i hc hu

trung tm o to t xa

Phan Trng Lun

Phng php ging dy vn hc

(Sch dng cho h o to t xa)

Ti bn ln th hai

Nh xut bn gio dc 2006

Mc lc Li u sch ............................................................................................................................ 4

PHN I: NHNG VN L LUN CHUNG V B MN........................................................ 6

Chng I: khoa hc v phng php dy hc vn............................................... 6

I Tnh hnh nghin cu phng php ging dy vn hc ........................................ 6 II Vai tr ca phng php trong nh trng...........................................................10

Chng II: mn vn nh trng ph thng......................................................30

I Mn Vn trong nh trng c .................................................................................30 II Mn Vn trong nh trng cch mng..................................................................33 III Vn hc l mn hc .................................................................................................36 IV V tr v sc mnh ring ca mn vn .................................................................38 V Nhng phng din thng nht ca mt nhim v ln lao ...............................40 VI Nhng nguyn tc xydng chng trnh Vn trongnh trng ph thng .44 VII My vn vn hc nh trng hin nay ...........................................................48

Chng III: hc sinh trong c ch dy hc vn.................................................63

PHN II: PHNG PHP DY HC B MN...........................................................................69

Chng IV: phng php dy hc tc phm vn chng trung hc ph

thng.............................................................................................................69

A Vn ging vn trung hc ph thng ..............................................................69 B Nhng cng vic chnh ca ging vn trung hc ph thng ..........................75

Chng V: phng php dy hc vn hc trung hc ph thng...........193

A c im v sc mnh ring ca vn hc s trung hc ph thng ............193 B Cc nguyn tc v phng php dy hc vn hc s ......................................212

Chng VI: phng php dy hc lm vn..........................................................222

I Tnh hnh dy hc lm vn trung hc ph thng ............................................222 II Mn vn vi v tr ring trong chng trnh trung hc ph thng .................227 III My vn c tnh nguyn tc ca vic dy hc lm vn trong nh trng ........230 IV Phng php dy hc lm vn trng trung hc ph thng .......................239 V Bi tp thc hnh .....................................................................................................254

Chng VII: phng php dy hc l lun vn hc ........................................262

2

I L lun vn hc i vi cht lng hc vn ca hc sinh trung hc ph thng .....262 II V chng trnh l lun vn hc trung hc ph thng .................................272 III Nguyn tc dy hc l lun vn hc trung hc ph thng .........................274 IV Phng php hnh thnh khi nim l lun vn hc .......................................279

Chng VIII: tng kt gio trnh ...........................................................................285

I Yu cu tng kt........................................................................................285 II Ni dung tng kt....................................................................................................285 III Cch tin hnh ........................................................................................................287 IV T liu cn dng n tp tng kt ...................................................................287

3

Li u sch y l cun gio trnh bin son ch yu dnh cho cc sinh vin, hc vin c o

to theo phng thc mi, phng thc o to t xa. Do c th ca phng thc o to mi, gio trnh cng c nhng iu chnh ng k v ni dung v phng php bin son nhm gip cho anh ch em sinh vin, hc vin c th t c, t hc trong iu kin khng c gio vin trc tip ging dy. Gio trnh vn bo m hai hc phn (bn hc trnh) vi thi lng 60 tit hc. Nhng ni dung c gim nh hn so vi gio trnh dng cho cc lp tp trung. C nhiu phn c mnh dn lc bt i nh phn vn hc s ch li phn kin thc chung m b i cc phn c th v cc giai on, tc gi v tc phm. Xt thy nhng kin thc chung cng ng dng vo cc bi c th. C nhng phn i su nh Nng lc vn hc, Ging vn theo loi th tuy c trong gio trnh tp trung nhng c lc bt gio trnh ny. C nhng phn quan trng nhng s nng n cho hc vin th ngi bin son chuyn vo Ph lc hc vin, nu c iu kin, vn c th tham kho thm. V hc vin phi t hc, t c l chnh nn gio trnh ch trng n vic hng dn cch c v xc nh r yu cu ca tng chng v nhn thc cng nh thc hnh anh ch em hc vin c mt s nh hng trc nhng chng sch khng phi d g c th nm chc mt cch nhanh chng. Nhng bi tp cui chng l nhng vn thuc trng tm cn phi nm vng. Hc vin khi lm nhng bi tp thc hnh l c th t nh gi trnh am hiu ni dung chnh ca gio trnh m mnh c.

V kt cu cun sch, chng ti vn ln phn u ni dung cc chng, sau mi a ra cc phn giai on yu cu cng nh cc bi tp thc hnh. Chng ti ngh kt cu nh vy l hp l v mt s hc vin nht l hc vin kh, cha mun b l thuc vo hng dn ngay t khi mi bt u c gio trnh. Cn anh ch em no mun ngay t u c s hng dn nhanh chng nm ni dung mnh sp c th vn c th tm c phn cui mi chng.

Sau y l my li hng dn chung trc khi hc vin nghin cu cc chng ca gio trnh. Trc khi i vo tng phn, tng chng c th, hc vin cn ch nhng ch dn sau y :

1. Hc vin cn hiu r kt cu lgic ca ton b gio trnh c mt ci nhn tng quan trc khi i c th vo tng phn, tng chng. Gio trnh chia lm hai phn : Phn 1 l nhng vn l lun chung v b mn bao gm nhng vn : Khoa hc v phng php ; Mn Vn trong nh trng ; C ch dy hc vn trong nh trng. y l 3 vn c ngha nguyn l i vi vic dy hc Vn trong nh trng. N s ch o chung nhng vn v nguyn tc v phng php dy hc cc phn mn trong phn 2. V d : Nu khng nm vng c th ca mn Vn trong nh trng ph thng th khi i vo nhng vn phng php c th phn 2, hc vin s d ng nht vic ct ngha, phn tch tc phm trong v ngoi nh trng. Hoc nu khng nm vng c ch dy hc vn trong nh trng th khi i vo cc phng php ging dy, s khng thy r vai tr ca hc sinh trong qu trnh hc cc phn mn ging vn, vn hc s hay lm vn v.v... C mt ci nhn nht qun, tng th v ton b ni dung gio trnh l mt bc u v cng quan trng m hc vin khng th khng quan tm. y khng ch l iu cn thit i vi vic c gio trnh ny m cng l yu cu chung i vi bt c ai khi bt tay vo nghin cu mt vn bn khoa hc nht l nhng vn bn c dung lng ln khng th nm ngay trong mt vi ln c.

2. V cch c gio trnh. Anh ch em hc vin chng ta u c kinh nghim c sch. Tuy nhin t c, t hc gio trnh d sao cng l mt hnh thc o to v t o to cha quen thuc i vi chng ta. Trc y, chng ta vn quen vi phng thc ln

4

lp nghe ging, ghi nh ri lm bi kim tra. Vi cch hc t xa, t hc, t c li l chnh. Mt vi li lu , thit ngh cng l cn thit. Bc u tin khi c mt chng hay tng phn trong chng, hc vin c lt nm chung ni dung sau c chm nm h thng cc chnh, cc lun im chnh. Khi s b nm c h thng chnh, chng ta s ln lt tm hiu cc lun im chnh c lun gii nh th no. Trong qu trnh c c nhng thc mc g, nn ghi li n t hc tp trung chng ta s trao i. Khi gp nhng trch dn, chng ta c th ln theo cc ch dn tm c thm trong cc t liu tham kho o su cc kin m tc gi cha c iu kin i su.

Trong qu trnh c nh ni trn, anh ch em hc vin, nht l cc gio vin c kinh nghim ging dy nn c thc lin h nhng iu mnh ang c vi thc tin ging dy v hc tp trong nh trng suy ngm, cn nhc v khng nh hay bc b. C th, vic c gio trnh mi thc s b ch v hng th.

Cng vic cui cng ca vic t hc gio trnh l lm bi tp. Nhng bi tp sau mi chng u xoay quanh nhng trng im ca gio trnh nhm gip anh ch em hc vin t kim tra kt qu t c ca mnh ng thi cng khi gi s suy ngh, vn dng hiu bit vo nhng tnh hung s phm khc nhau.

Tc gi

Phan Trng Lun

5

PHN I: NHNG VN L LUN CHUNG V B MN

Chng I

KHOA HC V PHNG PHP DY HC VN

I TNH HNH NGHIN Cu PHNG PHP GING DY VN HC

Cuc Cch mng thng Tm m ra cho nh trng v khoa hc gio dc nhng tin c bn pht trin l lun v phng php dy hc vn nc ta.

Vi c im tm hn dn tc v truyn thng o to nhn ti cho t nc, cha ng ta sm coi trng vn chng ; do khi nh trng cch mng a mn Ting Vit v Vn hc vo ni dung chng trnh ca nh trng th cc thy gio c c nhng tri thc v kinh nghim thm vn, bnh vn, hc vn, dy vn ca cc nh nho tin b ng thi l nhng nh s phm u t ca cc thi i i trc. Song s hnh thnh phng php dy hc vn vi t cch l mt mn khoa hc gn lin vi s trng thnh ca khoa s phm trong nh trng mi, r nht l t sau nhng nm 60 ca th k XX.

Mun xy dng ngnh Lch s phng php dy hc vn, phi cn c vo truyn thng dy hc vn trc Cch mng thng Tm v phi c bit nghin cu s pht trin ca n t nhng nm 1960 ca th k XX n nay. Nhng kin v vn hc v gio dc ca Ch tch H Ch Minh v ca cc nh lnh o ng v Nh nc ta, ca ng ch Phm Vn ng l nhng ch dn phong ph c gi tr lu di cn c nghin cu cng phu v c h thng hn. Phng php dy hc vn vi t cch l mt khoa hc Vit Nam cn rt tr, n mi xut hin v pht trin nh mt b mn c lp i hc c vi thp k nay. Trong khi , b mn khoa hc ny cc nc khc nh Nga, c, Php c lch s trn trm nm.

Tuy sinh sau mun nhng ngnh Phng php dy hc vn ca ta pht trin vng vng tng bc trn c s vn dng phng php lun khoa hc hin i v kinh nghim dy hc vn trong nc v ngoi nc.

iu ng mng l nh hng ca l lun dy hc tin tin ca Lin X (c) vo ngnh khoa hc ny t sau nhng nm 60 ca th k XX ngy c tng cng hn. Cc nh nghin cu v phng php dy vn v nhng gio vin t thy khng th ch b hp tm hiu bit trong mt s cng trnh mt thi c ngng m nhng n nay bc l kh nhiu nhc im nh cc cun sch ca Fagh, Tuphr, Crud, Lngxng v ngay c nhng cun gn y ca P. Clarc,...

Hng vo nhng thnh tu v l lun v ging dy vn hc ca Lin X (c) khng phi ch l biu hin ca mt s i mi v quan im chnh tr v gio dc cc nh s

6

phm Vit Nam. y cn l vn nhu cu i mi v phng php lun khoa hc mt chuyn ngnh cn rt non tr m cu gii p khng th tm c trong nn gio dc c.

Nhng b gio trnh v nhng chuyn lun ca cc nh phng php hc c tn tui c cc gii nghin cu v gio vin hc tp ri vn dng tng bc vo thc tin Vit Nam. Gio trnh ca Vin s Glucp v Curiasp l nhng ch dn v cng b ch cho vic bin son cun gio trnh u tin v phng php ging dy vn hc nc ta.

Ngoi ra, nhng chuyn lun c gi tr cng c mt s ngi nghin cu, tm c v nhn ra trong c nhiu ti phong ph, hp dn cho mt a bn khoa hc c khi b hiu nhm l hn hp. Cc chuyn lun v Cm th vn hc ca Nhikiphrva, v Phn tch th ca Ltman, v Phn tch vn hc ca Maiamin, v Phn tch nu vn ca Maranxman, v Pht trin vn hc ca Mandpxkaia, v Phng php dy vn ca Curiasp... c bit, cng trnh xut sc ca Vin s Scbina v vn dy vn nh trng ph thng c mt s nh nghin cu phng php Vit Nam nghin cu hc hi.

Nhng cuc tho lun si ni v hiu qu dy vn v phng php dy hc vn, v chng trnh vn ph thng trn tp ch Vn hc trong nh trng cng c ting vang vo nh trng Vit Nam, nhng bi vit trn tp ch ca cc vin s gio s quen thuc nh Mikhancp, Xunxp, Coc, Belenki, Cuadiumva,... gip cho cc nh nghin cu Vit Nam theo st c nhng vn thi s trong chuyn ngnh phng php dy hc vn X vit, soi t nhng mc m trong thc tin dy hc vn nc ta.

Gio trnh Phng php ging dy vn hc trng ph thng ca Nhicnxki c dch v gii thiu rng ri vi bn c Vit Nam. y l gio trnh chnh thc dng cho cc trng i hc s phm Lin X nhng nm 60. Gio trnh ny cp nhiu vn dy hc vn cho cp ph thng. Tc gi c gng phn bit ring trong bn cht gi hc vn ch yu da vo vic hnh thnh k nng vn hc cho hc sinh mi cp. V y l gio trnh chnh thc ging dy, hc tp vn cho c hai cp, nn Nhicnxki ch trng nhng vn chung v quan nim v phng php dy hc vn ng thi ch ra nhng bin php, th thut c th trong qu trnh ging dy vn hc.

