Rośliny zbożowe

Agrotechnika owsa

Pochodzenie owsa

Owies jest uważany za młodą roślinę uprawną. W uprawie pojawił się kilka tysięcy lat później niż pszenica i jęczmień i dlatego nie był znany w starożytnych kulturach rolniczych. Podobnie jak żyto określa się go mianem wtórnej rośliny uprawnej, gdyż początkowo towarzyszył uprawom, głównie pszenicy płaskurki (Triticum dicoccum), jako chwast segetalny.

Historia uprawy owsa

Wraz z uprawą pszenicy przywędrował do Europy z Azji.

Przypuszcza się, że w miarę przesuwania się uprawy zbóż z południa na północ kontynentu, w rejony mniej korzystne pod względem glebowym i klimatycznym, dominacja owsa wyraźnie wzrastała i powoli wypierał z uprawy gatunki pierwotne.

Historia uprawy owsa

Pierwsze wzmianki o owsie pochodzą z epoki wczesnego brązu (około 1500 lat p.n.e.) i dotyczą głównie owsa szorstkiego (Avena strigosa Schreb.).

Znacznie później odnajdywano owies siewny (Avena sativa L.) i owies głuchy (Avena fatua L.).

Znaczenie gospodarcze owsa

W świecie owies jest gatunkiem uprawianym na powierzchni 17,9 mln ha, co stanowi zaledwie 3% areału zajętego przez zboża.

Z powodu niskiego plonu (1,75 t/ha) jego udział w zbiorach zbóż wynosi tylko 1,7% (31,3 mln t).

Znaczenie gospodarcze owsa

Największe plony z 1 ha uzyskuje się w Irlandii (6 t), Holandii (5,8 t) i Anglii (5,5 t), tj. w krajach, gdzie w zasiewach znaczny udział ma forma ozima.

W krajach ościennych średni poziom plonów jest bardzo zróżnicowany: w Niemczech – 4,6 t/ha, w Czechach – 3,2 t/ha, na Litwie, Ukrainie i Białorusi – od 1,9 do 2,2 t/ha.

Plonowanie

Średni krajowy plon ziarna w latach 1996–1998 wynosił 2,53 t/ha i należy go ocenić jako niski, sięgający zaledwie 43% potencjału wyrażonego średnim plonem wzorca zbiorowego COBORU.

Potencjał plonotwórczy aktualnych, oplewionych odmian rejestrowych osiąga wartość 5–6 t/ha.

Owies nagoziarnisty plonuje na poziomie 78% wzorca oplewionego.

Warunki termiczne

Owies jest zaliczany do roślin klimatu umiarkowanego i wilgotnego.

Ziarno kiełkuje już w temperaturze 2–3 C, intensywnie zaś – w temperaturze 5–7 C.

Krzewieniu sprzyja temperatura 6–12 C (na glebach żytnich – niższa, na lepszych – wyższa).

Warunki termiczne

W fazie strzelania w źdźbło (aż do kłoszenia) optymalna temperatura dobowa to 12–16 C, co oznacza średnią dobową maja na poziomie 13,5 C, a czerwca – 16 C.

Pogoda z ustaloną temperaturą powyżej tego zakresu oddziałuje ujemnie na plon ziarna.

Warunki termiczne

Po kłoszeniu, aż do zbiorów korzystnie na rozwój i plonowanie owsa wpływa pogoda słoneczna z niezbyt wysoką (15–18 C) temperaturą dobową.

Warunki termiczne

Zmienność temperatury we wczesnych fazach rozwoju (do krzewienia) w niewielkim stopniu różnicuje poziom plonowania, natomiast w fazie kłoszenia zmienność w plonowaniu pod wpływem tego czynnika może być duża.

Warunki wodne

Owies ma wysoki współczynnik transpiracji (ok. 500), co w przypadku uprawy na glebach żytnich lekkich wyraźnie uzależnia jego plonowanie od sumy opadów w okresie wiosenno-letnim.

Po wschodach najkorzystniejsza dla plonu jest suma opadów wynosząca 16 mm na każdą dekadę, a po krzewieniu, aż do kłoszenia, optimum zamyka się sumą 23 mm na dekadę.

Warunki wodneOpady w fazie strzelania w źdźbło są

bardziej plonotwórcze niż w czasie dojrzewania.

Po wyrzuceniu wiechy optimum zapotrzebowania na wodę utrzymuje się jeszcze na poziomie 27 mm/dekadę, chociaż wartość plonotwórcza tych opadów jest mniejsza niż podczas fazy strzelania w źdźbło.

Warunki glebowe

Gleby kompleksów żytnich są odpowiednie do uprawy owsa.

Na kompleksach gleb pszennych owies powinien być uprawiany tylko jako przerywacz fitosanitarny w zmianowaniach o dużym wysyceniu zbożami.

Typowe dla owsa są także następujące kompleksy: owsiano-ziemniaczany górski, owsiano-pastewny górski i częściowo zbożowy górski.

