บทท 3 ผลการดำาเนนงาน

ผลการดำาเนนโครงการจากการสมภาษณและเกบรวบรวมขอมลความรจากชมชน จงสามารถสรปประเดนสำาคญไดดงตอไปน

1.ดานตำานานและความทรงจำาของชมชนเชยงเหยนบานเชยงเหยนมตำานานเลาขานสบตอกนมาวาเปนเมองเกาสมย

เดยวกบตำานานผาแดงนางไอ ในศตวรรษท 14 สมยขอมเรองอำานาจ สมยพระเจาวรมนท 2 ไดขยายอาณาเขตมาถงดนแดนลาวเกอบทงหมด มชอเมองวา ชะคตา ชาวเมองเรยกเจาเมองวา พระยาขอม เมอเมองชะคตาเจรญรงเรองมากแลว พระยาขอมจงโปรดใหพระบรมวงศานวงษ (นองชาย 2 คน หลาน 3 คน) ไปสรางเมองหนาดานอก 5 เมอง โดยเจาเชยงเหยน (นอง) ไดมาสรางเมองเชยงเหยน ตอมาเมอเมองหนาดานทง 5 เจรญรงเรอง พระยาขอมจงไดจดประเพณบญบงไฟขนในเดอนหก และมใบบอกบญไปยงเมองตางๆ ใหนำาบงไฟมาแขงขนทเมองชะคตา ถาใครชนะจะไดรบรางวลประกอบไปดวยทรพยสนเงนทองนางสนมกำานลและจะไดนางไอคำาเปนรางวล ทาวผาแดงแหงเมองผาโผงไมไดรบคำาบอกบญแตกทำาบงไฟมาแขงขน สวนทาวภงคลกชายของพญานาคนนไมไดทำาบงไฟมาแขงขนแตกมารวมงานบญบงไฟเชนกนเพราะหลงรกนางไอคำา แตนางไอคำานนชอบทาวผาแดง ทาวภงคจงแปลงกายเปนกระรอกเผอกมาใหนางไอคำาเหน นางไอคำารสกประหลาดใจเพราะกระรอกเผอกนนแขวนกระดงทองเวลากระโดดจงมเสยงไพเราะ นางไอคำาจงสงใหนายพรานจบกระรอกเผอกไว เมอจบไดจงแรเนอกระรอกเผอกแบงใหชาวบานกน แตกอนตายทาวภงคทแปลงกายเปนกระรอกเผอกนนไดอธษฐานจตวาใครทกนเนอของตนขอใหบานเมองถลม เมอชาวเมองชะคตาไดกนเนอกระรอกเผอกบานเมองจงถลมเหลอเพยงเมองหนาดาน 5 เมอง เมอพระยาขอมเสอมอำานาจลง ลาวกเขามามอำานาจมากขน แตเมอประเทศไทยเปนเอกราช ไดมพระสงฆไทยรปหนงไปหลอกใหกษตรยลาวแหงเวยงจนทรปดรนาคและใหทำาลาย

กลองวเศษทเปนของคบานคเมองลาว ตอมาลาวจงเสอมอำานาจลงและทำาใหเมองเชยงเหยนเปนเมองราง ตอมาในสมยพระเจาอนวงษแหงเวยงจนทร ไทยไดขบไลลาวออกไป แตมเชอ อญ-ยา (เชอพระเจา) มาสรางเมองใหมคอ อญ-ยา พอเฒา อญ-ยา พระศอ อญ-ยา สรยะ (ตนตระกล ขตตยะวงษ) พรอมใจกนสรางเมองเชยงเหยนขนมา จนกลายเปนบานเชยงเหยนมาจนถงปจจบน

2. ดานระบบความสมพนธของชมชนกบตำานานผาแดงนางไอในสงคมภาคอสานของประเทศไทย มการจดประเพณบญบงไฟ อน

เกดจากอทธพลของวรรณคดเรอง ผาแดงนางไอโดยไมเวนแตละปไมเวนในแตละจงหวดจนเปนประเพณสำาคญและขนหนาขนตาของชาวอสาน นอกจากนกยงจะมแนวโนมทจะพฒนาและทำามากขน เพอเปนการเชดหนาชใหกบบญประเพณของชาวภาคอสานไปอกนานเทานาน และตำานานผาแดงนางไอยงเปนเรองเลาทสะทอนใหเหนถงจารต ประเพณและแงมมตางๆของศลปะอสานอยางดดวยจงเกดเปนเรองเลาตำานานรกสดยงใหญสบตอกนมาของชาวภาคอสาน 2.2 ตำานานผาแดงนางไอ

ในตำานานเลาวาพญาขอมผครองมหานคร เอกธดา หรอ เอ“ ” “กชะธตา เมองธดาเดยว ” (บรเวณหนองหานหลวงในปจจบน) มธดาชอวา ไอคำา หรอ ไอใจเมอง ซงเปนหญงทมรปรางหนาตาสดสวย สะคราญ “ ” “ ”จะหาสาวนางใดในไตรภพมาเทยบไดไม นางจงเปนทตองตาตองใจของชายหนมทงในเมอง และตางเมอง เปนทกลาวขานไปทวทกหวระแหง เจาชายแดนไกลหลายหวเมองตางหมายปอง อยากไดนางมาเปนคครองทงนนหนงในเจาชายเหลานนคอ ทาวผาแดง เจาชายแหงเมองผาโพง “ ”ทราบขาวเลาลอถงสรโฉมอนงดงามของไอคำา กเกดความยนด หลงใหล คลงไคล ใฝฝน หมายปองในตวนางอยางรนแรง จนไมสามารถจะอดรนทนไหวในนครของตนเองได ทาวผาแดงไดเดนทางรอนแรมมาทนครเอกชะธตา พรอมทหารคนสนท

ตอนแรก ทาวผาแดง สงสงของเครองใชตางๆ ไปฝากใหนางไอ เพอผกสมพนธไมตร โดยใหทหารมหาดเลกคนสนทชวยเปนสอตดตอ ผานนางสนมคนรบใชใกลชดของนางไอ และทกครงทนางไอรบสงของเครองใชตางๆ สนมคนสนทกจะพรำาพรรณนาถงความรปหลอ สงางาม องอาจ ผงผาย กำายำา ลำาบก ของทาวผาแดง ใหนางไอฟง จนนางเกดความสนใจ และหลงรกทาวผาแดง ในทสด ทงๆททงสองคนไมเคยไดเหนหนากนเลย ดวยอำานาจของบพเพสนนวาสบวกกบกามเทพไดแผงศรรกปกอกทงค จนไมสามารถจะถอดถอนศรรกเลมนออกได ตางฝาย ตางละเมอ เพอฝน ถงกนและกน

ในทสดดวยแผนการของพอสอและแมชก คอ ทหารมหาดเลก กบสนมคนสนท ทำาใหทงคไดพบกน และไดชนชมสมสวาทดงคาดหมาย สดจะยบยงชงใจไวได แตทงคกตองพรากจากกนเพยงแคคอนคนเทานน เพราะทงคตางลกลอบพบกน ทาวผาแดงจงใหคำามนสญญาวา จะกลบมารบนางไอไปเปนชายาอยางแนนอน

ยางเขาเดอน ๖ เจาผครองนครเอกชะธตา ออกประกาศไปยงเมองอนๆ ใหมการจดบงไฟแขงขน ณ เมองเอกชะธตา โดยมนางไอคำาเปนรางวล หากบงไฟของเจาเมอง หรอเจาชายใดขนสงไมมใครสได กจะไดนางไอไปครอบครอง โดยกำาหนดเอาวนขน ๑๕ คำา เดอน ๖ เปนวนงานบญบงไฟ ซงเปนงานบญครงยงใหญ เมอถงวนงาน ผคนตางกหลงไหลมาจากทกทวสารทศ มบงไฟจาก ๒ เจาเมอง คอ พญาฟาแดด กบ พญาเชยงเหยน และอก ๑ เจาชาย คอ ทาวผาแดง ไดนำาบงไฟมาเขาแขงขนประลองในวนนน

กลาวถงทาวภงค ลกชายพญานาคผครองนครบาดาล กเปนนาคหนมอกตวหนงทไดยน กตตศพทคำารำาลอความงดงามของนางไอ ภงคมความใฝฝนอยากยลสรโฉมของนางไอ มานานเมอทราบขาวมการแขงขนจดบงไฟ กออกจากนาคพภพ กบบรวาร จำานวนหนง เขาสเมอง เอกชะธตา ทาวภงค ไดแปลงรางเปนกระรอกเผอก อสาน เรยกวา กะฮอกดอน ม“ ”ขนสขาว ปากเทาแดง กระโดดโลดเตนไปมา ตดตามขบวนแหบงไฟ ในคราว

ครงนนเพอตองการจะยลโฉมนางไอ ทกคนตางใจจดใจจอ ทจะเหนการ…จดบงไฟ และ คอยลนวาบงไฟของใครจะชนะ และไดนางไอไปครอง ซงการจดบงไฟในครงนน พญาขอมเจาเมองไดมเดมพนกบทาวผาแดงวา ถาหากบงไฟของทาวผาแดงชนะบงไฟของพญาขอมเจาเมองได จงจกไดนางไอเปนคครองปรากฏวาบงไฟของพญาขอม พระบดาของนางไอมอาการ ซ ไมขนจาก“ ”หาง (นงราน) สวนบงไฟของทาวผาแดงแตกระเบดคาหาง มแตบงไฟของทาวฟาแดด เจาเมองฟาแดดสงยาง กบบงไฟของพญาเซยงเหยนทตะบงขนสทองฟานานถง ๓ วน ๓ คน จงตกลงสพนดนผลการตดสนแพชนะในครงนนไมม เพราะทาว พญาทงสองมศกเปนอาและลงของนางไอ จงไมมการยกธดาไอคำาใหกบผใด ทงทาวผาแดง และนางไอตางกผดหวงในการแขงขนในวนน แตกไมสามารถบอกความจรงได ตองจำาใจฝนกลบสเมองของตน เพอหาโอกาส หนทางอนอกตอไปสวนทาวภงค เมอไดยลโฉมพระธดาไอคำาแลว และเมอไมมผใดชงนางไอไปเปนคครองได กคดหมายปองอยากไดนางมาเปนคของตน เมอกลบสนาคพภพแลว กไมเปนอนกน อนนอน เฝาเพอฝนถงแตธดาไอคำา เมอความรกกลมรม จนไมสามารถจะอดทนได จงไดลกลอบออกจากเมองบาดาล ปรากฏกายบนเมอง เอกชะธตา โดยแปลงรางเปนกระรอกนอยดงเดม แตครงน แขวนกระดงนอย ปนปาย เตนไปมา อยบนตนงว ขางหนาตางของพระธดาไอคำา วรรณกรรมอสานพรรณนาเหตการณตอนนไววา ภงคทาวแปลงเปนกะฮอกดอน “แขวนขอคำาเฮดออนตอน ปากกดกนดอกงว ตาสงเบงไอคำา”

