SANAT TARİHİ VİZE SONRASI

8/8/2019 SANAT TARH VZE SONRASI

1/183

M.S I. VE IV.YY ARASINDA SANATM.S I. VE IV.YY ARASINDA SANAT

ROMALILARROMALILAR BUDSTLERBUDSTLER

MUSEVLERMUSEVLER HIRSTYANLARHIRSTYANLAR


2/183

ROMA SANATIROMA SANATI

Romada alan sanatlarn ou Yunanlyd; dolaysylaRomada alan sanatlarn ou Yunanlyd; dolaysylakoleksiyoncularn ou da bu Yunanl ustalarn yaptlarn veyakoleksiyoncularn ou da bu Yunanl ustalarn yaptlarn veyakopyalarn satn alyorlard.kopyalarn satn alyorlard.

Ancak, Roma Helen imparatorluklarnn kalntlar zerinde yeniAncak, Roma Helen imparatorluklarnn kalntlar zerinde yeni

bir imparatorluk kurup, dnyann efendisi olmaya balaynca,bir imparatorluk kurup, dnyann efendisi olmaya balaynca,dnemin sanat anlaynda da belli lde deiim yaanmtr.dnemin sanat anlaynda da belli lde deiim yaanmtr.

Artk sanatlara yeni grevler verilmektedir ve sanat da,Artk sanatlara yeni grevler verilmektedir ve sanat da,yntemlerini bu yeni grevler dorultusunda deitirmektedir.yntemlerini bu yeni grevler dorultusunda deitirmektedir.

Yine de Romallar, sanatn hemen her alannda beendikleriYine de Romallar, sanatn hemen her alannda beendikleriunsurlar Yunanllardan almlar ve kendi ihtiyalarnaunsurlar Yunanllardan almlar ve kendi ihtiyalarnauyarlayarak, kendi sanatlarn oluturmulardr.uyarlayarak, kendi sanatlarn oluturmulardr.


3/183

MMAR -1

Romallarn en nemli baarlar, inaatRomallarn en nemli baarlar, inaatmhendislii alannda olmutur.mhendislii alannda olmutur.

Yollar, su kemerleri ve halk hamamlar nldr.Yollar, su kemerleri ve halk hamamlar nldr.

O dnem yaplan eserlerin ykntlar bile, bugnO dnem yaplan eserlerin ykntlar bile, bugnhala son derece etkileyici bir nitelikhala son derece etkileyici bir niteliktamaktadrlar.tamaktadrlar.

Bu ykntlar, Romann byklnn ansnBu ykntlar, Romann byklnn ansnyzyllar boyunca canl tutmulardr.yzyllar boyunca canl tutmulardr.

Roma yaplarnn en nls Collosseum olarakRoma yaplarnn en nls Collosseum olarakbilinen geni amfitiyatrodur. (Resim 1)bilinen geni amfitiyatrodur. (Resim 1)


4/183


5/183

Resim 1Resim 1

Amfitiyatronun iindeki geni basamaklar tayan birbiriAmfitiyatronun iindeki geni basamaklar tayan birbirizerine yerletirilmi kat kemer bulunmaktadr.zerine yerletirilmi kat kemer bulunmaktadr.

Romal mimar, bu kemerlerin nne Yunan sluplarndanRomal mimar, bu kemerlerin nne Yunan sluplarndanbir perde koymu ve Yunan tapnaklarnda kullanlan herbir perde koymu ve Yunan tapnaklarnda kullanlan her sluba da yer verilmi. sluba da yer verilmi.

Birinci kat Dor slubunda bir eitlemedir. Metoplar veBirinci kat Dor slubunda bir eitlemedir. Metoplar vetriglifler bile korunmutur.; ikinci katta yon, nc vetriglifler bile korunmutur.; ikinci katta yon, nc vedrdndc katlarda Korint slubu yarmdrdndc katlarda Korint slubu yarm stnlar yerstnlar yeralmaktadr. (Resim 2)almaktadr. (Resim 2)

Roma yaplaryla Yunan sluplarnn ya da stunRoma yaplaryla Yunan sluplarnn ya da stunsistemlerinin bu birleiminin daha sonraki mimarlardasistemlerinin bu birleiminin daha sonraki mimarlardabyk bir etkisi olmutur.byk bir etkisi olmutur.


6/183


7/183

Resim 2Resim 2

Romallarn mimari rnleri ierisinde enRomallarn mimari rnleri ierisinde enkalc etki oluturanlar talya, Fransakalc etki oluturanlar talya, Fransa

(resim 3 ),(resim 3 ), Kuzey Afrika ve Asyadaki tmKuzey Afrika ve Asyadaki tmimparatorluklarnda diktikleri zafer taklarimparatorluklarnda diktikleri zafer taklar(kemerleri) olmutur.(kemerleri) olmutur.


8/183


9/183

ResimResim --33

Yunan mimarisi, genelde zde (tpatpYunan mimarisi, genelde zde (tpatp

ayn) birimlerden oluur.ayn) birimlerden oluur. Zafer taklar ise bu stun sistemleriniZafer taklar ise bu stun sistemlerini

ortadaki geni gei yolunu erevelemek,ortadaki geni gei yolunu erevelemek,vurgulamak ve yanlarnda daha dar geivurgulamak ve yanlarnda daha dar geiyollar amak iin kullanlrlar.yollar amak iin kullanlrlar.


10/183

MMARMMAR

Roma mimarisinin en nemli zelliiRoma mimarisinin en nemli zelliikemerlerin (taklarn) kullanmdr.kemerlerin (taklarn) kullanmdr.

Yunanllar da bu yntemi bildikleri halde,Yunanllar da bu yntemi bildikleri halde,daha ok kullananlar Romallar olmutur.daha ok kullananlar Romallar olmutur.

Bu yaplarn en gzeli Pantheon ya da tmBu yaplarn en gzeli Pantheon ya da tm

tanrlarn tapna olarak bilinentanrlarn tapna olarak bilinenyapdr.(Resim 4)yapdr.(Resim 4)


11/183


12/183

Resim 4Resim 4

Bugn hala dinsel bir amala kullanlan veBugn hala dinsel bir amala kullanlan ve

klasik dnyadan kalan tek tapnaktrklasik dnyadan kalan tek tapnaktr Hristiyanln ilk yllarnda kilise halineHristiyanln ilk yllarnda kilise haline

getirilmi, bylece de yok olmaktangetirilmi, bylece de yok olmaktankurtarlmtr.kurtarlmtr.


13/183

Resim 4

Pantheonun ii ; geni , yuvarlak vePantheonun ii ; geni , yuvarlak vekubbeli bir salon biimdedir ve kubbeninkubbeli bir salon biimdedir ve kubbeninortasnda yer alan yuvarlak bir aklktanortasnda yer alan yuvarlak bir aklktangkyz grnr. Baka hibir penceregkyz grnr. Baka hibir pencereolmamasna karn,tm i ortam, tepedenolmamasna karn,tm i ortam, tepedenyeterli ve tekdze bir k almaktadr.yeterli ve tekdze bir k almaktadr.


14/183

HEYKEL SANATIHEYKEL SANATI

11-- Dinsel Portre HeykelleriDinsel Portre Heykelleri Romallar iin, geree aynen benzeyen portrelerRomallar iin, geree aynen benzeyen portreleryapmak son derece nemlidir. nk o zamanlaryapmak son derece nemlidir. nk o zamanlarcenaze alaylarnda, atalarnn mumdan yaplmcenaze alaylarnda, atalarnn mumdan yaplmimgelerinin tanmas bir gelenekti.imgelerinin tanmas bir gelenekti.

Bu gelenek, nceki dnemlerde Msr sanatndaBu gelenek, nceki dnemlerde Msr sanatndagrlen gelenein devam niteliindedir.grlen gelenein devam niteliindedir.

Roma bir imparatorluk haline geldiinde bile,Roma bir imparatorluk haline geldiinde bile,imparatorun bst, hala dinsel bir korkuyla saygimparatorun bst, hala dinsel bir korkuyla sayg

grmektedir. Her Romal bu bstn nndegrmektedir. Her Romal bu bstn nndeona ballk ve sadakatini gstermek amacylaona ballk ve sadakatini gstermek amacylabuhur yakmak zorundadr. Bu ileme uymaybuhur yakmak zorundadr. Bu ileme uymayreddeden Hristiyanlara da eziyet edilmitir.reddeden Hristiyanlara da eziyet edilmitir.


15/183

Dinsel Portre HeykelleriDinsel Portre Heykelleri

Ancak portrelerin bu dinsel anlamnaAncak portrelerin bu dinsel anlamnaramen, Romallar sanatlarn,ramen, Romallar sanatlarn,kendilerinin gereki portrelerinin izilmesikendilerinin gereki portrelerinin izilmesi

konusunda Yunanllara gre daha zgrkonusunda Yunanllara gre daha zgrbrakmlardr.brakmlardr. Sanatlar bazen, belki de lnnSanatlar bazen, belki de lnn

yznden kardklar kalplar kullanmlaryznden kardklar kalplar kullanmlarve bylece insan bann yaps veve bylece insan bann yaps veizgilerine ilikin olaanst bilgeler eldeizgilerine ilikin olaanst bilgeler eldeetmilerdir. (Resim 5)etmilerdir. (Resim 5)


16/183

Resim 5Resim 5


17/183

Resim 5Resim 5

mparator Vespasianusun bst sonmparator Vespasianusun bst sonderece gereki bir ekilde yaplmtr.derece gereki bir ekilde yaplmtr.

mparatoru tanrlatrmaya ynelikmparatoru tanrlatrmaya ynelikherhangi bir zellik tamaz.herhangi bir zellik tamaz.

Yz hatlarndaki ve mimiklerdekiYz hatlarndaki ve mimiklerdekigerekiklik, Yunan sanatnn bir basamakgerekiklik, Yunan sanatnn bir basamaktesine gemi gibidir.tesine gemi gibidir.


18/183

Zafer AntlarZafer Antlar

Romal sanatlar da tpk Doulu sanatlarnRomal sanatlar da tpk Doulu sanatlarnyaptklar gibi, zaferlerini vnerek sergilemekyaptklar gibi, zaferlerini vnerek sergilemekve askeri seferlerinin yksn anlatmakve askeri seferlerinin yksn anlatmak

istemilerdir.istemilerdir. rnein Tarianus, Dayada (imdiki Romanya)rnein Tarianus, Dayada (imdiki Romanya)

yapt savalarn ve kazand zaferlerin resimliyapt savalarn ve kazand zaferlerin resimlikronolojik yksn gstermek iin, dev birkronolojik yksn gstermek iin, dev birstnstn diktirmitir. Stunun duvarlar savandiktirmitir. Stunun duvarlar savanyksn anlatan resimlerle kapldr.yksn anlatan resimlerle kapldr.(resim 7(resim 788))


19/183


20/183

Resim 7Resim 7

Bu stunda Romal askerlerin yamaBu stunda Romal askerlerin yamayapn, savamasn ve fethediiniyapn, savamasn ve fethediinigryoruz.gryoruz.

Yunan sanatnn yzyllar boyuncaYunan sanatnn yzyllar boyuncakazand tm beceriler ve bilgiler, bukazand tm beceriler ve bilgiler, busava kahramanlklarn anlatan anttasava kahramanlklarn anlatan antta

kullanlmtr.kullanlmtr.


21/183


22/183

Resim 8Resim 8

stte:stte: Bir ehrin d,Bir ehrin d, Ortada: Dayallarla yaplan sava,Ortada: Dayallarla yaplan sava,

Altta:Altta: Bir kalenin dnda msr kesenBir kalenin dnda msr kesenaskerler resmedilmektedir.askerler resmedilmektedir.