Warunki glebowe

Na odkwaszonych glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego (4) w dobrej kulturze owies powinien ustępować miejsca jęczmieniowi, natomiast na źle uprawionych, zakwaszonych glebach tego kompleksu owies plonuje lepiej niż jęczmień.

Wpływ gleby na plonowanie owsaOwies jest mało wrażliwy na odczyn gleby w

zakresie pH od 4,5 do 7,2, co wynika z jego małej wrażliwości na niedobór wapnia, a także z dużej tolerancji na nadmiar wolnych jonów glinu i manganu.

Przedplony

W klasycznym zmianowaniu owies następuje po okopowych (ziemniak), na stanowiskach w wysokiej kulturze i żyznych (drugi rok po oborniku). Ziemniak, lucerna i żyto są także przedplonami fitosanitarnie najbezpie-czniejszymi.

Inne przedplony

Dobrymi przedplonami dla owsa są:bobik,koniczyna,pszenica,rzepak, chociaż udowodniono, że produkty

rozkładu resztek tych przedplonów mogą krótkotrwale oddziaływać na owies toksycznie.

Ponadto wymienione gatunki wymagają gleb mocniejszych niż owies.

Inne przedplony

Przedplonem mykosanitarnie najgorszym dla owsa jest jęczmień ze względu na dużą patogeniczność grzybów bytujących w ryzosferze, szczególnie Fusarium, Helminthosporium, Penicillium i Phoma.

Na uprawę po sobie owies reaguje mniejszym obniżeniem plonu niż inne zboża.

Uprawa roli

Klasyczna uprawa roli pod owies obejmuje orkę przedzimową na średnią głębokość (20–25 cm). Glebę pozostawia się w ostrej skibie.

Na stanowisku po okopowych orkę przedzimową można zastąpić kultywatorowaniem po uprzednim zebraniu liści i łętów, które mogą utrudniać równomiernie płytką uprawę wiosenną.

Uprawa roli

Wiosenną uprawę na glebach zwięźlejszych należy rozpocząć od zastosowania włóki, a na średnich i lekkich – od agregatu złożonego z brony średniej lub ciężkiej z wałem strunowym, doprawiającym pole za jednym przejazdem na głębokość do 5 cm.

Uprawa roliNa polu po okopowych, którego nie zaorano

jesienią, należy użyć agregatu z kultywatorem lub aktywną broną i wykonać uprawę płytko, na 5–7 cm.

Głębsza uprawa wiosenna utrudnia podsiąk wody do ziarniaków, co wpływa ujemnie na wschody roślin i obniża plon.

W przypadku głębszej uprawy przedsiewnej korzystny wpływ na wschody i plon ma zastosowanie ciężkiego wału.

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe

Z plonem 3,5 tony ziarna wynosi się z pola:45 kg P2O5,

126 kg K2O,

86 kg N.

Nawożenie

Na glebach ubogich w fosfor i potas do wymagań pokarmowych należy dodać różnice bilansowe na poprawę zasobności gleb, wynoszące od 20 do 60 kg/ha P205 i 30–50 kg/ha K2O.

Dawki nawozów

Racjonalne nawożenie w celu otrzymania plonu 3,5 tony wyniesie wtedy:

60–80 kg P2O5 i 130–160 kg K2O.

Na polach z regularną gospodarką obornikową dawki te można zmniejszyć o około 10–20 kg P2O5 i 40 kg K2O.

Nawożenie gleb pod owies

Pod owies mogą być stosowane wszystkie dostępne formy pojedynczych nawozów fosforowych i potasowych.

Nawozy fosforowe należy stosować przed orką przedzimową (nie ulegają wymywaniu), natomiast nawozów potasowych można użyć jesienią tylko na glebach średnich i zwięzłych.

Nawożenie gleb bardzo słabych

Na lekkich potas ulega wymywaniu i jest racjonalniejsze wczesne zastosowanie go wiosną przed uprawami doprawiającymi glebę.

Uprawom rosnącym na glebach lżejszych nawozy mieszane lepiej dostarczyć wiosną.

Formy nawozów i termin ich stosowania

W nawożeniu owsa bardzo dobre wyniki uzyskuje się po zastosowaniu typowych nawozów wieloskładnikowych.

Należy dobrać taki nawóz, aby możliwie najbardziej odpowiadał stosunkowi zawartości P : K określonemu w wymaganiach pokarmowych.

Formy nawozów i termin ich stosowania

Ponieważ owies jest bardzo wrażliwy na niedobór potasu, więc na glebach ubogich w potas nawozy wieloskładnikowe powinny zawierać go wyraźnie więcej niż fosforu.

Nawożenie azotemReakcja owsa na azot stosowany doglebowo

jest uzależniona głównie od wilgotności gleby oraz od przedplonu.

W warunkach suszy wykorzystanie azotu maleje.

Aby po przedplonach niezbożowych uzyskać plon 3,5 t, wystarczy dawka około 30–40 kg/ha, użyta jednorazowo przedsiewnie lub w fazie krzewienia.

Nawożenie azotem

Po przedplonach zbożowych taki poziom plonów wymaga zastosowania 60 kg/ha N w jednej dawce przedsiewnej.