Gn y, cng trnh tp th ca cc nh khoa hc v phng php do n gio s tin s Rt ch bin phn nh s trng thnh v trnh khoa hc ca b mn Phng php ging dy vn hc. Cc tc gi nm bt nhng phng hng nghin cu, phng php lun b mn c trin vng, hiu qu nht v xut mt cch sng to, c h thng nhng phng php ging dy vn hc. H thng phng php ca gio trnh do Rt ch bin nhm vo ci c bn, khi qut, phn nh c nhng thnh tu l lun ca cc ngnh khoa hc lin quan nh l lun dy hc hin i ca anhilp, Lcnhe, Sktxkin,... Ngoi ra, gio trnh cng vn dng thch hp l thuyt tip nhn vn chng vo chuyn ngnh phng php hc vn.

C hai gio trnh k trn u xem trng vic tip xc v lm vic vi tc phm vn chng v dnh nhiu trang bn n nhng phng php ging dy c th. S phn chia v phng php Nhicnxki ch yu da vo mc phc tp ca ti liu ging dy, da

7

vo trnh nhn thc v cc k nng vn chng cn hnh thnh cho hc sinh. Cn vi Rt th phng php phn tch tc phm vn chng trong nh trng ch yu da vo phng hng nghin cu bn cht ngh thut ca tc phm kt hp vi bin php thc y t duy sng to v tr trng tng sng to ca hc sinh. Thc cht l con ng kt hp nhun nh tnh ngh thut v tnh s phm trong qu trnh dy hc vn.

Nhng cng trnh v phng php ging dy vn hc ca nc Cng ho dn ch c trc y ni chung cng u vn dng mt cch kh trung thnh nhng thnh tu ca Lin X c.

Ring mt vi nh phng php khc c bit l Btp c phn ng gp ring kh r c gii s phm thng nhc n. Vi Btp phng din tc ng chc nng ca vn hc c ch hn. Do tnh p t trong phng php ging dy vn hc sm c ph phn CHDC c. nh hng ca khoa phng php ging dy ca CHDC c i vi nh trng chng ta hu nh khng c g.

T sau i hi VI trong hon cnh giao lu bc u t nhiu c khai thng, mt vi cng trnh v l lun dy hc v phng php dy hc vn ni ting ca Php, Anh, M lc c n tay mt vi nh nghin cu v phng php ging dy Vit Nam. Mt vi cun Mthodiques ca Nh xut bn Hachette hay chuyn lun ca P. Clarc, ca Guy Palmad, mt vi ti liu v dy vn v dy ting ca i hc Cambridge (Anh) hay cun

gio trnh dy vn trung hc ca Beach v Marshall (M) c n vi mt vi nh phng php nhy cm v khoa hc th d sao cng ch mi l nhng tn hiu thng tin chp v,

ngu nhin, cha to c iu kin cn thit cho mt cuc tip xc c h thng v c bn vi nhng thnh tu ca phng php ging dy vn hc phng Ty hin i.

ta, nu tnh t nm 1950 khi cun Ging vn "Chinh ph ngm" ca gio s ng Thai Mai c n hnh Lin khu IV trong thi khng chin chng thc dn Php n nay, s lng nhng cng trnh ln nh v phng php dy vn, c bit khong mt chc nm nay tng ln mt cch r rt. Nhng cng trnh nh du kh r nt

bc ng i ln ng mng tuy cn chm chp vt v ca ngnh phng php dy hc vn Vit Nam non na th k qua. Nhng cng trnh ra i t nhng nm u thp k 60

cn thin v ng dng l lun vn hc (My vn ging dy trong nh trng ph thng ca T Phong Chu ; My vn ging dy vn hc s cp 3 ca Phan Trng Lun) hoc thin v ng dng l lun dy hc, c th (Gio n ging vn cp 3, Gio n ging vn cp 2, 3 ca V cp 3 do Phan Trng Lun ch bin ; Kinh nghim ging dy vn hc cp 3 ca tp th Trng Dnh, Phan Trng Lun, Quang Lu, V Ngc Khnh).

Phi n cui thp k 60 ca th k XX li y, nhng cng trnh chuyn ngnh mi c nng ln mt bc v cht lng. Nhiu chuyn lun ln lt ra i : Rn luyn t duy hc sinh qua ging dy vn hc (1969) ca Phan Trng Lun ; Vn ging dy vn hc theo th loi (1970) ca Trn Thanh m, Hong Nh Mai, Phan S Tn, Hunh L, m Gia Cn ; Phn tch tc phm vn hc trong nh trng (1977), Con ng nng cao hiu qu dy vn (1978) ca Phan Trng Lun ; Tu t hc vi vn ging dy ng vn (1979) ca inh Trng Lc ; Dy vn dy ci hay ci p (1983) ca Nguyn Duy Bnh ; Cm th vn hc

8

Ging dy vn hc (1983) ca Phan Trng Lun. Vn hc Tm nhn Bin i (1996) ca Nguyn Thanh Hng c dnh mt phn cho phng php ngoi phn nghin cu v ph bnh vn hc ; Phng php tip nhn tc phm vn hc (1998) ca Nguyn Th Thanh Hng gp thm mt ting ni v phng php theo hng ch n s tip nhn ca hc sinh.

ng ch l nhng nm gn y mt s nh nghin cu, gio s khng chuyn v phng php nhng cng vit nhng cng trnh trc tip lin quan n dy vn hc trong nh trng. T gc ngn ng, i Xun Ninh son : Ging vn di nh sng ngn ng hc hin i (1979). Nguyn ng Mnh t kinh nghim nghin cu v ph bnh vn hc Vit Nam vit : My vn v quan im v phng php tm hiu, phn tch th ca H Ch tch (1981) ; Hong Tin Tu chuyn nghin cu v ging dy vn hc dn gian i hc cho ra cun My vn nghin cu v ging dy vn hc dn gian (1983) ; Nguyn S Cn vi kinh nghim ging dy vn hc c Vit Nam vit My vn phng php ging dy vn hc c Vit Nam (l984) ; My vn ging vn i hc ca L Tr Vin v bi vit ca Bi Vn Nguyn gii thiu hai tp Ging vn ca i hc S phm H Ni cng ng lu . Ngoi ra mt s bi vit ng trn cc Tp ch Vn hc, Ngn ng ; bo Nhn Dn, Vn ngh, tp san Gio dc,... ca Hong Tu, Nguyn Vn Hnh, Nguyn c Nam, Quang Lu v mt s gio vin cng gp mt ting ni chung vo vic dy vn trong nh trng. Ngnh phng php hay bt c mt b mn vn ho no trong nh trng S phm cng khng th ng bit lp hay xy lng li vi nhau. S lin kt khoa hc l cn thit cho hiu qu o to v cho s pht trin ca bn thn mi ngnh.

Ni v nhng thnh tu ca phng php dy vn khng th coi nh hay b qun kinh nghim phong ph ca ng o gio vin trong nhng hi ngh chuyn t nm 1960 n nay c t chc nhiu ln B Gio dc v a phng : Chuyn "Ging dy vn hc gn lin vi i sng" (1961) Sm Sn, "Ging dy vn hc s" (1963) H Ni, "Rn luyn t duy hc sinh" (1969) H Ni, "Hi ngh ging vn" (1972) Hi Phng, "Hi ngh ging vn ton quc" Nng (1981), "Hi ngh ging vn" ( 1982) Long An,... Ngoi nhng hi ngh chuyn chnh k trn do B Gio dc v o to ch o c nhiu hi ngh chuyn ca cc a phng hay ca cc trng HSP H Ni, Hu,... c bit trong my nm gn y, cng vi vic thay sch Vn v Ting Vit ph thng c s dy ln mt phong tro i mi phng php dy hc vn. Hng i c nhiu ha hn, gp phn vo s i mi ln ny phi ghi nhn cng sc ca cc gio s Nguyn c Nam, Phan Trng Lun v mt s chuyn vin ca B v cc tc gi sch gio khoa ci cch gio dc. Tic rng nhng tp k yu tp hp kinh nghim phong ph ca gio vin khng cn li bao nhiu. y l nhng hiu bit t thc tin rt cn thit cho vic xy dng mt h thng l lun dy vn nc ta.

ng ghi nhn nh mt mc quan trng l vi Ngh quyt Trung ng II (kho VIII) v gio dc v khoa hc cng ngh, vn ni dung v phng php gio dc c c bit lu , vn i mi phng php c t ra mt cch chnh thc trong vn kin ca i hi ng cng nh trong cc vn bn php quy ca B Gio dc v o to. i mi

9

phng php thnh vn thi s khoa hc. T nhng bi vit l t ng trn cc tp ch i hc v Trung hc chuyn nghip, tp ch Nghin cu Gio dc, bo Vn ngh, Tp ch Vn hc, v.v... v mi quan h gia tc phm vi hc sinh, hng i mi phng php dy hc vn chng trong nh trng ph thng c kt li trong ti liu bi dng chnh thc cho cc gio vin vn hc ton quc chu k bi dng 19921996. l chuyn lun Hc sinh bn c sng to con ng i mi phng php dy hc tc phm vn chng trong nh trng ph thng do gio s Phan Trng Lun bin son, ch tr. Tip l s ra i ca b sch Thit k bi hc tc phm vn chng do gio s Phan Trng Lun ch bin vi s tham gia ca nhiu nh phng php cc trng i hc v Cao ng S phm trong nc nh TS Nguyn Xun Lc, TS Hong Hu Bi, TS Nguyn Huy Qut, PGS. TS. Huy Quang v nhiu nghin cu sinh, thc s v c nhng gio vin tr mi ra trng nhit tnh tham gia i mi vi mong mun bin t tng khoa hc thnh phong tro thc thi nh trng ph thng. C th khng nh l vic i mi ging vn ph thng ln u tin, c trin khai v tin hnh mt cch c bi bn sut hai mi nm t l thuyt n ng dng, t cc nh khoa hc cc trng i hc cao ng s phm v ph thng, vi cc gio vin dy dn kinh nghim n i ng tr mi bc vo ngh. Tuy nhin mi c gng bn b, lin tc ni trn vn ang nm trong giai on khi u ca mt cuc vn ng, mt cuc cch mng thc s v phng php ging dy vn hc nh trng ph thng trong c nc. c bit l cn phi c c s phi hp ng b gia cc trng i hc s phm vi Vin Khoa hc gio dc( )1 nht l cc V chc nng ca B cng cc nh bin son chng trnh v sch gio khoa. Nhiu vn c ngha thi s ang t ra cho cc nh nghin cu phng php cng nh ng o cc anh ch em gio vin ng vn cng gii p :

Vai tr ca vn chng trong thi i ngy nay v kh nng gio dc nhn cch cho tui tr ca mn Vn.

c im tm l thanh thiu nin ngy nay, nng lc, hng th, th hiu thm m ca hc sinh ph thng.

Phng php c th ca dy hc mn Vn. Con ng i mi phng php dy hc vn trong nh trng. Nhng nng lc v k nng cn hnh thnh cho hc sinh ph thng. Phm cht ngi gio vin vn hc. iu kin cn thit thc thi c hiu qu mn Vn trng ph thng.

II VAI TR CA PHNG PHP TRONG NH TRNG 1. Phng php mt vn thi s ca nh trng Nhn loi bc sang th k mi. Song cch y my chc nm, cc nh tng lai

hc nu khng t li cnh bo bi quan v ngun nhin liu cn kit, v thm ho mi sinh,... Nhng cng khng t d bo lc quan v sc bng n k diu ca tr tu con ngi. D c ng gc nhn no i na th vn ni bt ln nh mt thch thc i vi (1) Vin Khoa hc gio dc : nay i l Vin Chin lc v Chng trnh gio dc.

10

mi dn tc trong cuc hnh trnh xuyn th k ny l khng th khng thay i cch nhn v con ngi m vn con ngi li khng tch ri vn gio dc. Ni n gio dc li khng th khng quan tm n yu cu gii phng v pht huy ti nng sng to ca th h tr. Nhiu nc coi gio dc l quc sch. C nc gi pht huy c sng to cho hc sinh cng l quc sch. Singapor dm chi ra gn hai t USD cho vic pht huy phng php dy hc sng to. C hc gi M d on rng nc Nht s khng cn l mt "thn k" (miracle Japonais) v tht bi nm t trong nn gio dc, mt nn gio dc thc hin phng php dy hc s liu. Khng phi khng c l khi vin s Kaptxa cho rng vn c sng to ca hc sinh trong nh trng khng km quan trng so vi vn ht nhn v ho bnh. Dy hc sng to, pht huy tim nng sng to ca th h tr hc ng l mt vn chin lc ca gio dc v l mt i hi bc bch i vi mi nh trng ngy nay.

Th nhng nhn vo bc tranh gio dc th gii, nh khoa hc Php J.Vial khng thy sng sa lm. ng cho rng vn ang tn ti mt nghch l : ch qun ch, ch thn quyn sp nhng phng php dy hc gio iu vn c ng tr khp ni.