23/183

ROMA SANATININ GENELROMA SANATININ GENELZELLKLERZELLKLER

Her bir ayrntnn zenli bir biimdeHer bir ayrntnn zenli bir biimdebetimlenmesi,betimlenmesi,

Resimlerdeki kahramanlarn, lkede kalpResimlerdeki kahramanlarn, lkede kalpsavaa katlmayanlar, etkileyecek biimdesavaa katlmayanlar, etkileyecek biimdeaka gsterilmesi dir.aka gsterilmesi dir.

Bylece eserin yaplmasndaki temel ama,Bylece eserin yaplmasndaki temel ama,gzellikgzellik, uyum, uyum yada etkileyicilik deilyada etkileyicilik deil,,kahramanlk destanlarnn anlatlmasdr.kahramanlk destanlarnn anlatlmasdr.

Bu resimleme yntemi, imparatorlukBu resimleme yntemi, imparatorlukgeniledike, kar karya kaldklar dinlergeniledike, kar karya kaldklar dinlerkarsnda ok etkili olmutur.karsnda ok etkili olmutur.


24/183

TEK TANRILI DNLERNDOUUNDAN SONRA, ROMA

SANATININ BU KLTRLEREETKS


25/183

Tek Tanrl dinlerin douundan sonra,slam , Hristiyan ve Buddhist inanlarnn

temelleri stnde byk kltr evresioluuyor. Roma sanat, bunlardan herbirinde ayr bir davran, ayr bir hayat vesanat slubu ile yeniden karmza kyor.


26/183

TASVR VE TEK TANRILIDNLER

Maara alarnda olduu gibi, Msr veYunan uygarlklarnda da tasvir kutsald,ona tapnlyordu. Tasvirin gc, Ge Helenizm dneminde her ne kadarzayflamaya balyorsa da, tasvire tapmaalkanl, Antik an sonlarnda ortaya

kan tarikatlar, mistik retiler ve byyoluyla kesintiye uramadan srmeolana bulabiliyordu.


27/183

nsanlk tarihinin ok uzun bir sreci iinde admadm ortaya kan Yunan sanat, zndeputperest bir kltre ait olmasna ramen, tektanrl dinler zerinde nemli bir etkiye sahip

olmutur Bugn bizim iin sadece bir sanat yapt olan

Yunan heykelleri, yapldklar dnemlerde kendikltrleri iin baka bir anlam tayorlard:Bunlar, tapnaklarda yer alan ve bellifonksiyonlar olan klt objelerdi ve Tanrheykelleriydi. Yunanl, ona Tanr varlnngrnts diye deil, kendisi diye bakyordu.


28/183

Ancak bu tr bir inann tek tanrldinlerde geerli olmas mmkn deildir.

Bu yzden ilk Tektanrl din olanYahudilikten itibaren tm tek tanrl dinlertasvire kardr.


29/183

ROMA SANATININ MUSEVLKDN ZERNDEK ETKLER

Yahudilik, tasviri aka yasaklar, TevratnTanrs, doast (akn) bir varlktr.Grnmezlie brnmtr, Yunantanrlar gibi ortaya kmaz; kendisininsureti olmad gibi, suret alan tanrlarnda amansz dmandr.


30/183

Musevi toplumlarn yasalar, putperestlie yol aarMusevi toplumlarn yasalar, putperestlie yol aarkorkusuyla, imge yapmn yasaklamt. Yine de doukorkusuyla, imge yapmn yasaklamt. Yine de doukentlerindeki musevi topluluklar sinagoglarn duvarlarnkentlerindeki musevi topluluklar sinagoglarn duvarlarnEski Ahit hikayeleriyle sslemekteydi.Eski Ahit hikayeleriyle sslemekteydi.

Bu sslemelerin amac, dier Dou dinlerinde olduuBu sslemelerin amac, dier Dou dinlerinde olduugibi, kutsal ykleri imgeletirirek insanlar dingibi, kutsal ykleri imgeletirirek insanlar dinkonusunda eitmektir.konusunda eitmektir.

Sinagog duvarlarndaki bu resimlerden bir tanesi,Sinagog duvarlarndaki bu resimlerden bir tanesi,Mezopotamyadaki DuMezopotamyadaki Du--Europos denilen kk bir RomaEuropos denilen kk bir Romagarnizonunda bulundu. (Resim 12)garnizonunda bulundu. (Resim 12)

Bu resim, byk bir sanat eseri saylmasa da, M.S. III.Bu resim, byk bir sanat eseri saylmasa da, M.S. III.Yydan kalan ilgin bir begedir.Yydan kalan ilgin bir begedir.


31/183


32/183

Resim 9Resim 9

Tevratta yeri olan, Musann kayadan su fkrtmas yksTevratta yeri olan, Musann kayadan su fkrtmas yksanlatllyor.anlatllyor.

Ama, sadece Kutsal Kitaptan bir yknn resimlenmesi deil,Ama, sadece Kutsal Kitaptan bir yknn resimlenmesi deil,Kutsal Kitapn neminin resimlerle Yahudi halkna aklanmasdr.Kutsal Kitapn neminin resimlerle Yahudi halkna aklanmasdr.

Musa, Kutsal Sandn sakland Kutsal adrn nnde ayaktaMusa, Kutsal Sandn sakland Kutsal adrn nnde ayakta

duran yksek bir figr olarak betimlenmitir.duran yksek bir figr olarak betimlenmitir. Yedi Kollu amdan da grlmektedir.Yedi Kollu amdan da grlmektedir. Sanat, her srail kabilesinin, payna den mucizeli suyu aldnSanat, her srail kabilesinin, payna den mucizeli suyu aldn

gstermek iin, her bir adrn nnde duran kk bir figre tek tekgstermek iin, her bir adrn nnde duran kk bir figre tek tekakan yedi kk dere resmetmitir.akan yedi kk dere resmetmitir.

Bu resimde geree benzer figrler izme kaygs tanmad okBu resimde geree benzer figrler izme kaygs tanmad ok

ak. nk, imgeler geree ne kadar benzerse, onlar yasaklayanak. nk, imgeler geree ne kadar benzerse, onlar yasaklayanEmre kar o kadar gnah ilemi olacakt.Emre kar o kadar gnah ilemi olacakt. Bu yzden asl ama, Tanrnn, gcn gsteren durumlarBu yzden asl ama, Tanrnn, gcn gsteren durumlar

seyirciye anmsatmakt.seyirciye anmsatmakt.


33/183

ROMA SANATININ HIRSTYANLIKROMA SANATININ HIRSTYANLIKDN ZERNDEK ETKSDN ZERNDEK ETKS

Hristiyanln douundan sonraki yzyllarda, RomaHristiyanln douundan sonraki yzyllarda, Romasanat ve Helenistik sanat, Dou imparatorluklarnn ensanat ve Helenistik sanat, Dou imparatorluklarnn enetkili olduklar blgelerde bile, onlarn sanatnn yerinietkili olduklar blgelerde bile, onlarn sanatnn yerinialmt.almt.

Msrllar hala llerini mumyalamaya devam ediyorlardMsrllar hala llerini mumyalamaya devam ediyorlardama, eski Msr usulama, eski Msr usul biraz deimiti:biraz deimiti: Eskiden lyleEskiden lylebirlikte, onun geree benzer bir imgesibirlikte, onun geree benzer bir imgesi gmlrgmlrd.d.

Roma sanatnn egemenliinden sonraRoma sanatnn egemenliinden sonra iseise,, MsrllarMsrllar

llerini ,llerini , Yunan portre sanatnn tm inceliklerini bilenYunan portre sanatnn tm inceliklerini bilensanatlarasanatlara resimletmeye baladlar.resimletmeye baladlar. Bu eserler, canl ve gereki grnmleri ile halaBu eserler, canl ve gereki grnmleri ile hala

etkileyiciliklerini korumaktadrlar.etkileyiciliklerini korumaktadrlar. (Resim 10)(Resim 10)


34/183


35/183

YOL AYRIMI ROMA VEBZANS (I. VE XIII. YY)

lk Hristiyanlar, kendilerine kar sava aan ve kandken putperestlere dman olduklar iin, MusevilikDininin putperestlere kar at sava desteklediler veTevratn putlar ykmak iin koyduu resim yasan ilk

dnmelerde benimsediler. Fakat Bizans mparatoru Konstantin, M.S.313 ylnda,Bizans mparatoru Konstantin, M.S.313 ylnda,

Hrisitiyan Kilisesini devlet iinde bir g olarak tandktanHrisitiyan Kilisesini devlet iinde bir g olarak tandktansonra, bu yeni din, dar bir evrenin dini olmaktansonra, bu yeni din, dar bir evrenin dini olmaktankp,bir devlet dini haline gelir.kp,bir devlet dini haline gelir.

Ancak kilisenin zmek zorunda olduu pek ok sorunAncak kilisenin zmek zorunda olduu pek ok sorunvardr. Bu sorunlarn zm ise, Hristiyan sanatnnvardr. Bu sorunlarn zm ise, Hristiyan sanatnnekillenmesine yol aacaktr.ekillenmesine yol aacaktr.


36/183

MMARMMAR -- 11

HHristiyanlara eziyet edildii dnemlerde, halkaristiyanlara eziyet edildii dnemlerde, halkaak tapnaklar kurulmasak tapnaklar kurulmas mmkn deildi.mmkn deildi.

Mevcut kilise ve toplant yerleri ise, kk veMevcut kilise ve toplant yerleri ise, kk ve

nemsiz yerlerdi.nemsiz yerlerdi.Yeni kurulacak tapnaklarn inasnda,Yeni kurulacak tapnaklarn inasnda, antikantik

tapnaklarn rnek alnmas uygun olmazd.tapnaklarn rnek alnmas uygun olmazd.nk bunlarnnk bunlarn ilevleri Hrisityanlk dinindeilevleri Hrisityanlk dinindekiki

tapnaklardan tmyle farklyd:tapnaklardan tmyle farklyd:Antik tapnaklarda sadece tanr heykelininAntik tapnaklarda sadece tanr heykelinin

korunduu kk bir kutsal blme bulunurdu.korunduu kk bir kutsal blme bulunurdu.


37/183

MMARMMAR--22

Hristiyan Kilisesinde ise, papazHristiyan Kilisesinde ise, papazn ayini ynettiin ayini ynettiiyksek sunak masas dnda, cemaat iin deyksek sunak masas dnda, cemaat iin debir mekan olmas gerekliydi.bir mekan olmas gerekliydi.

Bu nedenle kiliseler,Bu nedenle kiliseler, kral salonu anlamnakral salonu anlamnagelen, klasik dnemde ise, bazilka adyla anlan,gelen, klasik dnemde ise, bazilka adyla anlan,geni toplanma salonlar modeline gre yapld.geni toplanma salonlar modeline gre yapld.

Bu binalar kapal pazar yerleri ve mahkemeBu binalar kapal pazar yerleri ve mahkemesalonlar olarak kullanlyorlard.salonlar olarak kullanlyorlard.


38/183

KLSE MMARSKLSE MMARS

Bazilkalar tBazilkalar temelde geni dikdrtgenemelde geni dikdrtgenbiimli bir salonbiimli bir salon olarak yapld.olarak yapld.

SSalonun uzun kenarlarnn iki yanndaalonun uzun kenarlarnn iki yannda,,ana salondan stun dizileriyle ayrlan dahaana salondan stun dizileriyle ayrlan dahadar ve alak yan salonlardar ve alak yan salonlar vard.vard.