เมอกระดงทองสงเสยงกงวานขน นางไอคำาไดยนเกดความสงสย จงออกมายนทหนาตาง เหนกระรอกเผอกตวนอย แขวนกระดงทอง เตนไปมา อยบนกงงว ดวยทาทางนารก นาเอนด กคดอยากไดกระรอกเผอกนนเหลอประมาณ จงสงใหหาคน ลอมจบแตกไมมใครจะจบกระรอกนอยตวนนได และกระรอกกยงเตนไปมาอยบนตนงว ตนนนเหมอนกบการยวยความคดเอนด กลบกลายเปนความโกรธ นางจงตดสนใจใหนายพรานแมนธนยงกระรอกตวน เมอจบเปนไมได กจบตายซะเลย แตคราวนกระรอกเผอก

เหมอนจะรวานายพรานเอาจรง จงกระโดดหนจากตนงว ตนนน เตนไปตามตนไมตางๆ ทวนคร จงกระทงเตนไปจบอยบนตนมะเดอตนหนงซงกำาลงมผลสกเตมตนผลกรรมแตปางกอน และแรงอธษฐานของนางไอ ในชาตนนตามมาทน กระรอกเผอกเผลอตวมวแตกดกนลกมะเดอสกดวยความหว กโดนลกศรของนายพรานทะลกลางลำาตว ดนทรนทรายกอนสนใจตาย ทาวภงคในรางกระรอกเผอก กไดแสดงอทธฤทธรายมนตอธษฐานวา ขอให“รางกายของเราใหญโตเทาชางสาร เนอหนงของเราจงเพยงพอแกการเลยงดผคนทวทงเมอง สนคำาอธษฐานกระรอกนอยกขาดใจตาย หลนลง”จากตนมะเดอในบดดลจากกระรอกเผอกตวนอย กลบกลายเปนกระรอกตวใหญมหมา นายพรานปาวประกาศใหชาวบานมาชวยกนลาก เมอลากไปไดสกพกกหมดเรยวแรงทจะลากตอไปไดอก จงพากนมาแรเนอกระรอกเผอก ณ จดนน (บรเวณบานทาแร) แลวแบงแจกจายกนจนทวทงเมอง แมแตพระธดาไอคำากไดรบสวนแบงในครงนดวยเชนกน ยกเวนแตพวกแมราง แมมาย ไมไดรบสวนแบงเนอกระรอกเผอกในคราวครงน

ในคำาคนทชาวเมองเอกชะธตาอมหนำาสำาราญดวยอาหารทปรงจากเนอกระรอกเผอกตวนน ณ เมองนาคบาดาล พญานาคราชพอทราบขาววา ภงคนาคลกรก ถกลกศรตายอยบนเมอง เอกชะธตา แมทสดเนอของภงคนาค กถกพวกชาวเมองเชอดเฉอนแบงปนกนกนกบนดาลโทสะ อยางรนแรง ดวงตาแดงกลำา ดงดอกชบา จงยกพลโยธานาคขนสเอกชะธตานครเวลาดกสงดทกคนหลบสนท กเกดเสยงกมปนาทหวนไหว แผนดนไดถลมถลายกลายเปนแผนนำา ไปทวทกหนแหง ผใดทไดกนเนอทาวภงคนาค คนผนนกจมหายไปกบแผนนำา เมองทงเมองลมสลายกลายเปนหนองนำาใหญในบดดล คงเหลอไวแตบานของพวกแมมาย ผไมมโอกาสไดลองลมชมรสเนอกระรอกเผอก จงกลายเปนเกาะแกง หรอ ดอน ทามกลางนำาหนองหาน จนทกวนน

กลาวถงทาวผาแดง แหงเมองผาโพง เกดอาการรอนใจกระวนกระวายมาหลายเพลา คดถงแตนางไอใจเมอง เพยงอยางเดยว ไดรบเรงเดนทางมงหนาสเอกชะธตานคร และเมอไดทราบขาววาเมองกำาลง

ถลมถลายอยนน กกระโดดขนหลงมาบกสามมาคชพ ฮอเขาสตำาหนกธดาไอคำา ควาแขนอมขนมาพาควบหนไปอยางไมคดชวตแตอนจจา ไอคำาไดลมชมรสเนอของทาวภงคจนอมหนำาไมมทางเสยแลว แมวามาบกสามจะโดดโลดแลนไป ณ ทใด แผนดนกถลมถลายตามไปทนน อกทงเหลาบรวารของพญานาคกเนรมตกายเปนทอนไมทอนซง ขวางกน เสนทาง ขณะททาวผาแดงดงเชอกบงคบมาใหหาทางหนอยนน มนเปนชวงเวลาเสนยาแดงผาแปด หางของพญานาคกตวดแหวงกอดเกยวรดเอารางของไอคำาออกจากออมกอดอนอบอนของทาวผาแดง ไปไดในบดดล รางของไอคำาคอยๆ จมหายไปในแผนนำา ตอหนาตอตาทาวผาแดง สดวสยทจะชวยไอคำาสดทรกไวได เมอสนไอคำา ทกสงทกอยาง สงบเงยบเหมอนไมมอะไรเกดขน ทาวผาแดงหนหลงกลบไปมองอดตมหานครทยงใหญ มเพยงระรอกคลนทถกลมพดใหนำากระเพอมเทานน มหานครเอกชะธตา ทเคยรงเรองตองกลบกลายมาเปนหนองนำาใหญ เหลอไวแตดอนแมมาย และอดตรกอนหวานชนเทานน

เมอไมมไอคำาผาแดงกหมดสนทกสงทกอยาง ไดแตตรอมตรมระทมทกขทรมานอยเพยงผเดยว และแลวลมหายใจเฮอกสดทายกพรากชวตอนรนทดนน ทาวผาแดงสนใจตาย เพราะความอาลยไอคำา สดทรกอยางนาเวทนายงนก และดวยแรกพษรกทไมสมหวงนทำาใหวญญาณของทาวผาแดงกลายเปนวญญาณอาฆาตแคนตอพญานาค เมอวญญาณของทาวผาแดงและทาวภงคนาค พบกนเมอไหร การรบกเกดขนเมอนน ในการรบกนแตละครง ใชเวลารบกนถง ๗ วน ๗ คน มพนใตนำาหนองหานเปนสนามรบ โดยไมมใครแพ ใครชนะ แตกจะรบกนไปเรอยๆ สวนวญญาณของไอคำา ถกจองจำาอยใตพนนำาหนองหาย เพราะนางเปนตวการอาฆาตแคนของวญญาณทงสอง จนกวาจะถงพระศาสนาของพระศรอรยเมตไตรยพระองคจะเสดจมาโปรดและตดสนคด จงจะทำาใหวญญาณทงสามไดหลดพน จากโซตรวนแหงความทกขทรมานเพราะรกนคอ โศกนาฏกรรมแหง“รก ”

วรรณกรรมผาแดงนางไอ ทบานเชยงเหยนน มความสอดคลองกบมตทางประวตศาสตรของชมชนเพอแสดงถงทมาและประวตความเปนมา

ของหมบาน โดยผานวรรณกรรม ซงกลาวถง พระยาเชยงเหยน นองชายตนโตของพระยาขอม ถงครองเมองสวรรณโคมคำา ทปนบำาเหนจใหรางวลโดยการไปครองเมองเชยงเหยนและ ในวรรณกรรมผาแดงนางไอ ยงปรากฏถงการจดบงไฟของการแขงขนของพระยาขอม ทพยายามใหเหนถงทมาของประเพณบญบงไฟในชมชนบานเชยงเหยน ทมพระยาเชยงเหยนเปนผรวมแขงขน ซงจากคตความเชอนทำาใหชมชนบานเชยงเหยนมความเชอเกยวกบวา พระยาเชยงเหยนเปน(ทใหกำาเนดบญบงไฟในชมชน

ตำานานผาแดงนางไอ วรรณกรรมสำาคญทเปนทจดจำาและคตความเชอของผคนในภาคอสานตำานานกระรอกดอนผาแดงนางไอ เมองสวรรณโคมคำาหรอเอกธตาอยทางทศใตของเมองหนองแสมพระยาขอม เปนผปกครองมนางจนทรเปนมเหสมธดาสาวสวยคนหนงชอไอคำาพระยาขอมมนองชายสองคน ใหไปปกครองเมองเชยงเหยนและเมองสแกว มหลาน 3 คน ใหไปครองเมองฟาแดด เมองหงส และเมองทองนางไอคำาอายได 15 ป มความงามดงไปทวทกทศ จนกระทงไปเขาหของทาวผาแดง แหงเมองผาโพง ทาวผาแดงจงขมาแอบมาหานางไอคำา และไดสมครรกใครกน แลวสญญากน วาจะทำาพธสขอและแตงงานกนตามประเพณในไมชาน

มเมองอกแหงหนงชอศรสตตนาคนหตมสทโธนาคครองเมองมโอรสชอภงคสทโธนาคอพยพมาจากหนองแส เพราะผดใจกนกบสวรรณนาคผเปนสหาย เนองมาจากการแบงเนอ เมน คอสทโธนาคไมพอใจเพราะไดนอยคดวาสวรรณนาคเลนไมซอจงเกดการทะเลาะกนเปน สงครามอนยงใหญ เดอดรอนถงพระอนทรตองสงเทพบตรลงมาหามศกสงครามและเทพบตร ไดแบงเขตใหทงสองอยคอสวรรณนาคปกครองฝงใตสทโธนาคครองฝงเหนอและตะวนออก โดยแบงลงไปจดฝงทะเล

นาคทงสองจงขดคลองจากหนองแสลงสทะเล โดยสวรรณนาคขดแมนำา นานหรอโพระมง ตงเมองนนทบรสวนสทโธนาคขด

แมนำาโขง และตงเมองศรสตตนาคนหต ครนถงกลางเดอนหกพระยาขอมจะทำาบญบงไฟ จงมใบบอกบญไปยงหวเมอง ตางๆ ทเปนบรวารใหทำาบงไฟไปรวมจดในงาน ทาวผาแดงไมไดรบใบบอกบญ แตไดทราบขาว จงจดบงไปหมนไปรวมบญดวย และไดพบนางไอคำาเปน ครงท 2 และไดรบการตอนรบอยางด (บร ขตยะวงศ. 2561 : สมภาษณ)

