1. Ranohriscanska umetnost - osnovne karakteristike Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije. U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano hrianstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr. um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku. Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama. Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im pruzale zaklon od rimljana. Najstariji ouvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na zidovima i tavanicama Rimskih katakombi, a neto kasnije i reljefi na sarkofazima. Kako je u prvo vreme ova umetnost bila nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti. Slikarstvo katakombi jasno izraava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske umetnosti dela su skromnih umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja simboline i alegorijske oblike: Golub, koji oznaava mir, jagnje je simbol istote i bezgrenosti, riba je simbol za Hrista... U ovom periodu karakterie se neposrednou crtea, jasne boje, nepostojanje perspektive ali se vide i tenje za potpunijim modelovanjem. Forme su iste a boje ivlje slino etrurskom slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici sv.Petra i sv. Marcelina oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u predhriscanskom dobu, slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom dekoeracijom koja je laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je motiv helenisticke umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol Hrista. Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika ,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se uocavaju naznake pokretljivosti i trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije. Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji moguci nacin.

2. Ranohriscanska centralnog plana

arhitektura

-

katakombe,

bazilike,

gradjevine

Pre cara Konstantina bilo je manjih sakralnih prostora- odaja u privatnim kuama kod bogatih hriana u krugu katakombi ili ispod zemlje najrazliitijih oblika. Sa Konstantinovom odlukom da hriscanstvo poglasi za zakonitu religiju Rimskog carstva doslo je do novih zahteva u umetnosti. Za novu religiju je bio potreban i adekvatan arhitektonski okvir koji ce je pribliziti i uciniti dostupnom svima. Hriani zauvek naputaju katakombe i poinju graditi crkve koje se baziraju na rimskim i grkim bazilikama. Konstantin je bio veoma predan tom zadatku i za par godina uspeo je da iznese izgradnju velikog broja velikih crkvi pod carskim pokroviteljstvom, ne samo u Rimu vec i u Carigradu, Svetoj zemlji, i drugim vaznim centrima. Najomiljeniji oblik crkve u ranohriscanskoj umetnosti je bila bazilika, suprotno antickom hramu u njoj je akcenat na unutrasnjem prostoru koji osredjuje njen spoljasnji izgled. Stubovi se nalaze unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok, postavljeni u dva ili cetiri reda dele prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog prostora. Redovi stubova su arkade korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi i siri od bocnih brodova, prozori se nalaze na severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor bio veoma dobro osvetljen. Pored poduznih gradjevina bazilika u Konstantianovo doba su podizane i gradjevine centralnog tipa, koje su se razvile iz rimskih termi. Rimski imperatori podizali su slicne gradjevine da im sluze kao mauzoleji.To su sve gradjevine kruznog ili poligonalnog oblika, sa prostornim fokusom u sredini, one su zadovoljavale potrebe kapeli i krstionica, tako da su obicno bile povezane sa balikalnim crkvama. Veliki broj ovih gradjevina podignuto je na mestima hodocasca prema kojima su i dobile naziv. Simbolika je bila neizostavna pri odabiru elemenata i njihovom medjusobnom rasporedu, osmougao je bio omiljen zbog simbolike vaskrsnuca. Santa Konstanca u Rimu je najbolji primer takve gradjevine, njen centralni prostor je pokriven kupolom, a spoljni, prstenasti,prostor pos poluoblicastim svodom.

3.Ranohrianska arhitektura, bazilike Ranohrianska bazilika vodi poreklo od rimske profane bazilike. U rimsko doba poznate su dve vrste bazilika: basilica forensis i basilica domus. Bazilika forensis je prostrana graevina izduene osnove sa kolonadama stubova u unutranjosti i sa drvenom krovnom konstrukcijom, smetena na forumu ili blizu foruma bazilika forensis sluila je za potrebe suda, trgovine i drugih javnih poslova koji nisu mogli biti obavljani pod vedrim nebom. Naziv bazilika Rimljani su preuzeli od Grka koji su bazilikom nazivali dvoranu koja je sluila kao sudnica. Njen postanak najvise je vezan za prvog hrianskog vladara za cara Konstantina Velikog, koji je posle pobede nad Maksencijem otpoeo graenje Lateranske Bazilike. Ona se smatra osnovnim tipom raskone carske bazilike nazvane majkom crkava. Za razliku od grke i rimske hramovne arhitekture, kod bazilike je spoljanost veoma skromna, dok je unutranjost raskono obraena. Stubovi se nalaze unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok, postavljeni u dva ili cetiri reda dele prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog prostora. Redovi stubova su arkade korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi i siri od bocnih brodova, prozori se

nalaze na severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor bio veoma dobro osvetljen. Tipina hrianska bazilika je velika pokrivena pravougaona prostorija sa tremovima na bonim stranama. Prve hrianske bazilike sagraene na znamenitim mestima bile su krupnih razmera. Hrianska bazilika je delo gradske sredine.

4. Ranohriansko slikarstvo (katakombe, mozaici, rukopisi) Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije. U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano hrianstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr. um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku. Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama. Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im pruzale zaklon od rimljana. Najstariji ouvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na zidovima i tavanicama Rimskih katakombi. Kako je u prvo vreme ova umetnost bila nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti. Slikarstvo katakombi jasno izraava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske umetnosti dela su skromnih umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja simboline i alegorijske oblike: Golub, koji oznaava mir, jagnje je simbol istote i bezgrenosti, riba je simbol za Hrista... U ovom periodu karakterie se neposrednou crtea, jasne boje, nepostojanje perspektive ali se vide i tenje za potpunijim modelovanjem. Forme su iste a boje ivlje slino etrurskom slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici sv.Petra i sv. Marcelina oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u predhriscanskom dobu, slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom dekoeracijom koja je laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je motiv helenisticke umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol Hrista. Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika ,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se

uocavaju naznake pokretljivosti i trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije. Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji moguci nacin. Sa Kostantinovom odlukom da prizna hriscanstvo kao zvanicnu religiju Rimskog carstva javlja se i potreba za gradjevinom koja ce novu religiju svima pribliziti. Sa arhitekturom stupaju na snagu i potrebe da se velike zidne povrsine monumentalnih crkvi prekriju sa slikama dostojnim njih. Tom zadatku odgovorili su veoma profesionalni umetnici mozaika. Umetnici mozaika u svoj rad uvode perspektivu, na ne tako iskusnim zidnim slikama katakakombi ona skoro da ne postoji, dok ovde jasno daje veliki akcenat celoj prici. Umetnici su verovatno imali dosta uzora za svoje mozaike, jedan od njih jeste predstava dobrog pastira iz katakombi koja je u mozaiku dobila svoj daleko bolji izraz. Kao i slika mozaik trazi najbolje resenje da putem likovnog sadrzaja prenese pisanu rec sirokim masama novih vernika.

5. Ranohrianska plastika i skulptura (sarkofazi, slonovae, portreti) Ranohriscanska skulptura je imala mnogo manju ulogu nego slikarstvo i arhitektura, a to je bio slucaj jer je druga Bozja zapovest branila obozavanje idola, tako da je vajarstvo da bi se razvilo, i da bi izbeglo optuzbu ikonopoklonstva, moralo da izbegne statue prirodne velicine. Tako da je ranohriscanska skulptura pocela da razvija male dimenzije suprotno od rimske i grcke monumentalne skulpture. Skulptura se razvijala prema plitkim reljefima malog formata i cipkastih povrsinskih ukrasa. Mermerni sarkofazi su najstarija dela hriscanske skulpture, razvili su se iz paganskih sarkofaga koji su se koristili nakon urni sa pepelom u rimskom drustvu. Bila su razvijena pravila i ideje za ukrasavanje sarkofaga reljefima, a ideje su nejverovatnije nasli u iluminacijama. Teme koje pricaju reljefi na sarkofazima su uglavnom mitoloske prirode i sluze tome da velicaju pokojnika tako sto se vrsi poredjenje njega sa junakom legendi. Kako je vreme prolazilo motiv na reljefima se menjao, u 3. veku reljefi su opisivali biografske scene kao i scene koje prikazuju koji su zivotni ideali pokojinika bili. U drugoj polovini 3. veka sarkofazi pocinju da se izradjuju i za bitinje clanove hriscanske crkve. Pre Konstantina njihov ukras je bio skroman, dobri pastir, Jona i kit, vek kasnije repertoar tema i oblika se siri. Sarkofag Junija Basa je najlepsi ranohriscanski sarkofag, veoma bogato rezbaren napravljen je za rimskog prefekta. Prednja strana sarkofaga je podeljena u deset segmenta koji su ukraseni prizorima iz novog i starog zaveta. Driptisi od slonovace bili su namenjeni privatnom vlasnistvu, cesto odrazavaju licni ukus vlasnika. BAHANTKINJA ploca je izrezbarena povodom svadbe. Klasicisticne teznje su se obnavljale u ranohriscanskoj skulpturi od sredine 4. - 6. veka. Paganstvo je imalo mnogo vaznih pristalica, a novi preobracenici su ostajali verni vrednostima iz proslosti. Delo od slonovace ARHANDJEL MIHAILO jasno pokazuje koliko je klasicizam bio sredstvo izrazavanja hriscana. Rimski carevi su zadrzali obicaj da svoje portrete smestaju na javnim mestima. Spoljasnja slicnost gubi se radi duhovnog izraza koji je bezlican ali veoma izrazajan u vidu veoma velikih ociju koje simbolizuju prozore duse. Najistaknutiji medju takvim portretima jeste PORTRET EUTROPIJA IZ EFESA. U ovom portretu umetnik

toliko odstupa od realnog prikazivanja crta lica da ih naznacuje samo ponekom izbocinom ili plitkim linijama. LJudsko telo prestaje da bude inspiracija umetnicima, namece se nova inspiracija ka duhovnom i zajedno sa njom tradicija grcke skulpture dozivljava svoj kraj.