Nh vn Ba Kim tng xt xa lo lng cho chu ngoi oan oan b bng ca ng phi qu cc nhc v li dy hc tiu hc cng bc nhi nht. V lin h vi s hc ca bn thn ngy xa, cung cch ng phi lm vic vit vn theo n t hng nh hin nay th vic hc ngy nay cng khng khc g hn 70 nm v trc. Cc chuyn gia gio dc ca UNESCO nh tin s Lyra Srinivasan ni kh mnh m v su sc v tc hi nng n ca phng php gio iu. Nhiu nh s phm ph phn gay gt li dy hc "ban pht kin thc" (banking system) thi quen vn ho im lng (culture of silence) ang ng tr hin nay vi mt sc nng n, mt qun tnh ngh nghip kh tho b. Nh s phm Freire coi phng php gio iu nh "mt h thng n dch ho bn cht p bc ca ton x hi". Hc sinh l bnh cha, l ngi nhn hng, thy l ngi gi hng, giao hng, l ngi rt kin thc vo bnh,... Sc ca phng php gio iu tuy vn nng ln nh trng v hc sinh nhng khng th khng tha nhn nhng c gng thot khi xing xch ca phng php c. Nhng phng php hp tc, sng to, khng iu khin hay nhng khuynh hng i mi ca J. Dewey, ca Rogers, ca Skinner, ca Schmid c khi, c lc kh to bo v cc oan lm cho hiu qu thu lm chng c bao nhiu nhng tt c u tot ln tng ph v rng buc ca phng php gio iu nhm i mi dy hc theo hng dn ch ho v nhn vn ho. Mt s khu hiu tin phong a n nhng tm ti mi m v phng php : dy hc khng phi l ni, dy hc l to Praxis, l to Reflective thinking,... v hnh thnh nhiu phng php dy hc kh mi m nhm pht huy ch th ngi hc, nhm to khng kh dn ch, to ng lc hot ng ngi hc cui cng gip tng c th t nhn thc, t pht trin.

Bnh tm nhn vo thc trng dy hc vn nh trng ph thng v c i hc, chng ta khng th khng tha nhn mt bc tt hu kh di v nhn thc cng nh thc hnh s phm so vi bc i ca mt s nc tin tin nht l so vi yu cu chin lc ca thi i. Tnh trng hnh nh cng nng n hn trong ging dy vn hc. Lp lun vn hc c c th ring, vn chng l lnh vc ca cm th thm m, ca sng to c

11

nhn, nhiu khi to ra mt o gip bao che cho s chm tr, c k v phng php. Mt vi ng tc ci tin gi dy ca mt s gio vin v gio s c uy tn vn hon ton da vo ci gi l "t duy hp l", vo kinh nghim v uy tn c nhn, vo khi lng thng tin khoa hc mi m hn l da vo nhng s c khoa hc hin i m khng t nh khoa hc v gio vin gii ph thng cha c iu kin tip cn. t lu vn ang din ra tnh hnh dy vn ch cn bit n vn bn vn chng v ch quan tm n ngh thut v ti nng khm ph cho su ch c o ca tc phm vn chng ri tm ra nhng th php, nhng hnh thc li cun hc sinh cm thng, ng iu vi nhng g gio vin tm ti pht hin c. Mt cch quan nim v dy vn nh vy qu li thi. Ngay hn 50 nm trc y gio s ng Thai Mai ln n li dy "thi min", li hc "vnh tai cho ngi ta ngoy". Mt cch dy ging vn nh vy l hu qu ca tnh trng c lp hay bit lp vic dy hc tc phm vn chng ra khi nhng thnh tu khoa hc lin ngnh vn v ang to nhng tin cho mt s i mi trit v cch dy hc vn trong nh trng. L lun vn hc iu chnh cho cn i cc hng tip cn tc phm vn chng. Tm l hc tip nhn pht hin nhng c trng hot ng c th ca bn c. Tm l hc hot ng, thnh tu ni bt ca th k cao "hng ni", "chuyn vo trong" ca ch th nhn thc. T tng s phm hin i khng nh li mc ch v bn cht ca qu trnh dy hc. Hc l cng vic c nhn. Hc l hot ng ca bn thn ngi hc. Kt qu hc tp khng thu nhn bng con ng truyn mm m thng qua hot ng ca tng c nhn (Learning by doing). Vn ho l kt qu hot ng t c nhn, bng c nhn (En soi et par soi). Dy nh th no cn quan trng hn dy cch hc. Hc l hc sut i. l chin lc gio dc ca mi nh trng hin i. ng tic l cng vic dy hc vn ca chng ta vn cn qu khp kn, nu khng ni l xoay lng li vi nhng thnh tu khoa hc hin i. Gio trnh phng php dy hc vn M do Marshall v Beach bin son c dng cho kh nhiu trng i hc San Diego, New York, Chicago, Austin, Washington, London, Sydney, Tokyo, Toronto,... Cc gio s M ph phn li dy vn nhiu nm chu nh hng sai lm ca trng phi ph bnh mi khin cho vic hc vn b khp kn (close reading). Vn bn l i tng c nht cho s khm ph ca gio vin. Nhng yu t ngoi tc phm, nht l phn ng v nhu cu ca ngi c hc sinh b b qua. Vn bn nh vy ch l mt vn bn cht. Khuynh hng ging vn ch nhm nhp, khai ph vn bn cho d l khm ph mt cch ti hoa vn l mt khuynh hng c k v khoa hc v t hiu qu gio dc. Tc phm vn chng khng phi l mt vn bn duy nht trong mi quan h n phng vi ngi gio vin. Trong lp hc, mt vn bn t nht cng c ba kiu ngi c vi ba im nhn khc nhau. Vn bn ca tc gi, vn bn ca ngi gio vin v vn bn ca ngi hc sinh. Ging vn phi t tc phm trong mi tng tc ca ba mi quan h vn c gia tc phm vi nh vn vi gio vin v vi bn thn hc sinh. Cc gio trnh phng php ging dy vn hc mi ang cao "l thuyt p ng trong dy v hc tc phm nh l mt s i trng li phng php ging dy c ch bit vn bn trong quan h vi gio vin. nc ta, vn ngi hc, bn c hc sinh vi nhng nhu cu kht vng v c im tm l nhn thc ring cha c quan tm. Mi quan tm ca gio vin vn l vn bn. V th m hc sinh lun ng vai "thnh gi" "ngi ngoi cuc" hn l mt "ngi tham gia". Qu trnh

12

ging vn theo quan nim c b phin din ho, n phng ho thnh mt qu trnh gio dc thc hin bi gio vin bng cng c l tc phm vn hc. Do hc sinh t cm xc, t ng cm cng l iu d hiu trong chin lc ging vn c.

n by gi chng ta li cng thm tha vi li dn cch y hn hai mi nm ca ng ch Phm Vn ng. Vi tm nhn chin lc, hi by gi ng ch cn dn phi thay i cch dy vn v "dy vn nh c khng c li cho o to v khng c li cho dy vn". Thay i cch dy c khng phi l chp v mt vi bin php, th php vt vnh, hnh thc. Ni nh J.Vial l thm vo mt vi cht "gia gim" nhng thc cht vn l dng phng php c. Mt vi gia gim ch c tc dng ngc li l trang im, bao che cho phng php c m thi. Cn thc s c mt i mi trit v chin lc dy hc vn trong nh trng nhm hng vo hc sinh, gip hc sinh tham gia khm ph chim lnh tc phm h thc s pht trin. Cng vic ca gio vin khng ch tp trung vo trang vn, ng vn m cn l cng on cc nhc v v cng sng to l hng dn, t chc cho hc sinh thc hin hot ng trn lp khm ph tc phm t pht trin v pht hin con ngi mnh. Trang gio n ca thy khng th l bn cng ni dung thuyt ging v ci hay ci p ca ng vn c thy tm c, m l mt bn thit k cng vic lm ca hc sinh t hnh tng, tc gi v tc phm to dng c mt hnh nh bn c trong tng c th hc sinh.

tng chin lc l nh vy nhng cho tng thc s i vo i sng s phm, cn c bao nhiu yu t hp thnh mt cch ng b t chng trnh, sch gio khoa, cch kim tra, thi c, nh gi,... m chng ta s bn cc chng sau. i mi tt nhin phi ng b v h thng, nhng khng th ch i c sn ng b mi i mi. i mi l mt qu trnh t bc thu trit nguyn l chin lc n vic thc thi trong thc tin s phm. Ngi ng lp xt cho cng vn l ngi quyt nh s thnh bi cho mi t tng khoa hc. Vi nhn thc mi, vi tnh cm sng to, gio vin hng ngy s l ngi tin phong th nghim v thc thi cuc i mi phng php trong nh trng chng ta khi bc sang th k XXI.

2. Phng php khu t ph cho cht lng o to 2.1. Cc nh khoa hc nht l cc nh s phm t lu tm c v tm nim mt li

cnh bo mnh m ca Vin s Kaptxa cho rng vn thng minh sng to ca tui tr

khng km quan trng so vi vn v kh ht nhn v chin tranh, ho bnh. Cng vi

tng , Mikhancp, vin s Lin X trc y, ngi t hai ln danh hiu anh hng nhc nh nh trng rng : "iu quan trng khng phi l dy ci g m l dy nh th no. Din mo tinh thn ca t nc ra sao tu thuc vo vic nh trng ging dy nh th no". V cng khng phi ngu nhin m ng ch Phm Vn ng t nhng nm 60

nhiu ln cn dn thy gio phi "g vo tr thng minh" ca hc sinh v ng tha

thit ku gi l "phi nhc li nghn ln mun ln ca chng ta trong gio dc" l o

to hc sinh thnh nhng th h thng minh sng to. Gio s T Quang Bu hi cn l B trng B i hc v THCN nhiu ln ni n khu hiu "Bin qu trnh o to thnh qu trnh t o to".

13

2.2. Nhng tng khoa hc ln c tm chin lc trn u phn nh i hi bc bch ca thi i m loi ngi ang tin hnh cuc cch mng khoa hc cng ngh ln th hai nhm gii phng t duy cho con ngi. Nh trng, nht l nh trng i hc bt c nc no cng khng th khng nhp cuc nh l mt thnh vin tch cc nht ca tng lai. Ai cng tha hiu rng khong cch gia l thuyt vi ng dng k thut c rt ngn l mt c trng ca khoa hc cng ngh thi i ngy nay. Chnh v th nh trng khng th ch l mt ni nhi nht l thuyt, khng nh hng ngh nghip, v nh trng i hc no cng phi l ni o to nhng cn b chuyn ngnh cao cp. Trong thi i khoa hc ngy nay, mc ch ni dung v phng php o to i hc cng c nhng iu chnh c bn hng my thp k nay nh trng khng lc hu vi thi i mi. Nh trng khng th no bt kp c lng thng tin khoa hc k thut ang tng trng vi tc v tr. Bi ton gii nghch l gia lng thng tin v tr vi thi gian hn ch ca trng i hc l con ng hnh thnh cho ngi hc mt nhu cu v kh nng t mnh b sung kin thc sau khi tt nghip i hc. Mun vy cc trng i hc khng th ch nhm v trang nhi nht tri thc m cn phi c bit quan tm n vic v trang phng php t nghin cu, t b sung kin thc sut c cuc i lao ng hc tp ca ngi hc. l cha k n i hi bc bch ca vic t hc lun chuyn thng tin tri thc v ngh nghip trong c ch th trng lun lun bin ng. Trong nhiu thp k qua, t nhng kho st thc nghim tm l t duy ca nh tm l M Maiamin v nhiu nh khoa hc khc, mt chun mc mi v tri thc c hnh thnh theo ba cp : kin thc t liu, kin thc khi qut v quan trng hn c l kin thc phng php. Kin thc phng php l kin thc cng c gip cho thng hoa kin thc v pht trin tim nng con ngi s dng kin thc. C th ni kin thc phng php l kin thc siu kin thc trong vic hnh thnh phm cht khoa hc cho sinh vin cng nh trong vic nh gi hiu qu o to

2.3. Mt s thay i nhn thc v phng php o to i hc khng phi l vic lm nhiu s ca cc nh s phm, cc nh tm l hc hot ng m l mt i hi c ngha thi i nh ni trn. Tic rng nhng li cnh bo, nhng iu khuyn ngh hay nhng li nhc nh ca cc nh vn ho, khoa hc ln c tm nhn chin lc trn th gii v trong nc cha tr thnh mt ting ni ng tnh trong gii khoa hc, nht l nhng nh khoa hc c bn cc trng i hc chng ta. Ting ni v i mi phng php o to, hc tp trong cc trng i hc ca chng ta cha c p li mt cch xng ng. V trong lnh vc ny, khng phi khng c nhng quan im cc oan phin din.