En dipte deEn dipte de, toplanty yneten kiinin ya, toplanty yneten kiinin yada yargcn oturduu yarm daire biimlida yargcn oturduu yarm daire biimlibir ni (apsid)bir ni (apsid) bulunuyordu.bulunuyordu.


39/183

KLSE MMARSKLSE MMARS

Hibir deiiklie uramadan gnmzeHibir deiiklie uramadan gnmzekadar ulaan bazilka rnekleri yoktur.kadar ulaan bazilka rnekleri yoktur.

Ama aradan geen 1500 yllk sre iindeAma aradan geen 1500 yllk sre iindeyaplan deiiklik ve yeniletirmelereyaplan deiiklik ve yeniletirmelerekarn, bu yaplarn ilk grnmleri zerinekarn, bu yaplarn ilk grnmleri zerinegenel bir fikir edingenel bir fikir edinmek mmkn olabilir.mek mmkn olabilir.

(RESM)(RESM)


40/183


41/183

HEYKELHEYKEL SANATISANATI

Bazilkalarn nasl yaplaca sorunu zldktenBazilkalarn nasl yaplaca sorunu zldktensonra, bunlarn iinin nasl sslenecei sorunusonra, bunlarn iinin nasl sslenecei sorunuortaya kt.ortaya kt.

Bu ssleme meselesiBu ssleme meselesi, imgenin dindeki kullanm, imgenin dindeki kullanmsorunusorunununu yenidenyeniden gndeme getirdi ve iddetligndeme getirdi ve iddetlitartmalar yeniden balad.tartmalar yeniden balad.

Hristiyanlarn hemen hemen tm bir tekHristiyanlarn hemen hemen tm bir tek

noktada anlayordu: Tanrnn evinde, Kutsalnoktada anlayordu: Tanrnn evinde, KutsalKitapn sulad oyma resimlere ve dinsizlerinKitapn sulad oyma resimlere ve dinsizlerinputlarna benzeyen heykelputlarna benzeyen heykellere asla yerlere asla yerverilmemeliydi.verilmemeliydi.


42/183

HEYKELHEYKEL SANATISANATI

nk daha yeni Hristiyan olmu putperestlernk daha yeni Hristiyan olmu putperestler,,kiliselerde bu tr heykelleri grrlersekiliselerde bu tr heykelleri grrlerse eskieskiinanlarinanlarnn etkisiyle bu heykelleri tapnmann etkisiyle bu heykelleri tapnmanesnesi haline getirebilirlerdi.nesnesi haline getirebilirlerdi.

Byle bir durumda,Byle bir durumda, Fidiasn bir heykeli naslFidiasn bir heykeli naslZeusun yerine geiyorsa,Zeusun yerine geiyorsa, Bazilkadaki birBazilkadaki birheykelheykel de Tanrnn yerine geebilde Tanrnn yerine geebilirdi.irdi.

BuBu noktadan bakldnda,noktadan bakldnda, HristiyanlkHristiyanlkkltrnde heykel sanatnnkltrnde heykel sanatnn neden gelimediineden gelimediianlalmaktadr.anlalmaktadr.


43/183

RESMRESM SANATI 1SANATI 1

Hristiyanlarn hemen hemen hepsi, heykel konusundaHristiyanlarn hemen hemen hepsi, heykel konusundahemfikirken, resim iin fark dncelere sahiphemfikirken, resim iin fark dncelere sahipolmulardr.olmulardr.

Resim sanat, Tevratn grnmez Tanr dncesindenResim sanat, Tevratn grnmez Tanr dncesinden

bir trl syrlmayan bir ksm Hristiyanlarn sertbir trl syrlmayan bir ksm Hristiyanlarn serttepkisiyle karlar ve Hristiyan dnyasn, resimdentepkisiyle karlar ve Hristiyan dnyasn, resimdenyana olanlarla (ikonogrofi) ona kar kanlar (ikonoklast)yana olanlarla (ikonogrofi) ona kar kanlar (ikonoklast)eklinde ikiye blen kanl bir resim kavgas balareklinde ikiye blen kanl bir resim kavgas balar

Halk arasnda kklemi olan Putperestliin VI. YzyldaHalk arasnda kklemi olan Putperestliin VI. Yzylda

Hrstiyanla szmaya balamas, bu kavgann IX. YzylaHrstiyanla szmaya balamas, bu kavgann IX. Yzylakadar srmesine yol amtr.kadar srmesine yol amtr.


44/183

KONOGRAFLAR

mparatorluun Bat Latin blgelerinde kabulmparatorluun Bat Latin blgelerinde kabuledilen gre gre, resimler cemaate eitimleedilen gre gre, resimler cemaate eitimleverilen bilgilerin anmsanmasnda ve kutsalverilen bilgilerin anmsanmasnda ve kutsalolaylarn aklda kalmasna yardmc ololaylarn aklda kalmasna yardmc olurlar. Buurlar. Bunedenle de yararldrlar.nedenle de yararldrlar.

Bu dncenin en nemli temsilcisi,Bu dncenin en nemli temsilcisi,VI. YzylnVI. Yzylnsonlarnda yaam olan Papa Gregoriussonlarnda yaam olan Papa GregoriusMagnusMagnusdur.dur.

Papa,Papa,yyazlar okuma yazma bilenler iin ne ise,azlar okuma yazma bilenler iin ne ise,resimler de okuma yazma bilmeyenler iin aynresimler de okuma yazma bilmeyenler iin ayneydir demitir.eydir demitir.


45/183

Ancak bu inanca ramen, resme verilen izinAncak bu inanca ramen, resme verilen izinolduka snrl olmutur.olduka snrl olmutur.

Eer Gregoriusun sylemiEer Gregoriusun sylemi izlenecekse, resmiizlenecekse, resmiyaplanyaplan yk olabildiince ak ve basityk olabildiince ak ve basitanlatlmal, dikkati kutsal amalardan bakaanlatlmal, dikkati kutsal amalardan bakaynlere kaydracak her trl ayrntdanynlere kaydracak her trl ayrntdankanlmalkanlmaldr.dr.

Bu nedenle, sanatlar ilk dnemlerde RomaBu nedenle, sanatlar ilk dnemlerde Roma

sanatyla gelien anlatm yntemlerinisanatyla gelien anlatm yntemlerinisrdrmlerse de, zamanlasrdrmlerse de, zamanla asl nemli olanasl nemli olanilke zerinde younlamaya balailke zerinde younlamaya balamlardr.mlardr.(Resim)(Resim)


46/183


47/183

Resim 18Resim 18

sann e, ekmek ve iki balkla, be binsann e, ekmek ve iki balkla, be binkiinin karnn doyurduunu anlatan birkiinin karnn doyurduunu anlatan bir

ncil yksn imgeletirmektedir.ncil yksn imgeletirmektedir. Hellen sanatndan olduka farkl olan buHellen sanatndan olduka farkl olan bu

resim, bir mozayiktir. Yani, canl veresim, bir mozayiktir. Yani, canl ve

youn renkli ta ve cam paralar ileyoun renkli ta ve cam paralar ileyaplm ve kaplandklar kiliselerin iineyaplm ve kaplandklar kiliselerin iinearbal bir ihtiam vermitir.arbal bir ihtiam vermitir.


48/183

Resim 18

Resmedilen sahneResmedilen sahne ciddi bir tren havasndadr.ciddi bir tren havasndadr. Sanat iin anlatlmas gereken, sadeceSanat iin anlatlmas gereken, sadece

Filistinde birka yzyl nce meydana gelmiFilistinde birka yzyl nce meydana gelmigarip bir mucizenin resme dklmesi deildir.garip bir mucizenin resme dklmesi deildir.

Bu resim ayn zamanda, sann kilisedekiBu resim ayn zamanda, sann kilisedekisomutlam gcnnsomutlam gcnn dede simgesidir. Bu yzdensimgesidir. Bu yzdende sa, dorudan seyirciye bakar. sannde sa, dorudan seyirciye bakar. sann

aln gidermek istedii kimse, seyircidir.aln gidermek istedii kimse, seyircidir.Ancak resimde herhangi bir gerekilik veAncak resimde herhangi bir gerekilik ve

doallk iddiasnn olmad da aktr.doallk iddiasnn olmad da aktr.


49/183

Resim 18Resim 18

yknn anlatm biimi, izleyiciye kutsal bir eylerdenyknn anlatm biimi, izleyiciye kutsal bir eylerdensz edildiinisz edildiini hissettirmektedir:hissettirmektedir:

Altn renkli cam paracklaryla rl fonun ortasnda,Altn renkli cam paracklaryla rl fonun ortasnda,sann hareketsiz ve sakin figr yer almaktadr.sann hareketsiz ve sakin figr yer almaktadr.

sa yine bilinen sakall imgesi ile deil, ilk Hristiyanlarnsa yine bilinen sakall imgesi ile deil, ilk Hristiyanlarnhayalinde yaayan uzun sal gen sadr.hayalinde yaayan uzun sal gen sadr.

stnde mor bir cppe var. Kollarn iki yana am,stnde mor bir cppe var. Kollarn iki yana am,mucizenin gereklemesi iin ona ekmek ve balklarmucizenin gereklemesi iin ona ekmek ve balklarsunan her iki yanndaki havariyi takdis esunan her iki yanndaki havariyi takdis etmektedir.tmektedir.

Havariler yiyecekleri, o zamanlar kullarn efendilerineHavariler yiyecekleri, o zamanlar kullarn efendilerinevergi verileri gibi, rtk elle ververgi verileri gibi, rtk elle vermektedirler.mektedirler.


50/183

Resim 18Resim 18

Bu tr bir resim, Yunan sanatnn gururu olan ve RomaBu tr bir resim, Yunan sanatnn gururu olan ve Romaana dekana dek srarla sren hareket ve ifade ustalndansrarla sren hareket ve ifade ustalndanhibir iz tamazhibir iz tamaz..

Ama yine de sanat, Yunan sanatn ok iyi biliyorAma yine de sanat, Yunan sanatn ok iyi biliyor

olmaldr ve resim bu sanatn etkilerini tamaktadr:olmaldr ve resim bu sanatn etkilerini tamaktadr: nk sanat, tpk Yunan eserlerinde olduu gibi, birnk sanat, tpk Yunan eserlerinde olduu gibi, bir

pelerinin vcudun eklemlerini de grnr kalabilecekpelerinin vcudun eklemlerini de grnr kalabilecekekilde, nasl vcudu sarabileceinin farkndadr.ekilde, nasl vcudu sarabileceinin farkndadr.

Tenin ve kayalarn renklerini ifade etmek iin,Tenin ve kayalarn renklerini ifade etmek iin,mozayiindeki farkl tonlardaki talar nasl kartrmasmozayiindeki farkl tonlardaki talar nasl kartrmasgerektiinin de farkndadr.gerektiinin de farkndadr.


51/183

Resim 18

Yerdeki glgeleri gsterebilmektedirYerdeki glgeleri gsterebilmektedir..

PPerspektif ksaltmn gsterilmesinde hierspektif ksaltmn gsterilmesinde hi

zorlanmamtr.zorlanmamtr. MozayiinMozayiin biraz ilkel grnmesininbiraz ilkel grnmesinin

nedeni, sanatnn yalnlk isteinedeni, sanatnn yalnlk istei ileileilgilidir.ilgilidir.


