Szkolenie współfinansowane w 75% przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz w 25 % przez BudŜet Państwa w ramach projektu pn. „Opracowanie innowacyjnego planu rozwoju Gminy sosnowica opartego na posiadanym potencjale i

czynnym wykorzystaniu transferu wiedzy”

Unia Europejska

Ekologiczny zbiór leczniczych roślin dziko

rosnących

Rośliny wskazujące gleby ubogie w wapń

(o odczynie kwaśnym)

Rumian polny (Anthemis arvensis)

Fiołek polny (Viola arvensis)

Pięciornik srebrny (Potentilla argentea)

Szczaw polny (Rumex acetosella)

Czerwiec roczny (Scleranthus annuus)

Rośliny wskazująąąące gleby bogate w wapń(o odczynie zasadowym)

Blekot pospolity (Aethusa cynapium)

ŚŚŚŚwierzbnica polna (Knautia arvensis)

Gorczyca polna (Sinapis arvensis)

Szałłłłwia łąłąłąłąkowa (Salvia pratensis)

Rośliny wskazuj ące gleby piaszczyste:

Szczaw polny (Rumex acetosella)

Ślaz zaniedbany (Malva neglecta )

Bodziszek drobny(Geranium pusillum)

Złocień polny (Chrysanthemum segetum)

Fiołek polny (Viola arvensis)

Rośliny wskazuj ąąąące gleby gliniaste:

Łopian większy (Artium lappa)

OstroŜeń polny (Cirsium arvense)

Gorczyca polna (Sinapis arvensis)

Szałwia łąkowa (Salvia pratensis)

Łoboda rozłoŜysta (Atriplex patula)

Rośśśśliny wskazująąąące gleby ilaste:

Jaskier rozłogowy (Ranuncullus repens)

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus)

OstróŜeczka polna (Delphinum consolida)

Pięciornik gęsi (Potentilla anserina)

Rośliny wskazujące gleby bogate w związki azotu:

Cykoria podróżżżżnik (Cichorium intybus)

Pokrzywa zwyczajna (Utrica dioica)

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca)

Rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper)

Stulicha psia (Descurainia sophia)

- STANOWISKA WILGOTNE I PODMOKŁE

JEZIORA, BRZEGI I ZALEWY RZEK

Lp Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1. Bobrek trójlistkowy trwała liść

2. Grzybienie trwałe kwiaty, kłącza

3. Szczaw kobylak trwała korzenie

4. Tatarak zwyczajny trwała kłącze

Siedliska z waŜniejszymi gatunkami roślin leczniczych

TERENY BAGIENNE, TORFOWISKA, TERENY NIEZADRZEWIONE

Lp. Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1. Bagno zwyczajne trwała ziele

2. Bobrek trójlistkowy trwała liść

3. Pięciornik kurze ziele trwała kłącze

4. Rdest ostrogorzki trwała ziele

5. Szczaw kobylak trwała korzeń

6. Uczep trójlistkowy trwała ziele

7. Wiązówka błotna trwała kwiat

Lp Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1. Biedrzeniec wi ększy trwała korzeń

2. Bobrek trójlistkowy trwała liść

3. Krwawnik pospolity trwała kwiaty, ziele

4. Mniszek lekarski trwała liść, ziele, kwiat, korzeń

5. Rdest w ęŜownik trwała kłącze

6. Przywrotnik pasterski trwała ziele

7. Pięciornik g ęsi trwała ziele

8. Podbiał pospolity trwała liść, kwiatostan

9. Szczaw kobylak trwała korzeń

10 Stokrotka pospolita trwała kwiatostany

11 Ostro Ŝeń warzywny trwała ziele

12 Świetlik ł ąkowy jednoroczna ziele

13 WilŜyna ciernista trwała korzeń

ŁĄKI I MURAWY ZASOBNE W WILGO Ć

Zbiorowisko ostroŜenia łąkowego

OstroŜeń warzywny

STANOWISKA SUCHE

PASTWISKA, SUCHE UGORY

Lp. Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1. Biedrzeniec mniejszy trwała korzeń

2. Dziurawiec zwyczajny trwałe ziele

3. Jałowiec pospolity trwała szyszkojagody

4. Krwawnik pospolity trwała ziele, kwiat

5. Kocanki piaskowe trwała kwiatostan

6. Macierzanka piaskowa trwała ziele

7. Mydlnica lekarska trwała korzeń, kłącze

8. Nostrzyk Ŝółty jedno lub dwuletnia ziele

9. Przelot pospolity dwuletnia ziele

10. Rozchodnik ostry trwała ziele

11. Rzepik pospolity trwała ziele

12. Wrotycz pospolity trwała kwiatostan

13. WilŜyna ciernista trwała korzeń.

Zespół muraw piaskowych z jałowcem pospolitym

Zespół muraw piaskowych z kocankami piaskowymi

POLA UPRAWNE, MIEDZE.

