Routine to Research (R2R)ปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยจากการใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

FOCTORS RELATED TO ILLNESS FROM AGRICULTURAL CHEMICALS

USE ON FARMERS AT MUEANG KAO PHATTHANA SUDISTRICT,

WIANG KAO DISTRICT, KHON KAEN.

โดย นายสราย มนตาพนธนกวชาการสาธารณสขปฏบตการ โรงพยาบาลเวยงเกา

บทน า : ทมาและความส าคญของปญหา

ประเทศไทยมประชากร 69.4 ลานคนจ านวนเกษตรกร 7,271,759 ครวเรอน(ส ำนกงำนสถตแหงชำต, 2561)

มการน าเขาสนคาประเภทสารเคมก าจดศตรพชเปนมลคามากถง 27,363 ลำนบำท

(เครอขำยเตอนภยสำรเคมก ำจดศตรพช, 2560)

สารเคมทางการเกษตรจะมประโยชนตอการควบคมศตรพช แตตวมความเปนพษกบสงมชวต ประกอบกบการใชสารเคมทไมถกตองของเกษตรกร และการใชมากไปเกดตวามจ าเปนสงผลกระทบตอปญหาสขภาพ สงแวดลอม และเศรษฐกจ

ในป พ.ศ. 2562 พบวามผปวยดวยสารเคมก าจดศตรพช จ านวนมากถง 6,008 คน คดเปน 13.14 คนตอแสนประชากร (กระทรวงสาธารณสข, 2563)

2

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 46.6%ภาคเหนอ 22.2%ภาคใต 17.1%ภาคกลาง 14.1%

(ส านกงานสถตแหงชาต, 2561)

ประชากรในจงหวดขอนแกนทงหมด จ านวน 1,792,596 คน

ประกอบอาชพเกษตรกรถง 55% ของครอบครวทงหมด

พนททถอครองทางการเกษตรถง 61% ของพนททงหมด

ผปวยสวนใหญทปวยจากพษสารก าจดศตรพชอยในกลมอาย 15 – 59 ป จ านวน 29 คน คดเปนรอยละ 54.72 ของผปวยทงหมด อาชพทปวยจากสารพษก าจดศตรพชมากทสดคอ อาชพเกษตรกร ปวยจ านวน 27 คน คดเปนรอยละ 50.94 (สสจ.ขอนแกน,2563)

บทน า : ทมาและความส าคญของปญหา

3

(ส ำนกงำนสถตจงหวดขอนแกน, 2561)

256

97

426

123

530

50

100

150

200

250

300

350

400

450

ผปวยดวยโรคจากการประกอบอาชพ ประเภทพษจากสารเคมก าจดศตรพชในป พ.ศ. 2558 – 2562

ป 2558 ป 2559 ป 2560 ป 2561 ป 2562

จ านวนผปวย

ป พ.ศ. ทเกบขอมล

(กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2554)

ผลกระทบจากการใชสารเคมทไมถกตอง

เกษตรกร

ผบรโภค

สงแวดลอม

สตวในบรเวณพนท

บทน า : ทมาและความส าคญของปญหา

4

อ าเภอเวยงเกา

บทน า : ทมาและความส าคญของปญหา

กระทรวงสาธารณสขไดมแผนยทธศาสตรใหเครอขายสขภาพทกระดบด าเนนการจดบรการอาชวอนามยและสงแวดลอม เครอขายสขภาพอ าเภอเวยงเกา จงไดน าแอปพลเคชน อสม. ออนไลน ประยกตใชเปนเครองมอในการรวบรวมขอมลการใชสารเคมของเกษตรกรในพนทอ าเภอเวยงเกา

5

6

วตถประสงคงานวจย

เพอศกษาการใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

เพอศกษาการเจบปวยของเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

เพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

สมมตฐานการวจย

มความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร

การเกยวของกบการใชสารเคม

เกยวของกบสารเคมทางการเกษตรในปจจบน

การเปนเจาของฟารม/ไร/สวน

การรบจางฉดพนสารเคมทางการเกษตร

การรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร

จ านวนสมาชกในครอบครวกบการท าเกษตร

รปแบบการท าเกษตรปลอดสารเคมทางการเกษตร

3

12

7

ศกษาในประเดนการใชสารเคมทางการเกษตร การเจบปวย และปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร อ า เภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

การเจบปวยของเกษตรกร หมายถง การเจบปวยดวยโรคตาง ๆ ทมสาเหตมาจากการใชสารเคมในการท าการเกษตร ประกอบดวย อาการมอสนเดนเซ ชาปลายมอปลายเทา โรคผวหนงองเสบ โรคเนอเนา โรคมะเรงเมดเลอดขาว โรคมะเรงตอมน าเหลอง ไตเสอม และปญญาออน

