PREDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE USLOVA ...sospodgorica.me/wp-content/uploads/2018/05/SOS-Predlog-prakticni… · Evropska socijalna povelja (1961)6 kreirana je kao komplementaran

Projekat "Socijalna inkluzija i vladavina prava u procesu evropskih integracija u Crnoj Gori" nansira Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori kroz Civil Society Facility Montenegro Programme IPA 2014. Sadržaj ovog dokumenta ne odražava stavove Evropske unije.

Podgorica, 2018.

PREDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE USLOVA

STANDARDIZACIJE SOCIJALNIH SERVISA U ORGANIZACIJAMA CIVILNOG

DRUŠTVA U CRNOJ GORI

PREDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE USLOVA

STANDARDIZACIJE SOCIJALNIH SERVISA U ORGANIZACIJAMA CIVILNOG

DRUŠTVA U CRNOJ GORI

Podgorica, 2018.

Projekat “Socijalna inkluzija i vladavina prava u procesu evropskih integracija u Crnoj Gori” finansiraDelegacija Evropske unije u Crnoj Gori kroz Civil Society Facility Montenegro Programme IPA 2014. Sadržaj ovog dokumenta ne odražava stavove Evropske unije.

Izdavač:SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja

Podgoricatel: +382 020 232 254; 020 232 253

e-mail: [email protected] site: www.sospodgorica.me

Facebook: sospodgoricaTwitter: @sospodgorica

Za izdavača:Biljana Zeković

Uredila:Biljana Zeković

Saradnici/ce:Dr.sci Jelena Radulović

Ivana SmolovićVladan GolubovićVanja RakočevićNikolina Boljević

Dizajn i priprema:IMPULS studio

Mjesto i godina izdanja:Podgorica, 2018.

Izrada publikacije je podržana od strane Evropske komisije posredstvom Delegacije Evropske Unije u Crnoj Gori. Sadržaj je isključiva odgovornost autora I ne odražava nužno stavove Evropske unije.

SADRŽAJ

1. UMJESTO UVODA ........................................................................................... 7

2. ANALIZA STANJA ........................................................................................... 8

2.1. Analiza pravnog okvira .................................................................................... 82.1.1. Međunarodni okvir ....................................................................................................... 82.1.2. Zakoni i pravilnici .......................................................................................................... 92.1.3. Licenciranje .................................................................................................................. 102.1.4. Akreditacija programa obuke ................................................................................ 112.1.5. Finansiranje usluga ................................................................................................... 11

3. INSTITUCIONANI OKVIR .............................................................................. 12

4. POLITIKE ........................................................................................................ 13

4.1. Politike na nacionalnom nivou ..................................................................... 13

4.2. Politike na lokalnom nivou ............................................................................ 14

5. ANALIZA PROBLEMA ................................................................................... 15

5.1. Pozadina ......................................................................................................... 15

5.2. Prednosti uključivanje nevladinog sektora u sferu pružanja usluga ........ 16

5.3. Slabosti ........................................................................................................... 17

5.4. Izazovi u standardizaciji usluga .................................................................... 17

5.5. Analiza potreba OCD u vezi uvođenja standarda u pružanju socijalnih usluga ............................................................................................ 19

5.6. Finansiranje .................................................................................................... 19

6. ZAKLJUČCI .................................................................................................... 23

7. PREPORUKE .................................................................................................. 24

Napomena: Ovaj predlog praktičnih politika zasnovan je na studiji „Organizaciije civinog društva u procesu standardizacije socijalnih usluga u Crnoj Gori“, dostupnoj na www.sospodgorica.me

7Predlog praktičnih politika za poboljšanje uslova standardizacije socijalnih servisa u organizacijama civilnog društva u Crnoj Gori

1. UMJESTO UVODA

Sveobuhvatna načela kvaliteta u pružanju socijalnih usluga1:

�� Dostupnost: Širok spektar socijalnih usluga treba biti dostupan korisnicima, kako bi im se pružio odgovarajući odgovor na njihove potrebe, po mogućnosti sa slobodom izbora između usluga unutar zajednice, na mjestu koje je najbolje za korisnike i, gdje je to potrebno, i za njihove porodice.

�� Pristupačnost: Socijalne usluge bi trebale biti pristupačne za sve one kojima su potrebne. Svim korisnicima trebaju biti dostupne informacije i nepristrani savjeti o rasponu dostupnih usluga. Osobama s invaliditetom treba osigurati pristup fizičkom okruženju u kojem se usluga odvija, odgovarajući prevoz od i do mjesta pružanja usluga i pristup informacijama i komunikacijskim kanalima (uključujući informacijske i komunikacijske tehnologije).

�� Priuštivost: Socijalne usluge trebale bi biti osigurane svim osobama kojima su potrebne (univerzalni pristup) ili besplatno ili po cijeni koju pojedinac može priuštiti.

�� Usmjerenost na korisnika: Socijalne usluge trebaju pravovremeno i fleksibilno odgovarati promjenjivim potrebama svakog pojedinca s ciljem poboljšanja njegovog kvaliteta, života kao i osiguranja jednakih mogućnosti. Socijalne usluge trebaju uzeti u obzir fizičko, intelektualno i društveno okruženje korisnika i trebaju poštivati njihove kulturne posebnosti.

1 Dobrovoljni evropski okvir za kvalitet socijalnih usluga (A voluntary European quality framework for social services) http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=6140&langId=en

Nadalje, trebale bi biti upravljane prema potrebama direktnih korisnika, a kad je to odgovarajuće, i prema potrebama ostalih povezanih korisnika usluga.

�� Sveobuhvatnost: Socijalne usluge bi trebale biti koncipirane i pružene na integrisani način koji odražava višestruke potrebe, sposobnosti i sklonosti korisnika i, kada je to prikladno, njihovih porodici i staratelja s ciljem poboljšanja njihove dobrobiti.

�� Kontinuiranost: Socijalne usluge trebaju biti organizovane tako da se osigura kontinuitet usluge tokom trajanja potrebe, a posebno kada usluga odgovora na razvojne i dugotrajne potrebe, prema pristupu životnog ciklusu koji omogućava korisnicima da se oslanjaju na kontinuirani, neprekinuti niz usluga, od početka intervencije za podršku i praćenje, izbjegavajući negativni uticaj prekida usluge.

�� Usmjerenost na rezultate: Socijalne usluge trebaju biti usmjerene prvenstveno na korist korisnika, uzimajući u obzir, kad je potrebno i korist za porodice, neformalne njegovatelje i zajednicu. Pružanje usluga treba biti optimizovano na osnovu periodičnih procjena/evaluacija koje bi trebale, između ostalog, služiti kao kanal za organizovanje povratnih informacija od korisnika i aktera.

8

2.1. Analiza pravnog okvira

2.1.1. Međunarodni okvir

Najbolji način predstavljanja međunarodnog prava su obaveze države na tri nivoa: nivo Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope i Evropske unije. Sve zemlje koje su članice UN-a i Savjeta Evrope, sa svojim članstvom, obavezuju se da preduzimaju i primjenjuju norme koje se odnose na potpisane ili ratifikovane dokumente.

UJEDINJENE NACIJE

Univerzalna deklaracija UN –a o pravima čovjeka (1948.god)2; u članu 7 navodi: „Svi imaju pravo na jednaku zaštitu protiv bilo kakve diskriminacije kojom se krši ova Deklaracija i protiv svakog podsticanja na ovakvu diskriminaciju.“

Konvencija o pravima djeteta, usvojena od Generalne Skupštine UN (1989.god)3 u članu 3. propisuje da: 1. U svim aktivnostima koje se tiču djece, bez obzira da li ih preduzimaju javne ili privatne institucije socijalnog staranja, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tijela, najbolji interesi dejteta biće od prvenstvenog značaja.