Khuynh hng khp kn trong gii hn khoa hc c bn chuyn ngnh, khuynh hng ging dy theo kinh nghim ch quan, theo "t duy hp l" vn ang thnh hnh trong cc trng i hc. Tnh trng tr tr, tt hu v phng php o to cha tr thnh mt mi lo chung, cha tr thnh d lun khoa hc trong nh trng i hc. Nhng thng tin mi v phng php o to hin i cha n kp thi, cp nht vi cc nh gio dc i hc. Nhng quan nim c k v phng php o to kinh vin, gio iu vn ng tr trong nhiu trng i hc hin nay. Ch cn nhn ra ngoi s thy cc trng i hc v nn gio dc i hc cc nc tin tin n lc non 50 nm nay to ra mt phng thc

14

o to ging dy v hc tp mi, chng ta s thm tha v s tt hu ca chng ta v

phng php o to. iu th v l trong cng cuc i mi phng php dy hc i hc th khi u c khi li khng phi cc nh s phm hay cc nh phng php nh Lin X trc y. Cng khng c bt u t nhng vin hn lm s phm hay cc trung tm khoa hc gio dc. Bt u li chnh l nhng nh khoa hc c bn v vt l mt trng i hc tr Nvxibic. Nhng nh khoa hc chn chnh bao gi cng nhy cm vi i hi ca thi i l vy. Cc gio trnh o to sinh vin phng Ty ln ting ph nhng ng nhn v dy v hc. Hc c thc hin qua nhng vic lm (Learning by doing). Ni cha phi l dy hc. Dy hc l t chc hot ng cho ngi hc. Hc sinh khng phi l bnh cha (recipient) m l ngn la. Thy l ngi hng dn (guide) v.v. Ngi ta ph phn li qun l th ng (culture of silence), ngi ta kch li ging dy "t ming n tai" (J. Vial) ca nn gio dc gio iu v.v. C th ni

di nhiu hnh thc, bng nhiu bin php, nn gio dc hin i phn cng quyt lit vo thnh tr ca li dy hc gio iu trong nh trng. Khuynh hng ch trng n ngi hc nhm pht huy tim nng sng to ca bn thn ch th sinh vin theo t tng nhn vn ho v dn ch ho nn gio dc l khuynh hng thng th trong nh trng cc nc tin tin. c rt nhiu cng trnh ln nh ca Bouchet, ca Dewey, ca Skinner, ca J. Vial, ca Guy Palmade, ca nhiu nh khoa hc khc ln lt ra i vi tng thay i phng php o to nh trng hin i. Nhng phng php c th ho, phng php n v (Unit method), gii bi ton (Problem solving), hay Reflective thinking, Brainstorming, Tramp, Sharma, dy hc nu vn , dy hc tnh hung v.v. c thc thi trong nhiu nc v ph v th th ng trong hc tp lm cho vic hc thc s l mt "hnh vi sng to ca tng c nhn", lm cho cng vic hc thc s l mt cuc tp

luyn ton din v tr nng, v k nng. Phng php dy hc c phong ph ho. Ngun thng tin tri thc cng a dng hn, phong ph hn, gn vi nhu cu ngi hc v hi th i sng. y cha ni n nhng c gng a thnh tu cng ngh vo dy hc. M, t nhng nm 70 ca th k XX, c hng my trm trm pht trung ng v a phng, nh nc v t doanh. Ngi ta d on khng bit c qu lc quan khng Paper-free s chim u th trong dy hc th k XXI. im qua mt cht thnh tu i mi v hin i ho phng php o to mt s nc pht trin, chng ta s nhn ra s tt hu ca chng ta trong phng thc v phng php o to trn phng din l lun cng nh thc tin.

2.4. C th khi qut chung my im chnh ca tnh trng tt hu v phng php ging dy i hc ca chng ta nh sau :

a) Th nht l chng ta vn cn tnh trng "v minh" cha thc c mt cch c cn c khoa hc v thc trng tr tr ca li ging dy cc trng hc ca chng ta hin nay. Cc nh khoa hc c bn vn ang thu mnh trong gii hn ca a bn khoa hc c bn m cha mt n nhng thnh tu ca khoa hc s phm hin i vn c kh nng to iu kin cho cc nh khoa hc c bn hon thin c hiu qu o to ca chnh chuyn ngnh ca mnh. Cng nn nhc li kinh nghim thnh cng ca Menlp khi lp bng cu to cc nguyn t ho hc nh mt bi hc v s lin kt gia tri thc vi

15

phng php. Cc nh s phm cng cha thc s c kh nng thuyt phc c cc nh khoa hc c bn bng chnh thnh tu khoa hc ca mnh. L lun dy hc i hc trn th gii ra i kh mun, thc ra mi c c my thp k nay. Nhng ta th mng khoa hc cp thit ny thc cht li cn b trng, tr mt vi c gng ban u ca gio s ng V Hot, ph gio s L Khnh Bng v ph gio s Nguyn Ngc Bo,...

b) Th hai l trong o to vn cn tnh trng cha rt ngn c khong cch gia tri thc khoa hc c bn vi kh nng ng dng tri thc vo hot ng ngnh ngh v i sng. Sinh vin tt nghip i hc c trang b mt vn ling tri thc, c khi kh dy dn nhng h vn rt lng tng khi vn dng kin thc vo nhng tnh hung c th. Sinh vin ra trng mt vi nm, cng c ngi hnh ngh trn mi nm nhng mi khi c mt cht thay i v chng trnh hay sch gio khoa l lng tng, phi cu cu thy gio c hay cc c quan qun l gio dc. T thn h khng c iu kin nht l khng c thi quen, khng c kh nng t mnh b sung kin thc v x l nhng bi ton i sng ngh nghip.

c) Th ba l phng php ging dy i hc hin nay ni chung vn nm trong qu o ca li dy hc thng tin tip thu t "mm n tai" nh J. Vial ma mai. Gio vin thuyt trnh ni dung thng tin bng knh li v sinh vin ghi chp nh li ri lm bi.

Thy gio nh gi cht lng bi lm ch yu theo tiu ch nh c bao nhiu iu gio vin thuyt trnh. Sinh vin hc tp trn lp l chnh m nhim v chnh l lng nghe,

ghi nh. H khng c nhu cu, khng c thi quen i th vin, t tm ti b sung kin thc ngoi li ging ca thy gio. ng bun l khng him sinh vin chng h hc gio trnh

hay t liu tham kho. Ngun kin thc l li ging ca thy gio. Hc i hc nh vy th lm sao chng ta c th o to c nhng chuyn vin cao cp cho t nc. Lm sao khi ra trng, h c th l nhng cng dn, nhng cn b, nhng nhn vin, nhng chuyn gia nng ng sng to trong cuc chy ua ca t nc ta vi cc nc tin tin trn bc ngot v i ca loi ngi sang th k XXI ? Ngun gc su xa l do chng ta cha thay i quan nim dy v hc. Thi quen t duy gio dc c k, c tng rng truyn t kin thc l dy hc. Ngi ln lp thng bo c kt qu nghin cu khoa hc mi nht tng l dy c kt qu cao nht ri ! Nhiu thp k nay, quan nim hc v dy tch cc hn, hin i hn v ng n hn, vt xa kiu t duy gio dc gio iu ng tr hng my trm nm nay trn th gii. Cu ni ni ting hn trm nm nay ca nh gio dc v

i J.J. Rousseau n nay vn cn gi tr nh mt nguyn l nn tng cho nh trng hin i : "Vn khng phi l a chn l cho hc sinh m lm th no lc no hc sinh cng c th bit cch tm n chn l". Tic rng trong nh trng i hc chng ta, nhng c gng cung cp tri thc gn lin vi vic hnh thnh phng php nm tri thc cha thc hin ng u, ng b, kin tr tt c cc ging vin i hc. Li ging dy cao hc cng chng khc g i hc. y chnh l mt u mi ca s non km v cht

lng o to i hc v trn i hc ca chng ta. Trong nhiu ci cht ca quy trnh o to i hc th ci cht ny b hoen r hay ni cho tht chnh xc l thiu ht trong c

cu vn hnh ca b my ging dy i hc.

16

Ngoi ra cn c nhng du hiu ca s tr tr v phng php o to nh hin tng thiu phi hp ng b gia cc chuyn ngnh, gia cc cng on hay hin tng n knh trong ging dy hoc vic chm a thnh tu k thut cng ngh vo trong quy trnh dy hc v.v. l nhng vn s ln lt bn n sau.

3. Tng bc a bi hc ra ngoi qu o ca dy hc gio iu

3.1. ip khc lun ti phng php gio iu trong nh trng ngy cng gay gt v hng hn

a) Nhng li ln n c nhc i nhc li trong nhiu thp k gn y nhiu ni trn th gii t ting ni ca nhiu nh khoa hc ni ting, J. Via v Guy Palmade, mi ngi c hn mt cng trnh v phng php dy hc. Gi tn phng php gio iu, h khng d dt ni l phng php "t mm n tai". Nh bc hc Edgar Morin ni ting th gii ca Php hay nh vn ln Ba Kim ca Trung Quc cho n nhng nh khoa hc M nh Waning, Detmon, Mc.Kean, v.v. hay tin s Lyra Srinivasan tt nghip gio dc hc i hc Haward, Ph vin trng Vin nghin cu gio dc New Deli u c nhng nhn nh rt thng nht v phng php gio iu.

Lp lun chung l khng th tn ti mi mt nghch l l phng php gio iu trong gio dc c tn ti dai dng khi m ch x hi sn sinh ra n (ch qun ch v ch thn quyn) sp nhiu th k nay. Tin s Lyra Srinivasan ni n hu qu n dch con ngi ca li gio dc gio iu, i hi phi gii phng nam n khi "mi trng cn ci thiu sng to, mi trng p bc bc lt con ngi". Ba Kim ph phn li hc gio iu lm cho con tr gi ci, nng nhc, cc hnh trong hc ng : tr l nn nhn ca "nhi nht, hc thuc lng v nh y x, vit theo ging b c". ng cho rng "chng ta nm cn cha ni kh do ni sung, ni dc m c nht nh con chu chng ta din li v kch ca chng ta". Ci bi kch nng n ca oan oan, chu ngoi ca nh vn Ba Kim Trung Quc cng chng khc g c b Akin Xuxui Nht. Hir Odzava th lnh ng Gii hn Nht Bn khng nh : "H thng gio dc hin nay l ci ngun chnh ca nhng kh khn m nc Nht ang gp phi v h thng ny ch buc hc sinh nh cc s kin v gii cc bi ton. iu ny c th l tm khi Nht Bn ch cn mt loi vin chc ngoan ngon phc tng nhng r rng l khng o to cc chuyn gia cho ngy mai". Gio s Waning cho rng nh trng M ang l nguyn nhn ca mt "ni bun su sc". ng nh gi hc sinh M "13 nm hc lin tc m vn v cng dt nt, c t thc t v nng lc t duy km". Ri ng kt lun rng "mi quan tm n h thng gio dc nh lc no cng ni cm ln xt trn phng din cc nhu cu quc gia... v liu c kh nng cnh tranh vi ngi Nht v ngi Nga khng".

T nhng kin su sc ca nhng nh vn ho ln, chng ta d nhn ra rng phng php dy hc gio iu l mt cn bnh lu i ang ph hoi sc sng ca nh trng. Phng php gio iu khng ch l cng vic, l cu chuyn ca cc nh gio m thc s l mt vn sinh mnh thuc tng lai v sc mnh ca mi quc gia. ng nh vin s

17

Mikhancp tng nhn nh rng iu quan trng khng ch l dy Ci g m l dy Nh th no nh trng.

b) Nhng mt cu hi thng t ra t pha ngi ng lp l lm sao phn bit c bn cht ca phng php gio iu vi nhng du hiu c trng ca n. C nhng cch pht biu, phn tch khc nhau cc nh khoa hc. C ngi chia ra n 10 im nh Freire. Cn J.Vial cng nhn mnh n hng chc im vi cch pht biu ca mnh. Tu trung c th khi qut thnh nhng im ch yu sau y :

Phng php dy hc gio iu ly ngi dy lm trung tm. Thy gio c cao tuyt i v uy quyn, v chn l khoa hc v l mt ngun cung cp kin thc c tn cnh sch gio khoa. Trong phng php gio iu, ngun kin thc c "thn thnh ho", c c nh ho mt cch tuyt i nh l ngun tri thc khng phi bn ci, ch c vic tip nhn, ghi nh. Trong gi hc gio iu, khng kh im lng nh th bao trm ngi hc (Silence religieux) ; c nh s phm gi l vn ho im lng (Culture of silence). Phng php c tn c s dng, l li ni. Kt qu nh gi tu thuc vo ch s khi lng kin thc c ti hiu nhiu hay t, ng hay sai theo li ging ca thy hoc theo sch gio khoa.

Ngay t nhng nm 1962, gio trnh trng i hc Colorado (M) tng phn tch nhng kin gii sai lm ca gio dc c v tc gi Mc.Kean cho rng kin gii sai lm dn n cch dy gio iu.