6. Islamska umetnost (damije, mauzoleji, palate, tkanine, minijature) Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije dananje panije. Islamska religijska arhitektura - dzamija, odvojen je i jednostavno pokriven prostor za molitvu. Prostor dzamije nema namestaj i ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska umetnost je karakteristicna po potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije. Dekoracija dzamije se svodi na ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru. U toj ornamentici kaligrafija je sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje vrednost povrine, samo su ritam, linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku. U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju tri tipa dzamije, arapski, persijski i turski. Arapski se sastoji od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom, povezanih raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor je slozena strukturalna mreza lukova i stubova. U Persiji i drugim istonoazijskim zemljama rane hipostilne damije su vremenom izmenjene. U gradnji damija esto su graeni poluotvoreni zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiu iz doba sasanidske Persije. Molitveni prostor pesijskih damija slian je arapskom tipu a ono to je karakteristino su ivani koji se nalaze u sredinama stranica dvorita. Meu najpoznatije perzijske damije spadaju Duma damija u Isfahanu i Velika ahova damija u Isfahanu. Turski tip dzamije ima kvadratni prostor sa glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje. Tip zgrada koje su bile znaajne u muslimanskom svetu su mauzoleji, koji su sluili kao mezaristani za vladara i pobone u uene ljude ali i kao simboli politike moi. Uprkos islamskim propisima koji zabranjuju gradnju grobnica, mauzoleji graeni kao simboli moi umrlih vladara, su nakon damija i palata postali najvanije graevine u islamu. U Iranu je pod Mongolima razvijena posebna vrsta mauzoleja s kupolom dvostruke konstrukcije koja poveava njegovu visinu. U periodu Abasida dolazi do gradnje brojnih palata u Siriji i Iraku. Te palate prikazuju sintezu zapadne i istone kulture koja je bila glavna karakteristika rane islamske umetnosti, palate su bile mesta gde su se mogli nai mozaici, zidne slike, i reljefi koji su tradicionalno prikazivali dvorane, ivotinje, a ponekad i same vladare. Zabrana prikazivanja figuracije vazila je samo za monumentalnu umetnost namenjenu javnim potrebama. Na predmetima za svakodnevnu upotrebu to nije

slucaj. Kineski se uticaji mogu videti u islamskom slikarstvu, keramici i odevanju. Slikarstvo je, kao i u vecini islamskih umetnosti, sluilo za jasne svrhe. To je obicno bila umetnost ilustracije arapskih knjiga. ilustracije su po pravilu linijske, a koloristicke profane slike su naivne, s dekorativnim elementima pejzaa (kineski utecaj) i dve do tri prikazane monumentalne figure. Perzijski uticaj predstavlja oslikavanje minijatura, na kineski nacin uvodenje emocija. Sto se tice tkanina nadaleko su poznati kvalitetni persijski tepisi, bas jedan takav smatra se za najstariji tepih na svetu 5. vek pre Hrista.

7. Islamska arhitektura, damije Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije dananje panije. Od 622. godine poinje se raunati islamski lunarni kalendar odnosno kada je Muhamed izvrio hidru iz Meke u Medinu. U svojoj maloj kui Muhamed okuplja skupinu prvih vernika, mumina, koji oblikuju damiju, sastavljenu od pravougaonog zatvorenog dvorita sa zidom s jedne strane i tremom za hlad sa druge strane. Zato skoro sve damije prate plan Muhamedove kue, koja je u sutini sastavljena od zatvorenog dvorita, zgrade za molitvu na jednom kraju, i arkada sa strane. Damija je odvojen i jednostavno pokriven prostor za molitvu. Prostor dzamije nema namestaj i ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska umetnost je karakteristicna po potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije. Dekoracija dzamije se svodi na ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru. U toj ornamentici kaligrafija je sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje vrednost povrine, samo su ritam, linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku. U damiji se esto nalazi molitvena nia, ali esto je dovolja i crta, strelica ili ploica s rei kibla, - kako bi se odredio pravac prema Kaabi u Meki, najveem svetitu islama. Sastavni dio damije su prostorije s tekuom vodom ili bunar za obavljanje ritualnog pranja pre molitve. U predprostorima ili na ulazu u damiju ostavlja se obua, a pod je pokriven tepisima. U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju dva tipa dzamije, arapski i turski. Arapski se sastoji od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom, povezanih raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor je slozena strukturalna mreza lukova i stubova. Najznaajnije arapske damije izgraene su u Damasku, u Iraku, u Tunisu, te damije u Kairu, Fesu, Marakeu ,... U Persiji i drugim istonoazijskim zemljama rane hipostilne damije su vremenom izmenjene. U gradnji damija esto su graeni poluotvoreni zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiu iz doba sasanidske Persije. Molitveni prostor pesijskih damija slian je arapskom tipu a ono to je karakteristino su ivani koji se nalaze u sredinama stranica dvorita. Meu najpoznatije perzijske damije spadaju Duma damija u Isfahanu i Velika ahova damija u Isfahanu.

Turski tip dzamije ima kvadratni prostor sa glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje. Oblici turskih damija mogu se svrstati u tri grupe: male, srednje ili vezirske i velike ili carske. Kod malih damija jedna kupola pokriva ceo kvadratni prostor. Kod srednjih i velikih, pored glavne kupole susreu se i polukupole ili nekoliko manjih kupola. Velike carske damije predstavljaju vrhunac osmanske graditeljske tradicije. Najvei turski graditelj mimar Sinan, za ivota je izgradio oko tri sotine razliitih graevina, najznaajnije dve monumentalne damije: damija sultana Sulejmana u Istambulu i damija sultana Selima II u Jedrenu.

8. Karolinka umetnost- osnovne karakteristike Karolinka renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova uenosti, a obeava ga lik Karla Velikog. On je pokuao sauvati sve to je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj nain je pokuao usaditi deo slavne prolosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati, uglavnom zahvaljujui brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinkim rukopisima. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obeilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru okuplja najuenije ljude tog vremena, u elji da se obnove umetnike produkcije i negovanja pismenosti iz doba antikog Rima. Zbog potrebe za vie teksta na manjem prostoru, razvija se i novo pismo miniskula koje e postati osnova dananjeg pisma. Jedna od najvanijih novina je obnova monumentalne arhitekture. Najvanije sakralne graevine raene su kao bazilike, a ne kao centralne graevine. Bazilikalni oblik imaju opatija st. Denis u Parizu, carska opatija u Lorschu i samostanska crkva st. Emmerana u Regensburgu. Karlo Veliki je lino prouavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Aahenu, u dananjoj Nemakoj, preneo duh nekadanje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela sastoji od irokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepenitem. Konstrukciska shema ulaza s dve kule bie osnova za arhitekturu srednjeg veka. Prepisivake kole koje je osnovao Karlo Veliki bile su iskljuivo manastirske, a prepisivai sveenici. Danas srednjovekovne rukopise opremljene crteima i slikama smatramo manastirskim umetnikim celinama, ali su sve one u vreme svog nastanka bile deo crkvene celine i kao svete knjige spadale su u opremu bojeg hrama kao to su bile zidne slike i crkveni namjetaj i bile su potrebne za bogosluenje. U kulturnom programu Karla Velikog likovne umetnosti su uvek imale izuzetan znacaj, u crkvama su postojale zidne slike. Sauvano je malo zidnog slikarstva, ipak se ono izuzetno razvijalo u minijaturnom slikarstvu, koje se posebno proizvodilo u carskim radionicama i samostanima. Ono se razlikuje od anglo-irskog stila u minijaturama. Ono sto je ostalo sacuvano jeste veliki broj iluminarnih rukopisa, radova u slonovaci i zlatu.

9.Karolinka arhitektura (Ahen, Centula, Sankt Galen) Karolinka renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova uenosti, a obeava ga lik Karla Velikog. On je pokuao sauvati sve to je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obeilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima. Karlo Veliki je lino prouavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Ahenu, u dananjoj Nemakoj, preneo duh nekadanje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela sastoji od irokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepenitem. Konstrukciska shema ulaza s dve kule bie osnova za arhitekturu srednjeg veka. Dvorska kapela delimicno je nadahnuta crkvom San Vitale, slicnost se ogleda u preseku. Geometrijska jednostavnost i jasnoa prostornih jedinica razlikuje je od manje odreenog prostora ravenske crkve. Aachenska kapela je centralna kupolna graevina oblika mnogostrane prizme. Masivne, nie arkade prizemlja su istaknutim vencem razdvojene od visokih arkada galerije. Dva reda stubova gornjih arkada ritmiki se otvaraju prema osvetljenom sredinjem prostoru i tako spajaju prsten galerije sa centralnim delom. Kapela je zidana od glatko klesanih kamenih blokova s ornamentalno obraenim povrinama. U doba nastanka bila je najvea kupolna crkva severno od Alpa. Glavnim ulazom dominira vestverk, dodavanje vestverka crkvama jedan je od franakih doprinosa tradiciji zapadne arhitekture. Tokom karolinkog razdoblja tornjevi su postali sastavni deo crkve. Centula, samostanska crkva graena uz zalaganje Karla Velikog. Crkva nije sauvana u celosti, ali su iskopani njeni ostaci. Iz jednog ranosrednjovekovnog opisa manastirske crkve u Centuli proizilazi da su u crkvenu opremu spadali mramorni oltari, zlatom i srebrom optoceni ciboriji nad njima, predikaonice od mramora iskicene zlatom, bronzani svecnjaci i polijeleji i mnogi drugi, esto likovnim ukrasom snabdeveni elementi. Karlo Veliki prednjacio je dobrim primerom pri opremi svoje sopstvene dvorske kapele. Koncil u Indenu 816 - 17. g. menja budunost benediktinskog reda, a u arhitekturu uvodi novu fazu, primereniju oveku. Karlo Veliki je umro, mo Carstva slabi, naslednici nisu toliko jaki, a crkva se opustila. Koncil je bio zamiljen s ciljem da se regenerise benediktinski red, a na njemu se pojavio i plan St. Galena. Nacrt je bio napravljen u samostanu u Reichenau. Crkva St. Galena nije imala zapadnu apsidu nego vestverk. Bitno je bilo da se samostani urede, i nakon koncila u Indenu morali su biti organizovani tako da sadre dormitorije, klaustre i ostale prostore, a idealni plan St. Galena odigrao je u tome veliku ulogu. Plan je u severnoj zoni predviao hostel, kuu za goste, pivnicu, kolu za novake, opatovu kuu iz koje se direktno ulazilo u svetite itd. Ovako zamiljeni samostanski sklop postaje pravilo nakon koncila. Idealni plan St. Galena otvara princip modularne gradnje. Modul je baziran na merama ukrstanja broda i transepta, a u samostanu je predvieno 40 zgrada (simbolika). Modularna gradnja je preuzeta iz starog Rima. Poinju se graditi i manje crkve, time se otvara serija tipinih karolinkih bazilika.

