ROŚLINY TRUJĄCE I LECZNICZE

1. ROŚLINY TRUJĄCE

Cis pospolity (Taxus bacata), to zimozielony krzew, w starszym wieku drzewo do 15 m wysokości o iglastych

liściach, dziko rosnący jest spotykany rzadziej, natomiast chętnie nasadzany w naszych ogrodach jako krzew

ozdobny. Z wyjątkiem słodkawego, czerwonego miąższu osnówki na nasieniu, wszystkie części cisa zawierają

silnie trującą taksynę oraz inne szkodliwe substancje. Znane są przypadki zatruć śmiertelnych. Przy jedzeniu nasion

z osnówką trujące nasiona pozostają najczęściej nieuszkodzone i wędrują przez przewód pokarmowy bez

szkodliwych następstw dla organizmu. Zatrucia taksyną następują najczęściej wskutek żucia igieł i gałązek cisa.

Stwierdzono na przykład, że konie padały martwe już po 5 minutach od chwili zjedzenia jego igieł i gałązek. U

ludzi powoduje uszkodzenia wątroby i nerek, ataki drgawek, śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego i

ustania akcji serca.

Tojad mocny (Aconitum firmum), roślina górska, również hodowana w naszych ogrodach. Truciznę akonitynę

zawierają korzeń, liście i kwiaty. Tojad mocny uważano często za najbardziej trującą europejską roślinę. Już przy jej

zrywaniu trucizna może wniknąć przez skórę i wywołać jej zapalenie oraz ciężkie zatrucie. Do zatruć śmiertelnych

dochodzi wskutek omyłkowego spożycia korzenia tojadu zamiast korzenia selera lub chrzanu oraz dodania jego

liści do sałatek. Działa głównie na komórki mięśnia sercowego i błony komórek nerwowych, poraża zakończenia

nerwów ruchowych, powoduje przejściowe pobudzenie, a następnie paraliż zakończeń nerwów czuciowych.

Porażenia ośrodka oddechowego i zatrzymanie czynności serca prowadzi do śmierci.

Buk zwyczajny (Fagus silvatica), drzewo szeroko rozprzestrzenione w górach i na niżu. Trucizna, fagina zawarta

jest przede wszystkim w owocach – orzeszkach, zwanych bukwiami, jest rozkładana przez ich prażenie. Objawami

zatrucia są wymioty i biegunka. W ciężkich przypadkach może nastąpić odurzenie, drgawki i objawy porażenia.

Jarząb pospolity – jarzębina (Sorbus aucuparia). Trujące są owoce zjadane na surowo zawierające amigdalinę,

kwas sorbowy i parasorbowy. Wchłonięte toksyny wywołują stan podobny do odurzenia. Objawami są wymioty,

nieżyt żołądka i jelit, rozszerzone źrenic, wykwity skórne podobne jak przy szkarlatynie, podwyższony poziom

cukru i białka w moczu.

Złotokap pospolity (Laburnum anagyroides) krzew ozdobny sadzony w Polsce w ogrodach. Trucizna cytyzyna

zawarta jest głównie w kwiatach, nasionach i korzeniach. Przy ciężkich zatruciach ogólne porażenie i śmierć w

zapaści wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Za dawkę śmiertelną dla dzieci uważa się 15 – 20 nasion.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), drzewo pochodzące z Ameryki Północnej, nasadzane u nas. Trucizną

jest mieszanka lektyn przede wszystkim w korze, nasionach i liściach, powoduje aglutynację (zlepianie się)

czerwonych krwinek oraz rozpad tkanek.

Bluszcz pospolity (Hedera helix), roślina o zdrewniałej pnącej łodydze. Kwitną i wytwarzają owoce okazy co

najmniej 10 letnie. Pędy liście i owoce bluszczu zawierają saponiny, między innymi hederynę. Zatrucia następują

najczęściej po zjedzeniu owoców. Zatrucie objawia się biegunką, wymiotami a nawet drgawkami.

Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus.). Cała roślina jest trująca, jednak zachętą do skosztowania są

bardzo atrakcyjne owoce dojrzewające późnym latem i wczesną jesienią. Zawierają nasercowo działające glikozydy:

ewobiozyd, ewomonozyd i ewonozyd. Objawy zatrucia pojawiają się dopiero po 15 – 16 godzinach. Następuje

wzrost ciepłoty ciała, zaburzenia układu krążenia, dychawica, zapaść. Możliwe są także uszkodzenia nerek i

wątroby. Dawka 30 –40 nasion jest uważana za śmiertelną dla człowieka. Drugi gatunek rosnący w Polsce

trzmielina brodawkowana jest również trująca.