ขอบเขตการศกษา

**นยามศพท**

เปนขอมลเบองตนในการเฝาระวงปญหาดานสขภาพ ประกอบกบวางแผนในการสงเสรมความรในเรองของการใชสารเคมและการปองกนตนเองจากการใชสารเคมทถกตองในกลมเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

บทน าดานระยะเวลา

ดานเครองมอ

ดานเนอหา ดานกลมตวอยาง

สมภาษณดวย อสม. โดยใชค าถามในแอปพลเคชน อสม.ออนไลน

กลมตวอยาง ไดแก เกษตรกรในอ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน จ านวน 350 หลงคาเรอน

พฒนาทกษะการใชแอปพลเคชน อสม.ออนไลน ในกลมอาสาสมครประจ าหมบาน ในเขตรบผดชอบของเครอขายสขภาพอ าเภอเวยงเกา

2

1ระยะเวลาด าเนนการวจย ตลาคม พ.ศ. 2563ระยะเวลาการเกบขอมล เดอนมกราคมถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2563

ทบทวนวรรณกรรม

8

สารเคมทางการเกษตร

การท าเกษตรปลอดสารเคม

แอปพลเคชนอสม.ออนไลน

งานวจยทเกยวของ กรอบแนวคดในกำรวจย

วธการด าเนนการวจย

9

การวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional Descriptive Research)โดยใชแอพพลเคชน อสม. ออนไลน ในการสมภาษณเกบรวบรวมขอมล

รปแบบการวจย

ประชากรทใชในการศกษาครงนเปนตวแทนครวเรอนของประชาชนในอ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกน รวมทงหมด 4,752 หลงคาเรอน จ านวนทงหมด 3 ต าบล 36 หมบาน (HDC, 2563)ประชากร

n = NZα/2

2 [P(1−P)]

e2 N−1 +[Zα2

2 P(1−P)]

กลมตวอยางในการวจยครงนตามสตรขางตนเทากบ 347 หลงคาเรอน เพอความครอบคลมและลดการสญเสย จงเพมกลมตวอยางในการวจยครงน จ านวน 350 หลงคาเรอน

ค านวนขนาดตวอยาง

กลมตวอยาง

n = ขนำดตวอยำง (หนวย : หลงคำเรอน)N = ประชำกร อ ำเภอเวยงเกำ จงหวดขอนแกน จ ำนวน 4,752 หลงคำเรอน𝑍𝛼/2 = สมประสทธควำมเชอมนมคำเทำกบ 1.96 เมอก ำหนดใหควำมเชอมน 95%P = สดสวนของกำรใชสำรเคมก ำจดศตรพชมคำเทำกบ 0.52 (ยลดำ เขมศรรตน , 2561)e = มคำเทำกบ 0.05Kreice & Morgan. (1970)

1. ผใหสมภาษณยนยอมให อสม. สมภาษณเกบขอมล2.ตวแทนของครวเรอนทตอบขอมล ตองเปนคนทอาศยอยในครวเรอนนนจรง ๆ ตรงกบทะเบยนบานทอยอาศย

เกณฑการคดเขา

วธการด าเนนการวจย

สมแบบแบงชนภม (Stratified Random Sampling)

วธการไดมาซงกลมตวอยาง โดยการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi – Stage Random Sampling) มขนตอน ดงนการสมตวอยาง

01

02

03

สมแบบกลม (Cluster Sampling)

การสมแบบงาย(Simple Random Sampling)

แบงขนำดตวอยำงออกเปน 3 กลม

ต ำบลในเมอง มจ ำนวน 2,215 หลงคำเรอน

ต ำบลเมองเกำพฒนำ มจ ำนวน 1,314 หลงคำเรอน

10

ต ำบลเขำนอย มจ ำนวน 1,223 หลงคำเรอน

กลมตวอยำงได 168 หลงคำเรอน กลมตวอยำงได 93 หลงคำเรอน กลมตวอยำงได 89 หลงคำเรอน

สมเลอกหมบานของแตละต าบลโดยการจบฉลากแบบไมใสคน (Sampling Without Replacement)

ต าบลในเมองม 15 หมบาน สมเลอกมา 3 หมบาน

ต าบลเขานอยม 11 หมบาน สมเลอกมา 3 หมบาน

ต าบลเมองเกาพฒนาม 10 หมบาน สมเลอกมา 2 หมบาน

ค านวณสดสวนขนาดตวอยางหลงคาเรอนในแตละหมบาน (Proportionate Stratified Random Sampling)

หม 2 จ านวน 55 หลงคาเรอนหม 4 จ านวน 51 หลงคาเรอนหม 5 จ านวน 90 หลงคาเรอน

หม 1 จ านวน 69 หลงคาเรอนหม 8 จ านวน 24 หลงคาเรอน

หม 1 จ านวน 20 หลงคาเรอนหม 5 จ านวน 34 หลงคาเรอนหม 10 จ านวน 35 หลงคาเรอน

จบฉลากเลขทะเบยนบาน จากขอมลทอาสาสมครประจ าหมบานไดใชแอปพลเคชน อสม.ออนไลนเกบขอมลเปนการจบฉลากแบบไมใสคน (Sampling Without Replacement)

