĠġKUR‟a kayıtlı olup, 138‟i istihdam

edilmiĢtir. Buna göre Afyonkarahisar‟da ĠĢkur‟a kayıtlı engellilerin %20,3‟ü istihdam

edilmiĢtir.

Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilen Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında

dezavantajlı gruplar masasında altyapı eksikliği, dezavantajlı gruplarla ilgili kurumlar

arasında koordinasyon eksikliği, kırsal kesimde yaĢayanların ve engellilerin sağlık ve eğitim

hizmetlerinden yeterince faydalanamadığı önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Buna

yönelik olarak engelliler için mesleki rehabilitasyon merkezleri ve iĢ okulları ile buralarda

görev yapan mesleki eğitmen sayısının arttırılması, mevcut ortak kullanım alanlarının

engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi ve yeni yapılacak binalarda da bu hususun

dikkate alınması, dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluĢturulması ve ortaya çıkan

sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda mesleki ve teknik eğitim verilmesi, toplu taĢıma

araçlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi, engellilerin daha uygun

ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların hazırlanması, popüler spor dallarında

faaliyetler düzenlenmesi, engelsiz ve engelli grupların aynı faaliyetlerde buluĢturulması, özel

sektörde engelli çalıĢtırma zorunluluğunun tam olarak uygulanması, ilgili kurum ve

kuruluĢlarla engelliler arasındaki iĢ birliğinin arttırılması çözüm önerileri olarak belirtilmiĢtir.

Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında ayrıca kadınlara yönelik ayrımcılık önemli bir problem olarak

gündeme gelmiĢtir. Bu probleme yönelik olarak aile danıĢma merkezlerinin evlilik ve aile

kurumu hakkında bilgilendirici çalıĢmalarının geniĢletilmesi, sosyal hizmetlere bağlı toplum

merkezlerinin alana yönelik faaliyet, kurs ve atölyelerinin arttırılması, kadın derneklerinin

daha etkin çalıĢmalarının sağlanması, Kadın Sorunları AraĢtırma ve Uygulama Merkezlerinin

kurulması, kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaĢtırmayı amaçlayan giriĢimci

derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi çözüm önerileri olarak dile getirilmiĢtir.

Hedef C-3.1:

Toplu kullanım alanlarında engellilere yönelik gerekli iyileĢtirmeler yapılacaktır.


Yeni inĢa edilecek yapılarda engellilerin kullanımına uygunluk Ģartlarının

sağlanması

Toplu taĢıma araçlarında engellilerin kullanımı için gerekli fiziki düzenlemelerin

yapılması

Engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların

hazırlanması



Engellilerin sosyal hayata entegrasyonunun kolaylaĢtırılması amacıyla kaldırımlar, binaların

giriĢ ve çıkıĢları ile diğer sosyal yaĢam alanlarının engellilerin kullanımına uygun Ģekilde

düzenlenmesi ve yeni yapılacak yapılarda bu Ģartlara dikkat edilmesi sağlanacaktır.

Ayrıca engellilerin sosyal faaliyetlere katılımının gerçekleĢmesi ve toplu taĢıma araçlarını

kullanabilmeleri için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması sağlanacak ve engellilerin sosyal

hayata katılmalarının önündeki fiziksel engeller azaltılacaktır.

Hedef C-3.2:

Kadınların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonu sağlanacaktır.


Kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaĢtırmayı amaçlayan giriĢimci

derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi

Üniversite bünyesinde hizmet vermek üzere Kadın Sorunları Uygulama ve

AraĢtırma Merkezlerinin açılması

Kadınlar arasında dayanıĢmayı arttırmaya yönelik derneklerin açılması ve var olan

derneklerin daha etkin çalıĢmalarının sağlanması

Kadın giriĢimci dernekleri ve kadın dayanıĢma platformları sayesinde kadınların ekonomik ve

sosyal hayata entegrasyonları kolaylaĢtırılacaktır. Ayrıca kadınların toplumsal ve ekonomik

hayattaki konumlarıyla ilgili geliĢmeleri tespit etmek, analiz etmek ve bu tespitlerden

hareketle kadınların konumlarını güçlendirmek amacıyla çalıĢmalar yapmak üzere

üniversiteler bünyesinde kadın sorunları uygulama ve araĢtırma merkezleri kurulacaktır.

Kadınlar arasındaki dayanıĢmayı arttırmaya ve ortak sorunlar karĢısında birlikte hareket

etmelerini sağlamak üzere kadın dayanıĢma dernekleri açılacak ve var olan derneklerin daha

etkin çalıĢmaları sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler “Kırsal Kesimde Ekonomik ÇeĢitliliğin

Sağlanması” amacıyla eĢgüdümlü olarak uygulanacaktır.

Hedef C-3.3:

Engellilerin istihdam oranı arttırılacaktır.


Bölgede engellilere yönelik rehabilitasyon merkezleri ve iĢ okulları ile buralarda

görev yapan eğitmen sayısının arttırılması

Bölge iĢletmelerinde engelli istihdamının teĢvik edilmesi

Dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluĢturulması ve ortaya çıkan

sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda teknik ve mesleki eğitim verilmesi

ĠĢletmelerle engelliler arasındaki koordinasyonun arttırılması

Bölge‟de engellilerin daha rahat iĢ bulabilmeleri amacıyla öncelikli olarak istihdam planı

oluĢturulacaktır. Bu plan sonucunda ortaya çıkacak sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda

engellilere yönelik teknik ve mesleki eğitim verilecektir. Bu amaçla Bölge‟deki iĢ okulları ve

rehabilitasyon merkezlerinin sayısı ve buralarda görev yapan eğitmen sayısı arttırılacaktır.

Bölge‟de engelliler ile iĢverenler arasında iletiĢimi ve koordinasyonu sağlayacak

yapılanmaların oluĢturulması sağlanacaktır. Bu sayede engellilerin Bölge‟deki iĢ imkanlarıyla

ilgili daha sağlıklı bilgi edinmeleri sağlanacaktır. Bu kurumlar aynı zamanda Bölge‟deki

iĢletmelerde dezavantajlı çalıĢan istihdam edilmesine de yardımcı olacaktır.



Hedef C-3.4:

Sosyal dıĢlanma riski taĢıyan gruplara iliĢkin toplumsal bilinç oluĢturulacaktır.

Stratejik Öncelik:

ġiddet ve istismara maruz kalan kadın ve çocukların topluma kazandırılması için

rehabilitasyon merkezlerinin yaygınlaĢtırılması

Toplumsal bütünleĢme, toplumsal cinsiyet eĢitliği, kadına ve çocuklara yönelik

aile içi Ģiddet konularında toplumsal bilinç oluĢturulması

Evlilik ve aile kurumu hakkında aile danıĢma merkezlerinin bilgilendirici

çalıĢmalarının arttırılması

Sosyal dıĢlanma probleminin altında yatan temel sebeplerden bir tanesi bu konuda toplumda

yeterli bilincin bulunmamasıdır. Bu amaçla toplumsal cinsiyet eĢitliği, kadına yönelik aile içi

Ģiddet ve çocuk haklarına iliĢkin konularda toplumsal farkındalık oluĢturmaya ve zihinsel

dönüĢüm sağlamaya yönelik aile danıĢma merkezleri, STK‟lar, sosyal hizmetlere bağlı

toplum merkezleri aracılığıyla faaliyet, kurs ve atölyelerin açılması sağlanacaktır.

Toplumsal bilinç oluĢturmanın yanında Ģiddet ve istismara maruz kalan çocuk ve kadınların

rehabilitasyonu da önem arz etmektedir. Bu doğrultuda Bölge‟de rehabilitasyon

merkezlerinin sayısının arttırılması sağlanacaktır.




Kalkınma Planı, Bölgesel GeliĢme Özel Ġhtisas Komisyonu (ÖĠK) Raporu‟nda Türkiye‟deki

kültür merkezlerinin AB‟de olduğu gibi kentsel hayatın bir parçası haline gelmesi için ulusal

ve uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapması, diğer yandan mevcut kültürel

varlıkların etkin bir Ģekilde sergilendiği alanlara dönüĢtürülmesi gerektiği ifade edilmektedir.

Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Kentsel GeliĢme Strateji Belgesi ve

Eylem Planı Hazırlanması Projesi (KENTGES)‟e iliĢkin temel amaç, ana eksen ve stratejiler

Kalkınma Planı‟nda belirlenen vizyona paralel olarak belirlenmiĢ ve Ģu Ģekilde ifade

edilmiĢtir: “Bölgeler, yerleĢmeler arası ve yerleĢmeler içi eĢitsizlikleri azaltılmıĢ, doğal ve

kültürel mirasın korunup geliĢtirildiği, yaĢam ve mekan kalitesi iyileĢtirilmiĢ, riskleri

azaltılmıĢ, toplumsal cinsiyet eĢitliği sağlanmıĢ, yarıĢma gücü kazandırılmıĢ, dengeli,

tamamlayıcı, yığılmayı önleyici çok merkezli ve sürdürülebilir bir yerleĢme sistemine

ulaĢmak temel amaçtır.”


TR33 Bölgesi‟ndeki 358 spor kulübünün 141‟i Manisa‟da, 97‟si Kütahya‟da, 77‟si UĢak‟ta ve

43‟ü de Afyonkarahisar‟da faaliyet göstermektedir. 81 ilde uygulanan yaz spor okulları TR33

Bölgesi için Manisa ve UĢak‟ta ilçelere kadar ulaĢırken Afyonkarahisar ve Kütahya için

sadece kent merkezi ile sınırlı kalmıĢtır.

AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan

Türkiye‟deki alıĢveriĢ merkezleri sınıflamasına göre Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve

UĢak illerinde AMPD standartlarına uygun alıĢveriĢ merkezi bulunmamaktadır. Ağustos 2010

itibarıyla Manisa‟nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar‟da 3, Kütahya‟da 1,

UĢak‟ta ise 2 adet olmak üzere TR33 Bölgesi‟nde toplam 8 adet alıĢveriĢ merkezi hizmet

vermektedir.

Bölge illerinde gerçekleĢtirilen çalıĢtaylarda spor alanında ortaya çıkan sorunlar tüm illerde

benzerlik göstermiĢ olup her il için ayrı ayrı spor kültürünün yerleĢmemiĢ olduğu sorunu

gündeme gelmiĢtir. Bu sorunun altında yatan temel nedenlerin baĢında halkın spor bilincine

sahip olmaması gelirken ailelerin sporla ilgili olumsuz tutumları, çocuklarını spora teĢvik

konusunda yetersiz ve isteksiz olmaları ve çocukların erken yaĢta sporla tanıĢmamıĢ

olmaları bu nedeni destekleyen alt nedenler olarak ortaya çıkmıĢtır. Yine çalıĢtayların

eğitimle ilgili gruplarında sıkça dile getirilen bir sorun da ilköğretim ve ortaöğretim

kurumlarında öğrencileri spora özendirecek, sportif faaliyetleri gerçekleĢtirmeye uygun

alanların (çok amaçlı salon, spor sahaları vs.) bulunmaması olmuĢtur. Spor branĢlarının

yeterince tanıtılamaması ve spor konusundaki eğitim eksikliği de spor kültürünün

yerleĢmesinin önündeki engeller arasında gösterilmiĢtir. Ayrıca altyapı eksikliği baĢlığı

altında yeterli sayıda ve nitelikte tesis bulunmaması, spor tesislerine ulaĢımın kolay

olmaması ve ekonomik yetersizlikler gibi nedenler de sporun günlük hayatın bir parçası

haline gelmesini engelleyen alt sorunlar olarak belirtilmiĢtir.


Kentlerde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması

Eksen İlişkisi:

REKABET

GÜCÜ

C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI

Eksen İlişkisi:

ALTYAPININ

GELİŞTİRİLMESİ



TR33 Bölgesi‟nin kültürel ve sosyal aktiviteler açısından da yetersiz kaldığı, gençlik ve kültür

merkezi sayısının arttırılması ve mevcutların iyileĢtirilmesi çalıĢtaylarda vurgulanan bir baĢka

konu olmuĢtur. Konuyla ilgili veriler incelendiğinde TR33 Bölgesi‟nde toplam 77 adet

kütüphane, 7 adet müze, 45 sinema salonu ve 9 adet tiyatro salonu bulunduğu tespit

edilmiĢtir. Aynı veriler il bazında değerlendirilecek olursa; Manisa‟da 23 adet kütüphane, 1

adet müze, 16 adet sinema salonu ve 5 adet tiyatro salonu; Afyonkarahisar‟da 24 adet

kütüphane, 1 adet müze, 11 adet sinema salonu ve 2 adet tiyatro salonu; Kütahya‟da 18

adet kütüphane, 3 adet müze, 9 sinema salonu ve 1 tiyatro salonu; UĢak‟ta ise 12 adet

kütüphane, 2 adet müze, 9 adet sinema salonu ve 1 tiyatro salonu yer aldığı görülebilir.

Yine çalıĢtaylarda katılımcılar tarafından Bölge‟de kültür, sanat ve spor komplekslerinin hem

fiziksel hem de personel açısından yetersiz oluĢu, kültür ve sanat aktivitelerinin etkin

düzeyde gerçekleĢtirilememesi önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Bu sorunlara yönelik

olarak kültür ve sanat faaliyetlerinin geniĢletilmesi ve tüm yıla yayılması, nitelikli iĢ gücünün

Bölge‟de kalmasını sağlayacak sosyal geliĢme alanları ile kültür, sanat ve aktivite

merkezlerinin iyileĢtirilmesi ve sayısının arttırılması, yeni gençlik ve kültür merkezlerinin

kurulması, mevcut olanların donanımlarının iyileĢtirilmesi, halkın sosyal ihtiyacına yönelik

yeni alıĢ veriĢ merkezleri kurulması, Bölge‟nin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması ve

yeni merkezler kurulması ihtiyacının tespit edilmesi, hali hazırda düzenlenen festivallere

halkın kitleler halinde katılabileceği maraton, bisiklet yarıĢı gibi sportif faaliyetlerin dahil

edilmesi çözüm önerileri olarak ifade edilmiĢtir.

Hedef C-4.1:

Kent merkezlerinde rekreasyon alanları geniĢletilecektir.


Kültür-sanat, spor ve aktivite merkezlerinin iyileĢtirilmesi ve sayısının artırılması

Bölgenin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması ve yeni merkezler kurulması

ihtiyacının tespit edilmesi

Kent merkezlerinde sosyal yaĢam olanaklarının arttırılması kapsamında kısa vadeli öncelik,

Bölge‟nin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması olacaktır. Bu sayede Bölge‟de ihtiyaç

duyulan etkinlik merkezlerinin neler olduğu tespit edilebilecektir.

Sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulmasının ardından belirlenecek öncelikler çerçevesinde

yeni merkezler kurulması ve mevcut tesislerin iyileĢtirilmesi yapılacaktır. Mevcut tesislerin

iyileĢtirilmesi kapsamında kütüphane ve müzelerde modernizasyon ve renovasyon

çalıĢmaları da yapılacaktır.

Hedef C-4.2:

Bölge’de kültür ve spor bilinci oluĢturulacaktır.


Sporun sağlıklı yaĢamın ön koĢulu olduğu algısının yaygınlaĢtırılması

Bölgede spor alanında gerçekleĢtirilen organizasyonların arttırılması

Kültürel festivallerin yaygınlaĢtırılması

Kentlerde sosyal yaĢam olanaklarının arttırılması sadece fiziksel altyapıyla iliĢkili olmayıp bu

konudaki sosyal bilincin de arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle il sağlık müdürlükleri, il

milli eğitim müdürlükleri ve sivil toplum kuruluĢları aracılığıyla özellikle gençlere yönelik

sağlıklı yaĢam ve spor bilinci geliĢtirilecektir.



Bu kapsamda Bölge‟de sanatsal ve kültürel turlar ile festivaller düzenlenecek ve bu

faaliyetler yaygınlaĢtırılacaktır. Bölge‟de uygun tarihi yapıların kültür ve sanat galerileri

haline dönüĢtürülmesi ve ilköğretimden baĢlayarak çocukların farklı spor dallarına

yönlendirilmesi öncelikler arasındadır.



ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER

Kalkınma Planı‟nın 415. maddesinde ulaĢtırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en

uygun yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaĢtırma altyapısının oluĢturulması

amacıyla sistemin bütüncül bir yaklaĢımla ele alınacağı ifade edilmiĢtir. Ayrıca yük

taĢımalarının demiryollarına kaydırılmasını, önemli limanların lojistik merkezler olarak

geliĢtirilmesini sağlayan, taĢıma modlarında güvenliği öne çıkaran politikaların izleneceği

belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 418. maddesinde demiryolu ve denizyolunun karayolu ile

rekabet edebileceği koridorlarda taĢıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım ve iĢletmecilik

anlayıĢıyla koridor bazında belirli tonaj potansiyelini aĢan yüklerin demiryolu ve denizyolu ile

taĢınmasının özendirileceği belirtilmiĢtir.