52/183

Resim Sanat -1

Resim sanatna ikonograflarn koyduu,Resim sanatna ikonograflarn koyduu,konunun ak bir ekilde anlalr olmas art,konunun ak bir ekilde anlalr olmas art,MsrllarMsrllar dneminde de uygulanan resimdneminde de uygulanan resimsanatndasanatnda tm objelerinin betimlenmesindetm objelerinin betimlenmesinde

anlalabilirlik kuraln yeniden gndemeanlalabilirlik kuraln yeniden gndemegetirmitir.getirmitir.Ama sanatlarAma sanatlar bu kez,bu kez, ilkelilkel MsrMsrsanatnsanatnnn basitbasit

yntemleriyntemlerinini deil, Yunan resminin gelimideil, Yunan resminin gelimiyntemleriyntemlerini kullanmlardr.ni kullanmlardr.

Bylece OrtaaBylece Ortaann Hristiyan sanat, ilkelHristiyan sanat, ilkelyntemler ile gelitirilmi yntemlerin garip biryntemler ile gelitirilmi yntemlerin garip birkarmkarm niteliine brnmtr.niteliine brnmtr.


53/183

Resim SanatResim Sanat 22

M.. 500 dolaynda Yunanistanda balayan doannM.. 500 dolaynda Yunanistanda balayan doanngzlemlenmesi, M.S.500 dolaynda yeniden rafagzlemlenmesi, M.S.500 dolaynda yeniden rafakaldrlmtr.kaldrlmtr.

Sanatlar artk kendi anlatm yntemlerini gerekleSanatlar artk kendi anlatm yntemlerini gereklekarlatrmamaya baladlar.karlatrmamaya baladlar.

Bir vcudu betimlemek iin artk herhangi bir aratrmayaBir vcudu betimlemek iin artk herhangi bir aratrmayagiriilmiyordu. Ama daha nce yaplm bulular da hibirgiriilmiyordu. Ama daha nce yaplm bulular da hibirzaman kaybolup gitmedi.zaman kaybolup gitmedi.

Yunan veYunan ve RRoma sanat ayakta duran, oturan, eilmi yaoma sanat ayakta duran, oturan, eilmi yada der durumdaki koskoca bir figr daarcda der durumdaki koskoca bir figr daarc

brakmt. Bu figrlerin tmbrakmt. Bu figrlerin tm,, bir ykbir yk anlatmndaanlatmndayararl olabilirdi. Bu nedenle bunlar srekli olarak kopyayararl olabilirdi. Bu nedenle bunlar srekli olarak kopyaedilip hi eskimeyen konularda kullanldlar. Ama artkedilip hi eskimeyen konularda kullanldlar. Ama artkkullanm amalarkullanm amalar tmyle farklyd.tmyle farklyd.


54/183

KONOKLASTLAR (putkrclar)KONOKLASTLAR (putkrclar)

DDinsel amalarla yaplm tm imgelere,insel amalarla yaplm tm imgelere,yani suretlere karyani suretlere kar olanlara verilen isimdir.olanlara verilen isimdir.

Dou Roma mparatorluu (Bizans)nunDou Roma mparatorluu (Bizans)nunresim sanatna yaklamn ifade eder.resim sanatna yaklamn ifade eder.


55/183

V. YYA KADAR HIRSTYANTOPLUMU

Hristiyanlk devlet dini haline geldikten sonra, putperest kitleler deHristiyanlar arasna karr ve bylece tasvire tapma geleneiHristiyanlk iinde de canlanmaya balar. Bu sre V. Yya kadardevam eder.

Bu dneme kadar, sann tasvirini grenler kendisini grdklerineinanrlar ve tasvir, resim olmaktan karak tapnlan bir kltnesnesi haline gelir.

Yaralarndan kan, gzlerinden ya akan aziz ikonlarnn ykleri, halkarasnda azdan aza dolamaya balar.

Resimlerin canlandna ylesine inanlr ki, artk 787de zniktetoplanan II. Konsil, aziz resimlerinin mucize gsterebileceklerini veifa salayabileceklerini onaylar.

Mahkemelerde ikon nnde yemin edilir; vaftiz babas olarak seilenaziz resimlerinin nnde dinsel trenler yaplr.


56/183

Bu gelimeler baz Hristiyanlar endielendirir veresme kar direniler giderek artar.

Sonuta Dou Roma mparatorluu (Bizans),Dou Roma mparatorluu (Bizans),Batdaki Latin Papay yadsr.Batdaki Latin Papay yadsr.

Devam eden srete, ikonoklastlardan oluanDevam eden srete, ikonoklastlardan oluanDou Kilisesine mensup gurup, 745 ylndaDou Kilisesine mensup gurup, 745 ylndakilisede st dzeye ykselir ve ardndan dakilisede st dzeye ykselir ve ardndan da herhereit dinsel sanat yasaklaeit dinsel sanat yasaklar.r.

Klt resimler nnde dinsel trenler yapmakyasaklanr ve var olan resimler de kiliselerdenuzaklatrlr.


57/183

Ksa bir sre kesintiye urayan resimyasa 843e kadar devam eder.

Bu dnemde Hristiyan dnyasnda insantasviri ortadan kalkar ve sembol anlamtayan bitki ve aa resimleri ile ha ,kandil vb iaretlerle yetinilir.


58/183

YENDEN KONOGRAFLAR

Putperest gelenek ve Tevrat arasndabalayan resim tartmasnnHristiyanlktaki sava, Hristiyanln

grnmezlikten syrlp ortaya kan Tanranlay iinde bir sonuca balanmtr:Antik kltrn mirasn tayan Roma

topraklar zerinde gelien Hristiyanlkdini, Yahudiliin aksine, z itibariyle surettasvirciliine ak bir dindir:


59/183

Geri Hristiyanlarn Tanrs da doa-stbir varlktr ama Hristiyanlar Onun, insanaolan sevgisi yznden yeryzne indiineve Mesihin kiiliinde insan suretinegirerek grnmezlikten syrldnainanrlar.

Yani Hristiyanlarn Tanrs, dier tek tanrldinlerde olduu grnmez deildir.


60/183

Tanry insan bedeninin eti ve kemiiylekabul eden bu dnce, Hristiyanlnsuret tasvirciliini benimsemesini salar.

Bu dnceye bal olarak, resim yasa843 ylnda bir daha tekrarlamamak zerekaldrlmtr.

Yasan kalkmasnn ardndan, ksa birsre iinde Hristiyan sanat doar.


61/183

konograflar arasndan kan bukonograflar arasndan kan budncenin yandalar, bir baka ikonografdncenin yandalar, bir baka ikonografgurubun temsilcisi olan Papa Gregoriusungurubun temsilcisi olan Papa Gregoriusundncelerindncelerinin de tesine gemilerdir.in de tesine gemilerdir.

nk bu yeni gurup iinnk bu yeni gurup iin imgelerimgeler PapaPapaGregoriusun savunduu gibiGregoriusun savunduu gibi sadecesadece

yararl deil, ayn zamanda da kutsaldlaryararl deil, ayn zamanda da kutsaldlar.. Bu inan ve iddialarn yle savunurlar:Bu inan ve iddialarn yle savunurlar:


62/183

Eer Tanr, lmllerin gzlerine insanbiiminde ve sa olarak grnmek istediyse, ozaman neden kendini ayn zamanda grsel

imgelerde de gstermek istemesin? Biz imgelereputa taparlarn yapt gibi imge olaraktapmyoruz; biz o imgeler araclyla imgelerintesindeki Tanrya ve Azizlerine tapyoruz.

Bu dnce, grsel imgeleri, Tanrnn birergrnts haline getirmektedir ve o yzden deikonograflar iin kutsallatrmaktadr.


63/183

Resim yasann kaldrlmasna ve imgelerinkutsal bir anlam kazanmasna yol aan budnce, sanat tarihi asndan byk bir nemtamaktadr:

Bu dnceyle birlikte, Hristiyanlk, Yahudiliinuydusu olmaktan kar ve Yunan Latinkltryle barr.

Putperestlik inancysa, halk arasnda devameden kalntlarna ramen, artk Hristiyanlkiin, korkulacak bir tehlike olmaktan kar.


64/183

mgelerin kutsal saylmas, resimmgelerin kutsal saylmas, resimsanatnda iki nemli sonuca yol amtr:sanatnda iki nemli sonuca yol amtr:11-- Bizans Kilisesi, kutsal imgeler yapanBizans Kilisesi, kutsal imgeler yapan

ressamdan eski rneklere sk skya balressamdan eski rneklere sk skya balkalmakalmasnsn isteister ve bylecer ve bylece kumankumankvrmlanmas, yzler ve jestlerle ilgilikvrmlanmas, yzler ve jestlerle ilgilirneklerde Yunan sanatnn gelitirdii ilkerneklerde Yunan sanatnn gelitirdii ilkeve becerilerin korunmasve becerilerin korunmas salanm olur.salanm olur.(Resim 19)(Resim 19)


65/183


66/183

Resim 19Resim 19

Meryem Anay betimleyen bu resim, YunanMeryem Anay betimleyen bu resim, Yunansanatnn baar dzeyinden olduka uzak birsanatnn baar dzeyinden olduka uzak birniteliktedir.niteliktedir.

Ama yine de, kuman vcudu sarmalay, diz veAma yine de, kuman vcudu sarmalay, diz vedirseklerden alm, glgelerin gsterilmesi,dirseklerden alm, glgelerin gsterilmesi,yzn ve ellerin hacimlendirilmesi ve hattayzn ve ellerin hacimlendirilmesi ve hattaMeryemin tahtnn eimli izgisi, Yunan veMeryemin tahtnn eimli izgisi, Yunan veHelenistik resim sanatnnHelenistik resim sanatnn izlerini tamaktadr.izlerini tamaktadr.

Demek ki, Bizans sanat, belirli bir katlaDemek ki, Bizans sanat, belirli bir katlaramen, doaya , sonraki dnemlerin Batramen, doaya , sonraki dnemlerin Batsanatndan daha yakn kalmtr.sanatndan daha yakn kalmtr.


67/183

22-- GGelenein srdrlmesi konusunda var olanelenein srdrlmesi konusunda var olanbask ve sa ile Meryemin imgeletirilmesine izinbask ve sa ile Meryemin imgeletirilmesine izinverilmi olanverilmi olan snrl yntemlere bal kalmasnrl yntemlere bal kalma

zorunluluuzorunluluu,, zamanlazamanla Bizansl sanatlarn kiiselBizansl sanatlarn kiiselyeteneklerini gelitirmelerinyeteneklerini gelitirmelerini zorlatrmtr.i zorlatrmtr.

Bu gelimeler gstermektedir ki, resim yasaBu gelimeler gstermektedir ki, resim yasakonusundaki tartmalar sonucunda gelinenkonusundaki tartmalar sonucunda gelinen

uzlama noktasnda, Bizansllar gelenee uyumuzlama noktasnda, Bizansllar gelenee uyumkonusunda, Msrllar gibi kat bir tutumkonusunda, Msrllar gibi kat bir tutumierisinde yer almak zorunda kalmlardr.ierisinde yer almak zorunda kalmlardr.


68/183

YYineine dede YYunanunan sanatlarnnsanatlarnn OrtaadaOrtaadaBalkanlardaBalkanlarda veyaveya talyadatalyada braktklarbraktklarmozayikleremozayiklere bakbaklrsa,lrsa, DouDou RomaRoma

(Bizans(Bizans)) mpararoluumpararoluunun,nun, eskieski doudousanatnnsanatnn grkeminigrkemini veve yceliini,yceliini, sannsannnn veve gcngcn gstermekgstermek iiniin kullankullandd

grlrgrlr..


69/183

SicilyadaSicilyada bululanbululan MontrealeMontreale katedralininkatedralinin11901190 ylndanylndan nce,nce, BizanslBizansl sanatlarsanatlartarafndantarafndan sslenensslenen apsidapsid blm,blm, bubu

sanatnsanatn nene kadarkadar arpcarpc olabileceiolabileceihakkndahakknda birbir fikirfikir vermektedirvermektedir.. (Resim(Resim 22))..