จ านวนกลมตวอยาง 350 หลงคาเรอน

วธการด าเนนการวจย

สมแบบแบงชนภม (Stratified Random Sampling)

วธการไดมาซงกลมตวอยาง โดยการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi – Stage Random Sampling) มขนตอน ดงนการสมตวอยาง

01

02

03

สมแบบกลม (Cluster Sampling)

การสมแบบงายดวยวธการ(Simple Random Sampling)

แบงขนำดตวอยำงออกเปน 3 กลม

11

วธการด าเนนการวจย

12

เครองมอทใชในการวจย แบบสมภาษณโดยใช แอปพลเคชน อสม.ออนไลน ทกระทรวงสาธารณสข รวมกบ AIS (advanced info service) ไดสรางขน โดยใหอาสาสมครประจ าหมบาน รวมกบเครอขายสขภาพใชในการส ารวจขอมลการใชสารเคมในชมชน

สวนท 1 ขอมลทวไปของครวเรอน จ านวน 3 ขอ ❖ บานเลขท ❖ จ านวนสมาชกในครวเรอน(คน) ❖ การเคยเกยวของกบการใชสารเคมทาง

การเกษตร(หลงคาเรอน)

สวนท 2 ขอมลการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 7 ขอ ❖ การเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตรในปจจบน ❖ การเปนเจาของฟารม/ไร/สวน❖ รปแบบการท าเกษตรปลอดสารเคม ❖ การใชวธทางธรรมชาตในการท าเกษตร ❖ การใชผลตภณฑจากพช ❖ การใชจลนทรยทมอยในธรรมชาต ❖ การใชผลตภณฑจากสตว ❖ การใชผลตภณฑทางธรรมชาตอน ๆ

สวนท 3 การเจบปวยจากการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 8 ขอ ❖ มอสนรวมเดนเซ ❖ ชาตามปลายมอปลายเทา ❖ โรคผวหนงอกเสบ ❖ โรคเนอเนา ❖ ไตเสอม ❖ โรคมะเรงเมดเลอดขาว ❖ โรคมะเรงตอมน าเหลอง ❖ ปญญาออน

วธการด าเนนการวจย

13

1

2

3

4

5

6

7

เขาระบบทางสมารทโฟน

14

1

2

3

4

5

6 7

5

เขาระบบทางสมารทโฟน

วธการด าเนนการวจย

15

2

เลอกเมนรำยงำน อสม

เลอกเมนรำยงำนส ำรวจกำรใชสำรเคมในครวเรอน

31

เขาระบบทางคอมพวเตอร

เขาระบบตามลงคhttps://phc.ais.co.th/login

วธการด าเนนการวจย

ขนตอนการด าเนนการวจย

1. ผวจยทบทวนวรรณกรรม แนวคดทฤษฎ เอกสาร และรายงานวจยตาง ๆ

2. ท าหนงสอเพอขออนญาตใชขอมล 3. ตรวจสอบความถกตองของขอมล

16

4. วเคราะหขอมลดวยโปรแกรมวเคราะหขอมลส าเรจรป และสรปผลขอมล

สถตเชงอนมาน (Inferential statistics) วเคราะหปจจยทศกษากบการเจบปวยของเกษตรกร อ าเภอเวยงเกา โดยใชสถต Multiple Logistic Regressionทระดบความเชอมน 95%CI

สถตเชงพรรณนา (Descriptive statistic) น ำเสนอคำ คำรอยละ คำสงสดต ำสด คำเฉลย และสวนเบยงเบนมำตรฐำน

การพทกษสทธกลมตวอยาง

ผวจยไดค านงถงหลกจรยธรรมการวจย โดยไดขอพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษยกบส านกงานสาธารณสขจงหวดขอนแกน และไดท าการพทกษสทธของกลมตวอยาง โดยขอมลทไดจากกลมตวอยางจะถกเกบเปนความลบน ามาใชในรายงานผลการวจยในภาพรวมเทานน

วธการด าเนนการวจย

ผลการวเคราะหขอมล

17

54.29

45.71

จ านวนสมาชกในครวเรอน

สมาชกในครวเรอน 1-4 คน สมาชกในครวเรอน 5 คนขนไป

กลมตวอยางคอตวแทนของหลงคาเรอน มจ านวนทงหมด 350 ครวเรอน จ านวนสมาชกในครวเรอนเฉลยเทากบ 4.39 คน หรอมผอยอาศยประมาณ 4 คน ตอ 1 หลงคาเรอน จ านวนสมาชกนอยสดคอ 1 คน จ านวนสมาชกสงสดคอ 10 คน

