ODRŽIVI RAZVOJ

Ekonomija okoliša

ODRŽIVI RAZVOJ

• Svjetska komisija za okoliš, poznata i kao "Bruntlendovakomisija“ - 1987

“Održivi razvoj je razvojkoji zadovoljava

potrebe sadašnjice, a istovremeno ne

ugrožava mogudnostbududih genaracija da

zadovolje svojepotrebe"

Izvještaj tvrdi da de ekonomskirast biti nužan za zemlje u

kojima je vedina siromašna, te da takvi narodi moraju imati osiguran fer udio sredstava

potrebnih za održavanje takvog rasta.

Siromaštvo i nerazvijenost velikog dijela svjetskog

brzorastudeg stanovništva viđeni su kao faktori koji pridonose

degradaciji prirodnih sistema, što produbljuje ekonomske krize s kojima se suočavaju

mnoga društva.

Ključni dokumenti usvojeni na Konferenciji u Rio da Janeiru su:

Agenda 21,

Deklaracija o zaštiti okoliša,

Konvencija o klimatskim promjenama,

Konvencija o biološkoj raznolikosti i

Globalni dogovor o šumama

Agenda 21 je dokument koji obuhvata okvirni program aktivnosti u oblasti okoliša i razvoja, i koji sadrži sve najznačajnije oblasti relevantne za pitanja okoliša.

Podstiče inicijative za:

1. ujedinjavanje razvojnih interesa i zaštite okoline u svijetu,

2. poboljšanje životnog standarda svih ljudi,

3. ostvarivanje vede sigurnosti i očuvanosti ekosistema,

4. povedanje prinosa prirodnih ekosistema,

5. postizanje konsenzusa za planiranje globalnog održivog razvoja.

Četiri osnovna dijela Agende 21 su:

1. Socijalna i ekonomska pitanja,

2. Zaštita i upravljanje resursima za razvoj,

3. Jačanje uloge značajnih društvenih grupa,

4. Sredstva za ostvarivanje Agende.

Ciljevi strategije održivog razvoja su:

- socijalni napredak koji priznaje potrebe svakoga,

- efikasna zaštita okoliša,

- odgovorno korištenje prirodnih resursa,

- održavanje stabilnog ekonomskog rasta i zapošljavanje

Oblasti koje se najčešde prate u održivom razvoju su:

Klimatske promjene,

obnovljivi izvori energije,

energetska efikasnost i konzervacija,

korporativna odgovornost,

efekti zagađenja životne sredine na ljudsko zdravlje,

vodosnabdjevanje,

bezbjednost od biotehnologija (genetske modifikacije),

razlike između bogatih i siromašnih,

biološka raznovrsnost,

bezbjednost od hemikalija,

bezbjednost od nanotehnologija i

zaštita ekosistema okeana.

Ideja održivog razvoja zasniva se na prihvatanju činjenice da globalni

ekosistem ima vitalnu vrijednost i da je čovječanstvo njen dio, te da su

osnovne vrijednosti koje se trebaju zaštititi priroda i oblici života koji joj pripadaju, te mogudnost regeneracije

prirode putem evolucije.

S ekonomskog aspekta održivi razvoj (sustainable development) pretpostavlja takvo ponašanje u upotrebi resursa (ljudskih, prirodnih i proizvedenih) koje de održavati dinamičku ravnotežu odnosa:

• priroda-čovjek-društvo-tehnologija-ekonomija

Koncept održivog razvoja podrazumijeva da su:

• - pravednost,

• - jednakost i

• - raznolikost

osnovne vrijednosti na kojima se zasniva društvo.

Za razumijevanje održivog razvoja neophodno je determinirati i njegove osnovne pretpostavke koje možemo

razvrstati na:

one koje pripadaju prirodnim naukama (obnovljivi i neobnovljivi prirodni resursi i zaštita prirode) i

one koji pripadaju društvenim naukama (ekonomska orijentacija, društvena odgovornost i rizici po

okoliš).

