RAZNOLIKOST DEFINICIJA POJMOVA DRUTVENO NEPRIHVATLJIVOG

PONAANJA I MALOLJETNIKE DELIKVENCIJE

Vaspitna zaputenost

Sve definicije vaspitne zaputenosti mogu se svrstati u 3 osnovne grupe:

1. Pod pojmom vaspitne zaputenosti podrazumjevaju se svi oblici ontidrutvenog ponaanja mladih. Prema nekim autorima, vaspitna zaputenost ima tri stupnja ili faze, i to:

a. vaspitnu ugroenost,

b. vaspitnu zanemarenost

c. maloljetniko prestupnitvo.

2. U drugoj grupi su definicije koje pod vaspitnom zaputenou podrazumjevaju samo one oblike ponaanja koji nisu delikvencije, u smislu krenja krivinopravnih normi, ve znae njen predhodni stupanj, odnosno tzv. Preddelikventno ponaanje.

3.U treoj grupi su definicije koje vaspitnu zaputenost odreuju kao stanje u kome se

nalazi pojedina djeca i omladina. Jedni pod tim podrazumjevaju djecu koja su zaostala u razvoju na nekom ranijem stupnju, tako da su na neki nain drutven nezrela i neurotina. Drugi pod ovim pojmom misle na stanje lienosti normalnih uslova za razvoj.

Pojam zaputenost jeziki znai zapustiti, zanemariti, ne brinuti, ne njegovati nekoga ili neto. Dakle, prema jezikom znaenju vaspitna zaputenost moe zaniti samo lienost mladih vaspitne brige i djelovanja, odnosno odsustvo svjesnog planskog i svrsishodnog utjecaja na njihov razvoj i formiranje.Analizom zakonskih odredbi uoava se da se vaspitno zanemarenim djetetom smatra djete koje naruava ope prihvaene norme ponaanja kao to su npr.bjeanje od kue i kole itd.

Najiri pojam za drutveno negativno ponaanje djeteta, jer se pod vaspitno zaputenim

djetetom smatra djete:1. koje svojim ponaanjem naruava poe prihvaene norme;2. vri prekraje (npr. Javnog reda i mira)3. vri krivina djela koja su inkriminisana propisima krivinog zakonodavstva.

Drutvena neprilagoenost

Pojam drutevena neprilagenost ili socijalna neusklaenost koristi se u vie znaenja.

1. Pod pojmom drutvena neprilagoenost podrazumjevaju se svi oblici devijacije u ponaanju djece i maldih. Tretiranje djece i mladih sa devijantnim ponaanjem, kao drutveno neprilagoenih osoba, izdraava se humaniji pristup i oni se manje stigmatiziraju i na taj nain izbjegavaju se tete posljedice stigmatizacije.

2. Po drugom shvaanju, a prvenstveno radi izbjegavanja stigmatizacije, pod ovim pojmom se podrazumjevaju samo devijacije koje znae krenje krivinopravnih normi.

3. Pod ovih pojmom obuhvataju se samo ponaanja koja u manjoj mjeri odudaraju od uobiajnog ponaanja, tako da na neki nain predstavljaju predznak ili predhodni stupanj delikvencije, odnosno preddelikventno stanje.

Drutvena neprilagoenost, u svom znaenju, predstavlja neuspjeh odreene osobe ili grupe

da se prilagode, odnosno adaptiraju na konkretne drutvene prilike i uslove.

MALOLJETNIKA DELIKVENCIJA

Historijski gledano, u oblasti krivinog prava veoma rano je dolo do respektovanja

starosnog uzrasta uinitelja krivinog djela u pogledu njihovog pravnog tretiranja.

U sutini se eljelo obezbjediti drugaije tretiranje uinitelja krivinih djela koji se nalaze u procesu razvoja ili drugaije reeno, u procesu biopsihkog sazrijevanja i drutvenog formiranja.

Prodor pedagokih i psiholokih ideja u oblasti krivinog prava, kada su u pitanju maloljetnici, rezultirao je drugaijim tretmanom maloljetnih uinitelja krivinih djela i sankcija koje su prema njima primjenjivane. Vremenom se mladi izdvajaju u posebnu kategoriju krivino- pravnih subjekata.Danas je malo zemalja koje nemaju posebne propise o krivinopravnom poloaju maloljetnika. Ovi propisi su najee sastavni dio krivinih zakonika, a savremena zakonodavstva u razvijenim zemljama imaju potpuno odvojene propise o regulisanju krivinopravnog poloaja maloljetnika.

Meutim, bez obzira na to da li je maloljetniki status rijeen u okviru opteg krivinog zakonodavstva ili je regulisan posebnim zakonodavstvom, u oba sluaja moraju se odrediti starosne granice maloljetnika.Pojam maloljetnika delikvencija ima dva konstituivna elementa i to maloljetnike i delikventno ponaanje delikvenciju, i zato je neophodno da se oba konstituitivna elementa detaljnije obrazloe.

a. Maloljetnici subjekti ponaanja

Maloljetnik je osoba odreenog starosnog uzrasta, posebnih biopsihikih osobina, koja se

razlikuje od djece i odraslih po stepenu emocionalne i intelektualne zrelosti.

Uzrast je veoma je znaajan i u graanskom pravu, radnom pravu, socijalnoj zatiti, ali je na

izvjestan nain najznaajniji u krivinom pravu.

Prvenstveno je znaajan u krivinom pravu zbog toga to se na osnovu uzrasta odreuje da li e neka osoba uope odgovarati za uinjeno krivino djelo, koje joj se sankcije mogu izrei ukoliko je krivino odgovorna, koji tip krivinog postupka ese prema njoj voditi, na taj nain e se izvriti krivine sankcije itd.

Savremena krivina zakonodavstva normativno diferenciraju razliite starosne kategorije

uinitelja krivinih djela.

1.Djeca-u zavisnosti od pojedinih krivinopravnih sistema, predstavljaju uinitelje

krivinih djela starosti do 8 godina ili najee do 14,15 i 16, a u nekim sluajevima i

do 18 godina.

2.Maloljetnici- odnosno uinitelji krivinih djela, koji zavisno od krivinopravnog

sistema najee imaju od 14 do 18 ili do 21 godinu.

3.posebna kategorija punoljetnih uinitelja krivinih djela koji prema normativnom

stanovitu zakonodavaca jo uvijek pripadaju kategoriji mladih u irem smislu, pa se

najee oznaavaju kao mlai punoljetnici ili mlae punoljetne osobe.

Donja starosna granica slui za razgranienje izmeu djece i maloljetnika, a gornja starosna

granica slui za razgranienje izmeu maloljetnika i odraslih uinitelja krivinih djela.

U savremenima krivinim zakonodavstvima djeca nisu krivino odgovorne osobe, i zato je vano da se ova donja granica precizira, vodei pri tome rauna da ne bude previe nisko odreena.

Veina svaremenih krivnih zakonodavstava unutar grupe maloljetnika ima dvije podgrupe:

1. starije

2. mlae maloljetnike.

Tako donja granica iznosi 14 godina ivota, to znai da su osobe koje nisu navrile 14 godina djeca i ona nisu krivino odgovorna za uinjena krivina djela. Gornja starosna granica je 18 godina ivota, to znai da su osobe uzrasta od navrenih 14 do 18 godina mloljetnici.

Unutar grupe maloljetnika postoje i dvije podgrupe i to:

1.mlaimal ol j et ni ciuzrasta od navrenih 14 do 16 godina ivota, i

2.stariji maloljetnici uzrata od navrenih 16 do 18 godina ivota.

Takoer, nae zakonodavstvo odreuje i kategoriju mlaih punoljetnih osoba , a to su

osobe od navrenih 18 do 21. godinu ivota.

b. Delinkventno ponaanje delinkvencija

Nije tano odreeno od kada se koristi izraz delikvencija, ali je sigurno da je njegova prvobitna upotreba bila vezana za maloljetne uinitelje krivinih djela. Upravo u tom zanenju je prvobitno upotrebljena terminoloka konstrukcija maloljetnika delikvencija.

Uprkos brojnim razlikama u shvatanju pojma maloljetnike delikvencije, sa krivinopravnog

aspekta sva shvatanja se mogu svrstati u tri osnovne grupe:

1. U prvoj grupi su shvatanja koja polaze iskljuivo od optih krivinopravnih inkriminacije u odreenom drutvu i delikventnim smatraju samo ponaanja mladih odreenog uzrasta, koja su propisana kao krivina djela i za odrasle lanove tog drutva. Zapravo, pristalice ovog shvatanja polaze od toga da izmeu maloljetnike delinkvencije i kriminaliteta odraslih nema sutinske razlike u pogledu prirode djela.

2. Pod delikvencijom podrazumjevaju se pored krenja opih krivinopravnih normi podrazumijevaju i ponaanja koja su u sukobu sa drugim zakonskim propisima u odreenom drutvu.

3. ovdje su svrstane definicije koje prevazilaze zakonske limite, tako da se ona moe

oznaiti kao socioloko-kriminoloko poimanje pojave prestupnitva mladih.

