SUBKLINIČKI ZNACI AUTIZMA KOD OSOBA SA …casopis.fasper.bg.ac.rs/izdanja/SEIR2011/2Spec_Edu_i_Reh_TEORIJSKI... · mećaja ili intelektualne ometenosti. Neke pojave karakteristične

271

Specijalna edukacija i rehabilitacija (Beograd), Vol. 10, br. 2. 271-284, 2011.

UDK: 616.89-008.48-056.313ID: 185083660

Pregledni rad

Mirjana !OR!EVI"1

Slobodan BANKOVI"Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju

SUBKLINI!KI ZNACI AUTIZMA KOD OSOBA SA INTELEKTUALNOM OMETENO"#U2

Pojava intelektualne ometenosti je vrlo !esta u populaciji osoba sa pervazivnim razvojnim poreme"ajima. Od 70-90% osoba sa pervaziv-nim razvojnim poreme"ajem ima koli!nik inteligencije ispod 70. Nasu-prot tome, jo# uvek nije potpuno jasno koliko osoba sa intelektualnom ometeno#"u ima pervazivni razvojni poreme"aj. Pored toga #to se ova dva poreme"aja preklapaju u nekim pona#anjima, oni se razlikuju u mnogim aspektima. Pitanje je, da li su to razli!iti poreme"aji sa me$u-sobnim uticajima, ili oni pripadaju istom spektru poreme"aja?

Identi%kovanje autisti!kog poreme"aja kod osoba sa intelektu-alnom ometeno#"u mo&e biti komplikovano, naro!ito kod osoba koje funkcioni#u na ni&em nivou. Neka deca sa intelektualnom ometeno#"u ispoljavaju autisti!ke osobine, a da pri tom ne ispunjavaju neophodne kriterijume za postavljanje dijagnoze autisti!kog poreme"aja. Sa kli-ni!kog aspekta, veoma je va&no razlikovati ograni!enja u adaptivnim ve#tinama u okviru intelektualne ometenosti i pervazivnog razvojnog poreme"aja. Kod osoba sa pervazivnim poreme"ajem razvoja sa pri-dru&enom intelektualnom ometeno#"u, ograni!enja u socijalnim ve#ti-nama su !esto izra&enija nego u drugim oblastima adaptivnog pona-#anja. Nivo socijalnih ve#tina je ni&i nego kod osoba sa intelektualnom ometeno#"u bez pridru&enog pervazivnog poreme"aja. Tretman osobe

1 E-mail: [email protected] Ovaj rad je proistekao iz projekta „Socijalna participacija osoba sa inte-

lektualnom ometeno#$u“ koji %nansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije (ev. br. 179 017).


272

sa pervazivnim razvojnim poreme!ajem se razlikuje od tretmana onih koji imaju intelektualnu ometenost bez komorbiditeta.

Klju!ne re!i: pervazivni razvojni poreme!aj, adaptivne ve"tine, komorbiditet

UVOD

Dijagnostikovanje autizma ne isklju!uje postojanje intelektualne ometenosti (IO) kao "to ni postojanje IO ne isklju!uje autizam. Izme#u 70% i 90% osoba sa autizmom funkcioni"e na nivou intelektualne ometenosti (APA, 1994; APA, 2000). Sa druge strane, veliki procenat osoba sa IO nema autizam. Stopa prevalencije autisti!kog poreme$aja u populaciji osoba sa IO varira od 15-30% u zavisnosti od metodologi-je istra%iva!kih studija (de Bildt et al., 2003; Morgan et al., 2002).

Precizno identi&kovanje komorbiditeta IO i autisti!kog poreme-$aja ili pak diferencijalno dijagnostikovanje ova dva stanja je od va%-nosti i za klini!ko-prakti!no delovanje, kao i za nau!no-istra%iva!ku praksu. Autizam i IO predstavljaju dva su"tinski razli!ita poreme$aja, koja imaju svoje speci&!nosti na osnovu kojih se planira i realizuje tre-tman. Iz tog razloga se javlja potreba za detektovanjem komorbiditeta. U praksi, diferencijalna dijagnoza autizma i te%ih oblika IO mo%e biti ote%ana iz nekoliko razloga. Naime, te"ko je odrediti da li je prisustvo autisti!kih karakteristika kod osoba sa IO posledica autisti!kog pore-me$aja ili intelektualne ometenosti. Neke pojave karakteristi!ne za autizam, kao "to su pote"ko$e u komunikaciji i socijalizaciji, kod osoba sa te%im oblicima IO, mogu se javiti isklju!ivo kao posledica sni%enog intelektualnog funkcionisanja. Tako#e, osobe sa te"kom i dubokom IO, mogu imati druge pridru%ene smetnje, koje ote%avaju adekvatnu procenu sposobnosti i doprinose limitiranim obrascima pona"anja.