ขอมลทวไปกลมตวอยาง

18

77.43

22.57

เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร

เคยเกยวของ ไมเคยเกยวของ

ขอมลความชกของการใชสารเคมทางการเกษตร พบวา กลมตวอยางเคยมความเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 271 หลงคาเรอน รอยละ 77.43

การใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร

ผลการวเคราะหขอมล

19

90.04

9.96

การเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตรในปจจบน

เคยเกยวของ ไมเคยเกยวของ

ขอมลความชกของการใชสารเคมทางการเกษตร พบวา ปจจบนกลมตวอยางยงเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 244 หลงคาเรอน รอยละ 69.71

การใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร

ผลการวเคราะหขอมล

20

234

46

32

12

0

50

100

150

200

250

สาเหตการมสวนเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร

ประกอบอาชพเกษตรกร เปนเจาของพนทท าการเกษตร รบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร รบจางฉดพนสารเคม

หลงคาเรอน

การใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร

ผลการวเคราะหขอมลในความเปนจรงผบรโภคพชผกและผลไม สวนใหญตองการผลตผลทมลกษณะสวยงาม ไมมรองรอยการถกท าลาย เกษตรกรมความประสงคทจะจ าหนายผลตผลใหไดราคาสง จงจ าเปนตองใชสารเคมปองกนก าจดศตรพช เพอเปนหลกประกนวาผลผลตจะไมเสยหาย และมคณภาพตรงตามความตองการของตลาด

21

26

11 11

9

0

5

10

15

20

25

30

รปแบบการท าเกษตรปลอดสารเคมของเกษตรกร

วธทางธรรมชาต ผลตภณฑจากพช จลนทรยทมอยในธรรมชาต ผลตภณฑจากสตว

กลมตวอยางคอตวแทนของหลงคาเรอน มจ านวนทงหมด 350 ครวเรอน เคยมความเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 271 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 77.43 ของการกลมตวอยางทงหมด และมเกษตรกรทเปลยนจากการใชสารเคมทางการเกษตรมาเปนการท าเกษตรในรปแบบปลอดสารเคม จ านวน 27 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 9.96

หลงคาเรอน

รปแบบการท าเกษตรปลอดสารเคมทางการเกษตร

ผลการวเคราะหขอมล**หลกการผลตพชอนทรย**1. พนททจะท าการเกษตรนนตองไมเคยท าการเกษตรเคมมาไมนอยกวา 3 ป2. พนทควรมลกษณะคอนขางดอนและโลงแจง3. พนทตองอยหางจากโรงงานอตสาหกรรม4. พนทควรอยหางจากแปลงทใชสารเคมและปยเคม5. พนทมแหลงน าทปลอดสารพษ

22

84.13

15.87

การเจบปวยของเกษตรกรทเคยใชสารเคมทางการเกษตร

ไมเจบปวย เคยเจบปวย

26

11 119

0

5

10

15

20

25

30

โรคหรออาการเจบปวยของเกษตรกร

ชาปลายมอ ปลายเทา มอสน/เดนเซ/โรคพารกนสน โรคผวหนงอกเสบ ไตเสอม

การเจบปวยของเกษตรกร หลงคาเรอน

ผลการวเคราะหขอมล

23

25.49%

74.51%

2.27%

97.73%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเคยเกยวของ เคยเกยวของ

เคยเกยวของกบการใชสารเคม

ไมเจบปวย เจบปวย

ผปวยสวนใหญ เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 43 คน คดเปนรอยละ 97.73 ของผปวยทงหมด

ผปวยสวนใหญ ยงคงเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตรจ านวน 42 คน คดเปนรอยละ 95.45 ของผปวยทงหมด

วเคราะหขอมลการเจบปวยกบการใชสารเคมทางการเกษตร

33.99%

66.01%

4.55%

95.45%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเกยวของแลว ยงคงเกยวของ

การเกยวของกบสารเคมในปจจบน

ไมเจบปวย เจบปวย

เกษตรกรสวนใหญเปนเกษตรกรรายยอยทมขอจ ากดทางดานเงนทนและความรเกยวกบสารทดแทนทเปนทางเลอกอน ๆ ดงนนการใชสารเคมทางการเกษตรจงตอบโจทย เพราะทงมราคาถกและเหนผลในการใชงานอยางรวดเรว โดยไมตองพงพาแรงงานจ านวนมาก

24

38.89%

61.11%

20.45%

79.55%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมใช ใช

ประกอบอาชพเกษตรกร ไมเจบปวยเจบปวย

87.58%

12.42%

81.82%

18.18%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมใช ใช

เปนเจาของพนทท าการเกษตร ไมเจบปวยเจบปวย

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

1. ปญหาดานปจจยและฐานทรพยากรการผลต ทงเรองทดนท ากน เกษตรกรจ านวนมากไมมทดนท ากนเปนของตนเอง ตองเชาทดนท ากน และเกษตรกรทยงมทดนจ านวนมากแตละปตองสญเสยคาภาษมากขน บางรายทดนไปจ ากจะตองจายดอกเบยสง

