REALNI SEKTOR 01

13

Realni sektor

1.1. Bruto domaći proizvod

Sagledavajući ekonomska kretanja u Crnoj Gori u prvom kvartalu 2017. godine evidentno je da je ostvaren rast u većini sektora u odnosu na isti period 2016. godine. Prema zvaničnim podacima Mon-stata, u prvom kvartalu 2017. godine BDP je iznosio 748 miliona eura, dok je u istom periodu pret-hodne godine iznosio 706 miliona eura. Realna stopa rasta BDP-a u prvom kvartalu tekuće godine iznosila 3,2%. Tokom ovog perioda povećan je obim aktivnosti u građevinarstvu, šumarstvu, promet u maloprodaji, rast većine segmenata saobraćaja, kao i rast dolazaka i noćenja turista u kolektivnom smještaju. Zabilježen je pad ukupne industrijske proizvodnje, pri čemu je pad proizvodnje ostvaren u sektoru prerađivačke industrije i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom, dok je u sektoru vađenje ruda i kamena ostvaren rast proizvodnje u odnosu na prvi kvartal prethodne godi-ne. Procjenjuje se da bi ekonomski rast u 2017. godini mogao iznositi između 3,3% i 3,8%.

Tabela 1.1

Bruto domaći proizvod − promjena u %6

2016. 2017. 2018.

BDP – realna stopa 2,5 3,2 4,4

Izvor: MONSTAT i Ministarstvo finansija

U ovom periodu zabilježen je rast potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne godine, tako i na godišnjem nivou. Rast cijena u kategoriji hrana i bezalkoholna pića, uslijed povećanja cije-na velikog broja prehrambenih proizvoda i kategoriji prevoz, kao rezultat globalnog povećanja cijena nafte, uticao je da ove kategorije daju najveći pozitivan doprinos rastu ukupne godišnje stope inflacije. Istovremeno je zabilježen i rast bruto i neto plata, neznatan rast zaposlenih, ali i značajan rast nezapo-slenih lica u prvom kvartalu ove u odnosu na isti period 2016. godine.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvom kvartalu 2017. godine ostvaren je pad fizičkog obima industrijske proizvodnje od 10,9% u od-nosu na isti period 2016. godine. Pad proizvodnje je evidentiran u sektorima prerađivačka industrija od 25,1% i snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom od 10,8%. Rast proizvodnje zabilježen je u sektoru vađenja ruda i kamena za 187,4%. Na godišnjem nivou ostvaren je pad ukupne industrij-ske proizvodnje od 17,4% zbog pada proizvodnje u sektorima prerađivačka industrija (-33,1%) i snab-dijevanje električnom energijom, gasom i parom (-15,3%). Godišnji rast proizvodnje od preko 200%7

6 Za 2016. godinu procjena MONSTAT-a, sve do objave konačnih podataka u septembru 2017. godine. Za 2017. i 2018. go-dinu je prognoza Ministarstva finansija iz ,,Programa ekonomskih reformi za Crnu Goru 2017−2019“.

7 Obračunati indeks je veći od 300.

14

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena. Posmatrano po mjesecima, pad industrijske pro-izvodnje zabilježen je u januaru (-36,6%), dok je rast ostvaren u februaru (34,1%) i martu (4,1%).

U prerađivačkoj industriji je tokom prva tri mje-seca 2017. godine, u odnosu na isti period pret-hodne godine evidentiran pad proizvodnje u šest oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Najveći pad proizvodnje zabilježen je u oblasti proizvodnje osnovnih farmaceutskih proizvo-da i preparata (-66,7%), dok je najmanji pad za-bilježen u oblasti proizvodnje osnovnih metala (-18,6%). U istom periodu u devet oblasti zabi-lježen je rast proizvodnje. Najveći rast zabilježen je u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (100%), a najmanji u oblasti proizvodnja proizvo-da od gume i plastike (1,3%). U prvom kvartalu nisu evidentirane aktivnosti u oblasti proizvod-nja duvanskih proizvoda, kao ni u oblasti po-pravka i montaža mašina i opreme.