70/183


71/183

BizanslBizansl sanatlarsanatlar kendikendi geleneklerinegeleneklerine zenlezenlebalbal kalmlardrkalmlardr..

KaterdraldeKaterdralde birbir arayaaraya gelengelen inaninanllarllar kendilerini,kendilerini,

EvreninEvrenin HakimiHakimi olarakolarak betimlenmibetimlenmi veve sasa elielitakdirtakdir iiniin kalkmkalkm sannsann grkemligrkemli birbir figrylefigrylekarkar karyakarya bulubulurlardrlard..AlttaAltta ise,ise, birbir imparatorieimparatoriegibigibi tahttatahtta oturan,oturan, ikiiki baba meleinmelein veve yceyce birbir

AzizAziz topluluununtopluluunun evrelediievreledii MeryemMeryem AnayAnaygrrlerdigrrlerdi..


72/183

BUDDHIZMVE

ROMA SANATININ BUDZMZERNDEK ETKS


73/183

1- BUDDHZM Buddhizm znde tasvire ak bir dindir. Budistler iin Buda, insanlara kurtulu yolunu gsteren

bir retici ve bir kurtarcdr. Yalnz gtleriyle deilyaamyla da insanlara rnek olmutur.

Bu yzden Hindistanda, Buddhann kiilii ve yaamzerine eitici ve uyarc trl ykler anlatlrd.

Bu yzden, Buddhay rnek alan ve onun yolundangiderek aydnla kavumak isteyen Buddhistler, onu veonun yaamn her zaman gz nnde tutabilmek iin

heykellerini yapmak ve yaam yklerini tapnaklardaresimle anlatmak zorunluluunu duymulardr.


74/183

BUDDHANIN RETS

Budhann retisinde hayatn kayna vez evrensel acdr. Bu dnyada her ey,eninde sonunda acya dnecektir.

Ac, dnyaya gelmekle baladna gre,daha yaarken dnya balarndankurtulmaya almak gerekir.

Bunu salayacak tek yol meditasyondur.


75/183

MEDTASYON Meditasyon, dnya balarndan syrlarak, ona uzaktan

bakmak, dnyay seyretmek demektir. Tutkularndan bir bir syrlarak nefsini ve dnyay yenen

kii, meditasyonun son aamasna ular; burada isteklerve irade susar; dnya kaytszlk iine batar.

Buddhistin ulat bu son aama Nirvanadr. Nirvana, yok olutur. Ancak bu yok olu, karanlk bir son

deil, lmszle kavumak; nefsini yenen insannyeni bir hayat bulmas anlamna gelir.

Buddhistler, Nirvanaya ulatklarnda her trl sevin veacnn tesinde huzur ve mutlulua kavuacaklarna

inanrlar. Buddha, doa olmann korkun, fakat doaya uzaktan

bakmann (seyretmenin) o lde gzel olduunusylerken bu inanc dile getirir.

ROMA SANATININ BUDZME


76/183

ROMA SANATININ BUDZMEETKS (1)

Asya eski uygarlklarn beiidir. Dou uygarlklar,Hellenizm ile Byk skender zamannda karlamtr.

skenderin kurduu dnya imparatorluu iinde Yunan

dncesiyle karlanca, nasya, Orta Dou ve ransanatlar yeni bir hayata kavuma olana bulmulard.

Fakat byk deiiklik Yunan formunun Hindistan ,Afganistan ve inde Buddhizmin buyruunagirmesinden sonra oluyor. Bylece Yunan sanat formu(biimi dili) Budhizm ve Maniheizm yoluyla Asyayayaylarak byk sanat geleneklerine kaynakoluturmutur.


77/183

LK BUDDHA HEYKELLER

Yunan sanat, Buddhizmle karlatnda,aslnda kendi zne yabanc bir inandnyasna girer ve bylece Buddhizm

iinde, biim deitirmi bir Yunan sanatdoar: Greko- Budhist Sanat.


78/183

GREKO-BUDDHST SANAT Bu sanatn ana temas Buddhadr.Yunan sanat formunun etkisiyle yaplm olan

ve Afganistana . S. IV.yyda ortaya kan ilkBuddha heykelleri, tpk erken sa heykellerigibi, Apollon heykellerinin bir kopyasdr.(Resim)

Ancak, Yunan sanat, en yksek deerleri

gzel form (biim) iinde somutlatrmtr;Apollon klna giren Buddha ise, sadecegzel deildir; ayn zamanda bilgeliinsemboldr.


79/183

Resim 10

Resim 10, ipirolu, s: 30


80/183

aa--Hint Sanatna EtkisiHint Sanatna Etkisi

Buddhizmin etkisindeki Hindistanda da, barl birBuddhizmin etkisindeki Hindistanda da, barl birfethi ve Budann yksn betimlemek isteyenfethi ve Budann yksn betimlemek isteyensanatlar, kahramanlarn, Roma tarz ykselletirmesanatlar, kahramanlarn, Roma tarz ykselletirmeyoluyla yceltmeyi benimsemilerdir.yoluyla yceltmeyi benimsemilerdir.

Hindistanda da heykel sanat, daha lkeye HelenistikHindistanda da heykel sanat, daha lkeye Helenistiksanatn etkileri ulamadan ok nce yeermeyesanatn etkileri ulamadan ok nce yeermeyebalamt. Ancakbalamt. Ancak Buda figr kabartmalar ,Buda figr kabartmalar , ilk kez birilk kez birsnr blgesi olan Gandharadasnr blgesi olan Gandharada grld.grld.

Daha sonralar Buddhist sanat iin bir model oluturanDaha sonralar Buddhist sanat iin bir model oluturan

bubu kabartmalarda byk vazgei ad verilenkabartmalarda byk vazgei ad verilen BudaBudaefsanesinden bir blm betimlenefsanesinden bir blm betimlenmektedir:mektedir: (Resim 11)(Resim 11)


81/183


82/183

Resim 11Resim 11

Gen prens Gautama (Buda), inzivaya ekilmekGen prens Gautama (Buda), inzivaya ekilmekzere gizlice, anne ve babasnn sarayndanzere gizlice, anne ve babasnn sarayndanayrlr. Ksra Kanthakadan, kendisini son kezayrlr. Ksra Kanthakadan, kendisini son keztamasn ister. Eer Kanthaka onu son keztamasn ister. Eer Kanthaka onu son keztarsa, Buda olabilecektir ve bylece Tanrlarntarsa, Buda olabilecektir ve bylece Tanrlarnve insanlarn dnyasn kurtaracaktr. Eerve insanlarn dnyasn kurtaracaktr. Eerksrak Kanthaka kinese veya yalnzca ayaklarnksrak Kanthaka kinese veya yalnzca ayaklarnyere vurup grlt etse, btn kent uyanacakyere vurup grlt etse, btn kent uyanacak

ve prensin yola kt anlalacaktr. Bu nedenleve prensin yola kt anlalacaktr. Bu nedenletanrlar, atn sesini boarlar ve adm att hertanrlar, atn sesini boarlar ve adm att heryerde ayaklarnn altna ellerini koyarlar.yerde ayaklarnn altna ellerini koyarlar.


83/183

Yunan ve Roman sanatnda, tanrlar veYunan ve Roman sanatnda, tanrlar vekahramanlar gzel bir biimdekahramanlar gzel bir biimdegrntlenirdi.grntlenirdi.

Hintliler de, kendi kurtarclarnn birHintliler de, kendi kurtarclarnn birimgesini yaratmada bu sanattanimgesini yaratmada bu sanattanetkilenmilerdir.etkilenmilerdir.

Budann derin bir skunet ifadesi tayanBudann derin bir skunet ifadesi tayanilk heykelelri deilk heykelelri de ineine Gandhara snrGandhara snrblgesinde yaplmtr. (Resim 12)blgesinde yaplmtr. (Resim 12)


84/183

b in Sanatna Etkisi


85/183

b-in Sanatna Etkisi1- Buddizm ncesinde in Sanat

Dinin sanat zerindeki etkisi inde daha glolmutur.

in sanatnn balangcna dair bilgilerimiz ok

azdr. Bilinen sadece inlilerin ok eskitarihlerden beri bronz dkm sanatnda uzmanolduklar ve eski tapnaklarda kullanlan bazbronz kaplarn, M.. birinci bine veya daha da

ncesine ait olduudur. Ancak inin resim veheykel sanatna ait bilgilerimiz bu kadar eskiyeuzanmyor.


86/183

sann douundan hemen nce ve onuizleyen ilk yzyllarda inliler, biraz daMsrllarnkini andran cenaze trenleri

yapmlar ve Msr mahzen mezarlarndaolduu gibi o zamanlara ait yaam vealkanlklarn yanstan canl sahneler

brakmlardr.


87/183

Sanatta ine zg saydmz eylerin ou, odnemlerde oktan gelimitir.

inli sanatlar Msrllarn yapt gibi, kat vekeli biimlerini deil, erileri tercih ediyorlard.

inli bir sanat zplayarak dans eden bir atbetimlemek zorunda kalnca, bir sryuvarlatlm biimi birbirine uydurmaklaurard.

Ayn ey in heykel sanatnda da grlr. Buheykeller katlklarndan ve kararllklarndanhibir ey yitirmeden sanki hep bklyor,dnyor gibi grlrler. (Resim 6).


88/183


89/183

Baz byk in blgelerinin de, Papa GregoriusMagnusun sanat grne benzer bir grteolduklar anlalmaktadr: Bunlar da sanat,

gemiin byk erdemlilik rneklerini halkaanmsatmak iin bir ara olarak grmlerdir.

Gnmze kadar ulam en eski resimli inrulo kitaplarndan birisi, Konfys ruhuna

uygun yazlm ve kadn erdemliliine ilikin nlrneklerden oluan bir koleksiyondur. (Resim 7)


90/183


91/183

Resim 7

Resimde karsn haksz yere sulayan birkoca tasvir edilmitir.

Resim, inli ustann hareketi betimlemesanatn iyi bildiini gstermektedir.

Katlktan eser tamayan yaptta, dalgalizgilerin yelenmesi tm resme bir

hareket duygusu vermitir.

2- Buddizm Etkisinde in


92/183

2- Buddizm Etkisinde inSanat

Greko Buddhist sanatn X. Yzyldansonra yaratcln yitirmeden srd veyeni bir geliime yol at tek yer Uzak

Dou olmutur. in resim sanatnda bununen gzel rneklerini buluyoruz.

inde, Buda evresindeki rahiplerin ve

ilekelerin genellikle geree olaanstbenzeyen heykelleri yaplmtr. (resim 8)


93/183


94/183

Resim 8

Kulaklarn, dudaklarn veya yanaklarnbiiminde yine yuvarlak izgiler gzearpmaktadr ancak bunlar asl formu

bozmazlar, sadece onlar birbirinekaynatrrlar.

Bu eserdeki her unsurun btnn

uyumuna hizmet ettii grlmektedir.


95/183

Budizm in sanatnda sadece yeni konulargndeme getirmekle kalmam, resme de yenibir yaklam getirmitir.

Bu yaklam sanatnn baarsna ynelik derinbir saygdr.

Bylesi bir sayg, Rnesansa kadar ne eskiYunanistanda ne de Avrupada grlmtr.

inliler, ressam da esinlenmi ozanla ayndzeye koyarak, resim sanatn aalk bir isaymayan ilk halk olmutur.


