1. Vizantijska umetnost u doba Justinijana (527-565)- osnovne karakteristike. Umetnost u službi pobožnosti, u korist vere, ali i političke moći. Za vreme Justinijanove vladavine Carigrad postaje umetnicka prestonica. Njegovu eru nayivali su zlatnim dobom. Za vreme Justinijana Ravena je bila glavno uporiste Vizantijske vlasti u Italiji.Ponavljanje uzora- uobičajena arhitektura i utvrđeni ikonografski programi. Uticaj liturgije na arhitekturu i slikarstvo. Arhitektura- prenošenje krstionica i moštiju pod krov crkve. Skromne razmere građevina. Centralni plan kultnih građevina. Odnos proctor- služba( niska pregrada između oltara I naosa.) San Vitale u Raveni--najznamenitija crkva tog vremena.Crkva je dobro osvetljena, osmougaone osnove sa kupolom. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni. Sv. Sofija u Carigradu- Crkvu je podigao car Justinijan. Velikih je dimenzija , a spolja crkva ima piramidalnu siluetu. Crkve većinom plana upisanog krsta sa kupolom. građene kamenom, opekom ili alternacijom kamena i opeke. Najvažnija umetnička središta- Carigrad, Solun, Mistra. Slikarstvo Neprestani uticaj antike- renesanse, kao i grčko-rimskih portreta. Slika u službi vere i pobožnosti.Slike su rasprostranjenije od radova u slonovači I drugih skulptura. San Vitale je ukrašena mozaicima U konceptu programa mozaika iskazano je jedinstvo političke i duhovne vlasti. Na mozaicima se mogu zapaziti, dematerijalizacija i idealizacija i likovi sa karakterističnim krupnim očima, malim usnama i izduženim uzanim nosom, Ikona je slika Hristove licnosti se poštuje i odaje joj se čast, a sama njena materija se ne obožava.Smatrane su portretima.Minijature- Minijature u rukopisima, čuvanje antičkih tradicija i promene u estetikim tokovima. Paganske sadržine. Zidno slikarstvo- Slikari tonskom obradom volumena i naglašenom konturom stvaraju plastičnu čvrstinu oblika, naglašavaju dramu i ekspresiju.Linija postaje osnovni element u obradi figura.Od skulpturalnih predmeta u Vizantiji su poznati Svadbeni kovčežić,tanjir na kome su prikazani Venra i Adonis,kao i tanjir Silen i menada, po uzoru na antiku.

2. Vizantijska arhitektura u doba Justinijana Umetnost u službi pobožnosti, u korist vere, i političke moći. Ponavljanje uzora- uobičajena arhitektura i utvrđeni ikonografski programi. Najbogatija grupa spomenika prvog zlatnog doba očuvana je u Raveni. Najvažnija umetnička središta- Carigrad, Solun, Mistra. Centralni plan kultnih građevina sa kupolom od VI veka -prenošenje krstionica i moštiju pod krov crkve. Skromne razmere građevina.Uticaj liturgije i ritualnih radnji na uobličavanje osnovnih delova i celine hrama, niska pregrada između oltara i naosa. U manastirskim crkvama ne postoji odvajanje delova za monahe i za svetovnjake. San Vitale u Raveni-najznamenitija crkva tog vremena. Crkva je dobro osvetljena, osmougaone osnove sa kupolom. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni. Crkva je ukrašena mozaicima na kojima su prikazani Hristos, simbolične scene, anđeli..U konceptu mozaika iskazano je jedinstvo političke i duhovne vlasti.Sv. Sofija u Carigradu- podigao car Justinijan. Zidovi imaju brojne velike otvore koji osvetljavaju unutrašnji prostor.Spolja crkva ima piramidalnu siluetu. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni ornamentalnim detaljima. Kupola počiva na četiri luka, a zidovi ispod luka nemaju konstruktivnu funkciju. Prelaz od kvadrata do kružnog oboda kupole izveden je pomoću, pandantifa, takvo rešenje omogućuje građenje viših, svetlijih kupola.Crkve većinom plana upisanog krsta sa kupolom. građene kamenom, opekom ili alternacijom kamena i opeke. Polet umetnosti posle 1261.-tradicionalna rešenja u arhitekturi, Carigrad-uobičajeni način zidanja kamenom i opekom.U viz. arh. Više nije stvorena nijedna građevina koja bi se merila sa sv. Sofijom. Crkve drugog zlatnog doba su bile skromnih razmera i njihova najčešća osnova je grčki krst, a gl. Karakteristika je kupola na kvadratnoj osnovi. Najveća i najraskošnija crkva drugog zlatnog doba je Sv. Marko u Veneciji.

3. San Vitale u Raveni- arhitektura i mozaici Najznamenitija crkva tog vremena. Crkva je dobro osvetljena, osmougaone osnove sa kupolom. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni. Crkva je ukrašena mozaicima na kojima su prikazani Hristos, simbolične scene, anđeli, svetitelji, starozavetni proroci, starozavetne scene.U konceptu mozaika iskazano je jedinstvo političke i duhovne vlasti. Na mozaicima se mogu zapaziti novi estetski stavovi, dematerijalizacija i idealizacija i likovi sa karakterističnim krupnim očima, malim usnama i izduženim uzanim nosom. Ispod prozorskog zida, zid gl. Broda pretvorio se u niz polukružnih niša. Bočni brod dobio je sprat. Nova tehnika konstrukcije svoda-svetlost u unutrašnjosti. U crkvi se nalaze dva čuvena mozaika sa obe strane oltara. Na jednom je carica Teodora okružena damama, a na drugom car Justinijan i episkop Maksimilijan okruženi senatorima. Tim mozaicima počinje vizantijski stil u slikarstvu. Karakteristične su visoke, izdužene figure, frontalno postavljene sa krupnim očima, bez nagoveštaja pokreta. I lica i tela su uobličena prema idealnom tipu. Raskošna odeća. Unutrašnji prostor crkve,isto kao i mozaici poseduje vitkost koja stremi u vis.

4.Sv. Sofija u Carigradu- arhitekturaCrkvu je podigao car Justinijan. Remek delo arhitekture.Velikih je dimenzija. Osnova je u obliku dva kvadrata, manji središnji pokriven kupolom upisan je u veći. Glavni brod je postao jedan veliki oval.Zidovi imaju brojne velike otvore koji osvetljavaju unutrašnji prostor. Svetlost igra glavnu ulogu, dok mozaici svetlucanjem znatno dopunjavaju iluziju nestvarnosti. Spolja crkva ima piramidalnu siluetu. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni ornamentalnim detaljima. Spolja crkva ima piramidalnu siluetu, dok u unutrašnjosti ne postoji osećaj težine zidova. Stubovi, kapiteli i crkveni mobilijar bogato su ukrašeni ornamentalnim detaljima izvedenih iz klasične arhitekture i prilagođenim novoj estetici. Kupola počiva na 4 luka, tako da zidovi nemaju konstr. funkciju. Prelaz od kvadrata do kružnog oboda izvedeno je pomoću pandantifa-to omogućuje građenje viših i svetlijih kupola.Posle turskog osvajanja postala je dzamija, ali osim što su joj dodata 4 minareta, njena arh. je ostala nepromenjena. U viz. vrh. Nije stvorena više nijedna građevina poput Sv. Sofije, kasnije su građene crkve skromnijih dimenzija.

5. Mozaici u doba Justinijana (527-565) U konceptu programa mozaika iskazano je jedinstvo političke i duhovne vlasti. Na mozaicima se mogu zapaziti novi estetski stavovi, dematerijalizacija i idealizacija i likovi sa karakterističnim krupnim očima, malim usnama i izduženim uzanim nosom. Figure su nekada oblikovane prema paganskim uzorima.. Na krovnim vencima, kapitelima je odbačena naturalistička obrada radi apstraktnog. Poznati mozaici su u Raveni- Mauzolej Gale Placidije, mozaik je u centralnom svodu. Zatim Crkva San Apolinare Nuovo i San Apolinare in Classe u Raveni. Isto tako crkva Sv. Sofija je ukrašena mozaicima i oni svojim svetlucanjem stvaraju iluziju nestvarnog. U Velikoj carskoj palati se nalazi posni mozaikCrkva San Vitale u Raveni je ukrašena mozaicima na kojima su prikazani Hristos, simbolične scene, anđeli, svetitelji, starozavetni proroci, starozavetne scene..Dva mozaika u San Vitale predstavljaju početak vizant. slikarstva koji se nalaze sa obe strane oltara. Na jednom je carica Teodora okružena damama, a na drugom car Justinijan i episkop Maksimilijan okruženi senatorima. Tim mozaicima počinje vizantijski stil u slikarstvu. Karakteristične su visoke, izdužene figure, frontalno postavljene sa krupnim očima, bez nagoveštaja pokreta. I lica i tela su uobličena prema idealnom tipu. Raskošna odeća.

6.Slikarstvo u doba Justinijana (527-565)- mozaici, ikone, minijature Neprestani uticaj antike- renesanse (Makedonaca, Komnina, Paleologa).Ponavljanje uzora- utvrđeni ikonografski obrasci. Slika u službi vere i pobožnosti.Uticaj liturgije i ritualnih radnji na uobličavanje ukrasa u crkvi. Slike su rasprostranjenije od radova u slonovači i drugih skulptura. Vide se uticaji grčko-rimskih portreta. U konceptu programa mozaika iskazano je jedinstvo političke i duhovne vlasti. Na mozaicima se

mogu zapaziti novi estetski stavovi, dematerijalizacija i idealizacija i likovi sa karakterističnim krupnim očima, malim usnama i izduženim uzanim nosom. Minijature su bile paganske sadržine. Neke minijature su- Purpurni carski rukopisi, Rosansko jevanđelje, Kotonova biblija Protivnici ikona su smatrali da je ikona idolopoklonstvo.Hristos ima jednu ličnost a dve prirode- božansku i ljudsku.Ikona je slika Hristove licnosti se poštuje i odaje joj se čast, a sama njena materija se ne obožava. Ikone su se morale posčinjavati etičkim pravilima. Razvoj viz. Slikarstva posle Justinijana bio je prekinut ikonoboračkim raspravama.Carskim ediktom 726, zabranjene su religiozne slike. Najdragocenije viz. Ikone jesu minijaturni mozaici rađeni na drvenim pločicama, a ne slike. Kod zidnog slikarstva slikari tonskom obradom volumena i naglašenom konturom stvaraju plastičnu čvrstinu oblika, naglašavaju dramu i ekspresiju, ponekad izobličavaju likove.

7. Ikonoborska kriza Doba ikonoborstva trajalo je tokom decenija vladavine careva iz dinastija koje su poreklom bile sa istoka. Carskim ediktom 726. izdat je prvi zakon protiv ikona, kojim su zabranjene religiozne slike. Usledilo je uništavanje slika u Carstvu Čitava oblast prikazivanja svetih likova bila je zabranjena, ali profano slikarstvo je bilo dozvoljeno. Protivnici ikona su smatrali da je ikona idolopoklonstvo.Hristos ima jednu ličnost a dve prirode- božansku i ljudsku.Ikona je slika Hristove ličnosti se poštuje i odaje joj se čast, a sama njena materija se ne obožava. Ikone su se morale posčinjavati etičkim pravilima. ikonoborstvo koje je potrajalo sve do 843. kada je carica Teodora obnovila upotrebu i kult ikona. Teodor Studit je tvrdio da su ikone neophodne mora predstavljati i poštovati na ikonama. Ikone su se morale posčinjavati etičkim pravilima i utvrđenim uzorcima koji se stalno ponavljaju. Bogorodica na prestolu je delo ove vrste. Za veme ikonoboračkih rasprava, gl. argument u korist svetih slika bilo je tvrđenje da je sam Hrist dozvolio sv. Luki da naslika njegov portret. Te prve svete slike su bile uzor za kasnije slikane portrete. Takve slike, ikone su se razvile u ranohriščanskom periodu na drvenim pločama. Najvažnija je Bogorodica iz crkve Sta Francesca Romana u Rimu- fina gradacija senki i svetlosti.. Sami oblici odražavaju ideal ljudske lepote. Najdragocenije viz. ikone jesu minijaturni mozaici rađeni na drvenim pločicama, a ne slike.