ในการจดบงไฟพระยาขอมใหมการพนนกนวา ถาบงไฟของใครชนะจะไดทรพยสมบตและนางสนม กำานลสำาหรบทาวผาแดงนนจะยกนางไอคาให ในเวลาจดปรากฏวาบงไฟของเมองอน ๆ ขนหมด สวนำของพระยาขอมไมขน และของทาวผาแดงแตกกลางบง แตพระยาขอมกเฉยเสยไมทำาตามสญญา เจาเมองตาง ๆ จงพากนกลบหมด สวนทาวผาแดงกกลบเมองของตนพรอมกบความทกข เพราะความรกและบงไฟไมขนทาวภงคลกชายสทโธนาค ไดแปลงกายมารวมงานบญบงไฟ และหลงรกนางไอคำา แตไมมโอกาสเขาใกลนางไดจงพกเอาความรกกลบไป ครนถงเมองศรสตตนาคนหตแลวกไมเปนอนกนอนนอนจงลาพอเพอจะมาหานางไอคำาอกทาวสทโธนาคไดหามไว แตกไมสามารถจะหามปรามได เมอมาถงเมองเอกธตาแลวทาวภงคแปลงกายเปนกระรอกดอน (กระรอกเผอก)

สวนบรวารกแปลงเปนสตวตาง ๆ กระรอกดอนภงคแขวนกระดงทองคำา ไวทคอดวย ไดปน ปายกระโดดไปตามตนไมใกลปราสาทของนางไอคำา นางไอคำาเหนกระรอกดอน กอยากไดจงใหตามนายพรานมาจบกระรอกดอน นายพรานไดยงกระรอกดอนทำาใหกระรอกดอน ตาย กอนตายกระรอก ดอนไดอธษฐานวา ขอใหเนอของขาจงเอรดอรอย และมพอกนแกคนทง เมอง “ ”ชาวเมองกพากน แบงเนอกนยกเวนพวกแมมายฝายบรวารของภงคเหนเจานายของตนเสยท กรบกลบไปบอกทาวสทโธนาค

ทาวสทโธนาคโกรธมากจงเกณฑพลนบหมนเพอถลมเมอง พระยาขอมใครกนเนอภงคตองเอาใหตายหมด กองทพพญานาคจงมงสเมองพระยาขอมทนท

วนนนเองทาวผาแดงซงรกนางไอคำาจนทนอยไมไดจงรบขนมาบกสาม จากเมองผาโพงมาเมองเอกธตาเมอมาถงนางไอคำากตอนรบดวยความดใจ พรอมทงจดหาอาหาร มาเลยง เมอทาวผาแดงรวา เปนเนอกระรอกกไมกนนแลวบอกนางไอคำาวากระรอกตวนมใชกระรอก ธรรมดามนเปนทาวภงคแปลงตนมาใครกนเนอกระรอกแลวบานเมองจะถลมถงตาย พอตกกลางคน กองทพพญานาคกมาถงเมองแผนปฐพจงถลมโครมครามไปทว ทาวผาแดงจงใหนางไอคำาเตรยมขาว ของบางสงทพอจะเอาไปได เชน แหวน ฆอง และ กลองประจำาเมองแลวรบขนมาซอนทายตนเองควบมาบกสามออกจากเมองทนท

พญานาครวานางไอคำาหนไปจงตดตามไปตด ๆ แผนดนกำถลมไม หยด นางไอคำาตองโยนฆองและกลองทง สดทายกโยนแหวนทงเพราะเขาใจวาพญานาคตามมาเอา สงเหลานแตพญานาคกยงตามมาอก มาบกสามกหมดแรงลงทำาใหพญานาคตามมาทนแลวเอาหาง เกยวตวนางไอคาลงมาจากหลงมา สวนทาวผาแดงกควบมาำหนตอไปพญานาคกตามไปอกเพราะทาว ผาแดงมแหวนของนางไอคำาตดตวไป ดวย ทาวผาแดงจงทงแหวนเสยตนเองจงปลอดภย พญานาคจง อมเอานางไอคำาลงไปเมองบาดาล บานใครทกนเนอำของกระรอกดอนกไดถลมกลายเปนนำาหมดเหลอ แตบานของแมมายทไมไดกนจงกลายเปนดอนแมมายจนถงทกวนน(สรชย ชนะบรณ: 2550 :188)

ทาวผาแดงกลบไปถงเมองผาโพงแลวเสยใจทสญเสยคนรกไปตอหนาตอตา จงอธษฐาน ตอเทพยดาวาจะขอตายเพอไปตอสเอานางไอคำากลบคนมาวาแลวกกลนใจตายบนปราสาท แลวไปเปนหวหนาผไดนำากองทพผไปสกบพวกนาค ตอสกนอ

ยนานทำาใหนำาในบงในหนองขน ดนบนบกกลายเปน ฝนตลบไปหมดรอนไปถงพระอนทรตองลงมาระงบศกใหพวกผกลบเมองผ ใหนาคกลบเมองบาดาล สวนนางไอคำาใหอยทเมองบาดาลไปกอนรอพระศรอารยมาตดสนวา ใครจะเปนสามทแทจรงของนาง

ดงนนนางไอคำาจงรอทเมองบาดาลจนกวาจะถงวนนน(บร ขตยะวงศ. 2561 : สมภาษณ) จะเหนไดวา การรบรของชมชนบานเชยงเหยนเกยวกบ กระรอกดอน ชมชนมคตความเชอทนำาวรรณกรรมผาแดงนางไอมาเปนชดความรทสามารถสรางความสมพนธผานเรองราวในลกษณะของตำานาน เพอใหเหนถงวฒนธรรมและความเชอทสอดคลองในมตทางประวตศาสตรของชมชน ซงเชอวา กระรอกดอน คอทาวภงค ทแปลงกายมาเปนกระรอกเผอกมาใหนางไอคำาเหน นางไอคำาเหนกระรอกเผอกแปลกประหลาด เพราะแขวนกระดงทองคำาเวลากระโดดมเสยงไพเราะ จงใหนายพรานจบเมอจบไมไดจงใชธนยงตายและแรเนอใหชาวบานกน(กอนตายทาวภงคอธษฐานวาใครกนเนอกระรอกเผอกตวนขอใหบานเมองถลมลง)เมอเมองเอกชะคตากนเนอกระรอกเผอกนบานเมองจงถลมลง

3.การสรางสญลกษณผานตำานานในชมชนบานเชยงเหยนเรองราวของกระรอกดอนจากวรรณกรรมผาแดงนางไอ นอกจาก

จะเปนตำานานในสรางความสมพนธในการสรางบานแปงเมองผานเรองเลาในลกษณะของตำานานของชมชนหมบานเชยงเหยนแลว ในปจจบนกระรอกดอน ยงสามารถ สอ ถงความสำาคญและการสรางอตลกษณในชมชน“ ”หมบานเชยงเหยน ใหมวฒนธรรมและความเชอทสอดคลองในมตทางประวตศาสตรของชมชน ไมวาจะเปน ในลกษณะของคตความเชอทเกยวพนกบสงอำานาจเหนอธรรมชาตในชมชน รวมถงการดำารงชวตอยของผคน

ในชมชน ทมกระรอกดอน เปนเสมอนสญลกษณและตวตนของชมชนในหมบานเชยงเหยน

ซงลกษณะของคตความเชอเกยวกบกระรอกดอนนน ภายในชมชนบานเชยงเหยน ยงปรากฏอยในคตความเชอทเกยวพนกบอำานาจสงศกดสทธเหนอธรรมชาตภายในชมชน กลาวคอ ภายในชมชนเชอวากระรอกดอนเปนเสมอนสงทปกปกษรกษาคมครองอำานาจสงศกดสทธ ซงศาลปตา และศาลเจาแมยานาง เปนสงทบงบอกถงการสรางความสำาคญของกระดอนดอนผานความเชอในเรองราวของตำานานผาแดงนางไอทสอดคลองกบคตความเชอในชมชน อกทงตำานานกระรอกดอน ทหมบานเชยงเหยนนมกระรอกสขาว จำานวนหลาย 100 ตว อยตามตนไมใหญนอยตางๆเชน ตนโพธใหญในวดโพธศร บรเวณศาลปตา บรเวณ หอแมยานางและบรเวณปา บรเวณสวนผลไมของชาวบานกระรอกสขาวเหลานชาวบานเชอวาเปนกระรอกทเกยวเนองกบตำานานผาแดงนางไอ เพราะเหตน จงไมมใครกลาทำาราย กระรอก ดอนสขาวเหลาน หากไปทำารายเขาจะมอนเปนไปตาง ๆ นานา ถงขนาดสนชวตกมอยหลายราย ศาลปตาชมชนบานเชยงเหยนมความเชอในการนบถอสงศกดสทธเหนอธรรมชาตนน คอ ศาลปตาซง เรองราวจากวรรณกรรมผาแดงนางไอ กระรอกดอน กลายเปนสญลกษณของการเลาเรองถงทมา สถานท ทรพยากร สภาพแวดลอม และความสมพนธกบศาลปตาและชมชนบานเชยงเหยน โดยเลาวา “กระรอกดอนเปนทหารคอยรบใชพอปตาตงแตสมย ขอมเรองอำานาจกระรอกดอนเปนสตวประเภทเลยงลกดวยนมจะคลอดลกทละ 2 ตวลกษณะตว จะมสขาวทงตวมทงขนาดเลกและขนาดใหญกระรอกดอนจะอาศยตามตนไมโดยการสรางรง โดยใชใบไมสรางรงแบบรงนกบางครงกสรางอยในโคนตนไมมปลองเขาไปหลบลกษณะนสยชอบ กระโดดโลดเตนเขาไปในหมบานโดยไปเลาขาว

เปลอกของชาวบานแทะกนขาวทเลาจนเกอบหมด เหลอเพยงเปลอกขาวทงไวและตามสวนเชนกนไปกนผลไมทกชนดของชาวบานเชน กลวย มะพราว ของชาวบานจนหมดสวนเหลอเพยงเปลอกและลกมะพราวแหงตกลงตามพนเตมไปหมดเวลาออกหา กนจะหากนชวงเชาและชวงเยนจะชอบกนผลไมสวนใหญมทง กลวย ฝรง มะขาม พทรา มะพราวเปนตน” ......(ชาล โคตรมงคณ.2561 : สมภาษณ) (บรเวณศาลปตาในชมชนหมบานเชยงเหยน) (รปปนปนกระรอกเผอกภายในบรเวณศาลปตา สอใหเหนถงคตความเชอทเกยวพนกบสงอำานาจเหนอธรรมชาตในชมชน รวมถงการดำารงชวตอยของผคนในชมชน ทมกระรอกดอน เปนเสมอนสญลกษณและตวตนของชมชนในหมบานเชยงเหยน)