Konvencija UN-a o pravima osoba s invaliditetom (2006.god)4 u članu 19 ističe da sobe s invaliditetom treba da imaju pristup nizu službi podrške u svojim domovima, ustanovama za smještaj i drugim službama za podršku u lokalnoj zajednici, uključujući ličnu

2 Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, web sajt Zaštitinika ljudskih prava i sloboda Crne Gore

http://www.ombudsman.co.me/docs/deklaracija_o_ljudskim_pravima.pdf

3 https://www.unicef.org/serbia/Konvencija_o_pravima_deteta_sa_fakultativnim_protokolima(1).pdf

4 http://www.mhrr.gov.ba/PDF/Konvencija_bos.pdf

asistenciju potrebnu za podršku življenju i uključivanju u zajednicu, i sprječavanje izolacije ili isključenosti iz zajednice;

UN Konvencija o zabrani svih oblika diskriminacije žena iz 19795 i Opcioni protokol uz ovu konvenciju, zahtijevaju osiguranje pravne zaštite žena od nasilja kroz afirmativne akcije i programe bez odlaganja – što znači da se ova obaveza države ne može odložiti uz opravdanje teške ekonomske situacije u zemlji.

SAVJET EVROPE

Evropska socijalna povelja (1961)6 kreirana je kao komplementaran instrument Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima koja štiti građanska i politička prava, i kao takva unapređuje zaštitu osnovnih socijalnih i ekonomskih prava građana država potpisnica.

Izmijenjena Evropska socijalna povelja (1996): Evropska socijalna povelja je dopunjena i novi tekst objedinjen je u jedan instrument prava koja su zajemčena Poveljom iz 1961. god i Dodatnim protokolom iz 1988. god zajedno sa amandmanima na ova prava i novim pravima. U dijelu I Povelje, čl. 14: „Svako ima pravo da koristi usluge službi socijalnog staranja“ navodi se: „da bi obezbijedile efikasno ostvarivanje prava na beneficije iz socijalnog staranja, strane ugovornice se obavezuju da promovišu ili obezbijede službe koje, metodama socijalnog rada, mogu da doprinesu socijalnom staranju i razvoju kako pojedinaca tako i grupa u zajednici, i njihovom prilagođavanju socijalnoj sredini, kao i da

5 “Službeni list Crne Gore - Međunarodni ugovori, broj 4/2013” http://www.sostelefon.org.rs/zakoni/15.%20Konvencija%20o%20eliminisanju%20svih%20oblika%20diskriminacije%20zen.pdf

6 http://www.ombudsman.co.me/docs/Evropska_socijalna_povelja.pdf

2. ANALIZA STANJA


podstiču učešće pojedinaca i dobrovoljnih ili drugih organizacija u uspostavljanju i održavanju takvih službi.

Konvenciju Savjeta Evrope o sprečavanju i suzbijanju porodičnog nasilja i nasilja nad ženama, poznatu kao Istambulska konvencija, Crna Gora je potpisala 11. maja 2011. godine. Zakon o potvrđivanju Konvencije Savjeta Evrope o sprječavanju i suzbijanju nasilja nad ženama i nasilja u porodici donesen je 2013. god. Konvencija teži osiguravanju zaštite i podrške žrtvama i svjedocima, uključujući i zaštitu kroz specijalizovane servise za podršku (skloništa za žene žrtve nasilja, SOS telefone i slično).

EVROPSKA UNIJA

Najveći fokus u zemljama članicama Evropske Unije dat je na: socijalno osiguranje, usluge zapošljavanja i obuke, socijalno stanovanje, dječiju zaštitu, dugoročnu njegu i usluge socijalne pomoći. Iako postoji opšti okvir, ne postoji isti način razvijanja servisa u cijeloj EU, već svaka od članica ima pravo da socijalnu zaštitu reguliše, ali naravno u skladu sa preporukama.

Rezolucija Evropskog parlamenta od 5. jula 2011. o budućnosti socijalnih usluga od opšteg interesa (2009/2222 (INI)) 2013 / C 33 E / 07 poziva države članice da održe pristupačne, pristupačne i visokokvalitetne socijalne usluge. Rezolucija kao dokument od posebnog značaja ističe *Dobrovoljni evropski okvir za kvalitet socijalnih usluga7, koji, između ostalog uključuje: Sveobuhvatne principe kvaliteta za pružanje socijalnih usluga; Principe kvaliteta za odnose između pružalaca usluga i korisnika; Principe kvaliteta za odnose između pružaoca usluga, državnih organa, socijalnih partnera i ostalih zainteresovanih strana; Principe kvaliteta za ljudski i fizički kapital.

7 Dobrovoljni evropski okvir za kvalitet socijalnih usluga (A voluntary European quality framework for social services) http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=6140&langId=en

Pored navedenog, važno je istaći i da EU podstiče saradnju i razmjenu dobre prakse između zemalja EU za poboljšanje kvaliteta socijalnih usluga, i do sada je pružala finansijsku podršku za njihov razvoj i modernizaciju (npr. iz Evropskog socijalnog fonda i drugih fondova). Evropska komisija podržava i dopunjuje politike zemalja članica u oblasti socijalne inkluzije i socijalne zaštite8

2.1.2. Zakoni i pravilnici

Oblast socijalne i dječje zaštite uređena je Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti koji je donijet u junu 2013. godine i više puta je mijenjan i dopunjavan, i to: 2015, 2016. i 2017. godine. Zakonom se propisuju minimalni standardi za pružanje usluga socijalne i dječje zaštite koji treba da omoguće da se usluge na teritoriji Crne Gore pružaju i razvijaju na ujednačen način.

Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti, kao usluge socijalne zaštite prepoznaje: procjenu i planiranje koju obavlja Centar za socijalni rad; podršku za život u zajednici; savjetodavno-terapijske i socijalno-edukativne usluge; smještaj; neodložene intervencije i druge usluge. Usluge podrške za život u zajednici su: dnevni boravak, pomoć u kući, stanovanje uz podršku, svratište, personalna asistencija, tumačenje i prevođenje na znakovni jezik i druge usluge podrške za život u zajednici. Savjetodavno-terapijske i socijalno-edukativne usluge obuhvataju: savjetovanje, terapiju, medijaciju, SOS telefon i druge usluge s ciljem prevazila ženja kriznih situacija i unaprjeđivanja porodičnih odnosa. Usluge neodložne intervencije pružaju se radi osiguranja bezbednosti u situacijama koje ugrožavaju život, zdravlje i razvoj korisnika i obezbjeđuju se 24 sata dnevno9

8 Vidi: Employment, Social Affairs & Inclusion, http://ec.europa.eu/social/main.

jsp?langId=en&catId=750 http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=794http://

ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=794 9 Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti , članovi 61 do 71

10

Pružaoci usluga socijalne zaštite, prema članu 13 ovog zakona, su ustanove socijalne i dečije zaštite koje mogu biti javne ili privatne. Pružaoc usluga u skladu sa ovim zakonom, može biti i organizacija, preduzetnik, privredno društvo i fizičko lice (čl. 119).

Bliže uslove za pružanje i korišćenje usluga, normative i minimalne standarde je propisalo Ministarstvo rada i socijalnog staranja kroz pravilnike:

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima usluge smještaja odraslih i starih lica10;

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje usluga, normativima i minimalnim standardima usluga smještaja djece i mladih u ustanovu i malu kućnu zajednicu11 ;

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje usluga porodičnog smještaja-hraniteljstva i porodičnog smještaja12 ;

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima usluga podrške za život u zajednici13 ;

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje normativima i minimalnim standardima usluge smještaja u prihvatilištu-skloništu14

�� Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima savjetodavno – terapijskih i socijalno – edukativnih usluga15 kao korisnike usluga definiše sve ciljne gupe u skladu sa Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti16. Standardi propisuju da je pružalac savjetodavno-terapijskih

10 Sl.list CG, broj 43 /1411 Sl.list CG, broj 43 /1412 Sl.list CG, broj 19 /14

13 Sl. list CG”, br. 30/15,

14 Službeni list Crne Gore, broj 26/2014

15 Sl. list CG", broj 33/14,

16 Član 4 Zakona o Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti

i socijalno-edukativnih usluga dužan da obezbijedi: 1.odgovarajući prostor; i 2.podršku i osnaživanje korisnika.

�� Pravilnik o bližim uslovima i standardima za obavljanje stručnih poslova u socijalnoj i dječjoj zaštiti17 .

2.1.3. Licenciranje

Licenciranje pružalaca usluga uređeno je u načelu Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti, a bliže Pravilnikom o bližim uslovima za izdavanje, obnavljanje, suspenziju i oduzimanje licence za obavljanje djelatnosti socijalne i dječje zaštite.