Tabela 1.2

Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene

Oblast industrije/ Period Jan-Mar 2017/Jan-Mar 2016

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA − ukupno 74,9

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 108,2

Proizvodnja pića 108,6

Proizvodnja duvanskih proizvoda -

Proizvodnja odjevnih predmeta 112,5

Proizvodnja kože i predmeta od kože 200,0

Proizvodi od drveta, plute i sl. 72,5

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 154,1

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 48,9

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 133,4

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 33,3

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 101,3

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 117,0

Proizvodnja osnovnih metala 81.4

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 60,9

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 79,6

Proizvodnja namještaja 148,7

Popravka i montaža mašina i opreme -

Izvor: MONSTAT

Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa

Grafik 1.1

Izvor: MONSTAT

15

Realni sektor

Imajući u vidu da oblast prerađivačke industrije ima najveće učešće u ukupnoj industrijskoj proizvod-nji (57,7%), od velike važnosti je usvajanje Programa podrške za modernizaciju prerađivačke industri-je8 u cilju obezbjeđivanja dugoročnog rasta proizvodnje u ovoj oblasti industrijske proizvodnje.

Sektor vađenja ruda i kamena, tokom prva tri mjeseca 2017. godine, u odnosu na isti period prethod-ne godine, bilježi rast proizvodnje od 187,4%. Rast proizvodnje je zabilježen u oblasti vađenja uglja (47,4%), kao i u oblasti vađenje rude metala (200%9), gdje u prethodnoj godini nije bila zabilježena pro-izvodnja, što je i rezultiralo rastom proizvodnje ukupnog sektora. U oblasti ostalo rudarstvo zabilježen je pad proizvodnje od 20,5%.

Sektor snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvom kvartalu ove godine, bilježi pad proizvodnje od 10,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Loši vremenski uslovi uticali su da proizvodnja električne energije u hidroelektranama bude značajno smanjena u januaru ove u odnosu na isti mjesec prethodne godine (HE „Perućica“ je proizvela samo 21% od količine predviđene bilan-som za taj period godine, a HE „Piva“ 47% od planiranih bilansiranih količina), dok je zahvaljujući dobroj pogonskoj spremnosti TE „Pljevlja“ proizvela 96% količina predviđenih bilansom za prvi mje-sec ove godine10.

8 18. Sjednica Vlade Crne Gore, tačka br.419 Obračunati indeks je veći od 300.10 Izvor: Elektroprivreda Crne Gore (List „Elektroprivreda“ br. 372).

Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = 100

Grafik 1.2

Izvor: MONSTAT

16

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

Polaganje podmorskog dijela energetskog kabla između Crne Gore i Italije ukupne dužine 433 km završeno je polovinom februara ove godine. Ukupna dužina kabla iznosi 455 km, a završet-kom projekta Crna Gora će postati glavna ener-getska spona između zemalja Zapadnog Balkana i zemalja Evropske Unije.

Prateći kretanje industrijske proizvodnje tokom prikazanog perioda primjetan je blago opadajući trend sve do početka 2013. godine, kada dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg tren-da i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom 2014. godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru. U 2015. godini dolazi do rasta ukupne industrijske proi-zvodnje, dok je u 2016. godini, kao i u prvom kvar-talu 2017. godine evidentiran pad proizvodnje.

1.2.2. Turizam

Prema podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je tokom prva tri mjeseca 2017. godine u kolektivnom smještaju boravilo 65.753 turista, što predstavlja rast od 10,3% u odnosu na isti period prethodne godi-ne. U istom periodu, u kolektivnom smještaju zabilježen je rast broja dolazaka i domaćih (5%) i stranih turista (12,3%) u odnosu na prvi kvartal 2016. godine.

Industrijska proizvodnja Ø 2010 = 100 – trend kretanja

Grafik 1.3

Dolasci turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – mart

Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju po opštinama u prvom kvartalu 2017.

godine, % učešće

Grafik 1.4 Grafik 1.5

Izvor: MONSTAT Izvor: MONSTAT

17

Realni sektor

U strukturi ukupnih dolazaka u kolektivnom smještaju, najveći broj dolazaka zabilježen je u opštinama Budva (29,7%) i Podgorica (29,3%). U ukupno ostvarenim dolascima u kolektivnom smještaju, osim Podgorice i Budve, značajno uče-šće imaju i opština Kolašin (8,6%), Herceg Novi (6,5%), kao i ostale opštine čije je učešće u struk-turi ukupnih dolazaka prikazano na grafiku br. 1.5.