DRUTVENA I INDIVIDUALNA DEZORGANIZACIJA I MALOLJETNIKA DELIKVENCIJA

Negativne razorne i tetne pojave postoje u svakom drutvu, bez obzira da li su ona bogata ili siromana. Meu ovim pojavama najznaajnija su:kriminalitet, prostitucija, alkoholizam skitnja i itd.Sve drutveno-negativne pojave podujeljene su u dvije grupe, i to:

1.Drutvena dezorganizacija se odnosi na pojmovno na takvo stanje drutvenih

grupa, institucija i drtava uopte za koje su karakteristini sukobi unutar drutvenih odnosa, poremeaji u ravnotei snaga, i modela ponaanja, opadanje utjecaja utvrenih kodeksa i sli. to ih onesposobljava za normalno funkcionisanje. Drutvena dezorganizacija pogaa porodicu ( to su stopa razvedenih brakova i naputanje porodine zajednice), razne organizacije, institucije, lokalnu ili iru zajednicu i ima svoje pokazatelje (a to su: procenat nepismenosti, nezaposlenih, korupcija itd)

2.Lina devijacija ili individualna dezorganizacija obuhvata ponaanja koja u

razliitim oblicima odstupaju od drutvenih standarda i normi i izazivaju odreene drutvene reakcije. Znaajni pokazatelji drutvene devijacije su statistiki podaci o kriminalitetu uope, maloljetnikoj delinkvenciji, alkoholizmu, prostituciji, skitnji, prosjaenju, itd. Individualna dezorganizacija moe se javiti i kao posljedica nepovoljnih fizikih sposobnosti ili hendikepa, mentalnih poremeaja ili drugih nedostataka.

MALOLJETNIKA DELIKVENCIJA KAO INDIVIDUALNA I DRUTVENA POJAVA

U sluaju maloljetnike delinkvencije djela su u suprotnosti sa zakonskim propisima, a uinitelji su osobe od navrenih 14 do 18 godina. Razlika izmeu maloljetnike delikvencije i delikvencije odraslih je samo u godinama ivota osoba koje su uinile neko djelo, koje se u skladu sa zakonskom regulativom tretira kao krivino djelo.

Delikventno ponaanje i kao fenomen ima karakter drutvene pojave, prvenstveno zbog toga to je delikventno ponaanje odnos ljudi prema drugim ljudima. Ovaj odnos moe biti neposredan i posredan preko drutvenih dobara i vrijednost. Takoer, ovo ponaanje ima negativne posljedice na drutvo i drutvena dobra i zbog toga ga je drutvo oznailo kao nepoeljno, prestupniko tj.delinkventno.

2.MODUL

ETIOLOKE TEORIJE O MALOLJETNIKOJ DELINKVENCIJI

1. ANTROPOLOKA TEORIJA

Osniva ove teorije je italijanski psihijatar i psiholog C.Lombroso (1836.-1909.). U sreditu njegove teorije o kriminalitetu je odnos izmeu delinkvencije i fizikih, odnosno anatomskih osobina delinkvenata. Na osnovu svojih istraivanja on je razvio shvatanje o roenom atavistikom tipu zloinca. Neke od glavnih fizikih karakteristika ove vrste zloinca su tetoviranje, izboena vilica, visoka i iljata glava, nenormalno velika i nenormalno mala glava, zabaeno elo, velike ui, crveno obojene nokte, asimetrinost lobanje i tijela, kao i druge degenerativne spoljne crte. Ove crte su stigmati degeneracije.

Ako osoba ima jedan stigmat, to je prvi znak mogueg kriminalnog ponaanja, a ako ih ima

vie onda je njeno kriminalno ponaanje neizbjeno.

Lombroso delinkvente dijeli u pet kategorija:

roeni zloinci (moralni ludaci i degenerici),delinkventi epileptiari,delinkventi iz

plahovitosti ili strasti,duevno bolesni delinkventi,sluajni delinkventi.

2. BIOLOKE TEORIJE

a. Teorija naslijea

Osnivaem ove teorije smatra se Lombroso koji je u svojim radovima iznosio niz statistikih podataka o estoj pojavi zloina, alkoholizma, tjelesnih i duevnih oboljenja, te samoubistava kod predaka zloinaca. Glavna postavka ove teorije je da je linost delinkventa odreena nasljednim osobinama.

Goddard je proveo istraivanje u porodici Kalikak u toku 6 generacija. Jedna grana porodice je vodila porijeklo od braka sa normalnom porodicom, a druga od braka sa slaboumnom djevojkom. Goddard je ustanovio da je u toj grani bio veliki broj moralno defektnih i antidrutvenih osoba.Y.Lange je proveo istraivanja na blizancima smjetenim u zatvoru i onima smjetenim na psihijatrijskim klinikama i donio zakljuak da jednojajani blizanci vrlo slino reaguju na podraaje koji izazivaju zloinaka ponaanja, a dvojajani ne iako su rasli u istoj sredini. Takva istraivanja su proveli i Yoshimasu u Japanu i Cristiansen u Danskoj.

b. Rasna teorija

Glavna postavka ove teorije je da je rasa osnovni kriminogeni faktor, odnosno da pripadnici pojedinih rasa imaju uroene i nasljedne kriminalne dispozicije. Zastupnici ove teorije su Lombroso, Aschaffenburg, Hagemann, Niceforo, Morseli, Louwage, itd.

U Evropi je ovo shvatanje bilo zastupljeno u Njemakoj u doba nacizma. Kriminalne radnje zelenatva, falsifikovanja isprava i sl. su se vezivale za Jevreje, Rome i Slavene. Ovo shvatanje je takoer jako izraeno u SAD gdje se kriminalne radnje prvenstveno veu za crnce i latinoamerikance.

c. Endokrinoloka teorija

U centru ove teorije se nalazi postavka da se kriminalitet javlja kao posljedica smetnji u funkcionisanju endokrinog sistema. Meu zastupnicima ove teorije su Max Schlapp i Edward Smith koji su u jednoj publikaciji, oslanjajui se na Lomrosa, iznijeli teoriju da su osobe sa smetnjama u funkciji endokrinih lijezda predodreeni zloinci.

Podolski uvodi termin hipoglikemiki kriminal kojim objanjava da nesposobnost organizma da stvara eer u krvi ima utjecaj na vrenje krivinih djela. Neki autori vezuju poremeaj funkcije hipofize i kriminalnih aktivnosti. Meutim, ovu teoriju je kritikovao Young koji je objasnio kako mnoga lica poremeenog endokrinog sistema ne ine delikte.

3. PSIHOPATOLOKE TEORIJE

Ova teorija vezuje vrenje krivinih djela za mentalnu defektnost, odnosno smatra da su uzroci socijalnih devijacija ustvari psihiki poremeaji, abnormalnosti duevnog stanja i nervnog sistema. Zagovornici ove teorije su Esquirol, Despin, Zilboord, Pinel i dr.

Oni polaze od toga da su ponaanje i karakter jedne osobe posljedica nervnog sklopa, uroenih i steenih dispozicija linosti. Tako neke osobe slabije, a neke intenzivnije ispoljavaju emocije i temperament, pri emu ove koje to rade intenzivnije imaju predispozicije da odstupe od uobiajenog drutvenog ponaanja i uine krivino djelo. Meutim, ova teorija je neprihvatljiva jer bi to znailo da je svaki delinkvent ujedno i duevni bolesnik.

4. PSIHOLOKE TEORIJE

Polazi se od psiholokih karakteristika koje determiniu ponaanje linosti i tako dovode u direktnu vezu psihike poremeaje i delinkventno ponaanje. Postoje dva osnovna uenja u sklopu ove teorije:

Integralno uenje po kome se ponaanje linosti moe sagledavati sa psiholokih

osnova, ali ne zanemarujui utjecaj socijalnih i drutvenih faktora.

Drugo uenje uzima u obzir samo psiholoke faktore koji su uzrokovali odreeno

ponaanje, kao to su motivacija, emocije, inteligencija, itd. Iz ovog uenja su se

razvile teorije koje socijalne devijacije objanjavaju na razliite naine.

a. Teorija neprilagoenosti

Ova teorija delinkventno ponaanje objanjava kao nemogunost pojedinca da se prilagodi realnim socijalnim uslovima, odnosno raskorak izmeu ciljeva pojedinca i interesa zajednice. Sigmund Freud i drugi psihoanalitiari su smatrali da zloin nastaje zbog toga to pojedincima koji su inae optereeni instinktivnim kriminalnim tendencijama ne polazi za rukom da se prilagode. To su istraivali East, Di Tullio i Page.

b. Rasna teorija

Glavna postavka ove teorije je da je rasa osnovni kriminogeni faktor, odnosno da pripadnici pojedinih rasa imaju uroene i nasljedne kriminalne dispozicije. Zastupnici ove teorije su Lombroso, Aschaffenburg, Hagemann, Niceforo, Morseli, Louwage, itd.