Usluge u sistemu socijalne zaštite za koje je neophodna licenca su:

�� podrška za život u zajednici (dnevni boravak, pomoć u kući, stanovanje uz podršku, svratište, personalna asistencija, tumačenje i prevođenje na znakovni jezik i druge usluge podrške za život u zajednici);

�� savjetodavno-terapijska i socijalno-edukativna usluga (savjetovanje, terapija, medijacija, SOS telefon i druge usluge);

�� smještaj (porodični smještaj-hraniteljstvo, porodični smještaj, u ustanovi, u prihvatilištu – skloništu i druge vrste smještaja);

�� neodložne intervencije i druge usluge.

Postupak za izdavanje, obnavljanje, suspenziju i oduzimanje licence pružaocu usluge socijalne i dječije zaštite sprovodi Ministarstvo rada i socijalnog staranja. Licenca izdaje se na period od šest godina.

Ograničena licenca izdaje se na rok važenja do tri godine i može biti izdata samo jednom. Licenca se obnavlja na zahtjev pružaoca usluge socijalne i dječije zaštite.

17 Sl.list CG ‘’, br.56/13; ’ Sl.list CG ‘’, br.14/14


2.1.4. Akreditacija programa obuke

Ministarstvo rada i socijalnog staranja donijelo je Pravilnik o standardima za akreditaciju programa obuke, odnosno programa pružanja usluge, načinu sprovođenja postupka akreditacije programa i sadržini i obliku sertifikata. Rješenje o akreditaciji programa obuke donosi Zavod za socijalnu i dječju zaštitu koji obrazuje komisiju za akreditaciju programa obuke. Zavod je takođe zadužen za vođenje evidencije prijava za akreditaciju, akreditovanih programa obuke i realizovanih programa obuke, kao i izdravanje sertifikata na osnovu podataka koje dostavlja autor akreditovanog programa obuke.

Program obuke akredituje se na period od pet godina. Autor akreditovanog programa obuke ima pravo i dužnost da: realizuje obuku na način predviđen programom obuke ili da realizaciju akreditovanog programa obuke ugovorom povjeri drugom licu, Zavodu za socijalnu i dječju zaštitu dostavi spisak lica koja su uspješno završila obuku; uredno čuva dokumentaciju o realizaciji obuke, uključujući podatke o mjestu i vremenu realizacije, licima koja su završila obuku i dr.; stavi na uvid akt o akrediciji programa obuke svakom zainteresovanom licu; informiše potencijalne korisnike i javnost o akreditaciji programa obuke; omogući sprovođenje kontrole kvaliteta realizacije akreditovanog programa obuke;

2.1.5. Finansiranje usluga

Prema članu 156 Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, sredstva za osnovna materijalna davanja i usluge socijalne i dječje zaštite obezbjeđuju iz budžeta države, budžeta opštine, donacija, igara na sreću i drugih izvora u skladu sa zakonom. Sredstvima iz stava 1 člana 156 finansiraju se: 1) usluge socijalne i dječje zaštite za kojima postoji potreba u opštini; 2) inovativne usluge i usluge socijalne i dječje zaštite od posebnog značaja za državu.

Ukoliko opštine nijesu u mogućnosti da obezbijede sredstva za usluge iz stava 4 ovog

člana u njihovom finansiranju učestvovaće država, 1) opštinama prve, druge i treće grupe stepena razvijenosti u procentu višem od 50% ; 2) opštinama četvrte, pete i šeste grupe stepena razvijenosti u procentu manjem od 50%18. Ministarstvo rada i socijalnog staranja donijelo je Pravilnik o visini sredstava za razvoj, odnosno finansiranje usluga socijalne I dječje zaštite I kriterijumima za njihovu raspodjelu.19

18 .B.Zeković; “Primjenjivost standarda za pružanja socijalnih servisa u organizacijama civilnog društva u Crnoj Gori“,2015

19 Broj: 56-626/15-2 Podgorica: 24. jula 2015. godine

12

Sistemom socijalne zaštite upravlja Ministarstvo rada i socijalnog staranja. Unutar ovog ministarstva za socijalne usluge je zadužen Direktorat za socijalno staranje i dječju zaštitu unutar koga postoje tri odeljenja: Direkcija za socijalnu i dječju zaštitu i nadzor; Direkcija za zaštitu rizičnih grupa; Direkcija za razvoj usluga

Od 2015. godine počeo je sa radom Zavod za socijalnu i dječju zaštitu koji u okviru svojih nadležnosti obavlja i poslove licenciranja stručnih radnika i izdaje licencu za rad; obavlja stručne i organizacione poslove u postupku akreditacije programa obuke.

Centri za socijalni rad obavljaju procjenu stanja, potreba, snaga i rizika korisnika i drugih lica značajnih za korisnika, procjenu podobnosti staraoca, hranitelja i usvojioca, izradu i praćenje individualnih planova usluga, rješava u prvom stepenu o zahtjevima za ostvarivanje prava iz socijalne i dječje zaštite.

Uprava za inspekcijske poslove – Odsjek za inspekciju socijalne i dječje zaštite uspostavljen je polovinom septembra 2015. godine i vrši poslove koji se odnose na inspekcijski nadzor nad primjenom zakona, podzakonskih akata i drugih propisa iz oblasti socijalne i dječje zaštite.

3. INSTITUCIONALNI OKVIR


4.1. Politike na nacionalnom nivou

Strategija razvoja sistema socijalne dječje zaštite za period od 2018. do 2022. godine20 donešena je radi unapređenja kvaliteta života korisnika socijalne i dječje zaštite i njihovog osnaživanja za samostalan i produktivan život. Posebni ciljevi strategije su unaprjeđenje normativniog okvira u socijalnoj i dječjoj zaštiti, sistema kvaliteta u socijalnoj i dječjoj zaštiti, kao i usluga socijalne i dječje zaštite uz nastavak deinstitucionalizacije.

U skladu sa postavljenim ciljevima, ključne planirane mjere bitne za pružaoce socijalnih usluga su:

�� unaprjeđenje standarda usluga socijalne i dječje zaštite,

�� unaprjeđenje uslova za izdavanje licence za obavljanje djelatnosti pružalaca usluge i licence za rad i preispitivnje akreditacije programa obuke

�� razvoj programa obuke za stručne radnike, stručne saradnike, saradnike, volontere radi održavanja i unapređivanja stručnih kompetencija i kvaliteta stručnog rada.

�� mapiranje potreba korisnika radi unapređenja strateškog lokalnog planiranja, razvoje i uspostavljanje usluga na lokalnom nivou i uspostavljanje inovativnih usluga.

Strategiju za integraciju lica sa invaliditetom za period 2016-2020, čini niz ciljeva i mjera u oblastima pristupačnosti, participacije, jednakosti, zapošljavanja, obrazovanja i obuka, zdravstva i socijalne zaštite. Ključne mjere i

20 http://www.mrs.gov.me/biblioteka/strategije

aktivnosti za postizanje ovog strateškog cilja koje su u uskoj vezi sa pružanjem usluga su:

�� Obezbijediti održivost sistema socijalne zaštite za lica sa invaliditetom;

�� Unaprijediti pravnu regulativu u oblasti socijalne zaštite po osnovu invaliditeta, shodno stepenu podrške neophodnom za punu inkluziju u društvenu zajednicu;

�� Akreditovati i sprovesti programe edukacije zaposlenih u socijalnoj i dječjoj zaštiti;

�� Omogućiti sistematsko i organizovano stručno usavršavanje pružalaca usluga za lica sa invaliditetom u duhu socijalnog modela;

�� Osnovati i razviti nove/nedostajuće servise bazirane na istraženim potrebama korisnika

Strategija razvoja sistema socijalne zaštite starijih za period od 2018. do 2022. godine21 donosi se radi unapređenja normativnog okvira, daljeg razvoja usluga podrške za život u zajednici, unapređenja kvaliteta socijalne zaštite starijih i povećanja učešća organizacija civilnog društva, nevladinih organizacija, privrednih društava, preduzetnika i fizičkih lica u pružanju usluga socijalne zaštite starijim, na održiv način.