ศาลเจาแมยานาง กระรอกดอน ยงบงบอกถงสญลกษณของความศกดสทธของศาล

เจาแมยานาง และความเชอเกยวกบกระรอกดอนในชมชนบานเชยงเหยน ซง กระรอกดอนทศาลเจาแมยานางนน จะเหนไดวา ผคนในชมชนบานเชยงเหยนมความสมพนธกนในดานคตความเชอและการดำารงวถชวตในชมชน โดยกลาววา

“กระรอกดอนทศาลแมยานางนนกลาววาเปนทหารคอยอารกขาแมยานางเปนผคอยตดตามเฝาพระราชวง จำาเคยถามแมยานางวาทานมอายกปแมยานางกลาววา 800 ป ตามตำานานกระรอกดอนเปนสตวเลยงลกดวยนมสามารถเกบอาหารไวทพงแกมได ของกระรอกประมาณ 5-6 ป แตบางตวอายยนนานถง 20 ปลกษณะกระรอกสขาวมตวเลก และตวใหญนสยชอบโลดโผดกระโดดเตนบนสายไฟ ตาม ตนมะพราว การกนอาหารชอบหาเอง ตามตนกลวยชอบกนผลกลวยทงเปลอกไว ตนมะพราวชอบกนนำามะพราวตามตนปนขนตนมะพราว โดยการเจาะกนนำาแลวผลแหงกหลนลงพนนสยทแยของกระรอกดอนมนสยชอบหากนขาว

ตามเลา ขาวของชาวบานตามสวนเชนกนชอบกนผลไมแทบทกชนดทชาวบานปลกไวจะนามากนกสลาย ไปหมดแตชาวบานกยอมปลอยใหกนเพราะกระรอกดอนถอเปนสงศกดสทธใครจะไปทำาลาย หรอฆาไมไดโดยเดดขาดถาใครทำากจะมอนเปนไปถงแกความตาย”(สม รตนพลแสน. 2561 : สมภาษณ)

นอกจากนในการประกอบพธเลยงศาลเจาแมยานาง รวมถงพธแกบน กระรอกดอน ยงสามารถเปนสญลกษณในการแกบนและการประกอบพธกรรม กราบไหวและสกการบชาของผคนในชมชนบานเชยงเหยน ซงจะเหนไดวา กระรอกดอน ยงเปนเหมอนสงอำานาจเหนอธรรมชาต ในการปกปองรกษาคมครองภายในชมชนดวย โดยเลาวา

“กระรอกดอนทหอแมยานางนนจะมวนเลยงทงในวนศลและวนทมาบาบน และแกบนกบวนงานประจำาปกจะเอากลวย ขาวไปเลยงกระรอกดอนทกครงโดยทำาพธเสรจทกครง กจะเอาขาวใหแกผ บาบนและแกบนนำาไปเลยงกระรอกดอนโดยเอาไปวางไวทโคนตนไมสกคร กระรอกไดกลนกจะลงมาจากโคนตนไมมากนกลวย ขาว จะลงมาประมาณ 20 ตวไดแตบางครง กมากกวานนแตถาคนวางไวเขาใกลกระรอกดอนกจะหนหรอไมลงมากน” (สม รตนพลแสน. 2561 : สมภาษณ) นอกจากคตความเชอเกยวกบวรรณกรรมผาแดงนางไอทมความสมพนธในวฒนธรรมและความเชอทสอดคลองในมตทางประวตศาสตรของชมชน แลว กระรอกดอน ยงใหความหมายเชงสญลกษณทางดานวฒนธรรมของชมชนหมบานเชยงเหยนผานการเคารพสงอำานาจเหนอธรรมชาตในชมชน ไมวาจะเปน ความเชอเกยวกบความสมพนธเกยวกบศาลปตา และศาลเจาแมยานาง แลว กระรอกดอน ยงกลายเปนสญลกษณในการสราง อตลกษณและความสำาคญของชมชนบานเชยงเหยน กลาวคอ บรเวณปายทางเขาหมบานทปรากฏรปวาดของกระรอกดอนเพอบงบอกถงความเปนมาของหมบานเชยงเหยนทมความสมพนธกบตำานานผาแดงนางไอ

ซงจะเหนไดวา การนำารปวาดของกระดอนดอนไปวาดอยบรเวณซมประตทางเขาของหมบานนน เสมอนการบงบอกถงความสำาคญและและทมาของประวตศาสตรทเลาเรองราวผานตำานานผาแดงนางไอดวยรวมทงการสรางอตลกษณของหมบานเชยงเหยน ผานตำานานวรรณกรรมผาแดงนางไอ ยงปรากฏอยในลกษณะของ คำาขวญของหมบานเชยงเหยน ทนายบร ขตยะวงศ นกปราชญทสำาคญของชมชนบานเชยงเหยนเปนผแตง ซงกระรอกดอน ถกนำามาเปนการสรางอตลกษณของชมชนดวยผานคำาขวญของหมบานเชยงเหยน ซง ความวา

เมองตำานานบงไฟแสน แดนอรยธรรมหตถกรรมไหมพนปอยคบาน ถนฐานยาสมนไพร

ศนยอนรกษไวกระรอกเผอก ขาวเปลอกหอมมะลลอไกลทงสนามชยคสามชน รอบเขตกนคบงหนองศนยรวมใจพนอง คอ ศาลปตา แมยานาง

โปรดจงรน คอ เชยงเหยนนคร

จากคำาขวญของหมบานเชยงเหยน แสดงใหเหนวา ผคนในทองถนนน สามารถ สอ ถงความสำาคญและการสรางอตลกษณในชมชนหมบานเชยง“ ”เหยน ใหมวฒนธรรมและความเชอทสอดคลองในมตทางประวตศาสตรของชมชน และ กระรอกดอน จากการสอความหมายในคำาขวญของชมชนน หมายถง การดแลและอนรกษรกษาไวซงแสดงใหเหนถงการสรางหวงแหนทรพยากรทางธรรมชาตในชมชนทมองกระรอกดอนเปนสตวประจำาทองถนทควรดแลอนรกษรกษาไวในชมชน(ชศกด ศกรนนทน,2549 : 12) การสรางสญลกษณผานตำานานของชมชนบานเชยงเหยนนน วรรณกรรมผาแดงนางไอเปนปจจยหลกทมอทธพลทางความคดของชมชนบานเชยงเหยน และนำามาสการสรางสญลกษณในทองถน เพอใหมวฒนธรรมและความเชอทสอดคลองในมตทางประวตศาสตรของชมชน ซง กระรอกดอนจากวรรณกรรมผาแดงนางไอ ซงเชอวา กระรอกดอน คอทาวภงค ทแปลงกายมาเปนกระรอกเผอกมาใหนางไอคำาเหน นางไอคำาเหนกระรอกเผอกแปลกประหลาด เพราะแขวนกระดงทองคำาเวลากระโดดมเสยง

ไพเราะ จงใหนายพรานจบเมอจบไมไดจงใชธนยงตายและแรเนอใหชาวบานกน(กอนตายทาวภงคอธษฐานวาใครกนเนอกระรอกเผอกตวนขอใหบานเมองถลมลง)เมอเมองเอกชะคตากนเนอกระรอกเผอกนบานเมองจงถลมลง อยางไรกตาม จากการรบรเรองของกระรอกดอนนน เปนตวบงบอกถงความสมพนธในมตทางประวตศาสตรชมชนมาตงแตอดต และนำามาซงคตความเชอทเหนเปนรปธรรมในชมชน และทำาใหเกดความมสำานกรวมในทองถนในการรบรจากคตความเชอดงกลาวนน ซงปรากฎเปนการมสญลกษณในชมชน ทงในแงของความสมพนธกบอำานาจเหนอธรรมชาตในชมชน ทแสดงออกมาจากคตความเชอนน อาท จากศาลปตา ซงเชอวากระรอกดอน กลายเปนสญลกษณของการเลาเรองถงทมา สถานท ทรพยากร สภาพแวดลอม และความสมพนธกบศาลปตาและชมชนบานเชยงเหยน รวมถงศาลเจาแมยานาง ซงเชอวา กระรอกดอนทหารคอยอารกขาแมยานางเปนผคอยตดตามเฝาพระราชวง กระรอกดอน ยงสามารถเปนสญลกษณในการแกบนและการประกอบพธกรรม กราบไหวและสกการบชาของผคนในชมชนบานเชยงเหยน ซงจะเหนไดวา กระรอกดอน ยงเปนเหมอนสงอำานาจเหนอธรรมชาต ในการปกปองรกษาคมครองภายในชมชน นอกจากการสรางสญลกษณในดานคตความเชอกบสงศกดสทธอำานาจเหนอธรรมชาตแลว กระรอกดอน ยงกลายเปนอตลกษณของชมชนบานเชยงเหยน ทชมชนบานเชยงเหยนนน ไดสรางขนมา อาท การทำาซมประตทางเขาหมบาน เพอบงบอกถงชมชนบานเชยงเหยนทมความสมพนธกบตำานานผาแดงนางไอโดยมกระรอกดอน และคำาขวญประจำาหมบาน ทเกดจากการแตงขนของคนในชมชนและนำาไปสการอนรกษและการหวงแหนทรพยากรในทองถน

1.ดานความเชอของคนในชมชนบานเชยงเหยนทมตอตำานานคนรนเกาตงแตอาย 46 ปขนไป สวนมากจะเชอวาเปนเรองทเกดขน

จรงๆทกขนตอน แตคนรนใหมสวนมากเชอวาเปนกการแตงเนอหาเสรมเพมเตมจากเหตการณธรรมชาต เชนพวกเหตการดนถลม นำาทวม สวน

พวกคนทมอายตงแต 46 ป สวนมากมองตำานานวาเปนอดมคตความเชอในประเพณบญบงไฟวาเปนประเพณทเปนเอกลกษณของชาวไทยอสานเมอสงเกตพฤตกรรมตางๆ ทแสดงออกเกยวกบเหตการณจะเหนไดวา บคคลรนใหมนโดยเฉพาะอยางยงกลมชาวบานทวไป จะมการนำาบองไฟไปถวายศาลปตาหรอหลกเมองกอนทจะไปจด กอนจะนำาขนรานจดธปเทยนไหวและบนเสกพรมพรม จงทำาใหนาคดวาเขาอาจมความเชอรวมกนคนรนเกาทยงจตใจเขาอย แตเวลาตอบคำาถามจะออกมาเปนรปของอดมคตทแตกตางจากผทมอายมากๆ โดยคนทมอายมากจะมองตำานานเปนเรองจรง แตคนรนใหมจะมองตำานานเปนเพยงเรองเลาทมอยในประเพณนน จากการศกษาตำานานผาแดงนางไอ ของชาวบานเชยงเหยน ทงจากเอกสารและจากการลงพนทศกษาดวยตนเองจะทำาใหทราบถงตำานานของผาแดงนางไอทมตอชาวบานเชยงเหยนดงน