Do"en koristi termin „autistiformna” stanja, opisuju$i pona"a-nje osoba sa te%im oblicima IO. Autistiformni oblici pona"anja bi bili povu!enost, odbijanje dru"tvenog kontakta, stereotipije i strah od promena. Uzrok tih simptoma ne le%i uvek u postojanju klini!ke sli-ke autizma. Takvi obrasci pona"anja mogu predstavljati maladaptivne reakcije na nepovoljne okolnosti ili mogu biti posledica psihijatrijskih poreme$aja. Pridru%enost psihi!kih oboljenja te%im oblicima IO je do-datna ote%avaju$a okolnost u diferencijalnoj dijagnostici. Stanje te"ke

!or"evi#, M., Bankovi#, S.: Subklini$ki znaci autizma kod osoba sa intelektualnom ometeno%#u

273

i duboke IO mogu pratiti depresija, bipolarni poreme#aji, poreme#aji vezivanja i mnogi drugi (Do%en, 2005).

Postoje#a situacija se dodatno komplikuje kada se stanju udru&e-ne IO i autisti$kog poreme#aja pridru&e psihijatrijski poreme#aji. Mor-gan sa saradnicima pronalazi da stanje komorbiditeta IO i autizma mogu pratiti depresija (20%), bipolarni poreme#aj (11%) i poreme#aj ishrane (jedenje nejestivih materija) (2%) (Morgan et al., 2003).

Veliko iskustvo i znanje dijagnosti$ara iz oblasti IO su preduslo-vi za uspe%nu diferencijalnu dijagnostiku te&ih oblika IO i autisti$kog poreme#aja. U protivnom, psihijatri koji nemaju iskustva sa ovom po-pulacijom prave gre%ke u postavljanju dijagnoze ili izbegavaju da daju dijagnozu, pa dug vremenski period dete ostaje bez nje. U praksi se de%ava da psihijatri prepisuju medikamentoznu terapiju osobama ko-jima prethodno nisu odredili dijagnozu (Do%en, 2005).

Stanje komorbiditeta intelektualne ometenosti i autisti!kog poreme"aja

Postojanje klini$ke slike intelektualne ometenosti, ne zna$i nu&-no postojanje i autisti$kog poreme#aja. Morgan i saradnici su koristili Skalu za detekciju autizma u populaciji osoba sa intelektualnom omete-no!"u (PDD-MRS, 'e Pervasive Developmental Disorder in Mental Retarded Person; Kraijer, 1997) za utvr"ivanje stope prevalencije au-tisti$kog poreme#aja u populaciji osoba sa IO. Rezultati njihovog istra-&ivanja ukazuju da 30% ispitanika sa IO ima autisti$ki poreme#aj, kao i da postoji pozitivna korelacija izme"u stope prevalencije i te&ine IO, pa tako u kategoriji osoba sa te%kom IO prisustvo autisti$kog poreme-#aja se bele&i u 57% slu$ajeva (Morgan et al, 2002). Razlike u preva-lenciji u odnosu na pol se mogu o$ekivati u populaciji osoba sa lakom IO (de Bildt et al., 2005).

Prema nekim autorima, vrlo $esto se de%ava da se osobama sa IO pridru&uje dijagnoza PDD-NOS-a (Bhaumic et al., 2010; Matson et al., 2008). Dijagnoza nespeci(kovanog pervazivnog poreme#aja obi$no se postavlja kada je ispoljena bla&a klini$ka slika autizma sa neuobi$aje-nim simptomima, pri $emu ispitanik ne ispunjava sve kriterijume za postavljanje neke druge dijagnoze iz spektra, sa mogu#no%#u kasnije


274

pojave simptoma nego !to je to slu"aj kod tipi"nog autizma (Buitelaar et al., 1999, prema Glumbi#, 2006).

U okviru jedne studije vr!ena je komparacija osoba sa IO i pridru-$enim nespeci%kovanim razvojnim poreme#ajem u odnosu na osobe koje su imale samo dijagnozu IO. Ispitanici sa dijagnozom PDD-NOS su pokazivali zna"ajnija ograni"enja u okviru socijalnih ve!tina, po-sebno u oblasti interakcija, to jest u"estvovanja u dru!tvenim igrama i aktivnostima, u pore&enju sa kontrolnom grupom (Matson et al., 2008).

Veliki broj autora se bavio pore&enjem intelektualno ometenih ispitanika sa pridru$enim autizmom i bez njega. Ispitanici koji u ko-morbiditetu imaju IO i autizam pokazuju zna"ajnija ograni"enja u adaptivnim sposobnostima, naro"ito u socijalnim i komunikativnim ve!tinama u odnosu na osobe koje imaju samo IO (Carpentieri, Mor-gan, 1996). Zaostajanje u socijalnim i komunikativnim ve!tinama je u pozitivnoj korelaciji sa te$inom IO to jest, !to je ni$i nivo intelek-tualnog funkcionisanja, zaostajanje je ve#e u ovim oblastima (de Bil-dt et al., 2005). Populacija osoba sa te$im oblicima IO i pridru$enim autisti"kim poreme#ajima je "etiri puta sklonija psihijatrijskim i bi-hejvioralnim poreme#ajima, u odnosu na populaciju osoba sa te$im oblicima IO (Bradley et al., 2004). Komorbiditet te!ke IO i autizma je "e!#e pra#en anksiozno!#u, naglim promenama raspolo$enja, pore-me#ajima spavanja i stereotipijama (Bradley et al., 2004; Hill, Furnis, 2006). Automutilacija je tako&e "esta u pomenutom komorbiditetu, iz razloga !to se prisustvo klini"ke slike autizma, te$i oblici IO i pro-blemi receptivnog govora smatraju osnovnim prediktorima za pojavu autoagresivnog pona!anja (McClintock et al., 2003).

U jednom istra$ivanju, rezultati su pokazali da osobe sa umere-nom i te!kom IO u komorbiditetu sa autizmom, imaju zna"ajno lo!ija postignu#a na testu imitativnih sposobnosti u odnosu na grupu ispi-tanika sa IO (Glumbi#, 2009). Sposobnost imitacije predstavlja va$an mehanizam u razvijanju prikladnih obrazaca pona!anja. Slabije imi-tativne sposobnosti u populaciji osoba sa IO i autisti"kim poreme#a-jem, donekle mogu objasniti i ni$i nivo adaptivnog funkcionisanja ove populacije.

Razlike izme&u osoba sa IO i onih sa autizmom, prime#ene su i u na"inu re!avanja vizuospacijalnih zadataka. Ispitanici koji imaju


275

autizam pokazuju ve#i stepen uspe%nosti na zadacima koji zahtevaju raspar$an na$in procesiranja informacija i zna$ajno vi%e pote%ko#a u situacijama u kojima se zahteva razumevanje celine i njenog zna$enja (van Lang et al., 2006). Osobe sa IO, za razliku od osoba sa pridru&e-nim autisti$kim poreme#ajem, nemaju izra&en de'cit centralne kohe-rence, pa samim tim imaju manje pote%ko#a u razumevanju i kori%#e-nju konteksta, kao i u povezivanju zna$enja sa stimulusom.

Prepoznavanje autisti!kih osobina u populaciji osoba sa intelektualnom ometeno"#u

U jednoj studiji, autori su &eleli da odrede stepen prisustva au-tisti$kih osobina u populaciji osoba sa IO, kao i da utvrde da li prisu-stvo tih osobina omogu#ava i dijagnostikovanje autisti$kog poreme#a-ja. Uzorkom su obuhvatili 1145 ispitanika sa IO, koji su bili korisnici usluga razli$itih psihijatrijskih servisa. Pored intelektualne ometeno-sti, dopunski kriterijum bio je i da osoba poseduje najmanje jednu od pet autisti$kih osobina koje su prethodno utvr"ene registrom osobi-na. Osobe sa grani$nim nivoima intelektualnog funkcionisanja, kao i one bez autisti$kih osobina, isklju$ivane si iz daljeg istra&ivanja. Regi-star osobina koje su karakteristi$ne za autizam je sadr&ao: minimalno razvijen govor, siroma%ne socijalne interakcije, nedostatak empatije, jednostavne stereotipije, kao i sklonost ka rutinama i opsesivnom pona%anju (Bhaumic et al., 2010). Devetnaest procenata ispitanika je imalo dijagnozu autisti$kog poreme#aja, a 68% od ukupnog uzorka je ispoljavalo najmanje jednu autisti$ku karakteristiku. Uo$ena je veza izme"u rutina u pona%anju i klini$ki dijagnostikovanog autisti$kog poreme#aja, odnosno polovina ispitanika koji su ispoljavali sklonost ka rutinama je imala dijagnostikovan poreme#aj iz spektra autizma. Sve posmatrane autisti$ke osobine su $e%#e detektovane kod mu%ka-raca sa te&om IO. Me"u ispitanicima sa dijagnostikovanim poreme#a-jem autisti$kog spektra, bilo je osoba sa dijagnozom de$jeg autizma, Retovog sindroma, Aspergerovog sindroma, drugog pervazivnog po-reme#aja i PDD-NOS. Skoro dve tre#ine osoba sa dijagnozom iz spek-tra imalo je PDD-NOS.

Najmanju prediktivnu vrednost od svih autisti$kih osobina, za postojanje klini$ke dijagnoze autizma je imala osobina siroma%an-mi-


276

nimalan govor. Pozitivna prediktivna vrednost se pove!ava sa prisu-stvom autisti"kih osobina, pa tako 53% ispitanika sa tri i vi#e osobina ima klini"ku dijagnozu autisti"kog poreme!aja, dok 67% ispitanika sa "etiri i vi#e osobina ima pomenutu dijagnozu. Osobe sa dve i vi#e osobina, a bez klini"ke dijagnoze, su "e#!e osobe starije od 50 godina, sa smanjenom pokretljivo#!u i drugim pridru$enim smetnjama. Pro-na%ena je "vrsta veza izme%u izve#taja osoblja o autisti"kim osobina-ma i klini"ke dijagnoze iz autisti"kog spektra. Prisustvo autisti"kih osobina mo$e pomo!i stru"njacima da prepoznaju osobe sa IO koje su suspektne na postojanje poreme!aja iz spektra autizma, ali se ne mo$e koristiti samostalno za postavljanje formalne dijagnoze.

Hartli i Sikora (Hartley, Sikora, 2010) su proveravali u kojoj meri upotreba dijagnosti"kih kriterijuma DSM-IV-TR, kori#!enih u formi semistrukturiranog intervjua za roditelje, mo$e doprineti prepozna-vanju autisti"kog poreme!aja u populaciji osoba sa IO. Pomenuti kri-terijumi su obuhvatali: poreme!aj socijalne interakcije, stereotipan ili idiosinkrati"an govor, pote#ko!e u konverzaciji, izostanak simboli"ke igre i ograni"ena interesovanja. Uzorkom je bilo obuhva!eno 89 ispita-nika sa IO, od kojih je 31 osoba imala dijagnostikovan autizam. Grupe ispitanika sa dijagnostikovanim autizmom i bez njega su se razlikova-le po skorovima na ajtemima stereotipnog i idiosinkrati"kog govora, neverbalnog pona#anja i simboli"ke igre. Razlike u postignu!ima iz-me%u ove dve grupe nisu prona%ene u oblastima nerazvijenog ili za-kasnelog govora, kao i repetitivnih, ograni"enih obrazaca pona#anja i interesovanja. Ovakvi nalazi pokazuju da upotreba postoje!ih dija-gnosti"kih kriterijuma za detekciju autizma nije najadekvatnija kada su u pitanju osobe sa IO.

Nerazvijen, siroma#an ili minimalan govor, zasigurno ne mo$e biti jedini kriterijum na osnovu kog se mo$e postavljati dijagnoza au-tisti"kog poreme!aja u populaciji osoba sa te$im oblicima IO. Usled sni$enog intelektualnog funkcionisanja (IQ< 35) i izra$enog de&cita u svim adaptivnim sposobnostima, osobe sa te$im oblicima IO imaju zna"ajne probleme u komunikaciji. Govor "esto izostaje, ili se svodi na razumevanje i upotrebu pojednostavljenih verbalnih obrazaca. U tre-tmanu je neophodno koristiti alternativne i augmentativne obrasce komunikacije.


277

Sklonost ka rutinama je prema jednoj grupi autora (Bhaumic et al., 2010) osobina sa visokom prediktivnom vredno%#u za postojanje klini$ke dijagnoze autizma. Me"utim, Hartli i Sikora (Hartley, Sikora, 2010) ne pronalaze statisti$ki zna$ajnu razliku izme"u osoba sa IO koje imaju autizam i onih koje ga nemaju u oblasti repetitivnih, ogra-ni$enih obrazaca pona%anja i interesovanja. Razlog ove pojave jednim delom le&i i u razli$itim metodolo%kim pristupima, odnosno ograni-$enjima instrumenata koji su kori%#eni. Ali, istra&ivanja pokazuju, da repetitivna i stereotipna pona%anja i aktivnosti, nisu karakteristi$na samo za populaciju osoba koje pripadaju autisti$kom spektru. Prekla-panje tog tipa simptoma je prepoznato i kod nekih sindroma koji su pra#eni intelektualnom ometeno%#u. Polovina osoba sa Prader Vilije-vim sindromom ima kompulzivno pona%anje koje se odnosi na hranu, skupljanje, nagomilavanje, ekcesivno bavljenje simetrijom, ure"iva-njem i ta$no%#u (Broj$in, Glumbi#, 2006). Sindrom fragilnog X hro-mozoma karakteri%u raznorodne autisti$ke karakteristike, kao %to su socijalno povla$enje, eholalija, repetitivni govor, izbegavanje pogleda itd. (Turk, Cornish, 1998, prema Broj$in, Glumbi#, 2006). Pona%anja i reakcije koje podse#aju na klini$ku sliku autizma primetna su i kod osoba sa Vilijamsovim sindromom, pa tako ove osobe mogu ispoljavati tantrume, opsednutost ili preokupiranost aktivnostima, neprekidno ponavljanje re$i ili fraza i pokrivanje u%iju na odre"ene zvukove (Ein-feld, Tonge, Rees, 2001, prema Broj$in, Glumbi#, 2006).

Imaju#i u vidu sve pote%ko#e pri proceni osoba sa te&im oblici-ma IO u cilju otkrivanja autisti$kog poreme#aja, kao i nesavr%enstvo postoje#ih dijagnosti$kih instrumenata, stvorila se potreba za krei-ranjem novog testa kojim #e mo#i uspe%no da se detektuje autisti$ki poreme#aj u populaciji odraslih sa te%kom i dubokom IO.

PDD-MRS skala predstavlja skrining i klasi'kacioni instrument, koji se mo&e koristiti za otkrivanje pervazivnih poreme#aja razvoja u populaciji osoba sa IO. Autori izdvajaju tri klju$na faktora kojima obja%njavaju razloge nastanka ove skale. Dotada%nji instrumenti za detekciju pervazivnih poreme#aja su bili usmereni na populaciju dece, pa su tako mnoge odrasle osobe ostale uskra#ene za mogu#nost pro-cene i otkrivanja poreme#aja iz autisti$nog spektra. Drugi razlog se odnosi na to da su raniji instrumenti bili kori%#eni za detekciju auti-zma. Ograni$enje ovog tipa dovodi do toga da se nekim skalama mogu


278

detektovati samo tipi!ni oblici autizma, dok svi drugi ostaju nepre-poznati. Sti!e se utisak da u populaciji osoba sa IO, ima mnogo vi"e „netipi!nog” autizma, tj. PDD-NOS-a (Bhaumic et al., 2010), koji je po#eljno detektovati zbog kasnijeg planiranja i sprovo$enja interven-cija. Kao tre%i razlog nastanka PDD-MRS skale, autori navode posto-je%i problem diferencijalne dijagnoze poreme%aja autisti!kog spektra i te#ih oblika IO.

Pri upotrebi drugih instrumenata za dijagnostikovanje pervaziv-nih poreme%aja u populaciji osoba sa IO, javljala su se dva problema. Preklapanje simptomatologije, odnosno te"ko%a pri razlikovanju uzro-ka pojava, predstavlja prvu pote"ko%u. Autori Skale za detekciju autiz-ma kod osoba sa IO, tvrde da nam rezultati dobijeni upotrebom ovog instrumenta, mogu dati odgovor na pitanje da li je do pojave nekih osobina do"lo usled sni#enog nivoa intelektualnog funkcionisanja ili zbog postojanja autisti!kog poreme%aja.

Drugi problem je prepoznat kao neispoljavanje simptoma, zbog karakteristika klini!ke slike intelektualne ometenosti. Usled toga, npr. osobe sa dubokom IO nemaju razvijen govor, pa samim tim ne%e ispoljavati ni eholali!an, idiosinkrati!an ili stereotipan i repetitivan govor. Ovakva pojava dovodi do dileme, da li neispoljavanje simptoma zna!i i njihovo nepostojanje? Jedan od mogu%ih odgovora bi bio da postoje%e norme kori"%enih instrumenata nisu prilago$ene speci&!-nostima populacije osoba sa te#im oblicima IO. Grupa autora anali-zirala je naj!e"%e kori"%ene instrumente u detekciji autizma i njihovi rezultati ukazuju na to da je jedno od najve%ih ograni!enja postoje%ih skala, nedostatak normi (Matson, Nobel-Schwalm, Matson, 2007).

PDD-MRS skala je kori"%ena na uzorku od 1230 ispitanika sa IO, uzrasta od 2-55 godina i dobijene su visoke vrednosti za speci&!nost (92,4%) i senzitivnost (92,4%). Senzitivnost je ra!unata posebno za sve nivoe intelektualnog funkcionisanja, za oba pola, pet uzrasnih ka-tegorija, kategoriju osoba sa razvijenim govorom i one bez verbalne produkcije, i njena vrednost na svim tim aspektima se kretala od 87% do 100% (Kraijer, de Bildt, 2005).

Grupa autora (de Bildt et al., 2005) je u jednoj studiji poredi-la speci&!nost i senzitivnost dva skrining instrumenta, PDD-MRS i !ekliste autisti"kog pona#anja (ABC, Autism Behavior Checklist; Krug et al., 1980) za otkrivanje, odnosno prepoznavanje osoba sa IO koje


279

imaju neki pervazivni poreme#aj razvoja. Zatim su procenjivali valid-nost ovih instrumenata, kompariraju#i ih sa dva dijagnosti$ka instru-menta: Revidiranim dijagnosti!kim intervjuom za autizam (ADI-R, Auti-sm Diagnostic Interview-Revised; Lord et al., 1994) i Dijagnosti!kom listom za opservaciju autizma (ADOS, Autism Diagnostic Observation Schedule; Lord et al., 1998, 2000).

Ispostavilo se da PDD-MRS prepoznaje 18,4% osoba iz uzorka kao osobe koje bi trebalo da imaju klini$ku dijagnozu pervazivnog po-reme#aja, a ABC izdvaja 17,3% takvih osoba. Me"utim, oni prepoznaju razli$ite ispitanike. PDD-MRS ima visoku senzitivnost, to jest mo&e da identi'kuje vi%e osoba koje se nalaze u spektru i koje su kao takve prepoznate i na dijagnosti$kim instrumentima. Za razliku od senzi-tivnosti, njegova speci'$nost je niska. Rezultati dobijeni na ABC skali pokazuju suprotne nalaze - njena speci'$nost je visoka, a senzitivnost niska. Ova skala identi'kuje ispitanike kao da imaju autizam, iako oni klini$ki nisu prepoznati, dok one sa klini$kom dijagnozom mo&e i da ne prepozna. Prilikom komparacije ova dva skrining instrumenta sa dijagnosti$kim testovima, pokazalo se da PDD-MRS ima sli$ne rezul-tate onima koji su dobijeni primenom ADOS-a, a da su nalazi sa ABC skale sli$niji rezultatima koje je dao ADI-R.

U istra&ivanju sprovedenom u na%oj zemlji, kori%#ena je PDD-MRS skala za utvr"ivanje stepena podudarnosti instrumentalne dijagnostike, zasnovane na primeni ove skale sa klini$kom dijagno-zom poreme#aja autisti$kog spektra (Glumbi#, 2009). Uzorkom je bilo obuhva#eno 63 ispitanika sa poreme#ajima autisti$kog spektra i pri-dru&enom intelektualnom ometeno%#u. Dobijeni rezultati pokazuju da PDD-MRS prepoznaje osobe sa dijagnozom tipi$nog autizma, ali i one sa netipi$nom klini$kom slikom koje se u najve#em broju slu-$ajeva ozna$avaju kao osobe pod sumnjom na postojanje autisti$kog poreme#aja. Uzev%i u obzir sve slu$ajeve koje PDD-MRS detektuje, i one potvr"ene i one sa sumnjom na autisti$ki poreme#aj, senzitivnost skale je 93,65% .

Na osnovu rezultata razli$itih studija, mo&e se zaklju$iti da je PDD-MRS skala pogodna za upotrebu u populaciji osoba sa te&im obli-cima IO. (to je ni&i nivo intelektualnog funkcionisanja, ve#a je vero-vatno#a da #e se javiti pridru&eni autisti$ki poreme#aj (Morgan et al., 2002), psihijatrjiski i poreme#aji pona%anja (Do%en, 2005) ili pojedi-


280

na!ne karakteristike pona"anja, koje terapeutu mogu li!iti na pore-me#aj iz autisti!kog spektra. U situacijama kada je klini!ka slika kori-snika kompleksna i kada podse#a na tipi!an ili „netipi!an” autisti!ki poreme#aj, preporu!uje se kori"#enje skrining instrumenata, koji ne mogu zameniti klini!ku procenu, ali joj mogu prethoditi, zahtevaju#i dalje detaljnije pretrage.

UMESTO ZAKLJU$KA

Adekvatna procena, koja podrazumeva upotrebu instrumenata koji su prilago%eni speci&!nostima populacije osoba sa IO, klini!ko iskustvo stru!njaka, kao i opservacija ispitanika u razli!itim situaci-jama, vode do precizne dijagnostike. Postavljanje ispravne dijagnoze predstavlja imperativ za obezbe%ivanje potrebne stimulacije deteto-vog razvoja, uspeh u tretmanu i prognozu daljeg toka.

Prisustvo komorbiditeta IO i autisti!kog poreme#aja podrazume-va ni'i nivo adaptivnog funkcionisanja, izra'ene slabosti u komunika-cionim i socijalnim ve"tinama (Carpentieri, Morgan, 1996), kao i pri-dru'ene bihejvioralne i psihijatrijske poreme#aje (Bradley et al., 2004; Hill, Furnis, 2006). Generalno gledano, osobe koje imaju komorbiditet IO i poreme#aja iz autisti!kog spektra, imaju ve#i stepen potrebe za podr"kom, za razliku od osoba sa izolovanom intelektualnom omete-no"#u. Stoga je njima potrebno obezbediti intenzivnije oblike tretma-na uz ve#i obim podr"ke, koji su u skladu sa osobenostima autisti!kog poreme#aja sa jedne strane i individualnim potrebama osobe sa druge strane.

Sveobuhvatno prikupljanje informacija o medicinskom stanju, neuropsiholo"koj osnovi, karakteristikama okru'enja, bihejvioralnim manifestacijama, kao i komunikacionim i socijalnim ve"tinama omo-gu#i#e !lanovima osoblja da se opredele za najpodesniji oblik tretmana.

U populaciji osoba sa autizmom potrebno je primenjivati komuni-kacione treninge zasnovane na upotrebi slika i simbola, pra#ene verba-lizacijom terapeuta; bihejvioralne pristupe za obuku prikladnih obra-zaca pona"anja, kao i medikamentoznu terapiju, ukoliko za tim ima potrebe. U skladu sa speci&!nostima prirode autisti!kog poreme#aja, u tretmanu se moraju po"tovati jasna struktura aktivnosti, dosled-


281

nost u radu i predvidljivost redosleda doga"aja. Cilj svakog tretmana je usmeren na podsticanje celokupnog razvoja osoba sa autizmom, ali i na uklanjanje ili ubla&avanje problemati$nih formi pona%anja.

LITERATURA

1. American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4thed). Washington, DC: Author.

2. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Washington, DC: Author.

3. Bhaumik, S., Tyrer, F., Barrett, M., Tin, N., McGrother, C.W., Kiani, R. (2010). 'e relationship between carers’ report of autistic traits and clinical diagnoses of autism spectrum disorders in adults with intellectual disability. Research in Developmental Disabilities, 31, 705-712.

4. Broj$in, B., Glumbi#, N. (2006). Sindromske speci($nosti problema u pona%anju kod osoba sa mentalnom retardacijom. Beogradska defektolo!ka !kola, 3, 117-129.

5. Carpentieri, S., Morgan, S. B. (1996). Adaptive and intellectual functionting in autistic and nonautistic retarded children. Journal of Autism and Developmental Disorders, 26, 6, 611-620.

6. De Bildt, A., Serra, M., Luteijn, E., Kraijer, D., Sytema, S., Minderaa, R. (2005). Social skills in children and adolescents with mental retardation with and without autism. Journal of Intellectual Disability Research, 49 (5), 317-328.

7. De Bildt, A., Systema, S., Ketelaars, C., Kraijer, D., Volkmar, F., Minderaa, R. (2003). Measuring pervasive developmental disorders in children and adolescents with mental retardation. Journal of Autism and Developmental Disorders, 33 (6), 595-605.

8. De Bildt, A., Sytema, S., Kraijer, D., Minderaa, R. (2005). 'e prevalence of pervasive developmental disorders in children and adolescents with mental retardation. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46 (3), 275-286.


282

9. Do!en, A. (2005). Mentalno zdravlje djece s mentalnom retar-dacijom. Medicina, 42 (41), 101-106.

10. Glumbi", N. (2009). Imitativne sposobnosti dece sa autiz-mom i te#im oblicima intelektualne ometenosti. Beogradska defektolo!ka !kola, 3, 139-146.

11. Glumbi", N. (2009). Podudarnost instrumentalne i klini$ke dijagnostike autizma kod pacijenata sa te#im oblicima in-telektualne ometenosti. Beogradska defektolo!ka !kola, 3, 147-156.

12. Glumbi", N. (2006). Odrasle osobe sa autizmom. Izdava$ka agencija „Grad”.

13. Hartley, S. L., Sikora, D. M. (2010). Detecting autism spectrum disorder in children with intellectual disability: Which DSM-IV-TR Criteria Are Most Useful? Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 25 (2), 85-97.

14. Hill, J., Furniss, F. (2006). Patterns of emotional and behavioural disturbance associated with autistic traits in young people with severe intellectual disabilities and challenging behaviours. Research in Developmental Disabilities, 27, 517-528.

15. Kraijer, D., Bildt, A. (2005). %e PDD-MRS: An instrument for identi&cation of autism spectrum disorders in persons with mental retardation. Journal of Autism and Developmental Disorders, 35 (4), 499-513.

16. Matson, J. L., Wilkins, J., Smith, K., Ancona, M. (2008). PDD-NOS symtoms in adults with intellectual disability: Toward an empirically oriented diagnostic model. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, 530-537.

17. McClintock, K., Hall, S., Oliver, C. (2003). Risk markers associated with challenging behaviours in people with intellectual disabilities: a meta-analytic study, Journal of Intellectual Disability Research, 47 (6), 405-416.

18. Morgan, C., Roy, M., Chance, P. (2003). Psychiatric comorbidity and medication use in autism: a community survey. Psychiatric Bulletin, 27, 378-381.


283

19. Morgan, C., Roy, M., Nasr, A., Chance, P., Hand, M., Mlele, M., Roy, A. (2002). A community survey establishing the prevalence rate of autistic disorder in adults with learning disability. Psychiatric Bulletin, 26, 127-130.

20. Van, Lang N., Bouma, A., Sytema, S., Kraijer, D., Minderaa, R. (2006). A comparison of central coherence skills between adolescents with an intellectual disability with and without a comorbid disorder in the autism spectrum. Research in Developmental Disabilities, 27 (2), 217-226.


284

SUBCLINICAL SIGNS OF AUTISM IN PERSONS WITH INTELLECTUAL DISABILITY

Mirjana !or"evi#, Slobodan Bankovi#University of Belgrade

Faculty of Special Education and Rehabilitation

Summary

Intellectual disability occurs very frequently in persons with pervasive developmental disorders. Between 70% and 90% of individuals with a pervasive developmental disorder have IQ’s of 70 or lower. Conversely, it is not su$ciently clear how many persons with intellectual disability have a pervasive developmental disorder. Although both disorders show overlap in some behaviours they are di%erent in many aspects. Are they distinct disorders which in&uence each other, or do they belong to a broad spectrum of a condition?

Identi'cation of autistic disorder in individuals with intellectual disability can be complicated, especially in low functioning persons. Some children with intellectual disability show autistic traits, without ful'lling the criteria necessary for diagnosis of autism. From a clinical perspective, it is very important to discriminate between limitations in adaptive skills due to intellectual disability and pervasive developmental disorders. For individuals with a pervasive developmental disorder co-morbid to intellectual disability, limitations in social skills are often larger than limitations in other areas of adaptive behavior. (e level of social skills is lower than in individuals with intellectual disability without a pervasive developmental disorder. For children with a co-morbid pervasive developmental disorder, the treatment is di%erent from children with intellectual disability only.

Key words: pervasive developmental disorders, adaptive skills, co-morbidity

Primljeno, 27. 4. 2011. Prihva!eno, 18. 5. 2011.�

Documents

SUBKLINIČKI ZNACI AUTIZMA KOD OSOBA SA …casopis.fasper.bg.ac.rs/izdanja/SEIR2011/2Spec_Edu_i_Reh_TEORIJSKI... · mećaja ili intelektualne ometenosti. Neke pojave karakteristične