Yine Kalkınma Planı‟nın 423. maddesinde ise yük taĢımalarının demiryolu ağırlıklı

yapılmasının ulaĢtırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu açıkça vurgulanmıĢtır. Bu

doğrultuda demiryolunda özel sektör tren iĢletmeciliğinin geliĢtirileceği belirtilerek, yük

taĢımacılığının özel sektörün iĢletmecilik avantajlarından yararlanılmak üzere

serbestleĢtirileceği, özel sektörle ortaklıklara gidilerek baĢta sanayi bölgeleri olmak üzere

demiryolu bağlantı hattı yatırımlarının yapılacağı ve araç yatırımlarının özel sektöre

bırakılacağı belirtilmiĢtir.

Kalkınma Planı‟nın 424. maddesinde Ankara merkez olmak üzere Ġstanbul-Ankara-Sivas,

Ankara-Afyonkarahisar-Ġzmir, Ankara-Konya koridorlarından oluĢan çekirdek ağ üzerinde

hızlı tren ile yolcu taĢımacılığına baĢlanacağı belirtilmiĢtir.

559. maddede ise ticaret hizmetlerinde etkinliğin artırılması amacıyla yük taĢımacılığına

yönelik olarak; toplama ve dağıtım aĢamalarında ilgili tüm tarafların bir araya geldiği,

konteynerlerin depolanması, tasnif edilmesi ve ulaĢtırma türleri arasında aktarımının

sağlandığı, bürokratik iĢlemlerin tek bir mekanda basitleĢtirilerek çözümlendiği, yük

baĢlangıç ve bitiĢ noktaları olarak tanımlanabilecek lojistik merkezler vasıtasıyla kombine

taĢımacılığa geçilmesinin sağlanacağı belirtilmiĢtir. Bu doğrultuda öncelikle önemli

limanlardan baĢlamak üzere belirli noktalarda lojistik merkezler kurulacaktır. Ayrıca yine

plan dahilinde karayollarında ağır taĢıt trafiğinin yoğun olduğu arterlerde kapasite ve kalite

artırıcı bölünmüĢ yol yapımlarına devam edilirken yük taĢımacılığının demiryoluna

kaydırılacağı, limanların ise kombine taĢımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline

getirileceği belirtilmiĢtir. Son olarak Orta Vadeli Program‟da havaalanlarında orta ve uzun

vadeli kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesine yönelik çalıĢmaların yapılacağı belirtilmiĢtir.


UlaĢtırma Bakanlığı verilerine göre karayolları kullanım oranları tüm Türkiye için yük

taĢımacılığında %90, yolcu taĢımacılığında %95 olarak tahmin edilmektedir. Karayolları ile

taĢınan yolcu ve yük miktarları ile ilgili kesin ölçümler yapılamadığından bu rakamlar

tahminle sınırlı kalmaktadır. Ayrıca bölgede yapılan bütün lojistik faaliyetleri ve bu

Stratejik Amaç D-1 :

Ulaştırma ve lojistik sisteminin geliştirilmesi

D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Eksen İlişkisi:

REKABET

GÜCÜ

Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA



faaliyetleri gerçekleĢtiren kurumlara ait verileri kayıt altına alan bir veritabanı sistemi

bulunmamaktadır.

Yolcu taĢımacılığında bölgede havaalanı kullanımı gerek havaalanı imkanlarının azlığı

gerekse diğer ulaĢım imkanlarının geliĢmiĢliği dolayısıyla oldukça düĢüktür. Karayolları bu

konuda açık ara önde olmakla beraber demiryolları yolcu taĢımacılığı için de oldukça

geliĢmiĢ bir altyapı bulunmaktadır. Bölge Türkiye‟deki toplam demiryolu yolcu taĢımacılığının

% 6,8‟i kadar yolcu taĢımasını gerçekleĢtirmektedir. TCDD tarafından planlanan YHT

projeleri kapsamında Ankara – Ġzmir arasında sefer yapması planlanan YHT Afyonkarahisar,

UĢak ve Manisa illerinden; Ġstanbul – Antalya arasında sefer yapması planlanan YHT

Kütahya ve Afyonkarahisar illerinden geçecek ve bölgenin yolcu potansiyelinin artmasını

sağlayacaktır.

Yapılan bütün çalıĢtaylarda paydaĢlar tarafından bölgenin geliĢimi için Zafer Hava Limanı‟nın

faaliyete geçmesinin elzem olarak görüldüğü belirtilmiĢtir. Hava limanının özellikle sanayi ve

turizm sektörleri açısından bölgedeki kalkınma sürecine çok büyük bir ivme kazandıracağı

konusunda sektörle ilgili paydaĢlar hemfikir olmuĢlardır. Bölge‟nin havayollarıyla yük

taĢımadığı ve limanlara ulaĢımda demiryollarının daha fazla kolaylık sağladığı düĢünülürse

Bölge‟nin ihracatının artması halinde demiryolları ile yük taĢımacılığının artması beklenebilir.

Mevcut durumda Türkiye demiryolları yük taĢımacılığının % 15,3‟ünü gerçekleĢtirmesine

rağmen bu rakamın çok modlu ulaĢtırma sistemlerinin kurulmasıyla artacağı muhakkaktır.

Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği (TÜSĠAD) tarafından ġubat 2007‟de hazırlanan

UlaĢtırma Raporu‟nda multimodal (çok modlu) ulaĢtırma yöntemlerinin daha akılcı, daha

verimli ve daha emniyetli olacağı belirtilmiĢtir. Multimodal taĢıma için demiryollarının diğer

taĢıma modlarıyla (karayolları, havayolları ve denizyolları) entegrasyonunun geliĢmiĢ olması

gerekmektedir. Bölge‟de 23 adet yükleme – boĢaltma merkezi bulunmaktadır. Çoklu taĢıma

modları için yükleme ve boĢaltma alanları açısından yapılacak olan düzenlemelerle

karayolları entegrasyonu tamamlanabilecek durumdadır.

Bölgenin coğrafi konumu itibarıyla önemli merkezler sayılan Ġstanbul, Ankara, Ġzmir,

Antalya, Bursa ve Konya gibi illerin ortasında bulunması Bölge‟yi bir kavĢak noktası haline

getirmektedir. Bu coğrafi avantajı kullanmak Bölge‟de yapılacak lojistik merkezlerine önemli

bir ivme kazandıracaktır. Özellikle Manisa iline yakınlığı sebebiyle Ġzmir‟in gerek hava limanı

gerekse limanlarından yararlanmak Manisa iline önemli ölçüde avantaj sağlayacaktır.

TCDD‟nin planlamakta olduğu lojistik köylerinden birinin de UĢak ilinde bulunması Bölge‟ye

sektörel anlamda canlılık katacaktır. Lojistikle ile ilgili Manisa Ticaret ve Sanayi Odası

(MTSO)‟nun Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) projesi ve UĢak ilindeki Lojistik

Köyü Projesi Bölge‟nin lojistik ağının geliĢtirilmesinde önemli bir katkı yapacaktır.

Hedef D-1.1:

Bölgede ulaĢım altyapısı iyileĢtirilecektir.


Var olan karayolu ulaĢım ağlarının kalitesinin artırılması

Çevre illerle olan karayolu bağlantılarının tamamen bölünmüĢ yol statüsünde yollar

haline getirilmesi

ÇalıĢan demiryollarının kalitesinin artırılması

Bölgeden geçecek YHT projelerinin hızlandırılması

Bölgenin çalıĢan ve planlanan havayollarının karayolları ve demiryolları ile

bağlantısının yapılması



Karayolları üzerinde faaliyet gösteren yük ve yolcu taĢımacılığı yapan iĢletmelerin önem

verdiği ana hususlardan biri de yolların kalitesidir. Ankara, Ġzmir, Ġstanbul, Antalya, Bursa,

Konya gibi ulaĢım ağlarını kullanma potansiyeli yüksek merkezlerin ortasında bulunan

bölgenin karayollarının iyileĢtirilmesi bölgeden geçen trafiği büyük ölçüde etkileyecektir.

Bölgesel lojistik sisteminin maliyet etkin yapıya kavuĢturulması ve sistemde

sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla Bölge‟de demiryolları kullanım oranlarının arttırılması

teĢvik edilecektir.

Bu amaçla Bölge‟deki demiryolu ağının geniĢletilmesine iliĢkin çalıĢmaların desteklenmesi ve

demiryolu kalitesinin arttırılarak ulaĢım sürelerinin kısaltılması amaçlanmaktadır. Ayrıca

sanayi geliĢimlerinin demiryolu ağı çerçevesinde belirlenen öncelikli geliĢme koridoru

dahilinde gerçekleĢmesi önceliklidir (Bkz: Tematik Harita 2A).

UlaĢtırma Bakanlığı tarafından yürütülen Hızlı Tren Projeleri‟nin Bölge‟de hayata geçirilmesi

de önceliklidir.

Bölgede havayolları kullanımı oldukça düĢüktür. Bu durumun düzeltilmesi turizm baĢta

olmak üzere sanayi ve hizmet sektörlerine olumlu yansıyacaktır. Bölgedeki termal turizm

potansiyeli ve bu sektörün hitap ettiği yaĢlı kesimin daha rahat ve daha kısa zamanda

istediği yere ulaĢabilmesi adına havayollarının, karayolu ve demiryolu ile bağlantılarının en

efektif Ģekilde sağlanması önceliklidir.

Hedef D-1.2:

Lojistik merkezleri kurulacaktır.


Bölgede planlanan lojistik merkezlerinin desteklenmesi

Zafer Hava Limanı çevresinde lojistik merkezi oluĢturulması

Demiryolu yükleme – boĢaltma merkezlerinin arttırılması

Ġzmir ve limanı olan çevre illerin lojistik potansiyellerinin değerlendirilmesi

Lojistik sisteminin oluĢturulması amacıyla Bölge‟de bulunan sanayi bölgeleri, ürün depoları,

verimi yüksek tarım alanları ve kent merkezleri arasındaki ulaĢım ağları baĢta olmak üzere

tüm bölgesel ulaĢım ağları güçlendirilecek ve daha kaliteli bir yapıya kavuĢturulacaktır.

Kütahya ilinde inĢa edilmesi planlanan bölgesel Zafer Hava Limanı‟nın tamamlanması için

bölgesel ve ulusal ölçekte kurumlarla irtibat sağlanacaktır.

Bölgede faaliyet gösteren yükleme – boĢaltma merkezlerine ek olarak yük yükleme–

boĢaltma için uygun bölgelerde demiryolu–karayolu bağlantısı arttırılacak, iĢletmelerde çok

modlu taĢımacılığın yaygınlaĢtırılması teĢvik edilecektir.

Ayrıca Bölge illerinde halihazırda çalıĢmaları devam eden lojistik projelerinin (UĢak Lojistik

Köyü, BALO Projesi, vs.) Bölge Planı ilke ve stratejileri dahilinde hayata geçirilmeleri

desteklenecektir.

Bölgede yer alan il merkezleri ve Zafer Hava Limanı lojistik merkezleri olarak tespit

edilmiĢtir. Yine bu kapsamda Ġzmir ilinin ulaĢım potansiyelinden yararlanılması önem arz

etmektedir. ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte teknik kapasite geliĢtirme

bölgeleri öncelikli alanlardır. Son olarak sanayi geliĢimlerinin belirlenen koridor kapsamında

gerçekleĢmesi lojistik ağının etkinliğini arttıracaktır (Bkz: Tematik Harita 2A).




Kalkınma Planı‟nın temel ilkelerinden bir tanesi de doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin

gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıĢ içinde korunmasıdır. Bu bağlamda Kalkınma

Planı‟nın 453. maddesinde ifade edildiği üzere gelecek kuĢakların ihtiyaçlarını gözeterek

doğal kaynakların koruma ve kullanma koĢulları belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin

adil biçimde yararlanmasını sağlayacak Ģekilde Çevre Yönetim Sistemleri oluĢturulacaktır.

Kalkınma Planı‟nda çevre bilincinin geliĢtirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme

çalıĢmalarının yapılacağı belirtilmiĢ, 462. maddesinde ise tarım ve turizm baĢta olmak üzere

çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirileceği ve koruma-kullanma

dengesinin gözetileceği vurgulanmıĢtır.

Avrupa Komisyonu Haziran 2001 Göteborg Zirvesi sonucunda “Daha Ġyi Bir Dünya Ġçin

Sürdürülebilir Bir Avrupa: Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin Avrupa Stratejisi‟‟ baĢlığı ile

Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi‟ni kabul ederek, 2000 yılında kabul edilen Lizbon

Stratejisine eklemiĢtir. Avrupa Komisyonu Lizbon Stratejisi‟nin temel tematik eksenlerinden

olan sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için hava kalitesi, toprak kirliliği, su kirliliği,

biyolojik çeĢitlilik, gürültü, geri dönüĢüm, eko-inovasyon (çevre dostu teknolojilerin

geliĢtirilmesi) konularında çalıĢmalar yaparak ve yaptırarak politika yönlendirmelerini

gerçekleĢtirmektedir. Sürdürülebilirlik konusunda Eurostat‟ın hazırladığı raporda yüzden

fazla baĢlık olmakla beraber sürdürülebilirlik ile ilgili göstergelerden derlenen ana baĢlıklar

Ģunlardır: Sosyo-ekonomik kalkınma, iklim değiĢikliği ve enerji, sürdürülebilir ulaĢım,

sürdürülebilir üretim ve tüketim, doğal kaynaklar, sağlık, sosyal içerme, demografik

değiĢiklikler ve göç, küresel ortaklıklar ve iyi yönetiĢim.

Çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması için bir baĢka araç da 16 ġubat

2005‟te yürürlüğe giren Kyoto Protokolü‟dür. BM Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesine

Yönelik Kyoto Protokolü, piyasa temelli düzenlemeler ile karbon piyasası oluĢturularak

emisyon ticareti yapılmasını ve ülkelerin gaz emisyon oranlarının düĢürülmesi yoluyla temiz

kalkınma mekanizması oluĢturulmasını hedeflemektedir.

5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan “Hava Kalitesi

Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile de

yönetmeliğin Ek-1 A‟sında değiĢiklik yapılmıĢtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır

değerlerinin 1 Ocak 2014 tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra

kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir.

Bölge‟nin büyük bir kısmında su çalıĢmaları Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma

Eylem Planları ile gerçekleĢtirilmektedir. Gediz Havzası‟nda yaĢanan çevre kirliliği

problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su

kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiĢtir. Eylem

Planları‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin yapılması ya da mevcut

tesislerin revizyonu gerçekleĢtirilecektir.

Stratejik Amaç D-2:

Çevre kirliliğinin etkilerinin azaltılması

D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞME

Eksen İlişkisi:

KIRSAL

KALKINMA




Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın 2007-2008 yıllarını içeren Çevre Sorunları Envanteri

Değerlendirmesi ile Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilen Çevre ve

Orman ÇalıĢtayları sonucunda TR33 Bölgesi‟nde baskın çevre sorununun hava kirliliği olduğu

ortaya çıkmıĢtır. Bununla birlikte su ve toprak kirliliği ile katı atıklar da çalıĢtay raporlarında

Bölge‟nin önemli çevre sorunları arasında yer almıĢtır.

Çevreye uyumlu yakıt kullanımının artması ile birlikte TR33 Bölgesi‟nde hava kirliliğinde

kayda değer iyileĢmeler görüldüğü tespit edilmiĢtir. Ancak Bölge‟de özellikle kıĢ aylarında

evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği sebebiyle il merkezleri ve bazı ilçeler 1. grup kirli iller

ve ilçeler arasında yer almaktadır. Bölge‟de mali imkansızlıklar, personel yetersizliği ve

ekipman sıkıntısı sebebiyle yeterli kontrol çalıĢmaları yürütülememektedir.

Bölge‟de içme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye

nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır.

Belediyelerde temin edilen günlük kiĢi baĢı içme ve kullanma suyu miktarı ise Türkiye ve

Ege bölgesi ortalamalarının üzerindedir.

Bölge atıksu yönetimi açısından incelendiğinde belediyelerdeki atıksu arıtma tesisi sayısı

toplam 10 adettir ve bu tesislerle belediyelerce hizmet edilen nüfusun toplam belediye

nüfusuna oranı %42‟dir. Bu oran Ege bölgesi (%62) ve Türkiye (%56) ortalamalarının

altında kalmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma

tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33

Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye

ortalamasına yakındır. Kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun Türkiye genelinde

%69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u TR33 Bölgesi‟nde % 46‟sı arıtılmaktadır. Bazı OSB‟lerde

atıksu arıtma tesisleri mevcuttur, ancak atıksu arıtma tesislerinin çalıĢtırma ve iĢletme

maliyetlerinin (özellikle enerji maliyetlerin) yüksek olması tesislerin etkin kullanımında

yetersiz kalınmasına neden olmaktadır. Bununla beraber, atıksu arıtma tesislerinin

artırılmasına yönelik çalıĢmalar yapılmaktadır.

Bölge‟de özellikle OSB‟lerde atık suların arıtılması sonucunda geride bıraktıkları posalar

bertaraf edilmesi gereken katı atıklar önemli sorun teĢkil etmektedir. Bölge‟de herhangi bir

yakma tesisi bulunmadığından OSB‟lerdeki atık çamurların bertafar edilememesi önemli

depolama sorunlarına neden olmaktadır. Evsel nitelikli atık sular, sanayiden kaynaklı atık

sular, tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ve Bölge‟nin madene dayalı sektörlerinin fazla

olmasından kaynaklı atık sular bölgedeki baskın kirleticilerdir. Çevre ve Orman

ÇalıĢtaylarında özellikle OSB‟lerde atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan sonra oluĢan katı

atıkların bertrafı önemli bir sorun olarak dile getirilmiĢtir.