U prvom kvartalu 2017. godine u kolektivnom smještaju ostvareno je 170.947 noćenja, što je za 8,3% više u odnosu na isti period prethodne go-dine. Od ukupnog broja noćenja u kolektivnom smještaju, domaći turisti su ostvarili 59.371 no-ćenja, što je za 6,3% više nego u prvom kvarta-lu 2016. godine, dok su strani turisti ostvarili 111.576 noćenja, što predstavlja rast od 9,4%.

U ovom periodu u ukupnoj strukturi noćenja u kolektivnom smještaju najzastupljeniji su bili turisti iz Srbije (12,7%), Albanije (8,5%) i Rusije (6%) (grafik br. 1.7).

U izvještaju11 Svjetskog savjeta za turizam i puto-vanja navodi se da bi ukupan doprinos turizma i putovanja BDP-u u 2017. godini mogao porasti za 6,3%, koliko iznosi i prosječna godišnja stopa rasta turizma i putovanja do 2027. godine.

Boks 1.1 – Turizam – nastavak trenda rasta u Evropi

Evropsko turističko tržište, uprkos brojnim nestabilnostima u prethodnim godinama, ostaje na pozi-tivnom putu i početkom 2017. godine. Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tour-ism in 2017: Trend & Proscpects Q1/2017), nakon skromnog rasta broja međunarodnih dolazaka turista od 2% u 2016. godini, očekivanja su da će rast u ovoj godini, uprkos geopolitičkoj nestabilnosti i brojnim bezbjednosnim problemima, biti optimističniji i da će iznositi između 2% i 3%.

11 Izvor: World Travel & Tourism Council (WTTC) - Travel & Tourism ECONOMIC IMPACT 2017 MONTENEGRO

Noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – mart

Struktura noćenja turista u kolektivnom smještaju u prvom kvartalu 2017. godine

Grafik 1.6

Grafik 1.7

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

18

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

Ekonomski oporavak eurozone, povoljni devizni kurs, unapređenje avio linija i dalje relativno nizak nivo cijena goriva uticao je da većina evropskih zemalja u prvim mjesecima 2017. godine zabilježi povećanje međunarodnih dolazaka i noćenja turista. Međutim, postoji zabrinutost da će teroristički napadi, mi-grantska kriza, kao i Bregzit uticati na kreiranje barijera u industriji turizma, koje neće obezbijediti sig-urnost destinacija, ali će značajno otežati ukupno funkcionisanje ovog sektora u budućnosti.

Uz prosječan godišnji rast od 25% u zadnjih pet godina, Island je i dalje vodeća evropska destinacija koja bilježi rast dolazaka stranih turista od 53,7% u prva tri mjeseca 2017. go-dine. Iako je trend rasta nastavljen i u prvim mjesecima 2017. godine, očekivanja su da može doći do njegovog usporavanja uslijed nedovoljnog broja smještajnih kapaciteta, kao i drugih nedostataka turističke infrastrukture u ovoj zemlji. S obzirom da Portugal i Malta predstavljaju zemlje koje u velikoj mjeri zavise od ljetnje turističke sezone, značajan rast dola-zaka i noćenja stranih turista u prvim mjesec-ima ove godine zabilježen je i u ovim zeml-jama. Rast broja turista u prva dva mjeseca 2017. godine zabilježen je i u Finskoj i Estoniji, na šta je najviše uticao rast dolazaka turista iz Kine. Trend pada broja dolazaka stranih turista u Turskoj koji je započet u 2015. godini, nastav-ljen je i u prva dva mjeseca 2017. godine sa padom od 8,1% u odnosu na isti period preth-odne godine. U narednom periodu, oporavak turističkog tržišta u Turskoj će u velikoj mjeri zavisiti od političke stabilnosti i smanjenja terorističkih prijetnji u toj zemlji.

U Crnoj Gori je u prva tri mjeseca 2017. godine, u kolektivnom smještaju boravilo 12,3% više stranih turista u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj noćenja povećan za 9,4% (U grafiku br. 1. za Crnu Goru je podatak za prva dva mjeseca).

1.2.3. Šumarstvo

Nakon pada proizvodnje u prethodnoj godini, proizvodnja šumskih sortimenata u prvom kvartalu 2017. godine bilježi rast. Proizvedeno je ukupno 21.904 m³ šumskih sortimenata, što predstavlja znača-jan rast od 44,1%12 u odnosu na prvi kvartal 2016. godine. Kako bi se i u narednom periodu adekvatno zaštitio i valorizovao šumski potencijal u Crnoj Gori i obezbijedio kontinuitet održivog gazdovanja šumskim resursima, u februaru je usvojen Program gazdovanja šumama za 2017. godinu13.