Na glebach przepuszczalnych, gdzie istnieje obawa wymycia składnika, nawet niską dawkę należy podzielić na przedsiewną (40 kg) i pogłówną (20 kg) w fazie drugiego międzywęźla – strzelanie w źdźbło.

Nazwożenie azotem

W gospodarstwach uzyskujących plony rzędu 4 t/ha dawki nawozów azotowych muszą wynosić 75–85 kg/ha na stanowisku po zbożowych bądź około 50–60 kg/ha po przedplonach mocniejszych.

Wpływ wysokiego nawożenia azotem

Azot przedsiewny wpływa korzystnie na rozwój wiech pędu głównego, a szczególnie na liczbę kłosków w wiesze (główny element struktury plonu).

Przy wysokim poziomie nawożenia późne dawki azotu przedłużają aktywność fizjologiczną liści, a także zwiększenie zawartości azotu w ziarnie.

Termin siewu

Owies jest gatunkiem najwcześniejszego siewu i na każde opóźnienie terminu reaguje obniżeniem plonu.

Optymalny w każdym regionie jest termin możliwie najwcześniejszy, wyznaczony stanem obeschnięcia gleby.

Termin siewu

Owies wcześnie siany lepiej się ukorzenia i krzewi, dając bardziej zwarty łan, mniej wylega, wiąże więcej kłosków w wiesze, a w latach suchych daje także dorodniejsze ziarno.

Ziarno z siewu wczesnego ma mniejszą zawartość białka na rzecz skrobi oraz najczęściej mniejszy udział plewki.

Obsada na 1m2

Kompleks glebowy Obsada

Żytni bardzo dobry

Zbożowo-pastewny mocny 500–550

Zbożowy górski

Żytni dobry

Owsiano-ziemniaczany górski 560–620

Żytni słaby

Zbożowo-pastewny słaby 600–650

Owsiano-pastewny górski

Siew

Masa wysiewu ziarna, obliczona na podstawie powyższej obsady i średniej masy 1000 ziarniaków oraz dobrej wartości użytkowej mieści się w przedziale 170–215 kg/ha.

Optymalna głębokość przykrycia ziarna na glebach lekkich wynosi około 4 cm.

Pielęgnacja

Konkurencyjność owsa wobec chwastów jest dość duża i w poprawnym przyrodniczo płodozmianie (po ziemniaku) skutecznie tłumi je już w czasie krzewienia i strzelania w źdźbło.

W takich warunkach plantację można prowadzić bez herbicydów, a niewielki poziom zachwaszczenia nie obniża istotnie plonu.

PielęgnacjaNiestety, w warunkach następstwa owsa po

zbożach zwalczanie zachwaszczenia staje się konieczne.

Można je przeprowadzić mechanicznie, używając brony w fazie szpilkowania bądź w fazie 5 liści.

Wcześniejsze użycie brony przerzedza zasiewy. Bronowanie po krzewieniu można przeprowadzić kilkakrotnie, zawsze jednak przy właściwym uwilgotnieniu gleby.

Herbicydy stosowane w uprawie owsa

Herbicydy w uprawie owsa trzeba stosować ostrożnie, gdyż znana jest jego ujemna reakcja na niektóre substancje aktywne, głównie w Pieliku i Aminopielikach.

Herbicydy stosowane w uprawie owsa

Chwasty wrażliwe zwalcza się w pełni krzewienia środkami: Agritox 500 SL, Chwastox Ekstra 300 SC, Dicoherb 750 SL i Granstar 75 WG.

Na polach z chwastami uciążliwymi (przytulia czepna, gwiazdnica pospolita) bardziej skuteczne są Chwastoxy – D, Turbo i Trio bądź Logran Ekstra, zastosowane w pełni krzewienia.

Choroby owsa

Z chorób występujących w czasie wegetacji istotne obniżenie plonu może powodować rdza koronowa, a czasami także mączniak, szczególnie w warunkach gęstych siewów i dużych dawek azotu.

Choroby owsa

Wczesnemu mączniakowi można zapobiegać, stosując zaprawy o przedłużonym działaniu bądź interwencyjnie Calixin 750 EC.

Owies chroni się przed rdzą koronową, dobierając odmiany o mniejszej podatności na tego patogena (np. Dukat, Grajcar).

Choroby owsa

Materiał siewny należy zawsze zaprawiać przeciwko głowni pylącej i zwartej, gdyż tych chorób nie można zwalczyć w czasie wegetacji.

Ziarno porażone głowniami ma ograniczoną wartość siewną, paszową i konsumpcyjną.

Szkodniki

Owies może być porażany przez szkodniki, w szczególności przez muchówki – ploniarkę zbożówkę, pryszczarka zbożowca, skrzypionki, a także mszyce.

Zbiór jednoetapowy

Owies dojrzewa nierównomiernie i termin zbioru jednoetapowego kombajnem należy określić precyzyjnie, niezbyt wcześnie, aby ziarniaki w dolnej części wiechy nie były zbyt wilgotne.