ชาวอสานจะสำานกในประเพณ ดนตร อาหารและภาษาใครจะลบหลไมไดดงนน เพอความสำาเรจในการพฒนา การศกษาและการปกครอง จงไมควรบบบงคบอสาน ใหมแนวคดทางวฒนาธรรมประเพณเหมอนกบภาคกลาง ควรมการสงเสรม ยอมรบและยกยองใหเหมาะสมกบความเปนอสาน ซงจะไดไดเปนตวแทนของคณคา เอกลกษณะความภาคภมใจและเปนดอกไมสดอกดอกหนง สำาหรบประดบไทยอสานแตละคนสบไป

“กะเฮดใหคนมแนวยบถอมแนวยดเหนยว ใหมกฎมระเบยบกน มแนวเซอแนวยานมนกะเฮดใหคนอยนำากนได ทงคนทงผ เฮดใหซาวบานเกดความซมบายใจ ”

จาการมองสงคมและความเชอทมรวมกน จะเหนไดชดวาความเชอนนมผลทำาใหบคคลทกชน ทกสถาบน ลดตวลงมาและยกตวขนไปสสถานะทเปนกนเองและใหอภยเพอความสนมสนม สามคคกนทเกดขนในชมชนบานเชยงเหยนพลงความศรทธานำาไปสการรวมพลงในชมชน

สถาบนผปตามความเปนมาพรอมกบชมชนบานเชยงเหยน โดยชาวบานเชอวา ผปตาเปนผบรรพบรษประจำาหมบาน ทดวงวญญาณยงเปน

หวงลกหลาน คอยปกปองคมครองใหลกหลานและเลยงสตวดำาเนนชวตอยางมความสขอปลอดภยจากสงเลวรายทงปวง เพอแสดงความเคารพจงมการสรางศาลปตาใหผปตาไดพกอาศย บรเวณศาลปตาจะเปนทดอนมลกษณะเปนปามตนไมอดมสมบรณ มเฒาจำาเปนตวแทนเชอมประสานระหวางผปตากบชาวบาน มพธกรรมทแสดงออกถงความกตญญและความเคารพ ไดแก พธกรรมการเลยงปตา พธกรรมการบนบาน พธกรรมการคอบ พธกรรมการเสยงทาย อทธพลของคตความเชอทสงผลตอวถชวตทางดานสงคม วฒนธรรม มการนำาคตความเชอมาใชในการสรางเครอขายทางสงคม อทธพลทางดานเศรษฐกจ มการนำาคตความเชอมาปรบใชปะกอบอาชพทางดานการเกษตร และการประกอบธรกจ อทธพลทางดานการเมอง การปกครองจากการสรางเครอขายทมนคง สงผลใหการปกครองในชมชนเปนไปดวยความเรยบรอย มการบนบานเพอใหไดรบความสำาเรจทางการเมองและตองยดมนในคณธรรมเพราะเชอวาสงศกดสทธเฝาดอย อทธพลทางดานอนรกษทรพยากรธรรมชาต มการนำาคตความเชอมากำาหนดกฎเกณฑรวมกน เพอการอนรกษปาดอนปตาศกดสทธของชมชน ไมมผใดลวงละเมดเพราะเกรงกลวตออำานาจของผปตา ปจจยการดำารงของคตความเชอ เนองจากมการสบทอดระบบความเชอและพธกรรมโดยครอบครว และผนำาชมชนจนกลายเปนสวนหนงของวถชวต แนวโนมคตความเชอ มการปรบตวรบเอาวฒนธรรมและกระแสหลกทจำาเปนตอการดำาเนนชวตในยคโลกาภวตน ผสมผสานกบคตความเชอและพธกรรมทเปนวฒนธรรมชมชนไดอยางกลมกลน มการสงตออนชนรนหลง แนวโนมคตความเชอเรองผปตาจงยงคงอยในวถชวตของชมชนตอไป

อทธพลของคตความเชอทสงผลตอวถชวตของคนในชมชน คตความเชอทสงผลตอวถชวตดานสงคมวฒนธรรมทพบวาคตความเชอและการรวมพธกรรม ชวยสรางสำานกความเปนพวกเดยวกน มคตความเชอเดยวกน ดำาเนนชวตรวมกนในสงคมดวยความรกสามคค เปนการสรางความสมพนธในชมชน

พธกรรมเสยงทาย เปนพธกรรมทมขนพรอมกบพธกรรมการเลยงปตา เปนการทำาลายทายทกอนาคตเรองสภาพฟาฝนความสมบรณทางการเกษตร และสภาพการดำาเนนชวต การเสยงทายสภาพดนฟาอากาศกอนการเรมหวานไถเปรยบเสมอนแรงบนดาลใจจากความมงหวงในอนาคต เพอจะไดเตรยมการในแตละชวงฤดกาลผลต ทงนอาจเนองจากพธกรรมการเสยงทายถอเปนสวนหนงของการเลยงปโตะประจำาปทขาดไมได มฉะนนแลวกระบวนการเลยงผปตาจะไมสมบรณ ไมสามารถคาดการณเหตการณในอนาคตไดอาจเปนอปสรรคและขาดขวญกำาลงใจในการประกอบกจกรรมทางการเกษตรได

ความเปนมาของสงศกดสทธประจำาบานเชยงเหยน

มความเชอเรองผปตาเปนความเชออยางหนงของคนในหมบานซงเปนความเชอเกยวกบผบรรพบรษของแตละตระกลและแตละหมบานทจะตองมกนทกหมบานในอสาน เปนความเชอทชาวบานแตละแหงเชอถอและยดมน กนอยางเหนยวแนนมาแตเดม จนไมสามารถจะสบยอนหลงไปหาตนตอได1 ผปตา โดยทวไปหมายถงผบรรพบรษทชาวบานแตละหมบานเชอวา ตลอดเวลาทปยาตายายยงมชวตอยลกหลานไดพงพาอาศย ครนทานตายไปแลวลกหลานทงหลายยงมความรสกวาวญญาณของทานไดคอยอยดแลปกปองกนภยใหแกตนอยเสมอเมอนกถงความดททาน แตกอนมากทำาใหเกดความอบอน ทำาความเคารพกราบไหวและออนวอน เพอใหเกดความมนใจมากขน ชาวอสานเรยกผบรรพบรษนวาผปตาหรอผตาปลกซงมาจากบรรพบรษตระกลฝายพอฝายชายหรอฝายผว เรยกวา ป ตระกล“ ”ฝายแมฝายหญงหรอฝายเมย เรยกกนวา ตา ชาวบานนบถอผบรรพบรษ จงไดเรยกผบรรพบรษวา ผปตา ซงเปนบรรพบรษฝายพอและ“ ”1

เพญศร ดก และคณะ.วฒนธรรมพนบาน:คตความเชอ.พมพครงท4 . กรงเทพฯ :โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2536.

บรรพบรษฝายแม ผปตาเปนผประจำาหมบานทคอยพทกษคมครองชาวบาน ตลอดจนทรพยสนอนๆของหมบาน ผปตาจะชวยคนดทปฏบตตามกฎเกณฑของสงคมหรอฮดคอง และจะลงโทษผละเมดฮดคอง ชาวบานยงเชอวาผปตาจะคมครอง สตวเลยงของตน เชน วว ควาย ผปตา เปนเสมอนทพงทางใจของชาวบานเมอไดรบความเดอดรอน ไมเพยงแตเทานนชาวบานทกคนยงเกรงกลวตออทธฤทธของผปตา ไมมใครทจะดแคลนหรอไมยำาเกรง ผปตา เมอชาวบานใหความเคารพนบถอผปตา กไดสรางศาลทอยใหซงใน หมบานทางภาคอสานจะมศาลปตาประจำาทกหมบาน ทงนเพราะชาวอสานเชอวาการอพยพเคลอนยายไปอาศยทแหงใดจะตองอญเชญผปตาไปดวยเสมอ เพราะวาเปนผบรรพบรษของหมบานทคอยคมครองลกหลาน2

ศาลปตานนมกจะสรางดวยไมทหาไดงายในทองถน สรางแบบเสาเดยวและแบบทมสเสาชาวบานในอสานมกจะสรางศาลปตาแบบสเสาเปนสวนใหญบางหมบานกสรางศาลเลกๆถวาย บางหมบานกสรางหลงใหญขนาดคนขนไปนงนอนเลนได3 ลกษณะศาลปตาจะมลกษณะขายบานทยอสวนการตงศาลปตามกจะตงอยทางเขาของหมบานหรอกลางหมบาน บางแหงมการเคลอนยายบานศาลปตาอาจอยสวนใดสวนหนงหรอทายหมบานกม การเลอกทตงศาลปตามกจะเลอกบรเวณทใชเปนรานชมชนไดมากอยในทรมเยนของปาไมใกลรมนำา เพอใหปตาอยอยางสบาย 4เนองจากศาลปตาเปนสมบตของทกคนในหมบานเปนสมบตของสวนรวม ฉะนนจงตองมสถานทบรเวณหนงในหมบานหรอหมบาน ใชเปนสถานทตงศาลปตาโดยเฉพาะ และบรเวณทตงศาลปตาทกคนจะยอมรบวาเปนทสาธารณะเปนสทธ

2 มณ พะยอมยงค.ความเชอของคนไทย.ในวฒนธรรพนบาน.พมพครงท 3. กรงเทพฯ :โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย,25303 อดม เชยกวงศ. ประเพณพธกรรมทองถนไทย. กรงเทพฯ :สขภาพใจ.25454 วลยลกษณ ทรงศร ผนำาทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ: มลนธเลก-ประไพวรยะพนธ, 2556

เฉพาะของปตาทใครใครกเขาไปยงเกยวหรอเขาไปกระทำาในสงทไมดไมงาม ไมไดเดดขาดชาวบานจะเชอกนวาถามใครขนไปกระทำาแลวปตาจะโกรธ และจะบนดาลใหภยพบตเกดขนกบผนนตางๆนานาจนในทสดถงตายกม ปลาทใชตงศาลปตาถอวาเปนปาศกดสทธทใครจะไปลวงละเมดกอนทจะไดรบอนญาตจากผปตาไมได5