12 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja veća za 49,8% za isti period.13 12. Sjednica Vlade Crne Gore, tačka br. 5

Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena

Grafik 1

Izvor: TourMIS, * podaci variraju (Jan−Mart) po zemljama

19

Realni sektor

1.2.4. Građevinarstvo

Pozitivni rezultati u sektoru građevinarstva zabilježeni u prethodnoj godini nastavili su trend i u pr-vom kvartalu 2017. godine. Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prvom kvartalu ove godine iznosila je 99,1 milion eura i bila je viša za 37,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 24,8%.

Proizvodnja šumskih sortimenata, m3

Građevinska aktivnost

Grafik 1.8

Grafik 1.9

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

20

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

Prema evidenciji MONSTAT-a, vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 15,1 milion eura, što predstavlja pad od 19,5%, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 26,1 mili-on, odnosno 211,1% više u odnosu na prvi kvartal 2016. godine.

1.2.5. Saobraćaj

Većina vidova saobraćaja u prvom kvartalu 2017. godine zabilježila je rast prevoza u odnosu na isti period prethodne godine. Prema podacima MONSTAT-a, u prva tri mjeseca 2017. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 0,7%14 više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe veći za 1,6%15.

U željezničkom saobraćaju je u prvom kvartalu ove godine prevoz putnika manji za 20,3%16, dok je prevoz robe veći za 85,2%17 u odnosu na isti kvar-tal prethodne godine. Pad prevoza putnika u želje-zničkom saobraćaju u prvom kvartalu ove godine je najvećim dijelom rezultat ukidanja noćne linije voza na relaciji Bar − Beograd − Bar uslijed izvo-đenja radova na infrastrukturi željeznica Srbije. Imajući u vidu koliki je značaj razvoja željezničkog saobraćaja za funkcionisanje ukupnog saobraćaja u Crnoj Gori, u aprilu ove godine je donijeta Strate-gija razvoja željeznice za period 2017−202718.

Tokom prvog kvartala 2017. godine, u vazduš-nom saobraćaju prevezeno je 202.783 putnika, što je za 13,5% više nego u prvom kvartalu pret-hodne godine, dok je prevoz robe povećan za 0,5%. Ostvareni promet putnika na aerodromi-ma, u poređenju sa uporednim periodom (prvi kvartal), u stalnom je porastu još od 2012. go-dine. To je dobrim dijelom rezultat konstantnog unapređenja avio dostupunosti Crne Gore, a uvo-đenjem novih letova low cost avio kompanija koji su već uspostavljeni ili se najavljuju, doprinijeće se daljem porastu prometa putnika u predstoje-ćoj ljetnjoj sezoni.

14 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km pad prevoza putnika od 9,6%.15 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 11%.16 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara smanjenje od 22,9%.17 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima povećanje je iznosilo 102,3%.18 19. Sjednica Vlade Crne Gore, tačka br.11

Broj putnika u drumskom saobraćaju u 000

Promet putnika na aerodromima u prvom kvartalu u periodu 2010−2017. godina

Grafik 1.10

Grafik 1.11

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

21

Realni sektor

Ukupni promet u lukama iznosio je 556.791 tona, i bio je veći za 117% u poređenju sa prvim kvartalom prethodne godine, pri čemu se poboljšala i struktura prometa, jer se na izvoz odnosilo 70,6%, a na uvoz 29,3%19. Izvoz je u ovom periodu povećan za 274,2%, a uvoz za 7,6%.

1.3. Cijene

Inflacija u Crnoj Gori, mjerena potrošačkim ci-jenama, u martu je, u odnosu na decembar 2016. godine iznosila 0,5%. Rast cijena je najvećim di-jelom rezultat globalnog rasta cijena nafte, koje su uticale na rast cijena u kategoriji prevoz (4,1%), kao i rasta cijena većeg broja prehrambenih pro-izvoda u okviru kategorije hrana i bezalkoholna pića (1,3%). Osim globalnog rasta cijena nafte, na rast cijena u kategoriji prevoz uticalo je i pove-ćanje akciza na mineralna ulja nakon donošenja Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o akci-zama20. Posmatrajući kretanje cijena na mjeseč-nom nivou, rast potrošačkih cijena zabilježen je u sva tri mjeseca i to u januaru (0,3%) i februaru i martu ( po 0,1%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 2,4%, dok su cijene na godišnjem nivou bile veće za 2,7%.