3.2. Nhn thc ng v bn cht khoa hc v ngha x hi rng ln, su sc ca phng php dy hc trong nh trng

Khng phi ngu nhin nm 2000 nc M chi ra khong 2 t USD nng cao cht lng o to i hc. Cng khng phi tu hng m Pie Lena, gio s vt l thin vn, vin s Vin Hn lm khoa hc Php hay Giocgi Saipac, vin s Vin Hn lm khoa hc Php c gii thng Nobel nm 1992 xng phong tro "Bn tay nn bt" (Les mains la pte) nhm pht trin t duy sng to ngay t bc tiu hc. M cng c phong tro Hands-on, ngi khi xng cng l mt nh khoa hc ln, Lon Ldiman, ngi c gii thng Nobel nm 1988 v vt l. i mi phng php dy hc trong nh trng xo b phng php dy hc gio iu l mt i hi cp bch nhm gii phng v pht huy tim nng sng to cho ngi hc ngay t trn gh nh trng. Th k XXI l th k ca cht xm, ca tr tu, ca nn vn minh hu cng nghip. Con ngi mun tn ti, mun ho nhp, mun t khng nh mnh th nht nh phi l nhng thnh vin nng ng sng to. th, bc sang th k XXI cn c bao nhiu d bo cng kh bi quan v vn mnh ca loi ngi. Nn cn kit ngun nc, nn nhim mi trng sinh thi, s e do tn ph Tri t t nhng cuc va chm cc mnh c th xy ra cng vi bao bnh hon x hi cha tng c... Con ngi mun t cu vt mnh khng c con ng no khc ngoi con ng khai thc kho bu tim tng ca nhn loi : l kh nng t duy v hn ca con ngi. Mt phng php dy hc, mt phng thc gio dc tr tr, c h, gio iu s l nhng tr lc cho bc i ca nhn loi v ca mi dn tc trong cuc chy ua v sc mnh siu quc gia. Cc nh lnh o lun ngh n ni lc

18

ca gio dc m trong , phng php o to c coi nh l mt chin lc then cht. Thng ip lin bang ca Tng thng M nm 1998 khng qun bn n mt chin lc gio dc gi ly v tr hng mnh ca nc M trong cuc cnh tranh vi ngi Nga v ngi Nht.

Ngy nay, cc nh vn ho ln trn th gii ang lo lng tm con ng thot cho x hi pht trin v khoa hc k thut. Edgar Morin, nh t tng ni ting trn th gii a nhn xt rng : "Tt c nhng g to nn b mt ho nhong ca nn vn minh phng Ty hin nay a ra mt mt tri cng ngy cng en ti". Khoa hc k thut pht trin nhng con ngi ch k, o c bng hoi. Cho nn nn gio dc, phng php o to trong nh trng phi gp phn lm sao gip cho con ngi t nh sm lm ch c bn thn, nng ng trc cuc sng nhng lun lun ch ng, tnh to. Phng php gio dc gio iu khng th m ng c trng trch ny. Trn phng din , cuc cch mng v phng php o to c ngha nhn vn v x hi v cng su sc v rng ln m nhiu khi chng ta cha nhn thc c y . Nhn vo lch s pht trin ca nhn loi, chng ta cng thm tha ngha nhn vn ny. Nm trm nm trc Cng nguyn, Socrate t vn tm n tim nng ca bn thn mi con ngi.

Nhng nh t tng v i v sau nh J.J. Rousseau, L.Tnxti, Macarenc, M. Gorki hay J. Dewey, v.v. u c nhng tng v c gng nhm pht trin tim nng sng to, thc lm ch cho ngi hc ngay t khi cn tui u th. Chng phng php gio iu, cch mng phng php o to chnh l ni tip truyn thng nhn vn, dn ch ca nn vn ho nhn loi ang i hi mt cuc phc hng thc s ngay t trong nh trng. C l nh trng s phm phi l ni t pht ton ngnh.

3.3. Trong sut lch s gio dc, khng phi khng t nhng u c v i tin phong ra sc xy dng l thuyt cng thc nghim ng dng a phng php o to trong nh trng thot ra khi qu o ca gio dc c truyn, gio dc gio iu. C khuynh hng cc oan i n hu qu ngoi mun ca chnh ngi xng. C khi tng l dn ch ho, nhn vn ho gio dc nhng li ri vo gio dc o tng hay gio dc v chnh ph khi qu cao nhu cu, hng th, ng lc bn trong ca ngi hc.

Trc yu cu i mi phng php o to ngy nay, ngoi khuynh hng cc oan cng c nhng biu hin ci lng. Ni l cao tnh tch cc hc tp ca ngi hc nhng thc cht li ch cao hiu qu truyn th ca ngi dy l chnh, J.Vial gi l nhng "gia gim" (Amendement), ch c li cho phng php gio dc hn l cuc cch mng thc s v phng php.

cho nh trng vn ti hin i ho phng php, chng ta phi ng thi i vo c hai phng din l lun v hnh ng.

Trong phong tro i mi phng php o to hin nay vn ang tn ti nhng cch gi tn khc nhau. Ni l "ci tin" e qu d dt v cha nhn r thc cht ca cuc vn ng c ngha cch mng ny. Ci tin th li ri vo phm tr, vo qu o c nh J.Vial tng nhc nh. Thc cht, y l mt s thay i c tnh h hnh, mt s thay i v nguyn l gc ca phng php dy hc. Dy hc c l dy hc v gio vin, t gio vin,

19

"ngi dy trung tm". Dy hc mi l dy hc t ngi hc, bng chnh ngi hc. Thut ng "hc sinh l trung tm" v cch dch khng chnh xc d gy ng nhn v vai tr ca ngi thy. Ni nh B trng B Gio gio dc Php "t ngi hc vo trung tm ca qu trnh dy hc" l hp l nht.

Mt cch xy dng nguyn l nn tng nh vy nht nh s a n nhng nhn thc mi v mc ch, mc tiu o to, v cch nh gi hiu qu o to, v chc nng ca ngi dy v ngi hc, v bn cht ca qu trnh dy, v h thng phng php v.v. ngha l c khng t nhng vn l lun ca s phm hc hin i m chng ta cn tho lun i n nht tr trc khi bn n chuyn nng cao cht lng o to hay tiu ch nh gi kt qu o to cng nh nng lc ngi hc cn c hnh thnh khi ri khi gh nh trng s phm. y l cng vic phi lm mt cch bi bn, c h thng vi s nghin cu nghim tc, cng phu thnh tu ca khoa s phm hin i my thp k nay m chnh chng ta cha c iu kin tip cn hay cha tip cn mt cch c h thng. Khng phi tnh c m v Tng thng nc M trong bn Thng ip lin bang ca mnh cho rng, mc ch cui cng phi t ca gio dc l hc sinh t bit hc. Ti liu UNESCO hay dng khi nim "t phn nh". Ti liu gio dc v s phm hin i lun nhc n khi nim "t pht trin", "t gio dc", "t hc". Nga th "Ca", M th "Self", Php th "Soi-mme". Vn quan h gia Ci hc v Cch hc cng t ra nh mt nguyn tc c bn ca cuc i mi phng php dy hc. Ngi ta cho rng What cn nhng How cn cn hn. Hc bit l cn, nhng bit cch bit cn quan trng hn nhiu. Ngi ta thay i nh ngha dy hc c bng mnh dy hc l dy t hc, hc l hc t hc. Bn cht ca qu trnh dy hc cng phi thay i, khng cn l mt qu trnh gio dc n phng, t ngoi m l mt qu trnh tng hp nhiu qu trnh trong qu trnh t gio dc phi l ht nhn. Chc nng ngi dy cng thay i, phng Ty, ngi ta dng khi nim Guide (M) hay Organisateur (Php), v.v. C th ni c rt nhiu lun im khoa hc cn c tho lun nht tr trc khi bt tay vo thc thi mt cuc i mi v phng php. Khng c l lun, khng c phong tro v khng c hnh ng hiu qu. Chc hn l trn bc i chung ca khoa hc hin i cn b bn bao nhiu chuyn phi lm mt cch bi bn hi nhp c vo th gii khoa hc quc t m cc trng hc trong ton quc khng th khng quyt tm vn ti trong th k XXI.

c bit Trung Quc tnh n chng trnh gio dc cho nm 2020 ; M ang vch chng trnh cho nm 2061 vi tnh ton nm sao chi Haclay li xut hin. Ngi ta a mn Tng lai hc vo ngay c trng tiu hc. Chng ta khng th c ru mnh trong qu o t duy gio dc c na.

4. Cui cng l hnh thnh phng php t hc

T hc chuyn c m mi Lnin ni : "Hc, hc na, hc mi". H Ch Minh ni : "Ly t hc lm ct". Einstein

ni : "Kin thc ch c c qua t duy ca con ngi". Mt nh khoa hc Php ni : "Vn ho khng nhn c t ngoi vo m l kt qu ca vic lm bn trong, mt vic lm ca mnh vi mnh"... Chng ta c th trch n hng trm, hng ngn danh ngn v vic t

20

hc ca ng Ty kim c, ngoi nc v trong nc. V trong i sng vn ho khoa hc trong ngoi nc, xa v nay, cng c th dn ra rt nhiu tm gng t hc ca cc danh nhn chnh tr, cc nh vn ho hay khoa hc ln thnh nhn v thnh danh phn quan trng l nh t hc... Kinh nghim t hc c th vit thnh mt cun sch dy dn.

Nh vy l t nhng d kin l lun cng nh thc tin nu trn, chng ta c th khng nh rng chuyn t hc khng phi l vn mi l. C l chng l s khn ngoan tng gip ch cho con ngi khn ln ln nhng ri nhiu khi chnh con ngi li b qun nhng kinh nghim qu gi bin n thnh mt th kho bu chm ln trong lp bi thi gian.

iu th hai c th khng nh thm t nhng d kin trn l t hc tng l mt kinh nghim qu gi, mt cha kho vng cho s thnh t vi nhng ai bit s dng n trong hnh trang lp nghip ca mnh. Th nhng, tic thay cho n nhng nm cui cng ca th k XX, chng ta vn cha c c mt tng hp kinh nghim, mt chuyn lun v t hc. Thng tin khoa hc cng pht trin th vn t hc li cng c c bit cao.

B mt v b quyt ca t hc

1. T hc con ng khc phc nghch l : hc vn th v hn m tui hc ng th c hn.

Xu hng hin i c rt ngn thi gian o to ph thng, c ni ch bn hoc nm nm, thi gian i hc t ba n bn nm. Cch g i na th thi gian ngi trn gh hc ng cng c gii hn nghim ngt ca n. tip tc con ng hc vn trn i hc khng phi ai cng c iu kin v hon cnh cho php. B tc kin thc, cp nht ho thng tin cc mt ca mt cng dn hay ca mt nh chuyn mn, khng c con ng no khc l t hc. T hc t pht trin, bng khng l t mnh v hiu ho.

2. T hc con ng cu gip cho mi con ngi trc mu thun gia kht vng cao p v hc vn vi hon cnh khc nghit ngt ngho ca cuc sng c nhn. Khng phi ai sinh ra cng c hc hnh, nht l trong x hi c. Khng phi ai sinh ra cng c n trng. C ngi khng may mn sm phi bn tri kim sng. C ngi mang ch ln lp thn nhng hin thc li khc nghit. Gorki, nh i vn ho ca th gii tng sm nm v cay ng ca cuc i kim sng. H Ch Minh sm phi ln li vi sng gi cuc i nui thn v nui ch ln. Bit bao v nhn, danh nhn th gii, nim vinh hnh cho loi ngi, thnh t t trong u tranh cch mng v trong cuc u tranh chng s tht hc bng con ng t hc.

Nu nghin cu tiu s ca cc nh khoa hc xut thn bnh dn trong ngoi nc, chng ta s thm tha hn sc mnh k diu ca t hc.

3. T hc l con ng th thch rn luyn v hnh thnh ch cao p ca mi con ngi trn con ng lp nghip.

Khng ai thnh t m khng c ch ln. Ch lm chnh tr cu dn cu nc. Ch lm nh khoa hc. Ch lm mt nh kinh t, v.v. Mun thc hin c ch ln th phi nng cao c hnh v hc vn. Mun nng cao hc vn th ngoi vic hc tp ti cc hc hiu phi

21

thng xuyn t hc. T hc l biu hin ca ch ln lp nghip ca mi con ngi trn con ng ho nhp vo cng ng. Chng ta cn nh cnh t hc ngoi ng ca Bc H hi cn tr, nhng ngy Ngi phi lnh nh kim sng trn con tu ni bin c hay trong nhng ngy xc tuyt Lun n. Chng ta cng khng qun pht giy xc ng khi Bc H tm c c Lun cng ca Lnin lc Ngi cn tr. Cc chin s cng sn, nhiu ngi n vi cch mng vi vn vn ho ngho nn nhng trong nh t h t hc, vn ln chim lnh tri thc nhiu mt, k c vn ho v tr thnh nhng nh chnh tr xut sc. C v Tng thng ca Hn Quc tng lnh n t t ri chung thn ri h xung hai mi nm. Hai mi nm trong t t hc ting Anh. Ra t b trc xut l nhp hc ngay cc trng i hc danh ting ca M, ca Anh, ca Nga v tui 72, con ngi thuc phe i lp y tranh c quyn tng thng sau hn ba mi nm tri chu bao phong trn, trong c ngh lc t hc vn ln danh vng.