ในชมชนบานเชยงเหยน แบงออกเปน 3 หมดวยกน หม3 หม18 หม23 บานเชยงเหยนในปจจบน หรอทเคยเปนเมองเชยงเหยนในอดตกาล ไมมหลกฐานทพอจะยนยนได วาสรางเมอใด จากหลกฐานทางโบราณคดกลาววา บรเวณพนทแหงภาคอสาน เคยมมนษยอาศยมาชานานแลว บานเชยงเหยนเคยเปนชมชนโบราณมานานแลว ตงแตสมยกอน ประวตศาสตรในแถบดนแดนภาคอสาน ซงจะเหนไดจากการขดคนทางโบราณคด กพบ โบราณวตถ เปนจำานวนมาก มการกำาหนดอายโบราณวตถทคนพบจากบรเวณ เมองโบราณ เมองเชยงเหยนเมองฟาแดนสงยางจดเปนโบราณวตถแบบ ทวาราวด มอายราว พทธศตวรรษท 146 บานเชยงเหยนถอไดวาเปนชมชนทสำาคญทางประวตศาสตร ประเพณ ความเชอ และวฒนธรรม การนบถอผของชมชนนนกเหมอนชนบานเมองในอสาน เมอมการตงหมบานจะตองมการตงหลกบาน และศาลปตาทเปนผบรรพบรษขนมา เพอใหปกปอง ดแลรกษาคมครองชมชน ผคน ตลอดจนสตวเลยง และทรพยากรของหมบาน เพอให

5 สมภาษณ นายอบล ขตยะวงศ บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ6 สมภาษณ นายทองสข ทำาแนบ อาย 71 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

ชาวบานเกดความรมเยนเปนสข ผปตา จงถอไดวาเปนสงศกดสทธ“ ”ประจำาบานเชยงเหยนทคนในชมชนใหความเคารพนบถอมาก ผ ประจำา“ ”ถนของตนเอง อย 2 ตน ซงผแตละตนนนไดมบทบาทตอถนของตนกลาวคอ เจาป เจาแม ประจำาหมบาน ดงน“ ”

1 เจาปศรสงคราม ประจำาอยทางทศเหนอของหมบานบรเวณบงสม ประวตความเปนมานนไมมใครทราบถงทไปทมา ตงแตเกดมากพบเจอ“เลย รแควาชอ เจาปศรสงคราม เปนปตาทรกษาหมบานเชยงเหยน”7 ชาวบานเชอกนวาเปน บรรพบรษ ปกปองบานเชยงเหยนตงแตอดตจนถง“ ”ปจจบนทเปน ผ ชาวบานเชยงเหยนใหความสำาคญกบ เจาปศรสงคราม “ ”มากเชอในเรองความศกดสทธ เปนทเคารพนบถอของชมชนตนและชมชนอนๆ ไมวาจะบนบานขออะไรกมกจะสมหวดเสมอจงเปนทศรทธาของผคนมากมาย

พธกรรม ในชมชนบานเชยงเหยนเปนทรบรกนดถงความศกดสทธของ เจาปศรสงคราม ไมวาชาวบานจะทำาอะไร เปดกจการใหม ของรถใหม ซอววควาย จะตองมาบอกกลาวใหเจาปรบรสงตางๆ เชอวาจะไดรมเยนเปนสขเจาปจะไดรกษา การเลยงการบนบาน เจาปศรสงคราม มกจะทำาในวนพธ“ ”ของทกสปดาห ยกเวนพธทเปนเดอนดบ ในการบนนนสามารถบนไดทกท“7 สมภาษณ นายบร ขตตยะวงศ อาย 86 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

ไมวาทไหน แคระลกถงเจาปแลวยกมอใสหวอธษฐานขอเอา ถามาบนเองกไดใหเตรยมขนธ 5 มาพดเอาโดยจะตองไปหากระจำาหรอหมอจำาพามาทำาพธ”8 เมอไดดงทประสงคขอไวแลวจะลองมาเลยงถวาย หรอเลยงแกบน

ของทนำามาเลยงแลวแตผบนจะแกดวยอะไร สงทนยมกนในการเลยงถวาย ม ไกป ง ไขตม เหลาขาว เพราะเชอวาเปนของโปรดของเจาป9 ผคนทมาบนบานศาลกลาวมกจะมาของในสงทคลายๆกน เชน โชคลาภ การสอบ ขอใหไดงาน ขอใหหายเจบหายปวย กมกจะสมหวดกนทกราย เมอกอนเคย“มาบนเจาป ขอใหลกสอบบรรจครได กไดจรงๆ กมการมาเลยงถวาย เวลาซอรถใหกตองเอามาเจมรถไมเคยชนเลยทานศกดสทธจรง ”10 วธเลยงใหญของเจาปจะจดขนในวนเดอน 6 พธท 2 ของทกป ตามปฏทนจนทรคตไทย พรอมกบเลยงบานของชมชนเชยงเหยนถอไดวาเปนงานใหญประจำาปของหมบานมขบวนแหบงไฟ ทคนทกคนในชมชนมารวมดวยชวยกนอยางพรอมเพรยง

8 สมภาษณ นายชาล โคตรมงคณ อาย 73 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

9 สมภาษณ นายบญหนา โคตรมงคณ อาย 71 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

10 สมภาษณ นายบร ขตตยะวงศ อาย 86 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

2 เจาแมยานางหรอแมหอนาง อยทางทศใตของหมบานเปนสถานทซง ชาวบานเชยงเหยนใหความเคารพนบถอเปนอยางมากวามความศกดสทธ รองลงมาจาก ปศรสงคราม เชอกนวาเจาแมหอนางนนเปน“ ”นองสาวของ เจาปสสงคราม เหตทแยกไกลกนกนอยกบ เจาปศรสงครามนน จะไดดแลปกปกรกษาใหทวหมบาน เลยตองแยกตงศาลเพอใหชมชน“บรเวณนไดอยเยนเปนสข”11

พธกรรม ทกวนพระชาวบานทเคารพศรทธาจะนำาผลไมไปถวาย ผคนในชมชนเชยงเหยนและทอนกมการมาบนบานในสงทตนปรารถนาเชนกน โดยของแกบน ทเจาแมหอนางชอบมากทสด คอ แปง กระจก เรอ ลปตก ไมแกะสลกและนอกจากนนยง มการแหบงไฟทเปนบญใหญประจำาหมบาน ทจดขนใน เดอน 6 พธ ท 2 ของทกป เรมแหจากบรเวณศาล เจาแมหอนาง ไปสนสดทศาล เจาปศรสงคราม

ประเพณและความเชอ

ความเชอ เปนสงทเกดขนกบมนษยในทกสงคมตงแตโบราณ ความกลวและความไมรเปนเหตใหมนษยเกดความเชอ เนองจากมนษยในสมยโบราณไมมทพงทางจตใจกอใหเกดความเชอมพธกรรมตางๆ ซงเกยวกบผ

11 สมภาษณ นายวเชยร อดรเศษ อาย 61 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

ไสยศาสตร มาเปนทยดเหนยวจตใจ ดวยเหนวาเมอปฏบตไปแลวจะทำาใหมชวตทดขน และความเชอกเปนสวนหนงททำาใหเกดศาสนาในสงคมมนษย แมในปจจบนวทยาศาสตรเจรญกาวหนาไปมากแตมนษยกยงมพฤตกรรมแสดงออกในทางความเชอกนอยในชวตประจำาวน12

จากความเชอทมนษยมตอสงลลบนจงกอใหเกด พธกรรม ขน ซงพธกรรมถอเปนเอกลกษณอยางหนงทสะทอนใหเหนถงความเชอของแตละชมชนไดเปนอยางด เนองจากสภาพภมประเทศของแตละพนทนนมลกษณะทแตกตางกนไปตามแตละภมภาคจงสงผลใหวถชวต การดำาเนนชวตรวมไปถงความเชอในสงดรบหรอภตผปศาจยอมแตกตางกน

ชาวบานเชยงเหยนมความเชอใน เรองเรองของผเปนสวนสำาคญตอการดำารงชวตเปนอยางยง ทสามารถใหไดทงคณและโทษ ชาวบานเชยงเหยน เปนหมบานทมความเชอเกยวกบผมากมายหลายประเภท และยงมผประเภทหนงทชาวบานเชอวามอทธพลตอการดำารงชวตของชาวบาน ไดแก ผปตา หรอผเจาปศรสงคราม และผเจาแมหอนาง ซงเปนผทชาวบานใหความนบถอ ยำาเกรง13 วาเปนผปกครองหมบานใหอยเยนเปนสข ดงนนในชมชนชาวบานเชยงเหยน จงนบถอ ยกยองใหเปนผทำาหนาทรกษาหมบานใหอยเยนเปนสข ดวยเหตนเองชาวบานเชยงเหยน จงมการประกอบพธกรรมขนทกป ซงจะจดขนใน วนพธ ท 2 เดอน 6 ของทกปตามปฏทนจนทรคต14 เรยกวา บญเลยงบาน ถงแมวาผคนในสงคมปจจบนหรอใน

12 สจตต วงษเทศ พลงลาว ชาวอสานมาจากไหน“ ” ?. กรงเทพฯ: สำานกพมพมตชน, 254913 ทองสร ไซยมล ตำานานเมองเชยงเหยน เอกสารเผยแพร 254614 สมภาษณ นายบร ขตตยะวงศ อาย 86 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

หมบานจะไดรบการศกษาทสงขนกตาม แตชาวบานกยงคงใหความสำาคญแกผบรรพบรษมการประกอบพธจดเลยงไมเคยเปลยนแปลงจากอดต

พธบญเลยงบานแหบงไฟชมชนชาวบานเชยงเหยน

การเลยงบาน ถอเปนการไหวผผทเปนผบรรพบรษของชมชนแตละชมชนหมบานจะมศาลปตา หรอ หอบาน ประจำาอยแลวโดยบรรพบรษเปนผกอสรางขน ซงเปนทสงสถตของปตา ทมหนาทปกปองรกษาคมครองหมบานใหอยเยนเปนสข ถาหมบานใดเลยง ปตา กจะปกปองรกษามใหเปนอนตรายใดๆ แตหากบานใดกระทำาไมถกกจะไดรบโทษทณฑ รบภยพบต จากการลงโทษของปตา โดยจะเกดเหตการณตางๆ ทกอใหเกดโทษแกครอบครว หรอสตวเลยงในบาน ดงนนหลกบานหอบาน หรอศาลปตา จงเปนสถานทศกดสทธ