Najveći rast cijena, tokom prvog kvartala, zabilježen je u kategoriji prevoz od 4,1%, pri čemu su naj-više povećane cijene goriva i maziva za motorna vozila za 9,5%, dok je najveći pozitivan doprinos ukupnoj inflaciji (0,5 p.p.) ostvarila kategorija hrana i bezalkoholna pića sa rastom od 1,3%. U okviru ove kategorije, najviše su povećane cijene povrća (8,8%), voća (8,1%) i mlijeko, sir i jaja (1,7%), dok su najviše smanjene cijene prehrambenih proizvoda n.d.s21 (-0,8%), mesa (-0,6%) i bezalkoholnih pića (-0,5%). Tokom ovog perioda cijene su povećane i u kategorijama: ostala dobra i usluge (0,8%), zdravlje (0,4%) i alkoholna pića i duvan (0,1%). Pad cijena zabilježen je u kategorijama: odjeća i obuća za 3,3%, namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana za 0,8%, rekreacija i kultura za 0,6% i stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva za 0,5%. U kategorijama komunikacije, obrazovanje i hoteli i restorani nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na decembar 2016. godine.

Mjesečna bazna inflacija je tokom sva tri mjeseca prvog kvartala 2017. godine imala niži nivo od zvanične mjesečne inflacije. Bazna inflacija imala je pozitivnu stopu samo u martu, dok je zvanično objavljena mjesečna inflacija tokom sva tri mjeseca imala pozitivnu stopu.

Godišnja inflacija u martu ove godine iznosila je 2,7%, dok je godišnja inflacija mjerena harmoni-zovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 2,8%. Rast cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji hrana i bezalkoholna pića od 3,8% dao je najveći doprinos rastu ukupne godišnje stope (1,3 p.p.).

19 Zbir izvoza i uvoza ne daje 100 zbog razlike koja se odnosi na tranzit roba.20 „Službeni list Crne Gore“, br. 1/2017, januar 2017. godine21 Nigdje drugo svrstano

Potrošačke cijene

Grafik 1.12

Izvor: MONSTAT

22

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

U Euro zoni godišnja inflacija iznosila je 1,5%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imale cijene go-riva za transport sa godišnjim rastom od 13,1%, cijene lož ulja sa godišnjim rastom od 20,8% i cijene povrća čiji je rast iznosio 5,8%, odnosno cijene telekomunikacija koje su zabilježile godišnji pad od 1,4%, cijene paket aranžmana za odmor sa godišnjim padom od 3,9%, kao i cijene odjeće sa godišnjim padom od 0,4%.

Tabela 1.3 22

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji22

Ponderi III 17./ XII 16. Stopa Doprinos

UKUPNO 1000,0 100,5 0,5 0,5

Hrana i bezalkoholna pića 351,7 101,3 1,3 0,5

Alkoholna pića i duvan 38,6 100,1 0,1 0,0

Odjeća i obuća 85,1 96,7 -3,3 -0,3

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 99,5 -0,5 -0,1

Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 99,2 -0,8 0,0

Zdravlje 40,9 100,4 0,4 0,0

Prevoz 107,0 104,1 4,1 0,4

Komunikacije 49,9 100,0 0,0 0,0

Rekreacija i kultura 33,2 99,4 -0,6 0,0

Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 31,3 100,0 0,0 0,0

Ostala dobra i usluge 46,5 100,8 0,8 0,0

Izvor: MONSTAT i CBCG kalkulacije

22 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Poređenje ukupne inflacije i bazne inflacije (mjesečna stopa)

Godišnja promjena cijena u kategorijama prevoz i hrana i bezalkoholna pića u izabranim

zemljama

Grafik 1.13 Grafik 1.14

Izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG Izvor: MONSTAT i Zavodi za statistiku izabranih zemalja

23

Realni sektor

Cijene kategorija hrana i bezalkoholna pića i prevoz u Crnoj Gori dale su najveći doprinos rastu go-dišnje inflacije, a pozitivne stope u ovim kategorijama zabilježene su i u zemljama regiona, osim u Makedoniji gdje je zabilježen godišnji pad cijena u kategoriji hrana i bezakoholna pića, što se vidi i na grafiku br. 1.14. Najveći godišnji rast cijena kategorije prevoz zabilježen je u Bosni i Hercegovini (9%), dok je najveći rast cijena u kategoriji hrana i bezalkoholna pića zabilježen u Crnoj Gori (3,8%).