U Evropi je ovo shvatanje bilo zastupljeno u Njemakoj u doba nacizma. Kriminalne radnje zelenatva, falsifikovanja isprava i sl. su se vezivale za Jevreje, Rome i Slavene. Ovo shvatanje je takoer jako izraeno u SAD gdje se kriminalne radnje prvenstveno veu za crnce i latinoamerikance.

c. Endokrinoloka teorija

U centru ove teorije se nalazi postavka da se kriminalitet javlja kao posljedica smetnji u funkcionisanju endokrinog sistema. Meu zastupnicima ove teorije su Max Schlapp i Edward Smith koji su u jednoj publikaciji, oslanjajui se na Lomrosa, iznijeli teoriju da su osobe sa smetnjama u funkciji endokrinih lijezda predodreeni zloinci.

Podolski uvodi termin hipoglikemiki kriminal kojim objanjava da nesposobnost organizma da stvara eer u krvi ima utjecaj na vrenje krivinih djela. Neki autori vezuju poremeaj funkcije hipofize i kriminalnih aktivnosti. Meutim, ovu teoriju je kritikovao Young koji je objasnio kako mnoga lica poremeenog endokrinog sistema ne ine delikte.

3. PSIHOPATOLOKE TEORIJE

Ova teorija vezuje vrenje krivinih djela za mentalnu defektnost, odnosno smatra da su uzroci socijalnih devijacija ustvari psihiki poremeaji, abnormalnosti duevnog stanja i nervnog sistema. Zagovornici ove teorije su Esquirol, Despin, Zilboord, Pinel i dr.

Oni polaze od toga da su ponaanje i karakter jedne osobe posljedica nervnog sklopa, uroenih i steenih dispozicija linosti. Tako neke osobe slabije, a neke intenzivnije ispoljavaju emocije i temperament, pri emu ove koje to rade intenzivnije imaju predispozicije da odstupe od uobiajenog drutvenog ponaanja i uine krivino djelo. Meutim, ova teorija je neprihvatljiva jer bi to znailo da je svaki delinkvent ujedno i duevni bolesnik.

4. PSIHOLOKE TEORIJE

Polazi se od psiholokih karakteristika koje determiniu ponaanje linosti i tako dovode u direktnu vezu psihike poremeaje i delinkventno ponaanje. Postoje dva osnovna uenja u sklopu ove teorije:

Integralno uenje po kome se ponaanje linosti moe sagledavati sa psiholokih

osnova, ali ne zanemarujui utjecaj socijalnih i drutvenih faktora.

Drugo uenje uzima u obzir samo psiholoke faktore koji su uzrokovali odreeno

ponaanje, kao to su motivacija, emocije, inteligencija, itd. Iz ovog uenja su se

razvile teorije koje socijalne devijacije objanjavaju na razliite naine.

a. Teorija neprilagoenosti

Ova teorija delinkventno ponaanje objanjava kao nemogunost pojedinca da se prilagodi realnim socijalnim uslovima, odnosno raskorak izmeu ciljeva pojedinca i interesa zajednice. Sigmund Freud i drugi psihoanalitiari su smatrali da zloin nastaje zbog toga to pojedincima koji su inae optereeni instinktivnim kriminalnim tendencijama ne polazi za rukom da se prilagode. To su istraivali East, Di Tullio i Page.

b. Teorija inteligencije

U sreditu ove teorije je shvatanje da su niska intelignecija i slaboumnost psihiki faktori koji uzrokuju delinkventno ponaanje. Prema ovom shvatanju zbog niske inteligencije linost nije u stanju da shvati znaaj drutvene vrijednosti i da se pokorava normativima koji ih tite.

Istraivanjem ove teorije su se bavili Ferguson, Burt, Carr-Saunders, Manheim, Bagota, Gibbs i dr. U SAD-u Goddard je uveo Binet-Simonov test inteligencije koji je primijenio u svojim istraivanjima. Ovo i druga istraivanja ukazuju na to da je meu delinkventima znaajan broj osoba sa niskom inteligencijom.

Osnovna zamjerka ovim istraivanjima je to u nekim od njih uopte nisu primjenjeni testovi za mjerenje inteligencije, ve se inteligencija odreivala na osnovu subjektivne ocjene osoblja institucija u kojima su ispitanici-delinkventi bili smjeteni, i to su istraivanjem bili obuhvaeni samo otkriveni delinkventi.

Istraivanje odnosa obrazovanja i delinkventnog ponaanja ima mnoge nedostatke, prvenstveno zbog toga to se inteligencija delinkvenata esto mjeri uspjehom u koli, koji nikako ne moe biti pouzdan pokazatelj. Lo uspjkeh u koli moe imati mnoge druge uzroke, i ne moe se iskljuivo vezati za nisku inteligenciju.

Istraivanje meu mentalno retardiranim osobama pokazala su da meu njima postoji veliki

broj delinkvenata. Meu delinkventima veliki broj je onih koji su poinili seksualni delikt.

Kod istraivanja o znaajnoj povezanosti mentalne retardacije i delinkventnog ponaanja moraju se uzeti u obzir i miljenja o uzrocima ove povezanosti koje istiu zastupnici ovog stanovnita. Povezanost se u prvom redu ogleda u injenici to mentalno retardirana osoba ponekad nije u stanju da u cjelini shvati znaaqj svog ponaanja, kao ni posljedice koje e propuzrokovati takvo ponaanje u zajednici.

c. Psihoanalitika teorija

U psiholokim teorijama delinkvencije posebno su rairene psihoanalitike teorije koje svoje korijene imaju u uenju Sigmunda Freuda i njegove kole. Prema psihoanalitikim teorijama svaka osoba nosi sa sobom odreene podsvjesne impulse i nagone za nedozvoljeno ponaanje i vrenje krivinih djela. Da li e osoba postati delinkvent ili ne, zavisi od obuzdavanja nagona koje se postie u procesu vaspitanja.

Prema psihoanalitiarima proces nastajanja delinkventnog ponaanja objanjava se pomou

mehanizma trostepene linosti:

Id se javlja sa roenjem kao neizdiferencirana individua kojom vladaju bioloki

instinkti i nagoni. Pod utjecajem okoline, ona poinje da bude svjesna svijeta oko

sebe a i same sebe. Tako nastaje

Ego u kojoj u poetku dominiraju svojstva Ida koji nastoji da zadovolji svoje potrebe.

Superego je onaj dio linosti na iji razvoj je znaajno utjecala socijalna okolina,

vaspitanje, kolovanje i prihvatanje drutvenih vrijednosti. Ovdje Freud razlikuje SAVJEST i EGOIDEAL. Egoideal djeluje na ponaanje linosti tako to postavlja ciljeve kojima pojedinac tei.

d. Teorije frustracije

Ova teorija delinkventno i neprilagoeno ponaanje objanjava kao reakciju pojedinca na liavanja od neega ili neka iznevjerena oekivanja. Ponekad nije mogue u potpunosti zadovoljiti potrebe i tenje pojedinca tako da moe doi do osjeanja inferiornosti, rezignacije i razoarenja, odnosno frustracije. Kao reakcija na frustraciju javlja se potreba za konpezaciju na nain da se tei pribavljanju prestia, privlaenja panje na sebe, ili delikventnog ponaanja. Motivacije za delinkventno ponaanje izazvane su frustracijama.

Najpoznatiji predstavnik ove teorije je Dollard. Po njemu postoji direktna veza izmeu

frustracije i agresije, jer je agresija uvijek posljedica frustracije.

Agresija ima dva oblika:

1. Destruktivna agresija- moe se ispoljiti otvorenim napadima, povlaenjem u sebe,

simbolikim reakcijama, ali u osnovi uvijek ima antisocijalno ponaanje.

2. Konstruktivna agresija- smatra se da nije povezana sa delinkventnim ponaanjem jer

osoba nastoji da potrebe zadovolji na drutveno dozvoljen nain.

W. I. Thomas klasifikovao je izvore frustracije pomou tzv. etiri elje:

1. elja za sigurnou2. elja za novim iskustvima3. elja za priznanjem4. elja za uzvraanjem

5. SOCIOLOKE TEORIJE

Sociloka misao o delinkvenciji nastala je iz kritinog odnosa nekih sociologa i kriminologa prema antropolokim, biolokim i psiholokim shvatanjima.Sociloke teorije ponaanja linosti, a shodno tome i delinkventne linosti, posmatraju se kroz drutvene uzroke koji je formiraju kao takvu.

U pogledu pristupa R.Korn i L.W.McCorkle dijele socioloke teorije u dvije grupe:

1. teorije koje povezuju kriminalitet sa drutvenom strukturom i

2. teorije o kriminalizaciji pojedinca.

U prvoj grupi najpoznatije su teorije anomije i teorije kulturnog konflikta, a u drugoj grupi

najpoznatija je teorija diferencijalne asocijacije.

a.Teorija anomije

Osniva teorije anoije je francuski sociolog Emil Durkheim.On kriminalitet objanjava kao proes deregulacije, odnono slabljenje utjecaja drutvenih normi i reakcija, kao stanje kada ranije norme i standardi vie dobijaju karakter preivjelosti i istroenosti.

Po Durkheimu, uzroci kriminaliteta su u prirodi drutva, u samom drutvu, tj. u meusobnim odnosima ljudi u konkretnom drutvu.Stanje anomije posebno je karakteristino za radikalne drutvene promjene kada dolazi do poremeaja i kriza u kojima prestaje drutvena kontrola i obezvrjeuju se postojee vrijednosti.

Po Durkheimu, devijantnost je neophodna u drutvu, i ona ima dvije vane funkcije.Prvo,devijantnost ima adaptivnu funkciju.Budui da u drutvo uvodi nove ideje i izazove, devijantnost ima snagu inovacije i dovodi do promijene.

Druga funkcija devijantnosti jeste u odravanju granice izmeu ''dobrog'' i ''loeg'' ponaanja

u drutvu.Kriminalni sluaj moe izazvati reakciju cijelog kolektiva koja vodi prema veoj

grupnoj solidarnosti i kristalizaciji drutvenih normi.

Drugi predstavnik ove teorije, ameriki sociolog Robert Merton, u osnovi je prihvatio Durkheimov pojam anomije.Osnovna postavka Mertonovog uenja je da je izvor kriminala utkan u samu drutvenu strukturu.On istie da je kriminalitet posljedica raskoraka izmeu kulture i strukture drutva, odnosno izmeu kulturnih ciljeva i mogunosti njihovog ostvarivanja.

Na tenziji koja postoji izmeu drutveno prihvaenih vrijednosti i ogranienih sredstava za

njihovo ostvarivanje, merton je razlikovao pet moguih naina reagovanja:

1.Konformisti prihvataju i optepriznate vrijednosti i konvencionalna sredstva za

njihovu realizaciju, bez obzira da li su u tome uspijeni ili ne.veina ljudi spada u ovu

kategoriju.

2.Inovatori nastavljaju da se pridravaju drutveno prihvaenih vrijednosti ali koriste

nelegitimna i nezakonita sredstva da do njih dou.Primjer ovog tipa predstavljaju

kriminalci koji stiu bogatstvo kroz nezakonite djelatnosti.

3.Ritualisti se pridravaju drutveno prihvaenih standarda iako gube iz vida

vrijednosti koje stoje iza tih standarda.Pravila se slijepo potuju radi njih samih, bez nekog ireg cilja.Ritualisti bi bili oni ljudi koji ostaju privreni dosadnim poslovima, ak kad ti poslovi ne pruaju nikakve izglede za uspijenu karijeru, a ni dovoljno beneficija.

4.U kategoriju onih koji se povlae spadaju ljudi koji su potpuno izgubili takmiarski

duh, istovremeno odbacujui i dominantne vrijednosti i odgovarajua sredstva za njihovo ostvarivanje.takvi pojedinci, uglavnom ''naputaju'' drutvo.primjer za ovu kategoriju mogli bi biti pripadnici zajednica koje se same izdravaju i same su sebi dovoljne.

5.Buntovnici odbacuju i postojee vrijednosti i sredstva za njihovo ostvarivanje, ali

imaju jaku elju da ih zamijene novim i da na taj nain rekonstruiu drutveni

sistem.U ovu kategoriju spadaju lanovi radikalnih politikih grupa.

Mertonovu teoriju kritikovali su u tri take:

1. Teorija ima ogranienu upotrebu ''rastezljivog''okvira.Teoriju je neophodno proiriti i

dopuniti.

2. On nije postavio nikakve specifine hipoteze o formiranju prestupnikog ponaanja.

3. Objanjavanje anomije se odnosi samo na neke odbojne radnje, dok ih veliki dio ne

obuhvata.

b.Teorija diferencijalne asocijacije i identifikacije

Osniva teorije diferencijalne asocijacije je ameriki sociolog i kriminolog E. Sutherland.Prema ovoj teoriji, delinkventno ponaanje nastaje kao posljedica interakcije pojedinca sa drugim osobama u razliitim grupama.zapravo, delinkventno ponaanje se stie9

uenjem u procesu druenja sa delinkventnim pojedincima, a naroito u delinkventnim

grupama, odnosno asocijacijama,koje su delinkventu najblie.

Kroz druenje, odnosno komunikaciju sa delinkventnim pojedincima i grupama stiu se navike i tenje koje su u suprotnosti sa zakonskim propisima, tako da dolazi do privikavanja na delinkventno ponaanje.U ovim interakcijama susreu se dvije vrste kultura.jedna se ispoljava u duhu zakonskih normi, a druga putem kriminalnih normi, to neminovno dovodi do konflikta u odnosu na zakon.Na temelju kritike teorije diferencijalne asocijacije razvila se teorija diferencijalne identifikacije.Mnoge osobe koje su izloene djelovanju delinkventne sredine ne podlijeu utjecaju sredine, odnosno ne prihvataju delinkventno ponaanje, dok na druge djelovanje sredine ima snaan utjecaj tako da vre krivina djela.To znai da pojedinac, a zavisno od svojih motiva, slobodno bira modele sa kojima e se identificirati.

Do identifikacije dolazi u procesu interakcije sa drugim osobama, i upravo zbog toga Glaser (1956) se zalae za prekonceptualizaciju teorije diferencionalne asocijacije.Njegov prijedlog je da se umjesto pojma ''diferencijalna asocijacija'' prihvati pojam ''diferencijalna identifikacija'' koji je, po njemu, mnogo bolji i prihvatljiviji.

c.Teorija drutvene dezorganizacije

Pojam drutvene dezorganizacije najee se upotrebljava kada se eli ukazati na neto to odudara od normalno ureenog i organizovanog ivota i izaziva neprilagpenost i rascjep u jedinstvu ciljeva, iji krajnji rezultat je remeenje normalnog funkcionisanja pojedinca i grupa, odnosno drutva.Sve teorije drutvene dezorganizacije, bez obzira na varijante, dovode u vezu delinkventno ponaanje sa veim drutvenim promijenama, odnosno disharmonijom, konfliktima, neujednaenim razvojem kulture itd.Ove promijene neminovno dovode do javljanja novih znaenja i vrijednosti i one uslovljavaju odsustvo koordinacije u interakcijskim odnosima.

Odsustvo koordinacije naziva se ''grupni rascjep'' i za njega je karakteristino iezavanje

jedinstva u ponaanju ljudi i pojava devijacije.

Sve drutvene promjene onemoguavaju drutvenu kontrolu, i u isto vrijeme podstiu pojedinca da zadovoljava svoje interese na raun javne dobrobiti.To stanje Sutherland i Cressey nazivaju stanjem drutvene dezorganizacije ili neorganizacije za koje je karakteristino da pojedinci, iz svih drutvenih slojeva , tee veoj zaradi i lakem ivotu, te da se bogatstvo posebno cijeni i dobija karakter nove drutvene vrijednosti uz istovremenu osudu siromatva koje se smatra sramotom.

Po Elliottu, drutvena dezorganizacija je takvo stanje drutva i grupa, iz kojih je ono sastavljeno, u kome snage razaranja, koje inae postoje u svakom drutvu, preovlauju nad snagama sklada i reda, i u kome stoga vladaju konfliktni odnosi, koji mogu da izbiju na raznim osnovama, tj. u formi kulturnih, politikih, rasnih, idejnih i drugih sukoba, to je posebno karakteristino za periode promjena u sistemu jednog drutva i njegovih ustanova.

Cohen pod drutvenom dezorganizacijom podrazumijeva naruavanje sistema interakcije.Po Cohenu, drutvo, odnosno drutveni sistem sastoji se iz razliitih aktivnosti, koje se javljaju kao red stvari, kao poredak dogaaja.

d.Teorija kulturnog konflikta i kulturnog raskoraka

U sreditu ove teorije je shvatanje da su konflikti na podruju kulture, odnosno kulturnih normi razliitih drutvenih grupa, glavni uzronici delinkventnog ponaanja.Pojedine drutvene grupe imaju specifine kulture sa svojim vrijednostima i normama ponaanja svojih lanova, koje se u veoj ili manjoj mjeri razlikuju od vrijednosti, normi i stavova drugig grupa.Ovoj teoriji se pridaje poseban znaaj u objanjenju kriminaliteta i ostalih socijalno

patolokih pojava, i zastupaju je mnogi ameriki sociolozi i kriminolozi kao to su Sellin, Sutherland, Young, Neumeyer i drugi.Sellin je u svom djelu ''Kulturni sukobi i zloin'' diferencirao kulturne sukobe na primarne i sekundarne.

Do primarnih konflikata dolazi kada doe do sukoba izmeu normi i vrijednosti razliitih kultura.Sekundarni konflikti nastaju unutar iste kulture, i posljedica su stvaranja razliitih drutvenih grupa koje imaju razliita shvatanja drutvenih vrijednosti, normi i odnosa.