2. ปญหาตนทนการผลตสงขน อนเนองจากปจจยการผลตมฐานจากการใชพลงงาน ตนทนปย ยา แรงงานสงขน รวมทงราคาอาหารทแพงขนกกลายเปนคาใชจายของเกษตรกรทสงขน

3. ปญหาเรองสขภาวะ ทกฤดการผลตไมวาจะเปนขาว พชไร พชสวน หากไดออกไปในไรนากจะไดกลนสารเคมก าจดหญาก าจดแมลงทวทกหนแหง เกดผลกระทบทงเกษตรกรเองและผบรโภค

4. ปญหาเรองตลาด ตลาดเปนของพอคา แตการลงทนและความเสยงเปนของเกษตรกร เกษตรกรจงไมมสวนในการตดสนใจก าหนดราคาตลาด ราคาผลผลตการเกษตรจงไมเปนธรรม ไมแนนอน ขนๆ ลงๆ ตามอ านาจซอของพอคา ขณะทราคาปจจยการผลตเพมสงขนโดยทไมเคยลดลง

5. ปญหาการเขาไมถงทรพยากรการผลต โดยเฉพาะน า ท าใหเกษตรกรรายยอยขาดศกยภาพในการเพมผลผลต และพงพงตนเองไมได

26

56.21%

43.79%40.91%

59.09%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

จ านวน 1-4 คน จ านวน 5 คนขนไป

จ านวนสมาชกในครวเรอน

ไมเจบปวย เจบปวย

8.50%

91.50%

2.27%

97.73%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ใชวธปลอดสารเคม ไมใช

การท าเกษตรกรในรปแบบปลอดสารเคม

ไมเจบปวย เจบปวย

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

ผปวยสวนใหญ เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 43 คน คดเปนรอยละ 97.73 ของผปวยทงหมด

กลมตวอยางคอตวแทนของหลงคาเรอน มจ านวนทงหมด 350 ครวเรอน เคยมความเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 271 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 77.43 ของการกลมตวอยางทงหมด และมเกษตรกรทเปลยนจากการใชสารเคมทางการเกษตรมาเปนการท าเกษตรในรปแบบปลอดสารเคม จ านวน 27 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 9.96

26

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

92.48%

3.27%

95.45%

4.55%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมใช ใช

รบจางฉดพนสารเคม ไมเจบปวยเจบปวย

92.48%

7.52%

79.55%

20.45%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมใช ใช

รบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร ไมเจบปวยเจบปวย

1. เปนอาชพหลก รวธการปองกนตนเอง ปฏบตจนช านาญ2. การรถงอนตรายจากสารเคม3. ไมไดเปนผอยอาศยในพนททตนเองฉดพน

1. ไมไดมการปองกนตนเองทดพอ2. พฤตกรรมระหวางการเกบเกยวของผรบจางเกบเกยว3. ตองรบจางเกบเกยวหลายพนท แตละงานแตละพนทมโอกาสทจะไดสมผสสารเคมทแตกตางกน4. การสมผสเปนเวลานานหรอท าจนเปนอาชพ

ปจจยทศกษา Crude OR 95%CI P-value1. เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร 14.71 1.99 – 108.61 0.0082. ยงเกยวของกบสารเคมทางการเกษตรในปจจบน 10.81 2.57 – 45.55 0.0013. ประกอบอาชพเกษตรกร 2.47 1.15 – 5.33 0.0214. เปนเจาของพนทท าการเกษตร 1.57 0.68 – 3.62 0.2935. รบจางฉดพนสารเคม 1.41 0.30 – 6.65 0.6656. รบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร 3.16 1.36 – 7.38 0.0087. การท าเกษตรกรในรปแบบปลอดสารเคม 3.99 0.53 – 30.19 0.1808. จ านวนสมาชกในครอบครวมากกวา 4 คน 1.85 0.98 – 3.52 0.059

27

ปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร

จากผลการวเคราะหอยางหยาบ (Crude analysis) จำกกำรวเครำะห ปจจยทมควำมสมพนธ กบกำรเจบปวยของเกษตรกรทงหมด 8 ตวแปร พบวำ มปจจยทงหมด 4 ตวแปร ทมควำมสมพนธกบกำรเจบปวยของเกษตรกรอยำงมนยส ำคญทำงสถต (p-value<0.05)

ปจจยทศกษา จ านวน (หลงคาเรอน) ปวย (%) Crude OR Adjusted OR 95%CI P-value1. เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร

- เคยเกยวของ 271 43 14.71 2.56 0.14 – 45.45 0.521- ไมเคยเกยวของ 79 1 1

2. การเกยวของกบสารเคมในปจจบน- ยงคงเกยวของ 244 42 10.81 5.78 0.75 – 44.40 0.091- ไมเกยวของแลว 106 2 1