Bölge‟de ayrıca su kirliliğine neden olan kirleticilerden kaynaklı toprak kirliliği de

görülmektedir.

Buna ek olarak Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında arıtma tesislerinin aktif olarak

çalıĢmamasından ötürü sanayi tesisi çıkıĢlı katı ve sıvı atıkların, tarım arazilerinde bulunan

toprak ve su kaynaklarında kirliliğe yol açtığı, gereken denetim ve kontrol hizmetlerinin kimi

zaman yetersiz kaldığı ifade edilmiĢtir. Bilinçsiz gübreleme ve kimyasal madde kullanımı

toprağın yapısına zarar vererek toprağın çoraklaĢmasına, verimsizleĢmesine sebep

olmaktadır.

Bölge‟deki orman alanları incelendiğinde ise Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile diğer illerin

orman iĢletme Ģube müdürlüklerinden edinilen bilgilere göre TR33 Bölgesi toplam alanının

%37,5‟i orman alanıdır.



TR33 Bölgesi Türkiye geneli ve Ege Bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman

alanına sahiptir. Ege Bölgesi orman alanının %40'ı TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. TR33

Bölgesi ormanlık alanı Türkiye geneli ormanlık alanının %2‟sini oluĢturmaktadır. Bölge‟deki

orman alanlarında son yıllarda artıĢ gözlenmeye baĢlanmıĢtır.

Hedef D-2.1:

Hava kirliliği azaltılacaktır.

Stratejik Öncelik:

Karbon ve diğer zararlı partiküllerin emisyonlarını en aza indirecek yakıt türlerinin

kullanımının teĢvik edilmesi

Hava kirliliğinin önlenmesinde toplumu bilinçlendirme çalıĢmalarının

desteklenmesi

Bölge‟de doğal çevrenin sürdürülebilir kılınması amacıyla hava kirliliğinin olumsuz etkileri

azaltılması orta vadede ise söz konusu kirliliğin en aza indirgenmesi hedeflenmektedir.

Hava kirliliğinin önlenmesinde uygulanabilecek en etkin yöntemlerden biri fosil dıĢı yakıtların

kullanımının arttırılmasıdır. Bu kapsamda Bölge‟de doğalgaz kullanımı teĢvik edilecektir.

Isınmadan kaynaklı hava kirliliğine iliĢkin mahalli çevre kurullarının aldığı kararların

uygulanmasında karĢılaĢılan engellerin aĢılmasında toplumun bilinçlendirilmesi çalıĢmaları

desteklenecektir.

Hedef D-2.2:

Su kirliliği azaltılacaktır.

Stratejik Öncelik:

Bölge‟de yeni atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve mevcut tesislerinin

modernize edilmesi

Atıksu arıtma tesisi olan OSB‟lerde ve yerel yönetimlerde atıksu arıtma

tesislerinin etkin kullanılmalarını doğrudan etkileyen enerji ve tesis çalıĢtırma

maliyetlerinin düĢürülmesine yönelik çalıĢmaların yapılması

Atıksu arıtma tesislerinin arıtım sonucu ortaya çıkan atıkların bertarafına yönelik

çalıĢmalarının desteklenmesi

Ġçme ve kullanma suyu temininde arıtma sistemlerinin sayılarının artırılması veya

modernize edilmeleri

TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin

üzerindedir. Bu kapsamda atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmeleri

gerekmektedir.

Özellikle OSB‟lerde önemli bir sorun olarak görülen atıksu arıtma tesislerinin enerji ve

çalıĢtırma maliyetleri daha makul seviyelere çekilmelidir. Bu kapsamda firmaların rekabet

gücünü de olumsuz etkileyen atıksu arıtma tesisi olan OSB‟lerde tesis çalıĢtırma ve enerji

maliyetlerini aĢağıya çekme çalıĢmalarının yapılması/desteklenmesi önceliklidir.

Yine özellikle atıksu arıtma tesisi olan ve çalıĢtıran OSB‟lerde arıtmadan sonra geriye kalan

arıtma çamurlarının bertarafı önemli bir sorun olarak görülmektedir. Bu kapsamda atıksu

arıtma tesisi olan ve çalıĢtıran OSB‟lerde ve yerel yönetimlerde arıtmadan sonra oluĢan atık

çamurların bertarafına iliĢkin çalıĢmalar desteklenmelidir.



Ġçme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam

belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Ġçme ve kullanma

suyu amaçlı çekilen suların arıtılarak kullanıcılarına ulaĢtırılmasına yönelik çalıĢmaları

desteklenmelidir.

Temin edilebilen mevcut içme ve kullanma suyu potansiyelinin iyi değerlendirilerek

Bölgede‟ki belediyelerde kiĢi baĢı günlük temin edilebilen su miktarının yükseltilmesi

önceliklidir.




Kalkınma Planı‟nın 470. maddesinde evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta

ayrıĢtırma, toplama, taĢıma, geri kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir

bütün olarak değerlendirilmesi, yatırım ve iĢletme maliyetleri düĢük ve ülke Ģartlarına en

uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yönteminin tercih edilmesi

gerekliliği ifade edilmiĢtir. 471. maddede ise evsel nitelikli olmayan atıkların üretiminin

azaltılacağı, atık türüne ve ülke koĢullarına uygun toplama, taĢıma, geri kazanım ve bertaraf

sistemlerinin oluĢturulacağı vurgulanmıĢtır.

2872 sayılı Çevre Kanunu‟nun 8. maddesinde “Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı

biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır” ifadesi

yer almaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından

2008-2012 dönemi için „Atık Yönetimi Eylem Planı‟ hazırlanmıĢ olup söz konusu plan; Katı

Atık Eylem Planı, Tehlikeli Atık Eylem Planı ve Ġllerin Katı Atık Eylem Planı Ģeklinde

kategorize edilmiĢtir. Atık Yönetimi Eylem Planı‟nda verimli ve entegre bir atık yönetim

sisteminin özelikleri dile getirilmiĢ ve atık yönetiminde öncelik sırası belirtilmiĢtir. Buna göre

atık yönetiminde öncelik sırası Ģu Ģekildedir: Önleme, kaynakta azaltma, yeniden kullanım,

geri kazanım/geri dönüĢüm, ön iĢlem (yakma dahil) ve bertaraf.

Ayrıca söz konusu belgede katı atıklar ve tehlikeli atıkların yönetimine iliĢkin eylem ve

politikalar belirlenmiĢ ve illere göre “Katı Atık Eylem Planları” oluĢturulmuĢtur. Buna göre,

Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illeri için ayrı ayrı birlik yapıları önerilmiĢtir.


TÜĠK`ten alınan verilere göre TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye

nüfusu Türkiye geneli ve Ege Bölgesi‟nin altındadır. TR33 Bölgesi‟nde kiĢi baĢı günlük atık

miktarı ortalama 1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir

değerdir. TR33 Bölgesinde atıkların bertarafında büyük oranda vahĢi depolama Ģekli

hakimdir.

TR33 Bölgesi‟nde ülke genelinde olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde,

çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde,

belediyelerin “Katı Atık Bertaraf Tesisleri” ‟nin hayata geçirilmesi ana unsur olarak görülmüĢ

ve Bölge‟deki belediyeler bu bağlamda birlik modeli oluĢturarak tesislerin faaliyete

geçmesine yönelik çalıĢmalarını baĢlatmıĢlardır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bahsi geçen

çalıĢmalara iliĢkin bazı yasal zorlukların olduğu vurgulanmıĢtır. Özellikle birlikler tarafından

kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde bürokratik engeller ile karĢılaĢıldığı

ifade edilmiĢtir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önemli bir sorun

teĢkil etmektedir. Bölge‟de faal olan 3 adet, yer tahsisi yapılmıĢ ve yapım aĢamasında olan 1

adet olmak üzere toplam 4 adet katı atık bertaraf tesisi mevcuttur.

Stratejik Amaç D-3:

Atıkların geri dönüşümünün sağlanması

D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Sektörel İlişki:

SANAYİ

Eksen İlişkisi:

BEŞERİ

GELİŞİM



Bölgede‟ki geri kazanım tesisi sayısı 15 adettir. Bu tesisler plastik pet ĢiĢe, cam ve tekstil

telefleri, ömrünü doldurmuĢ lastiklerin geri kazanımı üzerine faaliyet göstermektedirler.

Bölge‟de en fazla geri kazanım tesisi UĢak‟ta bulunmaktadır.

TR33 Bölgesi‟nde atık üretimi ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri

kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanmasını yaygınlaĢtırma

çalıĢmaları yapılmaktadır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bu çalıĢmalara iliĢkin karĢılaĢılan

güçlükler arasında yeterli sayıda lisanslı geri dönüĢüm firmasının bulunmaması, mevcut geri

dönüĢüm tesislerinin modern olmaması ve toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti

gösterilmediği yönünde görüĢ bildirilmiĢtir.

Hedef D-3.1

Katı atık bertaraf tesislerinin sayısı ve verimlilikleri artırılacaktır.

Stratejik Öncelik:

Katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılmasına yönelik toplumsal bilinç oluĢturulması

Birlik modeline göre oluĢturulacak katı atık bertaraf tesisleri için uygun alanların

envanterinin çıkarılması

Katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılmasına yönelik olarak toplumsal bilinç oluĢturma yoluna

gidilecek, bu yönde çalıĢma ve eğitimlere ağırlık verilecektir. Bu kapsamda katı atık

bertaraf tesisi iĢletme birliği olan illerde periyodik bilgilendirme eğitimleri ve çalıĢtaylar

yapılması desteklenecektir.

Katı atık bertaraf sorunu birlik modeli oluĢturularak çözülmeye baĢlanmıĢ ancak katı atık

bertaraf tesisleri için uygun depolama alanları bulmakta çeĢitli yasal ve kurumsal zorluklar

yaĢanmaktadır. Sadece depolama alanları değil, bununla birlikte katı atık düzenli depolama

merkezlerinin önemli parçaları olan transfer istasyonları için de gerekli alanların belirlenerek

envanterin çıkartılması önem teĢkil etmektedir. Bu kapsamda katı atıkların bertarafı için

kurulacak tesislere ve transfer merkezlerine uygun alanların belirlenmesinde yapılacak

çalıĢmalar desteklenecektir.

Hedef D-3.2

Geri dönüĢüm tesisleri kurulacak ve faal olanlar modernize edilecektir.

Stratejik Öncelik:

Geri dönüĢüm tesislerinin kurulması ve bu tesislerde çevre dostu teknolojilerin

kullanılmasının teĢvik edilmesi

Faal olan geri dönüĢüm tesislerinin modernize edilmesi

Bölge‟de gerek evsel gerekse endüstriyel atıkların dönüĢümünde yeni tesislerin kurulması

amacıyla ilk öncelik kısa erimde sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde bu tip yatırımlara uygun

alanların belirlenerek envanterin çıkartılmasıdır. Söz konusu tesislerin belirlenen alanlarda

uzun erimde kurulması amaçlanmaktadır. Yeni kurulacak geri dönüĢüm tesislerinde çevre

dostu teknolojilerin kullanılması desteklenecektir.

Atıkların yeniden kazanımı kapsamındaki diğer bir öncelik ise faal tesislerin modernize

edilmesidir. Bu bağlamda kapasitesi teknolojisinden dolayı düĢük olan geri dönüĢüm

tesislerinin modernizasyonuna öncelik verilecek ve kapasitesi yetersiz olan tesislerde

kapasite artırımına gidilecektir.



BÖLÜM 5:

TEMATİK HARİTALAR

TR33 BÖLGE PLANI (2010-2013) 161 / 204


MEKANSAL GÖSTERİM

Planda yer verilen stratejilerin Bölgeye mekânsal etkilerini analiz etmek, stratejilerin

uygulanması ve ilişkili operasyonel programların hazırlanması aşamalarında ihtiyaç

duyulacak mekânsal ilişki ve kararları ortaya koymak amacıyla, belirlenen sektör ve

eksenlere ilişkin tematik haritalar hazırlanmıştır.

Bu kapsamda hazırlanan Tematik Harita 1 tarım sektörüne ilişkin olup, söz konusu haritada

istihdamın ilçe bazında sektörlere göre dağılımına yer verilerek, tarımsal istihdamın

yoğunlaştığı ilçeler belirlenmiştir. Haritada, iyi tarım, organik tarım ve örtüaltı tarım yapılan

alanlara yer verilmiştir. Ayrıca ilçe bazında hayvansal üretim, tarla ürünleri, meyve ve

sebze üretiminin yoğunlaştığı alanlar gösterilmiştir.

Tematik Harita 2A’da ise, sanayi sektörü ve lojistik kapsamında belirlenen amaçlara ilişkin

mekânsal gösterimlere yer verilmiştir. Haritada, faal durumda olan ve olmayan OSB’ler

belirtilerek, demiryolu ağı çevresinde yer alan öncelikli sanayi gelişme koridoru gösterilmiş;

üniversiteler, lojistik merkezleri ve faal OSB’lerin bir araya geldiği kent merkezlerinde

“Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri” belirlenmiştir. Ek olarak, uzun vadede lojistik merkezine

dönüşme potansiyeli bulunan alanlar ve halihazır durumda lojistik merkezi niteliğine haiz

alanlar ortaya konmuştur.

Tematik Harita 2B, sanayi sektörel ekseni altında yer verilen “Maden Ürünlerinden Elde

Edilen Katma Değerin Arttırılması” amacıyla ilişkili olup, önemli maden rezervleri,

üniversiteler ve OSB’lerin bir araya geldiği merkezler “Maden Sanayi Alt Bölgeleri” olarak

belirlenmiştir.

Tematik Harita 2C’de ise, Bölgedeki mevcut enerji üretim tesisler, jeotermal kaynaklar,

termal enerjiyle ısıtılan ve ısıtılma potansiyeli bulunan kent merkezlerine yer verilmiştir.

Ayrıca enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu alanlar

ortaya konmuştur.

Tematik Haritalar 3A ve 3, planda turizm sektörel ekseni altında yer verilen amaçlarla

ilişkilidir. Bölge’nin önemli doğal ve tarihi değerleri gösterilerek, bu çerçevede ekoturizm

gelişme aksları ve tarih/kültür turizmi gelişme alt bölgeleri belirlenmiştir. Ayrıca Bölge’deki

mevcut kaplıcalar ve termal kaynaklar ortaya koyularak, termal turizm gelişme koridorları

belirtilmiştir. Mevcut ve planlanan havalimanları çevresinde ise sağlık ve kongre turizmi

kapsamında değerlendirilebilecek alanlar ifade edilmiştir. Bölgedeki mevcut turizm

tesislerinin yoğunlaştığı alanlar ve erişilebilirliği yükselten İzmir ilinde mevcut limanlara da,

yine söz konusu haritalar kapsamında yer verilmiştir.

Tematik Harita 4 ise Beşeri Gelişmenin Sağlanması Ekseni kapsamında ve söz konusu

eksenle bağlantılı olarak planda yer verilen amaçlara ilişkindir. Bu kapsamda, nüfusun

yoğunlaştığı, üniversiteler, ticaret borsaları ve üniversitelerin bir araya geldiği alanlar Teknik

Kapasite Geliştirme Bölgeleri olarak belirlenmiştir. Ayrıca haritada, ilçe bazında istihdamın

yoğunlaştığı sektörler gösterilmiştir.