Kruszyna pospolita (Frangula alnus), krzew, rośnie w lasach, zawiera frangulinę, ramnoksantynę. Zatrucie

następuje najczęściej przez zjedzenie owoców – jagód różnie zabarwionych w zależności od stanu dojrzałości od

zielonych do czarnych. powoduje nudności, wymioty, zawroty głowy, silne bóle brzucha, krwawe biegunki, w

ciężkich przypadkach także zapaść i uszkodzenie nerek.

Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), krzew dorastający do 6 m wysokości. W Polsce coraz częściej sadzony

jako krzew ozdobny. Trucizną jest alkaloid teobromina, występuje w liściach i owocach. Ofiarami są głównie dzieci

zjadające atrakcyjnie wyglądające owoce. Objawami zatrucia jest nieżyt żołądka i jelit z wymiotami i ciężką

biegunką, senność.

Kalina koralowa (Viburnum opulus), owocem są pestkowce dojrzewające późnym latem. Zawierają wiburninę,

saponiny i garbniki. Objawami zatrucia są silne wymioty i biegunka, możliwa jest również zapaść.

Śnieguliczka biała (Symphoricarpus albus), krzew nasadzany w żywopłotach pochodzący z Ameryki Północnej.

W białych owocach występują saponiny i nie zbadana silnie drażniąca substancja czynna. Po spożyciu owoców

następuje podrażnienie przewodu pokarmowego z wymiotami i biegunką, zjedzenie większej ilości owoców może

doprowadzić do odurzenia i głębokiej utraty przytomności.

Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), najczęściej sadzone są z niego żywopłoty, często dziczeje. Trucizną jest

glikozyd ligustryna i inne substancje. Znane są przypadki śmiertelnych zatruć u dzieci owocami ligustru. Po

zjedzeniu większej ilości owoców występują poważne dolegliwości żołądka i jelit z gwałtownymi wymiotami i silną

biegunką. Możliwe także drgawki i porażenie układu krążenia.

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) kwitnie w czerwcu i lipcu. Kwiaty brunatnofioletowe. Owoce

dojrzewają na raty, tak, że obok siebie widzimy owoce zielone i dojrzałe, zabarwione na czarno. Rośnie na porębach

leśnych, skraju dróg leśnych. Jej występowanie ogranicza się do południowej części kraju. Trucizna głównie

występuje w owocach i jest to L – hioscyamina i atropina. Za dawkę śmiertelną dla dzieci uważa się 3-4, dla

dorosłych ponad 10 jagód. Objawami zatrucia są: sucha, gorąca i czerwona skóra, suchość w ustach, rozszerzenie

źrenic, zaburzenie rytmu serca, omany, stany lękowe, napady szału, zatrzymanie moczu i śpiączka.

Zimowit jesienny (Colchicum autumnale), silnie trująca roślina. Jesienią pojawiają się kwiaty, wiosną wyrasta

łodyga z liśćmi i owocami w postaci torebek. Roślina zawiera kolchicynę. Do zatrucia może dojść przez pomylenie

liści zimowitu z czosnkiem niedźwiedzim, które są używane do sałatek i cebulek zimowitu z cebulą jadalną. Znane

są przypadki zatrucia nasionami dzieci podczas sianokosów. Groźna też jest woda w flakonie w której umieszczone

były kwiaty zimowitu. Objawami zatrucia są nudności, trudności w przełykaniu, gwałtowne wymioty, biegunka,

krwiomocz, duszność, obrzęk płuc i śmierć.

Konwalia majowa (Convallaria maialis), roślina dziko rosnąca i hodowana, każdy ją zna. Wszystkie części rośliny

są trujące, zawierają glikozydy nasercowe (kardenolidowe). Zatrucia zdarzają się na wskutek zjedzenia jagód.

Objawami zatrucia są nudności, wymioty, biegunka, odurzenie. Przy większych dawkach zaburzenia rytmu serca.

Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) jest rośliną runa leśnego lasów liściastych, kwitnie w maju i czerwcu,

bardzo charakterystyczna z czterema liśćmi w jednym okółku. Trucizna występuje przede wszystkim w jagodach i

kłączach, jest to parydyna i parystyfnina. Ofiarami są najczęściej dzieci które mylą jagody czworolistu z jagodami

borówki czernicy. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, biegunka ze skurczami jelit, bóle i zawroty głowy,

silne zwężenie źrenic, porażenie ośrodka oddechowego. Znane są przypadki śmiertelne.

2. ROŚLINY LECZNICZE

Bagno zwyczajne – Ledum palustre L. – krzewinka , należąca do rodziny wrzosowatych. Materiałem zielarskim są

kwitnące pędy. Zawierają one przede wszystkim olejek eteryczny, garbniki i substancje gorzkie. Działa łagodnie

wykrztuśnie, a zewnętrznie przeciw stanom zapalnym. Niestety u nas roślina chroniona. Może być pozyskiwana z

plantacji lub sprowadzana z obszarów gdzie nie podlega ochronie.

Barwinek pospolity – Vica minor L., roślina runa leśnego lasów liściastych, chroniona, często hodowana w

naszych ogródkach. Zielem są kwitnące pędy, przede wszystkim zawierają alkaloidy i garbniki. Alkaloidy zawarte

w zielu barwinka obniżają ciśnienie krwi i zmniejszają zawartość cukru we krwi, jednakże ze względu na

specyficzne działanie i znaczną toksyczność zioło to można stosować tylko pod kontrolą lekarza!

Berberys zwyczajny – Berberis vulgaris L. Zbiera się przede wszystkim korę korzeni i owoce. Wszystkie części

rośliny(oprócz owoców) zawierają trujące alkaloidy, zwłaszcza berberynę. Wyciąg z kory stanowi surowiec do

produkcji leków uśmierzających ból. Owoce są źródłem witaminy C.

Borówka czernica –Vaccinium myrtillus L.. Zbiera się liście i owoce zawierające garbniki i barwniki –antocjany.

Liście mają działanie ściągające, regulują też poziom cukru we krwi, jako takie stanowią składnik

mieszanek przeciwcukrzycowych. Owoce stanowią świetny środek przeciwko biegunce o czyn doskonale wiedziały

nasze babcie. W ostanich czasach wyciąg z jagód borówki używany jest jako środek wzmacniający ścianki naczyń

krwionośnych oraz poprawiający ostrość wzroku.

Borówka brusznica – Vaccinium vitis – idea L.. Zbiera się liście , używane w formie naparu jako

środek dezynfekcyjny przy zapaleniu dróg moczowych, ale nie zaleca się długotrwałego użytkowania tego środka,

występujący w nim hydrochinon uszkadza wątrobę.

Brzoza brodawkowana – Betula pendula Roth . Zbiera się liście, mają działanie moczopędne, dezynfekujące,

napotne i dlatego stanowią częsty składnik na przemianę materii.

Glistnik jaskółcze ziele – Chelidonium majus L. Zbiera się kwitnące pędy, a niekiedy i korzeń. Zawierają one

toksyczne alkaloidy. Działa wybitnie bakteriobójczo. Używany jako skladnik mieszanek stosowanych w

schorzeniach wątroby, a ostatnim czasie także w leczeniu gruźlicy skóry. W medycynie ludowej stosuje się świeży

sok przeciw kurzajkom.

Głóg dwuszyjkowy i jednoszyjkowy – Crategus sp. Zbiera się kwiaty, liście i owoce, zwykle liście razem z

kwiatami. Działają leczniczo flawonoidy i kwasy. Przede wszystkim wzmacniają akcję serca i działają uspokajająco.

Stosuje sie w leczeniu ludzi starszych przy osłabieniu mięśnia sercowego i na obniżenie ciśnienia

Jarząb pospolity – Sorbus aucuparia L. Owoce jarzębiny zwiększają wydalanie moczu, działają korzystnie na

jelita, doprowadzając ich czynność do optymalnego stanu fizjologicznego, przepływu żółci do dwunastnicy. Źródło

naturalnej witaminy C..

Jemioła pospolita – Viscum alba L. Zbiera się pędy. Aktywnymi składnikami są peptydy. Obniżają ciśnienie krwi

i pobudzają przemianę materii. Stanowi składnik mieszanek i preparatów używanych przeciw zwapnieniu naczyń i

wysokiemu ciśnieniu krwi.

Kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum L. Zbiera się niedojrzałe kasztany, które zawierają różne

glikozydy o wielostronnym dzialaniu; stosowane do pobudzania obiegu krwi i wzmacniania naczyń krwionośnych.

Zapobiegają też skurczom, stanom zapalnym, tworzeniu sie obrzęków, regulują krzepliwość krwi. Stanowią

surowiec do produkcji cennych leków.

Kielisznik zaroślowy – Calystegia sepium (L.) R.Br..Ziołem są wierzchołki pędów. Zawiera

glukoretynę,konwolwulinę, śluzy, garbniki i glikozyd jalapinę. Odwar poprawia perystaltykę jelit, działa słabo

moczopędnie i przeciwgorączkowo, powoduje zwiększanie wydzielania żółci, przede wszystkim jednak jest silnym

środkiem przeczyszczającym i ze względu na to jest rzadko używany. Jest rośliną słabo toksyczną i wolno się nim

leczyć jedynie za wiedzą i zgodą lekarza.

Konwalia majowa – Convallaria majalis L. Ziołem są liście albo kwiatostany z liśćmi. Zawierają glikozydy

wzmacniające czynność mięśnia sercowego. Musimy pamiętać , że roślina jest trująca, stąd zalecana jest duża

ostrożność.

Krwawnik pospolity –Achillea millefolium L. Zbiera się kwitnące pędy albo kwiatostany, które

zawierają substancje gorzkie i olejek eteryczny, podobny do olejku występującego u rumianku. Używany

głównie przy dolegliwościach żołądkowo-jelitowych. Likwiduje wzdęcia, zwiększa wydzielanie żółci, a w

medycynie ludowej stosuje się również jako środek na przemianę materii i przeciwkrwotoczny.

Przytulia (marzanka) wonna – Galium (Asperula) odoratum (L.) Scop. Roślina pod częściową ochroną.

Pozyskiwana z plantacji. Zbiera się pędy na początku kwitnienia. Zawierają kumarynę, która w trakcie suszenia

wydziela przyjemny zapach, a poza tym garbniki i substancje gorzkie. Używana zewnętrznie do okladów, kąpieli,

na ropiejące rany itp.Wewnętrznie przy zaburzeniach krążenia obwodowego. W medycynie ludowej znana jako

środek uspokajający. Jest umiarkowanie toksyczna.

Mniszek pospolity – Taraxacum officinale Web. Najczęściej zbiera się korzenie albo pędy, czasem też całe nie

kwitnące rośliny razem z korzeniami. Znaczenie lecznicze mają substancje gorzkie oraz inulina; pobudzają

wydzielanie soków żołądkowych i żółci.

Naparstnica purpurowa – Digitalis purpurea L. Zbiera się liście. Specyfiki z naparstnicy w dawkach leczniczych

poprawiają czynność mięśnia sercowego, ale mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza.

Nawłoć pospolita – Solidago virgaurea L. Zbiera się kwitnące pędy zawierające duże ilości garbników, saponin,

olejku eterycznego, substancji gorzkich i flawonoidów. Ma silne działanie moczopędne, toteż stanowi często

składnik mieszanek diuretycznych, a w medycynie ludowej używa się nawłoci przy egzemach, kamieniach

nerkowych, powiększeniu gruczołu krokowego (prostaty) i zewnętrznie – do okładów na rany , do płukania jamy

ustnej i gardła.

Podbiał pospolity – Tussilago farfara L. Ziołem są liście i kwiaty. Aktywnymi składnikami są śluzy, substancje

gorzkie, w kwiatach barwniki flawonowe, a w liściach sybstancje mineralne. Używa się w chorobach dróg

oddechowych ( zapalenie oskrzeli, astma) oraz zewnętrznie do okładów przy opuchlinie, bólach mięśniowych i

nerwobólach.

Róża dzika – Rosa canina L. Zbiera się owoce, zawierają witaminę C, cukry, pektyny i garbniki. Owoce róży

znajdują zastosowanie zawsze wtedy,kiedy należy dostarczyć witaminę C. Podczas gotowania dłużej niż 10 minut

zawartość tej witaminy wybitnie się obniża

Rumianek pospolity – Matricaria chamonilla L. Zbierane są kwiatostany z krótką częścią łodygi.

Zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, pochodne kumaryny, śluzy. Ma działanie przeciwzapalne, zapobiega

skurczom, wywołuje poty. Używa się go do kąpieli przy wysypkach skórnych, płukania.

Skrzyp polny – Equisetum arvense L. zbiera się zielone pędy letnie zawierające kwasy krzemowe, saponiny i

flawonoidy. Ma dzialanie moczopędne, używany jest także w leczeniu gruźlicy.

Śliwa tarnina – Prunus spinosa L. Zbiera się najczęściej kwiaty, rzadziej owoce. Napar z kwiatów działa łagodnie

przeczyszczająco, stosowany też przy przeziębieniach, a syrop przyrządzony ze śliwek używany jako dodatek

smakowy do innych leków.

Zimowit jesienny – Colchicum autmnale L. Roślina w stanie dzikim chroniona. Pozyskiwana z plantacji.

Najczęściej zbiera się nasiona, czasem bulwy. Cała roślina zawiera bardzo trujące alkaloidy ( najważniejszy to

kolchicyna), które w postaci wyizolowanej, używane są szczególnie przy reumatyźmie stawowym. Kolchicyna

przyspiesza też podział komórek, wykorzystuje się ją do wywoływania mutacji roślinnych. Ze względu na wielką

toksyczność wydaje się jedynie z przepisu lekarza.

PRZYKŁADY ZDJĘĆ ROŚLIN LECZNICZYCH I TRUJĄCYH

1. ROŚLINY TRUJĄCE

Kruszyna pospolita (Frangula alnus),

owoce

Buk zwyczajny (Fagus silvatica) z bukwiami, jest

przysmakiem wielu zwierząt.

Cis pospolity (Taxus baccata) z

nasionem otoczonym osnówką.

Bluszcz pospolity (Hedera helix),

kwitnie jesienią, a owoce dojrzewają

wiosną.

Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) jest rośliną runa

leśnego lasów liściastych, kwitnie w maju i czerwcu,

bardzo charakterystyczna z czterema liśdmi w jednym

okółku

Kalina koralowa (Viburnum

opulus) z owocami

Konwalia majowa (Convallaria

maialis), roślina dziko rosnąca i

hodowana,

Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), kwitnie biało,

owoce ma czarne

Ostrokrzew kolczasty (Ilex

aquifolium), roślina nasadzana w

ogrodach i rosnąca w stanie

dzikim w Europie.

Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus

aucuparia).

Tojad mocny (Aconitum firmum), sama nazwa mówi, że

to niebezpieczna roślina

Robinia akacjowa (Robinia

pseudoaccacia), mylnie nazywana

akacją.

Złotokap pospolity (Laburnum

anagyroides) ozdoba naszych

ogrodów

Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus), owoce. Zimowit jesienny (Colchicum

autumnale), kwiaty.

.

Śnieguliczka biała (Symphoricarpus

albus)

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), wywodzi

swoją łacioską nazwę od trzech mitologicznych Parek-

Atropos miała za zadanie przecinad nid życia, co

symbolicznie wyraża śmiertelne zatrucie tą rośliną.

Okaz kwitnący

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa

belladonna) z owocami.

2. Rośliny lecznicze

Bagno zwyczajne(Ledum palustre) Barwinek pospolity(Vinca minor)

Berberyz zwyczajny (Berberis vulgaris) Borówka czarna (Vaccinium myrtillus)

Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea) Brzoza brodawkowata(Betula pendula roth)

Glistnik Jaskółcze ziele(Chelidonium majus) Głóg dwuszyjkowy(Crataegus leavigata)

Głóg jednoszyjkowy(Crataegus monogyna) Jarząb pospolity(Sorbus aucuparia)

Jemioła pospolita(Viscum album) Kasztanowiec zwyczajny(Aesculus hippocastanum)

Kielisznik zaroślowy(Calystegia sepium) Konwalia majowa(Convalaria majalis)

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium) Przytulia wonna(Galium odoratum)

Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) Naparstnica purpurowa(Digitalis purpurea)

Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) Podbiał pospolity (Tussilago farfara)

Róża dzika (Rosa canina) Rumianek pospolity (Taraxacum officinale)

Skrzyp polny (Equisetum arvense) Śliwa tarnina (Prunus spinosa) Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)