Gn gi vi chng ta hn l cc nh khoa hc, nh s phm quen bit thnh t theo con ng t hc. Cc gio s, nh gio nhn dn nh Nguyn Cnh Ton, L Tr Vin, L nh K, v.v. v tip theo sau l c mt th h nhng gio s c tn tui ca Vit Nam hin nay cng vn ln bng con ng t hc l chnh. C ngi l gio s danh ting nhng vn ling bt u ch l trnh lp 10 ph thng. C ngi cng cha h i tu nghip nc ngoi ln no nhng kt qu t hc c nh nc v nhn dn cng nhn v phong tng cc chc danh cao qu.

4. T hc l con ng to ra tri thc bn vng cho mi con ngi trn con ng hc vn thng xuyn ca c cuc i.

Tm l hc hot ng gn y cng nh tm l hc nhn thc vn thng nhn mnh n tnh nng ng ca ch th trong nhn thc hin thc khch quan. S phm hc hin i cao nguyn l hc l cng vic ca tng c th. Tri thc thu nhn thng qua vic lm, hay ni rng ra, thc cht ca qu trnh thu nhn tri thc phi l qu trnh t duy bn trong ca bn thn ch th. Qu trnh t hc khc hn vi qu trnh hc tp th ng nhi nht, p t theo phng thc thng tin tip thu. Qu trnh t hc din ra ng quy lut ca hot ng nhn thc. Kin thc t hc l kt qu ca hng th, ca tm ti, ca la chn, ca nh hng ng dng. Kin thc t hc bao gi cng vng chc bn lu, thit thc v nhiu sng to. Cc nh tm l hc hot ng lm nhiu th nghim cho thy rng, kin thc l thuyt thu nhn c khi a vo mt tnh hung ng dng thng l rt lng tng, tuy kin thc l thuyt cn ng dng c khi ch l loi kin thc rt thng thng nh dim c th t chy nn v nn chy th trng lng cy nn thay i. Th nhng nh tm l hc Maiamin chng minh rng, nhiu nhm th nghim vn khng ng dng c tri thc s ng vo cuc th nghim cn bng trng lng.

5. T hc ang tr thnh cha kho vng trong thi i bng n thng tin ngy nay.

Khng c nn gio dc hin i tin tin no ngy nay khng nhn mnh n n lc c nhn, vn t hc, t mnh pht trin, t mnh gio dc, t mnh iu khin. Tc thng tin cp v tr, nhu cu lun chuyn tri thc din ra d di v ngy cng d di trong cuc vn hnh ca c ch th trng si ng v khc nghit. Cho nn kh nng thch ng, ho

22

nhp, t khng nh c nhn trong gung my vn ho kinh doanh lp nghip ngy nay i hi mi thnh vin cng ng khng ngng t b tc tri thc bng con ng t hc. T hc l con ng t khng nh, l con ng sng, con ng thnh t ca mi ai mun vn ln nh cao tr tu ca thi i thng tin siu tc ngy nay.

6. T hc l cha kho vng cn c mi sng thm trong giai on cng nghip ho, hin i ho t nc sang th k XXI.

Cng c th nh ngha rng, t hc l con ng dn ch ho, x hi ho gio dc v khoa hc mt cch c hiu lc nhm pht huy, tn dng tim nng to ln ca mi thnh vin cng ng trong s nghip i nhanh n u ln nh cao khoa hc cng ngh hin i.

Cch mng l s nghip ca qun chng. Cng nghip ho, hin i ho t nc cng phi l kt qu ca ch, ngh lc v tr tu cng ng ngi Vit Nam. Mun cho mi ngi c th gp phn vo s nghip vinh quang , khng th khng huy ng tim nng tr tu ca mi cng dn. Dn ch ho, x hi ho gio dc khng ch trn phng din hng th gio dc hay huy ng tin ca nhn dn, m cn l s huy ng cht xm cho gio dc. T hc, t vn ln trong cuc sng v hot ng x hi ca bn thn chnh l con ng tch lu v u t cht xm tr tu cho s nghip chung ca t nc trong vn hi mi ngy nay.

T hc xt cho k l mt vn then cht ca gio dc o to ng thi cng l mt vn c ngha vn ho, khoa hc, x hi v chnh tr su sc. cao t hc trong bi cnh hin nay ca t nc v th gii ang bc vo th k XXI l mt cch nhn thc t va c ngha chin lc. Tuy nhin, khi nhn mnh nhng u im v u th ca t hc, chng ta khng h i lp hay h thp tc dng to ln ca hc ng chnh quy nht l vai tr to ln ca nhng hc hiu hin i v phng thc o to. C nh s phm ni ting Nga tng ni mt cch ch l l, ai khng c o to mt cch chnh quy c h thng nh trng th nhng l hng hc vn s theo ui c mt i ngi. T hc khng thay th c hc tp chnh quy v h thng. Song l ti thuc mt phm tr khc.

5. Cng ngh thng tin vi phng php ging dy cc mn khoa hc x hi v nhn vn trong nh trng

1. Chng ta ang bc vo th k XXI. Vi hnh trnh 100 nm, loi ngi phi tri qua khng bit bao nhiu thch thc v bin ng cng bao thm ha kinh khng. Nhng chnh loi ngi cng c php t ho v nhng nhy vt k diu trn con ng khm ph th gii v m v vi m. Ngi ta dng kh nhiu m t y n tng : th k Trabt, th k siu tc thng tin, th k sinh hc nhn bn v tnh, v.v. Con ngi thu thp c nhng s liu lc quan t nhng hnh tinh xa cch hng triu nm nh sng v ngc li cng i su c vo th gii vi m cc k b n ca t bo. Cuc cch mng v thng tin v ang m ra nhng chn tri khm ph mi cho loi ngi. Nhng thnh tu k diu ca nhn loi tc ng trc tip n mi quc gia v n cuc sng hng ngy, hng gi ca mi thnh vin cng ng nhn loi. Cho nn mi nh trng, nht l nhng nc pht trin hay ang pht trin nhiu hay t u chu nh hng ca nhng

23

thnh tu v cng ngh thng tin hin i. y l mt thc t thi i. Bt c nh gio dc hay nh qun l quc gia no cng khng th khng nhn bit c i sch thch ng. Khoa hc x hi v nhn vn l khoa hc v con ngi, v x hi vn l nhng lnh vc nhy cm nht trong i sng nhn loi li cng phi sm nhn thc c nhng phng n tch cc.

2. Di tc ng ca cng ngh thng tin, qu trnh k thut ho hot ng gio dc, ging dy trong nh trng din ra trn my chc nm v c nhng kt qu ng ch , c bit l cc nc tin tin nh M, Php, Nht.

My ghi m, i, phim, phng ghi m thit b in t, ti vi, my tnh, v.v. c a vo nh trng, vo lp hc ngy mt mnh m. Ngi ta lp cc trung tm khoa hc nghin cu vn ng dng phng tin k thut vo dy hc. Php c Vin S dng phng tin k thut dy hc, Trung tm quc gia radio v truyn hnh dy hc. M c Lin hip cng ngh dy hc, Hi ng quc gia truyn hnh dy hc v nhng t chc khc quan tm n vn ng dng phng tin k thut vo c s dy hc. Trong cc phng tin k thut th truyn hnh c c bit ch . Trm truyn hnh nh nc truyn i chng trnh hc v mt phn na do cc trm truyn hnh kinh doanh. Thi kho biu c nm hay na nm c thng bo cho gio vin v t liu truyn hnh c dng nh bi ging chnh hay nh mt ti liu minh ho trn lp. M, Nht c c mng li truyn hnh ni b trng hc. V d, M nh ni trn, cch y 20 nm c hn 5000 trm truyn hnh phc v cho mt hoc vi n v hc ng chung quanh. y c th t chc cc gi hc truyn hnh do gio vin ca trng hay chuyn gia ngoi trng ging, tng phn gio trnh hay tng chuyn nht nh. Mng li truyn hnh m rng cho php thc hin dy hc t xa (tl - enseignement). Vi truyn hnh, thng tin t xa, phng n ging dy paper-free theo d on ca cc nh khoa hc s chim u th u th k XXI. Ngay nhng nc chm pht trin trc y, nh phng tin truyn hnh t xa th nghim t lu phng thc "phi gio vin ho" trong o to. Ri dy nhng gio trnh ghi trn cassette, trn bng hnh, v.v. s c m rng nh trng nhiu nc.

Vic s dng cng ngh dy hc t ra c mt s u im v u th. Qu trnh o to, dy hc nh trng c a dng ho hn, phng thc o to c qu thin v knh li ca gio vin, qu tn th, tuyt i ho ngun kin thc duy nht t sch gio khoa, gio trnh, t li ging ca gio vin. Chnh u im ny, di gc nhn nhn vn v dn ch th phng thc o to ny c th gp phn vo vic hn ch tnh c on cng nhc, n iu ca gio dc gio iu, coi ng thy nh l nhn vt trung tm, l nhn vt thn thnh ca gi hc. Khng kh nh th, vn ho im lng (silence religieux, culture of silence), do cng b hn ch. Vic t chc lp hc cng a dng hn. Trc y, ch tin hnh lp hc nh khong 30 - 40 hc vin. Nay c th vi phng tin truyn hnh, nhng lp hc t chc c khi theo nhm ln hng trm hc vin tr ln. Trong khi vn cho php tng c nhn t mnh theo di gio trnh trn mn hnh theo hon cnh c nhn. Chnh cng ngh dy hc theo ngha ng n, c th to iu kin cho ni lc c nhn, t duy c lp c pht trin d dng hn l li hc th ng theo thuyt ging trc tip di uy quyn ca ng thy. Theo tnh ton th phng tin hin i ca cng ngh dy

24

cho php tit kim c lao ng ln lp ca gio vin, gim nh c bin ch cng knh v to thun li chn nhng ging vin u t nht cho cc bi ging gio trnh o to. Vi u th ca cng ngh dy hc, c nhiu nh khoa hc khng nh sc mnh c bit ho, c th ho vic hc tp ca hc vin. c bit l vi cng ngh thng tin ny, vic t hc ca c nhn cng c nhiu thun li. Trc nhu cu b tc tri thc, lun chuyn ngnh ngh hay hon thin nng cp trnh , cc phng tin cng ngh dy hc l ngi bn ng hnh kh hu hiu.

Tuy nhin khi ng dng cng ngh vo nh trng ngoi nhng u im ni trn cng cn ngn nga mt vi khuynh hng khng ph hp vi yu cu s phm.

C mt s ngi ng nhn rng ng dng cng ngh trong dy hc l con ng ti u cho s pht trin c th, t do dn ch v nhn vn cho ngi hc. Tht ra phi thy rng, k thut ch l k thut, cng ngh hin i cng ch mi l cng ngh. Cng ngh v k thut ng dng vo cuc sng, nht l cuc sng nh trng bao gi cng cn c bn tay tr c ca con ngi, c bit l vai tr ca ngi gio vin. Gio vin l ngi chu trch nhim, d bo mi kh nng v tnh hung hc tp khi s dng cng ngh thng tin hin i.

Cng t kinh nghim trn ny sinh vn nhn thc cho ng vai tr cc k quan trng ca ngi gio vin ph trch gio trnh. Coi nh vai tr ch o hng dn t chc ca gio vin th phng tin k thut hin i nhiu khi li gy nhng phn ng ph.

Cng ngh thng tin trong dy hc ch c th mang li hiu qu trong s nhn thc ng b tng th v mc ch o to, v chng trnh o to, v iu kin trang b thit b trong ngoi lp. Tuyt i ho hay c lp mt yu t no hay mt cng on no th kt qu nhiu khi li i ngc li mong mun ng n ca vic s dng cng ngh s phm.

3. Vn ng dng cng ngh s phm trong cc b mn khoa hc x hi v nhn vn.

C th ni nu cng ngh s phm i vo nh trng mt cch chm tr v c phn d dt th vic ng dng n vo trong vic gio dc cc b mn khoa hc x hi v nhn vn li cng chm tr v d dt hn. ta, tnh hnh cng c phn ging nh vy. Qua Trung tm thc nghim gio dc Ging V (gn y i thnh Trung tm cng ngh gio dc), vn cng ngh gio dc c nhc i nhc li nhiu ln trn bo ch v trong d lun x hi song thc cht Trung tm ny khng phi l mt trung tm ng dng cng ngh thng tin v k thut thng tin hin i vo gio dc. Vit Nam, vn ng dng k thut thng tin hin i vo gio dc tht ra c tin hnh mt phn nh trng min Nam trc y trong mt s th. Do trnh pht trin chung hi by gi, vic ng dng hu nh cng ch mi th hin l t qua vic dng bng cassette, xem phim minh ho v ng k l qua vic th nghim nh gi trc nghim kt qu hc tp mt s mn hc, trong c c Vn v S. Cho nn nhn chung cng hy cn qu sm c th c c nhng nhn nh khch quan ng tin cy v vic ng dng cng ngh s phm vo cc b mn khoa hc x hi v nhn vn nh trng chng ta.