BÖLÜM 6:

PERFORMANS GÖSTERGELERİ


A-2. SANAYĠDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI

Stratejik Amaç Gösterge Gösterge

Birimi

Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar

A-2.1

Ġmalat Sanayinde

Üretim Kapasitesinin

Ve Ürünlerin Katma

Değerinin Arttırılması

Toplam Sanayi İhracatı 1.000 $ Türkiye

İhracatçılar

Meclisi

2.991.900 3.500.000 Dış Ticaret Müsteşarlığı, OSB’ler,

Ticaret ve Sanayi İl

Müdürlükleri, Ticaret ve Sanayi

Odaları, TİM OSB Elektrik Tüketimi 1.000

kWh

OSBÜK 1.099.710 1.500.000

A-2.2

ĠĢletmelerde

Kurumsal Etkinlik Ve

ĠĢbirliği

ÇalıĢmalarının

Arttırılması

Bölge’deki Faal Sanayi

Kümelenmesi Sayısı

Adet Sanayi ve

Ticaret İl Md.,

Ticaret ve

Sanayi Odaları

3 5

Sanayi ve Ticaret İl


Odaları, Türkiye Bankalar Birliği Kurulan Şirket Ve Kooperatif

Sayısı

Adet TÜİK 845 900

A-2.3

Üniversite Ve Sanayi

ĠĢbirliğinin

Sağlanması

Üniversite – Sanayi

İşbirliğinde Gerçekleştirilen

Proje Sayısı

Adet Bölge

Üniversiteleri

20 40

OSB’ler, Ticaret ve Sanayi

Odaları, TÜBİTAK, Üniversiteler Teknokent Sayısı Adet Sanayi ve

Ticaret

Bakanlığı

1 2

A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI


Birimi


A-1.1

Bitkisel Üretimde

Verimin Ve Katma

Değerin Arttırılması

Örtüaltı Sebze Meyve Üretim

Miktarı

Ton TÜİK 22.719 40.000

Belediyeler, Çiftçiler, İl Tarım

Müdürlükleri, Sanayiciler,

Üniversiteler, Üretici Birlikleri,

Ziraat Odaları

İhraç Edilen Bitkisel Tarım

Ürünü Miktarı

Ton Ege İhracatçı

Birlikleri

217.671 250.000

A-1.2

Hayvancılıkta

Verimin ve Kalitenin

Arttırılması

Hayvan Hastalıkları Araştırma

Merkezi Ve Laboratuarı Sayısı

Adet İl Tarım

Müdürlükleri

0 1

Yapılan Büyükbaş Hayvan

Islahı Sayısı

Adet İl Tarım

Müdürlükleri

177.540 180.000

A-1.3

Tarım ĠĢletmeciliğin

GeliĢtirilmesi

Tarım Ürünü İhracatı Yapan

Firma Sayısı

Adet Ege İhracatçı

Birlikleri

228 240 Çiftçiler, İl Tarım Müdürlükleri,

Sanayiciler, Ticaret Borsaları,

Üniversiteler, Üretici Birlikleri,

Ziraat Odaları Alınan Tarım Ürünleri Coğrafi

İşaret Sayısı

Adet Türk Patent

Enstitüsü

8 12


A-2. SANAYĠDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI


Birimi


A-2.4

Bölge’deki Enerji

Üretim Kapasitesinin

Arttırılması

Seyitömer, Tunçbilek ve

Soma Termik Santrallerindeki

Kapasite Kullanım Oranı

% Bölge’deki

termik

santraller

Ortalama 60 75 Afyon Jeotermal Tesisleri, RES

ve JES, Salihli Belediyesi,

Sandıklı Jeotermal Isıtma,

Seyitömer Termik Santrali,

Simav Belediyesi, Soma Elektrik

Üretim A.Ş. , Tunçbilek Termik

Santrali

Jeotermal İle Isıtılan Konut

Sayısı

Adet Türkiye

Jeotermal

Derneği

30.000 40.000

A-2.5

Maden Ürünlerinden

Elde Edilen Katma

Değerin Arttırılması

Yer Altı/Maden Kaynakları

Konusunda Akredite Olmuş

Test Ve/Veya Analiz Sayısı

Adet Üniversiteler,

Laboratuvarlar

ve Araştırma

Merkezleri

18 28

Araştırma Laboratuvarları, Özel

Sektör Kuruluşları, Üniversiteler Yer Altı/Maden Kaynakları

Konusunda Akredite

Laboratuvar Sayısı

Adet Üniversiteler,

Laboratuvarlar

ve Araştırma

Merkezleri

1 2

A-3. TURĠZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI


Birimi


A-3.1

Turizm Hizmetlerinde

Kalitenin

Yükseltilmesi

Turizm İşletme Ve Yatırım

Belgeli Tesislerin Yatak

Kapasitesi

Yatak

Sayısı

TÜİK, Turizm

Bakanlığı, İl

Turizm

Müdürlükleri

12.174 14.106

Belediye Belgeli Turizm

Konaklama Tesisleri, İl Kültür ve

Turizm Müdürlükleri, Sivil

Toplum Kuruluşları, Turizm

İşletme / Yatırım Belgeli

Konaklama Tesisleri

Hizmet Kalitesi

(Lüks Otellerin Yatak

Kapasitesi / Toplam Turizm

İşletme Ve Yatırım Belgeli

Otellerin Yatak Kapasitesi)

% TÜİK, Turizm

Bakanlığı, İl

Turizm

Müdürlükleri

0,4437801 0,5772668

A-3.3

Alternatif Turizm

Faaliyetlerinin

ÇeĢitlendirilmesi

Bölge’deki Tanımlanmış Gezi

Güzergahı Sayısı

Adet İl Kültür ve

Turizm

Müdürlükleri,

Seyahat

Acenteleri

0 4 Belediye Belgeli Turizm

Konaklama Tesisleri, İl Kültür ve

Turizm Müdürlükleri, Seyahat

Acenteleri, Tanıtım Dernekleri,

Turizm İşletme / Yatırım Belgeli

Konaklama Tesisleri


C. BEġERĠ GELĠġĠMĠN SAĞLANMASI


Birimi


C-1

Mesleki Ve Teknik

Eğitimin Ġhtiyaçlar

Doğrultusunda

GeliĢtirilmesi

Yetişkinler Teknik Eğitim

Merkezi Sayısı

Adet TÜİK 1 2 Elginkan Vakfı, Halk Eğitim

Merkezleri, Meslek Liseleri, Milli

Eğitim Müdürlükleri, Ticaret ve

Sanayi Odaları, Üniversiteler Meslek Liselerinde Derslik

Başına Düşen Öğrenci Sayısı

Kişi TÜİK 30 29

C-2

Bölge’de GiriĢimcilik

Kapasitesinin

Arttırılması

Yeni Kurulan Şirket,

Kooperatif, Ticari İşletme

Sayısı

Adet TOBB,**

Türkiye

Ticaret Sicili

Gazetesi

1.752 2000 Bankacılık ve Finans Kurumları,

Girişimciliği Destekleyen Diğer

Kurum ve Kuruluşlar, KOSGEB,

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sivil

Toplum Kuruluşları, TKDK Kullanılan Top. Kredi Miktarı

(Takipteki alacaklar hariç)

1.000 TL BDDK*** 6.875.421 7.700.471

Dış ticaret yapan firma sayısı Adet EİB 817 919

B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI


Birimi


B-1

Kırsal Kesimlerde

Üretici Örgütlerinin

Etkinliğinin

Arttırılması

İl Tarım Müdürlükleri

Tarafından Yapılan Üretici

Eğitimleri Sayısı

Adet İl Tarım

Müdürlükleri

112 125 Birlikler, İl Özel İdareleri, İl

Tarım Müdürlükleri, Sivil Toplum

Kuruluşları, Tarımsal Kalkınma

Kooperatifleri, TKDK,

Üniversiteler, Ziraat Odaları

B-2

Kırsal Alanda

Ekonomik ÇeĢitliliğin

Sağlanması

Tarım Sektöründeki

İstihdamın Toplam İstihdam

İçindeki Payı

% TÜİK %39 % 35 Bakanlıklara bağlı ilgili il

müdürlükleri başta olmak üzere

ilgili tüm kuruluşlar, Çevre ve

Orman İl Müdürlükleri, TKDK Tescilli Patent ve Marka Sayısı Adet TPE 630 700

B-3

Kırsal Kesimde

YaĢam Kalitesinin

Arttırılması

Kırsal Kesimde İlköğretim

Mezunu Oranı

% TÜİK 12,25 17,41 İl Milli Eğitim Müdürlükleri, İl

Özel İdareleri, Köylere Hizmet

Götürme Birlikleri, Köy

Muhtarlıkları Asfalt Ve Beton Yol

Uzunluğunun Toplam Yol

Uzunluğuna Oranı

% Mahalli

İdareler Genel

Müdürlüğü,

KHGB, İl Özel

İdareleri

%57,1 %59


C. BEġERĠ GELĠġĠMĠN SAĞLANMASI


Birimi


C-3

Dezavantajlı

Grupların Ekonomik

Ve Sosyal Hayata

Entegrasyonunun

Sağlanması

Kadınların İşgücüne Katılım

Oranı

% TÜİK 23,4 25 İl Milli Eğitim Müdürlükleri,

İŞKUR İl Müdürlükleri, Köy

Muhtarlıkları, Sivil Toplum

Kuruluşları, Sosyal Hizmetler İl


Odaları, Üniversiteler

İŞKUR’a Kayıtlı Engellilerin

İstihdam Oranı(Ortalama)

% İŞKUR İl

Müdürlükleri

18 20

C-4

Kentlerde Sosyal

YaĢam Olanaklarının

Arttırılması

Alış Veriş Merkezi Sayısı Adet Saha

Araştırması

8 12 Belediyeler, Gençlik ve Spor İl

Müdürlükleri, İl Kültür ve Turizm

Müdürlükleri, Sivil Toplum

Kuruluşları, Spor Kulüpleri Kültür Merkezi Sayısı Adet Kültür Ve

Turizm İl

Müdürlükleri

2 4

Tablo Notları ** 2010 ilk aylık periyodu

*** 2010 ilk 6 aylık dönem

OECD ve EUROSTAT’ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP (Entrepreneurship Indicators Programme) – Girişimcilik

Göstergeleri Programı sonucunda oluşturdukları gösterge çerçevesi üç bileşen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna göre

Girişimcilik Belirleyicileri (Determinants), Girişimsel Performans (Entrepreneurial Performance) ve Girişimciliğin Etkileri

(Impacts) olarak çizilen bu çerçevenin detaylandırılması şu şekildedir.

Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koşulları, finansmana erişim, girişimcilik kapasitesi (yeteneği), kültür

GiriĢimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları, firma çalışan sayısındaki artış oranı

Etkiler: İş yaratma (istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düşürme

D. ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ


Birimi


D-1

UlaĢtırma ve Lojistik

Sisteminin

GeliĢtirilmesi

Bölünmüş Yol Uzunluğunda

Artış

Km KGM 965 1.375 Belediyeler, İl Özel İdareleri,

KGM, Yolcu ve Yük Taşımacılığı

yapan işletmeler Lojistik Merkezi Sayısı Adet Ticaret ve

Sanayi

Odaları, TCDD

0 3


D. ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ


Birimi


D-2

Çevre Kirliliğinin

Azaltılması

Hava Kalitesi (Kış Sezonu

PM10 Değerleri)

µg/m3

TÜİK, İl Çevre

ve Orman

Müdürlükleri

98 60 Belediyeler, DSİ, İl Çevre ve

Orman Müdürlükleri, İl Özel

İdareleri, İl Sağlık Müdürlükleri

Bölgede Belediyelerdeki

Toplam Atıksu Arıtma Tesisi

Sayısı

Adet TÜİK 10 18

D-3

Atıkların Geri

DönüĢümünün

Sağlanması

Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı Adet İl Çevre

Orman

Müdürlükleri

4 6 Belediyeler, İl Özel İdareleri,

Katı Atık Birlikleri, OSB’ler,

Ticaret ve Sanayi Odaları

Geri Dönüşüm Tesisleri Sayısı Adet İl Çevre

Orman

Müdürlükleri

13 18



BÖLÜM 7:

KAYNAKÇA



1) Afyon Kocatepe Üniversitesi Stratejik Planı (2009-2013), Ocak 2008.

2) Afyonkarahisar Belediyesi Stratejik Planı 2007-2009.

3) Annoni, P. Ve Kozovska, K. (2010). EU Regional Competitiveness Index, European

Commission, Joint Research Centre Institute for the Protection and Security of the

Citizen (JRC-IPSC), Lüksemburg.

4) Akgüngör, S. ve Falcıoğlu, P. (2005). Türkiye İmalat Sanayinde Bölgesel

Uzmanlaşma ve Sanayi Kümeleri, Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu

(KEAS ’05), DPT ve Pamukkale Üniversitesi, Denizli, 2005.

5) Avrupa Komisyonu Lisbon Stratejisi Değerlendirme Dokümanı (Şubat 2010) (Lisbon

Strategy Evaluation Document), Commıssıon Staff Working Document, Brüksel.

6) Baumol, J. W. Litan, R. E. and Schramm C. J.(2007). Good Capitalism, Bad

Capitalism and The Economics of Growth and Prosperity, New Haven&London, Yale

University Press.

7) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası 2009, Bölgesel Eşitsizlik, Yerel

Kalkınma ve Rekabet Edebilir Kentler Komisyonu Raporu, Ankara Nisan 2009.

8) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BİB) 2010-2014 Stratejik Planı, BİB Strateji

Geliştirme Başkanlığı, Ankara 2009.

9) Binyıl Kalkınma Hedefleri Raporu Türkiye (2010), Devlet Planlama Teşkilatı ve

Birleşmiş Milletler, Ankara 2010.

10) Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu TR33 Manisa Alt Bölgesi, Sanayi ve Ticaret

Bakanlığı KOSGEB, Ankara, Ocak 2006.

11) Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, TEPAV,

Anakara, Eylül 2006.

12) Can E. ve Kocagül A. D. (2008), Avrupa Birliği'nde Bölgesel Politikanın Gelişimi ve

Yapısal Fonlar, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Ankara,

Temmuz 2008.

13) Cansız, M. (2010), Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları,

DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara 2010.

14) Castellacci F.(2004) , A neo-Schumpeterian Approach to Why Growth Rates Differ,

Revue économique, vol. 55, No.6, Novembre 2004, p. 1145-1170.

15) Celal Bayar Üniversitesi Stratejik Planı (2008-2012), Manisa, Mart 2007.

16) Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012), ÇOB Çevre

Yönetimi Genel Müdürlüğü, Ankara, Mayıs 2008.

17) Dinçer, B. ve Özaslan, M. (2004), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

Araştırması Devlet Planlama Teşkilatı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel

Müdürlüğü, Nisan 2004.

18) Dinçer, B. Özaslan, M. ve Kavasoğlu, T. (2003), İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik

Sıralaması Araştırması, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 2003.

19) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu

Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 2008.

20) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sanayii Özel

İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.



21) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel İhtisas

Komisyonu Bilgi Teknolojileri Alt Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.

22) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu

Raporu, DPT Ankara 2007.

23) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT

Ankara 2007.

24) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Devlet Planlama Teşkilatı, Temmuz

2006.Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ekonomik İlişkiler Özel İhtisas

Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.

25) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ticaret Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

DPT Ankara 2007.

26) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Eğitim: Okul öncesi, ilk ve Orta öğretim

Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2009.

27) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Elektronik ve Elektrikli Makinalar Sanayii

Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.

28) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas


29) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Finansal Hizmetler Özel İhtisas Komisyonu


30) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel


31) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Güvenliği, Bitki ve Hayvan Sağlığı Özel


32) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu


33) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

DPT Ankara 2007.

34) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), İçki, Tütün ve Tütün Ürünleri Sanayii Özel


35) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Bor,

Soda külü, krom kimyasalları çalışma grubu Raporu, DPT Ankara 2008.

36) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu

Gübre, Tarım İlaçları Çalışma Grubu Raporu, DPT Ankara 2008.

37) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu


38) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

DPT Ankara 2007.

39) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

DPT Ankara 2007.

40) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Otomotiv Sanayii Özel İhtisas Komisyonu


41) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Orta Vadeli Program(2010-2012), DPT,

www.dpt.gov.tr/

http://www.dpt.gov.tr/



42) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Rekabet Hukuku ve Politikaları Özel İhtisas


43) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Sanayii Politikaları Özel İhtisas Komisyonu


44) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 1 Özel


45) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 2 Özel


46) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Tekstil, Deri ve Giyim Sanayi Özel İhtisas


47) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve

Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.

48) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT

Ankara 2007.

49) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Yerleşme ve Şehirleşme Özel İhtisas


50) Dumlupınar Üniversitesi Stratejik Planı 2008-2012, Kütahya, Mart 2007.

51) EGEV Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak il raporları ve Ege Bölgesi Stratejik

Tercihlerin ve Bölgesel Hedeflerin Önceliklendirilmesi Çalışmaları ve

Konumlandırılmaları.

52) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) 2010-2014 Dönemi Stratejik Planı.

53) EUROPE 2020 Strateji Belgesi (03.03.2010), A strategy for smart, sustainable and

inclusive growth, Brussels.

54) EU Reflection Group Report European Project 2030, The Threats and Opportunities,

May 2010.(by ABGS).

55) Florida, R.(1995). Toward the learning region, Futures, Volume 27, Issue 5, June

1995, Pages 527-536.

56) Fujita, M. Krugman P. and Venables J. A.(1999). The Spatial Economy: Cities,

Regions and International Trade, The MIT Press.

57) Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı.

58) Harris, R.(2008). Models of Regional Growth: Past, Present and Future

(SERC(Spatial Economics Research Centre) SERC is an independent research centre

funded by the Economic and Social Research Council (ESRC), CPPR & University of

Glasgow))

59) İllerarası Rekabetçilik Endeksi (2008-2009). Uluslararası Rekabet Araştırmaları

Kurumu (URAK), Deloitte.

60) İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı

Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2006.

61) İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı, Devlet Planlama

Teşkilatı, Ankara, Ekim 2009.

62) İzmir, Manisa, Kütahya Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı,

Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü.

63) Kalkınma ajansları için bölge planı hazırlama kılavuzu, DPT



64) Karacadağ Kalkınma Ajansı Ön Bölgesel Gelişme Planı, Diyarbakır 2010.

65) Kara, M. (2008). Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kavramı ve Bölgesel Kalkınma

Politikalarına Yansımaları, DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel

Müdürlüğü, Ağustos

66) Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu Cilt 1- 2, DPT ve Pamukkale

Üniversitesi, Mart 2004. http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-II.pdf ,

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-I.pdf

67) Kobi Stratejisi Eylem Planı (2007-2009), Ocak 2007.

68) Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, Ocak 2010.

69) Kütahya İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2011, Kütahya 2006.

70) Landabaso, M. Oughton C. and Morgan K. (1999); Learning Regions in Europe:

Theory, Policy and Practice Through The RIS Experience, 3rd International

Conference on Technology and Innovation Policy: Global knowledge Partnerships,

Creating value for the 21st Century, USA

71) Lisbon Strategy (2000), Towards a Europe of İnnovation and Knowledge, Mart 2000.

72) Lisbon Strategy (2005), Working together for growth and jobs, Şubat 2005.

73) Martin X. S, Barro R. J., Economic Growth, Second Edition, MIT Press 2004.

74) Regional innovation strategies in Poland: Lessons and Recommendations, ECORYS-

Research and Consulting, Rotterdam, 2004.

75) Regional Economic Stragey fort he East Midlands 2006-2020. England’s East

Midlands Development Agency.

76) Report on Design of Regional Innovation Systems, Intangible assets and Regional

Economic Growth (IAREG) February 2010. Electronic copy available at:

http://ssrn.com/abstract=1564616

77) Report of the Ad-hoc Working Group on defining critical raw materials, European

Commission, June 2010.

78) Romer, P. M.(1986), Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political

Economy, vol 94, no.5.

79) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı KOSGEB 2008-2012 Stratejik Planı.

80) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı(STB) 2010 Yılı Performans Programı, STB Strateji

Geliştirme Başkanlığı, 2010.

81) Schumpeter, J.A.(1943). Capitalism, Socialism and Democracy, Taylor & Francis e-

Library, London and New York, 2003.

82) Schumpeter, J.A. (1939). Business Cycles. A Theoretical, Historical and Statistical

Analysis of the Capitalist Process. New York Toronto London : McGraw-Hill Book

Company, 1939

83) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel

İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara, 2000.

84) Sektörel gelişmeler ve rekabet gücü göstergeleri, T.C. Başbakanlık Hazine

Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü (Haziran 2009).

85) Spatial Inequality and Develoment, Edited by Ravı Kanbur and Anthony j. Venables,

A study prepared by the World Institute for Development Economics Research of the

United Nations University (UNU-WIDER), Oxford Press 2005.

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-II.pdf

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-I.pdf

http://ssrn.com/abstract=1564616



86) T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2007-

2011), Ankara, Mart 2007.

87) T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2008-2012),

Ankara 2007.

88) Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi, (2009). Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar

Merkezi (EDAM).

89) Türkiye Turizm Stratejisi (2023), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2007.

90) Ulaştırma Bakanlığı (UBAK) 2009-2013 Stratejik Planı, UBAK Strateji Geliştirme

Başkanlığı.

91) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi 2007-2013 (2006), Devlet Planlama Teşkilatı, Şubat

2006.

92) Ulusal Yenilik Stratejisi 2008-2010.

93) Uşak 2023 Strateji Belirleme ve Arama Konferansı Değerlendirme Raporu, Araştırma,

Geliştirme, Eğitim ve Danışmanlık Merkezi (ARGEDA). Denizli, Haziran 2010.

94) Uşak İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2010.

95) Uşak Üniversitesi 2010-2014 Stratejik Planı, Uşak 2009.

96) Üçüncü Bölgesel Kalkınma Yönetişim Sempozyumu Bildiri Kitabı, TEPAV Ekim 2009.

97) Verspagen, B. (2005). The Economics of Technological Change, August 2005,

(incomplete Version)

98) Wolfe, D. A. ; Social Capital and Cluster Development in Learning Regions,

Forthcoming in Knowledge, Clusters and Learning Regions, School of Policy Studies,

Queen’s University.

99) World Economic Forum Global Competitiveness Index Report 2009-2010 (WEFGCI

Report),Cenevre- İsviçre, 2009.

100) World Economic Outlook, Rebalancing Growth, International Monetary Fund (IMF),

Nisan 2010.

101) Yeni Bölgesel Gelişme Politika ve Uygulamaları, DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal

Uyum Genel Müdürlüğü, Haziran 2007.

102) Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi Bölgesel Gelişme Ana Planı, DPT-BGYUGM ve

DOLSAR Mühendislik, Ankara, Temmuz 2006.

MEVCUT DURUMUN TESPİTİ AŞAMASINDA YARARLANILAN KAYNAKLARA, AJANSIMIZCA

HAZIRLANAN TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU’NDA YER VERİLMİŞTİR



BÖLÜM 8:

ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT

TABLOLARI



Ç

EV

RE V

E O

RM

AN

GÜÇLÜ YANLAR

Orman alanının Türkiye ortalamasının üstünde olması Katı atık bertaraf tesisi için birliklerin oluşturulmuş olması Geri Dönüşüm firmalarının olması OSB'lerde atık su arıtma tesisleri mevcut olması Doğalgaz dağıtımının olması

ZAYIF YANLAR

Topografik ve meteorolojik yapısı Henüz düzenli depolama alanı bulunmaması Özellikle geri dönüştürülen tekstil teleflerinin geri dönüşümden sonra kalan teleflerin bertaraf edilememesi Atıksu arıtma tesislerinin çalıştırma ve enerji maliyetlerinin yüksek olması Atıksu arıtma tesislerinin verimli çalıştırılamaması

FIRSATLAR

Doğa turizmi ve rekreasyon alanlarının artması Atıksu arıtma tesislerinin enerji ve çalışma maliyetlerinin iyileştirilebilmesi olanağı

Fosil yakıtların yerine doğalgaz vb çevre dostu yakıtların kullanımının artması ile hava kalitesinin iyileştirilebilecek olması

TEHDİTLER

İnversiyon olayının oluşmasına neden olarak hava kalitesinde gözle görülür kirli hava tabakası oluşması Vahşi depolamanın devam etmesi Toprak ve yer altı su kaynaklarının kirlenmesi Sanayide faaliyet gösteren firmaların atıksu arıtma maliyetlerinden olumsuz etkilenmesi

SA

NA

Yİ &

AR

-GE

GÜÇLÜ YANLAR

Elektronik, beyaz eşya, otomotiv, textil, deri, gıda mermer ve toprağa dayalı sanayinin gelişmiş olması Madenler ve yer altı kaynaklarının zenginliği Tarım ürünlerinin zenginliği ve çeşitliliğine bağlı olarak tarıma dayalı sanayi potansiyeli Güçlü bir sanayi deneyiminin olması Elektronik ve beyaz eşyaya dayalı üstün rekabet gücü ve ileri teknoloji altyapısı Sermayenin genel olarak yeterliliği Stratejik coğrafi konum, özellikle büyük şehirlere yakınlık

ZAYIF YANLAR

Ar-Ge ve inovasyon düzeyinin düşüklüğü Üniversite-sanayi işbirliğinin yetersiz olması İşletmelerde kurumsallaşma kültürü ve bilincinin azlığı Ortaklık kültürünün zayıflığı Kütahya’da girişimcilik kültürünün yeterli düzeyde olmaması, sermayenin likit olmayan kaynaklara

aktarılması Katma değeri yüksek, ileri teknoloji ürünlerin, markalaşmanın, tasarım kapasitesinin yeterli düzeyde

olmaması

Belli OSB’lerde arazi tahsisi sorunu Kaliteli işgücü ve ara elemanlarla sanayinin işgücü talebi arasında uyum eksikliği

FIRSATLAR

Zafer Havalimanı’nın hayata geçirilme planı Kütahya Teknoparkı’nın faaliyete geçme planı Otomotiv sektöründe yatırımların, doymuş bölgelerden TR33’e kayma potansiyeli, bu sektördeki yan sanayi

deneyimi ve lojistik avantajlar Madene dayalı sektörlerde, savunma, havacılık ve uzay sanayi de dahil olmak üzere teknoloji odaklı

sektörlerde yatırım çekme potansiyeli, Eskişehir ve İzmir bölgelerinden mevcut yatırımların kayması Jeo-termal kaynaklara bağlı olarak tarıma dayalı sanayide ve enerji üretiminde inovasyon potansiyeli:

termal seracılık vs. Kümelenme: mevcut elektrikli ev aletleri, seramik ve tekstil kümeleri ile yaratılabilecek veya dâhil

olunabilecek deri kümelenmesi, savunma sanayi, havacılık-uzay kümelenmeleri vs.

TEHDİTLER

Sosyal olanakların, kentsel yaşantının kısıtlılığı ve bunun kaliteli işgücünün ve yatırımcıların çekilmesi açısından yarattığı dezavantaj

Tekstil, deri, mermer gibi Bölgenin geleneksel sektörlerinde güçleşen uluslararası rekabet Belli OSB’lerde altyapı sorunu Bölge öz sermayesinin gerek harcamalar gerekse yatırım anlamında dışarıya çıkma eğilimi



EN

ER

Jİ V

E M

AD

EN

CİLİK

GÜÇLÜ YANLAR

TR33 Bölgesi’ndeki rüzgar enerjisi kurulu kapasitenin Türkiye’deki Kurulu kapasitenin %12’sini oluşturması Türkiye jeotermal kaynaklarının %66’sının Ege Bölgesi’nde yer alıyor olması, TR33 Bölgesi illerinin

jeotermal konusunda ön plana çıkması

Bölge’de bulunan jeotermal rezervlerin konut ısıtması, termal turizm, termal seracılık ve enerji üretimi gibi 4 farklı alanda kullanılabilmesi

Türkiye kömür rezervlerinin yaklaşık %11’inin TR33 Bölgesi’nde yer alıyor olması Yerli kaynaklardan üretim yapan 3 adet termik santral bulunması Maden rezervleri bakımından çok çeşitli rezervlerin bulunması Madencilik faaliyetlerinin uzun yıllardan beri yapılması nedeniyle kaliteli ve deneyimli işgücünün bulunması Türkiye bor rezervinin yaklaşık %50’sinin TR33 Bölgesi’nde bulunması Altın madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %27’sine sahip olması Gümüş madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %67’sine sahip olması ve tek işletilen gümüş yatağının

TR33 Bölgesi’nde yer alması Türkiye’nin en büyük manyezit üreticisinin TR33 Bölgesi’nde yer alması Uranyum rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %37’sine sahip olması TR33 Bölgesi’nin mermer rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %16’sına sahip olması Mermer sektörünün gelişmiş olması Mermer sektörü makine üretiminin gelişmesi

ZAYIF YANLAR

Termal kaynaklardan belli başlı yerler ve konular haricinde yeterince yararlanılamaması Linyit rezervlerinin düşük kalitede olması ve zenginleştirme işlemlerinin yüksek maliyetli olması Kömürden elektrik üretimi için ilave termik santral yatırımı yapılmaması

FIRSATLAR

Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının giderek önem kazanması ve TR33 Bölgesi’nin yenilenebilir enerji kaynaklarından jeotermal ve rüzgar enerjisinde önemli potansiyellere sahip olması

Çevreye duyarlı yenilenebilir enerji kaynaklarından doğalgaz ve jeotermal enerji kaynaklarının konut ısıtmasında kullanımının artması

Jeotermal kaynakların termal seracılıkta kullanımının yaygınlaşması Bor ürünlerinin çok sayıda kullanım alanına sahip olması ve yeni bor tüketim alanlarının (LCD sektörü,

yakıt pili gibi) artmasına paralel olarak bor ürünleri kullanımının artış eğiliminde olması

TEHDİTLER

Başta jeotermal olmak üzere maden ve enerji kaynaklarının bilinçsizce kullanılması sonucu kaynakların tükenme tehdidi ile karşı karşıya kalması

Jeotermal suların kullanım sonrası re-enjeksiyon sistemi ile yer altına verilememesinden dolayı toprak ve su kirliliği oluşması

Termik santrallerin bir kısmının ekonomik ömrünü doldurmuş olması Maden arama çalışmalarının doğaya ve çevreye zarar veren faaliyetler olarak algılanması Madencilik faaliyetlerinin yüksek sermaye gerektirmesi ve bu sektördeki yatırımların geri dönüşlerin uzun

zaman alması Bor ürünlerinin yerine ikame ürünlerin ve borsuz üretim teknolojilerinin (borsuz cam elyafları) geliştirilmesi Mermer sektöründe rekabetin çok yüksek düzeyde olması ve mermerciler arasında bir birliğin olmaması

nedeniyle fiyat konusunda dezavantajlı durumların oluşması Mermer sektöründe faaliyet gösteren firmaların kurumsallaşamamaları Mermer atıklarının mermer sektöründe faaliyet gösteren işletmeler tarafından “artık” olarak tarif edilmesi

ve atık ber-tarafına yönelik çalışmaların yapılmaması ile mermer atıklarının çevre ve hava kirliliğine sebep olması



Sosyal Y

ap

ı

SA

ĞLIK

GÜÇLÜ YANLAR

Personel sayısının yeterli olması Aile Hekimliği sisteminin başarılı uygulanması Tüm hastanelerde randevu sisteminin olması Bebek ölüm oranının düşük olması

ZAYIF YANLAR

Eğitim ve Araştırma Hastanesinin olmaması Hastanelerde nitelikli oda sayısının az olması Özel hastane sayısının az olması Nitelikli personelin az olması Organ ve doku bağışlarının yetersiz olması Otomasyon sisteminin etkin işlememesi Dal hastanelerinin eksikliği Kamu hastanelerinde ileri teknoloji ürünü cihazların ve bunları kullanacak personelin olmaması Kamu hastanelerinin binalarının yetersiz olması Hastanelerin yatak kapasitesinin düşük olması Sağlık çalışanları için sosyal tesis olmaması

Rehabilitasyon merkezi bulunmaması

FIRSATLAR

Sağlık turizmi potansiyeli Aile hekimliği uygulaması Yeni sağlık kompleksi projeleri

TEHDİTLER

Çevre kirliliği İçme suyundaki yüksek arsenik oranı Sanayileşmenin getirdiği sorunlar

Mevsimlik tarım işçileri aracılığıyla taşınan bulaşıcı hastalıklar Kırsal yerleşimin fazla olması

Sosyal Y

ap

ı

EĞ

İT

İM

GÜÇLÜ YANLAR

Proje yapma kapasitesinin yüksek olması Derslik başına düşen öğrenci sayısının az olması Teknolojik imkânlardan mümkün olduğunca faydalanılması İşadamı ve hayırseverlerin eğitime destek olmaları Çalışanların kurumsal bağlılığa sahip olmaları

ZAYIF YANLAR

İlköğretim okullarında destek personelinin yetersiz olması

Okulların şehir merkezinde kalmış olması

Okullarda yeterli sosyal aktivite alanının olmaması

Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin etkin yapılmaması

FIRSATLAR

Avrupa Birliği proje ve fon imkanlarının olması Eğitim Fakültesi’nin bulunması

TEHDİTLER

Kırsal yerleşimin fazla olması

Öğrenci sayısının sürekli artması

Deprem bölgesinde bulunulması



Sosyal Y

ap

ı

KÜ

LT

ÜR

VE

SP

OR

GÜÇLÜ YANLAR

Zengin tarihi miras Kültür ve sporla ilgili etkinliklere olan talebin yüksek olması Zengin yemek kültürü Kültürel bağların yüksek olması Zengin kültürel miras Özel müzelerin bulunması Geleneksel kıyafetlerin çeşitliliği Bölgeye özgü el sanatlarının çeşitliliği Fubol, atletizim ve hentbol alanında kazanılmış başarılar

ZAYIF YANLAR

Özel sektör tarafından yerel sporculara ve spor kulüplerine yeterli sponsorluk desteğinin sağlanmaması

Profesyonel bir spor eğitiminin yapılmaması Sporun çeşitlendirilememesi, sadece belli branşlarda sınırlı kalması Spor derneklerinin yeterli sayıda ve nitelikte olmaması Sporcuların yeterince teşvik edilememesi Yeterli spor tesisinin bulunmaması Geleneksel ürünlerin geri planda kalması Konaklama tesisi yetersizliği Toplumu bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliği Yeterli sayıda tiyatro ve tiyatro kulübü bulunmaması Kültür – sanat aktivitelerinin yetersiz olması Kültür derneği eksikliği Kültürel mirasın korunamaması Kültürel etkinliklere ilgiyi artıracak çalışmaların yapılmaması Yeterli kültür merkezi bulunmaması

FIRSATLAR

Antik kentlerin varlığı Üniversitelerin potansiyeli Hava limanı projesi Yeni spor kompleksi projeleri Sportif ve sosyal aktivitelere olan talebin çok olması Genç nüfus oranının yüksek olması Geleneksel tatların çeşitliliği Ulusal ve uluslararası dereceye sahip sporcuların bulunması

TEHDİTLER

Dijitalleşen dünyada gençlerin spora olan ilgisinin giderek azalması Kültürel mirasın yok olmaya yüz tutması Gençlerin ve ailelerin gelecek kaygısı Yöresel ürünlerin patentle koruma altına alınamaması Çevre illerin cazibesi Kaçak kazılar Siyasi engeller

Sosyal Y

ap

ı

DE

ZA

VA

NT

AJLI G

RU

PLA

R

GÜÇLÜ YANLAR

Dezavantajlı gruplara yönelik STK’ların var olması Güçlü bir aile kurumuna sahip olunması Dezavantajlı gruplara yönelik yapılan projelerin sahiplenilmesi