Po Sellinu, ovi konflikti predtavljaju glavni izvor kriminaliteta, jer ta transformacija od homogene i integrisane kulture u heterogenu i dezintegrisanu kulturu uslovljava razne konflikte situacije.

e.Teorija delinkventnih subkultura

Teorija delinkventnih subkultura nastala je u amerikom drutvu, i ona se u velikoj mjeri oslanja na shvatanja teorije anomije.Cohen je nastojao da objasni delinkvenciju bandi.Po Cohenu, pojava subkulture, kao to su bande delinkvenata, je posljedica klasne strukture amerikog drutva.Zbog onemoguavanja uspjeha u amerikom sistemu vrijednosti pripadnicima niih klasa, pojava subkulture je na neki nain grupni odgovor i rjeenje problema izazvanih ''forsiranjem'' srednje klase.

Po Cohenu, postoji vea vjerovatnoa da se kod radnike djece mnogo ee pojavi

delinkventno ponaanje u odnosu na djecu pripadnike srednjih slojeva.

Ova vjerovatnoa temelji se na injenici da djeca vremenom postaju svjesna postojanja znaajnih razlika izmeu pojedinih slojeva, koje oni osjeaju kako na sebi tako i u svojoj porodici.

U svojim radovima Cloward i Ohlin (1960) se slau sa Cohenom da veina maloljetnih delinkvenata potiu iz niih slojeva radnike klase.Ono to je karakteristino za delinkventnu subkulturu je injenica da od svojih pripadnika zahtijeva delinkventno ponaanje ako osnovni uslov za sticanje statusa u toj subkulturi.

U literaturi se sreu tri osnovna tipa subkulture:

1.Kriminalna subkultura, za koju je karakteristina zabranjena djelatnost kao to je

npr. preprodaja droge ili kraa, a to lanovima omoguava postizanje eljenih

materijalnih uspjeha.

2.Konfliktna subkultura, za koju je karakteristina nasilnost i agresivnost u

nestabilnim prelaznim periodima sa namjerom ostvarivanja statusa.

3.Subkultura povlaenja, koju predstavljaju osobe koje nisu primljene ni u kriminalu,

ni u konfliktnu subkulturu.

f.Teorija etiketiranja

Teorija etiketiranja ili teorija socijalnog iterakcionizma se dosto razlikuje od ostalih socioloskih teorija o etiologiji kriminaliteta, a njini njajznacajniji predstavnici su Howard Becker, Edwin Lemert i Erwin Gofoman. I ovo terija, kao i neke prethodno pomenute,polazi od procesa interakcije, ali je ova interakcija drugacija. Prema ovoj teoriji, interakcija se odvija izmedju onih koji reaguju na to ponasanje i pritom ga ocjenjuju i definisu kao devijantno i kriminalno. Predstavnici ove teorije objasnjavaju devijantnost ne kao skup karakteristika pojedinca ili grupa, vec kao proces interakcije izmedju prestupnika i onih koji to nisu.

Etiketa je oznaka drustvene reakcije na kriminalnu radnju, odnosno stigma koja prati njenog

izvrsioca, nerjetko i tokom cijelog zivota.

Po Beckernovom shvatanju identitet prestupnika stvara se prije kroz etiketiranje nego kroz

konkretnu delikventnu aktivnost. Da li je neka konkretna radnja delikventna ili nije zavisni od

drustvene radnje. Etiketiranje ne utice samo na to kako drugi vide tog pojedinca, vec i na to kako etiketirana osoba vidi samu sebe, Lemert je razvio model razumjevanja nacina na koji devijantnost postaje dijelom ili osnovom necijeg identiteta.

Po njemu je devijantnost potpuno uobicajna pojava koja cesto prolazi nekaznjeno. Lemert je pocetni cin krsenja normi nazvao primarnom devijantnoscu. Ovakve radnje se smatraju beznacajnim za samoidentitet neke osobe dolazi do procesa u kojem se devijantnost normalizuje. U nekim sl., normalizacija izostaje, a osoba se onda etiketira kao kriminalac ili delikvent. Lemert je koristio izraz sekundarna devijantnost da bi opisao slucajeve kada pojedinci pocnu da prihvataju etiketu koja im se pripisuje i sebe vide kao prestupnike.

Veliki broj teorija u medjusobnoj komunikaciji, odnosno nadopunjavanju moze dati znacajan doprinos u boljem rasvetljavanju uzroka nastanka delikventnog ponasanja. Zbog tog nedosttka mnogih teorija, veci broj autora se zalaze za jedan novi, drugaciji pristup u objasnjavanju etiologije delikventnog ponasanja.

Polazi od toga da uzroke delikvencije trazi u faktorima koji su razliciti po svojoj prirodi i

porjeklom.

Ovi pristupi su po svom karakteru pluralisticki ili multifaktorski i usmereni su na ispitivanje povezanosti delikvencije sa razlicitim ciniocima i uticajima koji dolaze kako iz subjektivnog takoi objektivnog podrucja.Najei nacin multifaktorskog pristupa u izucavanju i objasnjenju kriminaliteta i prestupnistva je teorija fektora i to njena varijanta mnogostruke uzrocnosti. Po ovoj teoriji kriminalitet i prestupnistvo seu rezultat djelovanja mnogobrojnih i razlicitih faktora.

I-

PRIRODNI I SOCIO-KULTURNI UZROCI MALOLJETNICKE DELIKVENCIJE

Tu se najcesce spominju: klima i geografski polozaj, katastrofe, ratne i poratne prilike, ekonomske krize i privrednen depresije, siromastvo i nezaposlenost, urbanizacija, i migracija, porodica, skola, slobodno vrijeme i sredstva masovne komunikacije.

1. Klima i geografski poloaj

Neki istrazivaci su pokusali dovesti u vezu klimu i geografski polozaj zemlje sa kriminalitetom i maloljetnickom delikvencijom. U sredistu ovih istrazivanja bila su nastojanja da se klima, godisnja doba i meteoroloski uslovi neke zemlje dovedu u vezu sa odredjenim delikventima. Singer navodi da su Quetelt, Gerry, Ferry, Ashaffenburg i dr. pokusali statisticki dokazati da se u toplijim predjelima Francuske, Italije, Njemacke, u ljetnim mjesecima cesce cine krivicni delikti. U hladnijim djelovima ovih zemalja i u zimskim mjesecima cesci su imovinski delikventi. Na takvim statistickim podacima Quetelt je utemeljio svoj termicki zakon delikvncije.

U SAD Dexter je pokusao dokazati suprotno. On je usporedjujuci hapsenja zbog krvnih delikvenata u New Yorku i Denever Colradu, nastojao dokazati kako su ti delikventi cesci u hladnijim nego u toplijim godisnjim razdobljima. Provjeravajuci ovu tezu, Wolfgang je u svojim ispitivanjima ubistva u Philadelphiji u razdoblju od 1948 do 1952. God utvrdio da nema statistickih znacajnih razlika izmedju toplih i hladnih mjeseci.

2. Katastrofe

Katastrofe nastaju na dva nacina i to djelovanjem prirodnih sila, privrenih i neprivrednih, a mogu biti i rezultat djelovanja ljudi, iz nehata, nenamjernog ili namjernog djelovanja. U sredistu kriminoloskih istrazivanja, prevenstveno su katastrofe i nesrece koje su rezultat sabotaza ili namjerno izazvanih pozara. Dosadasnja iskustva pokazuju da takva djela obicno cine neuravnotezene osobe radi osvete,ali ih moze uciniti i grupa ljudi zbog ekonomskih ili politickih motiva.

Za katastrofe sirih razmjera vjeruje se da imaju kriminogeni ucinak zato sto pospjesuju i ubrzavaju dezorganizaciju drustvenih struktura, a ponekad cak potpuno uklanjaju svaki oblik drustvene kontrole. Pod pojmom katastrofa ovdje razumijemo sve vrste nesreca, teskih ili cak neizvjesnih situacija, koje se pojavljuju iznenada.

Katastrofe kod lokalnog stanovnistva izazivaju osjecaj odgovornosti i pojacavaju osjecaj pripadnosti toj zajednici, zato su neki istrazivaci (Barton i Dynes) misljenja da sve kradje i placke koje se dogode na ugrozenom podrucju ucine iskljucivo dosljaci. Oni posebno naglasavaju opasnost koju sa sobom nosi dolazak spasilackih sluzbi, jer postoji mogucnost da osobe sumnjivih motiva bez ikakve kontrole dodju na ugrozeno podrucje.

3. Ratne i poslijeratne prilike

Ratni uslovi dovode do javlanje niza pojava koje, na neki nacin, uslovljavaju vrsenje kriminalnih djelatnosti.Po misljenju Hentiga maloljetnicka delikvencija je jedna od najozbiljnijih problema koji se javljajuu ratu. Ona nastaje zbog nepovoljnog nadzora roditelja nad maloljetnikom, jer je otac u ratu,a majka je zaokupljena problemima oko prehranjivanja porodice.

Slicna situacija postoji i u vrijeme neosredno po okoncenju rata. Zbog opste iscrpljenosti, razorenosti materijalnih dobara i proizvodnih kapaciteta, suzavanja obima materijalne proizvodnje, u tim periodima cesto se prelazi na racionalizaciju raspodjele potrosnje.