3. ประกอบอาชพเกษตรกร- ใช 222 35 2.47 0.95 0.40 – 2.22 0.901- ไมใช 128 9 1

4. รบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร- ใช 318 35 3.16 2.46 1.04 – 5.88 0.040- ไมใช 32 9 1

28

ปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร

จากผลการวเคราะหอยางละเอยด (Adjust analysis) โดยกำรวเครำะห ตวแปรหลำยตวดวยวธกำรถดถอยโลจสตค (Multiple logistic regression)

29

ปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร

**แปรผล**

จากผลการวเคราะหอยางละเอยด (Adjust analysis) โดยการวเคราะหตวแปรหลายตวดวยวธการถดถอยโลจสตค (Multiple logistic regression) พบวาตวแปรทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกรอยางมนยส าคญทางสถต (p-value<0.05) คอ การรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร (ORadj

= 2.46, 95% CI = 1.04 – 5.88) สรปไดวา ผทรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร มโอกาสเสยงทจะเจบปวยดวยโรคตาง ๆ สงกวาคนปกตหรอผทไมไดรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตรสงถง 2.46 เทา ทงนผทมอาชพรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตรควรมการปองกนตนเองทถกวธ จากการสมผสกบสารเคมทางการเกษตร

สรปและอภปรายผล

30

อภมณฑ สวรรณราช และปตพงษ เกษสมบรณ (2558) พบวา เกษตรกรในจงหวดเลย สวนใหญใชสารเคมก าจดศตรพชรอยละ 88.80

ยลดา เขมศรรตน (2561) พบวา เกษตรกรจงหวดสกลนคร สวนใหญใชสารเคมทางการเกษตร รอยละ 52.19

ยทธการณ ไทยลา (2555) พบวา เกษตรกรสวนใหญใชสารเคมทางการเกษตรในการเพราะปลก เนองจากสารเคมทางกรเกษตรชวยเพมผลผลต ไดผลผลตทเตมท ชวยลดตนทน ลดปญหาโรคพชทมากบน าและแมลงพาหะน าโรค เปนตน

การใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกร

สาเหตประกอบอาชพเกษตรกร

เปนเจาของพนทท าการเกษตร เปนผรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร เปนผรบจางฉดพนสารเคมทางการเกษตร

อ าเภอเวยงเกา สวนใหญจะปลกขาว ปลกออย ปลกมน

สอดคลองกบการศกษา

กลมตวอยางสวนใหญ เคยเกยวของกบการใชสารเคม และยงเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร

สรปและอภปรายผล

31

ชนกานต คนนก และสดารตน พมแสน (2557) พบวา มการใชสารชวภาพทดแทนการใชสารเคม โดยการน าพชสมนไพรทหาไดภายในทองถนมาตมกลนเพอน าไปใชฉดพนก าาจดศตรพชในนาขาวทดแทน การใชสารเคม

อศราภรณ หงสทอง (2552) พบวาเกษตรกรกลม มการน าสารสกดจากสะเดา และจลนทรย อเอม (Effective Microorganisms) มาใชแทนสารเคมก าจดศตรพชบางสวน

ศศธร แทนทอง และคณะ (2555) ทพบวา เกษตรกรไดใชสารชวพนธในการปราบศตรพชแลวน าไปใชในการปลกขาว ถวเขยวและหอมแดงในป 2555 พบวาท าใหลดตนทนการผลตลดลง จากป 2554 แตอยางไรกตามเกษตรกรสวนใหญยงคงตองการใชสารเคมในการปองกนก าาจดศตรพชอยตอไป เนองจากมความเชอมนวาสามารถเหนผลไดจรงทนเวลา

รปแบบการท าเกษตรปลอดสารเคม

มกลมตวอยางบางสวนทเลกใชสารเคมทางการเกษตร และปรบมาใชการท าเกษตรใน

รปแบบปลอดสารเคม จ านวน 27 หลงคาเรอน

วธทางธรรมชาตในการท าเกษตร ใชจลนทรยทมอยในธรรมชาตใชผลตภณฑจากพช ใชผลตภณฑจากสตว

สอดคลองกบการศกษา

สรปและอภปรายผล

32

การเจบปวยของเกษตรกร

สอดคลองกบการศกษาของพมพร ทองเมอง และยทธนา สดเจรญ (2558) วรเชษฐ ขอบใจ และคณะ (2553)

ตลอดจนถงการใหความรและพฒนาทกษะการปองกนตนเองและการใชสารเคมใหถกวธ เพอลดผลกระทบทจะเกดขนกบมนษยและสงแวดลอม

ผลการวเคราะหขอมลพบวา ไดรบการเจบปวยทงหมด 44 หลงคาเรอน เปนเกษตรกรทเคยใชสารเคมทางการเกษตรถง 43 หลงคาเรอน