พธบญเลยงบาน คอ การไหวผปตา ซงถอเปนผบรรพบรษของชมชนทกหมบานถอเปนพธทมความสำาคญเปนอยางยงของชาวบานเชยงเหยน เนองจากเชอวาเมอทำาบญเลยงบานแลวจะทำาใหเปนผลดแกหมบาน โดยชาวบานจะอยเยนเปนสข แตหากไมทำาพธบญเลยงบานกจะกอใหเกดภยพบตขน ดงนนการทำาบญเลยงบานจงถอเปนสาระสำาคญในการดำาเนนชวตของชาวบาน โดยในพธจะมกระจำา ประจำาหมบานเปนผทเปนคนกลางทจะสอระหวางผปตากบชาวบาน และจะมบคคลอกกลมหนงซงทำาหนาทผชวยกระจำา เรยกวา นางเทยม ซงจะเปนผหญง

กำาหนดการเลยงบาน

การกำาหนดวนสำาหรบพธกรรมในแตละปนน กระจำาหรอเฒาจำา จะเปนผประกาศวนใหกบชาวบานรเพอใหชาวบานเตรยมเครองเลยงบาน

ขนตอนการประกอบพธเลยงบาน

ขนตอนการประกอบพธบญเลยงบานของชมชนชาวบานเชยงเหยน ขนเตรยมการ ในการประกอบพธเลยงบญบานของชาวบานเชยงเหยน กระจำา ประจำาหมบานจะเปนผวางแผนและเตรยมการประกอบพธเลยงบานซงมลำาดบดงน

1.1 การทำาความสะอาดศาลปตา ซงกอนทจะมการประกอบพธนนกระจำา จะตองเตรยมทำาความสะอาดศาลปตาเสยกอน โดยกอนวนจดพธเลยงบาน 1 วน

1.2 การจดเตรยมเครองสงเวย เพอใชในการประกอบพธซงอปกรณทกอยางชาวบานทกคนทกครวเรอนจะนำามาจากบานของตนแลวนำามารวมกนไวทบานของกระจำาหมบาน และในชมชนจะมการเกบเงนตรวเรอนละ 50 บาท โดยผใหญบานเปนคนเกบเพอนำาไปจดซออปกรณใหกระประกอบพธกรรม15 ทง 3 หม ของหมบานเชยงเหยนจะมบงไฟประจำาหมของตนเพอมาถวายปศรสงคราม

เครองสงเวยของถวาย เจาปศรสงคราม“ ”

15 สมภาษณ นายสายสมร รตนพลแสน (ผใหญบานหม3) บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

ชาวบานทกหลงคาเรอนจะเตรยมของไหวบานของตนเองทกบานจะนำากานใบมะพราวมามดเปนปมลกษณะรปปลา แทนจำานวนคนในครอบครวมกคนมดเทานน รวมถงสตวเลยงของตนเองดวยหมากตวววควายเทาไรกทำามาเทานน เพอจะใหเจาปศรสงครามรบทราบจะไดดแลรกษาใหทวถง16 ทงมขาวปลกทจะใชในการลงนานำามาไหว เชอวาเมลดพนธจะดแขงแรงงองามใหผลผลตทจงมการเอามารวมในพธดวย

ขนตอนการประกอบพธ

หลงจากทไดจดเตรยมสงของและอปกรณทกอยางครบถวนเปนทเรยบรอยแลว เชาเวลา 06.00 น.วนพธ ท 25 เมษายน พ.ศ. 2561 กระจำา จะนำาชาว บานออกไปเลยงทหอบานหรอศาลปตา กระจำา“ ”17 ถอเปนผสำาคญในการนำาชาวบานประกอบพธกรรมตางๆในผบาน การทไดมาเปน กระจำาหรอเฒาจำา มาจากการเลอกเองของปตา วนหนงนอนฝนวา“

16 สมภาษณ นายชาล โคตรมงคณ อาย 73 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

17 กระจำาเฒาจำา เปนบคคลทไดรบมอบหมาย ใหเปนตวแทนของชมชน เขาตดตอสอสาร กบผปตา หรอรบบญชาจาก ผปตา มาแจงแกชมชน ตลอดจนมภาระหนาท ในการดำาเนนกจการ ดานพธกรรม ทเกยวของกบ ผปตาและบรเวณทอยอาศย เฒาจำาอาจเรยกไดหลายชอ แตกตางกนไปตามทองถน เชน กระจำา ขะจำา ขาวเจา เฒาประจำา เจาจำา หรอ จำา

เหนปศรสงครามมาบอกวาใหมารบใชจนกวาจะตายถงจะใหหยดทำางาน ตงแตฝนแบบนเลยมาเปน กระจำา ของหมบานเพราะเจาปเลอกเอง”18 กระจำาของบานเชยงเหยนนนมอยดวยกนทงหมด 3 คน19 ลวนแตเปนผอาวโสทงสนทชาวบานใหความเคารพอยแลว

ในวนเลยงบานชาวบานจะพากนหยดทำาการทำางานไมวาจะเปนเกษตรกรรมหรองานตางๆ ในวนนชาวบานจะมารวมตวกนทบรเวณศาลปตาอยางคบคง บางคนกนำารถใหมมาเจมในวนนชาวบานทกคนจะเตรยมเครองไหวหรอของถวายแก ปศรสงคราม ซงของทเตรยมมาถวายนนก“ ”จะมไกป ง เหลาขาว ไขตม สวนจำานวนนนแลวแตความศรทธาของแตละบคคล สวนดาน เจาแมหอนาง การไปเตรยมขบวนแหบงไฟทนนและ“ ”ถวายผลละไมเชนกน เมอถงเวลากระจำา จะเปนผนำาพากลาวคำาถวายของและแกบนสำาหรบผทมาเลยงแกบน เวลาในการถวายของ จะเรมตงแต 6 โมงเชาจนถงเทยงวน วนนถอวาเปนทผคนจากทกทศมารวมตวกนเพอไหวเจาป ลกเดกเลกแดงมากนหมด ทกเพศทกวย เมอเสรจสนพธกรรมในการถวายแลวชาวบานเชยงเหยนกจะมประเพณทแปลกวาทอน คอการแยงอาหารกน ทนำามาถวายเพอเปนการรบเศษอาหารจากเจาปเชอวารบประทานแลวจะมแตสงดๆ การแยงอาหารในการเลยงเจาปนถอไดวาเปนทเดยวกวาไดมประเพณแปลกตาเชนนสรางความตนเตนสนกสนานใหกบผพบเหนอยางมาก

18 สมภาษณ นายชาล โคตรมงคณ อาย 73 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ19 1.นายชาล โคตรมงคณ อาย73 ป 2.ทองสข คำาแนบ อาบ 71 ป 3.นายบญหนา โคตรมงคณ อาย 71 ป

เมอขบวนบงไฟทเรมตนแหจากศาลของ เจาแมหอนาง ไดแหถง“ ”บรเวณศาลของ เจาปศรสงคราม กจะมการรองรำาทำาเพลงฟอนรำาอยาง“ ”สนกสนาน และมการเสยงทายบงไฟ โดยบงไฟนน จะใชเสยงแทน 1. เสยงฝน 2. เสยงนำา 3. เสยงคน 4. เสยงววควาย ถาอนไหนขนสงแสดงวาดถาขนไมสงแสดงไมด20 สาเหตทมการเสยงบงไฟ กเพราะคนในชมชนนนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลกและปศสตวจงตองมการเสยงทายใหมความแนใจในการเพราะปลกแตละป พธกรรมเสยงทาย เปนพธกรรมทมขนพรอมกบพธกรรมการเลยงปตา เปนการทำาลายทายทกอนาคตเรองสภาพฟาฝนความสมบรณทางการเกษตร และสภาพการดำาเนนชวต การเสยงทายสภาพดนฟาอากาศกอนการเรมหวานไถเปรยบเสมอนแรงบนดาลใจจากความมงหวงในอนาคต เพอจะไดเตรยมการในแตละชวงฤดกาลผลต ทงนอาจเนองจากพธกรรมการเสยงทายถอเปนสวนหนงของการเลยงปโตะประจำาปทขาดไมได มฉะนนแลวกระบวนการเลยงผปตาจะไมสมบรณ ไมสามารถคาดการณเหตการณในอนาคตไดอาจเปนอปสรรคและขาดขวญกำาลงใจในการประกอบกจกรรมทางการเกษตรได เมอสนสดพธเสยงทายแลวกจะมการลงทรงหรอเขาทรงนางเทยม โดยเชอกนวาเปนวญญาณของเจาปศรสงคราม แลวกจะมการพดคยกบลกหลานและบอกกลาวเรองราวคำาสอนตามภาษาผเฒาผแกสอนลกหลาน เมอเสรจทกขนตอนแลวกจะมการจดบงไฟใหญ เพอเปนการบอกกลาวแกพระยาแถนวาฤดกาลเพาะปลกจะไดเรมขนแลวใหสงฝนลงมา เมอมการจดบงไฟใหญขนสทองฟากเปนการวาบญเลยงบานและเลยงปตาไดจบสนลงแลวในปน ประเพณงานบญบงไฟ การจดบญบงไฟจะจดทกเดอน 6 ของทกปตามตำานาน กลาววาบานเชยงเหยนท อยในตำานานผาแดงนางไอและมการสงบงไฟเขาแขงขนในครงนนประเพณบญบงไฟ

อทธพลของคตความเชอทสงผลตอคนในชมชน

20 สมภาษณ นายชาล โคตรมงคณ อาย 73 ป  บานเชยงเหยน ตำาบลเขวา อำาเภอเมองมหาสารคาม จงหวด มหาสารคามนายนายอดสรณ คณาจนทร ผสมภาษณ

อทธพลของคตความเชอทสงผลตอวถชวตตอคนในชมชน คตความเชอทสงผลตอวถชวตดานสงคมวฒนธรรมทพบวาคตความเชอและการรวมพธกรรม ชวยสรางสำานกความเปนพวกเดยวกน มคตความเชอเดยวกน ดำาเนนชวตรวมกนในสงคมดวยความรกสามคค เปนการสรางความสมพนธในชมชน

1.อทธพลของคตความเชอทสงผลตอคนในชมชน/วฒนธรรมความเชอเรองผปตาสงผลใหมพธกรรมทสามารถสรางความ

สมพนธในชมชนเปนความสมพนธลกษณะเครอญาตทมวฒนธรรมและความเชอรวมกน ชวยสรางสำานกความเปนญาตทมบรรพบรษรวมกน การใหความเคารพผอาวโสชวยลดปญหาความขดแยงในชมชนเปน การสรางเครอขายทางสงคมโดยเฉพาะการรวมพธกรรมตางๆชาวบานมโอกาสไดพบปะแลกเปลยนทศนคตซงกนและกนในบรรยากาศของความเทาเทยม สงผลใหเกดความชวยเหลอทางดานสงคมในกจกรรมตางๆ

2.อทธพลของคตความเชอสงผลตอวถชวตดานเศรษฐกจ

ชมชนบานเชยงเหยน เปนชมชนเกษตรกรรมทตองพงธรรมชาตเปนสวนใหญ การเสยงทายมผลโดยตรงตอการเตรยมการหรอการกำาหนดวธการตลอดจนการปรบเปลยนรปแบบกระบวนการทำาเกษตรอนเปนเศรษฐกจชมชนใหสอทของกบสภาพทเปนจรง การเตรยมอปกรณเครองเซนไหวบางอยางตองหาซอจากทองตลาดเปนการชวยสงเสรมเศรษฐกจชมชนอกดานหนง นอกจากนนจะมการบนบานขอใหปตาชวยเหลอใหไดรบความสำาเรจในการประกอบธรกจคาขายสงตางๆ3.อทธพลคตความเชอทสงผลตอวถชวตดานการเมองการปกครองในชมชนดวยวฒนธรรมความเชอทสรางเครอขายความสมพนธระหวางสมาชกในชมชนสงผลใหการอยรวมกนดวยความเคารพสทธซงกนและกน การเคารพผใหญทอาวโสกวา ตลอดจนการบนบานเพอใหไดรบการเลอกตง

เปนตวแทนของชมชนในระดบตางๆ และเมอไดรบเลอกตงแลว ตองดำารงตนในกรอบของคณธรรมเพราะเชอวาสงศกดสทธเฝาดอย

4.อทธพลคตความเชอทสงผลตอวถชวตดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มการนำาคตความเชอการสรางความสมพนธระหวางชมชนกบสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตใหเหมาะสมสอดคลองกบวถชวต โดยใชคตความเชอเปนแกนแกนในการวางกฎเกณฑรวมกนเพออนรกษ ปาดอนปโตะและปาชมชนอนๆ สงผลใหปาของชมชนยงคงความอดมสมบรณตลอดมา

ผปตา เจาปศรสงคราม เจาแมหอนาง เปนสงสงศกดสทธท“ ” “ ”รวมใจของชมชนบานเชยงเหยนสถาบนผปตามความเปนมาพรอมกบชมชนบานเชยงเหยน โดยชาวบานเชอวา ผปตาเปนผบรรพบรษประจำาหมบาน ทดวงวญญาณยงเปนหวงลกหลาน คอยปกปองคมครองใหลกหลานและเลยงสตวดำาเนนชวตอยางมความสขอปลอดภยจากสงเลวรายทงปวง อทธพลของคตความเชอทสงผลตอวถชวตทางดานสงคม วฒนธรรม มการนำาคตความเชอมาใชในการสรางเครอขายทางสงคม อทธพลทางดานเศรษฐกจ มการนำาคตความเชอมาปรบใชปะกอบอาชพทางดานการเกษตร และการประกอบธรกจ อทธพลทางดานการเมอง การปกครองจากการสรางเครอขายทมนคง สงผลใหการปกครองในชมชนเปนไปดวยความเรยบรอย เชอวาสงศกดสทธเฝาดอย อทธพลทางดานอนรกษทรพยากรธรรมชาต มการนำาคตความเชอมากำาหนดกฎเกณฑรวมกน ผปตา เปนปจจยการดำารงของคตความเชอ เนองจากมการสบทอดระบบความเชอและพธกรรมโดยครอบครว และผนำาชมชนจนกลายเปนสวนหนงของวถชวต คตความเชอ มการปรบตวรบเอาวฒนธรรมและกระแสหลกทจำาเปนตอการดำาเนนชวตในยคโลกาภวตน ผสมผสานกบคตความเชอและพธกรรมทเปนวฒนธรรมชมชนไดอยางกลมกลน มการสงตออนชนรนหลง แคตความเชอเรองผปตาจงยงคงอยในวถชวตของชมชนตอไป สงผลตอวถชวตตอคนในชมชน คตความเชอทสงผลตอวถชวตดานสงคมวฒนธรรมทพบวาคตความเชอและการรวมพธกรรม ชวยสรางสำานกความ

เปนพวกเดยวกน มคตความเชอเดยวกน ดำาเนนชวตรวมกนในสงคมดวยความรกสามคค เปนการสรางความสมพนธในชมชน

2.ดานประเพณและวฒนธรรมทเกดจากความเชอและความศรทธาตอตำานาน

ในดานของประเพณผคนรนใหมกจะมองเปนประเพณยกตวอยางจากในขบวนแหบญบงไฟภาคอสานแทบทกขบวน มสองสงทปรากฏเดนชดอยในขบวนเสมอไมวาจะเปนขบวนเลกหรอวาขบวนใหญ จะอลงการงดงามหรอบานๆขนาดไหนกตาม สองสงทควรจะมนนกคอ สงแรก ตวบงไฟทจะถกจดขนสทองฟาแตนำามาประดบตกแตงอยางสวยงามเขาขบวนแหเสยกอน หรออาจจะเปนบงไฟสำารองทจะใชในขบวนแหเพยงอยางเดยวกไดและอกสงหนงทเปนจดเดนในบวนอยดวยโดยตลอดกคอหนมสาวทแตงกายเปนเจาชายและเจาหญงในชดเสอเสอผาสวยงามสงาและนงมาบนหลงมาตวหนงซงนละ เปนมาหนของขบวนรถ

เจาชายและเจาหญงในชนบวนรถนนกคทอสญลกษณอนเกยวเนองกบงานบญบงไฟ จำาลองจากนยายพนบานอสานเรองยงใหญ ผาแดงนางไอ ซงเปนนยายรกรนทดอนเปนทรจกไปทวอสาน ในอดตคณะหมอลำา คณะหนงประโมทย ชางเขยน ฮปแตม หรอภาพวาดจตรกรรมผาผนงในอสานนยมนำาเรอง ผาแดงนางไอ มาแตงเปนบทหมอลำา บทหนงตะลงอสาน จดทำาเปนภาพวาดผาผนงเลาเรองความรกหวานชนและเลาเรองราวการกรฑาทพนาคเขาถลมเมองมนษยจนจมลงกลายเปนหนองนำาใหญ เปนเรองราวสนกสนานตนเตนและซาบซงใจนบไดวาแทบไมมผเฒาผแกอสานคนใดทจะไมรจกนทานเรองน

สวนเรองความเชอหรอประเพณทมตอตำานานนอกจากจะมประเพณบญบงไฟแลวกจะเปนเรองของการใหความเคารพศาลปตาประจำาหมบาน และสตวศกดซงมปรากฎในตำานานผาแดงนางไอนนคอกระรอกขาว

“กระรอกขาวกมาจากตำานานนนละแตคนสมยนบฮดอกวาเปนมาจงใด แตในตำานานกะบอกอยวาขนฆากระรอกหมบานกะสเดอดรอน บานเฮาเลยบฆากระรอกขาวกน กะเชอวาเปนสตวมของสตวมเจา ใหเคารพนบถอ กะมซมไปลองของกะเจอดหลายราย ซาวบานจงพอกนเคารพบซาอยางทเหนนนละ ”

ดงนนจากการทไดศกษาตำานานเรองเลา ประเพณของเรองเลาผาแดงนางไอกเปนตำานานรกอมตะนยายทมตอชาวอสานมาตงแตโบราณและยงมผลกบชาวอสสานทงหลายรวมทงชาวบานเชยงเหยน ซงตำานานผาแดงนางไอกทำาผคนในหมบานนนมตำานานหรอสงศกดสทธทแนวทางหรอทยดเหนยวจตใจทำาใหผคนในหมบานนนเกดความรกใครกน เกดความสามคคขนในชมชน เพราะมอดมคตทเหมอนกนและทำาใหชมชนเกดความสงบสข และยงคงทำาตามประเพณเรอยมามการเคารพบชาสงศกดสทธประจำาหมบานของตนมการปลกฝงมการเลาขานตำานานใหคนรนหลงสบมาเรอยๆถายงอยากใหนยายตำานานพนบานของชาวบานเชยงเหยนหรอชาวไทยอสานทงหลายยงคงอย เราคนรนใหมตองไมอยเฉยๆตองลกขนมานำานทานพนบานเกาๆ เหลานนมาเลาเรองใหมดวยความแยบยลประการตางๆมากมายตอไปในภายภาคหนาดานศลปะการแสดง ไดมการประยกตการเซงโบราณใหเปนเอกลกษณของชมชน

เซงโบราณบานเชยงเหยน จงหวดมหาสารคาม มความโดดเดนเปนเอกลกษณทมความเกยวของกบประวตศาสตรชมชนและตำานานผาแดงนางไอ รวมถงความเปนชมชนโบราณจากสมยกอนประวตศาสตรกวา 3,300 ป และมหลกฐานคนำาคนดนของการสรางบานแปงเมองในสมยทวาราวด และการสรางกบานเขวาในวฒนธรรมเขมร ในชวงพทธ

ศตวรรษท 17 ภมปญญาทางวฒนธรรมของชมชนคอการแตงคำาเซงโบราณเองโดยนกปราชญในหมบาน มเนอหาครอบคลมไปถงความสมพนธกบชมชนโบราณอน เชน เมองฟาแดดสงยาง จงหวดกาฬสนธ และมการกลาวถงสถานทสำาคญและสงศกดสทธในหมบานเชยงเหยน เชน บงแกว บงหวา บงบาน บงสม บงบอน ศาลปตา ศาลญาแมนาง หนองขอนแข เปนตน

ในการรำาเซงโบราณเปนไปเพอบชาพญาแถนและสงศกดสทธประจำาปราสาทกบานเขวา ในงานพธบญเดอนหา ประเพณแหบงไฟ ทชาวเชยงเหยนจดพธขนในชมชนและแหรวมขบวนกบหมบานอนๆ เพอไปประกอบพธกรรม จดบงไฟทหนองกระทม ปราสาทกบานเขวา และประกอบพธแกบน ขอพรและสรงกบานเขวา ตามความเชอและศรทธาของชมชน การเซงโบราณทใชในประเพณบญบงไฟน เปนการฟอนประกอบการขบกาพยเซง ลกษณะขนลงตามจงหวะชา ๆ ของกลองตม ผางฮาด หรอในบางครงกมโทนประกอบ นยมเซงกนเปนกลม ตงแต 3-4 คนขนไป จะมหวหนาเปนคนขบกาพยเซงนำา แลวคนอนๆจะรองตามกนไป การเซงบงไฟเปนการบวงสรวงออนวอนแดพญาแถน เพอขอใหฟาฝนตกตองตามฤดกาล เพอใหชาวบานไดทำาไรทำานาอยางอดมสมบรณ บทเซงทใชเปนคำากลอนภาคอสานชนดหนงทเรยกวา "กาพย" ซงวรรคหนง