Strategija Crne Gore za sprečavanje zloupotrebe droga 2013-2020 , kao posebno važne ističe socijalne usluge u oblasti rehabilitacije i reintegracije zavisnika/ca od droga u društvo, uključujući i lica na izdržavanju kazne, I predviđa „povećanje dostupnosti, pristupačnost i pokrivenosti efikasnim raznovrsnim intervencijama vezanim za socijalnu rehabilitaciju i socijalnu reintegraciju“.


4. POLITIKE

14

Strategija za razvoj hraniteljstva22 u Crnoj Gori donešena je u cilju održivog, efikasnog i svima dostupnog sistema zaštite djece i mladih bez roditeljskog staranja. U Strategiji je navedeno da se hraniteljstvo kao adekvatni oblik zaštite zasniva se na partnerstvu javnog, privatnog i civilnog sektora kao pružaoca usluga u ovoj oblasti i uz stimulisanje pune participacije korisnika – djece, kao i hranitelja.

Strategija zaštite od nasilja u porodici (2016-2020)23 u cilju 4: Poboljšan sistem institucionalne zaštite od nasilja u porodici, planira Izraditi i sprovesti nacionalni plan unapređenja servisa opšte podrške i plan specijalizovanih usluga podrške žrtvama nasilja u skladu sa Istanbulskom konvencijomi preporukama studije Savjeta Evrope o minimalnim standardima za specijalizovane servise24).

Strategija za prevenciju i zaštitu djece od nasilja obuhvata period 2017–2021. godine. Primjenjuje se na svu djecu uzrasta 0–18 godina. Opšti cilj strategije je ojačati ulogu nacionalnog sistema u okviru multidisciplinarnog odgovora u: prevenciji nasilja i zaštiti fizičkog i mentalnog zdravlja djece koja su izložena nasilju ili su u riziku od nasilja; pružanju njege i usluga za djecu žrtve nasilja i ublažavanju zdravstvenih i drugih negativnih posljedica nasilja.

4.2. Politike na lokalnom nivou

U periodu od 2012-2016 godine, Lokalni planovi za unapređenje socijalne inkluzije – razvoj usluga socijalne zaštite, usvojeni su u opštinama: Bar Bijelo Polje, Nikšić Plužine, Šavnik, Mojkovac, Glavni grad Podgorica, Cetinje, Pljevlja, Plav, Berane, Kolasin, Tivat i Budva, Kotor Herceg Novi, Ulcinj25. Prioritetne ciljne grupe u vecini opstina su: Djeca; Osobe


23 Podgorica, decembar 2015.god.24 Kelly and Dubois, 2008

25 „Analize primjene Strategije razvoja sistema socijalne i dječje zaštite u Crnoj Gori za period 2013-2017. godine-ministarstvo rada i socijalnog staranja/ http://www.mrs.gov.me/biblioteka/strategije

sa invaliditetom; Stara lica; Žrtve nasilja; Mladi u riziku i njihove porodice; Materijalno ugrožene kategorije stanovništva; Teže zaposljiva lica; Samohrani roditelji i beskucnici u manjem dijelu opština.

Prepoznati potrebni servisi:

�� Usluge podrške za život u zajednici (dnevni centri, dnevni boravci, stanovanje uz podršku i sl.),

�� Savjetodavnoterapijska i socijalnoedukativna usluga (telefonske linije; besplatna pravna savjetovališta, grupe samopomoći, SOS telefonske službe; psihosocijalna podrška, savjetovališta,

�� Smještaj (hraniteljstvo, prihvatilišta, usluge povremenog i dugotrajnog smještaja, sklonište za žrtve porodičnog nasilja i sl.)


5.1. Pozadina

Kao jedna od clanica Savjeta Evrope Crna Gora je u obavezi da prihvati i preuzme sva prava i obaveze koje proističu iz tog članstva. Samim tim i da u sistem socijalne zaštite integrise principe EU socijalne politike i razvija sistem usluga socijalne zaštite skladu sa EU standardima, zahtjevima I najboljim praksama. Te prakse između ostalog podrazumijevaju razvoj socijalnih usluga kroz aktivni angažman i saradnju svih učesnika iz javnog i privatnog sektora kao što su lokalne uprave, korisnici usluga, pružaoci usluga među kojima ključnu ulogu imaju OCD.

Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti26, organizacijama, preduzetnicima i fizičkim licima omogućava da pružaju usluge socijalne zaštite ukoliko zadovolje uslove za obavljanje te djelatnosti i dobiju licencu. Zakon je, kao što je prethodno navedeno, više puta je mijenjan i dopunjavan ( 2015, 2016. i 2017. godine.), ali u oblasti socijalnih usluga nije bilo značajnih izmjena. Izmjene su se uglavnom odnosile na ukidanje naknade po osnovu rođenja troje ili više djece, ostvarivanje prava na materijalno obezbjeđenje, ličnu invalidninu i dodatak za njegu i pomoć, visinu dodatka za djecu i naknade za novorođeno dijete.

Trenutna analiza stanja pokazuje da postoji snažna potreba za daljim:

�� unapređenjem normativnog okvira i sistema kvaliteta u socijalnoj i dječjoj zaštiti u odnosu na: standarde usluga socijalne i dječje zaštite, sistem licenciranja pružalaca usluga, sistem licenciranja stručnih radnika, sistem akreditacije programa obuke, organizaciju, normative, standarde i

26 Službeni list Crne Gore broj 27/2013

način rada u centrima za socijalni radi i supervizijsku podršku,

�� razvojem i unapređenjem usluga socijalne i dječje zaštite,

�� većim učešćem lokalnih uprava u unapređenju kvaliteta socijalne i dječje zaštite u lokalnim zajednicama,

�� povećanjem učešća organizacija civilnog društva, nevladinih organizacija, privrednih društava, preduzetnika i fizičkih lica u pružanju usluga socijalne i dječje zaštite na održiv način27.

Prema istraživanju Instituta Alternativa28 iz 2013. godine građani u Crnoj Gori su na raspolaganju imali 284 usluge, koje pruža 175 pružalaca. Najviše su dostupne usluge socijalno-edukativnog i savjetodavnoterapijskog karaktera (58,8%), a najmanje je usluga smještaja u sklonište (2,8%). Od 175 pružalaca usluga, najviše su zastupljene nevladine organizacije (80,5%). Opštinske organizacije Crvenog krsta čine udio od 9,7%, a javne ustanove 8,5%.

Sve vrste usluga najviše pružaju nevladine organizacije (80,2%). Opštinske organizacije Crvenog krsta pružaju 13,3% usluga, a javne ustanove 5,6% usluga.

Istraživanja pokazuju da OCD koje pružaju usluge socijalne zaštite za različite ciljne grupe dobijaju preko 80% % sredstava iz stranih izvora, što ozbiljno ugrožava održivost njihovih pograma.


28 Mapiranje usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori, Institut Alterntiva, Podgorica, 2013

5. ANALIZA PROBLEMA

16

Prema podacima Ministarstva rada i socijalnog staranja29, registrovano je 127 usluga, najviše njih pružaju nevladine organizacije (103 ili 80%). Javne ustanove pružaju 15 usluga, opštinske organizacije Crvenog krsta 9, dok jednu uslugu pruža lokalna samouprava. Ukupan broj korisnika lokalnih usluga socijalne zaštite, koji su registrovani u istraživanju UNDP-a, iznosi 7.132. Od ovog broja 80% ili 5.715 korisnika spada u projekte nevladinih organizacija, dok javne ustanove opslužuju 692 korisnika ili 9.7%, Crveni krst pruža usluge za 685 ili 9.6% korisnika, a opštine za 40 korisnika.

Usluge socijalne zaštite u lokalnim zajednicama, kada se posmatraju po ciljnim grupama, u najvećem broju odnose se na stare (21.9%), djecu sa smetnjama u razvoju (20.3%) i osobe sa invaliditetom (17.2%), korisnike psihoaktivnih supstanci i žrtve porodičnog nasilja (ukupno 17.2%). Usluge za djecu, mlade i žene su nedovoljno razvijene, i uglavnom ih pružaju nevladne organizacije ( usluga socijalne zaštite kao što je stanovanje uz podršku ili povjerljiva telefonska linija za djecu, usluga za roditelje, usluge za žene, kao i usluge za porodicu, roditelje i žrtve porodičnog nasilja, usluge za LGBT osobe, koje se pružaju u Podgorici I sl.)