ชาตามปลายมอปลายเทา, มอสน เดนเซ หรอเปนโรคพารกนสน, โรคผวหนงอกเสบ

และปวยเปนโรคไตเสอม

เปนโรคทอาจมสาเหตมาจากการใชสารเคมทางการเกษตร

สมผสกบสารเคมโดยไมมอปกรณในการปองกนตนเอง รวมถงการปฏบตตนใน

ระหวางการใชสารเคมไมถกวธ

ทงนผบรโภค หรอผทอาศยอยในบรเวณพนททมการใชสารเคมทางการเกษตรกมความเสยงทจะไดรบ

ผลกระทบตอสขภาพ

วธการลดการใชสารเคม

ทกภาคสวนทเกยวของเขามามสวนรวมในการท ากจกรรมหรอรณรงคใหความรการใชสารเคมในการก าจดศตรพชกบเกษตรกร เพอใหเกดความตระหนก

รวมถงการลดใชสารเคมและท าการเกษตรดวยวธปลอดสารเคมทดแทน

ใชการสอสารใหกบเกษตรกร ประชาชน และหนวยงานทเกยวของอยางสม าเสมอ เพอเปนแสดงถงการใหความส าคญและจรงจงกบปญหาการใชสารเคมทางการเกษตร

ผลการวเคราะห Multiple logistic regression ผลการวเคราะหพบวา มเพยง 1 ตวแปร ตวแปรทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกรอยางมนยส าคญทางสถต (p-value<0.05) คอ การรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร (ORadj = 2.46, 95% CI = 1.04 – 5.88)

สรปและอภปรายผล :

33

ปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยของเกษตรกร

สอดคลองกบการศกษาของประกาศต ทอนชวย และเกษแกว เสยงเพราะ (2562)พบวา กลมรบจางเกบเกยวผลผลตมโอกาสการเจบปวยหรอมอาการผดปกตทางระบบโครงรางสงทสด

ผทรบจางเกบเกยวมโอกาศทจะปวยดวยโรคทมสาเหตมาจากสารเคมทางการเกษตร สงกวาคนทวไปถง 2.46 เทา อาจเนองมาจากตองเกบเกยวผลผลตทางการเกษตรจากหลายพนท ซงมโอกาสทจะสมผสกบสารเคมทางการเกษตรทหลากหลาย

ถาไมมการปองกนทถกวธ กจะสงผลตอการเจบปวยของผทรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตรได ทงนการปองกนตนเองจากการสมผสสารเคมทางการเกษตรไมเพยงแตปองกนเฉพาะผทฉดพนสารเคมทางการเกษตรเทานน แตผทเกบเกยวผลผลตควรมการปองกนตนเองทถกตอง เชน การเกบเกยวผลผลตในระยะเวลาทเหมาะสม อปกรณปองกนตนเอง รวมถงวธเกบเกยว เปนตน

เนองจาก

34

หนวยงานทเกยวของควรมการจดท าโครงการเกยวกบสขภาพของเกษตรกร เชน การคดกรองเบอตนกบเกษตรกรทเกยวของหรอเคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร เพอเปนขอมลพนฐานในการเฝาระวงการเจบปวยดวยโรคทเกดจากสารเคมทางการเกษตร

กลมเปาหมายล าดบแรกทหนวยงานเกยวของควรน ามาสงเสรม ปองกน และดแลสขภาพ คอ เกษตรกรกลมประเภทการรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร เนองจากเปนกลมทมความเสยงเพราะตองสมผสกบสารเคมทางการเกษตรอยตลอดชวงเวลาทรบจางเกบเกยวผลผลต ดงนนควรมการสรางความตระหนกถงความอนตรายท เกดจากสารเคม และสงเสรมความรในเรองของการปองกนตนเองและการปฏบตตวท ถกตองส าหรบเกษตรกร รวมถงการปฐมพยาบาลเบองตน เมอเกดอบตเหตหรอสมผสกบสารเคมทเปนอนตราย

จากผลการวจยประเดนทควรด าเนนการ ไดแก การรณรงคและสงเสรมการลดการใชสารเคมทางการเกษตรอยางถกตองกบประชาชนในชมชน หากมการใหความรความเขาใจอยางถกตอง จะสามารถชวยใหเกษตรกรปลอดภยตอผลขางเคยงทอาจเกดขนเมอสมผสสารเคมรวมถงชวยลดตนทนของสารเคมทใชใหลดลงได และชวยสรางจตส านกถงอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอม ควรสงเสรมและสนบสนนใหการเกษตรกรมการท าการเกษตรแบบปลอดสารเคม ใหปรบมาใชเกษตรอนทรยเพมมากขน รวมถงใชวธทางธรรมชาตในการท าเกษตร เชน การใชเทคนคการปรบปรงดนโดยใชอนทรย การคลมดน หรอการปลกพชหมนเวยน เปนตน การใชผลตภณฑจากพช เชน น าหมกชวภาพ การใชผลตภณฑจากสตว เชน แมลงเบยน แมลงน ากนศตรพช มลสตว เปนตน และการใชจลนทรยในการท าการเกษตร