10. Karolinke minijature Karolinka renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova uenosti, a obeava ga lik Karla Velikog. On je pokuao sauvati sve to je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj nain je pokuao usaditi deo slavne prolosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati, uglavnom zahvaljujui brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinkim rukopisima. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obeilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru okuplja najuenije ljude tog vremena, u elji da se obnove umetnike produkcije i negovanja pismenosti iz doba antikog Rima. Zbog potrebe za vie teksta na manjem prostoru, razvija se i novo pismo miniskula koje e postati osnova dananjeg pisma. Obim i visoki stupanj sauvanog uzdizu karolinko rukopisno slikarstvo do posebnog znaaja. Iza obilja umetniki opremljenih rukopisa uvek se osea lik cara Karla kao mone pokretacke sile. Srednjovekovna minijatura dobija svoje obeleje iz odnosa teksta, ukrasa i slike; otud proizilazi i njena problematika. Tekst dostize vrhunac u slikarski oblikovanom inicijalu. Povezivanje pre svega slova i ukrasa jeste gotovo kultni postupak, ukrasi odevaju rec. U inicijalu deluju pre svega ostrvski uticaji. Iz antike i iz Sredozemlja, preuzeta je organski teka, ovekolika slika. Na karoliskom dvoru radili kako umetnici iz Vizantije tako i iz Italije. U tehnickom pogledu Karolinka iluminacija daje prevagu slikanju neprovidnim bojama, ali poznaje i crtez perom. Za oba naina postoji pretkarolinka tradicija. evandjelje nadbiskupa Ebona od Remsa, nastalo je u prvoj 1 IX veka. Minijature koje se tu nalaze nastavljaju tradiciju Beckog rukopisa, iako se odvajaju od vizantijskog primera i stvaraju sopstveni stil. Stil je najbolje oceniti kao nervozan i razvitlanih draperija i slikarski. Utrehtski psaltir je proizvod kole u Remsu, gde su umetnici postigli nepogresiv stil zahvaljujui dizajnu figura i blagom islikavanju pejsaa. Rukopis sadrzi psalme u galikanskoj verziji, pisane na tri stupca. Ilustrovanje ovih tekstova ne moe da prati neki presprekidni ciklus nego se, naprotiv, svaki put nadovezuje na slikovito sugestivne "reci-podsetnice". Nekoliko pojedinanih slika se skupno rasporedjuju. Njegovi mnogobrojni prizori pruaju kombinaciju antikog, ranohrianskog i karolinkog slikarstva. Mnoge kompozicije su ciklusi uzeti iz SZ i NZ. 11. Otonska umetnost- osnovne karakteristike Raspadom Karolinkog Carstva nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemaka, postaje vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova karolinkih tradicija, uz

jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti. Slikarstvo obuhvata oslikavanje knjiga i minijature. U vreme Otona vrlo je ivahna delatnost kola u kojima se odslikava uticaj zapadnih i istonih sredita kulture. Pojavljuju se kole od kojih neke njeguju i zidno slikarstvo i neke i slikarstvo na staklu. Od slikarskih dela otonske umetnosti su sauvane freske iz Obercela. U ilustraciji knjiga dolazi do vizantijskog uticaja. Tadanja umetnost nije profanog karaktera ve nastaje i ivi u manastirima ivotom mirne umetnosti ili po narudbi knezova odnosno i kao izraz carske moi vladara. Otonska umetnost spada u fazu kasne predromanike, i to u podruju dananje Nemake gdje je vladala Otonska dinastija u 10. veku. Otonska kao i Karolinka dinastija neguje aristokratsko-dvorski karakter, tj. umetnika produkcija vezana je samo za dvor i samostan. Karakteristika Otonske umetnosti je ljubav prema slonovai, to se vidi u brojnim reljefima, tada se jako razvija rezbarstvo na slonovai koje je po nekad pod vizantijskim uticajem. Jedini primer pune plastike iz ovog razdoblja je tzv. Geronov krst koji se danas uva u Kelnskoj katedrali. Na njemu je neobino realistian prizor Hrista za to vreme. Reu se statue Hrista i izrauju se portreti Marije iji se likovi prevlae zlatom i obino slue kao krinje za moti svetaca. Rana dela su slobodnija u prikazivanju pokreta dok je kasnije pokret uzdraniji. Pod Otonom I poinje iva graevinska delatnost, otonsko graevinarstvo koje zavrava smru Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period. Najznaajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukraen reljefima i prizorima religioznog karaktera.

12. Otonska Hildeshajmu)

arhitektura

(Sv.

Panteleon

u

Kelnu,

Sv.

Mihailo

u

Raspadom Karolinkog Carstva nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemaka, postaje vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova karolinkih tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti. Pod Otonom I poinje iva graevinska delatnost, otonsko graevinarstvo koje zavrava smru Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period. Vestverk se sacuvao kao sastavni deo arhitektonske celine, na crkvi Sv. Panteleona u Kelnu on je masivniji i proporcionalniji s karakteristicnom kulom iznad ukosnice. Najznaajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukraen reljefima i prizorima religioznog karaktera. Sa dva hora i bocnm ulazima podseca na plan Sv. Galena ali sa daleko boljom razradjenom simetrijom.

Im dva transepta sa kulama iznad ukosnica. Spoljasnji izgled i horovi bili su izmenjeni popravkama, ali unutrasnjost broda s velikom povrsinom izmedju lukova i zida daje isti dozivljaj prostora koji je vladao u prvobitnom projektu. Zajednicka crta otonskog i karolinskog doba jesteta sto su obe imale aristokratski karakter. Uloga episkopa mecene ima sve veci znacaj i pod okriljem crkve cvetaju verska i kulturna sredista, crkve, manastiri. Keln je bio tesno povezan sa carskim dvorom zahvaljujuci nadbiskupu Brunu, bratu Otona I, koji je ostavio znacajan trag u tom gradu jer je izgradio i dogradio mnoge crkve. Jedna takva gradjevina jeste crkva Sv. Panteleona, sa monumentalnim vestverkom ikoji je jedini zadrzao originalni oblik. Crkva Sv. Panteleona, jednobrodna je i pokazuje teznju ka rabistrivanju prostora, deluje pregledno i jasno. Vestverk i tornjevi u naucnom istrazivanju izazivaju veliko interesovanje, jer tu se radi o arhitektonskoj tvorevini koja se ne zasniva na predhodnim ( ranohriscanskim, rimskim, maloazijskim,...) stupnjevima, vec zaista predstavlja nesto sasvim novo, zapadnjacko. To su zdanja koja crkvi daju novi lik, toranje je odraz mladog sever, on se vise ne postavlja bilo gde nego se uklapa u crkvenu arhitekturu.

13. Otonska skulptura i reljef (Gerovo raspee, vrata biskupa Bernvarda) Raspadom Karolinkog Carstva nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemaka, postaje vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova karolinkih tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti. Biskup Bervvard isticao se narocitim poznavanjem umetnosti i zanata. Godina 1015. vezuje se za postavljanje bogato ukrasenih bronzanih vrata, koje je on da o da se izrade za crkvu Sv. Mihaila, verovatno za ulaz u dembulatorijum iz transepta. Ovakva vrata imaju nesto od ranohriscanskog uzora sa kojim se Bernvard mozda susreo u Rimu i Milanu, medjutim Bernvardova vrata se ipak razlikuju od predhodnih. Vrata su podeljena na siroka horizontalna polja, svako polje prikazuje scenu iz Biblije u visokom reljefu. Scena Adama i Eve posle progona iz Raja sadrzi ispod reljefa urezano slovo klasicno rimskog tipa s posvetom datumom i Bervnardovim imenom. U figurama nema monumentalnog duha, izgledaju mnogo manje nego sto jesu i vise su interpretirane kao zlatarski rad. Cudno rastinje podseca na irske minijature. Otonska umetnost ima sa svojim karolinkim uzorom - i sa celim ranim srednjim vekom - zajedniku crtu: osobitu ljubav prema skupocenom materijalu, zlatu, srebru, dragom kamenju i slonovai. U simbolinim tvorevinama ove vrste umetnost ranog srednjeg veka u raznom plemenitom materijalu ispoljava pagansko-magijsku crtu. Mnogi radovi u slonovai koji su sluili za korice knjiga uokvireni su zlatnim, reljefima ukraenim i optocenim dragim kamenjem, okvirnim trakama. Jedno od najvaznijih umetnikih dostignuca otonskog doba povezano je sa prodorom rane srednjovekovne umetnosti ka monumentalnom nainu uobliavanja. To se ispoljava ak i u umetnostima sitne plastike. Polaziste otonske pune plastike u drvetu predstavlja drveni krst - Geronovo raspee. On obeleava poetak novog