ZAYIF YANLAR

Dezavantajlı gruplara yönelik yeterli uzman personelin bulunmaması Sağlıklı bir envanter çalışmasının bulunmaması Dezavantajlı gruplar içerisinde proje yazma kapasitesinin düşük olması Dışlanmışlık hissine sahip olunması

FIRSATLAR

Avrupa Birliği hibe imkanlarının olması Avrupa Birliği’ne uyum süreci

TEHDİTLER

Dezavantajlı gruplara yönelik toplumsal bilinç eksikliği ve önyargı Özürlü raporlarında derecelerin düşürülmesi



TA

RIM

BİT

KİS

EL Ü

RE

TİM

GÜÇLÜ YANLAR Ürün çeşitliliğinin fazla olması Büyük pazarların ulaşım ağı üzerinde yer alması Yer altı ve yer üstü su kaynaklarının bol olması Toprak ve iklim koşularının tarım için elverişli olması Çiftçiye destek amaçlı tarım kredi kooperatiflerinin olması Organik tarıma elverişli toprakların bol olması Kuru – yaş üzüm, zeytin, haşhaş, şekerpancarı, tütün, yumurta ve tavuk gibi ürünlerde güçlü

olunması Tarımsal mekanizasyonunun güçlü olması İhracata yönelik meyveciliğin olması Tarıma dayalı sanayinin güçlü olması Su ve toprak analiz laboratuvarlarının mevcut olması Çiftçi örgütlerinin, birliklerinin çok olması

ZAYIF YANLAR Ulusal tarım politikalarında üretim planlamasının olmaması Arazilerin çok parçalı ve küçük olması İhracat ürünlerinde akredite olmuş sınıflandırma, ambalajlama, soğuk hava depoları, kalibrasyon,

paketleme tesisi ve kalıntı izleme laboratuvarının yetersiz olması Sayıca yeterli olan tarımsal üretici örgütlerin işlevsel olmaması Çiftçilerde sermaye yetersizliğinin olması Sözleşmeli üretimin yaygın olmaması Üreticilerin genel ve mesleki eğitim seviyesinin düşük olması, taşrada çalışacak yetişmiş teknik

elemanların branşlaşmamış olması, dolayısıyla ihracata yönelik bilinçli üretim yapacak nüfusun var

olmaması Tarımda çalışan nüfusun yaş grubunun 50+ olması, özellikle de kadın ağırlıklı olması Kaliteli ve sertifikalı tohum ve fidan kullanımının yaygın olmaması Tarımsal istatistik çalışmalarının yeterli ve güvenli olmaması Çiftçinin toprak, su, yaprak analizi yaptırma bilincinin yetersiz olması ve analiz laboratuvarlarının

yetersizliği Dış pazara yönelik fiyat ve kalite standartlarının bölgede olmaması Lisanslı depoculuğun henüz yapılmaması Ortak müteşebbis ruhunun ve ortak makine kullanımının zayıf olması Sulu tarımın az olması ve dolayısıyla ürün deseninin çeşitlendirilememesi

FIRSATLAR Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılabilecek arazinin bol olması Meyvecilikte döllemeyi arttıracak arıcılığın geliştirilebilme imkanının olması Jeotermal enerjinin seracılıkta kullanılabilir olması Sera yapılabilecek uygun arazinin olması Meyve ve sebze üretimine yönelik elverişli iklim şartlarının olması Gıda sanayisine ucuz ham madde olabilecek sebze ve meyve üretiminin olması Gelişmiş hayvancılıktan ötürü bitkisel üretime hayvansal gübre sağlanıyor olması Sulama tesislerinin modernize edilerek yağmurlama ve damlamaya çevrilmesiyle sulama alanlarının

%50 arttırılabilir olması Yer altı ve yerüstü kaynaklarının olması Parçalanmış arazilerden elde edilen ürünlerin tek elden satış kolaylığı için kooperatifçiliğin

aktifleştirilmesi Yağ ve yem bitkileri üretim alanlarının arttırılması

Yüksek hayvan varlığı için ihtiyaç duyulan yem bitkileri üretim imkanlarının var olması Organik üretim için şartların uygun olması Büyük pazarların ulaşım ağlarına yakın olunması (karayolu, havayolu, demiryolu, denizyolu) Yeni hava limanı projesi Yeterli teknik elemanın olması AB fonlarından, kırsal kalkınma programlarından faydalanılabilir olması

TEHDİTLER Meyvecilik yapılan bölgelerde tek ürüne odaklanılması, ağaçlar yaşlandığında gelir kaybının ortaya

çıkacak olması (alternatif ürünler getirilmeli) Çok sayıda ve küçük üreticin var olması Bilinçli üretimin gerçekleştirilememesi İklim değişikliği ve küresel ısınmadan ötürü ekolojik dengenin bozulması Çiftçi başına düşen arazi büyüklüğünün küçülmesi Toprak çoraklaşması Kimyasal ilaçların bilinçsizce kullanılıyor olması Atık sistemlerinin olmaması, tarım ilaçlarının ambalaj atıklarının gelişigüzel atılması Sulama imkanlarının az olması Markalaşma ve reklam faaliyetlerinin iyi düzeyde olmaması Kalite ve verimin istenilen düzeyde olmaması Eğitim ve öğretimin yetersiz olması İşletmelerin ana ürün yerine bir çok ürüne dağılması, ürün birlikteliğinin azalması Tarımla birlikte sanayinin gelişmesiyle 1. sınıf tarım alanlarına sanayi tesislerinin kurulması



TA

RIM

HA

YV

AN

CILIK

VE

HA

YV

AN

SA

L Ü

RE

TİM

GÜÇLÜ YANLAR Kanatlı sektöründe güçlü olunması (profesyonel firmaların olması) Hayvancılıkta tecrübeli insan kaynağının olması Manda varlığının olması ve ürünlerini değerlendirilebilecek bilgi birikiminin olması Damızlık ıslahı konusunda iyi noktalarda olunması Suni tohumlama ağının gelişmiş olması İklim şartlarının hayvancılık için çok uygun olması Yem bitkileri üretiminin yüksek olması Süt veriminin Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması Kara, demir ve hava yoluna sahip olunması Kurulu güç anlamında tarımsal amaçlı kooperatiflerin ve üretici birliklerin olması Su ürünleri potansiyelinin olması Hayvan hastalıkları ile mücadelede etkin olunması Tüketim noktalarına ve işleme tesislerine ulaşım açısından yakın olunması Tüm bölgeye hizmet edebilecek kapasiteye sahip mezbaların bulunması Kırmızı et pazarlama konusunda etkili olunması, İstanbul pazarına hakim olunması

ZAYIF YANLAR Genelde işletme içi karışık hayvancılık yapılması İşletmelerde teknolojik imkânlardan faydalanılamadığından teknik altyapının yetersiz olması ve

modernize edilmeye ihtiyaç duyulması Küçük ve aile tipi işletmelerin yaygın olması, yönetici problemlerinin yaşanması Kaliteli kaba yem açığının olması ve paketleme ile ambalajlamalarında eksiklikler olması Yem bitkisi üretiminin az olması ve hazırların fiyatlarının yüksek olması Mera ve çayır alanlarının az, ıslahının da yetersiz olması Sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksik olması Analiz laboratuvarlarının yetersiz olması Sütün soğuk zincirle toplanma, paketlenmesi gibi imkânların yetersiz olması Sütte kalite ve hijyenin sağlanamaması Sütün kalitesine göre fiyatlandırma olmaması Küçükbaş hayvanlarda ırk ıslahının yapılamamış olması ve sütünün sanayiye aktarılıp

değerlendirilememesi Kırmızı et işleme tesislerinin yetersiz olması ve çoğunluğunun AB standartlarına uymaması Tarımsal ürünlerin pazarlanmasında sorun yaşanıyor olması AR-GE çalışmalarının yetersiz olması Eğitim noksanlığının olması Tarımsal örgütlerin yetersiz olması Sözleşmeli hayvancılığın yaygın olmaması Arıcılığın genel anlamda amatörce yapılması Hayvancılık eğitim ve uygulama merkezi ile uzmanlaşmayı geliştiren hayvan kreşinin olmaması.

FIRSATLAR İklim ve yetiştirme şartları göz önüne alındığında daha fazla manda sayısına sahip olunabilmesi ve

ürünlerin dünya piyasasında değerlendirme imkanının bulunması Hayvancılık alanında tecrübeli yetişmiş personelin yeterince var olması Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması Hayvancılık organize sanayi bölgelerinin kurulabilecek olması Su ürünleri üretimi için potansiyelin olması AB standartlarının getirilmesi ve bunlara uyma zorunluluğunun olması Yağlı tohum (haşhaş, susam) üretiminin yüksek olması nedeniyle kurulabilecek bir tesis ile

küspesinden yem elde edilebilecek olunması Hayvancılığa verilen desteklerin olması İklim ve coğrafi konumun hayvancılık için uygun olması Bölgede tavukçuluğun yaygın olmasından dolayı tavuk gübresinin değerlendirilmesi için organik

gübre fabrikasının kurulması. Kalan kısmın paketlenip özellikle seralara satılması Ürün çeşitliliği sağlayacak havzaların bulunması İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelin olması

TEHDİTLER Hayvancılık azaldığı için yetişmiş elemanların kaybolması

Orman kanununun uygulanması nedeniyle kıl keçisi sayısının azalması Mera alanlarının azalması Mera alanlarının sanayi yatırımına açılması Sektördeki fiyat dalgalanmaları ve piyasada istikrarsızlık olması Et ve süt tozu ithalatının sürekli olması Süt ürünlerinde soğuk zincirin kurulamaması İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi Ürünlerdeki kimyasal ilaçların arıcılık için bir tehdit oluşturması ve aynı zamanda kuşların sayısını

azaltması. Köyden kente göçün artması ICAR'a onaylı TR'de analiz laboratuvarının olmaması



TA

RIM

TA

RIM

A D

AY

ALI S

AN

AY

İ

GÜÇLÜ YANLAR İklim şartlarının üretim için elverişli olması Farklı ve kaliteli ürün için uygun toprak yapısının olması Resmi kurumların bürokrasiyi azaltıcı desteklerinin olması Büyük şehirlere ulaşımın yakın olması Büyük yurt içi pazarlara yakın olunması (İstanbul, İzmir, Ankara) Yaygın yol ağının bulunması Ulaşım kolaylığının ulaşım maliyetlerini düşürmesi Kaba yem bitki üretiminin olması Kanatlı sektöründe güçlü olunması Sofralık üzüm yetiştiriciliği, tesisleşmesi ve ihracatı konusunda entegre yapıya kavuşması Hayvansal üretime olan ilginin yüksek olması Sertifikalı tohumların üretimde kullanılması Hayvancılıkta serbest danışman veteriner hekimlerin çalışması Arıcılık yönünden floranın iyi olması Manda varlığının göz ardı edilemeyecek değerlerde olması Süt endüstrisinde kapasite kullanım oranının yüksek olması Tarımsal ve hayvansal üretimin bir arada yapılabilmesi Yeterli süt üretiminin mevcut olması Örgütlenmede (üretici birlikleri ve kooperatifleri) güçlü olunması Su ürünleri potansiyelinin olması Verimli arazilerin mevcut olması

ZAYIF YANLAR Üretilen mevcut bitkisel ürünlerin değerlendirilebileceği sanayi tesislerinin yetersiz olması Tarımda AR-GE çalışmalarının çok yetersiz olması. Ortaklık kurma kültürünün olmaması sebebiyle aile şirketleri haricinde insanların bir araya gelerek

ortaklık kuramaması Reklam ve pazarlama konusunda başarılı olunamaması ve markalaşılamaması Et ve Süt işleme tesislerinin az olması Lojistik, sınıflandırma, ayıklama, paketleme, ambalajlama ve soğuk hava depoları tesislerinin

yetersiz olması, teknolojiye ayak uydurulamaması İhraç konusunda bilinçsiz olunması, kümelenmelerin zayıf olması Kalitesiz üretimin ve üretim fazlalığının olması, standardizasyonun olmaması Geleneksel üretim yöntemlerinden vazgeçip organize hayvancılık üretim yöntemine geçilmemesi Çiftçinin toprak analizi yaptırmaması Sektör paydaşları arasında toplantı ve istişare eksikliğinin olması Küçük aile işletmelerinin kurumsallaşamaması Hayvansal katı atıklarının gübre tesislerinde değerlendirilememesi Su ürünleri işleme tesisinin yetersiz olması Kaba yem paketleme tesislerinin yetersiz olması Kapasite planlamasının yapılmaması Tarımda aşırı ilaç kullanımının ihracatı olumsuz etkilemesi

FIRSATLAR Jeotermal kaynakların seracılıkta kullanılabilme imkanı Organize seracılık yapabilme imkanlarının var olması İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelimizin olması Zafer Hava Limanı’nın açılacak olması Küçükbaş, büyükbaş ve kümes hayvancılığı için uygun ve temiz çevrenin mevcut olması Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması İklim değişikliği ile ürün çeşitliliğinin sağlanması Gıda ürünleri (helva, tahin, reçel, unlu mamuller vb.) konusunda yetişmiş eleman bulunması Arıcılıktan elde edilen yan ürünlerin (polen, propolis, arı sütü ve arı zehiri) üretilebilecek olması Ambalajlamanın AB standartlarında yapılması durumunda ihracat potansiyelinin yüksek olması

TEHDİTLER Suyun ve havzaların tam anlamıyla korunmuyor olması Fabrika atıklarının kış aylarında Gediz nehrinin taşmasıyla tarımsal arazileri olumsuz etkilemeleri Çiftçinin bilinçsiz tarım uygulamaları yapması. İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi Köylerden şehirlere göçün fazla olması.

Altyapı sistemlerinin kurulmamış olmasının sanayicinin bölgeye yatırım yapmasına engel olması Aile şirketlerinin kurumsallaşamaması Pazarlama ve markalaşma becerisinin düşük olması Örtü altı tarım potansiyelinin değerlendirilememesi Bilgiye ulaşılamaması ve değerlendirilememesi Küçük işletmelerin büyük hacimli işlerden yararlanmak için başka işletmelerle işbirliğine gidilmemesi Mesleki ve teknik eğitimlerin az olması Tarıma dayalı sanayi kümelerinin olmaması



BÖLÜM 9:

ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ



9.1. TARIM ÇALIŞTAYLARI

9.1.1 AFYONKARAHİSAR

NO ADI SOYADI KURUM\ ġĠRKET

1 ABDULLAH ÇAĞLAR Üniversite\Mühendislik

2 LEVENT ġEN Üniversite\Mühendislik

3 GÖKHAN AKARCA Üniversite\Mühendislik

4 SALĠH YONCA Tarım ve Kırsal Kalkınma Ġl Koordinatörü

5 HĠLMĠ TĠRĠL Tarım Kom. BaĢ. Ġl Genel Meclis Üyesi

6 YAVUZ YÜKSEL A.K.Ü. Bolvadin MYO

7 MURAT BARAZ A.K.Ü. Bolvadin MYO

8 B. SITKI ARABACIOĞLU Arabacıoğlu HaĢhaĢ Ezmesi

9 S. OSMAN ĠNANIR Afyon Org. San. Böl.Müd.

10 ABDÜLKERĠM ÇALIġKAN Afyonkarahisar Belediyesi

11 BERAT AKMAN Çay Ġlçe Tarım Müdürlüğü

12 CEYHUN AYYILDIZ Evciler Ġlçe Tarım Müdürlüğü

13 OSMAN ÇELĠK Evciler Ġlçesi Süt Üretici Birliği

14 FAHRĠ ERHAN ARIK Afyonkarahisar OSB

15 FATĠH M. BĠRDANE AKÜ Veteriner Fakültesi

16 HACI AHMET ÇELĠK AKÜ Veteriner Fakültesi

17 AYKUT ULUCAN AKÜ BaĢmakçı MYO\Öğretim Görevlisi

18 ĠBRAHĠM ERYILMAZ SinanpaĢa Ġlçe Tarım Müdürlüğü

19 GÖKHAN YAKAR ġuhut Ġlçe Tarım Müdürlüğü

20 AHMET TĠNTAġ Afyonkarahisar Hay. koop

21 KORAY PAMUK Afyonkarahisar Ġli Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği

22 A. KADĠR ġAHĠN Afyonkarahisar Hay. Sağ. ġube Müdürlüğü

23 RECEP ULUCAY Afyonkarahisar-ġuhut

24 EROL KESĠK Emirdağ Ġlçe Tarım Müdürü

25 MUSA DEMĠRKOL TMO ġube Müdürü

26 CEMĠL ġAN Ġscehisar Ġlçe Tarım Müdürü

27 HASAN KARADENĠZ Ziraat Mühendisleri Odası

28 BURCU SOYSALAN Bayat Ġlçe Tarım Müdür Vekili

29 HÜLYA YĠĞĠT Sultandağı MYO\öğretim görevlisi

30 MAHMUT BAHAR DSĠ 183 ġube Müd

31 HALĠL ĠBRAHĠM ÖNDER Sultandağı Ġlçe Tarım Müd

32 HALĠL YORULMAZ Ġl Tarım Müdürlüğü\Ġl Müdür Yrd

33 H. HULUSĠ TÜRKMEN Afyonkarahisar Pancar Koop. BaĢk.

34 ALĠ BAġAR Ġl Özel Ġdaresi

35 KADĠR ÖRNEK Ġl Özel Ġdaresi



9.1.2. KÜTAHYA

NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET

1 CELALETTĠN AYGÜN ATAEM EskiĢehir

2 MUSTAFA BEBEK Ġl Tarım Müdürlüğü

3 SÜLEYMAN ERHAN Pazarlar Ġlçe Tarım Md.

4 ĠSMAĠL ARABACI Emet Ġlçe Tarım Md.