96/183

Uzak Dou bilgeliinin , Buddhizm yoluyabenimsedii hayat slubu (dnyadan ekilme,meditasyon , evren ve doayla uyumu bir

denge kurma abalar) in resim sanatnnikonografisini ve slubunu saptayan temelilkeleri vermektedir.

Meditasyon, ayn kutsal gerei saatlerce

dnp uzun uzun zihinde tartmak ve sonundazihindeki bir fikirde sabitleip bunu her ynyleirdelemektir.


97/183

Bu noktada in sanat, hem slam sanatndan hem deBat Hristiyan sanatndan da farkl bir davrantandomutur.

Ne slam sanat gibi doadan kaar ne de Bat Hristiyan

sanat gibi onunla srekli bir savama geer. inli doay snlan bir ana kuca olarak grr ve

onunla uyumlu bir denge kurmaya alr. in manzara ressaml, insann nefsini silerek evrensel

dolamdan koptuu ve doay seyrettii bir

meditasyonun rndr. Bu resimlere bakanlar da bylebir meditasyona arr.


98/183

Bu durumda kendilerini dine adam inli sanatlar,belirli bir dersi retme ya da sadece ssleme amacyladeil, derin dnme iin malzeme salama amacylasularn, dalarn ya da doann resimlerini yapmayabalamlardr.

Bu sanatlarn ipek rulolar zerine yaptklar resimler,deerli kutularda sakl tutulur ve ancak artk hi direngstermeyen bir ruh dinginlii annda, sanki bir iir kitabalp gzel bir dize tekrar tekrar okunuyormuasna,

baklp derin dnceye dalmak iin karlrd. te, XII. Ve XIII. Yylarn en stn manzara resimlerinin

ardndaki ama budur. (Resim 9)


99/183

Resim 9


100/183

inli sanatlar, yaptlarn, doay deil, nl ustalarnyaptlarn inceleyerek, tuhaf bir meditasyon vekonsantrasyon (younlama) yntemiyle ortayakarrlard:

Meditasyon yntemi ile, ilk nce, am aac nasl

boyanmal , kayalar nasl boyanmal? bulutlar naslboyanmal gibi teknikleri renirler, bu tekniklere tamolarak egemen olduktan sonra da yolculua kp,manzarann ruhunu kavramak iin doann gzelliklerinnde derin dnceye dalarlard. Evlerinedndklerinde de, zihinlerinde kalan am aalarnn,kayalarn, bulutlarn grnmlerini bir araya getirip,manzarann ruhunu yeniden oluturmaya alrlard.


101/183

Onlar iin teknik anlamda nemli olan ey, frave mrekkep kullanmnda rahat bir ustalaulamaktr.

ounlukla ayn ipek rulo stne hem bir iki dizeiir yazarlar hem de resim yaparlard.

Bu nedenle, inliler iin resimlerde ayrnt arayp,onu gereklikle karlatrmak ocuka birurat; nemli olan, resimde sanatnncokusunun grlebilen izlerini bulmaktr.(Resim 10)


102/183

R i 10


103/183

Resim 10

Meditasyon younlamas ile bu tepelerkarsnda sanatnn duymu olabileceikorku dolu hayranl hissedebilmek,

inlilerin sanatta en ok neye deerverdiklerini aklamakta yeterli olacaktr.


104/183

Ayn ekilde resim 11de de, sanatnnbasit bir konuyu nasl bir sabrlagzlemledii ve konuyu ilemesindeki

rahatlk ve ustalk gzlenmektedir:


105/183

R i 11


106/183

Resim 11

Bu resimde bir kez daha, inli sanatlarn zariferilerden holandklar ve hareket etkisivermek iin bu izgilerden nasl yararlandklargrlmektedir.

Figrler belirgindir. Simetrik bir kalp iinde yaplm gibi deiller.Ayn zamanda ran minyatrlerindeki gibi dzenli

bir ekilde de datlmamlar.Ancak yine de figrlerin kusursuz bir dengeye

sahip olduu grlmektedir.


107/183

in sanat hep bu dorultuda gelimitir. Bu sanatta, znel yaantlara, istek ve iradeye yer

yoktur. Bu yzden gelimesinde byk atlmlar vedalgalanmalar da olmamtr.

inlinin tm abas, gelenei srdrmektir. in sanatnn lirik ve empresyonist anlatm, anlk bir

grnm dondurmadan yakalama abas ve sonsuzlukiindeki derinlii aktarmaya alan atmosfer ve kressaml, ok az deierek kuaktan kuaa aktarlan

belli rneklere bal kalmtr. Sanatc bu rneklerin kalplarn krmay deil, bunlarn

iinde kalarak ustala ulamay ister. (Resim 12)


108/183


109/183

Bu snrlama, bir yanyla hayranlk verici bir zellik iken,bir yanyla da resim sanat asndan baz tehlikeleriermektedir:

Zamanla, hemen hemen her fra vuruunun neredekullanlaca, hangisiyle bir bambu kam ya da bir kaya

resmi yaplabilecei nceden saptanp, bir gelenek halinialmtr. Ayrca gemiin yaptlarna ylesine byk bir genel

hayranlk vardr ki sanatlar, kendi esinleriyle almayayapmaya giderek daha az cesaret eder olmulardr.

Resim sanat bu standartlar hem inde hem de iningrlerini benimseyen Japonyada nemle korunmutur.Ama sanat ilginliini her gn biraz daha yitirmi,yaplmas gereken hamlelerin ou, bilinen zarif veayrntl bir oyun halini almtr.

C O t A S t Etki i


110/183

C- Orta Asya Sanatna Etkisi

Greko Buddhist sanat, VII X. yylar arasndaOrta Asyada, Uzak Dou ve Bizans birbirinebalayan Kervan yollar stnde byk bir kltr

gelimesine yol amtr. Bu kltr evresinde resim sanat nemli bir yer

tutar.

Uygur Trkleri zamannda doruuna varan Orta

Asya sanat, deiik kltr evrelerinin (in,Hint, ran) oluturduu karma bir sanattr.


111/183

Bu bakmdan gelitii ortama gre deiikliklergsterir; randa , inde ve Hindistanda bakabaka ehrelerle karmza kar.

Orta Asya sanat, kendisine birliini vebtnln kazandran bu form dilini

Antikiteden (Antik Yunandan) almtr. Buddhizmin buyruuna giren Yunan formu

(biimi), yayld lkelerde yresel slup

zelliklerini yok etmemi; aksine bunlarnBuddhizm inancnn dorultusunda biim alarakbirlemelerini salamtr.


112/183

Orta Asya kltrlerinden biri olanUygurlarda resim, en az sz kadar glbir sanattr.

Bu kltre ait Turfan buluntularnda(fresk, tahta levahlar, elileri, minyatrlyazmalar vb) grld gibi, resim, dinsel

yazlar kadar nemlidir.


113/183

Uygurlarn da inand Maniheizm dinininkurucusu Mani, ayn zamana Dounun nl birressamdr ve onu rnek alan mritlerin yaptklarresimler, Maniheizm dininin yaylmasnda

byk bir katks olmutur. Buddhistlerin ve Maniheistlerin Trkistandamanastr duvarlarna yaptklar freskler(duvarresimleri) bu bilgiyi dorulamaktadr.

Bu fresklerde sanatlar, dinsel bir inanla kutsal

konular ele almlar; azizlerin hikayelerini veBuddhann yaam yklerini resmedkmlerdir.


114/183

randan ine kadar yaylan Orta Asya kltrblgesi, altn ve ipek yolunun zerinde olduuiin olduka zengin bir blgedir.

Bu yzden de, kendilerine otlak yeri arayan ve

bu zengin blgeyi yamalamak iin frsatkollayan kuzeydeki gebe kavimlerin basksaltndayd.

Dolaysyla yerleik olanlarla gebeler arasndasrekli bir sava hali vard.

Ancak bu atmalar, ayn zamanda kltrelalanda karlkl bir etkileim anlamna geldiiiin, zaman zaman olumlu sonular da vermitir.


115/183

Hellenistk formlar, daha skitler zamannda yerleikhayata szmt.

Kuzeydeki gebe kavimlerin, yerleik halkla arasndadevam eden atmalar, bu formlarn bozkr dnyas(yani kuzeydeki savac kavimler) ile de tanmasna yol

amtr. Ancak Orta Asyada Budizmin Hmanizmas nn yksek

deerlerine hizmet eden Yunan formu, bozkr dnyas ilekarlatnda, bozkr insannn sert doas ile karlamve amansz bir gerekliin buyruuna girerek, her trl

gzellik kaygsnn dnda kalan bir ifade sanatoluturmutur.


116/183

lk rnekleri skit sanatnda grlen bu ifade sanatnnson rnekleri, stanbul Topkap Mzesi KitaplndakiSaray Albmlerinde yer almaktadr. Sonradan zerlerinestad Mehmed Siyah Kalem yazlan bu resimlerinizililerindeki ustalk, bunlarn tad Uzak Dou etkisini

ortaya koymaktadr. Fakat bu resimlerdeki izgi ustal, bozkr sanatna zg

bir gerekilii yanstmaktadr. Siyah Kalemin resimleri saray sanatndan ok, tara

sanatna maledilecek bir nitelik gsterir.

Bunlarn nerede yapldklar bugn kesin olaraksaptanamamtr ancak byk bir olaslkla Trkistandayaplm olduu dncesi ar basmaktadr.

SYAH KALEM RESMLERNN


117/183

ZELLKLER Bu resimlerin tm, allagelen resim

trlerinden farkl bir resim sanatyla yaplmtr. Bunlar kitap ya da duvar resmi olarak deil, rulo

olarak yaplmlardr. Bugn eitli Saray Albmlerinde dalm olan

resimlerden pek ou kaybolduu iin, rulolaraslna uygun olarak birletirmek mmkndeildir. Ancak yapldklar slup ve konular,

byklkleri ya da teknik ve malzeme zelliklerigz nnde tutularak, baz paralar birbirineeklenebilmektedir.


118/183

Siyah Kalem rulolar, yksek sesle okunanmetinler iin gstermelik olarakyaplmlardr.

Bu yzden de resimlerde herhangi biryk anlatlmaz, sadece belli tipleringsterilmesiyle yetinilirdi.

Bu resimler, yknn bakiilerinitantrken, bu bakiilerin kimlikleri,konumalar ve ne yaptklar da destanokuyucularnn azndan dinlenirdi.


119/183

Bu tr metinler, ran, Orta Asya ve Uzak Douda nemlibir gelenein parasdr.

randa son zamanlara kadar rastlanan destanokuyucular (ehnameciler) ve Osmanllardaki

meddahlar, bu gelenein son kalntlardr. Resmin szden az nemsenmedii Orta ve Uzak Dou

blgelerinde, bu metinler okunurken, dinleyicilerinanlatlanlar gzlerinin nnde canlandrabilmeleri iin,resimlerin de gsterildii sanlmaktadr.

Siyah Kalemler bu tr resimlerin , XV. Yydan kalanrneklerini olutumaktadr.


120/183

Siyah Kalem rulolarnda , Karagzde olduu gibi,anlatlan yklerin ba aktrleri tantlrd.

Tabanlar yrmekten imi kavruk yzlyrkler, toparlak yzl , ihtiyarlar; deneine

dayanarak glkle yryen kocakarlar,kelolan, hora tepen amanlar; amanizminancyla yakndan ilgisi olduu dnlendemonlar, (boynuzlu, goril suratl insan hayvan karm yaratklar) Siyah Kalemin

dnyasnda ufak tefek deiikliklerle yinelenentiplerdir.


121/183

Bu figrler, izildikleri yzey zerinde ok hareketli bir kabartmaetkisi brakrlar.