8. Minijature srednjevizantijskog doba (vreme Makedonaca, Kominina i Anđela)Minijature u rukopisima, čuvanje antičkih tradicija i promene u estetikim tokovima.Čini se da je ikonoborstvo dovelo do obnavljanja interesovanja za svetovnu umetnost. Pojava poznih klasičnih motiva u umetnosti drugog zlatnog doba, kao u prizoru sa Davidom iz Pariskog psaltira, iluminiran verovatno oko 900 godine.1. Pariski psaltir (Xvek)- David svira liru, Melodija(Žena kraj Davida), Odjek (muška figura, personifikacija Vitlajemske gore)- alegorične figure koje nemaju veze sa Biblijom. Pejzaž,koji podseća na pompejske zidne slike, figure vode poreklo od klasičnih modela. 2. Svitak Isusa Navina-ilustracije svitka su rasporedjene u jednom nizu. rukopis rađen lakim crtežom, nadahnut carskim trijumfalnim stubovima.3. Menolog Vasilija II- Čudo u Honi, upisana su imena slikara. Minijature različitih izvođača malo se razlikuju jedne od drugih.4. Slova Jovana Zlatoustog- delikatonost, prisnost, akcenat na humanizmu, nema hijerarhijskog pristpa. klasični uzor i graficizam i živ kolorit pod uticajem emalja.5. Psaltir- obnavljanje antičkih tradicija (renesansna Komnina).Najlepša dela drugog zlatnog doba odlikuju se klasicizmom.

9.Arhitektura srednjegvizantijskog doba (vreme Makedonaca, Komnina i Anđela). Karakteristike- skromne dimenzije, manastirski duh, osnova grčki krst, kupola na kvadratnoj osnovi koja počivana valjkastom tamburu sa visokim prozorima, alternacija kamena i opeke. Nema određenog osnovnog tipa za izgradnju, ali je svaki imao jednu srednju prostoriju sa kupolom, male dimenzije, složenost oblika, i suptilnost, nestaje jednostavnost, povećavanje lukova na prozorima, unutrašnji zidovi ispunjeni radovima u kamenu. Nova crkva Vasilija I nije sačuvana, Carigrad IX vek. Severna crkva manastira Konstantina Lipsa- Bogorodičina crkva najstarija sačuvana, Carigrad X vek. Mirelon- Spratna crkva uz palatu, Carigrad X vek. Velika Lavra- Sveta Gora Xvek-polukružne pevnice za smeštaj horova, monaha čine trikonhosni plan. Crkva Hosios Luke (Fokidi, X vek). Nea Moni, Hios- kupola na osam trompi. Manastirska crkva u Dafni (XI vek)- zidanje kamenom i opekom. Manastir Pantokrator (Carigrad, XII vek) Dinastički manastir Komnina, grobna crkva.

10. Mozaici srednjegvizantijskog doba (vreme Makedonaca, Komnina i Anđela). Crkva sveta Sofija (Carigrad, XI i XII vek) karateristike: Mozaici su narativnog karaktera, religioznog sadržaja. Mozaici koji su radjeni su: Hrist- radjen u novom stilu, koji je povezan sa renesansom paleologa, car Lav VI mudri na kolenima pred Hristom. Car Konstantin predaje Bogorodici na prestolu model grada, a Justinijan model crkve. Hrist izmedju cara Konstantina Monomaha i carice Zoje. Crkva Nea Moni (Hios, XI vek) karakeristike- scene su jednostavne, svedene na neophodne učesnike, zlatna pozadina, figure vitke sa spuštenim ramenima, lica izdužena, oči prodorne. Poznat mozaik Silazak u Ad, prisutan je individualni karakter likova. Pojava poznih klasičnih motiva u umetnosti drugog zlatnog doba. Dela koja se odlikuju klasicizmom su i najlepša. Među njima je i Raspeće, mozaik iz manastirske crkve u Dafni.Tu se ne vidi težnja ka realističkom okviru, ali je kompozicija puna ravnoteže i jasnoće. Možda je najveće ostvarenje drugog zlatnog doba bilo unošenje crte samilosti u crkvenu umetnost. Isto tako mozaik kupole u Dafni potiče iz ove tradicije.

11. Hosios Luka u Fokidi-arhitektura i mozaici- Karakteristike kasnije vizantijske arhitekture: tendencija ka gizdavoj spoljašnosti i sklonost ka vertikalno izduženim proporcijama. Ovde viskoki, uski, prostrani odeljci stvaraju utisak prenatrpanosti. Velika crkva ukrašena je mozaicima verovatno početkom XI veka. Niži delovi zidova oplaćeni su mermerom i mozaici se nalaze u višim zonama. U oltaru u oltarskoj apsidi je Bogorodica sa malim Hristom u konhi (u crkvama tog doba još nema Pričešća apostola i Službe arhijereja), u slepoj kaloti pred apsidom je Silazak svetog Duha, a u bočnim delovima uobičajeni svetitelji i starozavetni prizori. Mozaici u kupoli su uništeni. U trompama su početni događaji Velikih praznika. U bočnim delovima naosa nalaze se brojne predstave različitih svetitelja među kojima su i lokalni sv. monasi i osnivač ovog manastira blaženi Luka. U priprati su prikazani brojni svetitelji i nekoliko scena Velikih praznika i Pranje nogu i Neverovanje Tomino.Kompozicije su svedene na neophodne učesnike i postavljene na zlatnu pozadinu, oblici jednostavni, razmere pomalo zdepaste, pokreti svedeni, a poreklo tvoraca ovih mozaika nije poznato.

12. Dafni-arhitektura I mozaici. Crkva je ukrašena oko 1100.Mozaici su u mnogim delovima prilično postradali, a ono što je preostalo upućuje na program srodan onima u Hosios Luki i na Hiosu, kao i na proširenje ciklusa scena.U oltaru u apsidi je Bogorodica sa malim Hristom okružena anđelima (kao u Hosio Luki), a u bočnim prostorima uobičajeni svetitelji.U kupoli su uobičajene predstave.U naosu trompe i gornje delove zidova zauzimaju scene Velikih praznika dopunjene prizorima iz Bogorodičinog života (Rođenje Bogorodice, Poklonjenje mudraca) i Hristovih javljanja

posle vaskrsenja (Neverovanje Tomino).U nižim delovima zidova i u bočnim prostorima prikazani su različiti svetitelji.U priprati su scene ciklusa života Bogorodice (zaštitnice hrama) u južnom i Stradanja u severnom delu.Kompozicije su skladne, figure finih silueta i pokreta, oblikovane sa osećajem za punoću oblika koje upućuje na antička nadahnuća. Podkupolni prostor uočljiv je i kod crkve u Dafni gde je očuvana slikarska dekoracija kupole, bolje nego u Hosios Luki. U središnjem delu kupole nalazi se slika Hrista Pantokratora izrađena u mozaiku na zlatnoj pozadini sa manjim figurama 16-orice proroka postavljenih izmedju prozora. U uglovima vidimo 4 prizora Blagovesti, rodjenje, krštenje I preobraženje. Čitav ciklus je u skaldu sa geometrijskim odnosom slika, sličan strogi red vlada I u unutrašnjosti. Pojava poznih klasičnih motiva u umetnosti drugog zlatnog doba. Dela koja se odlikuju klasicizmom su i najlepša. Među njima je i Raspeće, mozaik iz manastirske crkve u Dafni.Tu se ne vidi težnja ka realističkom okviru, ali je kompozicija puna ravnoteže i jasnoće. Možda je najveće ostvarenje drugog zlatnog doba bilo unošenje crte samilosti u crkvenu umetnost. Isto tako mozaik kupole u Dafni potiče iz ove tradicije.

13. Monumentalno slikarstvo srednjevizantijskog doba-mozaici I freske. Slikarstvo obuhvata dva perioda rani klasični period (do Xveka) antički uzori, svetlost ima realni karakter, bočna senka, prostor je dublji, figura pokretnija. Drugi-kasni klasični period (kraj X veka)- tanja figura, naglašen asketski izgled, prostor plići, gest smireniji, oblik svedeniji, plitak prostor, pejzaž se javlja, prefinjenija stilizacija. Vrhunac slikarstva u doba Komnina- scene svedene na neophodne, figure oslobodjene težine, linija osnovni element u obradi figure, deformacija I stilizacija likova zbog expresije. 1. Crkva Hosios Luka- U kripti 11 jevanđeoskih scena, kod ulaza osvećeni Luka i Hristos koji blagosilja monahe. 2. Crkva Sv. Sofija- najranija predstava pričešća apostola, tonska obrada volumena, naglašena kontura, drama I expresija, izobličavanje likova, težnja ka asketizmu. 3. Crkva Sv. Pantelejmon u Nerezu- freska uz ikonostas, svedenost učesnika, figura oslobodjena težine, deformacija usled expresije. Jedna od najlepših figura u donjoj zoni naslikana u trolisnom okviru na plavoj pozadini, sa biljnim ornamentima i motivima u vizantijskom stilu. Pojava poznih klasičnih motiva u umetnosti drugog zlatnog doba. Dela koja se odlikuju klasicizmom su i najlepša. Među njima je i Raspeće, mozaik iz manastirske crkve u Dafni.Tu se ne vidi težnja ka realističkom okviru, ali je kompozicija puna ravnoteže i jasnoće. Možda je najveće ostvarenje drugog zlatnog doba bilo unošenje crte samilosti u crkvenu umetnost. Isto tako mozaik kupole u Dafni potiče iz ove tradicije.

14. Vizantijska arhitektura u doba Paleologa-osnovne karakteristike. Karakteristike- naglašen vertikalizam (povećanje dimenzija, veća primena stubova I stubaca), velika kupola iznad broda I četiri male iznad ugaonih kapela, krovovi kupola izdubljeni u vidu školjki koja podseća na gotiku. Tradicionalni obilici i uobičajeni način zidanja kamenom i opekom. Palata Konstantina Porfirgenita, Manastir Hora, Crkva Sveti Apostoli, Mitropolija Sv. Dimitrija, Crkva Sv. Bogorodice Afendiko, Crkva Svete Sofije, Crkva Bogoridica Pantanasa. Crkve drugog zlatnog doba su bile skromnijih razmera. Njihva najčešća osnova je grčki krst, a glavna karakteristika konstukcije je kupola na kvadratnoj osnovi. Najveća i najraskošnije ukrašena crkva drugog zlatnog doba je Sv. Marko u Veneciji, koja isto tako ima osnovu grčkog krsta upisanog u kvadratu.Za vreme drugog zlatnog doba viz. Arhit. Se proširila i u Rusiju, zajedno sa pravoslavnom verom. Ovde se javlja upotreba srveta kao građevinskog materijala, pa osnovni tip viz. Crkve doživljava preobražaj. Najčuvenije delo ove vrste je crkva Vasilija Blaženog.

15. Vizantijsko slikarstvo u doba Paleologa. Razvoj vizant. um. Je 1204. bio još jednom prekinut osvajanjem Carigrada, pa je preživevši i tu katastrofu vizant. slikarstvo poslednji put cvetalo u XIV veku, pod dinastijom Paleologa.Tu se uočava produbljivanje prostora i isticanje volumena. Narativnost, širok repertoar tema, uticaji antike.. Nove teme, umnožavanje motiva, opširni programi, raspričane scene, detalji iz života, naglašavanje treće dimenzije, klasicistički uzori, snaga izraza, likovi su ljudski i rečitiji, pronadjene nove forme spoja duhovnog i klasičnog. Zbog osiromašenja živopis je često zamenjivao mozaike, kao što je otkriveno u zidnoj dekoraciji nadgrobne kapele u Carigradu. Iz tog cilusa izvaja se slika Anastasiss ( grčki Vaskrsenje )-prikazuje događaj pred opšte vaskrsenje. Hristov silazak u ad- Spasitelj je pobedio Satanu i srušio vrata pakla. Crkve su ukrašavali zografi.

16. Hora u Carigradu Staru manastirsku crkvu obnovio je Teodor Metohit, dogradio joj pripratu, spoljnu pripatu i južni paraklis i dao da se naos i novoizgrađena zadanja ukrase mozaicima i freskama.Priprata se prostire širinom hrama i podeljena je na četiri prostora od kojih su krajnji natkriljeni kupolama, spoljna priprata zauzima širinu priprate i južnog paraklisa i ima šest brodova, a paraklis ima osnovu sažetog upisanog krsta sa kupolom nad srednjim travejem.Građene su alternacijom kamena i opeke.Naos, priprata i spoljna priprata ukrašeni su mozaicima, a paraklis freskama.U naosu su preostale samo predstave Uspenja Bogorodice, Hrista i Bogorodice.U priprati u kupolama su likovi Hrista i Bogorodice, u svodovima i višim delovima zidova opširni ciklus Bogorodičinog života, a nad ulazom u naos portret ktitora.U spoljnoj priprati su detaljni ciklusi Hristovog detinjstva i Čuda.U paraklisu, koji je imao grobnu namenu, u apsidi je Silazak u ad u konhi, u kupoli Bogorodica sa Hristom i niže starozavetne scene, a u traveju između apside i potkupolnog prostora Strašni sud.Mozaičari i slikari bili su sledbenici klasicizma Paleologa, njihove scene su narativne i ispunjene detaljima koji često potiču iz antičkog nasleđa, a figure skladne i odmerenih pokreta.

17. Sv.Apostoli u Solunu Crkva je podignuta od 1312. do 1315. trudom patrijarha Nifona, a ukrašena je mozaicima do 1325, dok je fresko ukras dobila zalaganjem igumana Pavla, prikazanog na portretu nad prolazom iz priprate u naos. Sastoji se od jezgra u obliku razvijenog upisanog krsta sa kupolom, postrojenja koje ga sa tri strane okružuje i na sva četiri ugla ima male kupole i priprate podeljene u pet prostora.Građena je kamenom i opekom. Mozaici se nalaze u naosu. U kupoli su uobičajene predstave, u svodovima i višim delovima zidova Veliki praznici i u donjoj zoni figure svetitelja Freske se nalaze u ophodnom delu i priprati. U malim kupolama su Bogorodica i razni vidovi Hrista, u južnom hodniku Loza Jesejeva i u severnom ciklus sv. Jovana, a u zapadnom delu ciklusi života Bogorodice i sv. Dimitrija .Mozaičari i kasniji slikari bili su sledbenici klasicizma Paleologa. prvi su stvarali skladne figure odmerenih pokreta, dok su drugi naglašavali ekspresiju.

18. Mistra u doba vojnih zapovednika-Mitropolija i Bogorodica AfendikoGrad u blizini Sparte na padinama TajgetaSedište vizantijskog vojnog zapovednika Prestonica Morejskog despotata.- despoti Kantakuzini - despoti Paleolozi

Potpuno raseljena 1831. Mitropolija, Sv. Dimitrije-Crkva je podignuta krajem XIII veka i oslikana krajem XIII ili početkom XIV veka. Crkva je trobrodna sa pripratom i sa spratnim galerijama i gornjom konstrukcijom koja ima oblik razvijenog upisanog krsta sa galerijom i sa kupolom i malim kupolama nad ugaonim delovima. Građena je alternacijom kamena i opeke u kloazone tehnici. Slikarstvo je očuvano u nižim delovima.U oltaru su uobičajene predstave i ispred njega scene Hristovih javljanja.U srednjem brodu su Veliki praznici, u višem delu južnog broda ciklusi sv. Kuzmana i Damjana, života Bogorodice i Čuda i severnog ciklusi sv. Dimitrija i Čuda.Niže u bočnim brodovima su poprsja svetitelja i u donjoj zoni mnogobrojne figure svetitelja.U priprati su u gornjem delu Strašni sud i u donjoj zoni Vaseljenski sabori. Slike su delo zografske radionice. Crkva Bogorodice Afendiko -Crkvu je oko 1310. podigao iguman Pahomije, a oslikana oko 1320.Ima trobrodnu osnovu i razvijeni upisani krst sa galerijama i pet kupola i na zapadu ima spratnu pripratu sa kupolom.Građena je kamenom i ređe opekom.U glavnoj kupoli slikarstvo je uništeno, dok su u ugaonim starozavetne ličnosti. U oltaru su uobičajene predstave,kao u Mitropoliji.U glavnom brodu su Veliki praznici, na zidovima galerija nad bočnim brodovima figure svetitelja, a u prizemnom delu u svodovima i gornjim zonama zidova svetitelji.U priprati su na spratu u kupoli Bogorodica okružena prorocima i svetitelji u donjoj zoni, a u prizemlju u svodovima i na zidovima Čuda.U jugozapadnom paraklisu su scene koje su većinom vezane za sv. Episkope. U severozapadnom paraklisu su brojni svetitelji, ktitorski portret i natpisi.Crkvu su takođe ukrasili zografi.

19. Mistra u doba despota- Sv.Sofija, Bogorodica Perivlepta I Bogorodica Pantanasa.Sv.Sofija- Pridvorna crkva podignuta i oslikana oko 1350..Ima osnovu razvijenog upisanog krsta sa kupolom i pripratom podeljenom na tri broda od kojih je srednji natkriljen kupolom i sa jugoistočnim i severoistočnim paraklisima zasvedenim kalotama. Građena je alternacijom kamena i opeke- kloazone tehnikom. Slikarstvo je sačuvano u neznatnim tragovima.U crkvi se nazire samo nekoliko predstava u oltaru. U južnom delu su Bogorodica u temenu i oko nje Nebeska liturgija, a na zidovima teme vezane za Bogorodicu. U severnom delu je Hristos okružen anđeoskim silama, a na zidovima teme vezane za smrt koje upućuju da je taj prostor služio za sahranjivanje. Crkvu su, koliko se može uočiti na osnovu malobrojnih ostataka fresaka, ukrasili zografi koji su bili sledbenici klasicizma renesanse Paleologa..Bogorodica Perivlepta-Ima osnovu u obliku razvijenog upisanog krsta sa kupolom. Građena je alternacijom kamena i opeke u kloazone tehnici.U oltaru se nalaze uobičajene scene uz koje su prikazane u bočnim delovima scene iz ciklusa koji teku u naosu i u proskomidiji Nebeska liturgija.U kupoli, pored uobičajenim tema, između proroka naslikana je i Bogorodica. U svodovima i višim delovima zidova su Veliki praznici i opširni ciklusi Stradanja i života Bogordice.U donjoj zoni su figure brojnih svetitelja i portret ktitora. Crkvu su ukrasili zografi, što se ogleda i u pažljivom načinu komponovanja scena ispunjenih detaljima u toploj bojenoj skali. Bogorodica Pantanasa-Ima osnovu koja sažima trobrodno i rešenje razvijenog upisanog krsta sa galerijama i sa pet kupola i ima na zapadu spratnu pripratu sa kupolom i zvonik na severozapadu.Isto je građena alternacijom kamena i opeke u kloazone tehnici i ima klesani i bojeni ukras. Crkvu su ukrasili sledbenici klasicizma renesanse Paleologa, a uzore su imali u slikama Perivlepte, ali ih nisu epigonski ponavljali, već su ih prilagođavali novoj estetici.

20.Raška arhitektura-osnovne karakteristike U arhitekturi preovladjuje zapadnjački način gradjenja. Zreli oblik raške arhitekture Bogorodičina crkva u Studenici, koju je Stefan Nemanja izgradio krajem XII veka kao glavnu crkvu studeničkog manastira I svoj mauzolej. To je jednobradna

I jednokupolna gradjevina sa tročlanom apsidom, ona ima niže pravougaone prostorije sa ulazima. Priprata nema zvonika. Spoljašnost cele građevine je od blokova belog glačanog mermera izuzev kupole koja je od kamena I opeke. Gradjevinama raške arhitekture pripadaju Žiča, Mileševa, Sv. Apostoli u Peći, Morača, Sopoćani, Arilje I Gradac, kao I Sv. Arhandjeli kod Prizrena I Dečani kod Peći. Fasade raških gradjevina su mirne I široke, oživljene su vertikalnim pilastrima sa frizovima slepih arkadica koje se javljaju ispod venaca. Javljaju se prozori sa jednim ili dva stubića-bifore ili trifore. Bočno od ulaza na portalima su stubovi koji se uvlače prema ulazu a iznad portala je polukružni timpan I arhivolte. Skulpturalna dekoracija na nekim spomenicima raške arhitekture je veoma bogata. Njome su ukrašeni portali, prozori, kapiteli stubova I konzole.

22. Đurđevi stupovi u Rasu u doba Velikog župana Stefana Nemanje Stupivši na velikožupanijski presto, Nemanja je iz zahvalnosti što se izbavio iz tamnice i zbog pobede, podigao crkvu svetog Djordja-Djurđeve stupove. Izgrađujući je iznad nove prestonice, graditelj je plan nove crkve moao prilagoditi skučenoj površini. Uzdužna osa je skraćena, oltarski deo položen na izidanu podlogu, apristup zapadnom portalu obezbeđen je svečanim stepeništem. Zapravo, to je plan Sv. Nikole Topličkog, podređen drgačijim uslovima, sa dodatim novim arhitektonskim elementima. Sa severne i južne strane potkupolnog prostora graditelj je otvorio ulaze a ispred njih je postavio zasvođene niske hodnike. Od spolja se vide dve četvrtaste kule i moćna kupola, spolja osmostrana a unutra u obliku elipse. Sa tamburom ukašenim stubićima. Đurđevi stupovi bili su oživljeni pilastrima, povezanim prislonjenim lukovima. U potkrovlju se nalazio friz arkadica a portali su bili razuđeni, profilisani. Spski vladar se obratio primorskim majstorima, najverovatnije Kotoranima, koji su vizantijski plan i kompoziciju prostora zamenili romaničkim oblicima. Vidljivo je da je par zvonika na pročelju pozajmljen sa Sv. Trifuna u Kotoru, mada su ovi u Rasu postavljeni u ravan fasade. Jedinstveni izgled kalote u Djurdjevim stupovima pouzdano je stigao u Srbiju iz Jadranske romanike. Graditelji Djurdjevih stupova su ostvarili nov tip raškog hrama, povezanošću romaničkih i vizantijskih graditeljskih tokova stvorili su primer za buduće graditeljstvo Stefana Nemanje i njegovih naslednika. Preko Đurđevih stupova aško graditeljstvo se ne samo osvežilo novinama oba istočnika nego je pokazalo i stvaralačke sposobnosti davši mu sopstveno obeležje.

23. Studenica, Bogorodičina crkva, Radosavljeva priprata-arhitektura I slikarstvo. Kao sinteza vizantijskog I zapadnoevropskog sava I umetnički vrhunac pojavila se Bogorodičina crkva u Studenici treća Nemanjina zadužbina. Veći deo posla obavili su graditelji sa zapada.Oni su po zahtevu ktitora zasnovali plan I prostorni sklop nove ckve oponašajući starije Nemanjine zadužbine. Studenica je jednobradna crkva sa tri traveja u kojoj je oltarski prostor trodelan, potkupolni gotovo kvadratan, a zapadni pravougaon. Preuzeti su još oblici kockastog postolja I kriškastog kubeta. Studenica je donela novinu na zapadnoj strani bila je podignuta pravougaona priprata odvojena od naosa zidom, a pokrivena poluobličastim svodom. Izidana je belim I sivkastim tesanicama mermera u čistom romaničkom duhu. Isecanjem I sitnim bušenjem bio je obrazovan niz medaljona sa životinjskim I ptičijim predstavama, a veći isečci bili su popunjeni raznobojnim staklom. Radosavljeva priprata- plastika crkve u Studenici najbolje je sačuvana na zapadnoj fasadi. Rados. Priprata je najupečatljivija jer je I zamišljena da bude najraskošnija. Središnje mesto zauzeo je romanički portal. Glavni ukras nalazi se sa unutašnje I spoljašnje strane lunete. Idejno središte predstavlja Bogorodica na prestolu sa hristom u krilu. Srednji deo timpanona ukrašen je lozicom , okvir prozora čini ornamentalna traka takodje sa lozicom u koju su upletene figure životinja I ptica, takodje simboličkog karaktera. Slikarstvo u Bogorodičinoj crkvi u Studenici predsatvlja granični

kamen od kojeg počinje razvitak novog monumentalnog stilskog izaza XIII veka. Proroci su se nalazili na najvišim delovima potkupolnog prostora, veliki praznici su bili ispod njih a pojedinačni svetitelji u najnižem delu. oLtar su krasili Bogorodica između dva andjela , scena Evaristije I poklonjenje otaca. Medju stojećim figurama posebno su istaknuti Sv. Nikola, Sv. Stefan, sv. Sava I Jovan preteča. Sasvim je izuzetna uloga slikane pozadine I natpisa u Studenici. Pozadina je izvedena zlatnim listićima I na površinama obojenim plavom bojom, natpisi su svečaniji zlatni ili sa velikim slovima. Primećujemo veličinu kompozicija I figura, mirnoću stava I uzdržanost pokreta , ozbijnost izraza, široke obrade I jednostavnost plastičnog izraza, plitka reljefnost figura, bojaja je nanesena u svojim jaistančanijim tonskim odnosima, kada je u pitanju obrada lica a u piriokim površ. Na draperijama. Zatamnjen kolorit celine.

24.Žiča u doba velikog župana i kralja Stefana Nemanjića. Vreme podizanja crkve nije puzdano utvrđeno a verovatno je započeto nakon završetka radovan na Studenici. Nakon krunisanja Stefana Prvovenčanog manastir Žiča postaje središte srpske ahriepiskopije. Crkva je kao celina građena u dva naurata, u kratkom vremenskom razmaku i s dve različite namere: Prvobitno je bila samo manastirksa crkva, a potom je postala katedrala prvog srpskog arhiepiskopa. Novine u odnosu na hramove u doba Stefana Nemanje pojavile su se na bočnim stranama hrama: nekadašnji vestibili su zatvoreni i pretvoreni u niski transept a uz pripratu su dodate kapele sa kupolicama. Kada se Sava vratio iz Nikeje sa titulom arhiepiskopa i kada je Žiča određena za njegovo sedište došlo je do izmena i dogradnji. Cela crkva je premalterisana i obojena u crveno. Ove novine na Žičkoj crkvi posledica su Savine želje da prenese uzor svete Gore u svoju otadžbinu. Kapele u Žiči su posvećene Sv.Stefanu i Sv. Savi Jerusalimskom. Sva je prilika da su graditelji bili iz raznih krajeva: Stariji deo izidan opekom, verovatno su podigli majstori iz vizantijskih radionica, mladji deo su svakako izgradili primorci jer je taj deo izgradjen kamenom, a kapela na kuli-zvoniku izvedena je na kotorski način. Sava je doveo slikare da mu ukrase crkvu po njegovoj želji. Slikar je u Žiči dosegao stilsku zrelost studeničkog majstora, možda jedino nešto dubljom senkom i po kojim belim naglaskom više istakao plastičnost figura. I Kod njega su preovladavale harmonije tamnih boja.

25. Mileševa-arhitektura i slikarstvo. Vladislav je podigao manastir Mileševu, čija je crkva kao i Žiča bila posvećena Hristovom Vaznesenju. Mileševa se planom i osnovom, prostornom zamišlju oslanjala na Žiču mada su graditelji sebi dopustili izvesna odstupanja. U pitanju je jednobrodna crkva sa polukružnom apsidom, dva traveja i pripratom. Ona nema oltarski travej. Na Mileševi je veoma uočljivo da majstori nisu bili vični radu na novom tipu raškog hrama:plan crkve je dosta nepravilan, s neobjašnjivim suženjem prema zapadnoj strani, a povezanost apside i potkupolnog prostora sasvim je proizvoljna. Mileševska spoljna priprata niska je i izdužena prostorija sa poluobličastim svodom, mističino osvetljena. Nešto kasnije izgradjene su dve bočne kapele koje je kralj posvetio sv. Djordju i Dimitriju. Grčki umetnici su u nepoznat im raški hram smestili uobičajeni program-morali su da poremete utvrdjen način izlaganja scena sleva na desno. Neke scene su zbog nedostatka oltarskog traveja morale da se premeste na druge površine. Odabrani trenutci iz života zemaljskog Hristovog, s naglaskom na velikim praznicima, stvarali su poseban ciklus koji je zauzimao gornje pojaseve crkve. Medju pojedinačnim figurama najistaknutijih svetitelja crkve ističe se figura Sv. Stefana koja je dvostruko većih dimenzija, a u naosu se nalazi portret ktitora. Umentnik Belog Andjela sa svetiteljima velikih, izrazitih očiju, raskošnih boja, snažno osvetljenih oblika i slikar uspenja bogorodice kod koga su senke i boja nanesene u najistačnijim harmonijama.

26. Domaća slikarska radionica druge četvrtine XIII veka (Ljeviška,Nikoljača, Morača) Zbog velikih uništenja i teških oštećenja srpskog slikarstva, teško se može obuhvatiti period iz druge četvrtine XIII veka,ali ipak se nalazi trougao delatonosti čak i jedne radionice domaćih živopisaca. Ona je negde u III deceniji učestvovala u ukrašavanju Bogorodice Ljeviške posle njene popravke i pretvaranja u srpski saborni hram prizrenskih episkopa. Tu su slikari, na početku svog tridesetogodišnjeg rada živopisali čitavu crkvu. Medjutim od svega su ostale samo 2 kompozicije-izlečenje slepog i svadba u kani, i slika Bogorodice Eleuse sa Hrisotm Hraniteljem na rukama.Sledeće delo slikara iz ove radionice bilo je namenjeno sudeničkom malom hramu Svetog Nikole. Od njegove celine ostalo je nekoliko figura u oltaru, zatim dve scene na zapadnom zidu- ulazak u Jerusalim i Mirosnice, kao i lik Jovana Preteče. Najzad, oni su živopisali i Moraču kneza Stefana.. I tu im je najveći deo nastradao jedino je očuvan deo sa Blagovestima, Deizisom i ciklusom scena iz života sv. Ilije. Njihovo um.sazrevanje imalo je postepen tok a stilski razvitak podlegao je zahtevima tog razdoblja: u Bogorodici Ljeviškoj osećaju se nedostaci u crtežu dok su oblici figura s jedva naznačenom plastičnošću. U Nikoljači se crtež oslobodio početničkih stega a likovi su se znatno popunili u volumenu. U morači su se obelodanile nalepše osobine njihovog rada: kompozicije su sa smelo postavljenimfigurama rečitih stavova, a oblikovanje potpuno u službi plastičnog izražavanja. Jedri i osvetljeni morački svetitelji, medju njima naročito sv. Ilija, odlučnog izraza, stamena tela i snažnih pokreta, oglašavaju početak razodoblja u kome se Srbija uspela na slikarske vrhunce.

27.Morača-arhitektura I slikarstvo Odjeci arhitekture Pećke crkve odmah su se osetili I u Morači. Ktitor Morače je knez Stefan. Ona je jednobrodna, s tri traveja I okruglom kupolom, tročlanim oltarskim prostorom bez bočnih apsida, pripratom s uzudžnim poluobličastim svodom I bočnom kapelom uz nju, posvećenom Sv. Stefanu, ktitorovom imenjaku. Svi bitni članovi plana I prostornog sklopa iz Žiče I Peći skladno su se stopili u Moračkoj crkvi. Žiča I Mileševa uticale su na njenu izuzetnu visinu. Jedino odstupanje u Morači sastojalo se u tome što nije dobila dve kapele uz pripratu kao ostali hramovi, već samo jednu. Zidana tesanicama sige, Morača odaje oblikom I zanatskom obradom bifora na apsidi I pročelju I izgledom dva portala klesarsko umeće Kotorsih majstora. Morački glavni portal, romaničkog je stila. Isklesani naivno, plitki reljefi na moračkom glavnom portalu spadaju u izuzetne primere. Majstori očigledno nisu bii dorasli zadatku ali su zato obinije radove na prozorima I portalima savladali s više klesarske veštine. Majstori iz radionice domaćih živopisaca takodje su učestvovali u živopisanju Morače. Jedino je ostao živopis sa ciklusom scena iz života Sv. Ilije. Jedri i osvetljeni morački svetitelji, medju njima naročito sv. Ilija, odlučnog izraza, stamena tela i snažnih pokreta, oglašavaju početak razodoblja u kome se Srbija uspela na slikarske vrhunce.

28.Pećka patrijaršija-Sv. Apostoli, arhitektura I slikarstvo Još za života arhiepiskopa Save, na žičkom vlastelinstvu počela je izgradnja hrama sv. Apostola u Peći, po značaju I uticaju drugi spomenik u raškom graditeljstvu. Zaslugom arhiepiskopa Arsenija završen je negde pred sredinu XIII veka, a izgleda da je prvobitna namrea bila da se izgradi zajednički mauzolej za srpske crkvene poglavare. Posle stradanja Žiče, Peć postaje novo sedište arhiepiskopije. Izgradjom je zapravo produžena jedna starija trobrodna crkva. Odrstranivši joj apside graditelji su dozidali prostore koji su bili u skladu sa programom raških crkava. Fasade su bila obojene crvenom bojom. Pošto su preuzeli ulogu nadgrobne crkve pećki Apostoli nisu imali potrebu za spoljašnjim narteksom. Ta činjenica I ročlani oltarski prostor doprinele su da se utvrdi neimarski plan raškog graditeljstva. Zahvaljujući Arseniju završen je živopis u crkvi Sv.Apostola u Peći. Gotovo potpuno sačuvana celina u oltaru.

Slikari su dubokim, zvučnim harmonijama boja, na tamnoj plavoj pozadini obradili figure trudeći se da tonske vrednosti svetlo-tamnog preovladavaju nad kolorističkim. Izražajnosti lica morali su se posebno posvetiti,jer je trebalo prikazati svetiteljevu unutrašnju lepotu.

29. Sopoćani-arhitektura I slikarstvo Ktitor Sopoćana je bio kralj Uroš I. Crkva se gotovo nije nimalo odaljila od žičkog plana bez spoljašnje priprate sa zvonikom. Ono što na prvi pogled odvaja Sopoćane id očuvanhih starijih spomenika to je trobrodni spoljašnji izgled. Stiče se utisak celovitosti. Fasade izidane sigom, obojene su krečno belo a kupola crveno žuto,kako bi ličile na studeničku crkvu. Primorci su isklesali prozore I portale u romaničkom duhu. Bočne kapele su posvećene Stefanu I Simeunu Nemanji. Posle je uz Sopoćansku crkvu dogradjena spoljašnja priprata sa zvonikom. Sopoćani su u celini na nov način uobličili programske ideje raške crkve. Kasnije je oslikan najsloženiji I ikonografski najraznovrsiji umetnički program u Sopoćanima. Ktitor je naumio da crkva bude mauzolej njegov I njegovih najbližih. Program dekoracije otkriva da je odlučio da u Sopoćane premesti episkopsko sedište- Da bi u raskoši nadmašio predhodnike poručio je da skoro čitavu unutrašnjost prekriju freske sa zlatnim listićima na pozadini I da se na njoj isrcta mreža kvadratića kako bi se činilo daje u pitanju mozaik. Žuta pozadina bez zlata I plava nalazile su se jedino u u sprednim prostorijama. Najznačajnija Sopoćanska slika Uspenje Bogorodice –broj figura je znatno umnožen a slika pretvorena u masovnu scenu dok visoka arhitektura u pozadini sa obe strane pružanjem svojih masa I inverznom perspektivom naglašava središnji dogadjaj. Ovde je prvi put slikana arhitekture dobila posebno mesto u strukturi slike. Razumno I strogo postavljena, celom širinom okrenuta prema verniku,kompozicija skoro da ga je kao učesnika uključila u dogadjaje iz hrišćanske prošlosti. Heroji su bile snažne ličnosti atletskog tela čvrstog karaktera, odmerenih stavova I pokreta.

30. Gradac-arhitektura I slikarstvo Zadužbina Kraljice Jelene je Gradac na Ibru. Crkvu je posvetila Bogorodici a u mnogim detaljima uzor joj je bila Studenica. Plan doduše više nalikuje žičkom uzoru ali je trodelni oltar s tri apside I zidanim ikonostasnom pregradom godovo prepisan sa Studenice. Niski transept,kupola je spoj eliptičnog oblika. Gradac je poseban I po gotičkoj stilskoj obradi-većina kamenih okvira na prozorima I vratima je sa šiljastim lukovima. Gradac je izidan tesanimca sige, premalterisan I okrečen u belo a naglasak je na krovnim pokrivačima izvedenim crvenim I zelenim pločama. Slikarstvo se oslanjalo na studeničku Bogorodičinu crkvu ali I Sopoćane. Iz Studenice je preuzed raspored scena iz ciklusa Velikih praznika kao I složena ikonografija. Gradac pokazuje osobinu da upotrebljavajući zlato na pozadini fresaka u glavnim prostorima crkve zaseni raskošju, a da plastičnošću figura deluje monumentalno. Gradački postupak sadrži više grafizma, pokreti figura su na mnogim mestima življi nekad I nespretniji, dok su lica dobila jače naglaske svetlosti. Počelo je da se gubi Sopoćansko osećanje za dostojanstvo I svečanost kako u kompoziciji tako I u postavljanju figura.

31.Đurđevi stupovi u Rasu, priprata i paraklis kralja Dragutina Jedan živopis u Djurdjevim stupovima ostvaren je zaslugom kralja Dragutina. Ulaznu kulu u manastir pretvorio je u malu kapelu a njenim živopisom opisao je svoje duševno stanje i državno-pravne odluke sabora. Potređen bolešću kralj je naredo da pored Hrista jedini naslikani budu sveti lekari kojima se obraćao za pomoć. U 4 polja svoda predstavljena su 4 srpska državna sabora. Na zidu ispod sabora naslikana je Sv. Trojica. Koliko je živopis u kapeli sav posvećen dinastičkim shatanjima i po tome izuzetan, toliko je drugi što ga je Dragutin namenio priprati uobičajen. Sačuvane su samo 4 scene iz ciklusa posvećenog patronu hrama i Sv Djordju. Grcki slikar je naslikao obe scene, izražavao se zgusnutije nego svoj predhodnik ali je ipah zadržao obeležja njegovih svetitelja: istovetan tip, čvrstina u oblikovanju, koloristička obrada i napeta draperija.

32.Arilje-arhitektura I slikarstvo Raška crkva posvećena Svetom Ahiliju u Arilju, katedrala moravičkih episkopa zadužbina je krlaja Dragitina. Arilje nije imalo bitne delove ranijih crkava zbog postepenog isključenja, iz liturgičkih razloga. Ostvaren je trobrodni izgled, ne postoje kapele, pilastri su deblji, gušće rasporedjeni I povezani lukovima, arkadica ima više. Cela crkva, zidana tesanicama od sige, bila je takodje bela a na kupoli I njenom postolju islikani su tesanici I opeke koji oponašaju vizantijski tip gradjenja. Grci su oslikali crkvu.U oltaru se nalaze evharističke scene, a u priprati slike koje govore o istinitoj veri. Veći broj slikara rado je za kralja Dragutina ali su tri prepoznatiljiva po izrazito ličnim delima. U njihove scene upleo se I Gradac sa svojim manje čvrstima kompozicionim ustrojstvom I s figurama neodmernih pokreta. Veća naglašenost odblesaka svetlosti na telima.

33.Srpsko-vizantijska arhitektura I promene u doba kralja Milutina U Srbiji se uočava razdoblje snažne umetničke živost kada se I u slikarstvu I u arhitekturi sasvim određeno shvatio stil obeležen prodorom vizantijskih oblika, oplemenjenih uticajem antike. Poslednji veliki vizantijski pokret duhovne obnove potekao je iz Carigrada. Ambicozne političke namere kralja Milutina potrudile su se I u gradnji zadužbina. Kralj se opredelio da uveća I ulepša manastir Hilandar. U zadužbinama kralja Milutina preovladjuje nov način zidanja opekom I tesanicama u naizmeničnim redovima. Većinom trobrodne I li petobrodne crkve sa jednom ili pet kupola. Plene šarenilom fasada oživljenim sa različitim keramičkim ukrasima. Usvojen je tip osnove upisanog krsta. Ikonografi su odbacili žitijine cikluse srpskih svetitelja. Ono što je karakteristično za sam izraz slikarstva jeste uvodjenje personifikacija I likovnih metafora. Dolazi do promene estetskih shvatanja koje se ogledaju najpre u smanjenju formata kompozicija, umnožavanju scena u koje su ukomponovani mnogobrojni učesnici. Prizori se zbivaju dublje u naznačenom prostoru, u kojem se kreću figure jasnih gestova I pokreta.

34. Obnove arhiepiskopija (doba Milutina) zapadni travej Sv. Apostola u Peći I Žiča Slikari su bili iz Soluna oni koji su radili na mnogim crkvama kralja Milutina. Astarpa je protomajstor živopisa Bogorodice Ljeviške. Jedan od drugih majstora je naslikao ciklus muka Hristovih u zapadnom traveju crkve sv. Apostola u Peći. Tim freskama se poklonio kralj Milutin došavši u Peć. Scene su ispunjene bogatom slikanom arhitekturom I brojnim učesnicima, ublaženi način modelovanja I valerski prelazi nagoveštavaju prhvatanje novih načela renesanse paleologa. Dvorski majstori kralja obnovili su I

živopis u Žiči po nalogu kralja. Vladara države I starešinu slikari su prikazali uz laičku I crkvenu vlastelu u kompoziciji Božićne stihire. Potpisi nisu očuvani. Stilske osobine fresaka,naročito snažno modelovanje figure. Slikarstvoje uništeno. U olataru su uobičajene predstave.

35.Crkva Bogorodice Ljeviške-arhitektura I slikarstvo Obnovio je kralj Milutin. Otkriva nove oblike u arhitekturi I slikarstvu a izvori im se mogu otkriti kako u savremenom tako I u komninskom vizantijskom stvaralaštvu. Kada je obnovljena crkva B. Ljeviške posvedočeni su presudni uticaji iz grčkih zemalja pa se novo ydanje dosta razlikuje od raških crkava. Ugradjena su 4 para novih stubaca, novi polustubičasti svodovi, snažna kupola. Viskok, galerijom otvoren zvonik. Bogorodica jeviška predstavlja složeni graditeljski poduhvat protomajstora Nikole koji je u Prizren mogao doći iz Grčkih krajeva. Ona nema konstruktivna rešenja tadašnjih solunskih petokupolnih crkava. U B. Ljevipkoj istakiče se portret kralja Milutina dotada nekorišćenim sredstvima u srpskoj umetnosti-na crvenoj pozadini. Predhodnik I naslednik na rpskom tronu prikayani su u punoj figuri, u svečanom, frontalnom stavu. Vladarska ideologija izražena je portretima u Ljeviškoj. Na freskama se opažaju deformacije tela I glava svetitelja, naglašen I jak pokret, ali forma je ugladjena I elegantna, blistav kolorit u svežim harmonijama I klasicistički tipovi svetitelja idealizovanih figura.

36.Banjska-arhitektura, skluptura I slikarastvo Kralj Milutin se pobrinuo da crkva Sv. Stefana u Banjskoj bude brzo dovršena I urkašena. Jednobrodna osnova s trodelnim oltarom, pevničkim prostorima, pripratom ikupolom. Veoma bogata obrada fasada glatko rezanim tesanicama rumenog, sivog I žućkastog mermera, kao ireljefnim ukrasima portala, Milutinov mauzolej zaista je podećao na Bogorodičinu crkvu u Studenici. Visoki reljef mermerne Bogorodice s Hristom na tronu. Puna skulptura jednog lava, svi ti sačuvani delovi bogatog ukrasa odaju želju ktitora da produži raški običaj ukrašavanja hramova u kojima počiva vladar. Vidi se da su Banjskoj oponašanje I mozaičke slike iscrtavanjem mreže sitnih kvadrata na zlatnim listovima prilepljenim na malterno podlozi zid, kao u Mileševi I Sopoćanima.

37. Staro Nagoričino-arhitektura I slikarstvo Staro Nagoričino otvkriva nove oblike u arhitekturi I slikarstvu. Podigao kralj Milutin. Plan upisanog krsta kombinovan je sa trobrodnom osnovom, osnova dosta izdužena, oseća se namera da se kultovi posebno poštovanih svetitelja ujedine u zamišljenom univerzumu,ta želja da u svakoj svojoj zadužbini sažme srpsko I vizantijsko duhovno nasledje ispoljila se naotvorenije u izboru naslikanih svetiteljskih likova. Medju pojedinačnim figurama svetitelja u crkvi sv.Djordja u Starom Nagoričinu jasno svedoči o nameri ktitora. Znatno usavršen način komponovanja scena, sa velikim brojem figura, prema načelima carigradskog klasicizma, ublaženi kontrasti komplementarnih boja kao I preterano naglašene karakterne crte likova, izdužene figure. Približili svoj način slikanja kanonima lepote ljudske figure kasnim antičkim umetnicima. Ilustrovali stihove o porocima. Znatno obogaćen uobičajen program živopisa, time što su proširili teme, uneli mnogobrojne personifikacije I slikane metafore I usavršili friz kao kompoziciju koja je dopustila redjanje scena u neprekinutom toku.

38. Studenica, kraljeva crkva sv. Joakima I Ane-arhitektura I slikarstvo U Studenici je agradjena crkva sv. Joakima I Ane sasvim skladnih proporcija ali veoma malih razmera, sa osnovom sažetog upisanog krsta, čije kube počiva na kvadratnom postolju, koje se oslanja na dvostruke lukove I pilastre. Gradjena je tesanicama od sige, omalterisana I obojena u belo. Proces prožimanja liturgije I slikarstva postaje sve snažniji, a važnot pojedinosti u tekstovima koji se ilustruju utiče na sliku I dovodi do promena koje se ogledaju u smanjenju formata kompozicije I umnožavanju scena I ciklusa u programu slikanog ukrasa crkava. Za likovne vrednosti, za skladno izvajanoljudsko telo koje se kreće u odredjenom prostoru I elegantno izdužuje I okreće u profil ili drugi položaj koji zahteva znalački prikazano skraćenje. U kupoli je prikazana Nebeska Liturgija.

39.Gračanica-arhitektura I slikarstvo Crkva Gračanica obnovljena je od strane kralja Milutina, nalazi se na mestu starijih katedrala Lipljanske episkopije, vizantijske bazilike I malog jednobrodnog hrama. Arhitektura je složenog I skladnog sklopa sa jezgrom koje čini razvijeni upisani krst sa kupolom, a oko njega je deo uobličen kao donji krst a četiri manje kupole. Oltar je trodelan. Sklad u oblikovanju prostora ističe Gračanicu kao izvanredno uspelo, samostalno delo, nepoznatog graditelja, koje složenije I smelije stremi u visinu nego sva ranija aritekt.ostvarenja na Balkanu. U stilskom pogledu ovo slikarstvo prava je sinteza znanja I umeća umetnika nadahnutih renesansom paleologa, kako u opštem sklopu I kompoziciji tako I u detaljima. Pred kraj svoje vladavine Milutin je na portretu u Gračanici dozvolio najsmelije likovno objašnjenje natprirodnog porekla svoje vlasti.

40. Kralj Milutin i Hilandar- crkva u Hilandaru i hilandarski posed Sv. NikitaJedna od prvih crkava koju je podigao Milutin od kada je postao zet Vizantijskog cara, je glavna crkva manastira Hilandara na Sv Gori, posvecena Vavedenju. Crkva ima trolisnu osnovu kombinovanu sa razvijenim upisanim krstom, što je tradicionalni oblik svetogorskih hramova (trikonhos). Kao i pripratu podeljenu na dva trobrodna traveja od kojih su zapadni bočni dobili male kupole. Spoljnu pripratu I zapadni deo su kasnije dogradili. Ono sto je najvaznije je hram sa pripratom bez spoljne priprate.Ona ima oblik uobičajen za sve svetogorske crkve.Gradjena alternacijom kamena i opeke. Ima klesani ukras i ono sto je zanimljivo, u nekim delovima ima klesani ukras ispunjen crnom pastom koja naglasava snagu reljefa sto je bilo karakteristicno za reljefe vizantijske prestonice.U manastirskom kompleksu nalaze se gradjevine sačuvane od osnivanja manastira, zatim gradjevine koje su obnavljane posle raznih požara i najzad one koje su podignute u novije vreme. Kompleks je ogradjen odbrambenim zidovima uz koje su podignuti visespratni konaci, kapele, paraklisi, bolnica i drugi prateći objekti. Pored glavne manastirske crkve u Hilandaru se nalazi još 12 manjih crkava i kapela.Slikarstvo - Sto se tice tema koje su tu naslikane, u oltaru su uobičajene, uklučujući nebesku liturgiju, veliki praznici, stradanje, čuda i ciklus bogorodice koja je bila zastitnica ovog hrama. U donjoj zoni sveti monasi i sveti ratnici. U priprati zanimljive scene iz zivota mladih monaha koje su imale na neki nacin didakticku funkciju za monahe koji su tu ziveli. Preslikane slike su u stilskom duhu slikarstva sa pocetka 19 veka, ali ikonografski ponavljaju stare freske. One su samo osvežene temperom.