5 MAHMUT BENLĠ Hisarcık Ġlçe Tarım Md.

6 HALĠT BALTA Arı YetiĢtiricileri Birliği

7 YUSUF ÇALIġKAN Haykoop Böl. B.

8 AHMET ĠLĠK Damızlık Sığır Y.B.

9 MURAT TEKELĠ Ġl Tarım Müdürlüğü

10 AHMET GÖKKAYA Ziraat Müh. Odası

11 MURAT ULUÇAY TavĢanlı Yumurta Ü. B.

12 AHMET TEMEL TavĢanlı Ġlçe Tarım Md.

13 BAYRAM KAPTAN Domaniç Ġlçe Tarım Md.

14 BAHATTĠN ATAKAN Damızlık Koyun Keçi Y.B

15 NEġE ÇAKIR Dumlupınar Ġlçe Tarım Md.

16 ALĠ ĠBRAHĠM GÜLLE Çavdarhisar Ġlçe Tarım Md.

17 MAHMUT BÜLBÜL AltıntaĢ Ġlçe Tarım Md.

18 ALĠ CĠHAN ULUSOY Gediz Ġlçe Tarım Md.

19 YUSUF ZĠYA ÇUBUKCU Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.

20 MUSTAFA NURĠ DOYRAN Pancar Koop. B.

21 YILMAZ AK Ġl Tarım Müdürlüğü

22 HASAN BASRĠ KARAYEL DPÜ Gediz MYO

23 ĠSMAĠL ERSEN ATLI Aslanapa Ġlçe Tarım Md.

24 HATĠCE UÇAR TMO

25 Dr. NECMETTĠN BOLAT ATAEM EskiĢehir

26 Dr. SABRĠ ÇAKIR ATAEM EskiĢehir

27 Yrd. Doç. Dr. RIFAT KARAKURT DPÜ Öğretim Görevlisi

28 MURAT KOYAK Ġl Özel Ġdare

29 ALAATTĠN KARAKULLE ġaphane Ġlçe Tarım Md.

30 HÜSEYĠN GĠRGĠN Tarımsal Kalkınma Koop.

31 ÖMER DEMĠRTAġ Ziraat Odası

32 ALĠ CEYLAN Simav Ġlçe Tarım Md.

33 MESUT GEZGĠN Belde Aġ.

34 SEZAĠ BAġARAN Simav Meyve Ür.B.

35 AHMET ALTINKAYA Ticaret Borsası

36 YALÇIN ÇAKIROĞLU Ġl Tarım Müdürlüğü

37 MEHMET ZENCĠ Kütahya Bel. KESTAġ

38 PROF.DR. Y. ONUR DEVRES ĠTÜ Gıda Müh. Böl. BaĢkanı

39 SALĠH AKKAYA Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri

40 ÖMER ÖZTÜRK Hacıbekir Bel. BĢk.



41 ALAADDĠN DAĞYAR ġirin ġeker Gıda

42 YUSUF KOLCU DPÜ AltıntaĢ MYO

43 NACĠ DOĞRUL DPÜ Kütahya MYO

44 SEYFETTĠN BAYDAR Ġl Tarım Müdürlüğü

45 HARUN HEZER ġeker Fabrikası

46 M. ALPER AKġĠT Poyraz Yem

47 FARUK IġILDA IĢılda Süt

48 AġKIN R. HELVACIOĞLU Helvacıoğlu Gıda

49 SEFA DÜLGER Dülger Tarım

50 DĠDAR ÜÇÜNCÜOĞLU DPÜ Pazarlar MYO

51 A. BĠLGEN EKĠN DPÜ Pazarlar MYO

52 FATĠH DEMĠRDÖĞEN Demirdöğen Et

53 FĠKRET AKOVALI 5 Gıda Tarım

54 ĠBRAHĠM DURMAZ Besler Süt

55 ĠSMAĠL GÜRCAN Kütahya Süt. San.

56 Dr. M. ALTUĞ ATALAY Ġl Tarım Müdürlüğü

9.1.3. MANİSA

NO ADI SOYADI KURUM\ ġĠRKET

1 ARZU KARAÇANCI C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi

2 Yrd. Doç. Dr. HARUN ÇOBAN C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi

3 Yrd. Doç. Dr. ÇĠĞDEM KAYA C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi

4 K. ERMAN AYDINYER Manisa Ġl Özel Ġdaresi

5 SÜREYYA ATMACA Ahmetli Ġlçe Tarım Müdürlüğü

6 HAKAN BEYCAN Sarıgöl Ġlçe Tarım Müdürlüğü

7 OKTAY ġAHĠN Salihli Ġlçe Tarım Müdürlüğü

8 DEVRĠM ZERENGÖK Manisa Valilik AB Projeler Ekibi

9 FAHRĠYE DURSUN Manisa Valilik AB Projeler Ekibi

10 Dr. HÜLYA UYSAL Manisa Bağcılık AraĢtırma Enstitüsü

11 MELĠKġAH TAġKIN Kırkağaç Ġlçe Tarım Müdürlüğü

12 ĠSMAĠL KAYA Soma TĠLGEM

13 MEHMET AKĠF ġENYÜREK Akhisar Ġlçe Tarım Müdürü

14 AHMET TUGAY Gölmarmara Ġlçe Tarım Müdürlüğü

15 HASAN EZELĠ Tarım Ġl Müdürlüğü

16 BĠLGĠN TELEK DSĠ. 22. ġube Müdürlüğü

17 Yrd. Doç. Dr. A. NURAY CEBECĠ C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu

18 MEHMET BATMAN Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġube Müdür Vekili

19 NEDĠM ZURNACI Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġubesi

20 HALĠL BELLĠLER Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġube Müdürü

21 HALĠL AKER Milli Eğitim Müdürü

22 ALĠ TUNÇEL Saruhanlı Ġlçe Tarım Müdürlüğü

23 MUTLU KARAKAġ Manisa Ticaret Borsası



24 KERĠM ÖZYOL Turgutlu Ġlçe Tarım Müdürlüğü

25 HALĠL AYKIR Tarım Ġl Müdürlüğü Bitki Koruma ġube Müdürü

26 RIZA GÜLMEZ Tarım Ġlçe Müdürlüğü AlaĢehir

27 ġENER UYSAL Tarım Ġl Müdürlüğü

28 SEMRA AKMAN Kontrol ġube Müdür Vekili

29 EROL TEKĠN Manisa Ziraat Mühendisleri Odası BaĢkanı

30 GALĠP ÖZKAN TMO Manisa Ajans Müdürü

31 MEHMET SÜLÜN Beydere Tohum Sertifikasyon ve Test Müdürü

32 MUSTAFA KACĠRE Ziraat Odası Meclis BaĢkanı

33 ONURCAN TEKĠN Ziraat Mühendisleri Odası

34 AHMET KIRLIOĞLU Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği\BaĢkan

35 HAKAN SEZAĠ KABAY Demirci Ġlçe Tarım Müdürü

36 CEMĠL BAġAK Ünlü Zirai Aletleri\Ġhracat Sorumlusu

37 HALĠT ÜNLÜ Ünlü Zirai Aletleri\Genel Müdür

38 ĠZZET KIRLI Kula BüyükbaĢ Hayvan Çiftliği\Sahibi

39 BĠLGĠN SARISU Kula Ġlçe Tarım Müdürlüğü

40 MUSTAFA ÇELĠK Ġl Tarım Müdürlüğü Hayvan Sağlığı ġube Müdürü

41 ALĠM ÇAKIR Kula BüyükbaĢ Hayvan Çiftliği\Sahibi

42 ĠZZET PEHLĠVAN Kula Merkez Damızlık Sığır Çiftliği

43 YÜKSEL ARDIÇ Selendi Ġlçe Tarım Müdürlüğü

44 AKIN AYVAZ Selendi Ġlçe Tarım Müdürlüğü

45 MUSTAFA EROĞLU Çampınar Kooperatif BaĢkanı

46 ENGĠN ÇAKIL Çampınar Kooperatifi

47 HALĠT ERYILMAZ Kula Merkez

48 SENEM ĠNAL Manisa Haykoop Bölge Birliği

49 MUSTAFA KAZAK Manisa Haykoop Bölge Birliği

50 HAYAT AKTAġ Manisa Tarım Ġl Müdürlüğü

51 ZAFER EROĞLU Selendi / Çampınar Köyü Koop.

52 ULVĠ MURAT TUNCA Manisa Süt Birliği

53 HASAN ERYILMAZ Veteriner Hekimleri Odası / BaĢkanı

54 AYġE YILMAZ Manisa Süt Birliği / Personel

55 OSMAN KALPAK Proje Ġst. ġb. Müdürü

56 FATĠH OĞUZ Manisa KöprübaĢı Ġlçe Tarım Müdürlüğü

57 GÜNGÖR AKYOL Gördes Ġlçe Müdürlüğü

58 MEHMET ALĠ TURGUT Manisa Ġli Arı YetiĢtiricileri Birliği

59 ĠSMAĠL DABAN Manisa Ġli Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği

60 NEDĠM ZURNACI Tarım Ġl Müdürlüğü



9.1.4 UŞAK


1 YUSUF ZĠYA ÇUBUKCU Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.

2 RAMAZAN DĠNÇER Ġl Tarım Müdürlüğü/ġb. Md.

3 NAFĠZ MIDIK Ziraat Odası / BaĢkan

4 LEVENT KOÇ Pancar Ekicileri Koop. / Müdür

5 DURSUN MEHMET GÜLER Pancar Ekicileri Koop. / Müdür

6 BĠLGE KAVAK Ġl Özel Ġdaresi

7 ÖZCAN ÇAM Ġl Özel Ġdaresi

8 ALĠ SELVĠ Ġl Tarım Müdürlüğü/Md. Yrd.

9 ĠSA DĠNÇER Ziraat Mühendisleri Oda/ BaĢkan

10 SALĠH DUMAN DSĠ

11 ĠDRĠS YAMAN Banaz Ġlçe Tarım Müdürlüğü

12 ġENER TARLA UĢak Üniversitesi / Öğretim Görevlisi

13 AYDOĞAN GÜRCAN Karahallı Ġlçe Tarım Müdürlüğü

14 RAMAZAN TOSUN Ulubey Ġlçe Tarım Müdürlüğü

15 CANER KELEBEK Ulubey Ziraat Odası

16 SEVĠM GÜL Ġl Tarım Müdürlüğü / ġb. Md.

17 MENDERES ATMACA Ġl Tarım Müdürlüğü

18 BÜLENT ÇĠFTÇĠ EĢme Ġlçe Tarım Müdürlüğü

19 AHMET YILMAZ Damızlık Sığır Y. B. / BaĢkan

20 KEMAL AYDOĞAN Damızlık Koyun Keçi Y.B./BaĢkan

21 ATĠLLA ARSLAN Ġl Tarım Müdürlüğü / Müdür

22 SELĠM BARDAK Damızlık Koyun Keçi Üreticileri Birliği

23 MUSTAFA AYDIN Veteriner Hekimler Oda / BaĢkan

24 AHMET ÇAKMAK Bal Üreticileri Birliği / BaĢkan

25 SĠNAN ÇĠÇEK Çiçekoğlu Gıda / Firma Sahibi

26 SANCAR TÜRKMEN Ġl Tarım Müdürlüğü / ġb. Md.

27 ERKAL GEDĠKLĠ Gedik Piliç

28 SADIK SERHAT ġeker Fabrikası / Ziraat Müdürü

29 MUHTEREM BALTA SofaĢ / Firma Sahibi

30 SEFA ARPACI Yayla Akar Et Gıda San.

31 FUNDA AYBEY Yayla Akar Et Gıda San.

32 ÖMER SAĞLAM EĢme Kaymakamı



9.2 SANAYİ ÇALIŞTAYLARI



1 HÜSNÜ SERTESER Afyonkarahisar TSO Yön. Kurulu BaĢkanı

2 AYFER ÖRTEN Afyonkarahisar Belediye BaĢ. Yrd.

3 ĠSMAĠL GÜLEÇ Afyonkarahisar OSB Yön. Kurulu BaĢkanı

4 Prof. Dr. ABDULLAH ÇAĞLAR AKÜ Gıda Müh. Bölüm BaĢkanı

5 Doç. Dr. TANER KAVAS AKÜ Malzeme Bilimi ve Mühendisliği

6 ĠSMAĠL GÜLEÇ Afyonkarahisar Sanayi Ticaret Ġl Md. V.