U prva dva mjeseca 2017. godine došlo je do rasta cijena nafte u odnosu na posljednji kvartal prethodne godine, dok je cijena nafte u martu ove godine zabilježila neznatan pad u odnosu na decembar prethod-ne godine. Na pad cijena nafte u martu uticala je zabrinutost oko poštovanja obaveza iz ugovora o sma-njenju proizvodnje članica OPEC-a, kao i država koje nijesu članice ovog kartela, većih nego što se očekivalo zaliha sirove nafte u SAD-u, kao i snaž-nom oporavku proizvodnje nafte iz škriljaca u toj zemlji. Bez obzira na pad cijena nafte u martu, ci-jena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvarta-lu, u prosjeku, iznosila 52,0 USD/barel, što je za 9,3% više u odnosu na prosječnu cijenu iz posljed-njeg kvartala prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvom kvartalu je bila 53,7 USD/barel, odnosno 8,6% više u odnosu na prosječnu cije-nu iz posljednjeg kvartala prethodne godine, što je najvećim dijelom rezultat poštovanja ugovora potpisanog krajem 2016. godine između članica OPEC-a, kao i nekih država koje nisu članice ovo-ga kartela da smanje proizvodnju u prvoj polovini 2017. godine.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu u odnosu na decembar 2016. godine za-bilježile rast od 0,7%, zbog rasta cijena u sekto-ru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 5,3%, dok je pad cijena zabilježen u sektoru vađenja ruda i kamena (-2,6%) i prerađi-vačkoj industriji (-2%). Na godišnjem nivou cije-ne proizvođača industrijskih proizvoda su zabi-lježile rast od 0,7%.

1.4. Tržište rada

U posljednjih šest godina zabilježen je trend rasta prosječnog broja zaposlenih, koji je nastavljen i u prvom kvartalu 2017. godine. Broj zaposlenih u prvom kvartalu, u prosjeku je iznosio 178.318 i bio je viši za 4,2% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Petnaest od ukupno devetnaest sektora bilježi rast broja zaposlenih, pa je posma-trano po pojedinim sektorima, najveći rast zabi-lježen u sektorima: administrativne i pomoćne

Cijene nafte, mjesečna stopa

Grafik 1.15

Izvor: MONSTAT i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

Broj zaposlenih

Grafik 1.16

Izvor: MONSTAT

24

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

uslužne djelatnosti (15,7%), građevinarstvo (13,1%), stručne, naučne i tehničke djelatno-sti (6,5%), vađenje ruda i kamena (5,5%), usluge smještaja i ishrane (4,9%), obrazovanje (4,3%), zdravstvena i socijalna zaštita (4,2%) i saobraćaj i skladištenje (4,1%). Najveći pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru poslovanje sa nekretnina-ma (-4,6%) i sektoru poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-4,2%).

Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prva tri mjeseca ove godine, prikazanu preko devet-naest sektora, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovina na veliko i malo, popravka motornih vozila i motocikala (20,5%) i državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (12%), dok je najmanje zaposlenih u sektorima vađenje ruda i kamena i poslovi sa nekretninama (po 0,9%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom kvartalu ove godine, u prosjeku, iznosio je 52.098, od-nosno 23,8% više nego u istom periodu prethodne godine. U martu 2017. godine broj nezaposlenih se povećao za 6,9% u odnosu na decembar 2016.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje, stopa nezaposlenosti u martu je iznosila 22,8% i viša je za 4,52 p.p. od stope nezaposlenosti iz marta prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje

Broj nezaposlenih

Struktura zaposlenih u procentima

Grafik 1.18

Grafik 1.17

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

Izvor: MONSTAT

25

Realni sektor

MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporuka-ma Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.19.