41. Arhitektura u doba kralja Stefana Dečanskog- Sv. Spas kod Velbužda i DečaniSv. Spas: Kralj Stefan Dečanski podiže ovu crkvu na mestu velike bitke.Crkva ima osnovu u obliku sažetog upisanog krsta sa kupolom i pripratu koja je nad bočnim prostorima zasvedena manjim

kupolama.Fasade su izvedene opekom i tesanicima sige, sa pilastrima i lukovima koji naglašavaju raspored prostora u unutrašnjosti. Veoma je oštećena.Od slikarstva ništa nije preostalo.Dečani:Manastirska i grobna crkva ktitora kralja Stefana Dečanskog. O nastavku radova na podizanju i kasnije na oslikavanju hrama starao se njegov naslednik na prestolu Dušan. O građenju i ukrašavanju fasada brinuo Danilo II. Po nalogu ktitora, Danilo II je našao rešenje da crkva podseća na Studenicu.Crkva je petobrodna bazilika sa trodelnim oltarskim prostorom, nadvišena kupolom na kockastom postolju, a u unutrašnjosti je prostor naosa odvojen niskim parapetnim pločama.Na zapadu je prostrana trobrodna priprata podeljena u devet prostora zasvedenih krstastim svodovima. Fasade su oplaćene kamenom i ukrašene reljefima, naročito na portalima i prozorima. Crkva je dugo oslikavana. Na ukrašavanju je radilo puno slikara pozvanih sa različitih strana i pažljivim posmatranjem zapažaju se i razlike u njihovom postupku i nejednake sposobnosti. Oblici su pravilno obrađeni, ali u njihovom tretmanu, koji se zadovoljavao zanatskim, nema svežine renesanse Paleologa, samo se ponegde oseti plemenitija forma, nema prefinjenosti materije- kao da su se grčevito trudili da u svakoj pojedinosti iskažu naraciju. U oltaru su većinom uobičajene predstave dopunjene scenama ciklusa iz naosa koje ulaze u ovaj prostor. U kupoli, pored uobičajenih tema, predstavljena je Nebeska liturgija. U svodovima i višim delovima zidova, pored ciklusa posvećenih Hristu, ilustrovani su ciklusi Bogorodice i mnogih svetitelja… Na više mesta u naosu predstavljeni su portreti članova vladarske porodice.

42. Peć, Sv. Dimitrije- arhitektura i slikarstvo U ovo vreme zapocinju veliki radovi u Peći. Izgradjena je crkva Sv. Dimitrije. Ovu crkvu podigao je arhiepiskop Nikodim. Merama i položajem podređena je hramu Sv. Apostola. Ova crkva je prilično jednostavne osnove, ona nije ni crkva sažetog upisanog krsta, iako tako deluje, ona bi pre mogla da je neka kasna pojednostavaljena kopija raške osnove. Gradjena alternacijom kamena i opeke sa sirokim spojnicama maltera. Jedino sto je specificno u arhitektonskom pogledu to je krstasti svod nad zapadnim travjem. na sredini kupola šira, tambur manje naglašen. Podseća na vizantijske crkve. Prozori nose elemente gotike, imaju prelomljene lukove, zabate, imaju četvoroliste koji su isto gotičkog porekla. Crkva je jednobrodna sa polukružnom oltarskom apsidom i nišama proskomidije i đakonikona, sa kupolom.SLIKARSTVO - Predpostavlja se da su crkvu oslikala dva slikara.Prvi poštuje klasicističke proprcije, čvrsto modeluje figure spretnim crtežom i skladnim bojama, a drugi slabije komponije scene, pokazuje nesigurnost u crtežu i koristi bleđu paletu.Sto se tice programa ovog slikarstva, tu ima vecinom uobičajenih tema, ali ima i neke koje su specificne za ovu crkvu. Evidentno je da je tu kopiran onaj program iz Sv Apostolima, gde je isto u kupoli vaznesenje. Zanimljiva je jedna freska ,to je freska Sv Joanikija koji se moli pred Bogorodicom.Karakteristika za ovo slikarstvo je čist jasan gotovo zvonak kolorit, figure koje su vrlo pazljivo obradjene, ali one ne poseduju onaj volumen, klasičističke finese kao u doba kralja Milutina. Ovo je vreme kada se prikazuje što više detalja, a upravo zato da bi se sto više prikazalo, umetnici vise ne vode toliko racuna o prostoru. To je upravo plod te stilske raznovrsnosti.U Sv Dimitriju su sve figure lagano izduzene, kao da polako gube svoju tezinu.

43. Peć, Bogorodica Odigitrija i priprata- arhitektura i slikarstvo Crkvu podigao, uz južnu stranu hrama Sv. apostola, arhiepiskop Danilo II. Merama i položajem podređena je hramu Sv. Apostola.Ova crkva je mnogo jednostavnije gradjena, neurednije, njena fasada bude omalterisana, a zatim oslikana tako da se imitira gradnja u kamenu i opeci i da na njenim fasadama budu naslikani i dekorativni elementi poput rozeta, trivolti, itdUz crkvu je uz juznu fasadu pridodat i mali paraklis, posvecen Sv Nikoli, gradjen vrlo jednostavno, jednobrodan i zasveden poluoblicastim svodom.Crkva

vrlo jednostavno, neuredno gradjena, a vide se i ostaci zidnog slikarstva i zidnih ukrasa izradjenih freskotehnikom, ali to se moze videti samo na starim fotografijama, jer je pre par godina prekrecena u crveno i vise nema ostataka.Priprata - Danilo je trazio da ispred sve 3 crkve bude podignuta velika priprata. Ona je imala samo 3 zida, podeljena na 12 traveja. Danas je to jedna laka prostrana gradjevina. Zidana je, kao i crkva Bogorodice Odigitrije, od kamena i opeke, ali je pažljivije građena zbog osetljive strukture. Slikarstvo - priprata je prva oslikana.Sto se tice samog slikarstva, opet osetimo da se i ovi slikari udaljavaju od klasicizma doba Paleologa. Jos se u obradi draperije i oseti da pokusava da se opise plasticnost figure, medjutim u likovi su kakvi ce biti karakteristicni za juzne krajeve drzave, gde se upravo nalaze ti likovi sa izbacenim i zakrivljenim nosevima,sitnim ustima i naglasenim obrvama.Vreme kada je kolorit prilicno bogat, zvonki kolorit.

44. Peć, Sv. Apostoli, slikarstvo iz vremena Danila II i sredine XIV veka Danilo je dao da pevnice Sv Apostola dobije novo slikarstvo. Tu su naslikani u višim zonama nekoliko scena velikih praznika, a ono sto je najzanimljivije su figure u donjoj zoni, jer je to centralno jezgro, najvazniji deo Sv Apostola, koji je opet najvazniji hram Peći i tu su naslikani u juđnoj pevnici, a zapadni deo juzne pevnice je bio arhiepiskopski presto, a naspram prestola je Sv Sava i Sv ratnici, a iznad Hristos i Sv Petar. Naspram u severnoj pevnici, jer se na zapadnoj strani nekada nalazio vladarski presto, naspram njega su Sv Simeon i Sv Stefan, sveti monasi i Sv Pavle. Sto se tice samih slikara, mogu se uporediti sa onima koji su radili u crkvi Bogorodice Odigitrije, ali su otisli korak dalje, a to se vidi na figurama, izduzene su i fine, elegantne, umanjenih glava, tela koja su blago iskrivljena. Menja se ukus. Lake gotovo vazdusaste figure sa mnogo manje volumena nego pre. Luk u zapadnom traveju - Uradjen kao ojačanje u zapadnom delu hrama Sv Apostola. Vidimo novu estetiku, upravo ta nova koja se javlja sredinom XIV veka. opet jedna drugacija estetika, figure nisu onako fine izduzene lake, deluju gotovo tesko i zdepasto, menja se estetika, ali jos vaznije, to j enaglasena expresija, pokreti koji su fizicki nemoguci. Slikar, crtežom, bojom i neprirodnim pokretima figura, svojim delom podseća na neke od zografa koji su radili na ukrašavanju priprate Dečana.Slikarstvo u pevnicama crkve Sv. apostola verovatno je urađeno staranjem arhiepiskopa Danila II u doba radova na drugim građevinama. U višem delu prikazane su scene iz ciklusa Velikih praznika. Zografi još uvek neguju klasicističke tradicije, koriste čiste boje svetlih tonova, proporcije njihovih figura su znatno izduženije, a pokreti fini i otmeni.

45. Dečani- arhitektura i slikarstvo Manastirska crkva posvećena vaznesenju koja je podignuta da bi bila grobnica Stefana Dečanskog. Sto se tice arhitekture. Nalazi se izmedju brda i tu se nalazi jedna klisura i nekoliko pecina koje su pripadale manastiru. Ona je petobrodna, nad srednjim brodom i njegovim srednjim travejem se nalazi kupola koja se oslanja na kockasti tambur, pa je prilicno vitka i visoka. Razmere su prilicno izduzene stremi u visinu. U istocnom delu je oltarski prostor. Ima pripratu koja je trobrodna i koja je podeljena na 9 traveja zahvaljujuci tome sto se svodovi oslanjaju na 4 stupca i svi svodovi zasvedeni krstastim svodovima s tim sto su lukovi blago prelomljeni, ali ne svi. Spolja izgleda kao trobrodna bazilika sa kupolom, ali priprata deluje kao trobrodna. Petobrodnost nije naglasena spoljnom izradom. Sve fasade oplacene kamenom i ukrasene kamenom dekoracijomU osnovi se Raski hram. A spoljni brodovi su ustvari paraklisi jedan posvecen Sv Nikoli, drugi Sv Dimitriju, tako da kada se tako pogleda to je uvecana grandiozna verzija raskog plana. SLIKARSTVO - dečansko slikarstvo ima enciklopedijski karakter. To je zato sto se tu pojavljuju i one obavezne i uobicajene teme, neke koje se retko prikazuju, a cak i neke koje su samo u decanima prikazane. Oblici su pravilno obrađeni, ali u njihovom tretmanu, koji se zadovoljavao zanatskim,

nema svežine renesanse Paleologa, samo se ponegde oseti plemenitija forma, nema prefinjenosti materije- kao da su se grčevito trudili da u svakoj pojedinosti iskažu naraciju.Da bi se sto vise telo prikazalo, nema vise monumentalnog slikarstva. Ovde se prave okviri da se sto vise slika prikaze, da se sto vise prenese i to cini taj enciklopedijski karakter. Sve scene svedene nego ranije. Ali zato se nalaze citavi nizovi manjih epizoda, znaci umesto velike monumentalne, imamo vise manjih slicica koje opisuju sve do detalja. Gubi se osecaj za prostor, slikana je samo kulisa, koja sluzi da naglasi ucesnike, a ne da pruzi osecaj prostora.

46. Dečani, arhitektura i skulptura Manastirska crkva posvećena vaznesenju koja je podignuta da bi bila grobnica Stefana Dečanskog. Sto se tice arhitekture. Nalazi se izmedju brda i tu se nalazi jedna klisura i nekoliko pecina koje su pripadale manastiru. Ona je petobrodna, nad srednjim brodom i njegovim srednjim travejem se nalazi kupola koja se oslanja na kockasti tambur, pa je prilicno vitka i visoka. Razmere su prilicno izduzene stremi u visinu. U istocnom delu je oltarski prostor. Ima pripratu koja je trobrodna i koja je podeljena na 9 traveja zahvaljujuci tome sto se svodovi oslanjaju na 4 stupca i svi svodovi zasvedeni krstastim svodovima s tim sto su lukovi blago prelomljeni, ali ne svi. Spolja izgleda kao trobrodna bazilika sa kupolom, ali priprata deluje kao trobrodna. Petobrodnost nije naglasena spoljnom izradom. Sve fasade oplacene kamenom i ukrasene kamenom dekoracijomU osnovi se Raski hram. A spoljni brodovi su ustvari paraklisi jedan posvecen Sv Nikoli, drugi Sv Dimitriju, tako da kada se tako pogleda to je uvecana grandiozna verzija raskog plana.Skulptura - Nad južnim portalom reljef predstave hristovog krstenja. Portal sa stubovima koji su pre pocivali verovatno na lavovima, jer je to bio obicaj sa grifonima nad stubovima, a za razliku od studenice gde se nalazi bogorodica kojoj je studenica posvecena, ovde je Hristos koji sedi na prestolu i oko njega dva andjela, jer je crkva posvecena vaznesenju hristovom. Svecano je ukrasen i portal koji vodi iz priprate u naos, koji nema arhitekturu, vec je predstavljen isos emanuel koji blagosilja one koji ulaze u hram. Opet ista koncepcija, grifoni u gornjem delu i lavovi koji jedu coveka.

47. Dečani, slikarstvo Kada se govori o dečanskom slikarstvu, kaze se da dečansko slikarstvo ima enciklopedijski karakter. To je zato sto se tu pojavljuju i one obavezne i uobicajene teme, neke koje se retko prikazuju. Crkva je dugo oslikavana. Na ukrašavanju je radilo puno slikara pozvanih sa različitih strana i pažljivim posmatranjem zapažaju se i razlike u njihovom postupku i nejednake sposobnosti. Oblici su pravilno obrađeni, ali u njihovom tretmanu, koji se zadovoljavao zanatskim, nema svežine renesanse Paleologa, samo se ponegde oseti plemenitija forma, nema prefinjenosti materije.U kupoli uobicajene teme, koje ukljucuju u ovom slucaju i Nebesku liturgiju.U svodovima, veliki praznici, stradanja, čuda, javljanja posle vaskrsenja. Tu je i ciklus bogorodice, ciklus sv jovana, dimitrija, nikole, pojavljuju se i vrlo retko islikani ciklusi, kao sto su dela apostolska. Brojne starozavetne teme, sto se nigde nije sacuvao takav ciklus. Veliki broj starozavetnih motiva, vrlo retko prikazivane teme, brojne figure svetitelja i mnogo portreta sto je uobicajeno u vladarskim zaduzbinama. Oltar uobicajeno slikarstvo. U kupoli nebeska liturgija,nema vise monumentalnog slikarstva, scene svedene nego ranije, umesto velike monumentalne, imamo vise manjih slicica koje opisuju sve do detalja.Gubi se osecaj za prostor, slikana je samo kulisa, koja sluzi da naglasi ucesnike, a ne da pruzi osecaj prostora. Priprata nema mnogo ciklusa, tu su prikazani u osnovi samo kalendar koji zauzima veliki deo.

48. Sv. Arhanđeli kod Prizrena- arhitektura, skulptura i slikarstvo Manastirska crkva i grobnica cara Dušana. Posvećena je Sv Arhandjelima. Crkva je izuzetno velikih.Osnova se razlikuje od ranijih raskih. Crkva razvijenog upisanog krsta. Ima pored sredisnje, na krajevima i male kupole. U obliku izduzenog krsta. Kada se u Srbiji podizu crkve one su uvek izduzene, a ne kvadratne kao sto je obicaj u carigradu. Trodelni oltarski prostor. Skladno gradjena, fasade vec su sada vertikalne jasno podeljene arhitektonskim elementom koji se naziva kordonski venac. Rozeta na zapadu. To je element karakteristican za gotiku.Fasade su vrlo pazljivo obradjene kamenom sto je i razlog sto je on iskoriscen za kasnije gradnje. Imala je i bogatu dekoraciju. Imala vrlo reprezentativno uradjen pod u kamenom mozaiku od kojeg su sacuvani fragmenti. Pronadjena figura za koju se predpostavlja da je portret cara Dusana. Slikarstvo je toliko postradalo da se o njegovim tvorcima ne mogu pružiti nikakva zapažanja. Ostaci mozaičkog poda i plastičnog ukrasa čuvaju se u muzejima ili kao ukras u Sinan-pašinoj džamiji, a fragmenti zidnog slikarstva u muzeju u Skoplju.

49. Mateič- arhitektura i slikarstvo Manastirsku crkvu velikih dimenzija posvećenu Bogorodici u Skopskoj Crnoj Gori (severno od Skoplja) podigao je car Dušan sa članovima svoje porodice.Crkva je u obliku izduženog razvijenog upisanog krsta s pet kupola, sa razvijenim oltarskim prostorom sa proskomidijom i sa krajnjim zapadnim travejem koji čini prostor priprate. Građena je alternacijom kamena i opeke. Slikarstvo je prilično postradalo u gornjem delu hrama, a freske u kupolama sačuvane su u malobrojnim tragovima.Na ukrašavanju je radilo više prilično obrazovanih i darovitih slikara koji su uneli sveže novine.Oni u scene unose žanr-motive, a figure ponekad odevaju u savremenu nošnju, meko modeluju zaobljeni reljef inkarnata negovanim crtežom i finim sazvučjima boja.U oltaru su većinom uobičajene predstave dopunjene scenama ciklusa iz naosa koje ulaze u ovaj prostor.Slikarstvo u kupolama veoma je oštećeno i njegov program ne može se rekonstruisati.Pojavljuju se i ciklus arhanđela Mihaila (u đakonikonu) i posebne predstave Sv. Trojice.U donjoj zoni, pored brojnih figura svetitelja, nalaze se portreti cara Dušana i njegovog sina i supruge predstavljeni u srednjem traveju na južnom zidu.U priprati su Vaseljenski sabori među kojima je i jedan srpski (Sabor cara Stefana/Dušana), legenda o caru Avgaru, ciklusi sv. Antonija Velikog i proroka Ilije, Loza Jesejeva i neobična Loza vladara u kojoj su predstavljeni Nemanjići zajedno sa bugarskim i vizantijskim vladarima.U donjoj zoni su stojeće figure svetitelja.

50. Vlasteoske zadužbine u XIV veku- Lesnovo i Psača- arhitektura i slikarstvo Lesanovo: Manastirsku crkvu podigao, na mestu gde se podvizao sv. Gavrilo Lesnovski, vlastelin Jovan Oliver, u vreme kada je nosio zvanje velikog vojvode. Oslikana je po nalogu Jovana Olivera.Crkva je u obliku izduženog razvijenog upisanog krsta s kupolom.Priprata je otvorena, podeljena u tri broda, dva bočna koji su zasvedeni poprečnim poluobličastim svodovima i srednji nadvišen kupolom. Građena je alternacijom kamena i dva reda opeke. U oltaru su većinom uobičajene predstave. U svodovima i višim zonama naosa su, pored Velikih praznika, ciklusi Stradanja i Čuda i sv. Arhanđela.Na ukrašavanju su radila četiri zografa nejednakih mogućnosti, ali bliskog izraza, koji su sledili estetski tok pojačane ekspresije u kojem dominiraju nemir, pokret, drama podvučeni jarkim bojama.

U donjoj zoni nalaze se mnogobrojne figure svetitelja, među kojima važno mesto imaju svetitelji imenjaci ktitora.Slikari, verovatno iz Ohrida, uprkos pojačanoj ekspresiji, još uvek čuvaju daleka sećanja na klasicističke uzore.Psača: Crkvu je podigao vlastelin cara Dušana Vlatko. Crkva je osnove sažetog upisanog krsta sa srednjim travejem koji je nekada bio zasveden kupolom i sa pripratom, odvojenom od naosa parom stubaca, podeljenom na tri broda od kojih je srednji natkriljen kupolom.Građena je kamenim tesanicima koje okružuju po dva reda opeke. Slikarstvo u svodovima i višim zonama zidova dosta je stadalo. Slikari uobličavaju scene malih razmera, ali pune života, neguju snažni i svež kolorit i pružaju izvanredne portrete lišene laskanja i uverljivo izražajne likove svetitelja otkrivajući novi duh vremena.

51. Sv. Dimitrije u Sušici- Markov manastir- arhitektura i slikarstvoIzgradnju crkve započeo je Vukašin. Crkva je u obliku izduženog razvijenog upisanog krsta s kupolom i s pripratom, odvojenom od naosa parom stubova, podeljenom u tri broda, dva bočna zasvedena poprečnim poluobličastim svodovima i srednji nadvišen kupolom. Građena je alternacijom kamena i dva reda opeke. Silkarstvo (i u crkvi i u priprati), nastalo je staranjem kralja Marka. Gotovo celokupnim programom slika provejavaju razmišljanja o zemaljskoj i nebeskoj crkvi i vlasti.U oltaru su velikim delom uobičajene predstave, dopunjene scenama ciklusa koje prelaze iz naosa, ali je u donjoj zoni prikazana Nebeska liturgija (uobičajena u kupoli).U kupoli su uobičajene predstave. U svodovima i višim delovima zidova prikazani su ciklusi sv. Dimitrija (patrona hrama) i sv. Nikole.Slikari, potpuno neopterećeni klasicističkim načelima, snagom bujnog temperamenta i nesputanom maštom uneli su više kompozicionih smelosti i jače izraze verskog zanosa naglašene jedrim koloritom iskazujući potpunu opredeljenost za svet onozemaljskih vrednosti. Crkvu i pripratu oslikali su zografi koji su koristili i grčki jezik i srpski i jusov slovenski pravopis, što upućuje na ljude različitog porekla, ali su verovatno pojedini od njih, sudeći po izgledu slika, bili iz Ohrida

52. Andrejaš- arhitektura i slikarstvo i mitropolit Jovan zograf Crkva jezadužbina kraljevića Andrijaša. Malih je dimenzija i ima osnovu sažetog upisanog krsta sa kupolom i bočnim polukružnim pevničkim konhama koje su spolja pravougaono završene. Danas se nalazi na samoj obali, jer se tu nalazi vestacko jezero. Zapadni deo je kasnija dogradnja pa nam nije sada bitno. Razlikuje od svega do sada. U osnovi jednobrodna sa kupolom i jednostavnim oltarskim prostorom i polukruznim pevnicama. Ono sto je zanimljivo verovatno samo za andrijas to sto pevnice iako su polukruzne iznutra, nisu polukruzne spolja kao obicno. One su ovde utopljene gotovo u pravougaonu masu i deluju kao da su pravougaone osnove. Prilicno jednostavno gradjena u glavnom od kamena, ponekad alternacijom kamena i opeke. Slikarstvo- Potpisao se slikar mitropolit Jovan Zograf vrlo znacajan slikar tog vremena, radio zajedno sa svojim saradnikom monahom gligorijem. Crkva malih dimenzija pa je dobila jednostavan program. U oltaru uobicajene scene, tako da cak i ona scena koja se u glavnom izbacuje ako je crkva manjih dimenzija, tako da nema pricesca apostola. u kupoli uobicajene scene, a u gornjim delovima zidova i svodovima su veliki praznici plus hristova stradanja za koje je bilo mesta. Slikarstvo vrlo svetlo. Jovan Zograf radi u svetlom svedenom, prefinjenom tonu. Do sada expresivni slikari jakog kolorita, sada opet klasicizam. Figure opet nose onaj volumen kao krajem XIII veka kada cveta renesansa paleologa. Ovde svaka figura ima svoju snagu volumen, svaki lik prilicno prostudiran. Plasticna snazna figura. Draperija ne samo da pokriva telo, vec i otkriva snaznumasu i pokret.

53. Arhitektura u doba Lazarevića- osnovne karakteristike Nije bilo tradicije ni graditeljske ni slikarske, pa su ktitori pozivali umetnike sa juga da podizu i oslikavaju njine gradjevine. Arhitektura - Ono sto je specificno je gradnja alternacijom kamena i opeke vrlo pazljivo sa sirokim spojnicama maltera, pa su fasade vrlo dekorativn. Jos po necemu, fasade su najcesce podeljene kortonskim vencima kao Sv Arhandjeli kod Prizrena. Dva kortonska venca. Tri sprata. Lice na torte.Bilo je i skromnih zdanja koje nisu tako pazljivo gradjene, pa se malterisalo, a freskotehnikom oponasala ta skuplja gradnja. Prozori i vrata ukraseni plitkim reljefima koje grade prepleti dvoclanih traka i oni se pojavljuju samo sada odakle su se pojavili ne zna se. ove crkve na fasadama cesto imaju rozete, kao u Sv arh kod prizrena. Na tim fasadama nalazimo razlicite ukrase poigravanje boja, sah polja, pazljivo slaganje gradjenog materjala, keramoplasticni krstici (od keramije mali krstici koji se ubacuju u masu maltera i cine poseban ukras.Način građenja crkava zasniva se na starijim srpskim tradicijama i na novom uticaju Svete Gore. U uobičajeni oblik razvijenog ili sažetog upisanog krsta uklopljene su polukružne bočne pevnice, čime je oformljen oblik trikonhosa.Daleko ređe su podizane crkve bez bočnih konhi, većinom manjih dimenzija, jednobrodne ili osnove sažetog upisanog krsta.Spoljni izgled hramova dobio je sasvim novi sklop.Crkve su polihromne, većinom građene alternacijom kamena i opeke sa širokim spojnicama maltera a njihove fasade jasno su raščlanjene vertikalno i horizontalno prozori i vrata ukrašeni su prepletima dvočlane trake, a često se pojavljuju rozete, kao i keramoplastični krstići utapani u malter.