7 Doç. Dr. HASAN TOĞRUL AKÜ Kimya Müh. Bölüm BaĢkanı

8 METĠN MERCAN Ġscehisar Mermerciler Derneği

9 MEHMET SITKI MERDĠVENCĠ Boğaz Mermerciler Derneği

10 EGEMEN PALALI Afyonkarahisar ABĠGEM

11 SÜLEYMAN UĞUR ÜNSOY Afyonkarahisar TSO Genel Sekreter


13 MUSTAFA ÇELĠKTEN Afyonkarahisar TSO

14 KORHAN GÜLHAN Afyonkarahisar TSO

15 MUSTAFA ÖZER Afyonkarahisar TSO

16 AHMET KOCA Afyonkarahisar TSO

17 OSMAN DERĠN Afyonkarahisar TSO

18 ĠBRAHĠM SÖMER Afyonkarahisar TSO

19 MUSTAFA GÜZELTAġ Afyonkarahisar TSO

20 SALĠM KÜÇÜKKURT Afyonkarahisar TSO

21 HAYDAR KURT Afyonkarahisar TSO

9.2.2 KÜTAHYA


1 Prof. Dr. ĠSKENDER IġIK DPÜ Seramik Mühendisliği Bölüm BaĢkanı

2 ERDAL YILDIRIM Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürü

3 FĠKRET ÇALIġEL Kütahya Organize Sanayi Bölge Müdürü

4 FERRUH TANYEL KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürü

5 Yrd. Doç. Dr. AHMET ÖZMEN DPÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Öğretim Üyesi

6 Yrd. Doç. Dr. ÖZDEN ÜSTÜN DPÜ Endüstri Mühendisliği Bölüm BaĢkanı

7 Doç. Dr. GÜLTEN EREN

GÜMÜġTEKĠN

DPÜ Kütahya Meslek Yüksekokulu Müdiresi

8 HÜSEYĠN MALTAġ KÜTSO

9 HASAN KAYIġ Kütahya Belediyesi

10 AYSEL YÜKSELENER KÜTSO Yönetim Kurulu Üyesi

11 Yrd. Doç. Dr. FATĠH ÇELEBĠOĞLU

Dumlupınar Üniversitesi ĠĠBF

12 HÜSEYĠN AZMĠOĞLU KÜTSO

13 MAHMUT ÖZTAġ KÜTSO

14 Doç. Dr. AHMET AĞCA Dumlupınar Üniversitesi ĠĠBF

15 Yrd. Doç. Dr. HAKAN ÇELĠKKOL DPÜ Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu



9.2.3 MANİSA


1 LEVENT SARIGÖZOĞLU MOSB

2 BAHA YILDIZ Manisa KOSGEB

3 RECEP ÖZÇEVĠK Manisa KOSGEB

4 TURGAY DAĞ Indesit Company Beyaz EĢya Sanayi ve Ticaret A.ġ.

5 LATĠF ÇAKMAK Akhisar Belediyesi

6 Yrd. Doç. Dr. NURġEN

SAKLAKOĞLU

CBÜ Makine Mühendisliği

7 Doç. Dr. HÜSEYĠN AKTAġ CBÜ ĠĠBF

8 Doç. Dr. RAMAZAN GÖKBUNAR CBÜ

9 Doç. Dr. RAġĠT ATA CBÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölüm BaĢkanı

10 HAKAN CENGĠZ Manisa TSO

11 ġEVKĠ BAYDAR Manisa TSO

12 TAMER BALATLI Manisa TSO

13 ÖZGÜR YILMAZ Manisa TSO

14 NĠLGÜN ÖZCAN Manisa Valiliği

15 ĠRFAN AKARSU Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürü

16 SALĠM ÇEVĠK Manisa TSO

17 URAL SEVENER Manisa Valiliği

18 TANER ĠÇÖZ Manisa Belediyesi

9.2.4 UŞAK


1 Prof. Dr. HAKAN ALTINTAġ UĢak Üniversitesi Ġktisat Bölüm BaĢkanı

2 ABDULHAFĠZ BOZDAĞ UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdür Vekili

3 TUNCAY YILMAZ UĢak Belediyesi Fen ĠĢleri Müdürü

4 AKĠF KÜPLEMEZ UĢak Deri Sanayicileri Derneği BaĢkanı

5 NĠLÜFER YANGINCI UĢak ĠĢ Kadınları ve GiriĢimciler Derneği BaĢkanı

6 CANER URHAN UĢak Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri

7 Yrd. Doç. Dr. FATMA ÇETĠNKAYA

UĢak Üniversitesi UĢak Meslek Yüksekokulu Müdiresi

8 Yrd. Doç. Dr. MUSTAFA ALĠ ERSÖZ

UĢak Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Öğretim Üyesi

9 Yrd. Doç. Dr. ĠSMAĠL AYDEMĠR UĢak Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Öğretim Üyesi

10 HAKAN KANSO UĢak ABĠGEM

11 AHMET ÇELĠK UĢak Deri (Karma) OSB Bölge Müdürü

12 VEDAT ALTAY UĢak OSB Bölge Müdürü

13 ZAFER YILMAZ UĢak OSB

14 Yrd. Doç. Dr. TUNGA BOZDOĞAN

UĢak Üniversitesi ĠĠBF

15 Yrd. Doç. Dr. MUSTAFA SOBA UĢak Üniversitesi ĠĠBF



9.3 TURİZM ÇALIŞTAYLARI



1 AHMET ġAHĠN Sandıklı Belediyesi

2 ALĠ ĠHSAN NARLI Ġl Kültür ve Turizm Müdürü

3 ALĠ TUNCAY Hüdai Kaplıcaları

4 MUSTAFA TEKELĠ Bolvadin Belediyesi

5 METĠN MERCAN Afyonkarahisar-Ġscehisar Mermer

6 NAZMĠ KOREL Anadolu Üniversitesi

7 OKTAY EMĠR Afyon Kocatepe Üniversitesi

8 BÜLENT CĠNDĠL Afyonkarahisar ABĠGEM

9 SAFFET ACAR Dinar Belediye BaĢkanı

10 ORHAN MUġ ATTĠD

11 MUSTAFA ġENTÜRK Dinar Belediye BĢk.

12 GÖKHAN GÜRELTAġ Afyonkarahisar Belediyesi

13 BATUHAN ÇAĞRICI Oruçoğlu Otel

14 ALĠ ACAR Yatırımcı

15 TUĞRUL AÇIKKAL Dinar Belediye BĢk.

9.3.2 KÜTAHYA


1 HASAN ALĠ ÇAKAR Ġl Özel Ġdaresi

2 M. ORHAN NASUHOĞLU Simav Kültür Turizm ve Kalk. Der.

3 A. YILMAZ YILMAZ Kültür ve Sosyal ĠĢler Müdürlüğü

4 MUSTAFA OK Otelcilik ve Turizm Meslek Yüksekokulu

5 ÖMER BĠLGĠN Emet Kaymakamlığı

6 HASAN ÖNCEL KUTSO

7 CAHĠT ERSAY Hotel Erbağlar

8 A. DOĞAN EREN Simav Belediyesi

9 CANER KELER Yeni Kütahya Gazetesi

10 AYDIN ÜSTÜNER Güral Harlek

11 ADEM BAġOĞLU Simav Kaymakamı

12 ZÜLKARNĠ YELDEMEZ Ġl Kültür Turizm Müdürü

13 MUSTAFA DEVEK Uygar Turizm

9.3.3 MANİSA


1 MUSTAFA PALA Kent Konseyi

2 GÜROL DEMĠR Lidya Sardes Otel

3 MESUT KAYALI Kula Belediyesi



4 SELAMĠ KATRAN Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri

5 BAHAR BALABAN Manisa Belediyesi

6 CANAN AKDAĞ Ġl Planlama Koordinasyon Müdürü

7 NADĠR GÜVEN Akhisar Belediyesi

8 NEDĠM ZURNACI Kırsal Turizm Derneği

9 ERDĠNÇ KARAKÖSE Ġl Kültür ve Turizm Müdürü

10 SELĠM ASLAN Kula Belediye BaĢkanı

11 MURAT ERBĠL Manisa Ticaret ve Sanayi Odası

12 ERSĠN D. DOĞAN E.Ü. Edebiyat Fak.

13 CĠHAN DĠRĠK Hotel Saruhan

14 NURAN SEVĠL AKKOÇ Kula Belediyesi

15 URAL SEVENER Manisa Valiliği AB Bürosu

16 UFUK TANIK Manisa Turizm Derneği

17 DEVRĠM ZERENGÖK Valilik AB DıĢ ĠliĢki Koordinasyon Birimi

18 G. MELEK GĠRGĠNOĞLU Valilik AB DıĢ ĠliĢki Koordinasyon Birimi

9.3.4 UŞAK


1 ERHAN KARSLI UTKUDER

2 EMĠN GÜNDÜZ UTKUDER

3 EBRU ALAK Otel Ağaoğlu

4 BEKĠR SEMERCĠ Eski Turizm ġb.V.

5 A. RIZA APA Ulubey Belediye BĢk.

6 SABĠHA PAZARCI Müze Müdürlüğü

7 RECEP KILIÇASLAN Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü

8 SELAMĠ IġIK Ulubey Kaymakamlığı

9 M. ASIN ALKAN Banaz Kaymakamlığı

10 GÜLAY MERCAN Ġl Özel Ġdare

11 TAHSĠN ERDEM Banaz Belediye BĢk.

12 ĠSMAĠL AYDEMĠR UĢak Üniversitesi MYO

13 M. ERHAN KUTLUAY Belediye Kültür

14 YUSUF ALTINATA Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

9.4 SOSYAL YAPI ÇALIŞTAYLARI


NO ADI SOYADI KURUM /ġĠRKET

1 AHMET BIRTIL Çobanlar Kale Ġlköğretim Ok.

2 AHMET GÜNDOĞAR Ġmam Hatip Lisesi

3 ADEM CENGĠZ Milli Eğitim Müdürlüğü

4 HÜSEYĠN KOÇAK Afyon Kocatepe Üniversitesi AKÜ

5 NĠHAT SELEK AyĢegül Arsoy YĠBO



6 SABRĠ KOÇ Cezaevi (Öğretmen)

7 BEYHAN KARDIÇ Devlet Hastanesi

8 CEMĠLE MERGEN Merkez Beyazıt Sağlık Ocağı

9 DENĠZ FIRAT Sağlık Müdürlüğü

10 SEDAT ÜSTÜN Merkez 2 No’lu Sağlık Ocağı

11 ġABAN KAYAALP Eczacılar Odası

12 AYġE KURT Ġl Sosyal Hizmetler Müd.

13 ERKAN CĠVAN Afyon Sakatlar Derneği

14 HATĠCE ÖZKAL Afyon Güzel Yarınlar Derneği

15 FATMA DURGU Afyon Güzel Yarınlar Derneği

16 ABDÜLKERĠM ÇALIġKAN Afyonkarahisar Belediyesi

17 ASIM ġÜKRÜ EĞRETLĠ AKÜ

18 HALĠL KAYNAK Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

19 MEHMET GARĠPCĠN Kültür ve Turizm Müdürlüğü

20 MUHARREM UYAR Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü

21 ÖZGE MUTLU Gençlik Merkezi


23 HATĠCE ARAÇ Gençlik Merkezi

24 ĠRFAN YILDIRIM AKÜ

9.4.2 KÜTAHYA

NO ADI SOYADI KURUMU/ġĠRKET

1 AHMET ÖZÇELĠK Endüstri Meslek Lisesi

2 ENVER BODUR Sır Ören Ġlk Öğretim Okulu

3 MEHMET CEYLAN Kütahya Genç ĠĢ adamları Derneği

4 MURAT FAZIL AKKOÇ Hayme Ana Kız Meslek Lisesi

5 SÜLEYMAN ÖZBAY Parmak Ören Ġlk Öğretim Okulu

6 AHMET ADIGÜZEL Kütahya Belediyesi

7 BEKĠR ġANAL BSK Anadolu Hastanesi

8 EMEL DEMĠRAL Ġl Sağlık Müdürlüğü

9 ESRA ANDIRIN Eczacı

10 MEVLÜT YILDIZ Ġl Sağlık Müdürlüğü

11 PINAR BULUÇ SERBEST Ġl Sağlık Müdürlüğü

12 RAHĠME DANA Ġl Sağlık Müdürlüğü

13 ALĠ GEDĠK Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü

14 HATĠCE YAKAR Türkiye Sakatlar Derneği

15 YURDANUR ASA Ġl Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri

16 MEHMET ATASOY Güven Köyü Muhtarı

17 TEVFĠK BĠLGĠÇ ĠġKUR

18 SERKAN TÜRK Kütahya Belediyesi

19 ADNAN ERSOY Dumlupınar Üniversitesi

20 AYDIN ġENTÜRK Dumlupınar Üniversitesi



21 MEHMET ACET Dumlupınar Üniversitesi

22 M. EMĠN AYAZ Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü

23 MUSTAFA ERGÜN Kütahya Engelliler Umut Spor

24 ATĠLLA BATUR Dumlupınar Üniversitesi

25 MUHARREM ÇAKIR Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü

9.4.3 MANİSA

NO ADI SOYADI GRUBU/KURUMU/SEKTÖR

1 MELĠH KARAKAġ Aktif Eğitimciler Derneği

2 RAġĠT DUYSAK Kazım Karabekir Ġlk Öğretim Okulu

3 URAL SEVENER Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

4 YUNUS UYGUN Celal Bayar Üniversitesi

5 ÖMER BOZOĞLU Manisa Endüstri Meslek Lisesi

6 NECATĠ ABALI Ġl Milli Müdürlüğü

7 MÜJDE E. TOPLU AKSEK Vakfı

8 NĠLGÜN ÖZCAN Manisa AB Proje Koordinasyon Birimi

9 HASAN CANER KIRKMALI AKSEK Vakfı

10 DĠLAN PAġAOĞLU AKSEK Vakfı

11 AYġE PERKMEN Ġl Sağlık Müdürlüğü

12 MUSTAFA SERTEL Ġl Sağlık Müdürlüğü

13 MÜJGAN DÖNMEZ Ġl Sağlık Müdürlüğü

14 TOLGA OVAYURT Ġl Sağlık Müdürlüğü

15 TAYFUN MOLLA AKSEK Vakfı

16 SEMRA ÖZER AKSEK Vakfı

17 AYġE YILMAZ Ege Üniversitesi Sosyoloji-AraĢtırmacı

18 MEHMET AKBAġ Halıklı Köy Muhtarı

19 BÜġRA KARADAġ AKSEK Vakfı

20 ONUR AYSOY Ġl sosyal Hizmetler

21 OKAN ÖZER AKSEK Vakfı

22 B. YONCA EKMEKÇĠ Manisa Belediyesi

23 HAYRETTĠN H. TOKMAKÇI Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü

24 NURġEN SAKLAKOĞLU Celal Bayar Üniversitesi

25 SABAHAT UZUN AKSEK Vakfı

26 MERVE KARADAġ AKSEK Vakfı

27 TÜLAY KOÇYĠĞĠT Manisa Müze Müdürlüğü

28 ZAFER DĠBEKALAN AKSEK Vakfı

29 Prof. Dr. SEVĠNÇ KÖSE Celal Bayar Üniversitesi

30 Yrd. Doç. Dr. ASENA ALTIN GÜLOVA

Celal Bayar Üniversitesi



9.4.4 UŞAK

NO ADI SOYADI KURUMU/ġĠRKET

1 BAYRAM ÇELĠK Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

2 HALĠL KILINÇ Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü

3 MEVLÜT DEMĠR KaĢbelen Ġlköğretim Okulu

4 OSMAN GÖKTURNA UĢak EML

5 TÜRKER AK ABĠGEM

6 AHMET ÇĠFTÇĠ Toplum Sağlığı Merkezi

7 ASIM ġENTÜRK Ġl Sağlık Müdürlüğü

8 ELVAN ALBAY Toplum Sağlığı Merkezi

9 SĠBEL TAN Çamyazı Sağlık Evi

10 DERYA ERDEMĠR Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü

11 HATĠCE DEMĠR UĢak Kalkınma Vakfı

12 ĠSMAĠL AVCI Sosyal Hizmetler Müdürlüğü

13 SALĠH KÜÇÜK Türkiye Sakatlar Derneği

14 M. ġEFĠK KARABULUT Spastik Özürlüler Derneği

15 ERHAN KUTLUAY UĢak Belediyesi

16 HĠKMET FĠDAN Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü

17 RECEP KILIÇASLAN Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü

18 SABĠHA PAZARCI Müze Müdürlüğü

19 YASĠN DEMĠREL UĢak Üniversitesi

20 YILMAZ DARAKÇI Kanyon Spor K.

21 YUSUF ALTINATA Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü

9.5 ÇEVRE VE ORMAN ÇALIŞTAYLARI



1 NADĠDE DANAOĞLU Afyonkarahisar Belediyesi

2 DĠLEK KARACA Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği

3 SERPĠL TAġPINAR Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği

4 FAHRETTĠN SANCAK Afyonkarahisar Çevre Dostu Çal. Der.

5 ABDULLAH KARADANA Afyonkarahisar Bel. Temizlik ĠĢl. Müd.

6 SEDAT ALTINTUĞ Afyonkarahisar Devlet Su ĠĢleri 183. ġube

7 HALĠL ĠBRAHĠM EROL Afyonkarahisar Sağlık Müd. Çev. Sağ. ġb. Müd.

8 MEHMET TAHAN Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

9 HAKAN KASAP Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

10 CENGĠZ ÖZTÜRK Afyon ÇağdaĢ Geri DönüĢüm

11 NERĠMAN GÜL ALBAY Afyonkarahisar Ġl Özel Ġdaresi

12 ÖNDER ÇELĠK TEMA Vakfı

13 H. MEHMET DURAK Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği

14 TAHĠR VURGUN Afyonkarahisar ÇağdaĢ Geri DönüĢüm



15 ALĠ ĠHSAN SONUGÜR Nadir Geri DönüĢüm

16 S. OSMAN ĠNANIR A.C.S.B

17 FAHRĠ ERHAN ARIK A.OSB

9.5.2 KÜTAHYA


1 NĠHAT HELVACI KUKAB

2 RAġĠT BARKAOĞLU TEMA

3 ĠPEK GENCER Kütahya Belediyesi

4 YUSUF TANER Kütahya Ġl Sağlık Müd.

5 SUNAY BĠRSEN Doğa ve Hayvan Sevenler Derneği

6 MEHMET DĠNÇ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

7 MURAT GĠRKĠN Kütahya Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü

8 HASAN KARAKUġ DSĠ 34 ġube Müd.

9 ABDULLAH AKBULUT DPÜ Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü

10 HALĠL SARI Ahlak, Kültür ve Çevre Derneği

11 YUSUF YENĠSAN Orman Bölge Müdürlüğü ġube Md.

9.5.3 MANİSA


1 DEVRĠM ZERENGÖK Valilik AB Projeler Koordinasyon Birimi

2 URAL SEVENER Valilik Projeler Koordinatörlüğü

3 YELĠZ PARMAKSIZ Soma Belediyesi / Çevre Kor. Ve Kont.

4 AHMET GÜLLÜCE Soma Belediyesi/Temizlik ĠĢleri Müd.

5 FEVZĠ DEMĠR Manisa Ġl Özel Ġdaresi

6 TANER ĠÇÖZ Manisa Belediyesi

7 Doç. Dr. TUNCER TAġKIN Celal Bayar Üniversitesi

8 GÜLCAN KARASERÇE Manisa Ġl Çevre ve Orman Müd.

9 NĠLHAN KILIÇ Salihli Belediyesi

10 MUSTAFA GENÇ Ġl Sağlık Müd.

11 M. ZĠYA KARATAġ Manisa Belediyesi Fen ĠĢleri

12 MEHMET KILINÇ Manisa Belediyesi Fen ĠĢleri

13 ALĠ ENÇ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

14 NEDĠM BOZKURT Manisa Orman ĠĢletme Müd.

15 ÇĠĞDEM KÜÇÜKSELEK Manisa Belediyesi

16 MEHMET ORHAN Turgutlu Belediyesi

17 BĠLGĠN TELEK DSĠ 22. ġb. Md.



9.5.4 UŞAK


1 RAMAZAN TOKER UĢak Ġl Çevre Orman Müdürlüğü

2 ĠSLAM BOLAT Büyük Menderes Havzası Çevre Koruma Birliği

3 HASAN YÜKSEL UĢak TEMA Ġl temsilcisi

4 GÜLSÜM ÖZDEN UĢak Ġl Özel Ġdaresi

5 HAYDAR DEMĠR UĢak Orman ĠĢl. Müd.

6 MUSTAFA ÇOKYĠĞĠT UĢak Karma OSB

7 REYHAN AYDIN UĢak Belediyesi

8 MUSTAFA KAZAK UĢak Belediyesi

9 KÜRġAD TOPDEMĠR UĢak Org. San. Böl.

10 ĠSA MEMĠġ UĢak Belediyesi Temizlik ĠĢl. Müd.

11 GÜRBÜZ ERÇETĠN Sağlık Müdürlüğü – Gıda ve Çevre Kor. ġb.

12 SALĠH DUMAN DSĠ 23. ġube Müdürlüğü

Documents

T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI - tarimorman.gov.tr · 2014-02-17 · TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 5 / 204 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ADNKS: