UNIVERZITET U BANJOJ LUCIPOLJOPRIVREDNI FAKULTET

STUDIJSKI PROGRAM BILJNA PROIZVODNJAODSJEK HORTIKULTURA

Nikola Anikić

SISTEMATSKA PRIPADNOST VINOVE LOZE

Seminarski radPredmet: Vinogradarstva

Banja Luka, januar 2015. godine

Seminarski rad pod naslovom:

SISTEMATSKA PRIPADNOST VINOVE LOZErađen je na predmetu Vinogradarstvo

Mentor: prof. Dr Dragutin Mijatović

Seminarski rad uradio, student: Nikola Anikić

Upis na Fakultet, školske godine: 2013/2014

Broj indeksa:

SADRŽAJ

Strana

1. Uvod................................................................................................................... 1

2. Sistematika i istorijat vinove loze.................................................................... 3

2.1. Podrod Muscadinia.......................................................................................... 10

2.2. Podrod Euvitis.................................................................................................. 25

2.2.1. Sjeverno-američke vrste..............................................................................

2.2.2. Istočnoazijske vrste..........................................................................................

2.2.3. Evroazijske vrste..............................................................................................

3. Sistematizovanje sorti Vitis vinifera....................................................................

3.1. Sistematizovanje sorti po morfološkim karakteristikama............................

3.1.1. Sistematizovanje sorti po GOETHE-u i OBERLIN-u...............................

3.1.2. Ampelometrijske metode sistematizovanja sorti........................................

3.2. Sistematizovanje sorti po vrijemenu sazrijevanja grožđa...............................

3.3. Sistematizovanje sorti prema geografskom položaju....................................

3.3.1. Polifiletička klasifikacija vinove loze...........................................................

3.3.2. Ekološko-geografska klasifikacija sorti.......................................................

4. Zaključak............................................................................................................. 30

LITERATURA.......................................................................................................

1. UVOD

Kulturna loza pripada botaničkom redu Rhamnales, familiji Vitaceae ili Ampelideae, koja ima

više od 10 rodova i oko 600 vrsta. Od svih rodova, najznačajniji je Vitis L. Kome pripadaju sve

vrste kulturne loze. U kulturu je uvedeno oko 20 vrsta loze koje služe za dobijanje plodova, ili se

koriste u hibridizaciji radi dobijanja novih formi kulturne loze – rodnih hibrida i loznih podloga.

Izučavanje divljih i kulturnih vrsta loze ima veliki teorijski značaj, jer pruža mogućnost da se

objasne izvjesne pojave i svojstva kulturne loze,i služi kao osnova za praktičan selekcioni rad –

za stvaranje i uvođenje novih oblika kulturne loze i za dobijanje formi koje su otpornije prema

nepovoljnim spoljašnjim uslovima, štetočinama i bolestima.

2. Sistematika i istorijat vinove loze

Vinova loza pripada familiji Vitaceae. Ranije su u okviru ove familije razlikovane dve

podfamilije : Leoideae i Vitoideae . U novije vrijeme Leoideae su izdignute na nivo posebne

familije ( KOZMA,1991).

Familija Vitaceae obuhvata 14 rodova i prema KOZMI(1991), to su :

1. Cyphostemma, sa 230 vrsta;

2. Cissus, sa 319 vrsta;

3. Cayratia, sa 61 vrstom;

4. Tetrastigma, 120 vrsta;

5. Acereosperma, 1 vrsta;

6. Clematicissus, 1 vrsta;

7. Rhoicissus, 12 vrsta;

8. Ampelocissus, 90 vrsta;

9. Pterisanthes, 20 vrsta;

10. Vitis L., 70 vrsta;

11. Pterocissus, 1 vrsta;

12. Parthenocissus, 19 vrsta;

13. Landukia, 1 vrsta;

14. Ampelopsis, 23 vrste.

Izvor: Milosavljević,M.,(2012), Biotehnika vinove loze, strana 26; Beograd

U našima krajevima,pored roda Vitis, poznat je još samo rod Parthenocissus,u okviru koga su

poznate kao ukrasne biljke koje se penju po zidovima : P. Insertat,P. Quinquefolia i P.

Tricuspida. Formula cvijeta kod roda Vitis je K(5) C(5) A(5) G(2). To znači da se u cvijetu

najčešće nalazi po 5 čašičnih listića, 5 kruničnih listića i 5 prašnika koji su kružno raspoređeni.

Tučak se razvija iz 2 oplodna listića (2 lože), a u svakom ima po 2 sjemena pupoljka.

Striktno uzevši, prema citološkim nalazima i botaničkoj definiciji vrste, u okviru roda Vitis

mogle bi se razlokovati samo 2 vrste :

1. Muscadinia sa n= 20 hromozoma i

2. Euvitis sa n= 19 hromozoma.

Zbog bogatstva formi u okviru roda Vitis odustalo se od ovog principa,te umjesto vrsta,

Euvitis i Muscadinia su definisani kao podrodovi.

2.1. Podrod Muscadinia

Vitis Muscadinia se gaji na Floridi, Teksasu i Južnoj Džordžiji u Sjedinjenim Amerčkim

Državama. Ima 2n= 40 hromozoma. Obuhvata 3 vrste :

1. V. rotundifolia MICHAUX

2. V. munsoniana SIMPSON

3. V. popenoei FENNELL

V. rotundifolia je najznačajnija i njene karakteristike su : kora lastara ima lenticele, oplutnjavi

ali se ne odvaja. Na kolencima nema dijafragme tako da se cijelom dužinom lastara nalazi srž.

Listovi su mali,srcoliki ili okruglasti, rijetko kada izdjeljeni. Lisna drška je duža od liske. Vitice

su jednostvane i ne granaju se. Cvast sadrži mali broj cvjetića (3-30). Cvjetovi su funkcionalno

ženski ili muški. U grozdu se nalazi mali broj srednji krupnih ili krupnih okruglih bobica.

Pokožica je debela,najčešće su smeđežute boje. Sjemenke imaju kratak kljun i oblika su čamca.

Korijenov sistem se plitko razvija,osjetljiva je na sušu. Otposrnost na kreč u zemljištu je slaba ali

je imuna na filokseru i gljivične bolesti. Od ploda se uglavnom spravlja vino, ali se koristi i u

svježem stanju ili kao sok. Najpoznatije sorte su Eden,Flowers,James itd.

Sa vrstama iz roda Euvitis ne može da se kalemi. Sa Vitis viniferom se može ukrštati samo ako

je V. rotundifolia otac i to teško.

2.2. Podrod Euvitis

Vrste iz podroda Euvitis nalaze se na sjevernoj polulopti na vrlo velikom prostranstvu u

umjerenoj i suptropskoj klimi Amerike, Evrope i Azije. U odnosu na podrod Muscadinia, podrod

Euvitis se značajno razlikuje u genetskim, anatomskim, morfološkim i biološkim

karakteristikama.

Sve vrste podroda Euvitis u diploidnom stanju imaju 2n= 38 hromozoma. U lastatima se

nalazi srazmjerno debela srž koja je na koljencima pregrađena dijafragmom. Na lastaru nema

lenticela. Odumrla kora se odvaja. Vitice se granaju najmanje na 2 strane. Cvast sadrži više

stotina cvijetova. Cvijetovi su funkcionalno muški, hermafroditni ili funkcionalno ženski.

Sjemenke su većinom kruškastog oblika. Imaju vrlo različitu otpornost na filokseru, kreč, sušu

itd. Danas se u okviru podroda Euvitis razlikuju 3 velike geografske grupe :

1. Sjevernoameričke vrste

2. Istočnoazijske vrste

3. Evropskoazijske vrste.

Izvor: Cindrić,P. I autori(2000), Sorte vinove loze,strana 13; Novi Sad

2.2.1. Sjeverno-američke vrste

Od ovih vrstau Evropu je prva došla V. labrusca (17. vijek). Ubrzo nakon što je unijeta

filoksera, počele su se unositi i druge sjeverno-američke vrste (V. riparia, V. rupestris, V.

berlandieri). Ukrštanja sa ovim vrstama su dala lozne podloge i direktno rodne hibride. Sjeverno-

američke vrste iz okvira podroda Euvitis nalaze se dijelom u umjerenoj a dijelom u tropskoj

klimi. One iz umjerene klime mogu se podijeliti u 3 grupe :

1. U istočnu grupu spadaju one koje se nalaze u okolini velikih jezera,istočnim dijelovima

Kanade i SAD. Po plodu ove liče najviše na vrstu V. vinifera. Dobro podnose niske

temperature,otporne su na gljivične bolesti a otpornost na filokseru je samo djelimična.

Među njima najpoznatije su : V. labrusca, V. aestivalis, V. lincecumii, V. bicolor.

V.labrusca najviše liči na V. viniferu ali se ipak od nje jasno razlikuje. Prije svega treba

istaći neprekidnu pojavu vitica na lastaru. List je okrugao ili uglast,tamnozelen,naličje

jako maljavo. Cvijetovi su hermafroditni ili ženski. Bobice su srednje

krupnoće,plavocrne. Dobor podnosi niske temperature. Filokseru slabo podnosi,

osjetljiva je na kreč u zemljištu a otporna na gljivične bolesti.V. aestivalis i V.

lincecumii su uključene u ukrštanja zbog njihove otpornosti na gljivične bolesti. Plod

ovih vrsta je jestiv,ali je lošeg kvaliteta.

2. U centralnoj grupi se nalazi veći broj vrsta. One se nalaze u centralnim, istočnim i

zapadnim dijelovima SAD-a. Ovdje spadaju : V. riparia, V. berlandieri, V. rupestris,

V.cordifolia, V. rubra, V. cinerea, V. candicans, V. monticola. Većina ima visoku

otpornost na niske temperature,odlikuju se otpornošću na filokseru,gljivične bolesti dok

im je plod bezvrijedan. V. riparia traži bogata,duboka zemljišta i nalazi se posvuda u S.

Americi. Razvija tanke lastare dugih internodija sa malo zaperaka. List je velik,tanak bez

malja,sa dugim zupcima. Dvodoma je biljka. Bobice su sitne i crne. Od svih američkih

vrsta najbolje podnosi niske temperature (do -40 stepeni Celzijusa). Otporna je na

filokseru i gljivične bolesti ali je osjetljiva na sadržaj kreča u zemljištu i na sušu.

V.rupestris je rasprostranjen u prvom redu u slivu rijeke Misisipi. Raste žbunasto. Ima

relativno kratke lastare i kratke internodije. Bez malja je sa karakterističnim bubrežastim

oblikom lista. Dvodoma je biljka. Ima sitne bobice obojenog soka,neprijatnog ukusa.

Niske temperature nešto slabije podnosi od V. riparie ali je na filoksreu otpornija. Na

kreč je malo osjetljiva. Zeleni dijelovi su joj otporni na gljivična oboljenja. Veoma dobro

se oživljava i kalemi. V. berlandieri je raširena u Meksiku i Teksasu. Lastari joj imaju

duge internodije, karakteristično je da su brazdasti. Odrasli listovi su uglasti,na naličju

vunasto maljavi. Bobice imaju vrlo malo soka koji je roza boje i kiseo. Otpornost na

filokseru je velika,takođe i na kreč. Ima dobru otpornost na sušu, dobro se kalemi sa

vinifera sortama ali se slabo oživljava.

Izvor: : Milosavljević,M.,(2012), Biotehnika vinove loze, strana 32; Beograd

2.2.2. Istočnoazijske vrste

Danas ima opisano oko 40 vrsta ali se neprestano pronalaze nove. Više vrsta ima jestive

plodove,a većina ih je osjetljiva na filokseru,kreč i na gljivične bolesti. Najpoznatije vrste iz ove

grupe su otporne na niske temperature i raširene su u Sibiru, Istočnoj Mongoliji, Japanu, Koreji,

Kini.

Najpoznatija vrsta je V. amurensis . Nalazi se oko rijeke Amur i njenih pritoka. List je cijel

ili trodjelan,jako naboran, u jesen dobija crvenu boju. Uglavnom je dvodoma biljka ali ima i

hermafroditnih tipova. Grozd je mali, sa sitnim crnim bobicama. Otpornost na niske temperature

je jako velika,dobro se oživljava i osjetljiva je na filokseru, kreč i gljivične bolesti.

2.2.3. Evroazijske vrste

Na evroazijskom kontinentu tokom evolucije formirale su se 2 vrste, prvo V. sylvestris a

zatim V. vinifera L.

Šumska loza (Vitis sylvestris) se nalazi od Iberijskog poluostrva do istočnih obala Crnog

mora u šumskim predjelima, ali uglavnom u dolinama rijeka. Kao lijana se penje na žbunje i

drveće. Od nje je,kao rezultat djelatnosti čovjeka, nastala baštenska ili pitoma loza. Ona se po

morfološkim i biološkim osobinama toliko razlikuje od svog pretka šumske loze da ju je poznati

botaničar LINNE u sistematici izdigao na rang posebne vrste sa imenom Vitis vinifera L.

V.sylvestris ima uglavnom sitnije listove, sitnije grozdove i jednodome biljke, funkcionalno

ženske, odnosno funkcionalno muške. Bobice V. sylvestris-a su okrugle, većinom crne, bogate

bojenim materijama, jako kisele. Sjemenke su im sitnije sa malim kljunom.

Zajedničko za V. sylvestris i V. vinifera je da su osjetljive na filokseru i na gljivčne bolesti, a

otporne na kreč u zemljištu. Vrlo dobro se oživljavaju.

V. sylvestris (šumska loza) danas nema praktičnog značaja, dok je V. vinifera (vinova loza)

osnov vinogradarstva. Ova druga se obično zove evropska loza, mada je pravilnije evroazijska

loza a neki je zovu pitoma ili plemenita loza.

U Sjevernu Ameriku evropska loza je vjerovatno prenijeta krajem XVII vijeka, ali je tu brzo

propadala jer su je uništavale bolesti i štetočine. V. vinifera je došla u Australiju tek u XIX

vijeku a u južnu Afriku nešto ranije (XVII vijek).

3. Sistematizovanje sorti Vitis vinifera

U okviru vrste V. vinifera cijeni se da ima preko 10 000 sorti. U proizvodnji ih se može naći

više hiljada. Najnovija istraživanja pokazala su da u svijetu postoji 10 659 različitih genotipova a

da se u 40 vinogradarskih zemalja komercijalno gaji 1 383 kultivara-

U ovom radu biće obrađeno nekoliko sistematizacija,za koje je autor smatrao da su

najznačajnije i najkompletnije.

3.1. Sistematizovanje sorti po morfološkim karakteristikama

3.1.1. Sistematizovanje sorti po GOETHE-u i OBERLIN-u

Naučnici Goethe i Oberlin su predložili jednu klasifikaciju sorti koja je zvanično usvojena na

Kongresu vingradarstva i vinarstva 1879. godine u Budimpešti. Sve sorte su prema obliku bobica

podijeljene u 3 grupe :

Sa okruglim bobicama

Sa izduženim bobicama

Sa bobicama neodređenog oblika.

Zatim je svaka od ovih grupa u zavisnosti od maljavosti naličja listova podijeljena na tri

podgrupe :

Sa golim

Sa filcastim i

Sa dlakavim i neodređenim naličjem listova.

Ovako dobijenih 9 grupa je podijeljeno još tri puta i to u zavisnosti od drškinog ureza :

Otvoren

Zatvoren

Neodređen.

Na ovaj način je dobijeno 27 osnovnih grupa. Za ovu klasifikaciju se može reći da je vrlo

sistematična, ali mora joj se zamjeriti što nije proistekla iz bioloških zakonitosti nego samo iz

morfolških obilježja sorti.

3.1.2. Ampelometrijske metode sistematizovanja sorti

Prethodna metoda je zasnovana na opažanjima,odnosno ocijenama, dok je ove metode

podrazumjevaju precizna mjerenja fenotipskih karakteristika raznih organa. Najviše su ova

mjerenja vršena na listovima. Još 1887. godine Goethe je predložio da se mjere uglovi koje

zatvaraju glavni nervi na listu. U ovom radu se neće detaljnije ulaziti u ovu metodu.

3.2. Sistematizovanje sorti po vrijemenu sazrijevanja grožđa

Pulliat je 1897. godine dao jedan jednostavan prijedlog da se sorte grupišu prema vrijemenu

sazrijevanja. Kao polaznu osnovu uzeo je sortu Chassellas blanc (Šasla bela) koja je vrlo raširena

i dobro poznata u svijetu. U odnosu na ovu sortu, sve sorte su po vrijemenu sazrijevanja grožđa

grupisane u 5 grupa:

Vrlo rane, sazrijevaju prije Šasle,

Rane, sazrijevaju približno istovremeno sa Šaslom. Ovu grupu je nazvao sortama I epohe.

Srednjeg sazrijevanja,sorte koje sazrijevaju oko 2 nedelje posle Šasle. Sorte II epohe.

Pozne, sorte koje sazrijevaju oko 4 nedelje posle Šasle. Sorte III epohe.

Vrlo pozne, sorte koje sazrijevaju 6 i više nedelja posle Šasle. To su sorte IV epohe.

No prije ovakvog grupisanja, sorte se dijele prema upotrebnoj vrijednosti na dvije velike grupe:

vinske i stone.

3.3. Sistematizovanje sorti prema geografskom porijeklu

Velika geografska rasprostranjenost i vrlo različiti klimatski uslovi gajenja sigurno su bitno

uticali na formiranje sortimenta u pojedinim regionima. Još sredinom 19. vijeka francuski

naučnik Odart (1841) dijelio je sorte prema projeklu na one sa zapada,sa istoka i centralnog

dijela Evrope.

3.3.1. Polifiletička klasifikacija vinove loze

Andrašovski (1926) je tvrdio da se sorte vinove loze porijeklom iz raznih krajeva Evrope,

obuhvatajući i dio Zapadne Azije, u tolikoj mjeri razlikuju, da ih nije moguće sve podvesti pod

jednu vrstu. On je u okviru postojećeg sortimenta vinove loze definisao 5 različitih vrsta :

1. Vitis byzantina

2. Vitis alemannica

3. Vitis deliciosa

4. Vitis antiquorum

5. Vitis mediterranea

Veći broj danas gajenih sorti po Andrašovskom je mješavina, tj. rezultat ukrštanja raznih

vrsta.

3.3.2. Ekološko-geografska klasifikacija sorti

Negrulj (1946) je razvio teoriju o ekološko-geografskom porijeklu sorti. Za razliku od

Andrašovskog, Negrulj je pošao od pretpostavke da sve gajene sorte pripadaju jednoj vrsti –

Vitis vinifera L. On je definisao 3 grupe sorti,prolesi kako je on rekao, koje se obzirom na

geografsko porijeklo jasno razlikuju po mnogim morfološkim i biološkim osobinama. To su:

Proles occidentalis, zapadnoevropska grupa sorti

Proles pontica, grupa sorti bazena Crnog mora

Proles orientalis, grupa istočnih sorti.

Naziv proles koji je Negrulj upotrebio za veću geografsku grupu sorti odgovara convarietas.

4. Zaključak

U ovom radu smo dobrim dijelom obradili sistematsku pripadnost vinove loze. Krenuli smo

od familije Vitaceae i njene podjele,zatim smo pričali nešto o podrodu Muscadinia i njegovim

najvažnijim vrstama (V. rotundifolia, V.munsoniana, V. popenoei). Dosta detaljno smo se

pozabavili podrodom Euvitis i sa tri velike geografske grupe vrsta unutar ovog podroda

(sjevernoameričke, istočnoazijske i evropskoazijske vrste) . Dotakli smo se najvažnijih vrsta

unutar svake od ovih grupa, uz prateće slike, radi lakšeg razumjevanja. Poslije ovog dijela, prešli

smo na sistematizovanje sorti Vitis vinifera. Tu smo se bavili sistematizacijama po raznim

osnovama (po Goethe-u i Oberlin-u,ampelometrijske metode,sistematizacija po vrijemenu

sazrijevanja grožđa, sistematizacija prema geografskom porijeklu) . U sistematizacijama nismo

ulazili dublje,da ne bi previše izlazili iz teme ovog rada.

4. LITERATURA

1.Milosavljević, M., (2012) Biotehnika vinove loze. Beograd

2.Mr Tatjana Jovanović Cvetković, Dr Mijatović, D., (2008) Vinogradarstvo praktikum.

Stockholm

3.Dr Nada Korać, Dr Cindrić, P., Dr Kovač, V., (2000) Sorte vinove loze. Novi Sad

4.Nakalamić J., A., (2001) Opšte vinogradarstvo. Beograd

Internet

www.vinogradarstvo.hr

O autoru

Nikola Anikić

Kratka Autobiografija

Rođena sam valjda je tako moralo biti. Bilo je to jednog lijepog avgustovskog dana 1947.

Zašto ni dan danas neznam.

Nisam voljela školu, lakše mi je bilo čuvati ovce.

Osnovnu školu sam završila tu i tu.

Srednju tamo i tamo.

Fakultet završavam ovdje.