4. Ekonomske krize I privredne depresije

Pojava i porast kriminaliteta u literaturi se vrlo cesto dovodi u vezu sa privrednim krizama i depresijama. Privredne depresije dovode do oskudice materijalnih dobara, do velikog i naglog povecanja cijena koje najcesce prolazi granicu kupovne moci vecine stanovnika.

Dolazi do otpustenja velikog broja radnika, a gubitak posla tesko pogadja i njihove porodice, tako da se epidemicno siri talas opstog osiromasenja. U takvim uslovima koji su puni neizvjesnosti i opasnosti, posebno za buducnost pojedinca i porodica, dolazi do apatije, razocarenja, licnih kazni, protesta, sukoba.

Cijela atmosfera je konfliktna i povoljna za delikventna iskusenja, jer dolazi do naglasenog djelovanja razlicitih faktora, objektivnih i subjektivnih, koji mogu dovesti do neke kriminalne djelatnosti.

Belgijanac Quetelt se medju prvim poceo zanimati za ovu problematiku. Tako je on tridesetih god. 19. vijeka ukazao na kriminologeni znacaj velikih privrednih protesta. Lacasange, Mayer i Exner i mnogi dr. takodjer, privrednim krizama pripisuju zancajan kriminogeni utjecaj.

Ekonomske krize i privredne depresije karakteristicne su za zemlje u procesu tranzicije, a

medju njima su drzave nastale raspadom Jugoslavije i druge bivse socijalisticke zamlje.

5. Siromatvo i nezaposlenost

Siromastvu i njegovom utjecaju na kriminalitet u literaturi se pridaje znacajna paznja. Po jednom shvatanju siromastvo je osnovni kriminogeni faktor, a po drugom, siromastvo nema znacajnog uticaja na kriminalitet.

Prvo shvacanje je posebno zastupljeno u kriminoloskoj literaturi, i uglavnom se veze za nize drustvene slojeve. Predstavnici drugog shvatanja ne odbacuju u potpunosti uticaj siromastva na kriminalitet, ali mu ne pridaju znacajnu vaznost, jer smatraju da je njihov uticaj ogranicen, a cesto i nepoznat. Ovo shvatanje podrzavaju Burt, Healy, Bonger i dr.

Bijeda i siromastvo su prisutni u svim zamljama bez obzira na njihov privredni razvoj. U visoko razvijenim zemljama postoji najveci kontrast izmedju bogatih i siromasnih. Najbolji primjer ovog kontrasta su siromasne cetvrti svjetskih metropola u kojima zive tzv. socijalno problematicne grupe. U ovim cetvrtima, najcesce stanovnici zive bez osnovnih egzistencijalnih potreba i u njima vladaju bijeda i siromastvo. S

truktura stanovnika ovih cetvrti je heterogena i u njima se srecu razne problematicne osob. U raspravlajnju o uticaju siromastva na nastanak delikvencije i kriminaliteta moraju uzeti u obzir i drugi, objektivni i subjektivni faktori, koji imaju snazan uticaj na nastanak ovih pojava.

Nezaposlenost ima snazan uticaj na ukupno ponasanje ljudi, a u izvjesnoj mjeri na njihovo kriminalno i socijalno-patolosko ponasanje. Nezaposlenost tesko pogadja u prvom redu pojedinca i porodicu, tako da cesto stvara posebno tesku psihicku situaciju medju clanovima porodice. U literaturi se smatra da postoji kauzalna veza izmedju nezaposlenosti i kriminaliteta, posebno kod mladjih osoba koje nisu uspjele da zavrse skolu, da se profesionalno opskrbe a da pronadju adekvatno zaposlenje.

Medjutim, u proucavanju odnosa nezaposlenosti i kriminaliteta mora sae voditi racuna o nizu pitanja kao sto su vrijeme trajanja nezaposlenosti, mogucnost novog zaposlenja itd. Besposlene osobe koje ne posjeduju cvrst karakter, samopouzdanje i druga pozitivna svojstva cesto se pod udarom apatije i razocarenja odaju nekoj socijalno-patoloskoj pojavi.

6. Urbanizacija i migracije

Mnoge statistike analize pokazuju da u nizu zemalja uporedo sa industrijalizacijom i

urbanizacijom raste stopa delinkvencije i kriminaliteta. Na osnovu brojnih analiza

raenih u nizu uoene su mnoge specifinosti u pogledu naina javljanja kriminaliteta u gradskim i seoskim sredinama. Jedna od tih specifinosti je da se kriminalitet maloljetnika mnogo vie javlja u gradskim podrujima, tako da se i tretira kao preteno urbana pojava.

Industrijalizacija je tijesno, odnosno funkcionalno povezana sa procesom urbanizacije, sa stvaranjem veih koncentracija stanovnitva u gradskim podrujima, te sa ublaavanjem tradicionalnih razlika izmeu ruralnih i urbanih sredina. Sve ove promjene imale su znaajan uticaj i na pojavu kriminaliteta.

Stanovnitvo koje odlazi iz sela u grad ostavlja svoj dotadanji sociokulturni ambijent sa susjedskim, prijateljskim, emocionalnim i drugim vezama, kao i iskustvima steenim u njemu i prelazi u novu sredinu punu neizvjesnosti.

U novoj sredini oni se sreu sa novim nainom ivota, drutvenim pogledima, navikama, shvatanjima i normativnim sistemima uopte, koji su znaajno razliiti od dotadanjeg. Stari obiaji, tradicije i vrijednosti se gube i zamjenjuju novim.

Za kriminoloke analize uticaja urbanizacije i urbanog naina ivota na pojavu kriminaliteta

i maloljetnike delinkvencije vano je utvrditi gustou i kvalitet stanovanja, podruja iz kojih su doselili novi stanovnici, motive zbog kojih su doselili, kakav je odnos izmeu njih i starosjedilaca, duinu boravka, tekoe u adaptaciji, itd.Postoji vea vjerovatnoa da e se kriminalitet urbanih sredina sa veim prilivom novog stanovnitva koje se znaajno razlikuje po brojnim obiljejima (zemlja porijekla, obrazovni nivo, rasa, obiaji, itd.) u odnosu na starosjedioce, znaajno razlikovati i po obimu i po strukturi u odnosu na druge homogenije urbane sredine.

Migracijska kretanja stanovnitva po nekim autorima imaju znaajan uticaj na pojavu

kriminaliteta, njegov obim, strukturu i teritorijalnu rasprostranjenost. Meutim, osvijetljavanje ovog problema nije mogue bez sagledavanja, u prvom redu, razloga migracije, broja prethodnih migracija, sociokulturnog porijekla migranata itd. Sigurno je da isti uticaj na pojavu kriminaliteta nemaju ekonomski migranti i oni koji su na podruju iz kojeg su emigrirali ve pripadali marginalnim grupama, pa je to i jedan od razloga to naputaju to podruje.

7. Porodica

Vrlo esto porodica se dovodi u vez sa kriminalitetom i drugim socijalno-patolokim pojavama, Ova patologija moe da se ispoljava na podruju branih odnosa, a moe da se izraava i u delinkventnom ponaanju djece kao posljedica negativnih porodinih uticaja.

Zato se u literaturi esto govori o uticaju negativnog porodinog okruenja na pojavu

maloljetnike delinkvencije.

Posebno je znaajna transmisiona uloga porodice u socijalizaciji linosti. Ova transmisiona uloga ogleda se, prvo, u povezivanju primarnog porodinog svijeta sa svijetom van porodice, i drugo, u povezivanju vanjskog svijeta sa porodinim, a na taj nain u porodine odnose unose se drutveno pozitivne vrijednosti.

U procesu socijalizacije lini primjer u porodici igra izuzetno znaajnu ulogu, jer se djeca prirodno orijentiu prema svojim roditeljima koji su im obrasci kako za ponaanje tako i za zauzimanje stavova o pojedinim pitanjima sa kojima se susreu u ivotu. Porodica je prva pedagoka arena i zato se vaspitanje i formiranje mladih lanova drutva smatra njenom osnovnom socijalnom funkcijom.

Porodino okruenje moe, pored pozitivnih vriti i negativne uticaje u procesu formiranja svojih najmlaih lanova. To se u prvom redu odnosi na one porodice koje zbog razliitih uzroka nisu u stanju da odgovore svojoj zadai u pogledu pravilnog vaspitanja i socijalizacije svojih najmlaih lanova.

Zato u nauci s pravom vlada uvjerenje da se objanjenje delinkventnog ponaanja mladih ne moe ni zamisliti bez sagledavanja negativnih uslova i uticaja kojima su oni izloeni u svojoj porodici.U objanjenju delinkventnog ponaanja mladih u literaturi se posebno ukazuje na: nepotpunost porodice, poremeene porodine odnose, veliki broj djece u porodici, nizak obrazovni i kulturni nivo roditelja, nepovoljne stambene uslove itd.

a. Porodice sa poremeenom strukturom

Strukturalna cjelovitost porodice predstavlja znaajan preduslov njene funkcionalne adekvatnosti. Nasuprot tome, poremeaji u strukturi porodice imaju negativan uticaj na ukupan porodini sistem i njegovo funkcionisanje.

Nepotpunost porodice moe biti izazvana brojnim iniocima i imati vie oblika. Zavisno od toga kojim je iniocima uslovljena, ona ostavlja dosta razliite posljedice. Tako razorenost porodice koja je rezultat uticaja koji su van moi porodice, kao to je smrt nekog od roditelja, imaju slabije nepovoljno dejstvo.S druge strane, porodice ija je struktura poremeena preteno subjektivnim slabostima roditelja, kao to su razvod, vanbranost i drugi razlozi odvojenog ivota roditelja, imaju neuporedivo tee posljedice po djecu i njihov razvoj.

b. Porodice sa poremeenim odnosima

Narueni porodini odnosi znaajno su povezani sa devijacijama u ponaanju mladih. Teoretiari upozoravaju da su porodice sa formalno ouvanom strukturom, ali sa poremeenim porodinim odnosima, daleko rizinije za pojavu delinkvencije kod djece.

Meu brojnim nepovoljnim elementima porodine atmosfere, koji mogu svojim djelovanjem doprinijeti javljanju delinkvencije mladih, najtee posljedice imaju loi meusobni odnosi roditelja prema djeci, kao i njihov negativan odnos prema drutvenim vrijednostima i propisima koji te vrijednosti tite, to se izraava preko kriminaliteta i drugih socijalno- patolokih oblika ponaanja roditelja.

Stalne konfliktne situacije, alkoholizam i nasilje u porodici mogu ostaviti trajne posljedice na psihu djece. U ovim porodicama esto dolazi do odbacivanja djece, koje bez obzira na motive, udaljava djecu od porodice tako da se ona esto odaju bjeanju, skitnji, agresivnom ponaanju, kraama i drugim oblicima devijantnog ponaanja.

c. Kvalitet i nain vaspitanja

Pitanju kvaliteta i naina vaspitanja djece u kriminolokim i drugim istraivanjima daje se znaajno mjesto. Tako su se ovim pitanjima bavili Burt, Mannheim, Glueckovi i mnogi drugi. Burt (1925) je utvrdio da je u uzorku maloljetnih delinkvenata bilo oko pet puta vie onih sa manjkavim vaspitanjem nego u kontrolnoj grupu nedelinkvenata.

Pod pojmom manjkavog vaspitanja Burt je podrazmijevao strogo i pretjerano popustljivo vaspitanje kao i pomanjkanje vaspitanja. Glueckovi su u svojim istraivanjima utvrdili da postoji razlika izmeu delinkventne djece u odnosu na kvalitet odnosa izmeu roditelja i djece.S pitanjem vaspitanja i porodine kontrole povezano je i pitanje discipline, koje se esto tretira kao znaajna mjera preventivnog ponaanja.

Neki autori smatraju da labava disciplina, a pogotovo odsustvo discipline u porodici predstavlja faktor delinkventnog ponaanja, to dolazi do izraaja naroito onda kada nedostaju drugi neophodni uticaji socijalizacije u porodinom ivotu mlade osobe.

Meutim, mnoge porodice su razbijene, deficitarne i upropatene, pa zato nisu ni sposobne da ostvaruju i razvijaju kontrolu i disciplinu, kao faktore pozitivnog usmjeravanja i vaspitanja svojih najmlaih lanova. Takva situacija najee se javlja u porodicama razvedenih roditelja, kada roditelji ne posveuju dovoljno panje djeci, kada postoji odsustvo kontrole zbog zaposlenosti roditelja, kada djeca provode due vremena u drugoj sredini koja nije pogodna za vaspitanje itd.

d. Socio-ekonomski status

U sreditu brojnih rasprava i istraivanja o uzrocima kriminaliteta naao se i socio-ekonomski status porodice iz koje potie delinkvent. Najee se socio-ekonomski status jedne porodice odreuje u odnosu na visinu prihoda, broja zaposlenih lanova, njihovog nivoa obrazovanja, stambenih uslova, predjela u kojem stanuju, itd.

Rezultati istraivanja o kauzalnoj vezi socio-ekonomskog statusa porodice i delinkventnog ponaanja dali su dosta oprene rezultate. Ove razlike u velikoj mjeri posljedica su i razlika u pogledu vremena istraivanja, te razlika koje postoje izmeu zemalja u pogledu specifinih historijskih i socio-demografskih uslova.

Zato se rezultati i zakljuci pojedinih istraivanja ne mogu generalizirati i bez kritikog osvrta

primjenjivati u drugim zemljamama

e. Stanovanje

Problem uticaja stambene krize na pojavu kriminaliteta uglavnom se svodi na rasprave o veliini stambene jedinice u odnosu na broj lanova porodice. Nerijeeno stambeno pitanje mnogih porodica predstavlja potencijalnu opasnost za loe brane odnose i za asocijalna i antisocijalna ponaanja.

Zapravo, dosadanje iskustvo mnogih slubi pokazuje da nerijeeno stambeno pitanje, loi, nezdravi, prenatrpani stanovi negativno utiu na porodine i brane odnose. Loi stambeni uslovi esto dovode do razvoda brakova, odnosno raspadanja porodice, to se posebno negativno odraava na djecu, odnosno njihovo vaspitanje i socijalizaciju.

Pored toga, loi stambeni uslovi mogu dovesti do vrenja krivinih djela, a to je naroito

sluaj kada je u istom stanu, u zajednikim prostorijama smjeteno vie porodica.

U ovakvim stambenim uslovima, posebno tamo gdje je zajednika upotreba kuhinje, kupatila i drugih prostorija esto dolazi do svaa i ekscesa, koji u nekim sluajevima dobijaju oblik kriminalne djelatnosti.

f. Asocijalne pojave

Pojava poremeaja u ponaanju i kriminalitetu djece i maloljtnika esto se dovodi u vezu sa

asocijalnim ponaanjem odraslih lanova porodice. Zapravo, u ovakvim porodicama postoji

opravdana opasnost da e se prisustvo socijalnopatolokih oblika ponaanja negativno

odraziti na ukupan razvoj djeteta.

Prisustvo socijalnog ponaanja lanova porodice kao to su alkoholizam, skitnja, nerad, prosjaenje, prostitucija itd.dovodi do naruavanja meuljudskih odnosa i loeg vaspitanja i razvoja djece. Zapravo, u takvim porodicama esto dolazi i do vaspitnog kvarenja, kao jednog od najteih oblika ugoravanja socijalne adaptacije, koje se ispoljava u obliku navoenja djece na vrenje razliitih krivinih djela i uvlaenje u svoje nemoralne i nezakonite postupke. Zato se s pravom za ovakve porodice kae da su kriminogeno porodino ognjite.

8. kola

Poslije porodice kola je najvanija drutvena grupa sa kojom se dijete susree i postaje njen lan. Mnogadjeca u koli se po prvi put suoavaju sa obavezama, odreenim zahtjevima i zadacima koje moraju izvravati.

Takoer, neka djeca se u koli susreu sa vrijednosnim sistemom koji je znatno razliit od

vrijednosnog sistema njihovih roditelja, a ponekad je i potpuno suprotan.

Polaskom u kolu kod jednog broja djece se prvi put uoavaju razvojne potekoe. Kod ove djece i djece kod kojih su ouene razvojen tekoe i prije polaska u kolu, proces privikavanja na nove uslove moe da bude dosta teak, ponekad i traumatian. Pored toga to ima zadatak da mladima obezbijedi to kvalitetnije usvajanje znanja iz razliitih oblasti, kola ima zadatak da svoje aktivnosti usmjeri ka tome kako bi se kod mladih formirala i razvila kvalitetna moralna svojstva, kulturne, radne i druge navike i drutveni kvaliteti, sa ciljem potpune socijalne integracije u drutvu, od posebnog je znaaja za vaspitanje i obrazovanje mlade generacije, a sistem obrazovanja esto se povezuje sa nastankom maloljetnike delinkvencije.

Nedostaci u obrazovanju naroito se ispoljavaju u sluaju kada se ne vodi rauna o diferenciranju uenika i odreivanju nastavnih planova i programa, u skladu sa intelektualnim i drugim mogunostima djece i mladih.

Zbog nemogunosti savladavanja kolskog gradiva kod djece se mogu ispoljiti razliiti

emocionalni problemi i razliiti oblici individualne neprilagoenosti.

Najee se to dogaa kada je kolski program preobiman, kada nije prilagoen

intelektualnom nivou uenika, kada ne privlai njihovu panju itd.

9. Slobodno vrijeme

U kriminolokoj literaturi sve vie se dovodi u vezu utjecej slobodnog vremena na pojavu maloljetnike delikvencije. Neka istraivanja su pokazala da mladi najvei broj krivinih djela,kao i drugih oblika drutveno negativnih oblika ponaanja,vie upravo u slobodnom vremenu.Neki istraivai su doli do zakljuka da su svi omladinski zloini poinjeni u dokolici, to je uslovilo dosta iroko prihvatanje teze de je delikvencija mladih proizvod zloupotrebe slobodnog vremena.

Obim i koritenje slobodnog vremena prvenstveno su uslovljeni materijalnim i socijalno politikim uslovima u odreenom drutvu. injenica da mladi najvie delikventnih aktivnosti vre u slobodno vrijeme,istovremeno ne znai da je slobodno vrijeme glavni i jedini uzrok takvim aktivnostima.Po jednom shvatanju delikvencija mladih je zapravo oblik prevazilaenja dosade koju mladi doivljavaju u slobodnom vremenu. Po drugom shvatanju,koje ima dosta dodirnih taaka sa prethodnim,izvjesni oblici delikventnih aktivnosti mladih predstavljaju oblik zadovoljenja njihove potrebe za igrom.Mladi u elji da zadovolje

potrebu za promjenom,avanturom i slinim motivima ponekad u igri upranjavaju i takve aktivnosti koje sadre elemente delikventnog ponaanja ili se vrlo lako mogu pretvoriti u delikvenciju.Na

osnovu nekih kriminolokih istraivanja ustanovljeno je shvatanje da pomanjkanje igralita,klubova,sekcija i drugih sadraja i uslova za organizovano i svrsishodno koritenje slobodnog vremena na izvjestan nain uslovljava dekikventno ponaanje mladih.

Posebnu panju istraivaa koji su se bavili maloljetnikom delikvencijom privukla je pojava neformalnog organizovanja mladih delikvenata.Istina,kod mladih se dosta rano javlja potreba i elja za udruivanjem koja je posebno naglaena u periodu puberteta,i ona se realizuje u slobodno vrijeme.

U poetku ovo udruivanje,odnosno formiranje grupa vezano je za igru kao zajedniki interes.Meutim,vremenom se od tih grupa ili van njih izdvajaju grupe sa specifinim interesima i afinitetima,tako da neke od ovih grupa mogu prerasti u maloljetnike bande ili gangove.Istraivanjima je utvreno da slobodno vrijeme znaajno utjee na formiranje i aktivnosti grupa maloljetnih delikvenata.Zapravo,istraivai upozoravaju da su sve ove grupe nastale u slobodno vrijeme,da svoje delikventne aktivnosti vre,takoer, u slobodno vrijeme,i zato se uzroci njihove delikvencije moraju traiti upravo u slobodnom vremenu.

U posljednje vrijeme panju istraivaa sve vie privlae razliite vrste zabava ( party ) koje mladi organizuju u svojim stanovima ili se organizuju na raznim mjestima van kue.Ove zabave posebno su karakteristine za djecu iz dobro finansijski stituiranih porodica i porodica koje pripadaju viem drutvenom sloju.

Po pravilu ove zabave nisu nadgledane i usmjeravane od strane odraslih tako da se ponekad

pretvaraju u eksualne i alkoholiarske orgije i / ili narkomanske seanse.

10. Sredstva masovne komunikacije

Masovni mediji obuhvataju brojne i razliite forme kao to su radio, televizija, film, novine, asopisi, video igre, CD-ovi, a u posljednje rijeme i internet. Nazivaju se masovnim jer dopiru do publike koja obuhvata izuzetno veliki broj ljudi. Zato sr ponekad nazivaju i masovnim komunikacijama,to jest sredstvima masovnih optenja.Masovni mediji vre snaan utjecaj u procesu formiranja svake osobe,u pozitivnom ili negativnom pravcu.Pozitivan utjecaj sredstava masovne komunikacije prvenstveno se ogleda u doprinosu irenja ljudske kulture.Posredstvom njih iri se vidokrug ljudskih saznanja,budi interesovanje za nova saznanja iz razliitih oblasti,i obogauju ovjeka pozitivnim i sadrajnim duhovnim,moralnim i drugim vrijednostima i na taj nain orijentiu ga u pravcu stvaralatva,a u isto vrijeme snana su prepreka negativnoj orijentaciji.

Sredstva masovne komunikacije posebno su znaajna za mlade,jer se preko njih prenose informativni,edukativni i zabavni sadraji i na taj nain udovoljava se potrebi i zahtjevu mladih da budu informisani o neemu i da ire svoja znanja.Meutim,u sreditu kriminolokih,sociolokih i drugih istraivanja je negativni utjecaj sredstava masovne komunikacije,na nain da izazivaju negativna svojstva ovjekove linosti,koja mogu,u veoj ili manjoj mjeri biti povezana sa delikventnim ponaanjem ,posebno djece i mladih.

FILM-kao oblik umjetnikog izraavanja i sredstvo masovne kulture moe izazvati razliite

reakcije kod gledalaca,posebno mladih.U raspravama o negativnom utjecaju filma na ponaanje mladih postoji dosta spornih pitanja,a meu njima je i pitanje koja vrsta filma,odnosno sadraja izaziva takve reakcije koje se ogledaju u delikventnom ponaanju. tetnim filmovima treba stoga smatrati sve filmove, bez obzira na vrstu kojoj pripadaju,koji su bez etikih i umjetnikih poruka.Takvi su filmovi koji istiu u prvi plan razne kriminalne postupke,filmovi koji veliaju parazitizam i lak ivot,prikazuju seksualne nastranosti i opsesije i sl.

RADIO-Kao sredstvo masovnog komuniciranja ima dugu tradiciju i njegovi su sadraji

dostupni ogromnom broju ljudi.S obzirom da radio ima razliite sadraje,vrena su brojan

istraivanja o utjecaju pojedinih radio emisija na pojavu delikventnog ponaanja kod mladih

S obzirom da radio nije pogodan prenoenje odreenih sadraja,kao i injenice da veina radija ima rigorozne selekcije programa,po miljenju veine istraivaa i kad doe do emitovanjaspornih sadraja,oni ne izazivaju onaj efekat koji bi imali da su saopeni televiziskom tehnikom,prvenstveno radi izostajanja vizuelnih efekata.

TELEVIZIJA-Pojava televizije sredinom prolog vijeka predstavljala je najvaniji dogaaj u

razvoju medija,a zahvaljujui razvoju nauke i tehnologije ovaj medij se nalazi u stalnoj

ekspanziji.Danas je ivot velikog broja stanovnika nezamisliv bez televizije.

Poveanom broju gledanosti doprinosi i razvoj satelitske i kablovske tehnologije.Razvojem ove tehnologije omogueno je da gledaoci imaju vei izbor televiziskih kanala,i da neke dogaaje direktno prate.Takoer,na poveanu gledanost utjee i injenica da se u mnogim zemljama broj domaih televizijskih kanala poveao.

Kada je u pitanju utjecaj televizije na pojavu kriminaliteta,posebno,kod mladih,vrena su brojna istraivanja.Ovim istraivanjem se eljelo utvrditi koliko scene naselja koje se svakodnevno prikazuju na televiziji imaju uticaja na pojavu delikventnog ponaanja kog djece i mladih.Gerbner je sa svojim suradnicima vrio iscrpna istraivanja.

Izvjestan znaaj na pojavu delikventnog ponaanja daje se pojedinim komercijalnim emisijama,odnosno reklamama.Reklame se dovode u vezu sa pojavom delikventnog ponaanja zbog injenice da pojedine reklamne emisije gotovo agresivno nameu potronju odreenih roba i na taj nain kod jednog broja mladih mogu formirati nerealne motive koje oni nisu u stanju da zadovolje na dozvoljen nain.

TAMPA-Problem utjecaja tampe na pojavu delikventnog ponaanja kod mladih

aktuelizirao se razvojem tamparske tehnike i tehnologije.Zapravo tehnolokim razvojem u tamparskoj industriji poveala se mogunost bre i kvalitetnije izrade tampe,i unaprijedilo se vizuelno predoavanje sadraja putem fotografija i likovnih radova,posebno u ilustrativno- zabavnim,porno asopisima i stripovima.

Sve ovo dovelo je do enormnog porasta tiraa,a konzumenti su sve vie postali

mladi.Posebnu zabrinutost izazivali su pojedini sadraji u ovoj tampi.

Kriminolozi i sociolozi posebno upozoravaju na nain objavljivanja pojedinih kriminalnih djela u tampi.Ponekad se vijest o nekom kriminalnom djelu objavi na krajnnje senzacionalistiki nain,sa puno detalja o nainu izvrenja djela i dosta fotografija sa lica mjesta.

Ovaj senzacionalistiki nain u izvjetavanju moe kod jednog broja mladih izazvati elju za publicitetom tako to e izvriti neko krivino djelo o kojem e tampa pisati,a na taj nain oni e izai iz anonimnosti.

INTERNET-Krajem prolog stoljea i njegovo stalno irenje po cijelom svijetu ve izaziva

rasprave o njegovom utjecaju na svakodnevni ivot ljudi.Pored toga to nudi uzbudljiva i nova iskustva i istraivanja razliitih oblasti,on u isto vrijeme ozbiljno prijeti da iz korijena promjeni meuljudske odnose.