• Održivi razvoj je razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjice, a da ne dovodi u pitanje mogudnost da i budude generacije zadovolje vlastite potrebe.

Međunarodno prihvadena definicija

glasi:

Osnovni principi održivog razvoja su:

da se obnovljivi resursi (šume, zemljište za poljoprivredu, podzemne i površinske vode, flora i fauna) eksploatiraju ograničeno i to najviše do nivoa stope njihove prirodne regeneracije;

značajno smanjenje stepena eksploatacije neobnovljivih resursa, jer moderne tehničko-tehnološke pretpostavke daju mogudnost za uštede i racionalno korišdenje;

čuvanje prirode u izvornom obliku i poduzimanje mjera revitalizacije na

područjima koja su pretrpjela ekološka oštedenja;

razvijanje ekološke etike i povedavanja društvene odgovornosti za implementaciju

principa održivog razvoja;

rizici po čovjeka i prirodnu sredinu moraju biti na nivou koji ne smije proizvesti

opasnosti i destrukcije

Indikatori kojima se prate efekti primjene principa održivog razvoja su:

indikatori uticaja na okoliš (emisija zagađujudih materija, utrošci resursa)

indikatori promjene stanja okoliša (povedanje koncentracije zagađujudih materija na lokalnom i globalnom nivou)

indikatori reakcije društva na opteredenja okoliša (povedanje energetske efikasnosti).

Ekonomija okoliša podrazumijeva sadržaje koji se odnose na:

(1) uticaje privrednih aktivnosti na okoliš,

(2) značenje okoliša za ekonomiju,

(3) regulacija ekonomskih aktivnosti na odgovarajude načine u cilju postizanja ravnoteže između okoliša, privrede i drugih društvenih ciljeva.

INSTRUMENTI POLITIKE ZAŠTITE

OKOLIŠA

Definisanje politike okoliša je

kompleksno, jer se pri tome mora uzeti u

obzir pet strukturnih elemenata:

- ciljevi koji se žele postidi;

- mogudnosti za postizanje zadanih

ciljeva;- strategije;

- instrumenti;

- subjekti ekološke politike.

Osnovni principi politike okoliša su mogu

promatrati dvodimenzionalno i to

kroz:

1. ekološko-socijalne principe

2. političke principe

Ekološko-socijalni principi su u suštini na liniji održivog razvoja i

teže ostvarivanju povedanja stope privrednog razvoja uz prihvatljivi

nivo ekološke ravnoteže.

Politički principi zavise od karakteristika političkog sistema

zemlje, a javnost i demokratičnost omogudavaju učešde subjekata u

koncipiranju i provođenju ekološke politike, te dostupnost podataka o

aktivnostima i stanju okoliša.

Instrumenti politike zaštite

okoliša se mogu

klasificirati na:

1. ekonomske instrumente

2. regulativne instrumente

3. dobrovoljne instrumente

Regulativnim instrumentima se regulira ponašanje zagađivača prema okolišu.

Osnovna karakteristika ove grupe instrumenata je obaveza primjene, a

izbjegavanje povlači za sobom pladanje visokih kazni.

Dobrovoljni instrumenti obuhvataju sporazume i konvencije između države i određenih sektora privrede, a njihova osnovna svrha je razvijanje društvene

svijesti i odgovornosti učesnika u ekonomskim aktivnostima.

c) instrumenti za obezbjeđenje odgovornosti, koji obezbjeđuju pravila ponašanja u oblasti zaštite okoliša, čije nepoštivanje proizvodi financijske posljedice.

b) instrumenti uticaja na količinu zagađenja, koji obezbjeđuju prihvatljiv nivo degradacije okoliša kroz izdavanje dozvola za proizvođače ili kroz uvođenje standarda;

a) instrumenti uticaja na cijene proizvoda i usluga, koji povedavaju ili smanjuju troškove proizvodnje i stimuliraju provođenje zaštite okoliša, a javljaju se u obliku dažbina ili subvencija od strane države;

Klasifikacija ekonomskih instrumenata:

Država može koristiti klasične i nove savremene ekonomske instrumente zaštite okoliša.