ขอเสนอแนะการพฒนา

ขอเสนอแนะทไดจากงานวจย

21

3

ขอเสนอแนะทไดจากงานวจย

35

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

ควรศกษาตอโดยศกษาในลกษณะการวจยกงทดลอง และการวจยเชงปฏบตการ

ศกษาในกลมเกษตรกรโดยเฉพาะกลมประเภทการรบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร เชน การสรางกจกรรมปรบเปลยนพฤตกรรมการใชสารเคม และการปองกนตนเองจากการสมผสสารเคม ศกษาในลกษณะของงานวจยกงทดลอง เพอน ากจกรรมทไดไปประยกตใชกบประชาชนในอ าเภอเวยงเกาตอไป

ศกษาในกลมประชาชน ในลกษณะของงานวจยเชงปฏบตการ โดยการมสวนรวมของชมชน เชน การพฒนารปแบบและหาแนวทางการปองกนสารเคมทางการเกษตร อ าเภอเวยงเกา จงหวดขอนแกนตอไป

กลมตวอยางในการศกษาครงน อตราการเจบปวย และไมเจบปวย จากการใชสารเคมทางการเกษตร เทากบ 1 ตอ 5 เนองจากขอจ ากดดานงบประมาณและการเขาถงกลมตวอยาง การศกษาครงตอไป ควรพจารณาและวางแบบการศกษา โดยการเพมปรมาณจ านวนกลมตวอยางในการศกษาทใหมากขน และควรศกษาปจจยอนทอาจเกยวกบการเจบปวยในลกษณะเดยวกนดวย เชน อาย โรคประจ าตว พฤตกรรมการดมสรา สบบหร

2

1

3

ภาพการลงชมชน อ าเภอเวยงเกา

36

กตกรรมประกาศ

37

วทยานพนธเลมนส าเรจสมบรณไดดวยดเพราะไดรบความกรณาชแนะ และชวยเหลอ จากนายอดเรก เรงมานะวงษ นกวชาการสาธารณสขช านาญการ จากส านกงานสาธารณสขจงหวดขอนแกน และนายแพทยสรพงษ ผานาค ผอ านายการโรงพยาบาลเวยงเกา ทใหค าแนะน าและตรวจแกไขขอบกพรองมาโดยตลอด ตงแตเรมตนจนส าเรจเรยบรอย

ขอขอบคณเคลอขายสขภาพเวยงเกา ประกอบดวย ส านกงานสาธารณสขอ าเภอเวยงเกา โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลเมองเกา โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลเขานอย และสถานอนามยเฉลมพระเกยรตอ าเภอเวยงเกา ทชวยเหลอในเรองของการตดตอประสารงานกบอาสาสมครประจ าหมบาน

ขอขอบคณอาสามาสมครประจ าหมบานของอ าเภอเวยงเกา ทเปนผเกบรวบรวมขอมลจนงานวจยส าเรจลลวงดวยด

ขอบคณครบ

36

THANK YOU

23

25.49%

2.27%

74.51%

97.73%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

เคยเกยวของกบการใชสารเคม

ไมเคยเกยวของ เคยเกยวของ

33.99%

4.55%

66.01%

95.45%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

การเกยวของกบสารเคมในปจจบน

ไมเกยวของแลว ยงคงเกยวของ

ผปวยสวนใหญ เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 43 คน คดเปนรอยละ 97.73 ของผปวยทงหมด

ผปวยสวนใหญ ยงคงเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตรจ านวน 42 คน คดเปนรอยละ 95.45 ของผปวยทงหมด

วเคราะหขอมลการเจบปวยกบการใชสารเคมทางการเกษตร

24

38.89%

20.45%

61.11%

79.55%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

ประกอบอาชพเกษตรกร ไมใชใช

87.58%81.82%

12.42%18.18%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

เปนเจาของพนทท าการเกษตร ไมใชใช

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

25

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

92.48%

79.55%

7.52%

20.45%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

รบจางเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร ไมใชใช

92.48% 95.45%

3.27% 4.55%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

รบจางฉดพนสารเคม ไมใชใช

26

56.21%

40.91%43.79%

59.09%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

จ านวนสมาชกในครวเรอนจ านวน 1-4 คนจ านวน 5 คนขนไป

8.50%2.27%

91.50%97.73%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ไมเจบปวย เจบปวย

การท าเกษตรกรในรปแบบปลอดสารเคม

ใชวธปลอดสารเคม

ไมใช

วเคราะหขอมลการเจบปวยของเกษตรกร

ผปวยสวนใหญ เคยเกยวของกบการใชสารเคมทางการเกษตร จ านวน 43 คน คดเปนรอยละ 97.73 ของผปวยทงหมด