Lp Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1. Biedrzeniec wi ększy trwała korzeń

2. Chaber bławatek jednoroczna kwiat

3. Krwawnik pospolity trwała ziele, kwiat

4. Fiołek polny jednoroczna ziele

5. Ostró Ŝka polna jednoroczna kwiaty, ziele, nasiona

6. Rdest ptasi trwała ziele

7. Podbiał pospolity trwała liść, kwiat

8. Perz wła ściwy trwała kłącze

9. Skrzyp polny trwała ziele

10. Tasznik pospolity trwała ziele

11. Mak polny jednoroczna płatki

12. śywokost lekarski trwała kłącze, korze ń

. OGRODY, PRZYCHACIA, ROŚLINY RUDERALNE

Lp. Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1 Cykoria podró Ŝnik trwała ziele, korze ń

2 Glistnik jaskółcze ziele trwała ziele, korze ń

3 Jasnota biała trwała korony kwiatowe

4 Bez czarny trwała kwiat, owoc

5 Bylica pospolita trwała ziele

6 Malina wła ściwa trwała liść, owoc

7 Rdest ptasi trwała ziele

8 Podbiał pospolity trwała liść, kwiat

9 Perz wła ściwy trwała kłącze

10 Pokrzywa zwyczajna trwała liść, ziele, kł ącze

11 Łopian trwała korzeń.

Zbiorowisko maku piaskowego

Zbiorowisko porębowe z naparstnicą Ŝółtą

Ślaz zaniedbany

LASY MIESZANE, POLANY, ZARO ŚLA

Lp Gatunek Charakter ro śliny surowiec

1 Tysi ącznik pospolity dwuletnia ziele

2 Dziurawiec zwyczajny trwała ziele

3 Dąb szypułkowy i bezszyp. trwała (drzewo) kora

4 Janowiec barwierski trwała ziele, kwiat

5 JeŜyna pospolita trwała liść, owoc

6 Kalina koralowa trwał ą kora

7 Kopytnik pospolity trwała ziele, korze ń

8 Konwalia majowa trwała ziele, kwiat, kł ącze

9 Kruszyna pospolita trwała kora, owoc

10 Mydlnica lekarska trwała korzeń

11 Nawłoć pospolita trwała ziele

12 Poziomka pospolita trwała liść, owoc

13 Przetacznik le śny trwała ziele

Dąbrowa niŜowa

Zarośla tarninowe

Kopytnik europejski

Zawilec gajowy

Zbiorowisko roślin

grupa (skupienie) wielu gatunków występujących na jednej powierzchni, tworzących skomplikowaną struktur ęosobników współŜyjących ze sobą i oddziaływujących na siebie wzajemnie oraz na siedlisko, na którym Ŝyją

Metodyka badańzbiorowisk roślinnych

Zdjęcie fitosocjologiczne����Nagłówek (powierzchnia zdjęcia, krótki opis

stanowiska, data wykonania zdjęcia,

charakterystyka siedliska, pokrycie kaŜdej z osobna

warstw roślinności).

����Dokładny spis gatunków (z podaniem stopnia

ilościowości i towarzyskości)

Elementy standardowo wykonanego zdjęcia:

- powierzchnia zdjęcia– 500m2

- lokalizacja– wieś Koryciny, nadleśnictwo Rudka

- data wykonania zdjęcia– 19.05.2005

- podłoŜe, ogólna charakterystyka– 5 cm butwiny,

6 cm piasku zmieszanego z próchnicą, poniŜej Ŝółty piasek.

- nachylenie- 40, ekspozycja- NNE,

- inne uwagi– N 52 38.110’ E 022 45.739’

- sposób uŜytkowania– młode nasadzenia dębów

- pokrycie warstw:

- warstwa A – 70%

- warstwa B – 10%

- warstwa C – 90%

A Fagus silvatica 4

A Picea exelsa +

B Fagus silvatica 2

B Corylus avellana +

B Evonymus europaea +

C Abies alba +

C Viburnum opulus +

C Sambucus racemosa +

C Oxalis acetosella 1

C Viola silvestris 1

C Asarum europaeum 2

C Asperula odorata 2

C Ajuga reptans +

C Hepatica nobilis +

C Luzula silvatica +

C Festuca ovina +

C Fragaria vesca +

Dlaczego więcej roślin leczniczych zbiera sięze stanowisk naturalnych?