Klasični, najčešde korišdeni instrument su dažbine, koje se pladaju za učinjeno zagađenje, odnosno za uklanjanje posljedica zagađenja, koje se negdje nazivaju i zelenim porezima.

Dadžbine proizvode dvije vrste efekata i to:

1. podsticajni, koji zavisi od vrste troškova i stimulira zagađivače da smanje zagađenje,

2. redistributivni, koji se odnosi na obezbjeđivanje prihoda za rješavanje ekoloških problema.

U zemljama tržišne ekonomije razvijenog tipa primjenjuju se sljededi tipovi dažbina:

1. kazne za zagađenje, koje pladaju firme zagađivači, a visina kazni zavisi od količine zagađenja;

2. diferencijalni porezi, optereduju cijene proizvoda koji zagađuju životnu sredinu, a favoriziraju proizvode koji doprinose čuvanju okoliša;

3. dažbine na proizvod, optereduju cijenu proizvoda koji je zagađivač;

4. dažbine korisnika, koje predstavljaju kolektivne troškove za emisije zagađenja;

5. administrativne dažbine.

Od klasičnih instrumenata se mogu istaknuti i subvencije, koje predstavljaju različite forme finansijske pomodi kojima se stimuliraju zagađivači da prihvate mjere ekološke politike.

Najčešde se primjenjuju sljededi tipovi subvencija:

1. ekološke nagrade,

2. povoljne pozajmice,

3. poreske olakšice.

U posljednje vrijeme se u razvijenim tržišnim privredama primjenjuju sasvim novi instrumenti ekološke politike u obliku stvaranja tržišta za zagađenje.

Najčešdi oblici posebnih tržišta su:

a) trgovina dozvolama za zagađenje

b) tržišna intervencija

c) osiguranje od odgovornosti.

Trgovina dozvolama za zagađenje je ustvari

zamjena korištenju kazni za zagađenje i ukupna količina dozvoljenog

zagađenja se razvrstava u vidu dozvola kojima se

trguje na posebnim tržištima.

Poslovni subjekti imaju sljedede mogudnosti:

1. da ostvaruju dozvoljeni nivo

zagađenja,

2. da prodaju sve ili dio dozvola drugim

poslovnim subjektima,

3. da neiskorišteni dio iskoriste za

vede emisije zagađenja u

drugim dijelovima poslovnog subjekta

Osnovna svrha je je postizanje društveno-efikasnog nivoa

kontrole zagađenja okoliša i može podsticajno djelovati na reciklažu otpada i korišdenje recikliranih materijala, tako

što de ovaj posao obavljati oni koji imaju najniže troškove

reciklaže.

Tržišna intervencija podrazumijeva intervenciju u oblasti cijena, gdje se otpaci iz procesa proizvodnje mogu izbaciti na deponije,

ponovo iskoriste ili ponude drugim firmama i na taj način stvaraju tržišta zagađenja uz ostvarivanje najnižih cijena i

garantiranje bududih cijena.

Osiguranje od odgovornosti je novi instrument politike okoliša u obliku transferiranja rizika od potencijalnih kazni za zagađenje

na osiguravajude kude. Premija osiguranja je zavisna od vjerovatnode nastanka štete, pladanja kazni ili nastanka troškova

uklanjanja posljedica zagađenja.

Novi instrument su i finansijski podsticaji, koji imaju određene podudarnosti sa

regulativnim instrumentima, a najčešde se koriste sljededi:

1. takse za nepoštivanje određenih

normi, kada se zagađivači ne

pridržavaju određenih pravila i uglavnom zavise od veličine

ostvarenog profita nepoštivanjem

utvrđenih normi;

2. kaucije za ostvarenje utvrđenih normi, koje se vradaju zagađivaču kad ostvari poštivanje

propisa.