Prema posljednjim raspoloživim podacima stopa nezaposlenosti mladih (od 15 do 24 godine) za 2016. godinu je i dalje visoka i iznosila je 35,9%23, stoga se nizom programa i projekata nastoji smanjiti ne-zaposlenost mlađe populacije. Jedan od njih su pokrenuli Zavod za zapošljavanje i Unija poslodava-ca Crne Gore pod nazivom „Mladi su budućnost Crne Gore“, a koji će biti finansiran iz fondova Evropske unije. Kroz aktivnosti predviđene ovim projektom, 100 nezaposlenih lica će imati priliku da steknu praktičnu obuku potrebnu za otpoči-njanje sopstvenog biznisa.

Osim stope nezaposlenosti mladih, velika sto-pa nezaposlenosti se bilježi i na sjeveru zemlje koja prema posljednjim raspoloživim podacima iznosi 34,9%, dok je u središnjoj i primorskoj re-giji ta stopa znatno niža 13%, odnosno 9,6%24. U cilju povećanja stope zaposlenosti u sjevernom regionu, značajno je otpočinjanje dva programa ZZZCG: Osposobljavanje za rad kod poslodavca i Osposobljavanje za samostalan rad. Kroz prvi program ukupne vrijednosti 150.000 eura, biće uključeno 115 nezaposlenih lica, od čega će 60% sredstava biti usmjereno sjevernim i manje razvi-jenim opštinama. U drugom programu, ukupne vrijednosti 164.000 eura biće uključena 82 neza-poslena lica, od kojih će 49 biti iz sjevernih i ma-nje razvijenih opština.

Zarade

U prva tri mjeseca 2017. godine prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 765 eura i bila je viša za 3,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 510 eura, što je za 4,1% više od prosječne zarade bez poreza i doprinosa iz istog perioda prethodne godi-ne. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u sektoru finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (919 eura), snabdijevanja električnom energijom (846 eura), informisanje i komunikacije (707 eura), poslovanje sa nekretninama (687 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (319 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru zdravstvena i socijalna zaštita 11,3%, dok su najmanje rasle zarade u sektoru finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 1,9%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u osam sektora, pri čemu je najveći pad zabilježen u sektoru poslovanje sa nekretninama 9%, a najmanji pad u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti 0,2%.

23 Izvor: MONSTAT − Anketa o radnoj snazi – 201624 Isto

Kretanje stope nezaposlenosti

Grafik 1.19

Izvor: MONSTAT i Zavod za zapošljavanje

26

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2017

Tabela 1.4

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

Zarade bez poreza i doprinosa Indeks

Ø I - III 16. Ø I - III 17. ØI-III 17./Ø I-III 16.

UKUPNO 490 510 104,1

Poljoprivreda,šumarstvo i ribarstvo 550 524 95,3

Vađenje ruda i kamena 614 585 95,3

Prerađivačka industrija 446 432 96,9

Snabdijevanje električnom energijom 864 846 97,9

Snabdijevanje vodom,upravljanje ot 452 463 102,4

Građevinarstvo 450 443 98,4

Trgovina na veliko i trgovina na malo 338 349 103,3

Saobraćaj i skladištenje 498 541 108,6

Usluge smještaja i ishrane 388 369 95,1

Informisanje i komunikacije 682 707 103,7

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 902 919 101,9

Poslovanje sa nekretninama 755 687 91,0

Stručne,naučne i tehničke djelatno 411 410 99,8

Administrativne i pomoćne uslužne 310 319 102,9

Državna uprava i odbrana,obav.soc. 539 585 108,5

Obrazovanje 474 490 103,4

Zdravstvena i socijalna zasžštita 494 550 111,3

Umjetnost,zabava i rekreacija 382 423 110,7

Ostale uslužne djelatnosti 414 427 103,1

Izvor: MONSTAT

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, mart 2017. godine

Podaci o prosječnim platama u martu 2017. godine pokazuju značajne razlike po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u svim posmatranim zemljama, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Srbiji i Makedoniji bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne go-dine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Hrvatska sa rastom od 5,2%, zatim Srbija 4,2%, Crna Gora 4,1%, Slovenija 2,1%, Makedonija 1,8%, i Bosna i Hercegovina, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 1,4%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate ispred Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije.

27

Realni sektor

Tabela 1

Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 1.056 1.624

Hrvatska 812 1.093

Crna Gora 508 762

Bosna i Hercegovina 437 678

Srbija 386 530

Makedonija 364 535

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja