SKI TURIZAM

Iz udžbenika:

Pivac, T., Dragin, A., Dragićević, V., Vasiljević, Đ. 2016. Selektivni oblici turizma – Primeri

dobre prakse u svetu i stanje u Republici Srbiji. Prirodno-matematički fakultet: Departman za

geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Ski turizam je pre svega aktivna vrsta odmora, zasnovana na sportu i rekreaciji. Njegovi

učesnici su uglavnom veće platežne moći, jer ceo turistički paket zahteva veća finansijska

sredstva nego što je to slučaj kod mnogih drugi oblika turizma (npr. gradski ili omladinski).

Pored uobičajenih usluga smeštaja, ishrane i prevoza, ski turizam zahteva i opremu i skijašku

(ski) kartu (ski pass). Ski karta omogućava vlasniku da koristi ceo ili deo sistema žičara u ski

centru, odnosno daje pristup različitim stazama, ugostiteljskim i drugim kapacitetima ski centra.

Cene ski karata su određene u zavisnosti od perioda skijaške sezone, kategorije skijaša i dužine

trajanja1 (http://www.skijalistasrbije.rs/sr/ski-pass-kopaonik).

Preteča prvih skija, snowshoes, vezani su za Skandinavsko poluostrvo i severnu Aziju,

gde je čovek u davna vremena bio prinuđen da prelazi snežne predele zbog egzistencijalnih

potreba, pre svega u potrazi za hranom. Najstarije skije nađene su u Rusiji (stare oko 8.000

godina) i Norveškoj (stare oko 7.000 godina) (http://history.fis-ski.com).

Ali kako je skijanje postala potrebna aktivnost tokom provođenja slobodnog vremena?

Koliko danas ima ski centara u svetu?

Koji su ski regioni vodeći, a koji u usponu?

Šta je sa skijalištima Srbije?

To su samo neka od pitanja na koja će se dati odgovori u ovoj lekciji.

Početkom XIX veka norveška vojska je odlučila da raspusti neke jedinice, pa i one na

skijama. Pošto su ti vojnici živeli u planinskim regionima, nastavili su da upražnjavaju skijanje

kao rekreaciju. Ubrzo im se i ostalo stanovništvo priključilo, pa je formirana prva ski staza 1843.

godine u Tromsu. Za njome su se i slične počele otvarati u Švedskoj i Finskoj. Tek u drugoj

polovini HIH veka skijanje postaje institucijalizovano – osnivaju se prvi klubovi, a interesovanje

za skijanjem se proširuje na Zapadnu Evropu (Kalinić, 2010).

Ubrzo su osmišljeni ski vez (da fiksira nogu) i skraćena, zaobljena, fleksibilna skija koja

je omogućila olakšane zaokrete u dubokom snegu (Kalinić, 2010). A nastaju i preteče današnjih

ski centara. U Severnoj Americi železničke kompanije osnivaju i razvijaju ski centre kao način

motivisanja ljudi da koriste železnički prevoz tokom zimskih meseci. U Evropi, pažnja se

usmerava na Alpe. Važnu ulogu u promovisanju alpskih sela kao atraktivnih zimskih centara

odigrali su pripadnici Britanske više klase. Oni su favorizovali upražnjavanje alpskog skijanja

koje je i sada najrasprostranjenije i najpopularnije, što je tada smatrano osobenjačkom

aktivnošću. Ser Henri Lan je ubedio lokalne vlasti u Mirenu (Murren) u Švajcarskoj da otvore

železničku liniju između Lauterbrunena (Lauterbrunnen) i Mirena i bio odgovoran za

organizovanje prve trke spusta (downhill) u Montani 1911. godine. Do početka Prvog svetskog

rata Švajcarska je nudila preko 215.000 ležaja skijašima.

1Od poludnevne do sezonske ski karte.

Prve Zimske Olimpijske igre održane su 1924. godine u Šamoniju (Chamonix) u

Francuskoj, što je bio jedan od presudnih događaja da skijanje postane svetski popularan sport.

Zatim je montiran i prvi mehanički lift namenjen skijašima u Kanadi (1929. godine). Železnička

kompanija Junion Pacifik je 1936. godine oformila prvi turistički ski centar u San Veliju (Sun

Valley), koji postaje model za sve vrhunske ski centre u Severnoj Americi (Hudson, 2003;

Kalinić, 2010).

Dodatni podsticaj razvoju skijanja bio je pronalazak veštačkog osnežavanja pedesetih

godina prošlog veka. Time se omogućavao produžetak ski sezone ili omogućavanje skijanja gde

količina snežnih padavina nije bila dovoljna. U deceniji koja je usledila, ski turizam je postao

dostupan širem sloju ljudi, pa dolazi do njegovog omasovljavanja. Poslednje decenije XX veka,

u starosnoj strukturi ski turista sve su više prednjačile kategorije srednje i starije dobi, što je u

mnogim regijama za posledicu imalo situaciju da je ponuda bila veća nego potražnja. U ovakvoj

zabrinjavajućoj situaciji izlazak se našao u plasiranju snouborda na tržište, jer značajno mlađa

populacija počinje da se interesuje za ovakvu vrstu rekreacije (Hudson, 2003). Danas je oko 77%

skijaša opredeljeno za alpsko skijanje, 16% čine snouborderi, a ostatak upražnjava nordijske

discipline.

Slike 1. i 2. Snoubord i skije (ski centri – Britanska Kolumbija, Kanada)

Izvor: http://www.tripadvisor.co.uk/LocationPhotoDirectLink-g154948-d219647-i43378021-

Whistler_Blackcomb-Whistler_British_Columbia.html;

http://www.powderhounds.com/Canada/Heli-Skiing.aspx

Skijanje se najčešće prenosi sa roditelja na potomke i tada postaje navika. Specifičnost

ovog oblika turizma je i ta da iako je postao dostupan širem sloju ljudi, još uvek se smatra

statusnim simbolom.

Skijališta se mogu podeliti na osnovu prostornog dometa njihovog tržišnog uticaja i to

kao:

1. Nacionalna skijališta - privlače uglavnom domaće turiste

2. Regionalna skijališta- do njih će skijaši putovati nekoliko stotina kilometara

(skijališta u drugoj državi: npr. Britanci odlaze u skijališta alpskog regiona ili NJujorčani na

Kanadske Stenovite planine)

3. Svetski poznata skijališta - privlače turiste iz celog sveta, kao što su Vistler

(Whistler) u Kanadi, Vejl (Vail) u Koloradu i Cermat u Švajcarskoj (Hinch, Higham, 2004).

Takođe, skijališta se mogu podeliti na:

vikend skijališta - zahtevaju dva i više sata vožnje do njih i

odmarališna skijališta - nalaze se u udaljenim, ruralnim područjima gde su

snežni uslovi pouzdaniji (Kalinić, 2011).

SKI PONUDA I TRAŽNJA

Ski turizam je aktivan sport ili rekreativna aktivnost u skoro 90 zemalja širom sveta. Do

sada je izgrađeno oko 2.130 ski centara sa oko 6.000 skijališta i oko 27.000 ski liftova. Pored

velikih ski destinacija (npr. Alpski region – Austrija, Nemačka, Francuska, Italija, Švajcarska;

SAD; Japan; Slovačka), brojne su male destinacije (Alžir, Kipar, Grčka, Iran, Izrael, Liban,

Maroko, Pakistan, Južnoafrička Republika, Turska, ali i zemlje Istočne Evrope i Kina (Vanat,

2015). Na južnoj hemisferi ima svega oko sto ski lokaliteta – pretežno u Argentini, Čileu,

Australiji i na Novom Zelandu (Kalinić, 2010). Kina i Severna Koreja su ski tržišta u usponu, što

se u skorijoj budućnosti očekuje od Indije i Pakistana (Vanat, 2015).

Grafikon 1. Regionalna distribucija ski centara

Izvor: Vanat, 2015

Ova grana turizma pruža smeštajni kapacitet za oko šest miliona skijaša (komercijalni

smeštaj), sa najvećom koncentracijom u industrijalizovanim ski centrima, gde je promet skijaša

velik. U pogledu turističkog prometa, godišnje se registruje oko 400 miliona ski noćenja,

odnosno 120 miliona dolazaka - skijaša (Vanat, 2015).

19%

21%

13%12%

35% Azija i Pacifik

Amerika

Istočna Evropa i Centralna Azija

Zapadna Evropa

Alpski region

Grafikon 2. Regionalna distribucija ski posetilaca (dolasci)

Izvor: Vanat, 2015

U poslednjem petogodištu najposećenije države od strane skijaša su: SAD, Francuska,

Austrija (godišnje preko 50 miliona dolazaka), Japan, Italija, Švajcarska (20 miliona), Kanada,

Nemačka, (preko 10 miliona), Češka i Kina (Vanat, 2015). Ipak, u Kini i SAD-u su dominantni

domaći skijaši, za razliku od Austrije (Grafikon 1).

Grafikon 1. Odnos domaćih (beli stubići) i stranih skijaša (plavi stubići) - broj dolazaka u %

Izvor: Vanat, 2015

Sezonalnost. Sezonalnost ski turizma diktiraju klimatski faktori, pre svega dužina

zadržavanja snežnog pokrivača određene debljine i kvaliteta na prostorima pogodnim i uređenim

za spust. Neki ski centri u Evropi (Alpi, Norveška), SAD-u i Kanadi pružaju ski usluge i u

letnjim mesecima, zahvaljujući glečerima koji tokom cele godine pružaju mogućnost skijanja.

Slika 3. Zatvoreno skijalište – Dubaji (UAE)

Izvor: http://www.telegraph.co.uk/travel/snowandski/9695839/Ski-resorts-in-surprising-

places.html

Produžavanje sezone omogućeno je raspršivanjem veštačkog snega. Pored toga, 1920.

godine je izgrađeno prvo zatvoreno skijalište. U poslednjih 25 godina je u 30-ak zemalja

izgrađeno oko 80 zatvorenih snežnih centara sa ski stazama (npr. London, Dubaji, Melbur).

Države poput Nemačke, Norveške, Velike Britanije, Kine i Japana beleže godišnji promet u

zatvorenim skijalištima od preko milion dolazaka (Vanat, 2015).

Ipak, imajući u vidu globalno zagrevanje, odnosno uticaj klimatskih promena na razvoj

ski turizma, mnogi ski centri rade na diverzifikaciji, dodavanjem sadržaja u mesecima bez snega.

Tu se pre svega misli na planinarenje, panoramsku vožnju gondolom, adrenalinski park,

posmatranje ekosistema, skijanje na glečeru, golf, splavarenje, eko ture, spa usluge, planinski

biciklizam i dr.

Ski područja i skijaši po regionima. U pogledu ski turizma izdvaja se nekoliko regiona,

koji se ne poklapaju sa geografskim regionima. To su:

Amerika,

Alpi,

Zapadna Evropa,

Istočna Evropa i Centralna Azija,

Azija i Pacifik.

SKI TURIZAM U SVETU

Amerika. Iako je u pitanju prostor Severne i Južne Amerike, sa populacijom od oko 900

miliona, učešće ovog ski regiona na svetskom tržištu je malo. Đak i mali broj populacije skija –

oko 1/3 u odnosu na broj skijaša evropske populacije. Regionalna raspoređenost ski centara je

izuzetno neravnomerna. Čak više od 90% je locirano u Severnoj Americi. Zapravo, ski region

Amerika obuhvata svega četiri države: Kanada, SAD, Argentina, Čile.

Skijaška područja se u Severnoj Americi nalaze i na zapadu i na istoku. Za većinu

Amerikanaca vreme putovanja i njegovi troškovi su odlučujuće varijable pri izboru skijališta, pa

se tako 67% skijališta nalaze do 120 km udaljenosti od većih urbanih centara. Takođe, veliki broj

skijaša u SAD-u ograničava skijanje na ski vikende. U SAD-u je registrovano 470 skijališta,

preko 25 hiljada domaćih skijaša i skoro 57 hiljada inostranih ski dolazaka u 2014. godini

(Vanat, 2015). Oko pola miliona SAD skijaša odlazi u Kanadu svake godine radi skijanja

(Kalinić, 2011).

U Kanadi je većina vikend skijališta grupisana oko istočnih, najnaseljenijih pokrajina –

Ontarija i Kvebeka. Lokacija im je veoma povoljna, jer se nalaze blizu američke granice i

NJujorka, Bostona i Filadelfije. Ipak, najpopularnija skijališta su locirana u zapadnoj Kanadi, u

pokrajinama Britanska Kolumbija i Alberta, koje beleže 40% od ukupnog prihoda od stranih

skijaša (Hinch,Higham, 2004). Tu je i već pominjano svetski poznato skijalište Vistler (Vanat,

2015).

Slike 4-6. Ski centar Vistler (Britanska Kolumbija, Kanada)

Izvor: http://www.skibundle.com/ski-resorts/whistler-ski-holidays-12/;

http://www.destination360.com/north-america/canada/british-columbia/whistler;

http://www.1stclassholidays.com/whistler-blackcomb-10-nights

Alpi. Evropsko tržište ski turizma se posmatra kroz tri regiona: Alpi, Zapadna i Istočna

Evropa. Alpi su vodeći region po broju ski centara, ski staza i ski ležajeva, sa tradicijom

sportsko-rekreativnog skijanja od preko 100 godina. Taj region registruje čak 44% od ukupnog

broja dolazaka ski turista u svetu. Isti prostor emituje 16% skijaša u svoj ili druge regione.

Tehnološki visoko opremljen, region ima postavljenih oko 10.000 ski liftova. Iako su locirane u

Zapadnoj Evropi, alpske države se posmatraju kao poseban evropski ski region (Austrija,

Francuska, Švajcarska, Italija i Lihtenštajn), s obzirom na tržišnu dominaciju. Tome u prilog

govore i podaci da posmatrano po državama Evrope, najveći udeo u ski tržištu imaju Austrija

(47%), Francuska (14%), Švajcarska (11%) i Italija (11%). Skijaši iz severnih zemalja

(Nemačka, zemlje Beneluksa, Velika Britanija i Skandinavija) čine polovinu tržišta alpskog

regiona.

Zapadna Evropa. Zapadna Evropa (bez država Alpskog regiona) je najveći emitivni ski

region. To je dom za preko 30 miliona skijaša, ali i prostor širom koga je izgrađeno skoro 1.100

skijališta. Ipak, turistički promet koji se ovde registruje je 25% od celokupnog broja dolazaka

skijaša u Alpski region. Prema ski statistici, ovaj region obuhvata sledeće države: Andora,

Finska, Nemačka, Island, Norveška, Španija, Švedska, Velika Britanija.

Istočna Evropa i Centralna Azija. Države Istočne Evrope pripadaju ski regionu Istočna

Evropa i Centralna Azija (Tabela 1). Za sve njih je karakteristično da u poslednje vreme ulažu u

razvoj ski turizma – podižu ski centre i izlaze na inostrano tržište skijaša. Što se tiče rezidenata,

šest puta ih manje skija nego što je to slučaj u sva prethodno opisana evropska ski regiona. Ipak,

ski region Istočna Evropa i Centralna Azija nudi oko 1.100 skijališta, što je komparativno

Zapadnoj Evropi i Alpskoj regiji (Vanat, 2015).

Tabela 1. Države ski regiona Istočna Evropa i Centralna Azija

Istočna Evropa Centralna Azija

Albanija Avganistan

Belorusija Azerbejdžan

Bosna i Hercegovina Gruzija

Bugarska Iran

Grčka Jermenija

Estonija Kazahstan

Kipar Kirgistan

Letonija Turska

Litvanija Uzbekistan

Mađarska

Makedonija

Poljska

Rumunija

Slovačka

Slovenija

Srbija

Ukrajina

Hrvatska

Crna Gora

Češka

Izvor: Vanat, 2015

Azija i Pacifik. Sa populacijom od preko tri milijarde, ovaj region je najveće

potencijalno tržište. Neke od država imaju dugu tradiciju ski turizma, dok su druge od skoro

prisutne na tržištu. Države ovog ski regiona su Australija, Novi Zeland, Japan, Severne i Južna

Koreja, Kina i Indija.

Srednji Istok i Afrika. Ne postoji prostor koji je toliko uskraćen pogodnosti za razvoj

ski turizma (pre svega u klimatskom smislu). Ipak, nekoliko zemalja razvijaju ovu sportsko-

rekreativnu aktivnost: Alžir, Maroko, Lesoto, Južnoafrička Republika (Afrika), Izrael i Liban

(Azija)(Vanat, 2015).

Van Evrope i Severne Amerike, pristupačnost ostaje glavni problem u razvoju skijaških

područja. U Kini, gde se ski turizam razvija brže nego bilo gde u svetu, zahvaljujući strateškom

razvoju ove privredne grane, dostignut je nivo najjačih ski regiona, poput austrijskog Tirola i

kanadskog Kvebeka (Hinch,Higham, 2004).

SKI TURIZAM SRBIJE

Oko 75% Srbije je prekriveno brdima i planinama, a najviši vrh dostiže 2.169 m

nadmorske visine. Nekoliko planina nudi odlične uslove za ski turizam, sa snežnim prekrivačem

koji se zadržava preko pet meseci.

Pravilnikom o minimalnim tehničkim uslovima za uređenje, obeležavanje i održavanje

skijališta („Sl. glasnik RS“, br. 46/2011), u Srbiji se uređuju skijalište, odnosno ski-zone i ski-

staze.

Skijalište može da sadrži jednu ili više ski-zona. Skijalište mora biti opremljeno:

odgovarajućim brojem mašina i uređaja za pripremu, odnosno prepariranje i

održavanje (reparaciju) ski-staza

razglasnim uređajem jačine koja omogućava efikasno korišćenje srazmerno

veličini skijališta

odgovarajućim sredstvima veze kojima se omogućava komunikacija sa vozačima

mašina za uređenje staza i redarima na skijalištu

panoramskim tablama i tablama za orijentaciju

sportskom i drugog opremom potrebnom za korišćenje skijališta u skladu sa

zakonom i propisima donetim na osnovu zakona.

Ski-zona mora da ima:

jednu ili više ski-staza koje se završavaju na polaznoj stanici žičare ili ski-lifta,

odnosno ski-staze čije se polazne tačke nalaze na udaljenosti manjoj od 1000 m

polaznu i izlaznu stanicu i trasu žičare i ski-lifta koji opslužuje ski-stazu

vezniski-put

prostor za okupljanje skijaša, odnosno za formiranje reda za korišćenje žičare i

ski-lifta

servisni objekat koji je namenjen za obavljanje servisa u okviru ski-zone

objekat za obavljanje delatnosti na prostoru ski-zone („Sl. glasnik RS“, br.

46/2011).

Osoba koja vrši poslove redara na skijalištu, mora da ima licencu dobijenu polaganjem

stručnog ispita pred komisijom koju postavlja ministarstvo nadležno za turizam (Pravilnik o

načinu i programu polaganja ispita za redara, sticanja ovlašćenja za obavljanje poslova redara na

skijalištu i izgledu i načinu izdavanja legitimacije redara - „Sl. glasnik RS“, br.4/2011 i 56/2012).

Srbija ima 31 skijalište, 77 ski liftova i preko 200 hiljada domaćih skijaša. Na godišnjem

nivou se ostvaruje oko 750 hiljada ski noćenja (20% inostranih).

Kopaonik, Tornik na Zlatiboru i Stara planina su najrazvijenije i najposećenije ski

destinacije. Tu se održavaju i međunarodna takmičenja u skijanju. Pomenuti ski centri, kao i

Brezovica, su pod upravom države, odnosno preduzeća „Skijališta Srbije“.

Ski centri Srbije su godinama bili popularni među Britancima i Ircima. U novije vreme se

beleži dolazak Rusa (Vanat, 2015).

Tokom skijaške sezone 2014/15. Srbija je zabeležila preko 233 hiljade dolazaka skijaša

(za 40% više u odnosu na prethodnu sezonu). Tako je npr. dnevni maksimalan broj posetilaca na

Kopaoniku bio 9.500 skijaša turista, a u ski centrima Stara planina i Zlatibor po 2.000

(http://www.skijalistasrbije.rs/sr/ljevnaic-srpske-planine-posetio-rekordan-broj-skijasa).

Skijaški centar Kopaonik poseduje oko 55 km staza uređenih za alpsko skijanje i 12 km

staza za nordijsko skijanje. Noćno skijanje je moguće na osvetljenoj stazi „MaloJezero“. Osim

toga, za najmlađe skijaše i početnike generalno, obezbeđen je prostor tzv. „ski vrtić“, sa

pokretnom trakom i karuselom.

Sve staze su povezane sistemom žičara i ski liftova, kapaciteta od preko 32.000 skijaša na

sat. Preko 70% skijališta pokriveno je sistemom za veštačko osnežavanje.

Skijaški centar Kopaonik poseduje i uređen snow-board park, na kome se organizuju

takmičenja domaćeg i međunarodnog karaktera

(http://www.tckopaonik.com/skijaliste.php?str=32).

Nedaleko od granice sa Bugarskom, ski centar Stara planina je lociran na istoimenoj

planini na nadmorskoj visini od 1.100-1.900 m. Tu je podignuta prva gondola u Srbiji, a pored

nje je izgrađena i četvorosedna žičara i ski lift. Više od 13 km odlično uređenih staza, različitih

težina, pripremljene su za skijaše svih kategorija, uključujući i „ski vrtić“. Za ljubitelje

ekstremnijih sportova, obezbeđena je staza za slobodnu vožnju. Pored toga, u ski centru Stara

planina je izgrađen sistem za veštačko osnežavanje (Vanat, 2015;

http://www.skijalistasrbije.rs/sr/o-centru-stara-planina).

Neki manji ski prostori nude oskudniju infrastrukturu, kao npr. Iver Mećavnik (Mokra

gora - Tara) (jedan ski lift, oprema za pravljenje veštačkog snega) ili Divčibare (planina Maljen)

(pogodno mesto za početnike, opremljeno i za noćno skijanje) (Vanat, 2015).

Literatura:

Kalinić, Č. (2010): Povezanost klimatskih promena sa razvojem ski turizma u svetu (diplomski

rad). Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo,

Novi Sad.

Pravilnikom o minimalnim tehničkim uslovima za uređenje, obeležavanje i održavanje skijališta

(„Sl. glasnik RS“, br. 46/2011).

Pravilnik o načinu i programu polaganja ispita za redara, sticanja ovlašćenja za obavljanje

poslova redara na skijalištu i izgledu i načinu izdavanja legitimacije redara („Sl. glasnik

RS“, br.4/2011 i 56/2012).

Hinch, T.,Higham, J. (2004): Sport Tourism Development. Channel View Publication. Clevedon.

Hudson, S. (2003): Sport and Adventure Tourism. The Haworth Press, Binghamton, New York.

Vanat, L. (2015): 2015 International Report on Snow&Mountain Tourism – Overview of the key

industry figures for ski resorts (7thedition). Vanat, Geneve (ISBN 978-2-9701028-0-9).

http://www.destination360.com/north-america/canada/british-columbia/whistler;

http://www.1stclassholidays.com/whistler-blackcomb-10-nights

http://history.fis-ski.com

http://www.powderhounds.com/Canada/Heli-Skiing.aspx

http://www.skibundle.com/ski-resorts/whistler-ski-holidays-12/

http://www.skijalistasrbije.rs/sr/ljevnaic-srpske-planine-posetio-rekordan-broj-skijasa

http://www.skijalistasrbije.rs/sr/mapa-skijalista-stara-planina

http://www.skijalistasrbije.rs/sr/o-centru-stara-planina

http://www.skijalistasrbije.rs/sr/ski-pass-kopaonik

http://www.tckopaonik.com/skijaliste.php?str=32

http://www.telegraph.co.uk/travel/snowandski/9695839/Ski-resorts-in-surprising-places.html

http://www.tripadvisor.co.uk/LocationPhotoDirectLink-g154948-d219647-i43378021-

Whistler_Blackcomb-Whistler_British_Columbia.html

https://sites.google.com/view/posebniobliciturizma/home