Hareketi, belli bir an iinde dondurmadan verme abas, bozkrsanatnn yzyllar boyunca deimeyen bir zellii olarak SiyahKalemlerde yeniden somutlar.

Bu resimlerde hareketin zaman iinde birbirini izleyen eitli

grnmleri ayr ayr saptanr ve bunlar bir araya getirilereksreklilii ve canll iinde Hareket duygusu verilir. Bu yzden ayn resimde bak noktas ok defa deiir. Otlayan Atda atn ban dndrmesi, deiik bak noktasndan

verilmi; aln kardan , ene yandan, az ksm yine kardangrnyor. Yrme hareketi, hayvanlarda da insanlarda da iki bak

noktasndan ayaklardan birinin alt, tekinin st gsterilerek veriliyor. (Resim 1 ve Resim 2)


122/183


123/183


124/183

Hora tepen amanlarda da dnme hareketiayn ema iinde gsteriliyor. (Resim 3)


125/183

Resim 3


126/183

Resim 3

Soldaki amann sol ayann topuunu vetabann grdmz halde, sa aya bizeevrilmi: vcudun alt ksm arkadan

grnrken, st ksm, kollar, omuz ve ba saadnm durumda.

Btn bu resimlerde hareket ok gereki birifadecilikle anlatlmaktadr. Bu nedenle de,

sanatnn resmi yaparken, tek bir bak as ileyetinmemesinden doan biim zorlamalar vearptmalar gz rahatsz etmez.


127/183

Bu resimlerin, XV.yyn banda yapldklarnbiliyoruz. Ancak geen zaman iinde bozkrsanat hep ayn kalmamtr.

Bir zamanlar sadece hayvan motifleri ilenirken,

daha sonraki dnemlerde gebelerin gnlkhayat, amanizmle ilgili inanlar (kltrdanslar, by sahneleri, bilinmeyen bir tanryakurban edilen bir at paralamalar) vb, bozkrdnyasn konu olarak ele alan resimler

yaplmtr (Resim 4, 5, 6, 7).Ancak ne kadar deise de, hareket gibi temel

zellikleri ayn kalyor.


128/183


129/183


130/183


131/183


132/183

Siyah Kalemlerde de doa taklitiliinedmeyen soyut bir ifade sanatylakarlayoruz.

izgi, natralist sanat sluplarndagrmeye almadmz bir ifade gckazanr ve yer yer soyut bir motife

dnr.

RAN KTAP RESSAMLII


133/183

Siyah Kalemlerin yapllarndaki ustalk, bunlarnXV. Yzylda birdenbire ortaya kmadklarn veeski bir gelenee dayandklarn gsterir.

Bu gelenein nerede, nasl ve ne zamanbalad bilinmiyor.

Ancak, slam kitap ressamlnn XIV. Yzylnbanda oluan antsal yaptlar, bozkrressamlnn etkisini aka gsterir ve

elimizdeki Siyah Kalem resimlerinden yz ylnce bu gelenein var olduunu kantlar.


134/183

1258 ylnda son Abbasi Halifesininldrlmesiyle randaki slam devleti sonaermi ve ran, Uzak Doudan Urallara

kadar uzanan Byk Moolmparatorluunun bir paras olmutu.

Moollar dneminde ran, byk bir sanat

ve kltr gelimesi gsterir:


135/183

ranllarn ulusal yiitlik destan ahnameninresimlendirilmesi, slam kitap ressamlnda bir dnmnoktasdr.

Reid ed dinin resimli Cami t -Tevarihi bu yolda ikincibir admdr: Bu resimli yazma, bugn parlanmbulunuyor. Paralar Edinburda , Londrada, stanbuldave Berlinde bulunmaktadr.

Ahmet Musaya izafe edilen Mira resimleri gene budnemde yaplmtr ve bunlar da Topkap MzesiKitaplnda bulunmaktadr.


136/183

slam dnyasnda sanatlar, Moollar dneminekadar, byle nemli konular ve zellikle dinselmenkbelere yanamamlard; hafif edebiyattrnden yazmalarla yetiniyorlard. (Kelile ve

Dinme gibi) slam kitap ressamlndaki bu byk atlm,

Doudaki yeni bir resim geleneinin, Moollararacl ile rana tanlmasyla balamtr.

Bylece slam dnyas, bu dnemde resimdilinin Szden geri kalmayan bir ifade gcolabileceini farkeder.


137/183


138/183

XIV. Yyn ikinci yarsnda sanatlar resimleanlatmakla da yetinmz ve yaptlarnda doatasvirciliine geni yer vermeye balarlar.

ran, bu dnemde Uzak Dou ve in sanatna alyor. Bylece, iek, da, su, bulut , aa gibi doa

geleri, ejderha, kilin, simurg gibi masal hayvanlarran sanatna girer ve burada sslemecilie dnenbir tasvirciliin gelimesini salar.

Kltr alannda Moollar dnemi XIV. Yyn sonunakadar srer ve XV.yy banda Moollar dneminde

bask altnda tutulan slam dncesi yeniden arbasyor ve slam sanatna zg olan soyut naklkdnemi balar.


139/183

Bu tarihten sonra slam kitap ressamlnda nemli birgelime olmuyor.

ahname yazmalarna gsterilen ilgi, XVIII. Yya kadarsryor ve gzel minyatrleri olan pek ok ahnameyazmalar hazrlanyor.

Ancak rann eski ulusal destan ahname, artk eskietkisini srdremiyor. Ayn konularn tekrarlanmasylatekrarlandka kalplaarak, itenliini yitiriyor.

Bylece, ahname ressaml, grnteki tmparlaklna karn, yava yava kntye srklenen

bir renk ve biim oyunu haline gelmeye balyor. XV. Yyda Nizami Hamesinin resimlendirilmesi ise, slamkitap ressamlnda balam olan k ksa bir sreerteleyen ancak nleyemeyen taze bir g olarak kalyor.


140/183

slam kitap ressaml bu minyatrlerle ksasren bir ykselme dnemi yaar ama yaratglerindeki yorgunluk belirtileri de dahaXV.yyn sonuna gelmeden kendini hissettirmeyebalar.

Geri ilk bakta gze arpan bir deiiklikyoktur hatta bir bakma slam kitap ressamlnnXVI. Yyda klasik dnemine erimi olduu bilesylenebilir.

Resim sanat iirin ok daha nce varm olduuaamaya bu dnemde ulayor ve bu iki sanatdal arasndaki ak kapanr.


141/183

Fakat bu aamaya, resmin nakla dklmesi pahasna varlmtr. Minyatrlerde hibir dnemde, XVI.yyda olduu kadar yaldz bolluuyla

karlalmaz. Saray evresi iin hazrlanan yazmalarn ii d altnla parlar ve bu parltl

gzellik tm dnyaya tantlr. Gerekle olan balarn tmyle koparan resim, btn olanaklarn belli

kalplar tekrarlama yolunda harcamaktadr. Bylesine kendi iine kapanan bir sanatn konu erevesi gittike daralr. XVI. Yyda gnlk hayat sahneleri ile resim sanatndaki konu snrlln

amaya alan ve resme yenilik getiren son usta Behzad oluyor. Fakatizinden giden olmad iin abalar kiisel kalyor ve her ey eskisi gibisrp gidiyor.

Saray hayatyla ilgili gz kamatrc sahneler gittike ar basyor; tahtresimleri, av sahneleri, trl oyunlar, ehzade ve sultanlarn portreleri XVI.

Ve XVII. Yylarn en sevilen konular oluyor. Hep ayn konular resimleyensanatlarn abalar , renk ve biim oyunu iinde kalan bir el hnerinedklyor.


142/183

Bunun nedenini, Dou sanatnn gelenekiliinde aramakyersiz olur.

slam sanatnn en parlak dnemlerini, birok kuankatksyla gelien gelenekleri oluturmutur.

Byk ustalar bu geleneklerin iinde kalsalar da, onayeni bir g katarak, gelenein taycs ve szcsolmulardr.

Gelenee sk ballk, Ortaa sanatnn genel birniteliidir.

Fakat Orta artk kapanmt. Batda Rnesansbaladktan sonra , Ortaa aamayan ve kendi iindeyenilenemeyen bu sanat, gemie mal olmak zorundayd.

SLAM DNNN SANATABAKII


143/183

BAKII Musa dininin resim yasan Mslmanlk

da benimser.

slam dininde de Tanr akndr. O her

yerdedir; her eyi grr, ama insan gzonu grmez. Suret alan Tanrlar, dzmeceTanrlardr, putlardr ve bunlara tapanlar

Allah balamaz.

SLAMYETTE TASVR


144/183

SLAMYET TE TASVR

Aslnda Kuranda, Tevratta olduu gibi, resmiyasaklayan bir Ayet yoktur. Kuranda kesinlikleyasaklanm olan ey, putlardr.

Bu durum, son zamanlarda slamda resimyasa olmad eklinde yeni bir yoruma yolamtr.

Ancak baka bir gre gre de, Kuran Tanr

Sz olduu iin, slam dini bu tr yorumlaraak kap brakmaz. yle ki:

SLAMYETTE TASVR


145/183

SLAMYET TE TASVR

Kuran dilinde resim yapmann karl savvaradr.Savar biim verme anlamna geldii gibi, yaratmaanlamna da gelir ve Kuraanda Yaradann bir ad daMusavvirdir.

Bu noktada, slam dininin resim konusundaki gr, birHadisle aydnla kavuturulmutur: Hadis, canlvarlklarn resmini yapanlarn, Allahla boy lmeyekalktklar iin kt kii olduklarn syler ve bu gibilerinkyamet gn, yaptklar tasvirlere can vermek zorundakalacaklarn, bunu baaramayacaklar iin de cehennemazab ekeceklerini bildirir. (Buhari , Libas, 89/2 Abdullah bn Omar).

SLAMYETDE TASVR


146/183

S S

slamda resim yasann uygulanmasnaslam lkelerinde byk bir zengsterilmitir. slam dnyasnda Batya en

ak olan lkemizde bile, resmin tarihi 100-150 yldan teye gitmez. Geri slam dininin doduu ilk yzylda bu

yasak yrrle girmemi Emevi halifeleri,

resmi hogryle karlamlardr. Ancakbu hogrnn politik bir nedeni vard:

SLAMYETTE TASVR


147/183

slamiyet, VII. ve VIII. Yzyllarda yaylarak ran,Mezopotamyay, Msr, Kuzey Afrikay ve spanyayfetheden bir Orta Dou dini haline gelmiti.

Halifeler,hzla yaylan slam mparatorluuna katlan bulkelerde, yzyllar boyunca kklemi olan resim

gelenekleriyle karlamlard. Ge- Helenizm geleneini srdren bu resimler,

egemenlii ve devlet gcn canlandran sembollerdi vebunlarn slam dncesini yanstan bir yan yoktu.

Ancak Tanr-kral inancnn yerlemi olduu bu lkelerde

devlet gcn elinde tutan halifeler, bu inancdestekleyen resimleri yasaklamak yerine, egemenliklerinikabul ettirebilmek iin ondan yararlanmay tercihetmilerdir.

SLAMYETTE TASVR


148/183

slam dncesinin katksndan szedilebilecek bir resim tr ancak Ge

Abbasiler dneminde ortaya kmtr.

Fakat bu katk, Emevilerde olduu gibiresim yasana ho gr ile deil, yasakoruyan ve resme belli snrlamalar getiren

bir uzlama iinde mmkn olmutur.

ABBASLER DNEM


149/183

Ge Abbasiler dneminden itibaren slamdakiresim yasann daha kat olarak uygulanmayabalamasyla birlikte, imgeler ve suretlerin izimiyasaklanmt ama bu, sanatn ortadan kalktanlamna gelmiyordu.