�Tradycja zbioru i stosowania roślin dziko rosnących

� Pozyskiwanie surowca jest mniej kosztowne

� W niektórych regionach – waŜne źródło dochodu

ludności

� W przypadku niektórych gatunków – niewielkie

zapotrzebowanie na surowiec

� Przekonanie, Ŝe surowiec ze stanowiska naturalnego

jest skuteczniejszy w działaniu

Najważżżżniejsze zasady racjonalnego zbioru ziółłłł to:

- ����zbiór danego gatunku należy prowadzić jedynie w miejscach masowego jego występowania

- � część zbieranych roślin należy pozostawić na stanowisku w celu ich rozmnożenia

- � surowiec należ zbierać w taki sposób, aby jak najmniej uszkodzić rośliny

- � w przypadku zbioru organów podziemnych (kłączy, korzeni) roślin, które rozmnażają się tylko drogą wegetatywną, część z nich pozostawia się w miejscu zbioru, aby rośliny mogły odrosnąć

- � przy zbiorze określonych gatunków ziół nie należy niszczyć i zadeptywaćinnych roślin.

- � pączki i kory zbiera się tylko z gałęzi ściętych ( nigdy z krzewów i drzew)

- � w przypadku zbioru roślin znajdujących się pod częściową ochronąnależy posiadać zezwolenie na zbiór, odpowiednich organów administracyjnych regionu, w którym prowadzony jest zbiór

� nie wolno zbierać roślin znajdujących się pod całkowitą ochroną.

Zasady zbioru surowców ekologicznych z dziko rosnących roślin leczniczych

Opracowane zasady uwzględniają obowiązujące w Polsce akty prawne dotyczące ochrony roślin i ekologicznej produkcji rolniczej, w tym:

���� ustawę z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody(Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880),

���� rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin obj ętych ochroną (Dz. U. 2004, Nr 168, poz. 1764),

���� ustawę z dn. 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2004, Nr 93, poz. 898), wynikającą z rozporządzenia Rady Ministerialnej Wspólnoty Europejskiej Nr 2092/91 z 24 czerwca 1991,

���� rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. 1999, Nr 6, poz. 42, z późn. zm.).

Nadzór nad zbiorem roślin leczniczych ze stanu naturalnego sprawują:

���� na terenie lasów stanowiących własność Skarbu Państwa oraz lasów

stanowiących własność prywatną – odpowiednie Dyrekcje Lasów

Państwowych,

���� na terenach uŜytkowanych rolniczo, na nieuŜytkach i innych

terenach – odpowiednie Urzędy Administracji Państwowej.

�Wyznaczanie obszarów do ekologicznego zbioru surowców powinno sięodbywać przy udziale zarządzającego terenem, jednostki certyfikującej oraz przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej zajmującej się skupem tych surowców.

� Dyrekcje Lasów Państwowych powinny przedstawić dokument świadczący o tym, Ŝe na obszarze przeznaczonym do ekologicznego zbioru w okresie ostatnich trzech lat nie stosowano niedozwolonych środków, a w szczególności insektycydów i herbicydów.

���� Na terenach rolniczych rośliny lecznicze moŜna zbierać tylko na obszarach, gdzie prowadzone są gospodarstwa w systemie ekologicznym oraz na obszarach wyłączonych z tradycyjnej uprawy co najmniej trzy lata wcześniej. Stan taki powinien być potwierdzony przez właściciela terenu.

� Obszar przeznaczony do zbioru surowców ekologicznych powinien być corocznie szczegółowo umiejscowiony geograficznie i obszarowo przez zarządzającego terenem i instytucję skupującąsurowce, a takŜe zaakceptowany przez jednostkę certyfikuj ącą.

� Dla obszarów przeznaczonych do zbioru surowców ekologicznych zarządzający terenem powinien corocznie przygotować wykaz zbieranych roślin, podać terminy i sposoby ich zbioru oraz górne limity masy pozyskiwanych surowców.

���� Szczególnego traktowania wymaga zbiór surowców leczniczych z drzew i krzewów rosnących naturalnie lub sadzonych przy drogach (np. lipa, kasztanowiec, dzika róŜa). Na takich stanowiskach szczególnie starannie powinny być wykonane badania na obecność niedozwolonych związków w glebie i zbieranych surowcach. Surowce pozyskiwane z takich stanowisk powinny byćspecjalnie oznakowane.