razumevanja za telesno. Kontrastnim uoblienjem postignuto je da se u celini oseti snana dinamika, i pored nepromenjenog vezivanja za plosni reljef, apstrakcija prikaza dovodi do sapatnje sa Hristom. Ovakav prikaz Hrista zapadni svet jos nije video. Reu se statue Hrista i izrauju se portreti Marije iji se likovi prevlae zlatom i obino slue kao krinje za moti svetaca. Rana dela su slobodnija u prikazivanju pokreta dok je kasnije pokret uzdraniji. 14. Otonske minijature Rukopisno slikarstvo, je veoma pregledno. Njegov polazni polozaj je uporediv sa karolinkim rukopisnim slikarstvom, ali ipak je sustinski razliit, jer se javljaju jasne reforme u odnosu na Karolinske teme, ideje. Poeci se svode na vladarske podsticaje. Vie nema vracanja na hriansku antiku, nego na karolinku prolost. Majstori se usmeravaju prema savremenoj umetnosti u Vizantiji. Povezani vizantijski i karolinski elementi daju novi stil, velike snage i zamaha. Ponovno oivljavanje umetnosti je praceno monakim reformama. Promenjenom polaznom polozaju otonskog minijaturnog slikarstva odgovara preobrazaj u duhovnim i umetnikim potrebama. Otonska umetnost sazdaje bitne pretpostavke za slikarstvo poznog srednjeg veka. Novozavetne scene ubrzo ulaze u redovno opremanje skupocenih evandjelistara i evangelijara. Ciklusi svetitelja se znaajnije isticu. U velikim rukopisima inicijal ispunjava cele stranice. Do svoje pune velicine izraslo je otonsko minijaturno slikarstvo u nizu rukopisa koji se pripisuju skriptoriji u Rajhenauu. Prvi kodeks ove skupine, knjiga perikopa, izradjena po nalogu "kustosa" Gerona, u svodjenju mnogoclanih slika na elemente malobrojne ali plosno efektne, ispoljavaju se nove otonske tenje. Jevandjelje Otona III remek delo je minijaturne umetnosti gotovo citavog srednjeg veka. Prizor u koje Hristos pere noge apostolu Petru, podseca donekle na anticke prizore koje je prenela vizantijska umetnost. Pastelni tonovi pozadine podsecaju na iluzionizam grcko - rimskih pejzaza, dok arhitektonski okvir oko Hrista asocira na anticke vedute, s tim sto on sada treba da docara nebeski dom, za razliku od zemaljskog ambijenta kojim je okruzen. Figure su dozivele preobrazaj, u antickoj umetnosti ovakve scene su bile vezane za predstave lekara koji leci bolesnika. Sv. Petar je zauzeo mesto bolesnika a Hrist lekara. Najvaznije figure Hrista i Petra su vece od ostalih, osmorica apostola su samo posmatraci skuceni u uglu, vide im se samo oci i ruke. Drugi prizor prikazuje Sv. Luku jevandjelista nije prikazan kako pise sto je upecatljiva razlika u odnosu na karolinske primere. Jevandjelje stojii zavrseno na njegovom krilu, a on sedi na dvema dugama kao na prestolu, a nd glavom su mu oblaci iz kojih zraci svetlost na sve strane. Njegov simbol VO okruzen je petoricom proroka iz starog zaveta, a spoljasnji krug formiraju andjeli. Luka tumaci vernicima poruku. Evangelijar Otona III bio je ukrasen izvanrednim raskosnim koricama,u ciju je povrsinu, optoceno dragim kamenjem bila utisnuta vizantijska slonovaca. Otonska umetnost ima sa svojim karolinskim uzorom i sa celim srednjim vekom zajednicku aristokratsku crtu ljubav prema slonovaci i skupocenim materijalima. Plemenitom metalu dodavali su se drago kamenje i emajl kao obojeni sastojci. Na koricam a srednjovekovnih sakralnih knjiga preovladjuju u slonovaci izrezane predstave Hrista ili svetitelja. Promene u upotrebi donose sa sobom i formalni preobrazaj, format diptiha narocito popularan pretvara se u cetvrtasta polja reljefa.

15. Romanika umetnost- osnovne karakteristike Romanika umetnost je stvarana poetkom XI veka, ona obeleava pobedu hrianstva izraenu kroz masovna hodoaa, krstake ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimino su vreni pod znamenjem vere, jer su znaili borbu protiv mnogobotva i islama. Romanicka umetnost je mnogoclana i razudjena. Pojavila se istovremeno sirom Evrope, kao niz regionalnih tipova bez jake centralne sile koja bi ih povezala. To se nije desilo odjednom. Tesko je uci u trag stilovima koji su bili neposredan uticaj na romaniku, ali su sigurno poznoanticka, starohriscanska, vizantijska tradicija, karolinski i otonski dvorski stilovi imali svoj udeo u njenom formiranju. Pojavu ovog stila uslovile su znacajne politicke i kulturne promene koje su zadesile Evropu u periodu od 1050. i 1200. godine. Sve je vise jacao verski zanos, sto se odrazilo sve zivljim pohodima hodocasnika na sveta mesta. To je rezurtiralo velikim graditeljskim poduhvatima, i gradjenje crkava je postala glavna delatnost. Centralna duhovna vlast rimskog pape, preuzela je ulogu ujedinjujuce snage, pokusao je Evropu da ujedini u jedno hriscansko carstvo. PO citavoj Evropi nicu samostalni gradovi srednja klasa ucestvuje svoj polozaj, obnavlja se trgovina,... U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske. U vajarstvu javlja se ponovna obnova monumentalne kamene skulpture, a u slikarstvu za razliku od arhitekture i vajarstva nije doslo do iznenadnog revolucionarnog razvoja koji bi ga direktno izdvojio od karolinske ili otonske umetnosti.

16. Romanika arhitektura (Francuska, Engleska, Nemaka) U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske. Francuska

Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta hodocasca, nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva projektovana ne samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena osnova ima prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva manja bocna broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske arhitekture: svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu. Katedrala u Otenu koju jeizgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju. Sen Saven sir ertan, Vijena Svodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva teina poiva na lukovima glavnog broda. Glavni brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljanji prozori su velikih dimenzija. Zapadno proelje ovakvih crkava je bilo nisko i iroko, pa je prualo mogunost bogatog ukraavanja skulpturama. Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi predstavlja vizuelni izraz hrianskog uenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojeim i sedeim figurama, prua se iroka traka reljefa po itavom proelju. Naroito su upeatljivi portali, uokvireni nizom lukova koji poivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bone kule skoro je ista kao i vrh zabata, pa tako itava gradjevina deluje zdepasto i naikana dekoracijom kitnjasto, ali to je bio nain pridobijanja vernika tada. Ambiciozna katedrala u Daramu, u blizini kotske granice, ubraja se meu najvee crkve srednjovekovne Evrope. Njen svod naroito je zanimljiv jer je to najraniji primer sistematske primene krstastog rebrastog svoda nad trospratnim brodom. Boni trodovi sastoje se od traveja, skoro kvadratnog oblika, a glavni brod ostaje izduen i ima par ukrtenih rebara koji ga dele na 7 delova, umesto uobiajna 4. Stubovi variraju po veliini. Snaga naizmeninih stubova, visoki zidovi, dramatino osvetljenje povrine krstastih svodova ine je jednom od najlepih katedrala u romanikoj arhitekturi. Katedrala u pajeru, Nemaka Nemaka romantika arhitektura nicala je u rajnskoj oblasti i bila je prilino konzervativna. Kako je crkva u pajeru bila carska, ona odraava najvie karolinkootonsku tradiciju. Ima vestverk, kulu nad ukrsnicom i dve kule sa stepenitem. Istice se visinom.

17. Romanika arhitektura u Francuskoj U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se

javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske. Francuska Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta hodocasca, nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva projektovana ne samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena osnova ima prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva manja bocna broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske arhitekture: svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu. Katedrala u Otenu koju je izgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju. Sen Saven sir ertan, Vijena Svodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva teina poiva na lukovima glavnog broda. Glavni brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljanji prozori su velikih dimenzija. Zapadno proelje ovakvih crkava je bilo nisko i iroko, pa je prualo mogunost bogatog ukraavanja skulpturama. Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi predstavlja vizuelni izraz hrianskog uenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojeim i sedeim figurama, prua se iroka traka reljefa po itavom proelju. Naroito su upeatljivi portali, uokvireni nizom lukova koji poivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bone kule skoro je ista kao i vrh zabata, pa tako itava gradjevina deluje zdepasto i naikana dekoracijom kitnjasto, ali to je bio nain pridobijanja vernika tada.

18. Romanika arhitektura u Italiji (Lombardija i Toskana) Za oekivanje je bilo da e Italija dati najplemenitiju romaniku, jer su joj svi klasini uzori bili nadohvat ruke, ali se to nije desilo. Svi vladari koji su imali ambiciju da obnove ,,veliinu,, Rima i koji su sebe videli u ulozi naslednika rimskih careva, vladali su u severnoj Evropi. Zbog papinog duhovnog autoriteta, bilo je teko gajiti carske ambicije. Italija se sastojala iz vie malih kneevina, koje su se po potrebi udruivale ako je to donosilo politiku korist, ali zato nije bilo potrebe ni mogunosti da se obnovi staro carstvo. Toskanci su se zato zadovoljili da grade u ranohrianskom stilu, a graevine su ukraavali kao to je to inila paganska arhitektura. Vostvo u razvijanju romanikog stila preuzela je Lombardija. Lombardijska arhitektura se napajala neprekinutom graevinskom tradicijom koja e oslanjala na rimska i starohrianska vremena i na spomenike u Raveni. Ta istorijska pozadina naroito se sree u susretu sa crkvom SAN AMBROO u Milanu. Gradnja je zapoetau 11. veku iako su apside i june kule malo starije. itava spoljanjost je uraena u opeci sa geometrijskom jednostavnou. Dva zvonika stoje

nezavisno od crkve ali dodiruju njene spoljanje zidove. Tradicija slobodnog zvonika u Italiji je jaka i o je retko sastavni deo crkve. Glavni brod je nizak i irok, sastoji se iz 4 traveja odvojenih poprenim lukovima. Unutranjost je liena strogosti i gornjeg priliva svetlosti. Po graditeljskom sklopu ovo je dvorska crkva, a one su na jugozapadu obino mrane, sa neto malo svetlosti koja prodire iz galerije i bonih brodova. Zbog toga se kasnije gradi oktogonalna kupola iji otvori proputaju svetlost. U 11. i 12. veku glavno mesto u graditeljstvu pripada Pizi. Toranj koji je projektovao Bonano Pizano zbog svojih slabih temelja iskrivio se jo pre nego to je bio dovren. itav crkveni kompleks u Pizi najambiciozniji je spomenik toskanske romanike. Osnova katedrale u Pizi je osnova ranohrianske bazilike, kojoj je dograen popreni brod u obliku latinskog krsta. Ukrsnica je natkrivena kupolom, ostatak crkve ima drvenu tavanicu. Unutranjost je neto via nego u hr. bazilikama, jer su zidovima sa prozorima umetnute galerije. Jedini element koji upuuje na svesnu obnovu rimskog stila u toskanskoj arhitekturi jeste oblaganje fasade ploicama od viebojnog mermera. To se najbolje vidi na krstionici Sv. Jovana u Firenci koja e kasnije premaiti Pizu u trgovakom i umetnikom smislu.