5.2. Prednosti uključivanje nevladinog sektora u sferu pružanja usluga

Prednosti uključivanja nevladinog sektora u sferu pružanja socijalnih usluga mogu se objasniti nizom faktora od čega su najznačajniji ekonomska efikasnost, uvođenje konkurencije koja će obezbijediti širi spektar usluga, i poboljšanje kvaliteta usluga usmjerenih na potrebe korisnika/ca.

Ekonomska efikasnost se može objasniti nižim troškovima, pa samim tim i jeftinijim uslugama koje pružaju nevladine organizacije

29 Korišćeni su podaci iz “Pregleda usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori u 2012. godini”, Danilo Vukovid, UNDP, 2012. sprovedenog za potrebe MRSS.

u odnosu držvni sektor, koji su prije svega rezultat angažovanja volontera, nižih zarada zaposlenih, nižih administrativnih troškova i svakako odsustva potrebe da se ostvari profit. Značajan doprinos kvalitetu usluga je i direktan kontakt sa korisnicima, inovativnost, senzibilisanost u odnosu na korisnike/ce, dobro poznavanje lokalne zajednice u kojoj su aktivne, što omogućava prilagođavanje usluga lokalnim potrebama. OCD u Crnoj Gori su u proteklom periodu razvile svoje ekspertize, stekle iskustvo i znanja neophodna za pružanje socijlnih usluga, uglavnom su bolje organizovane i poseduju fleksibilnost i efikasnost koju ne poseduju ni centralne, a ni lokalne vlasti i institucije

Bez obzira što institucije sistema izražavaju sumnju u efikasnost kontrole kvaliteta u radu NVO, iskustva pokazuju da je kontrola rada privatnih i nevladinih organizacija češća i kvalitetnija, kako zbog nesklonosti države da samu sebe kontroliše na odgovarajući način, tako i usled surevnjivosti koja često postoji u odnosu na nedržavni sektor. S druge strane, verovatnije je da će i korisnici da se žale na neodgovarajući kvalitet, imajući u vidu da oni koji pružaju usluge nijesu više u monopolskom položaju i da ne kontrolišu sami sebe, kao što je slučaj kada usluge pružaju vladine agencije. Na taj način uvođenje nedržavnog sektora u sferu pružanja usluga obezbjeđuje i bolju kontrolu i veću responzivnost u odnosu na potrebe korisnika.

Prednost nevladinih organizacija može biti i njihova spremnost da se angažuju u kampanjama za podizanje svesti i širenje informacija koje su značajne za kvalitetno pružanje usluga. Ovakvom vrstom angažovanja nevladine organizacije pored pružanja usluga istovremeno povećavaju njihovu dostupnost, a omogućavaju i osnaživanje ugroženih grupa i podizanje društvene svesti o pojedinim socijalnim problemima30.

30 Centar za liberalno-demokratske studije/ Gordana Matković, Milica Stranjaković, Vera Kovačević / Uloga nevladinih organizacija u pružanju usluga socijalne zaštite- Beograd, 2009.


5.3. Slabosti

Bez obzira što su najveći pružaoci socijalnih usluga u Crnoj Gori, nevladine organizacije rade na osnovu projekata, što ugrožava stabilnost pružanja usluga. Većina angažovanih nema zaposlenje i često funkcionišu na volonterskoj osnovi. Sredstva koja su neophodna za funkcionisanje usluga (prostor, komunalije itd.) dolaze uglavnom od stranih donatora, kojih je sve manje, a kroz projekte koji nisu u direktnoj vezi sa socijalnim uslugama. Strani donatori uglavnom ne finansiraju socijalne usluge jer je to dužnost države. Nedostatak sredstava stvara ekonomsku nesigurnost angažovanih i dovodi do osipanja kadra edukovanog za pružanje socijalnih usluga, što dovodi do starenja organizacija i sindroma iscrpljenosti dugogodišnjih članova. Najveći broj organizacija nema adekvatnu strukturu servisa koji bi "plasirali na tržište", nedovoljno su vidljivi u javnosti, nemaju jasne unutrašnje procedure i politike ni odgovarajući menadžemen koji bi odgovorio potrebama budućeg podugovaranja sa vladom.

Organi centralne vlasti, kao i jedinice lokalne samouprave sa svojim ustanovama socijalne zaštite ne prepoznaju organizacije civilnog društva kao ugledne partnere u pružanju socijalnih usluga, i nemaju kapacitete da identifikuju mogućnosti za razvoj profesionalnih i isplativih socijalnih usluga na lokalnom nivou sa OCD kao jednim od glavnih aktera. Lokalne vlasti imaju više poverenja u državni sektor, posebno kada su u pitanju osjetljive grupe korisnika, kao što su osobe sa invaliditetom ili djeca. Otpor se javlja i u državnim agencijama koje pružaju slične usluge i koje se protive uvođenju konkurencije.

5.4. Izazovi u standardizaciji usluga

Da bi neka organizacija bila pružalac usluga socijalne zaštite u skladu sa Zakonom, treba da bude licencirana, odnosno, da ima odobrenje za pružanje usluge. Za licencu

je potrebno ispuniti određene uslove i zadovoljiti propisane kriterijume i standarde za uslugu. Uspješnost uključivanja nevladinih organizacija u sferu pružanja socijalnih usluga ne zavisi samo od karakteristika i kvaliteta samog nevladinog sektora (njihove sposobnosti da definišu svoje usluge, da ispune standarde kvaliteta, da privuku klijente, da ispune zahtjeve izvještavanja i monitoringa), već prije svega od spremnosti i sposobnosti države da podrži ovakve procese.

Kvalitet usluga se ne može ostvariti ako ne postoji zajedničko razumijevanje o tome šta su standardi, zašto su važni i kako se primjenjuju u praksi. Međutim, organizacije civilnog društva nijesu u dovoljnoj mjeri uključene u kreiranju socijalne politike, posebno u akreditaciji socijalnih programa, stručnog usavršavanja, standardizacije i licenciranja socijalnih usluga, zbog čega rezultati ovih procesa izazivaju visok stepen nezadovoljstva među OCD pružaocima usluga. Crnogorske OCD su uvjerene da ne mogu da izađu u susret zahtjevima budućeg procesa licenciranja bez dodatne podrške.

Tekući proces standardizacije, niz nejsnoća vezanih za izrađene pravilnike, kao i potpuno nejasan sistem utvrđivanja cijena usluga, dodatno doprinosi nesigurnosti, ali i nepovjerenju organizacija civilnog društva prema "iskrenim" namjerama vlade da stvori zaista reformisanu socijalnu zaštitu. Istovremeno među OCD postoje dileme da li i u kojoj mjeri će licenciranje ograničiti aktivnosti ionako malobrojnih organizacija prisutnih u sektoru socijalne zaštite.

Podugovaranje za pružene usluge kao dominantan izvor finansiranja dovodi organizacije civilnog društva u poziciju da se nadmeću na tržištu, ulazeći u konkurenciju sa profitnim firmama, što smanjuje prostor za njihovu fleksibilnost, koja je važna odlika funkcionisanja nevladinog sektora. Ima i shvatanja da se ova promena odražava i na smanjenje autonomije OCD, kao i na njihovu efikasnost u ispunjavaju drugih funkcija, kao što je zastupanje interesa najugroženijih grupa (Young, 2000, s.160).

18

Posebno zabrinjava status malih lokalnih organizacija koje lako mogu doći u situaciju da zbog nedostatka sredstava neophodnih da obezbijede zakonom propisane standarde i licenciraju se i akredituju programe, ugase korisne i neophodne servise. Ova situacija bi ugozila svrhu reformisanja socijalne zaštite koja bi trebala biti okrenuta ka korisnicima, jer zahvaljujući većoj fleksibilnosti i autentičnoj neprofitnoj motivaciji, manje nevladine organizacije često uspijevaju da doprinesu poboljšanju položaja marginalizovanih grupa, pružajući usluge i onima do kojih ni državne institucije ne dopiru.