Dou ve Bat dnyasnn dinsel alglamasndakifarkllk, slamn bat formlarn kendince

yorumlamasna neden olacak ve bylece bu ikifarkl kltrn sanat anlaylar da temeldenfarkl bir srete ilerleyecekti.

ARAP KTAP RESSAMLII BADATOKULU


150/183

Emeviler dneminde resim, bir duvarsslemesiydi, Ge Abbasiler dneminde isekitap ressamlna dnmtr.

slam kitap ressaml, tasvir yasayla yaplan

bir uzlamadan domutu. Bu uzlamann bir yannda, resim kitap iinekapanarak, olanaklar snrlanmtr.

Ancak, te yandan, bu snrllk nedeniyle, imgeve suret izmesine izin verilmeyen ressamlar,

ilgilerini hayal glerini gelitirmeye yneltmilerve bylece resim, doadan uzak soyut formlariinde bir naka dnmtr.


151/183

Ssleme olarak ortaya kan bu tasvircilik,slam dnyasnda bir dereceye kadarhogrrlkle karlanyordu.

nk bylelikle tasvirin, puta taplanalardan beri sregelen ve korkulan bygc giderilmi oluyordu.

SOYUTLAMA


152/183

Erken slam kitap ressamlnn dili (formu-biimi), Ge Helenistik sanata ok ey borludur. Bununla birlikteiki kltrn zdeki ayrlklar, ayn formdanyararlanmalarna ramen, sanatlarnn farkl yndegelimesine yol amtr:

Yunan dncesi somut bir dncedir. Ruh ve maddeayrm yapmaz ve bu yzden de en yksek deerlerisomut biimde ortaya kar. (rnein tanr insanlar).slam dncesi ise en yksek deeri soyut olarakaglamaktadr: (Allah) Bu yzden de Yunan formundanyararlanrken, onu soyutlatrmak zorunda kalmtr.


153/183


154/183

Bilimsel kitaplarn Yunancadan Arapayaevrilmesine Emeviler zamanndabalanmt.

Ge Abbasiler dneminde, bu trkitaplara ilgi daha da artmtr.

Bugn bu dnemden kalma felsefe,

astronomi, tp ve tarihle ilgili bir sryazma bulunmaktadr.


155/183

Dioskuridesin ifal otlar zerine yazdkitap, Pseudo Galenosun zehirlenmelerkonusundaki kitab bunlar arasnda en ok

okunanlaryd. Bu kitaplarn asllar resimlendirilmiti ve

resimler, evirilerde de kopya ediliyordu.


156/183

Badat Okulu ressamlar bu yazmalardan bireit model kitab olarak yararlanyorlard.

eitli bitki trlerinin, insan ve hayvan

figrlerinin, bur resimlerinin, makinekonstrksyonlarnn ve daha buna benzer pekok nesnelerin rneklerini bu kitaplarda buluyorve bunlardan, sonradan kendi almalarnda

deerlendirebilecekleri bir form dilinin gelerinireniyorlard. (Resim 1)


157/183


158/183

Resim 1


159/183

Bylece Dioskuridesin Bitkiler kitabndanatralist bir grle izilen bitki rnekleri,yazmann Arapa evirisinde soyut

motiflere dnmtr. Bilimsel konularn aklanmas iin yaplan

bu resimlerin, slam kitap ressamlnn

gelimesindeki katks kmsenemez.


160/183

Abbasiler dneminde, gelimi bir edebiyat da nplana kmaktadr. Firdevsinin ahnamesi, Nizaminin Hamsesi

bunlarn banda gelir.

Fakat Badat Okulu sanatlar aydn evrelerdesevilen ve okunan bu yaptlar resimlendirmeyeyanamam, ho vakit geirmekten teyegitmeyen birka yazmay resimlemekleyetinmilerdir.

Bu tr yazmalarn ilk rneklerini Kelile ve Dinmeile Haririnin Makamatnda buluruz.

KELLE VE DNME


161/183

Hayvan masallar kitabdr. Bidpai adl bir bilgeBrahman tarafndan yazld sylenen Hinthayvan masallarndan derlenmitir.

Kelile ve Dinme adlarn tayan iki akalnbandan geenleri anlatr.

Arapa ve Farsaya evrilen bu kitabngnmze kadar gelen resimleri, XIII. Yy slam

kitap ressamlna en gzel rnekleri vermitir.(Resim 2 ve Resim 3).


162/183


163/183

HARRNN MAKAMATI


164/183

zellikle dilindeki incelik, benzetme ,iretileme, mecaz, kinaye ve trl kelimeoyunlarndan tr Arap dnyasnda oksevilen bir kitaptr.

Kitaptaki olaylar ayr ayr yerlerde getiiiin, makamat ressamlar, Yakn Doudave zellikle Irakda eitli evrelerin gnlk

yaamn halka tantma olananbuluyorlard.


165/183

Bu resimlerde, olaylarn getii yerler de insanlar dadeiir. Kentte ve kyde , camide ve mahkemede,arda, pazarda farkl grnleri ve renkli giysileriyleslam dnyasnda toplanan eitli kavim ve snflardangelen insanlar resmedilir.

Sanatlar , evrelerinde olup biteni izleyip, bunlar resimsanatna dkmekde ylesine ileri giderler ki, evlerin engizli kelerine kadar sokulmaktan ekinmezler. Hatta,

yatak altna saklanan hrszlarn sust yakalandklargrlr; haremde geen trl olaylar anlatlr, hattadoum sahneleri bile olanca aklyla gsterilmitir.


166/183

Makamatda ya da Kelile ve Dinme , yazmalarnnresimlerinde, slup deiimi daha da ileri gitmi vesoyutlatrlan antik formlar bsbtn tannmaz bir halalmtr.

Bu yaptlarda aslnda slam sanatlar doadan ya da

hayattan alnan konular iliyorlard ama yine de doayabal kalmyorlard. Naturalist deillerdi. nk, dnyayadinsel bir adan bakyorlard. Bu yzden de konular,resme aktarldnda, tpk karagz perdesinde olduugibi soyut ve renkli grntler halinde, ama derinliiolmayan bir dzeye geiriliyordu.

Bu resimlerde tasvir karagzcnn zill hayal i gibi, ikianlam olan bir sembol haline geliyordu: Bir yandan buyalan dnyann geiciliine, te yandan tek kalan varlnAllah olduuna iaret ediyor.

SSLEME SANATI


167/183

slamda dorudan imgeler ve suretleryasaklanmtr ama insanlar betimlemeizni verilmeyen doulu sanatlar, hayalglerini, biimleri ve motiflerigelitirmekte kullanmlardr.

Bunun sonucunda, ortaya arabeskdenilen ve esiz bir zarafet eseri olarak

nitelendirilebilecek dantel gibi sslemerkmtr. (Resim 4)


168/183


169/183

slamn egemenlii dndaki dnya bile bumotiflerle, Dou hallar araclylatanmtr. (Resim 5)


170/183


171/183


172/183

randa yaratc glerin zayflamayabalad bu dnemde, Osmanl saraynnBatya ak olduu ve zellikle Rnesansn engl silah olan resim sanatna byk bir ilgigsterdiini bilinmektedir.

Fatih Sultan Mehmet, Rnensans bykleri gibitalyada yaygn bir gelenee uyarak, GentileBelliniye portresini yaptrmtr.

Fatihin yeni kurulmakta olan Osmanl

mparatorluunun Batya almasn, Yeniadncesine ayak uydurmak istediibilinmektedir.


173/183

Ancak onun lm ile bu sre sona erer. Olu II. Beyazt zamnnda Fatihin tutumuna

iddetli tepkiler balar. a deiimine ayak uydurma ve resim sanat

yoluyla Rnesansa katlma isteklerigerekleemez ve bu tarihten sonra Osmanllar,kltr alannda ran ve Arap uygarlklarnabalanrlar.

Zaten stanbul bakent olduktan sonra, slam

dnyasnn Badat, Tebriz, iraz gibi bykkltr merkezleri arasna katlr.


174/183

Byle olduu halde, Osmanllar Arap vePars kltrleri iinde erimemiler,zellikle slam kitap ressamlnngelimesinde byk katk salamlardr.

Bugn nasl bir Arap ve ran kitapressamlndan sz ediliyorsa, slamdncesini yanstan fakat baz zellikleri

ile onlardan ayrlan bir Osmanl kitapressamlndan da sz edilebilmektedir.


175/183

Osmanl saray evresinde resimlendirilenyazmalar, her eyden nce konu bakmndanran minyatrlerinden ayrlrlar.

ahname ve Hamse ran sanatnn bu iki temelyapt, Osmanllar iin bir nem tamaz.

Osmanllar, bunlarn yerine bilimsel yaptlar,sefername, seyahatname, dinsel biografi,

peygamberlerin hayat ve ansiklopediresimlendirmilerdir.


176/183

ranllarn nl yiitlere kar duyduklarar hayranlk, Osmanl sanatlarnayabancdr.

Padiahlar iin hazrlananehiahnameler, destandan ok kroniknitelii tar ve bu yazmalarn metinleri gibi

resimleri de, byk seferleri ve devletleilgili nemli olaylar saptar.


177/183


178/183

Geri bu yaptlarda anlatlan olaylar hep sultannetrafnda dner ama ahnamedeki yiitler gibionu hibir zaman gvde gsterisinde,dmanyla gs gse savarken grmeyiz.

Osmanl minyatrlerinde padiah, mkemmelrgtlenmi bir devletin bakandr. Allahn yeryzndeki glgesi olarak yceltilen varl, okdefa olaylar yneten gizli bir g olarak belirtilir;buyruundaki ordular geit trenleri yapalar,kaleler kuatr, ehirler alrlar, fakat kendisi belli baz sahneler dnda hemen hi n planagelmez.


179/183

rann duygusal iir dili, Osmanllarn edebiyatnaaktarld halde, resim sanatndan uzak kalr. Osmanl minyatrlerinde Cennet bahelerine ,

ahu gzl gzellere rastlanmaz.

Osmanllar iirin anlatt dnyay deil, GeAbbasi dnemi sanatndaki gibi gnlk hayatolanca plakl iinde gsteren bir dnyayresmetmeyi tercih ederler.

Bu yzden toplumsal konular Osmanl

sanatlarn yakndan ilgilendirir ve bunlarileyen resimlerde nak zevkinden ok karikatreilimi ar basar.


180/183


181/183

Halkn gnlk yaantlar ve i hayat Osmanlminyatrlerinde geni bir yer alr. ok defa ehzadelerin snnet dnleri, bu tr konularn

anlatlmas iin vesile olur. Esnaf loncalarnn ve btn devlet kurumlarnn trl

gsterilerle katldklar bu dnler, saray dna karakbyk meydanlara yaylr ve cokun bir halk bayramhalini alrd. Bu bayramlar en ince ayrntlarna kadarsz ve resimle anlatan dn kitaplar (Surname) slamsanatnda, ahname ve Hamse ressamlnn yanndaSurname ressaml diye adlandrlan yeni bir sanat troluturmutur.


182/183

Surname ressamlnda Osmanllar, keskinbir gzlemci olarak karmza karlar vegrdklerini byk bir titizlikle aktarmayaalrlar.

Bu resimler gerekten bir belge deeritarlar ve kltr, ekonomi ve kurumlartarihiyle uraanlar iin, yazl kaynaklar

kantlayan tmleyen somut bir bilgimalzemesi salarlar.


183/183

Documents

SANAT TARİHİ VİZE SONRASI