19. Romanika skulptura- osnovne karakteristike Romanika umetnost je stvarana poetkom XI veka, ona obeleava pobedu hrianstva izraenu kroz masovna hodoaa, krstake ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimino su vreni pod znamenjem vere, jer su znaili borbu protiv mnogobotva i islama. Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve tenje nisu pokazivale niti karolinka niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a kameni reljef zadrao se samo kao dekorativni ukras povrina, kod kojeg je dubina klesanja svedena na najmanju moguu meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izraene u slonovai i metalu. Ne zna se gde je i kada tano poela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri naeni su na putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodoaa u zapadnoj Francuskoj i paniji, jer je zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privue vernike. U manastiru Sen Sernen u Tuluzu nalazi se vie znaajnih primera skulptura u kamenu koji su nastali oko 1090. godine ukljuujui i reljef Apostola, ploa koja se najverovatnije nalazila na prednjoj strani crkvenog oltara. vrstina oblika skulpture strogo je klasina, to upuuje na dobro poznavanje poznorimske skulpture. Sveana frontalnost figure i njeno postavlljanje u arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potie iz vizantijskog izvora. Apostol ima neposrednost kao to su imale skulpture arhajskog perioda u Grkoj - kosa kao kapa. Naglasak na masivnosti pokazuje ime je ona bila podstaknuta, kameni prikaz figure, trodimenzionalan i opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture inile bi se obinim

vernicima veoma privlanim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog postavljanja na fasade crkava. Drugo vano sredite romanike arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze. Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukraen skulpturom, a stubovi,kapiteli i portali uraeni su u najlepim reljefima tog doba. Ljudski i ivotinjski oblici su uraeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savreno prijanja njegovom obliku, uvija se ka unutranjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih lavova oivljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih ivotinja irskih minijatura. POred ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mrane sile koje su ukroene i pretvorene u figure uvara, koje bude kod vernika strahopotovanje. Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romanike crkve je kompozicija sa Hristom na prestolu u sredini. Scene kao to su strani sud ili apokalipsa ulivaju strahopotovanje u hrinskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odiu izraajnom snagom. Na predstavi stranog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje dua koje se odvija na desnoj strani. U dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Due vise na tasovima kantara dok avoli vuku jednu, a andeli drugu stranu. spasene due sa jedne strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane avoli bacaju u pakao. avoli su ka plod ljudske mate u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice, prekriveni krznom sa repovima i iljastim uima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi svaki posetilac koji ue u crkvu uao sa oitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na otenskoj katedrali. Gizelbertus je svoj rad zapoeo kao pomonik nepoznatog majstora koji je bio zaduen da izradi ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odailjanje apostola, a imala je posebno znaenje u doba krstakih ratova, jer se smatralo da je dunost svakog hrianina da iri Jevenelje u svetu. Iz ruku Hrista ire se zraci svetog duha prema apostolima, koji dre sveto pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijaki znakovi i radovi koji karakteriu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih ni prostornih ogranienja. 20. Romanika skulptura u Francuskoj (Tuluz, Moasak, Oten, Vezle) Romanika umetnost je stvarana poetkom XI veka, ona obeleava pobedu hrianstva izraenu kroz masovna hodoaa, krstake ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimino su vreni pod znamenjem vere, jer su znaili borbu protiv mnogobotva i islama. Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve tenje nisu pokazivale niti karolinka niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a kameni reljef zadrao se samo kao dekorativni ukras povrina, kod kojeg je dubina klesanja svedena na najmanju moguu meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izraene u slonovai i metalu. Ne zna se gde je i kada tano poela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri naeni su na putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodoaa u zapadnoj Francuskoj i paniji, jer je zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privue vernike.

U manastiru Sen Sernen u Tuluzu nalazi se vie znaajnih primera skulptura u kamenu koji su nastali oko 1090. godine ukljuujui i reljef Apostola, ploa koja se najverovatnije nalazila na prednjoj strani crkvenog oltara. vrstina oblika skulpture strogo je klasina, to upuuje na dobro poznavanje poznorimske skulpture. Ovakvih o;uvanih ostataka ima mnogo na jugu Francuske. Sveana frontalnost figure i njeno postavlljanje u arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potie iz vizantijskog izvora. Apostol ima neposrednost kao to su imale skulpture arhajskog perioda u Grkoj - kosa kao kapa. Naglasak na masivnosti pokazuje ime je ona bila podstaknuta, kameni prikaz figure, trodimenzionalan i opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture inile bi se obinim vernicima veoma privlanim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog postavljanja na fasade crkava. Drugo vano sredite romanike arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze. Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukraen skulpturom, a stubovi,kapiteli i portali uraeni su u najlepim reljefima tog doba. Ljudski i ivotinjski oblici su uraeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savreno prijanja njegovom obliku, uvija se ka unutranjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih lavova oivljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih ivotinja irskih minijatura. POred ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mrane sile koje su ukroene i pretvorene u figure uvara, koje bude kod vernika strahopotovanje. Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romanike crkve je kompozicija sa Hristom na prestolu u sredini. Scene kao to su strani sud ili apokalipsa ulivaju strahopotovanje u hrinskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odiu izraajnom snagom. Na predstavi stranog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje dua koje se odvija na desnoj strani. U dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Due vise na tasovima kantara dok avoli vuku jednu, a andeli drugu stranu. spasene due sa jedne strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane avoli bacaju u pakao. avoli su ka plod ljudske mate u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice, prekriveni krznom sa repovima i iljastim uima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi svaki posetilac koji ue u crkvu uao sa oitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na otenskoj katedrali. Gizelbertus je svoj rad zapoeo kao pomonik nepoznatog majstora koji je bio zaduen da izradi ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odailjanje apostola, a imala je posebno znaenje u doba krstakih ratova, jer se smatralo da je dunost svakog hrianina da iri Jevenelje u svetu. Iz ruku Hrista ire se zraci svetog duha prema apostolima, koji dre sveto pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijaki znakovi i radovi koji karakteriu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih ni prostornih ogranienja. 21. Romaniko slikarstvo (monumentalno i minijaturno) U romanikom slikarstvu nije doslo do revolucionarnog razvoja koji bi ga odvojio od karolinke i otonske umetnosti, ali to ga ne ini manje znaajnim od slikarstva u ranijim razdobljima srednjeg veka. Kontinuitet slikarske tradicije ogleda se kroz odsutnost promena kada se radi o iluminarnim rukopisima. Najveca koncentracija romanickog zidnog slikarstva u Francuskoj se nalazi u oblastima sa obe strane Loare u njenom srednjem i donjem toku, u Turenu, Poatuu, Anzuu, Blesoau i Beriju. Ovo je srce urodjenog francuskog slikarstva, netaknutog italijanskim ili vizantijskim

uticajem, koje je iroko definisano kao jedna grupa, prepoznatljiva po upotrebi svetlih boja za pozadinu. Posle 1000 godina javlju se poeci slikarskog stila koji moe da se meri sa monumentalnou romanike skulpture. Novi odnos prema toj umetnosti je oigledn u sv. Marku iz Jevanelja koje je nastalo u manstiru Korbiju u sev. Francuskoj. Po stilu izvijene i krive linije kojima su slikani jevanelista, krilati lav i zavese ovo jevanelje je blisko Ebovom iz remske kole, ali postoje upeatljive razlike. U rukopisu iz Korbija nema ni traga antikom iluzionizmu. Brzi, ivi pokreti koji su zastupljeni u remskoj koli ovde su zamenjeni ocrtanim konturama koje su ispunjene naglaenim, jakim bojama, tako da je slika dvodimenzionalna, svedena na slaganje povrina. Ali ipak slikar je delu dao apstraktnu jasnou i preciznost. Tepiserija iz Bajea je izvezeni friz dugaak 70m, on prikazuje invaziju osvajaa na Englesku. Na detalju koji prikazuje bitku, umetnik je veoma dobro spojio priu i dekoraciju. Glavni prizor je zatvoren sa dve bordurame koje dobro slue kao okvir, gornja prikazuje ptice, a donja mrtve vojnike i konje. itava scena je liena perspektive i trodimenzionalnosti, ali daje detaljnu sliku rata. Graenje vavilonske kue je deo vrlo impresivnog ciklusa fresaka koji se sauvao u crkvi Sen Gaven Sir ertan. Scena je napeta i puna radnje, ak i sam gospod sa leve strane u njoj uestvuje, obraajui se graditeljima. Nasuprot njemu sa desne strane nalazi se div Nimrod. Scena metaforiki predstavlja odmeravanje snaga bogova i ljudi. Ljubav prema redu naveo je francuske naucnike da razviju brojne sisteme za klasifikovanje materijala, jedan od sistema je delio slike prema njihovoj paleti i tehnici na dve glavne grupe: one mat na svetloj osnovi, i druge sa glatkom sjajnom povrinom na tamnoj osnovi, obino plave boje. Prva je smatrana urodjenom, nacionalnom umetnou Francuske, dok je druga smatrana za nastalu pod uticajem Italije ili Vizantije. Vizantijski i italijanski elementi su najocigledniji u onim delovima Francuske koji se nalaze najblie italijanskoj granici ili lukama Mediterana, iako nema primera direktnog preuzimanja iz samog Vizantijskog carstva. ak i dela kao to su freske iz katedrale u Le Pua, gde je vizantijski uticaj najizraeniji, izgleda kao da je uticaj dospeo pre preko Italije nego direktno iz Vizantije preko istonog Mediterana. Ciklus fresaka iz crkve San Anelo in Formis, blizu kapele u Italiji uraen je na poziv opata Deziderija. Hapenje Hrista, du glavnog broda predstavlja pandan zidnim mozaicima i freskama ranohrianskih bazilika. Slike iskazuju vizantijski uticaj ali su prilagoene latinskim liturgijskim zahtevima. Do sredine 12. veka ve je svuda bio oigledan uticaj Vizantije. Od Italije i panije na jugu do Francuske, Nemake i Engleske. Glavni posrednik ovog uticaja bio je benediktski red koji je tada bio na vrhunu moi. Delo portret lekara iz srednjovekovnog rukopisa odie znaajnom promenom. Razlikuje se od minijature sv. Jovana iako je nastala na istom podruju. Umesto apstraktnih linearnih prikaza, potezi usevaju da doaraju trodimenzionalni oblik tela ispoddraperije. Ova minijatura odie klasicizmom, novi nain slikanja proizaao je iz dela raenih u metalu jer su bitne osobine ovog dela skulptorske a ne slikarske. Nikola iz Verdena bavio se ovim, a u njegovom radu klasicistiki trodimenzionalni stil crtanja dostigao je zrelost. 22. Gotika arhitektura- nastanak (Sen Deni)