Da bi se obezbijedio neophodan kvalitet Vlada je donijela "Pravilnik o bližim uslovima i standardima za vršenje profesionalnih zanimanja u oblasti socijalne i dječje zaštite" sa listom profesionalnih zanimanja i potrebnim kvalifikacijama. Za prvih osam zanimanja potrebna je neka vrsta specijalističkog studija i profesionalne licence. Sa druge strane, predstavnici organizacija civilnog društva izrazili su zabrinutost da će ti predstojeći standardi za pružanje usluga socijalnog staranja biti nerazumno visoki da će se tražiti diploma u oblasti socijalnog rada čak i za osnovne uloge u pružanju usluga.31 Ovi zahtjevi će ugroziti funkcionisanje velikog broja usluga koji se obezbjeđuju upravo za višestruko diskriminisane grupe poput zavisnika od psihoaktivnih supstanci, LGBT populacije, seksualnih radnica, žena žrtava nasilja i sl.

Ono što dodatno predstavlja prepreku i usporava proces standardizacije usluga u OCD je to što se jedna organizacija ne može licencirati kao pružalac usluga ukoliko u njoj nisu angazovani licencirani stručni radnici koji su prošli akreditovane programe obuka. Imajući u vidu da mnogi neophodni programi obuka još uvijek nijesu akreditovani, jasno je da je standardizacija usluga mnogo duži

31 UNDP, Izvještaj o ocjeni kvaliteta službi socijalnog staranja podržanih kroz Projekat "Reforma sistema socijalnog i dječjeg staranja: jačanje socijalne inkluzije." Komponenta 2: Reforma socijalnog staranja, jul 2014. godine, http://bit.ly/1foQlP8

proces nego što se to naizgled čini. U prilog datoj tvrdnji ide činenca da je Zavod za socijalnu i dječju zaštitu tek u septembru.2017. god. raspisao prvi konkurs za akreditaciju programa obuke I to vezane za usluge starim licama, djeci I žrtvama nasilja u porodici.

Tom prilikom akreditovano je 6 programa obuke i to:

�� Osnovna obuka za rad u ustanovama za smeštaj odraslih i starih lica

�� Pomoć u kući, usluge gerontodomaćica

�� Osnovna obuka za zaštitu od nasilja u porodici i nasilja nad djecom

�� Program osnovne obuke stručnih radnika-ca, strućnih saradnika-ca i članova-ica multidisciplinarnih timova za zaštitu od nasilja u porodici i nasilja nad djecom

�� Osnovna obuka za rad sa djecom i mladim sa smetnjama u razvoju u Dnevnim centrima

�� Osnovna obuka za rad u dnevnim centrima za djecu i mlade sa smetnjama u razvoju

Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima savjetodavno – terapijskih i socijalno – edukativnih usluga propisuju da je pružalac savjetodavno-terapijskih i socijalno-edukativnih usluga dužan da obezbijedi odgovarajući prostor I podršku i osnaživanje korisnika. Međutim, imajući u vidu čitavi set specifičnih servisa u ovoju oblasti, nedostaju pravilnici koji bi dodatno definisali principe rada i neophodnu strukturu. Na primjer, u dijelu ovog pravilnika se objašnjava šta je pružalac usluge SOS telefona dužan da obezbijedi, ali ne i pravila rada i principe rada sa klijentima/cama po kojima je dužan da funkcioniše.

Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima usluga podrške za život u zajednici koji obuhvata: Uslugu dnevnog boravka; Pomoći u kući; Uslugu stanovanja uz podršku; Svratišta; Personalnu asistencij,


takođe propisuje da je pružalac usluge dužan obezbijediti sve neophodne materijalne uslove kao i uslove za razvoj potencijala korisnika i osnaživanje korisnika.

Istu situaciju imamo i kada su usluge smještaja u prihvatilištu-skloništu u pitanju. Standardi postavljeni u dijelu stambenih i materijalnih resursa su izuzetno visoki32. Trenutno ni Javna ustanova33 koju finansira vlada i lokalna uprava ne ispunjava ni minimum ovih standarda. Kada su organizacije civilnog društva u pitanju, od tri postojeća skoništa za žene i djecu žrtve nasilja jedino Sklonište koje vodi SOS telefon Nikšić može biti konkurentno na tržištu.

Na nivou ministarstva ne postoji savjetodavno tijelo, niti se za sada od strane ministarstva planiraju bilo kakve obuke namijenjene OCD, što u startu dovodi do neravnopravnog odnosa između pružalaca usluga iz OCD i pružalaca usluga iz državnog sektora koji dobijaju svu potrebnu logistiku u skladu sa svim zakonskim promjenama.

Uz sve navedene nejasnoće i bojazni, i potrebe za infrastrukturom (prostorije, adekvatna oprema, vozila, itd.) jasno je da standardizacija usluga ostaje da predstavlja veliki izazov za OCD.

5.5. Analiza potreba OCD u vezi uvođenja standarda u pružanju socijalnih usluga

U svrhu kvalitetnijeg sagledavanja stanja u okviru ove studije izvršena je analiza potreba organizacija civilnog društva. Fokus je dat na

32 Standardi propisuju da je pružalac usluge smještaja dužan da obezbijedi: odgovarajući stambeni prostor (sobe za korisnike sa kupatilom, dnevni boravak, prostor za ručavanje, prostor za organizovanje radno-okupacionih i drugih zajedničkih sadržaja, recepciju sa čekaonicom i toaletom, u skladu sa posebnim propisima); materijalne uslove; smještaj u skladu sa polom korisnika; ishranu i dostupnost zdravstvenih usluga; sigurno okruženje (obuhvata procedure o posjetama, nadzoru i sigurnosti); razvoj potencijala i osnaživanje korisnika u odnosu na sposobnost neposredne brige o sebi i učestvovanje u aktivnostima života u zajednici i individualčni rad sa korisnicima;

33 Centar za podršku djeci i porodici u Bijelom Polju

33 članice crnogorske IRIS Mreže koju čine organizacije istaknute na polju pružaoca socjalnih servisa. Analiza je pokazala da su ključne oblasti zabrinutosti OCD pružaoca socijalnih usluga nedostatak informacija o procesu licenciranja i akreditacije servisa, visoko postavljeni standardi i pravilnici čija sadržina nije prilagođena većini pružaoca usluga kao i neizvjesnost u vezi sistema finansiranja kako same akreditacije tako i rada servisa. Istovremeno, OCD ne posjeduju stručne reference za izradu potrebnih elaborata, ali ni informaciju u kojoj mjeri ovu vrstu ekspertske podrške mogu dobiti od strane nadležnih službi Ministarstva rada i socijalnog staranja. Organizacije civilnog drušva dodatno brine nova praksa osnivanja državnih servisa koje po prirodi stvari vode OCD, kako bi se izbjegla podrška lokalnim OCD, osnivanje OCD od strane zaposlenih u državnim socijalnim agencijama i sl.

Postoji još niz paktičih pitanja kao što su:

�� Trajanje samog procesa licenciranja i akreditacije? Koliko to košta?

�� Da li ministarstvo planira da OCD pružaocima socijalnih servisa obezbijedi neki vid mentorstva, obuka, finansijske podrške i sl. u procesu standardizacije usluga. ... ?

�� Da li je planirana standardizacija usluga koje pružaju volonteri (da li i oni dobijaju licence itd)?

�� Da li ministarstvo ima stručnjake koji bi mogli pružiti stručnu pomoc u procesu licenciranja (kako napisati program (elaborat) za licenciranje i sl.) ?

�� Da li postoji jasna politika finansiranja servisa koji uspješno prođu proces licenciranja i da li će postojati poseban fond u ovu svrhu ?

5.6. Finansiranje

Sredstva za obavljanje djelatnosti socijalne i dječje zaštite obezbjeđuju se u budžetu države i budžetima lokalnih samouprava,

20

kao i vršenjem djelatnosti pružalaca usluga. Ukoliko opštine nijesu u mogućnosti da obezbijede sredstva za navedene usluge, u njihovom finansiranju učestvovaće država. Naime, Zakonom je propisna mogućnost, a ne obaveza, lokalnih samouprava u pogledu finansiranja i obezbjeđivanja usluga. Ovo za posljedicu ima nedovoljno učešće lokalnih samouprava u razvoju socijalne i dječje zaštite u Crnoj Gori. U ovom kontekstu mora se istaći potreba za sistemskim unapređenjima u pogledu fiskalne decentralizacije, koja bi omogućila opštinama veća izdvajanja sredstava za usluge socijalne i dječje zaštite34.

Zanimljiva je dugogodišnja praksa Opština da odlukama o raspodjeli sredstava (rebalansom budžeta) utvrde/podijele skoro u prosjeku 40% manji iznos sredstva od iznosa koji je opredijeljen odlukama o budžetu. U ovoj praksi prednjače upravo najveće opštine sa istovremeno najvećim budžetima poput Glavnog grada Podgorica, Bara, Heceg Novog i td, dok manje opštine poput Andrijevice, Kolašina, Kotora, Mojkovca i td. odlukama o raspodjeli sredstava nevladinim organizacijama utvrđuju isti iznos sredstava za raspodjelu NVO koji je predviđen i odlukama o budžetu35.

Skoro da nije moguće utvrditi koliko novca lokalne samouprave izdvajaju za razvoj socijalnih usluga. Utvrđivanje ove stavke otežao je prvenstveno način klasifikacije troškova u odlukama o budžetu i završnim računima lokalnih samouprava.36

Ministarstvo rada i socijalnog staranja je u ovu svrhu za period 2016 godine izdvijlo 910.000 eura, a za period 2017 godine 1.200,00 eura. Ne postoji podatak kojoj OCD i u kom iznosu su dodijeljena sredstva iz ove budžetske linije jer je proces dodjele sredstava netranparentan, tj. ne postoji javni poziv na koji bi putem konkursa sredstva bila raspodijeljena. U


35 Analiza funkcionisanja lokalne samopuprave u Crnoj Gori / Ministarstvo unutrašnjih poslova 2012

36 Mapiranje usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori, Institut Alterntiva, Podgorica, 2013

kojoj mjeri će se ova sredstva upotrijebiti za podršku socijalnim uslugama koje pružaju OCD, svakako zavisi od nivoa razumijevanja cijelog procesa reformisanja socijalne zaštite, stepena razumijevanja značaja uključivanja OCD kao kredibilnih pružalaca usluga. U zamljama regiona ovakva vrsta fonda je prepoznata kao Fond za socijalne inovacije, i svakako predstavlja sistemsko rješenje za održivost usluga koje obezbjeđuju nevladine organizacije.

Priručnik o modelima pružanja usluga socijalne zaštite37 (čije izdanje na crnogorskom jeziku je objavila Kancelarija Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori, u okviru projekta „Reforma sistema socijalne i dječije zaštite – Unapređenje socijalne inkluzije“, koji je finansirala Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori) ističe da uspješno ugovaranje socijalnih usluga umnogome zavisi od procesa decentralizacije, što posebno podrazumijeva potrebu da se odgovarajući prihodi opredijele za ugovaranje socijalnih usluga kao i mandat za donošenje odluka o prihodima i rashodima na lokalnom nivou.”

Ko dobar primjer iz regiona može se istaci Slovenija, koja svoj razvoj politika socijalne inkluzije sprovodi i u skladu s Lisabonskom strategijom38. Metodologija koja se koristi u EU u sprovođenju principa socijalne inkluzije, a koja se primjenjuje u Sloveniji, poznata je pod nazivom Otvoreni metod koordinacije (OMC). Cilj OMC-a je dobro upravljanje, transparentnost i uključivanje svih aktera u planiranje, sprovođenje i monitoring realizovanih politika.39 Ministarstvo za rad, porodična i socijalna pitanja Slovenije se zalaže za što veće učešće nevladinih organizacija u programima socijalne zaštite. Finansiranje se obezbjeđuje iz državne

37 Priručnik o modelima pružanja usluga socijalne zaštite (UNDP, 2013) http://www.me.undp.org/content/dam/montenegro/docs/publications/si/SWR/Modeli%20pru%C5%BEanja%20usluga%20socijalne%20za%C5%A1tite.pdf?download

38 http://europa.eu/scadplus/ glossary/lisbon_strategy_en.htm

39 Slovenija jutri - http://www.slovenijajutri.gov.si


kase, i sa lokalnog nivoa. Od 1996. godine slovenačka vlada organizuje jednom godišnje konkurse za finansiranje NVO za pružanje usluga socijalne zaštite. Ministarstvo za rad, porodicu i socijalna pitanja od 1993. godine finansira projekte u oblasti socijalne zaštite i usluga socijalne zaštite. Takođe nacionalni program za socijalnu zaštitu je jedan od instrumenata kojim se ovakav pristup još više učvrstio, posebno što je finansiranje postalo stabilno za NVO počev od 1999. godine.

Kada je proces standardizacije usluga u pitanju od značaja je dati kratak osvrt na trenutno stanje u Srbiji, posebno imajući u vidu da se model reforme socijalne zaštite koji uključuje standardizaciju usluga socijalne zaštite, praktično iz ove zemlje prenio u Crnu Goru. Na žalost, u toj fazi se nije vodilo računa o iskustvima iz prakse pa je realno očekivati da i OCD iz Crne Gore u procesu standardizacije prolaze kroz slična iskustva.

Prepoznati izazovi i prepreke OCD u Srbiji su komplikovano pribavljanje dokumentacije za proces licenciranja koji prilično dugo traje, sa nejasnim zahtevima u pogledu dokumentacije. Troškovi procesa licenciranja su previsoki za mogućnosti kojima raspolažu OCD u Srbiji. Prosječno, troškovi iznose preko 1200 eura40. Kao posebne probleme izdvajaju (ne)saradnju jedinica lokalne samouprave i centara za socijalni rad sa OCD, neadekvatno i nedovoljno finansiranje usluga. Ističu da postoje dvostruki standardi u pogledu monitoringa rada i postavljenih zahtjeva prema državnim službama i nevladinim organizacijama koje pružaju socijalne usluge, te da su centri za socijalni rad u tom procesu favorizovani. Ženske organizacije u Srbiji naglašavaju primjere loše prakse, da se sredstva opredeljuju za rad tzv. SOS telefona pri CSR, iako u tim lokalnim zajednicama već više decenija ovu uslugu pružaju isključivo nevladine organizacije. Od strane nadležnih

40 P2P Konferencija “Usluge socijalne zaštite i organizacije civilnog društva kao pružaoci - EU standardi i domaće prakse” ; Subotica, 25-26.06.2015, Republika Srbija-Ministarstvo za rad , zapošljavanje, boračka i socijalna pitanjua, TACSO Srbija

organa je najavljeno da će svim nevladinim organizacijama, koje pružaju standardizovane usluge socijalne zaštite, biti zabranjen dalji rad ukoliko se ne licenciraju u predviđenom roku, što je za većinu dosadašnjih pružalaca predstavljao 22.5.2016. godine. Rok za podnošenje zahteva za licenciranje usluge SOS telefon ističe u novembru 2018. godine41.

Opis inovativnog i održivog primjera institucinalne podrške servisu OCD u Crnoj Gori

U cilju efikasnog, sveobuhvatnog prikaza dobre prakse u oblasti institucionalne podrške socjalnim servisima u Crnoj Gori, kao studiju slučaja prikazacemo primjer nacionalne SOS linije za pomoć žrtvama nasilja u porodici.

Opis servisa: Nacionalna SOS linija za pomoć žrtvama nasilja u porodici je jedan od najznačajnijih mehanizama koji žrtvi omogućava da pronađe pomoć i podršku. Nacionalna SOS linija za žrtve nasilja u porodici funkcioniše po centralizovanom sistemu, što u praksi znači da jedna organizacija vodi cjelokupan proces, tj. pokriva teritoriju cijele Crne Gore. Linija je urgentna, anonimna i dostupna 24h, 7 dana u sedmici. Pozovi i prijavi nasilje upućuju se na broj 080 111 111. Na SOS liniji za pomoć radi obučeno, kompetentno osoblje sa specijalizovanim znanjima iz oblasti rodno zasnovanog nasilja i ženskih ljudskih prava. Na liniji za pomoć angažovano je 9 osoba (koordinatorka, tri konsultantkinje, četiri volonterke i stručna saradnica psihološkinja).