���� Zbiór przy u Ŝyciu nawet prostych urządzeń mechanicznych (grzebienie, szpadle itp.) lub innych maszyn moŜe być prowadzony wyłącznie za zgodą zarządzającego terenem.

���� Zbiór powinien być przeprowadzony w taki sposób, aby nie nastąpiło naruszenie równowagi fitocenotycznej uŜytkowanych obszarów. Dotyczy to szczególnie roślin obj ętych częściową ochronągatunkową oraz stanowisk, na których rośliny te występują.

���� W wypadku wyraźnego zanikania roślin leczniczych na naturalnych stanowiskach, zarządzający terenem uprawnieni są do wprowadzenia okresowego zakazu zbioru surowców na określonym obszarze. Zakaz ten moŜe dotyczyć zbioru wszystkich lub pojedynczych roślin.

���� Przy szczególnie szybkim zanikaniu populacji zbieranych roślin, zarządzający terenem powinien wyłączyć zagroŜone obszary z uŜytkowania i wykonać podsiewy lub korekcyjne nasadzenia, obciąŜając częścią poniesionych kosztów instytucje i osoby zajmujące siękomercyjnym zbiorem surowców.

� � � � Skup surowców pozyskanych z dziko rosnących roślin leczniczych i zakwalifikowanych jako ekologiczne moŜe być prowadzony wyłącznie przez przedsiębiorstwa posiadające certyfikat jednostek certyfikujących. W certyfikacie takim określone są gatunki roślin i ich organy oraz ilości surowca przeznaczonego do zbioru.

���� Przedsiębiorstwa te powinny równieŜ zgłosić zamiar pozyskiwania surowców ekologicznych ze stanu naturalnego do Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych.

���� Przedsiębiorstwa zobowiązane są prowadzić ewidencję skupowanych surowców. Na kaŜdej partii skupowanego surowca powinien być podany termin i miejsce jego zbioru.

���� W celu uniknięcia zamieszania z surowcami zbieranymi w sposób konwencjonalny adjustacja surowców ekologicznych powinna odbywać się w oddzielnych pomieszczeniach.

���� Surowce – właściwie zapakowane i oznakowane – powinny byćprzechowywane w oddzielnych pomieszczeniach.

���� W celu uniknięcia zamieszania z surowcami zbieranymi w sposób konwencjonalny adjustacja surowców ekologicznych powinna odbywać się w oddzielnych pomieszczeniach.

�Surowce – właściwie zapakowane i oznakowane – powinny byćprzechowywane w oddzielnych pomieszczeniach.

���� Właściciel zakładu skupującego ekologiczne surowce zielarskie ze stanu naturalnego zobowiązany jest do:

∗∗∗∗ przeprowadzenia szkolenia zbieraczy ziół,

∗∗∗∗ podania wykazu imiennego osób trudniących się zbieraniem ziół

na potrzeby zakładu,

∗∗∗∗ podania do 15 kwietnia kaŜdego roku spisu planowanych ilości

zbioru surowców zielarskich, stanowiących załącznik do

zawieranej umowy,

∗∗∗∗ zbierania surowców zielarskich z określonych obszarów na terenie nadleśnictwa z uwzględnieniem zapisów dotyczących zasad udostępniania lasów zawartych w rozdziale 5 ustawy z dn. 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 1991, Nr 101, poz. 444, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. 1999, Nr 6, poz. 42, z późn. zm.),

∗∗∗∗ prowadzenia ewidencji ilości zbieranych surowców i miejsca

ich zbioru,

∗∗∗∗ uzyskania zgody, określonej art. 56 ustawy z dn. 16 kwietnia

2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880) w

przypadku podjęcia zbioru roślin obj ętych ochroną

gatunkową,

∗∗∗∗ złoŜenia do końca kaŜdego roku kalendarzowego

sprawozdania z zakresu wykorzystania zawartej umowy

�Nadleśnictwo, jako zarządca lasów w imieniu Skarbu Państwa zobowiązane jest do:

∗∗∗∗ bieŜącego informowania o wszelkich ewentualnych zabiegach chemicznych mogących mieć wpływ na jakość surowców zielarskich,

∗∗∗∗ promowania zagadnień związanych z rozsądnym pozyskiwaniem płodów runa leśnego, w tym surowców zielarskich.

Unia Europejska

Dziękuję za uwagę