Za prvu gotiku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen Deni koji je nastao u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotika umetnost bila je mala i obuhvatala je samo oblast Il-de-Frans,tj. Pariz sa okolinom. Novim nainom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotike katedrale, a to je primena krstastog rebrastog svoda, proelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukraeni vitraima, skeletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomou kontrafora, masivnih sponjnih podupiraa prislonjenih uz zidove. U ranim 1130im nita nije ukazivalo na to da e Pariz uskoro postati mesto u kom e nastati nova vrsta arhitekture. Ni jedna, od inae malog broja crkava sagradjenih u gradu poevi od 1100, nije bila ni monumentalna ni impresivna, koreni ove stagnacije su vezani za materijalno stanje kraljeva ovih kapetanija, koji nisu imali dovoljno sredstava da osnivaju manastire. Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamisljen da je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu; i posebne veze sa monarhijom su znacile da je novo delo povecalo rastui prestiz francuskih kraljeva. Sen Deni je bio najvaznija od nekoliko starih kraljevskih grobnih crkava koje su okruivale prestonicu. Sie, opat i kraljev najblii savetnik, preuzeo je ulogu kraljevskog propagatora, slaveci kralja zajedno sa njegovim svetiteljem-patronom, a njegovo pokroviteljstvo nad umetnou je pomagalo da se promovise i kult kvazi svestenickog vladanja (u dekoraciji opatijske crkve biblijski kraljevi su zauzeli izuzetno znaajno mesto a kult je bio njima inspirisan). Luj VII, koji je nasledio presto, izgledao je Sieu kao idealan vladar. Sie je ostavio nekoliko tekstova kojima je pokusao da objasni svoje namere. Za Siea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12 unutranjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12 apostola. Sie je oznacio tradicionalno pravljenje vie prostora za hodocasnike koji su dolazili na poklonjenje relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istonog kraja stare crkve. Stubovi izmedju arkade ophodnog broda i kapela i neto deblji stubovi ophodnog broda koji su nosili glavnu arkadu. Slobodni stupci krunog preseka bili su uobiajena osobina romanikih crkava, ali njihova upotreba u ravno zavrenom delu istonog kraka bila je veoma retka. Ni u jednoj crkvi podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasinih subova kao stupci izmedju ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvri uticaj na novi hor, ali Sieovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni deo strukturom koja ne poseduje nita od antikog. Hor na istonoj strani zadrao je prvobitni izgled samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto ire, poznate iz romanikog hodoasnikog hora, su spojene na nov nain. Umesto da ostanu zasebni elementi kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod zasnovan na prelomljenom luku. Unutranjost se razlikuje od romanikih predhodnica po lakoi i svetlosti. Sieovu tvrdnju da je pozvao umetnike iz daleka da rade na Sen Deniju potvrdjuju tri velika portala sa skulpturama koji predstavljaju poetak nove ere u istoriji monumentalne skulpture. Osnova hodoasnikoh hora, krstasto-rebrasti svod i prelomljeni lukovi su elementi koji su se mogli nai u raznim provincijskim kolama francuske i anglo-normanske romanike, ali nigde per Sen Denija nisu svi ti elementi bili sadrani u jednoj graevini.

23.Gotika umetnost- osnovne karakteristike U doba gotike umetnost se podjednako razvijala i kao skulptura i kao slikarstvo. Traio se "red i istoa" u umetnosti. U doba gotike pretrpani timpanoni se sreiju i javljaju se geometrijske forme i na portalu se formiraju vie razraenih zona. Reljif se izvlai iz ravni zida ali zadrava okvir arhitekture i od njenog se uticaja bie osloboena tek u doba renesanse kada je nastalo zasebno skulptorsko delo. Najvanija klasina gotika umjetnost prisutna je na skulpturama koje ukraavaju zidove katedrala poput Portala kraljeva u Chartresu. Skulptura koja je u doba romanike i rane gotike bila potpuno u funkciji arhitekture, tokom gotike se polako oslobaa iz arhitektonskog okvira i dobija sve vei znaaj. Crkvena skulptura najee prikazuje tri glavna motiva: svakidanji ivot, moralni ivot, i misaoni slobodni ivot. Nedostatak zida i zidnog slikarstva u gotikim katedralama, nadoknadio je vitra. Tim promenama svetlosti i obojenim refleksima koji su etali po zidovima, vitra je oivljavao unutranji prostor katedrale. Intenzivan kolorit vitraa daleko nadmauje kolorit fresaka,tapiserija i slika na drvetu, ali ne omoguava bitniji pomak u odnosu na likovnost romanikog doba (plohe boja uokvirene linijama). Jedino u Italiji, gde je graditeljstvo sauvalo zidnu masu, dolazi do snanog razvoja zidnog slikarstva, koje, prihvatajui osnovne postavke gotikog likovnog izraza, postaje nositelj razvoja slikarskih formi. I slikarstvo na drvetu, tradicionalno razvijenije u Italiji, doivljava u doba gotike pravi procvat, poinju se izraivati bogati poliptisi i oslikani krilni oltari, ukraeni rezbarijama i pozlatom. Slikarstvo minijatura, postaje u severozapadnom delu Europe dominantna slikarska tehnika i nositelj likovnog razvoja slikarstva, pokazuje majstorsku tehniku linearnog crtea i bogatu skalu boja. Obogaivanjem ambijenta svakodnevnog ivota sve se vie razvija izrada tapiserija, koje u Francuskoj postaju i najistaknutija dela monumentalnog slikarstva. Novinu gotikog doba predstavljaju grafike (drvorezi, bakrorezi), koje, uslijed tehnike izrade, iskazuju naglaenu linearnost, zadravajui ipak osnovne odlike gotikog slikarstva. U smislu razvoja stila i u slikarstvu je mogue pratiti iste elemente koji su karakteristini iza gotiku skulpturu: tenju ka veoj realistinosti, obraanje panje na detalje, psiholoku individualizaciju likova. Kao poseban problem u tenji ka realistinijem prikazivanju javlja se pitanje ostvarivanja iluzije tree dimenzije (volumena i prostorne dubine). Taj se zadatak posebnopostavlja pred freskoslikarstvo koje je narativnijeg karaktera od onog na dasci. Snaan poticaj u tom smislu predstavlja slikarstvo Giotta di Bondone, no tek na izmaku gotike vodei severnjaki umetnici poput Jana van Eycka u potpunosti savladavaju perspektivu. Poput skulpture, ni gotiko slikarstvo nije kompaktna stilska celina, ve se kree u rasponu od dela koja jedva nagovjetavaju raskid s romanikim tradicijama do onih koje je teko razluiti od dostignua rane renesanse. U tom smislu potrebno je u gotikom slikarstvu uoiti razvoj stila, koji tei ka realistinosti i produhovljenoj estetici.

24. Gotika arhitektura- osnovne karakteristike

Gotika arhitektura kao arhitektonski samosvojni stil nastaje u 12. veku u srednjoj Francuskoj, tanije u oblasti Il de Frans u koju spada i grad Pariz. Gotika arhitektura je unitila masu zida, stvorivi tektonsku strukturu skeletnog sistema, veliki prozori i visoki zidovi karakteristini su za gotiku arhitekturu. Da bi se zid olakao i poveala njegova nosivost, trebalo je teke svodove zameniti lakim sistemom rebrastih svodova sa rebrima koja lokalizuju pritisak u odreenim takama. To je omoguilo da se rasterete ostali delovi zida i da se proire otvori. Da bi se stvorio skeletni sistem i da bi se poveali otvori, trebalo je takoe poveati visinu lukova i svodova i smanjiti bono optereenje. To je vodilo stvaranju vertikalnog principa kompozicije i promeni izgleda i oblika zdanja. Gotike graevine su uglavnom od kamena, a u nekim oblastima i od opeke (sev. Nemaka i Lombardija). Neki konstruktivni zadaci zahtevali su briljiviju obradu kamena nego u romanici. Da bi se poveala vrstina konstrukcije, trebalo je koristiti briljivo istesane kamene blokove jednake veliine. U masivnim delovima zdanja koriste se kruni kameni blokovi, posebno u temeljima i kontraforama. Primenjuje se i zalivanje olovom zbog vrstine i elastinosti. Gotiku karakterie eksperimentisanje. Plan graevine uva poduni pravac i istaknutu ukrsnicu, za razliku od romanike, koju karakterie transept koji odraava specifina bogosluenja u crkvi u kojima su vodee mesto zauzimali monasi. U gotici je transept slabo istaknut i stenjen izmeu kapela, ili se spaja sa horom (kao u Amijenu), ili je potpuno izostavljen (kao u Buru). Gotika se odrekla kripte, a nekad i narteksa. Skoro obavezni elementi gotikog plana su ophodni brod hora i venac kapela, to dovodi do poveanja horskog dela graevine. Apsida hora je u Francuskoj polukruna, a u Engleskoj pravougaona. Gotike crkve su bazilikalne, a vodei tip je trobrodna bazilika. Ranu gotiku obiljeuje jednostavnost i istoa oblika, to se oslanja na romaniku tradiciju. Klasine katedrale su trobrodne graevine naglaenih vertikala i strmih svodova, krov transepta ima istu visinu kao i glavni brod, na zapadnoj strani imaju jednu ili dvije kule, fasade su podijeljene u nekoliko horizontalnih zona, a kontrafori dijele cijelu crkvu vertikalno. Proelje katedrale u Amiens-u, 1220.-1236. U klasinoj gotici upravo ta vertikalna podjela prevladava. Portali imaju prelomljeni luk (arhivolt) u timpanonu (oblina portala + luneta). Prozori imaju prelomljeni luk, a vremenom lukovi postaju viebrojni. Rozeta na zapadu, iznad ulaza, te na fasadi transepta, ponekad je ubaena u portal ili stavljena iznad prozora. Cijeli boni potisak svodova zadravaju masovni potporni luci, pa je glavna teina usredotoena na njih i vidljiva samo izvana. Stoga je unutarnjost takvih prostora skeletna i prozrana. U kasnoj gotici se osjea gubitak ravnotee u odnosu konstrukcije i dekoracije, tj. u pretrpanosti ukrasom. Kasna gotika je rairena diljem Europe i Italijani je nazivaju cvetna gotika, zbog brojnih cvetnih ukrasa, dok je Francuzi nazivaju plamenom, jer izraava nemir oblika i treperenje svojstveno plamenu i vatri. Nemaka gotika je dosljedna francuskoj dekorativnoj gotici. Jedan od razvoja koji su oznacili kraj romanicke umetnosti je uzdizanje vitraa. Tipian elemenat je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadi objekta. Prvi gotiki vitrai stvoreni su u Sen Deniju u Parizu.

25. Gotika arhitektura u Francuskoj (Sen Deni, Notr- Dam, artr, Oten, Rems)

U ranim 1130im nita nije ukazivalo na to da e Pariz uskoro postati mesto u kom e nastati nova vrsta arhitekture. Za prvu gotiku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen Deni koji je nastao u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotika umetnost bila je mala i obuhvatala je samo oblast Il-deFrans,tj. Pariz sa okolinom. Novim nainom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotike katedrale, a to je primena krstastog rebrastog svoda, proelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukraeni vitraima, skeletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomou kontrafora, masivnih sponjnih podupiraa prislonjenih uz zidove. Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamisljen da je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu. Luj VII, koji je nasledio presto, izgledao je Sieu kao idealan vladar. Sie je ostavio nekoliko tekstova kojima je pokusao da objasni svoje namere. Za Siea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12 unutranjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12 apostola. Sie je oznacio tradicionalno pravljenje vie prostora za hodocasnike koji su dolazili na poklonjenje relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istonog kraja stare crkve. Stubovi izmedju arkade ophodnog broda i kapela i neto deblji stubovi ophodnog broda koji su nosili glavnu arkadu. Slobodni stupci krunog preseka bili su uobiajena osobina romanikih crkava, ali njihova upotreba u ravno zavrenom delu istonog kraka bila je veoma retka. Ni u jednoj crkvi podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasinih subova kao stupci izmedju ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvri uticaj na novi hor, ali Sieovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni deo strukturom koja ne poseduje nita od antikog. Hor na istonoj strani zadrao je prvobitni izgled samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto ire, poznate iz romanikog hodoasnikog hora, su spojene na nov nain. Umesto da ostanu zasebni elementi kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod zasnovan na prelomljenom luku. Unutranjost se razlikuje od romanikih predhodnica po lakoi i svetlosti. Najznaajnija trojka francuskih katedrala koja predstavlja dalju fazu razvoja gotike arhitekture u Francuskoj. Petobrodna katedrala Notr Dam (1163.-1245.) u Parizu je izvanredna graevina ve svojom veliinom, jer je 130 metara duga a visina svoda dosee 35 metara. Zapaanja vredna je, jedinstvena svodna krstasto-rebrasta konstrukcija sastavljena od est elemenatakojom je pokriven glavni brod i transept (popreni brod), - kao i zapadno proelje saskulpturama francuskih kraljeva. Njena osnova u poredjenju sa vaznijim romanickim crkvama vrlo je zbijena i zaokruzena. Kratki transept nije siri od sirine procelja. Stubovi nose lukove glavnog broda. U citavoj gradjevini sistematski se koriste prelomjeni rebrasti lukovi. Prostrani prozori u zidu glavnog broda stvaraju utisak da su zidovi tanki sto je osobina gotickih enterijera. U crkvi Notr Dam potporni stubovi i lukovi ne vide se iznutra. iznad bocnih brodova ti stubovi pretvaraju se u slobodne potporne stubove i lucne mostove koji se dizu do kriticnih mesta izmedju zida s prozorima na koji je se usresredjuje potisak. Ovaj nacin ucrscivanja svodiva predstavlja karakteristicno obelezje goticke arhitekture, cak potporni stub postaje vazan sa estetskog gledista. Zapadno procelje jeste najmonumentalniji deo crbkve, ono je sacuvalo svoj prvobitni oblik. Na procelju nalazi s rozeta, kameni ukras deli otvor jasno u odnosu na okolnu zidnu povrsinu.

Katedrala u artru je najpoznatija bogorodiina crkva u Francuskoj. Bila je izgraena posle poara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala da bude velelepnija i lepa od prethodne ona je via od crkve Notr Dam u Parizu. Deluje ipak malo teko jer upotrebljava prediomenzionirane graevinske elemente i deluje kao veita graevina to je bio glavni cilj gradnje. Crkva ima dva tornja na zapadu. Iako slicni oni nisu jednaki. Nihovi vrhovi se u osnovi razlikuju. Levi je iz 16 veka, tj. trista godina mladji od onog drugog. Tri udubljena portala raskosno su ukraseni skulturama. Nad njima, iznad 5 manjih prozora, nalazi se velika rozeta. Najupadljivija crta bocnih strana jesu slobodni potporni stubovi cije mase daju utisak ogranicenosti polukruzne apside na istocnoj strani i zrakasto rasporedjenim kapelama kojih ima 7. Obnovljkeni glavni brod je remek delo zrelog gotickog stila. Strele prelomljenih lukova glavnog broda vise su i uze. Lukovi su povezani sa zidom s prozorima iste visine pomocu kratkog triforijuma iza koga se nalaze galerije. smenjivanje stubova kruznog i osmougaonog preseka odvija se duz broda sve do apside gde se obavlja liturgija. Ovo je jedina katedala koja je sacuvala vecinu svojih originalnih vitraza. Katedrala u Remsu je graena posle poara 1210. godine. Insistiranje na vertikalnosti i transparentnosti se nazire i u razvoju proelja visoke gotike. Proelje katedrale predstavlja suprotnost proelju Notr Dama. Portali su izbaeni umesto da budu uvueni, iznad vrata su prozori mesto luneta. Nju karakterie prvenstveno upotreba velikog broja skulptura kojima je na zapadnom proelju praktino preplavljena.

26. Gotika arhitekt. Vestminster, Nirnberg

u

Engleskoj

i

Nemakoj

(Solzberi,

Gloster,

Engleska je bila jedna od prvih drava koja je prihvatila gotiku arhitekturu Francuske u prvoj polovini XII veka. Engleska arhitektura je esto bila pod uticajem Cistercita i zato se engleske crkve esto zavravaju apsidom sa ravnim zaeljem. Engleskoj ranoj gotici pripada katedrala u Kenterberiju, koju je zapoeo izvesni francuski arhitekta. Dekorativni period (1240-1330.) obeleava restauracija Vestminsterske opatije po uzoru na Rems. Perpendikularni period je poslednji i najdui period engleske gotike. KATEDRALA U SALZBERIJU (Salisbury) je zapoeta 1220. godine, iste godine kad i katedrala u Amienu, a zavrena je ubrzo posle nje, 1266. Ovo su ipak potpuno razliite katedrale. Osnova crkve se u potpunosti sastoji od pravougaonika, a veliki transept deli zgradu na pola. Iznad ukrsnice je podignuta kula. Istona polovina je preseena drugim, manjim transeptom. Katedrala ima pravougaoni ambulatorijum. Ogroman broj horova u engleskoj gotici je pravougaon, za razliku od Francuske gde je to veoma retko. Dananja katedrala je pretrpela odreene promene u odnosu na prvobitnu. Kontrafore su sakrivene ispod krovova bonih brodova, tipino englesko reenje. Stupci su razliitih oblika od traveja do traveja i imaju dodate stubie. Nose velike lukove koji su bogato profilisani. Zid je u normanskoj tradiciji, ralanjen na uske dekorativne lukove. VESTMINSTERSKA OPATIJA U LONDONU - ima posebno mesto u srednjovekovnoj arhitekturi Engleske. Zapoeta je 1245. a ktitor je bio kralj Henri III. Kralj Edvard,

koji je vladao od 1042-1066 sahranjen je u starijoj, romanikoj crkvi. On je kanonizovan i njegov kult je postao popularan za vreme Henrija III. Zato je izgradnja nove crkve imala politiki karakter vezan za jaanje engleske krune. Graditelj je Henri iz Remsa. On je sagradio graevinu koja ima francuski poligonalni hor, ambulatorijum sa radijalnim kapelama i trobrodni transept. Glavni brod ima trospratnu elevaciju: arkade, galerija i klerestorijum u francuskom maniru. Najupeatljivija je visina hora od 32 metra, to je tada bio najvii hor u Engleskoj. Vidi se uticaj Remsa i Sen apel u Parizu po izgledu prozora i dekoracije. Jedna je od najlepe ukraenih graevina srednjeg veka. Ona je i pored svih ovih slinosti engleska crkva. Srednji sprat nije triforijum kao kod Francuza, ve galerija i vidi se anglo-normansko ralanjavanje zida. Uz glavne stupce su dodate kolonete kao u Francuskoj, ali su one isklesane od engleskog purbek mermera. Posle 1272. prestalo se sa gradnjom; naos je zavren tek 1375. a zapadna fasada u XVIII veku. Zgrada filijale u stminsterskoj opatiji posluila je kao uzor za onu u Salsberiju 1260-70. CRKVOM U GLOSERU u zapadnom delu Engleske poinje perpendikularni stil engleske gotike. Izgraena je 1330. godine. Kralj Edvard II, ovde je sahranjen. Mesto postaje centar hodoaa, stvara se uslov za obnavljanje romanike bazilike. Ova katedrala je ocigledan primer engleske pozne gotike nazvane perpendikularnom. U njoj preovladava vertikalna tendencija koja je sasvim odsutna u engleskom ranogotickom stilu. Car Karlo IV Luksemburske dinastije, veliki patron Praga kao imperijalnog grada, takodje je ojacao poziciju Nirmberga. On je pomagao zidanje Bogorodicine crkve na velikom trgu. Ona je bila namenjena za vamne imperijalne ceremonije, a to se vidi po tremu sa balkonom kao i po imperijalnom karakteru fasade, sa njenom impresivnom predstavom grbova, grada Nirmberga i grada Rima, gde su carevi bivali krunisani. Crkva je direktno proizasla od dvorskih crkava, od kojih je najblia u carskoj palati u Nirnbergu. Ima pravougaoni plan, to je dvoranska crkva sa dva bocna broda i tribinom za cara, njenih 9 traveja nosi 4 stubova. Bogorodiina crkva je originalna gotika transformacija romanicke kapele u imperijalnu palatu. Bogati narteks Bogorodiine crkve obilno ukraen kamenom dekoracijom prozora i sa portalima sa sve tri strane iji su dovratnici i arhivolte prekriveni skulpturom.

27. Gotika arhitektura u Italiji (Fosanova, Firenca, Orvijeto, Milano) Prelomljeni luk i rebrasti svod su bili poznati Italijanima i pre nego to se gotika pojavila u Francuskoj. Normani na Siciliji su preuzeli prelomljeni luk iz islamske arhitekture, a rebrasti svod se koristio ve neko vreme u Lombardiji. Vazari je kritikovao severnjaku arhitekturu i govorio da je napravljena od papira, a ne od kamena i mermera. On je verovao da je stil doao od Gota, koji su nakon unitavanja spomenika klasine kulture, stvorili svoju,v a r v a r s k u kulturu. Termin Goti, korien je za varvarska plemena koja su prelazila Alpe i dolazila u Italiju nakon raspada Rimskog Carstva.Franjevaki i dominikanski redovi su prvi doneli individualni karakter gotikoj arhitekturi u Italiji. Njihove prostrane crkve, locirane blizu gradskih centara,su mogle da prime veliki broj ljudi. Osnova i elevacija crkve je jasna i dnostavna, sa minimumom ornamenata. Velike zidne povrine su prekrivene fresko ciklusima sa temom Hrista i itija svetaca. MANASTIRSKA CRKVA U FOSANOVI je jedna od najlepsih gradjevina u Fosanovi juzno od Rima. Njena unutrasnjost je finih proporcija i ima velike slicnosti sa svim

cistercitskim opatijam romanicke i goticke epohe. Uz procelje nema hol postoji samo lanterna iznad ukrsnice sto predstavlja cistercitski ideal strogosti. Krstasti svodovi nemaju dijagonalnih rebara i zasnivaju se na prelomljenom luku, prozori su mali. Opsti utisak crkve je goticki i ovakve crkve su u Fosanovi ostavili snazan utisak na franjevce. Njihove crkve su imale vodecu ulogu u prodoru vodece arhitekture u Italiji. CRKVA SANTA KROCE u FIRENCI je najveca franjevacka gradjevina, remek delo goticke aritekure. Krstasti svod u horu ima drvenu tavanicu iz zelje da se docara jednostavnost ranohriscanskih bazilika i da se siromastvo poveze sa tradicijom rane crkve. Na osnovi su spojena cisteritska i ranohriscanska obelezja, nema ni traga gotickom gradjevinskom sistemu izuzev apside s krstastim svodom. Nema vise potpornih stubova jer to drvenoj tavanici nije potrebno. Zidovi su ostali kontinuirane povrsine koje su dale prostor divnim zidnim slikama. Crkva je frajnevacka po jednostavnosti i oskudnosti sredstava kojima je ona postiagnuta. Unutrasnjost crkve otkriva goticki karakter. Dozivljaj prostora razlicit je od ranohriscanskog ili romanickog, a tome doprinose zidovi glavnog broda i preovladjujuca uloga svetlosti. KATEDRALA U FIRENCI zgrada se temelji na nacrtu Franceska Talentija, najistaknutije obelezje plana jeste oktogonalna kupola s dodatnim polukupolama sto je motiv pozno rimskog porekla. Najpre je koncipirana kao velika kupola nad ukrsnicom glavnog i poprecnog broda ali se pretvorila u veliki sredisnji prostor koji svodi glavni brod crkve na nesto sporedno. Nema nista goticko u spoljasnjem izgledu firentinske katedrale sem prozora i vrata. Zidovi su cvrsti i presvuceni mermerom sa geometrijskim intrarzijama. Unutrasnjost daje hladan i svecan utisak. Krstasto-rebrasti svod glavnog broda pociva na lukovima cime naglasava sirinu umesto visinu. Arhitektonske pojedinosti su masivne i cvrste poput romanickih a ne gotickih. Umesto tornjeva zapadnog procelja ovde je zvonik odvojen sto je tipicno za Italiju. Zvonik je zapoceo da grai slikar Djoto ali je zavrsio samo prvi sprat. Rad je nastavio skulptur Adrea Pizano koji je izgradio zonu sa nisama za skulpture. A ostalo je zavrsio Talenti. Zapadno procelje kolko bilo vazno u Francuskoj u Italiji nije imalo tu vaznost. MILANSKA KATEDRALA je najveca goticka crkva u Italiji. Gradia se stotinama godina. Njen projekat bio je predmet rasprave domacih arhitekta i strucnjaka iz Francuske i Nemacke. Jedino je apsida koja je prvo zapoceta zadrzala prvobitni duh zgrade koja pripada poznoj kitnjastoj fazi goticke arhitekture. Ukrasi izgledaju kao preterano nagomilavanje koji su se vekovima mehanicki dodavali i zato ne mogu da ostave jedinstven utisak. KATEDRALA U ORVIJETU je velika katolicka katedrala u centralnoj Italiji. Smestena je na poziciji koja dominira gradom, fasada je klasicni primer religijskih konstrukcija koji sadrzi elemente dizajna od 14. do 20. veka, sa velikom rozetom, zlatnim mozaicima i sa triju velikih brozanih vrata. Unutrasnjost je dekorisana freskama naboljih Italijanskih slikara. 28. Gotika skulptura u Francuskoj- osnovne karakteristike Najranija gotika zapadna procelja, ona u Sen Deniju i artru, nisu bila zavrsne faze novih gradjevina ve zamene ranijih i jednostavnijih fasada. artr od Sen Denija preuzima dve kule ija sirina prevazilazi sirinu bocnih brodova iza njih, a osnovni koncept su tri portala sa skulpturama.

Statue koje su ukraavale tri portala zapadne fasade artra, tzv. kraljevskog portala, obino se posmatraju kao suma rano gotike skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sauvano samo 19. Portal je nastao posle pozara koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije najstariji primer gotike skulpture ve je to Sen Deni, ipak, skulptura artra je ta koja se smatra jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotike skulpture. Statue u artru signalizuju poetak nove ere u skulpturi, iako jos nisu bile slobodnostojece one su zaokruzene kao skulpture. Cvrsto su integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduenih formi, odevenih u bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi nain vidjenja prirode, novi nain posmatranja covecanstva. Uzdrane forme skulpture, ceremonijalne stilizacije poza, svaka figura ima sopstveni, individualni, karakter. Primer ove individualnosti je vitka kraljica sa mladalakim dugim ukrasima sa leve strane centralnog portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani portala, iji okruglasti abdomen pokazuje da je ena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni pokusaji da se rastumae izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi ovde portretisani. Na prelazu u XIII vek skulptura Severne Francuske je poela da pokazuje jake klasicisticke tendencije. Dekoracija zapadnog portala katedrale Notr Dam u Laonu, iz oko 1200, izgleda da oznaava poetak ovog razvoja. Na tri ulaza, levi i centralni su posveceni Bogorodici dok je tema onog desnog Strasni Sud. Sve figure u genealogiji Hrista nose antiku odeu. Katedrala u artru je obnovljena posle pozara. Imitacija formi klasine antike koja se mogla videti u Laonu i Sensu i ovde se moe videti, ali izmenjena. Pregled najznaajnijih tema gotike skulpture moe se izvesti dva naina. Prvi klasifikuje individualne teme sistematicno i zatim se bavi njima, drugi poinje sa vodecim programskim idejama pre nego sa individualnim temama, to je plan koji se vie dri samih spomenika. Gotiki portali su pridavali najvei znaaj Strasnom sudu. Period u kom je pocelo sirenje gotike bio je i period povecane snage kulta Bogorodice. Mnogo od prostora gotikih katedrala bilo je posveceno marijanskim temama. Majka Boija na prestolu obino se javlja kao deo scene, sa leve strane pristupaju Mudraci. Tradicija kombinovanja Poklonjenja Mudr