54. Silkarstvo zadužbina vladara Lazarevića- osnovne karakteristike (Ravanica i Resava) Program slika je, u odnosu na prethodno razdoblje, prilično sveden.Krupnije figure, manji broj scena, obicno se javi nekoliko ciklusa, nema vise one narativnosti kao sredinom 14 veka. Sto je karakteristicno za reprezentativne gradjevine da se iznad figura svetitelja u donjoj zoni nalazi obicno niz svetiteljskih poprsja koja su upisana u medaljone koji su manjim medaljonima povezani u osmice izradjenih u duginim bojama i to je karakteristicno upravo za ovo doba. U donjoj zoni figure svetitelja itd.Ravanica - Sto se tice slikarstva, u oltaru uobicajene teme. U donjoj zoni gde su stojeci svetitelji, nasle se 2 scene stradanja tajna vecera i pranjenogu, scene koje su vezivane za ustanovljenje bogosluzenja i zato su se one i nasle u okviru oltarskog prostora. U velikoj kupoli se pored uobicajenih predstava nalazi i nebeska liturgija. U maloj kupli dva mala lika hrista, bogorodice i arh mihaila. Sto se tice ciklusa, zanimljivo je da je crkva velikih dimenzija, a malo ciklusa. Krupne figure i sadrzaj koji prenose freske. Ispod velikih praznika samo ciklus hristovih cuda u dva reda. Medaljoni sa svetiteljima. Sada postoji vrlo jasna podela gde ce koji svetitelj biti prikazan jer su u pevnicama sveti ratnici, a zapadni travej zauzimaju figure svetih monaha. Sa ravanicom pojavljuje se nova estetika jer cim pogledamo ove freske oseca se sjaj plavog i zlata. Svuda dominiraju odnosi plave i zlatne Resava - Najveca crkva i ima najbogatiji program. Fino slikarstvo finih prelaza. Veliki broj majstora, ogromna crkva, fine linije blagih prelaza tako da izgleda kao da nisu radjene u freskotehnici. To se vidi i na predstavama cuda gde pokusavaju da predstave vrlo naivno prostor i figure. Uvek su se trudili da figure nose odredjene klasicisticke lepote.Sveti ratnici prikazani svi u drugacijim pokretima.

55. Zadužbine vlastele Lazarevića i Brankovića (Veluće, N. Pavlica, Rudenica, Ramaća) Veluće:Crkvu supodigli članovi neke vlasteoske porodice u doba početka vladavine kneza Lazara. Crkva je u obliku sažetog upisanog krsta sa kupolom i bočnim pevničkim konhama (trikonhos) sa pripratom na zapadu.Građena je alternacijom kamena i opeke. Slikarstvo je prilično postradalo. U oltaru su uobičajene scene. U kupoli se naziru neznatni tragovi predstava u nižem delu.Zografi koji su

radili ove slike koje više podsećaju na nevešto obojene crteže pripadaju družini živopisaca izuzetno skromnog dara i neuobičajenih estetskih zahteva. N.Pavlica: Crkva je ukrašena ubrzo nakon smrti kneza. Crkva je u obliku razvijenog upisanog krsta sa kupolom i bočnim pevničkim konhama (trikonhos) i prvobitno nije imala pripratu. Jednostavno je građena, omalterisana i obojena u belo.U oltaru su uobičajene scene, uz koje je predstava Mrtvog Hrista u proskomidiji.Zografi koji su radili ove slike međusobno se veoma razlikuju i po talentu i po estetskim zahtevima, a najdarovitiji je, posebnom tehnikom podslikavanja likova na finijem sloju maltera, uradio većinu figura u donjoj zoni.Rudenica:Crkvu je podigao rizničar Vukašin sa suprugom Vukosavom. Crkva je u obliku sažetog upisanog krsta sa kupolom i bočnim pevničkim konhama (trikonhos) sa pripratom na zapadu. Jednostavno je građena, omalterisana i oslikana da bi se fresko-tehnikom oponašalo zidanje alternacijom kamena i opeke i ima rozete i ukrase od dvočlanih prepleta.Slikarstvo u naosu je prilično postradalo u višim delovima, a u priprati više nema tragova slika.U oltaru su uobičajene scene, uz koje je predstava Mrtvog Hrista u proskomidiji.Ramaća:Crkvu su podigli članovi neke vlasteoske porodice i dali da se oslika u vreme vladavine despota .Crkva je mala, tipa sažetog upisanog krsta sa kupolom. Zidana je grubo obrađenim kamenim tesanicima. U oltaru su uobičajene scene među koje su uvedene povorka anđela u apsidi i predstava Mrtvog Hrista u proskomidiji. Slikari, moguće članovi neke skromne lokalne radionice, radili su pomalo naivno, svetlim bojama, gradili figure velikih glava i scene koje neretko deluju kao prizori iz lutkarskog pozorišta.

56. Lazarica i Kruševac Prvi grad prestonica u srpskoj srednjovekovnoj istoriji.Srediste cini crkva koja je posvecena Sv Stefanu. Dakle, opet dvorska crkva posvecena Sv Stefanu zastitnik nemanjica. Tu je pronadjen niz manjih prostorija najcesce su to bile ekonomske prostorije, ali bile su i odbrambene kule, nije bilo samo jednostavno politika, bilo je potrebno i zastiti gradove. Crkva Sv Stefana Lazarica. Grad vrlo rano stradao od turaka i postao uporiste tursko, tako je slikarstvo potpuno unisteno. Crkvu je podigao knez Lazar, prema svedočenju Konstantina Filozofa, u vreme rođenja sina Stefana. Bez obzira sto je vladarska gradjevina, ima oblik sazetog trikonhosa jer je u gradu bilo potrebno graditi manje hramove. Drugo ovo je crkva koju su koristili knez lazar i njegovi dvorani, nije bilo potrebe da ona bude velikih dimenzija.Fasade vrlo pazljivo izradjene. Alternacijom kamena i opeke. Podela kortonskim vencima, s druge strane malim lezenama. Imamo jasnu podelu prostora i ritam fasada, s druge strane kordonski venci odredjuju visinu odakle pocinju prozori. Sve fino pazljivo sklopljeno. A u gornjem delu kruzni prozori rozete. Crkva je dobila i jednovremenu pripratu koja je imala i spratno postrojenje, mozda je to bila kapela za licnu molitvu u svakom slucaju izmedju nje i hrama je postojao prozor, pa je tako postojala komunikacija izmedju dva prostora, verovatno da bi vladar mogao da sedi tamo tokom molitve. Tu je bio i zvonik koji je bio porusen.Prozori vecinom jednostavni, ali ima i otvora vecih dimenzija na priprati. Slikarstvo je potpuno uništeno.

57. Ravanica- arhitektura i slikarstvo Najveca crkva tog vremena. Posvecena vaznesenju, podigao knez lazar da bi bila manastirska i njegova grobna crkva. On ima snazne zidine i velike kule. Crkva razvijenog upisanog krsta i trikonhosa i petokupolna je.Nacin gradjenja uobicajen za ovo vreme – alternacija kamena i opeke, a ne kamena oplata. Veliki prozori trifore ukraseni prepletima. Razvijeni upisani krst kombinovan sa trikonhosom i istovremeno podignuta priprata. Sto se tice slikarstva, u oltaru uobicajene teme. U donjoj zoni gde su stojeci svetitelji, nasle se 2 scene stradanja tajna vecera i pranjenogu, scene koje su vezivane za ustanovljenje bogosluzenja i zato su se one i nasle u okviru oltarskog prostora. U velikoj kupoli se pored uobicajenih predstava nalazi i nebeska liturgija. U maloj

kupli dva mala lika hrista, bogorodice i arh mihaila. Sto se tice ciklusa, zanimljivo je da je crkva velikih dimenzija, a malo ciklusa. Krupne figure i sadrzaj koji prenose freske. Ispod velikih praznika samo ciklus hristovih cuda u dva reda. Medaljoni sa svetiteljima. U donjoj zoni figure svetitelja. Sada postoji vrlo jasna podela gde ce koji svetitelj biti prikazan jer su u pevnicama sveti ratnici, a zapadni travej zauzimaju figure svetih monaha. Posto je priprata srusena nema vise slikarstva sem onih na zapadnoj fasadi hrama. Sa ravanicom dolazi do izraza nesto izmenjena estetika, naravno ovi umetnici koje knez lazar angazuje, a koji su bili iz soluna. Solun bio drugi grad carstva a u tom trenutku pod turskom opsadom, ti slikari dosli na bezbedni sever da rade, ali pojavljuje se nova estetika jer cim pogledamo ove freske oseca se sjaj plavog i zlata. Svuda dominiraju odnosi plave i zlatne to je zaista prefinjeno slikarstvo, a sami umetnici su sigurno biliskolovani u ateljeima koji su negovali klasicisticke tradicije.

58. Ljubostinja- arhitektura i slikarstvo Zaduzbina kneginje Milice, posvecena uspenju. Kasnije je oslikana. Razvijenog upisanog krsta, kombinovanog sa trikonhosom i sa istovremenom potdignutom pripratom. Gradjena prilicno jednostavno jer je i onda prvobitno bila omalterisana i obojena tako da se freskotehnikom oponasa gradnja u skupljem materjalu. U nizoj zoni prozore, u gornjoj kruzne rozete sa dvostrukim preklopom. Razvijeni trikonhos, na jugozapadnom uglu bio grob kneginje Milice. Ocuvala se imena i graditelja i slikara hrama.Portret despota stefana, imamo jednu novu ikonografiju – andjeli despotu donose s neba jedan krunu, a drugi mac koiji je inace znak vlasti u srednjem veku, a ovo je znak da despot ima direktnu zastitu sa neba. Portret Vuka koji nema natpis.To je ono brisanje pamcenja. Naspram njih porodicna slika knez Lazar i kneginja milica u carskoj odeci sto je jasan znak da vise nisu medju zivima. Sto se tice programa, slikarstvo u oltaru se potpuno unistilo, u kupoli se ocuvale samo predstave proroka. U stvari crkva je oslikana samo kupola, izgleda da stefan nije bio zadovoljan tim majstorima, pa je dao da se ponovo oslika cela crkva i da se preslikaju i ti proroci koje su slikali ti losi slikari, medjutim otpao je novi sloj slikarstva i sada imamo samo starije proroke. Na zidovima se vide ostaci pojedinih scena koje su pripadali velikim prazicima i hristovim cudima.

59. Resava (Manasija) arhitektura i slikarstvo U blizini grada Despotovca, posvecena svetoj trojici. Planom podseca na ravanicu, ali su razmere daleko vece. Crkva je razvijenog upisanog krsta sa 5 kupola i pripratom podeljenom na 9 traveja kao ravanicka. Medjutim i ona je nazalost kao i ravanicka unistena, kada je obnovljena ona nije dobila svoj prvobitni oblik. Jedna od retkih crkava ovog vremena je oplacena kamenom. Sto se tice arhitektonske koncepcije Stefan se potpuno oslonio na Ravanicu na ono sto je njegov otac podigao, ali sto se tice obrade, kao i mnogi Nemanjici kopira Studenicu sto se tice obrade fasada. Ali nema bogate ukrase bar ne sacuvane. Svi ukrasi lice na slepe arkade kao na drugim crkvama. Program SLIKARSTVA. u oltaru uobicajene scene s tim sto se pojavljuje i ciklus hristovih javljanja nakon vaskrsenja. Fino slikarstvo finih prelaza. treba naglasiti da je radio toliko fine linije blagih prelaza tako da izgleda kao da nisu radjene u freskotehniciTo se vidi i na predstavama cuda gde pokusavaju da predstave vrlo naivno prostor i figure. Uvek su se trudili da figure nose odredjene klasicisticke lepote. Sveti ratnici prikazani svi u drugacijim pokretima. Uradjeni u prelazima. Odeca tipicno srednjovekovni karakteristicni za doba Gotike.