Pozadina: Uspostavljanje Nacionalne SOS linije za žrtve nasilja u porodici kao specijalizovanog , 24 –vorosatnog servisa pomoći, obaveza je države Crne Gore koja je predviđena međunarodnim dokumentima i domaćim zakonodavstvom poput Plana aktivnosti za postizanje rodne

41 https://www.womenngo.org.rs/vesti/726-ministarstvo-najavilo-zabranu-rada-nelicenciranim-organizacijama-civilnog-drustva-pruzaocima-usluga-socijalne-zastite

22

ravnopravnosti 2008-2012 i 2013- 2017, Strategije zaštite od nasilja u porodici 2011-2015; Akcionog plana kroz poglavlje 23, Zakona o zaštiti od nasilja u porodici usvojenog 2010 god. I sl. Međutim, sve do stupanja na snagu Konvencije o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici 2014 godine, uspostavljanju ovog servisa se nije pridavao potrebni značaj.

Održivost: Nacionalna SOS linija za žrtve nasilja u porodici započela je sa radom 01. Sep 2015 god. Servisom Nacionalne SOS linije za žrtve nasilja u porodici koordinira NVO SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja Nikšić. Nacionalna SOS linija za žrtve nasilja u porodici je prvih 7 mjeseci finansirana od strane Ministarstva rada i socijalnog staranja kao pilot projekat. Nakon analize rada servisa42 Ministarstvo je dugoročno obezbijedilo nastavak finansijske podrške.

Treba istaći da je za uspostavljanje nacionalne SOS linije za pomoć žrtvama nasilja u porodici od posebnog značaja bila podrška Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori koja je kroz IPA 2010. finansirala projekat "Rodna ravnopravnost“ koji je sprovodio UNDP u Crnoj Gori u partnerstvu sa Ministarstvom za ljudska i manjinska prava, a koji je u okviru aktivnosti imao i uspostavljanje jedinstvene SOS linije. Zahvaljujući ovom projektu pojačana je komunikacija i lobiranje na nivou Ministarstvo rada i socijalnog staranja da preuzme obavezu uspostavljanja ovog servisa

42 Nacionalna SOS linija za žrtve nasilja u porodici je tokom perioda od prvih 12 mjeseci zaprimila 3464 poziva.


Podaci državnih i nevladinih organizaciija se slažu u jednom- da 80% socijalnih usluga u zajednici pružaju organizacije civilnog društva. Bez obzira što su najveći pružaoci socijalnih usluga u Crnoj Gori, nevladine organizacije rade na osnovu projekata, što ugrožava stabilnost pružanja usluga. Bez obzira što usluge socijalne zaštite utemeljene Zakonom o socijalnoj zaštiti43,, trebaju da u najvećem stepenu odgovore na potrebe korisnika, budu jednako dostupne svim korisnicima u sredinama u kojima žive, omoguće korisniku izbor usluga i pružalaca usluga (bilo da se radi o javnom, nevladinom ili privatnom sektoru), rijetki su primjeri institucionalne podrške servisima koje vode OCD.

Uključivanje organizacija civinog društva, u sferu pružanja usluga socijalne zaštite „pod okriljem države“, može značajno da doprinese uvođenju većeg broja različitih socijalnih programa, uz smanjenje troškova i poboljšanje kvaliteta usluga. Međutim, da bi nevladin sektor zauzeo svoje mjesto u sferi socijalne zaštite, potrebno je da budu zadovoljeni brojni preduslovi, koji se prje svega odnose na standardizaciju usluga.

Standardizacija socijalnih usluga je proces koji je neophodan kako bi se osigurao jednak kvalitet pružanja usluge od strane različitih pružalaca usluga. Međutim, mora se priznati da razvoj standarda usluga, nije nimalo jednostavan posao, ni za državne institucije koje imaju svu logistiku države. Standrdizacija usluga zahtijeva i potrebne mehanizme za održavanje i unaprjeđenje sistema kvaliteta i regulatorne mehanizme koji omogućavaju funkcionisanje takvog sistema. Te mehanizme čine; standardi usluga socijalne zaštite; licenciranje organizacija koje pružaju usluge

43 Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti, Službeni list Crne Gore broj 27/2013

socijalne zaštite; licenciranje stručnih radnika koji pružaju usluge; akreditacije programa obuke i programa pružanja usluga socijalne zaštite.

Ključne oblasti zabrinutosti OCD pružaoca socijalnih usluga su visoko postavljeni standardi i pravilnici čija sadržina nije prilagođena većini pružaoca usluga, neizvjesnost u vezi sistema finansiranja kako same akreditacije tako i rada servisa, nedostatak podrške države (stručne i finansijske) kod izrade potrebnih elaborata, nelojalna konkurencija, otpor koji se javlja u državnim agencijama koje pružaju slične usluge i koje se protive uvođenju konkurencije, nova praksa osnivanja državnih servisa koje po prirodi stvari vode OCD, kako bi se izbjegla podrška lokalnim OCD, osnivanje OCD od strane zaposlenih u državnim socijalnim agencijama i sl. Ozbiljan predmet zabrinutosti je i ispunjavanje standarda u dijelu ljudskih i tehničkih resursa, što neminovno dovodi do pitanja: U kojoj mjeri će država koja uvodi standarde učesvovati u postizanju tih standarda.

6. ZAKLJUČCI

24

�� Proširiti opseg učesnika u debati o kvalitetu socijalnih usluga na javna tijela od intersa, pružaoce usluga, socijalne partnere, korisnike i druge aktere posebno iz civilnog sektora koji predstavljaju i zastupaju interese korisnika i pružaoca socijalnih usluga.

�� Povećati učešće organizacija civilnog društva, nevladinih organizacija, privrednih društava, preduzetnika i fizičkih lica u pružanju usluga socijalne i dječje zaštite na održiv način44.

�� Državni organi da prenesu odgovornost za usluge na opštinski nivo i stvore odgovarajući okvir za finansiranje usluga OCD.

�� Lokalne uprave da uspostave sistem finansiranja socijalnih servisa na lokalnom nivou (na primjer, kroz porez na nepokretnosti, lokalne takse, naknade i opštinska zaduženja).

�� Povećati praksu podugovaranja pružanja socijalnih usluga (outsourcing) različitim akterima.

�� Obezbijediti veću uključenost OCD pružaoca socijalnih servisa u procesu planiranja i određivanja prioritetnih socijanih usluga na nacionalnom i lokalnom nivou.

�� Izraditi analizu servisa za posebno ranjiive grupe koje ne prepoznaje zakonodavni okvir i uspostaviti sistem njihovog finansiranja.

�� Raditi na razvoju sektora „bijelih poslova“ (white-jobs), tj učešća i vrednovanja


volontera koji na različite načine doprinose pružanju visokokvalitetnih socijalnih usluga

�� Godišnja sredstva koja država izdvaja za socijalne servise dodjeljivatii transparentno kroz javne konkurse.

�� Obezbijediti podršku lokalne i nacionalne vlade u postizanju strukturnih standarda (lokacija, prostor, oprema);

�� Raditi na prilagođavanju sistema licenciranja tako da uslovi za OCD budu podržavajući, a da pritom ne čine ustupke u smislu snižavanja standarda kvaliteta usluge.

�� Formirati fond za socijalnu inkluziju na nivou ministartsva

�� Obezbijediti razmjenu iskustava sa zemljama koje već imaju praksu licenciranja i akreditacije za pružaoce usluga iz OCD;

7. PREPORUKE

Pružaoci socijalnih usluga trećeg sektora predstavljaju vrijednost

za sektor socijalne zaštite, jer oni izražavaju kapacitete građanstva te doprinose socijalnom uključivanju i

socijalnoj koheziji zajednice.

„Dobrovoljni evropski okvir za kvalitet socijalnih usluga“ - Citat

Documents

PREDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE USLOVA ...sospodgorica.me/wp-content/uploads/2018/05/SOS-Predlog-prakticni… · Evropska socijalna povelja (1961)6 kreirana je kao komplementaran