25

Tuy vy, do tc ng chung ca vic ng dng cng ngh tin hc vo mt s b mn, c bit l do nh hng ca nhng thng tin mi m v cng ngh s phm cc nc tin tin, trong ngnh gio dc Vit Nam bt u c nhng tm ti c gng tm hiu kh nng ng dng cng ngh thng tin vo nh trng, k c cc mn khoa hc x hi v nhn vn. S tm hiu tht ra vn cn dng li phng din l thuyt l chnh. Tm l d dt ch i vn ang din ra, nht l iu kin trang thit b ca nh trng chng ta li cha c nhng tin b tht ng k trong nhng nm trc y. My ghi m, my quay phim, mng truyn hnh, my vi tnh cha phi l nhng thit b sn c d tm i vi nh trng chng ta. tng mi nhiu khi cng kh vt qua c iu kin vt cht k thut cn ngho nn.

Ri y t nc ngy cng i vo cng nghip ho, hin i ho, gio dc s c u t thit b xng ng hn. Cuc ho nhp vo khu vc v th gii thc y chng ta phi a nn gio dc ca t nc tin ln. Cng ngh s phm ri y cng phi c xc tin mnh m hn, khoa hc x hi v nhn vn cng phi i mt vi thnh tu chung ca cng ngh s phm. Cu hi ang t ra l liu cng ngh s phm c th ng dng trong khoa hc x hi v nhn vn khng ?

Cu tr li lin quan n cch hiu nh th no l cng ngh s phm m ta thng quen gi l cng ngh gio dc. C hai cch hiu. Cch th nht : cng ngh gio dc l s ng dng thnh tu k thut thng tin hin i vo qu trnh gio dc, o to v ging dy. Cch th hai, l phng thc chng trnh ho, iu khin ho, thao tc ho quy trnh dy hc theo nhng mun nhng hot ng c thit ch ng lot c kh nng i tr ho vi chc nng thy gio thit k, hc tr thi cng ging nh quy trnh o to theo phng thc MES trong o to k thut.

Theo cch hiu th nht, ni chung khng th c nhiu kin ph nhn vic ng dng cng ngh gio dc vo nh trng. Cng ngh gio dc theo cch hiu th hai th c khng t kin phn i v bn khon trn lnh vc gio dc ni chung, nht l trong a ht ging dy khoa hc nhn vn c bit l vn hc. i loi c my kin nh sau :

i tng ca gio dc l con ngi. Hot ng gio dc l hot ng tng tc gia gio vin vi hc sinh. Mi ch th l mt th gii tinh thn rt sinh ng v phc tp khng th cn o, iu khin bng k thut my mc c.

Trong lnh vc khoa hc nhn vn, c bit trong mn Vn vn l mt mn hc ngh thut th ng dng cng ngh k thut li cng kh khn. Vn chng l a ht ca cm xc, ca rung ng thm m. Tc phm vn chng l sn phm sng to c o ca c nhn trong nhng tm trng v cm hng rt ring t. Cm th tc phm vn chng l mt hot ng nhn thc thm m ch quan vi nhng tm th v tm trng a dng, bin ho. Vy, lm sao c th thit k v thi cng vic dy hc tc phm vn chng nh thit k v thi cng trong k thut sn xut ? C ngi ph phn vic ging vn trong nh trng theo li cng ngh ho, thit k thi cng ch l mt o tng, phn nh trnh hiu bit th thin v non km v vn chng.

26

Khuynh hng t duy gin n my mc, ng nht mi i tng nghin cu s dn n mt th ch ngha co bng v mt phng php tip cn khoa hc x cng. Ngc li, khuynh hng bit lp ho hay c lp ho di mnh danh c th ca i tng nghin cu bt c mt ngnh khoa hc no, t nhin cng nh nhn vn, s khng a n nhng kt qu ph hp vi quy lut khoa hc ngy nay ang c xu th lin ngnh v xuyn ngnh.

Nh trn phn tch, khi ni cng ngh s phm hay cng ngh gio dc, chng ta khng nn ng nht vic ng dng k thut thng tin hin i vo gio dc vi tng chng trnh ho iu khin t duy hc tp ca hc sinh theo mt quy trnh c thao tc ho.

Vi mt phng php lun tip cn nh nu, cng vi kinh nghim ng dng cng ngh thng tin vo nh trng ca cc nc i trc, chc hn chng ta c th c c nhng kin gii tho ng.

Chng ti ngh, ng dng k thut thng tin hin i vo vic ging dy cc b mn khoa hc trong nh trng l mt vic lm tt nhin phn nh nhng thnh tu k thut hin i ca loi ngi m bt c mt ngnh ngh no cng cn tn dng. Nhng nm gn y, nc ta tin hnh mng li gio dc t xa vi s ti tr ca B, Truyn hnh Trung ng v H Ni cng s dng mng li truyn hnh thc hin chng trnh gio dc t xa. My tnh i vo nh trng mt cch kh rng ri cc thnh ph v th. Gi hc mn Vn, mn S cng lc c c s dng bng hnh minh ho cho phn ging ca gio vin. Mt s bng hnh th nghim phng php ging dy S v Vn ph thng c s dng lm ti liu bi dng chuyn mn cho gio vin. Vi vic ni kt mng Internet v Intranet chc hn s ha hn cung cp nhiu thng tin hin i cho nh trng chng ta.

Nhng vic s dng ban u k thut hin i vo ging dy cc b mn khoa hc x hi v nhn vn cng t ra mt s vn phi suy ngh lm sao cho hiu qu dy hc c tt hn.

Hin nay, vic ng dng mt vi phng tin k thut thng tin hin i nh bng hnh cassette vo gi hc khoa hc x hi v nhn vn cn qu t i ngho nn ; th li tu tin, ngu nhin, cha tr thnh mt ch trng, mt k hoch c ch o thng nht. Ai c kinh ph, c iu kin v c ngi thch th tm ti th s dng, s dng xong cng khng kt lun nh gi xem xt kt qu tt xu nh th no.

Mc ch ca vic s dng mt s bng hnh vo gi dy hc cng cha c xc nh tht r rng. C khi ch l cho sinh ng ho li ging ca thy, c khi l minh ho thm mt s t liu thc t c ghi vo bng,... Do c nguy c l vic s dng bng hnh li lm cho cht lng gi hc b h thp. H thp v khng kh lp hc b phn tn ; mch tip nhn ca hc sinh b gin on ; li ging ca gio vin mt trng lng ; ch ca gi hc b phn ho, v.v. Ci ph c khi ln t ci chnh.

i vi vic ging dy cc b mn khoa hc x hi v nhn vn theo tinh thn cng ngh, c c nhng kin gii xc ng nht l i vi mn Vn, cn c nhng suy ngh chnh chn thn trng xut pht t c th ca b mn ng thi li phi p ng

27

c yu cu i mi hin i ho phng php dy hc trong nh trng. Mt cch lm x b, t, thiu c s l lun khoa hc xc ng s lm cho vic ging dy theo tinh thn cng ngh s phm a n nhng phn tc dng nh y chng ta bt gp. Nhng ngc li tinh thn bo th, d ng vi ci mi, vi t tng khoa hc hin i cng lm cho khoa hc ging dy khoa hc x hi v nhn vn nc ta mi mi tt hu so vi cc nc tin tin.

Dy hc theo tinh thn cng ngh ho s phm khng phi n thun l a k thut thng tin hin i vo gi hc m ci chnh l tng chng trnh ho, iu khin ho c quy trnh hot ng hc tp ca ca hc sinh bng mt h thng thao tc c thit k cht ch v hp l.

Nhng thnh tu ca tm l hc hot ng c ng dng vo khoa s phm l nhng d kin quan trng c th vt cht ho hot ng ca hc sinh trong qu trnh chim lnh tri thc.

Trong nhng gio trnh i hc M v phng php ging dy vn hc di nh sng ca l thuyt p ng, cc tc gi a ra kh nhiu hnh thc hot ng ca hc sinh di s iu khin v dn dng ca gio vin. Nhng sch gio khoa hin nay ca Php cng c vit theo tinh thn cao, tng cng hot ng ca ngi hc m gio vin l ngi hng dn, ngi t chc ch khng phi l ngi thuyt ging.

Theo nhng iu trnh by trn, nh trng chng ta cng c th a tinh thn cng ngh s phm vo vic ging dy cc khoa hc x hi v nhn vn. Nhng mt khc cn ni ngay rng khoa hc x hi v nhn vn, nht l vn chng l th gii ca cm xc, ca tm hn nn vic dn dng hot ng bn trong ca hc sinh, vic vt cht ho hot ng ca ngi hc l mt cng vic v cng t nh v phc tp cn c nghin cu v ng dng thn trng.

28

HNG DN HC CHNG I

Yu cu v ni dung kin thc

Chng I c hai phn chnh :

Tnh hnh nghin cu phng php dy hc vn Vai tr ca phng php nh trng. (Trng tm l phn 2). Yu cu thc hnh

Hon thnh cc bi tp thuc chng I.

Bi tp

1. Lp danh mc mt s chuyn lun c th vin v Phng php ging dy vn hc. im qua xem nhng vn g c t ra t cc cng trnh trn.

2. Lp danh mc mt s bi vit trn bo ch ca ngnh hay trn mt s t bo trung ng v tnh hnh dy hc vn nh trng ph thng. Th thng k nhng vn g c t ra trong nhng nm va qua.

3. Kho st mt s gio n ging dy cc phn mn Vn hc THPT nu ln nhng vn g ang t ra trong phng php dy v hc nh trng hin nay.

4. Bn thn anh (ch) quan tm nh th no n vic t hc ca hc sinh (nhn thc v bin php).

5. T kinh nghim ging dy ca bn thn, hy nu ln nhng vn bc xc nht v phng php dy hc vn nh trng ph thng hin nay.

29

Chng II

MN VN(*) NH TRNG PH THNG

I MN VN TRONG NH TRNG C 1. Di ch phong kin tr tr hng ngn nm, hnh mu lp hc ph bin l thy

+ ci trp + con roi + chic phn (hay chiu) ; hc sinh nm b ra vit hay ngi a theo nhp roi ca thy. T ni bt u nhng bi khai tm "thin l tri a l t, t mt, tn cn..." v c th cho n khi t c "mnh bng khoa c" qua cc k thi Hng, thi Hi, thi nh, v.v. Hc tr n th gio ni "ca Khng sn Trnh" l hc kin vn hn hp bao th o l "tam cng ng thng". Vn s bt phn nh m cn bao th mn hc hn hp na trong mt ci ch Hn. Trong khun kh ch phong kin, mn Vn khng ging nh chng ta quan nim thi nay : mt mn hc ring, vi chng trnh ring v mt phng php ring v.v.

Di ch ca thc dn Php, mt nn Ty hc c du nhp vo Vit Nam. M hnh gio dc v nh trng t sn thuc a c thit lp, dn dn thay th cho nn hc c. Ci nghin mc tu, ci bt lng, giy bn c thay th nhanh chng o t bi nhng vt liu, phng tin hc hnh hin i hn. Lp hc c bn gh, bng treo, trng im gi hay chung bo. Cc mn hc c xy dng c quy c theo chng trnh c k hoch tng mn khc nhau. Nhng tt c mi s i mi, ci cch, u nhm li ch cao nht l t nn thng tr i vi ngi bn x di chiu bi bo h, khai ho, "Php Vit hu", v.v. Di chnh sch thuc a vi ch trng gio dc n dch ngu dn, mn Quc vn trong nh trng phi chu s phn chung ca mt t nc khng cn ch quyn. Ting Vit v vn hc dn tc b coi khinh, coi nh v xp vo hng th yu, hng thp nht, nh b nht trong chng trnh ph thng. Nhiu gio s, nhiu nh vn ho v nhiu thn s yu nc tng k li ni ti nhc ca mn Quc vn di ch thc dn trc y( )1 . Ni l mn Quc vn nhng thc ra ch l nhng gi dy ting "Annamt" vi v tr mt tun mt gi v thng l b xp vo nhng tit hc t thun li nht ca tng gi cui tun hay cui bui hc. Ngi dy Quc vn cho hc sinh ngi Vit tr tru thay c khi li l mt ngi Php hay mt anh Ty lai. Trong tnh trng hc sinh phi dng ting Php lm chuyn ng cho tt c cc mn hc trong nh trng th tm l coi nh ting Vit v quc vn l iu rt hp vi mong mun ca thc dn Php. cc lp s hc c cc cun sch Quc vn gio khoa th ca Nguyn Mc, Trn Trng Kim. Nhng trung hc mi v sau, n nhng nm 40 mi c Vit Nam vn hc s yu v Vit Nam thi vn hp tuyn ca Dng Qung Hm. C th ni, l nhng cun sch gio khoa quc vn u tin nh trng trung hc c bin son mt cch nghim tc theo phng php khoa hc.

Tuy nhin, trong khun kh kim duyt ca thc dn, chu nh hng ca ch ngha khch quan t sn, t tng dung ho ng Ty, tc gi b sch khng trnh c nhng

(*) Trong chng trnh mi, Vn c tch hp vi Ting Vit v Tp lm vn thnh mn Ng vn.

(1) Xem : ng Thai Mai, Ging vn "Chinh ph ngm", Lin khu IV, 1950.

30

thiu st v chnh tr v khoa hc. Nhng ng vn tin b, nhng nh vn yu nc v cch mng khng c tuyn chn tht ng n. Trong khi nhng tn tui nh Hong Cao Khi, Tn Th Tng, Phm Qunh, Nguyn Vn Vnh li vn c gii thiu mt cch "khch quan" m khng c mt li ph phn cn thit. Phng php khoa hc ca b sch khng thot khi nh hng nng n ca cc tc gi nh Desgranges, Faguet, Lanson, v.v. Ch ngha thc chng, ch ngha khch quan t sn v ch ngha chit trung v chnh tr l nhng thiu st kh trnh trong b gio trnh ny.

Tuy nhin, khng phi bao gi thc dn cng c th thc hin c xu xa ca chng. Ngay trong nh trng thc dn by gi, d mn hc Quc vn c b bc i, nhiu gio vin ngi Vit yu nc, tin b vn tranh th c hi ging dy cho hc sinh ngi Vit Nam nhiu iu khc vi mong mun cho thc dn. c bit nht l trong nhng hc hiu t thc, vic dy vn ca nhiu gio vin tin b c tc dng khu gi lng yu nc cho tui tr. By gi nhiu trng t thc li do cc nh tr thc yu nc hoc c xu hng tin b ng ra thnh lp. Trong cc gi ging nhiu thy gio gi ln ni au mt nc, thc hng v cuc sng trc mt ca dn tc, mt dn tc ang mt c lp, t do. Ni dung ging dy ca cc gio vin yu nc vt ra ngoi ni dung chng trnh v sch gio khoa. Xu hng tin b ca cc gio vin vn yu nc trong nh trng c cng l biu hin ca cuc u tranh gia dn tc ta vi bn cp nc. V sau, di nh hng mnh m ca phong tro u tranh ca qun chng di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam nht l sau Mt trn Bnh dn tr i, xu hng yu nc tin b ngy cng pht trin.

V phng din phng php, cc khuynh hng tin b c nhng ng gp nht nh. Vi mc ch khu gi v kch thch lng cm th quc, cc gio vin by gi s dng nhng phng php sinh ng, linh hot lm cho vic dy vn trong nh trng tr thnh nhng bi hc b ch khc vi mun ca bn thc dn. Ni dung tin b lm st m, rn nt nhng phng php c k, gio iu, vn ti nhng phng php thc s c tc dng khu gi thc t gic, quan tm n nhng thc tin ln lao trong i sng dn tc n l( )1 .

Nm 1945, ngay sau khi lt chnh quyn thc dn phong kin, dn tc ta li buc phi bc vo mt cuc khng chin chng thc dn Php trong chn nm. Nm 1954, sau chin thng in Bin Ph, min Bc xy dng ch ngha x hi, cn min Nam li phi trc tip ng u vi quc M. Chng thit lp cc vng tm chim ng mt ch chnh tr thc dn kiu mi. m mu ca quc M thng qua b l tay sai c thc hin mt cch tn bo v tinh vi, thm c bng nhng cn ma l bom n, cht c ho hc v c nhng phng tin vn ho vt cht v tinh thn. Vn hc ngoi x hi, cng nh trong nh trng min Nam ti nhng vng tm b chim, nht l cc vng th khng thot khi khun kh ca ch chnh tr phn ng .

(1) Nguyn Xin, Tng nh thy L Thc, T quc, s 11, nm 1985.

31

T tng bao trm trong vn th ca bn tay sai min Nam trc y l t tng chng Cng : mun chng Cng cn try lc ho thanh nin. Cho nn c im ni bt na ca vn hc min Nam trong vng tm b chim l t tng chng Cng v i try ho. C th ni chung loi vn hc nh trng M ngy trc y, xt cho k, chng qua cng ch l hnh thc thu nh ca vn hc thc dn mi m k th dng ln. C khc chng, y l mt th vn hc c chn lc sp xp c tnh ton k lng cho thch hp vi mt i tng ring theo ng chc nng ring ca mt h thng trng hc vn chu nh hng kh nng n lu nm ca vn hc v gio dc thc dn Php. Mu ngi m chng mun o to l con ngi chng Cng v cng l con ngi sng v k bung th vi mt h thng trit l hn tp v Lo Trang, Khng gio, Pht gio, Thin Cha gio, nhng th trit l hin i vi Sartres, Camus vi nhng quan im nhn sinh cc k c nhn vi nhiu biu hin khc nhau, c khi mang dng dp ca mt kiu ho hn trong truyn kim hip hin i, c khi li c phong mt con ngi "c n xa l v bun ma" ca mt Camus hay Sartres...

Nhng tt c u nhm mc ch cui cng l bng vn hc bin thanh thiu nin thnh nhng kiu ngi phn ng mt cch c l tng, sa a mt cch c trit l v do n l mt cch t nguyn v ngng nghnh( )1 .

Th nhng, ng s l tt c m mu en ti c che y bng nhng th on chnh tr, thc dn mi v c trang sc bng nhng quan im gio dc t sn c v khch quan trung lp. Thot nhn th d b huyn hoc bi lp mn nhung "t do dn ch", sch gio khoa th loi, ging dy trn lp cng kh ty tin theo quy lut t do cnh tranh ca th trng t sn.

Ni dung chng trnh v sch gio khoa, nhn qua tng nh khch quan trung lp. Cng c mt nhng nh nho yu nc nh Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh, Nguyn nh Chiu, bn cnh nhng cy bt nh Phm Qunh, Nguyn Vn Vnh,... Cng c nhc n tn mt s nh vn cch mng cn sng min Bc, bn cnh nhng tn bi bt chng cng nh Don Quc S, Nguyn Mnh Cn,... Chng trnh v sch gio khoa ly chiu bi "bi phong phn thc" la m. Nhng khi nim thing ling nh T quc, dn tc, yu nc,... trong kho tng ngn ng dn tc, b li dng nhm "nh bng" cho cc th mu sc khch quan ca ch ngha yu nc v t do dn ch gi hiu. Chng ta khng nh ng mi cun sch gio khoa v v cc son gi trc y v c nhng b sch c mt s son gi vit mt cch ng n vi mt tinh thn dn tc v lng yu qu vn ho nc nh. Mt s cun ca Phm Th Ng, H Nh Chi, V Qu Vin, Trn Th Xng,... n nay vn cn mt s iu c th tham kho. Nhng ni chung t tng bao trm trong chng trnh v sch gio khoa vn l t tng phn ng chng i cch mng hoc n trnh chit trung. Bng nhiu th on mnh kho thng qua vic la chn tc phm, bi trch, dn chng, bnh lun, ra vn h c v ln trong tm tr hc sinh mt hnh nh xuyn tc v ngi cng sn. Ngoi mu chng Cng, h cn li dng chng trnh v sch gio khoa tim vo tui tr nhng tnh cm ca li sng nh nhen, qun quanh trong cuc i c nhn tm thng v v hoc mt th phiu lu ngang tng sn sng tung (1) Xem : Phan Trng Lun, Sch gio khoa vn hc thi M-ngy, Tp ch Vn hc, s 3 nm 1978.

32

vo qun trng hay ra chin trng. Nhng bi vn vi nhng ti ch tn mn trong i sng c nhn thp km, chn chng nh kiu "Ni kh khng c lm m", "Ngi thiu n ho lao", "Bc m", "Cuc i c hng xn", "Ung tr", "Chi hoa", "Lm du", "Tm hn ngi p", v.v. Cnh l nhng kiu bi "Nm c", "Rng chiu Ban M Thut", v.v. cng khng phi l khng nguy hi.

Cn nhng b phn vn hc tin b v cch mng nht l phn vn hc cch mng qun chng di s lnh o ca ng Cng sn th b gt b ra ngoi hoc b xuyn tc. Vi vn hc dn gian, vn hc yu nc, vn hc hin thc ph phn cng c nhng cch nhn nhn, nh gi sai lch theo m mu chnh tr ca chnh quyn M ngu. Ni tm li, di ch thc dn kiu mi min Nam trc y, chng trnh, sch gio khoa vn hc trong nh trng tr thnh mt cng c trong chin lc chng Cng ca chng. Song vp phi sc u tranh ca cc nh tr thc v gio chc tin b yu nc, chng trnh trn cng ch c th thc thi trong mt thi hn nht nh( )1 .

II MN VN TRONG NH TRNG CCH MNG n Cch mng thng Tm, cng vi s i i ca dn tc, mt nn vn ho mi

c xy dng trn t nc ta. Nn gio dc thc dn phong kin tng bc c thay th bng nn gio dc cch mng. V tr ca mn Ting Vit, ca mn Quc vn c i khc cng vi s hi sinh ca dn tc. B mn Vn c dnh mt v tr xng ng cha tng c trong nh trng c. Nhng nn c lp hon ton v s thng nht ton vn lnh th t nc phi tri qua bao chng ng gian kh ca nhng cuc chin tranh chng thc dn Php v quc M. Cho nn thc hin trit mt nn gio dc cch mng, thng nht cho c nc phi n sau nhng nm 1975, khi min Nam c hon ton gii phng. Tuy nhin, trong my chc nm u tranh lin tc chng nn vn ho gio dc thc dn c v mi, cng vi vic ra sc xy dng mt nn gio dc dn ch nhn dn ri cch mng x hi ch ngha, chng ta c c kh nhiu kinh nghim qu bu trong vic xy dng mt mn hc quan trng nh mn Vn trong nh trng. D nhin, vn nhn thc c ng n, khoa hc v mt b mn nh mn Vn, phi l mt qu trnh. nh hng lu nm ca nhng nn gio dc c khng phi d gt sch. Nhn thc c ng n v mn Vn i hi mt s hiu bit tng hp nhiu mt v x hi, v nh trng, v con ngi hc sinh cng nh cc tri thc lin ngnh. Nhng cch nhn thc gin n tng a n nhng khuynh hng lch lc trong vic xy dng cng nh thc hin chng trnh trong nh trng chng ta.

Gn cht nh trng vi nhng mc tiu, nhim v chnh tr, vi ng li quan im cch mng trong tng giai on lch s c th l mt i hi c tnh nguyn tc hng u trong vic xy dng chng trnh cng nh ging dy vn hc. Th nhng khng phi lc no chng ta cng hiu v lm ng nh vy. Do nhit tnh nhng thiu hiu bit v phng php, nhiu lc c gio vin chnh tr ho bi ging trn lp mt cch ch quan. C mt lc no , nhng bi vn thi s km gi tr ngh thut cng c a vo nh trng, lm cho chng trnh vn hc tr nn thc dng, chp v v khng gy c hng (1) Xem Con ng nng cao hiu qu dy vn, NXB Gio dc, 1977.

33

th hc tp v ging dy. C khi v l do thi s ho m khu hiu "hu kim bc c" cng nh hng n vic la chn tc gi, tc phm vn chng. Ch im chin u mt thi gian ko di chim mt t l qu ln trong chng trnh. Dn tc ta lun lun b ngoi xm. Non na th k, chng ta phi ng u vi hai quc u s. Mi ngh lc tinh thn v vt cht phi huy ng cho l sng cn ca dn tc. Trong nh trng, nhng ng vn giu sc chin u c sc c v ln lao i vi thanh thiu nin l v cng cn thit. Nhng nhiu khi, chng ta t nhiu tch ri, thm ch i lp ch ngha anh hng vi ch ngha nhn vn, tnh cm vi tnh cm i thng. Chin u chnh l nhm mt l sng nhn vn cao c nht. V ngc li chnh ch ngha nhn vn cng l sc mnh k diu cho ch ngha anh hng trong chin u. Nhng bi vn hay v tnh cm thin nhin, v tnh bn, tnh cha con, m con, ng b, v.v. khng th thiu c trong vic hnh thnh nhn cch x hi ch ngha mt cch hi ho cn i, t nhin ; xu hng chnh tr ho mt cch th bo dn n bnh x hi dung tc, khng nhng h thp tc dng ca vn chng m cng lm phng hi n nhim v tng cng gio dc l tng, nhn sinh quan cho hc sinh. Nhng thiu st trn bt ngun t nhn thc khng ng v kh nng gio dc ca vn chng v t quan im tch ri hoc i lp cc chc nng nhn thc, gio dc v thm m trong nghin cu v ging dy vn chng trong nh trng.

Di ch c, chiu bi trung lp, t tng khch quan t sn lun c s dng la bp gio vin v hc sinh. Mong mun ca giai cp bc lt l tui tr xy lng vi thc tin mt nc. Mt nguyn tc ch o hot ng vn hc ngh thut ca ta l bm st cuc sng qun chng lao ng, nhng con ngi dang lm nn lch s ho hng di s lnh o ca ng ta. Mt u im ni bt ca vic ging dy vn hc trong nh trng chng ta l bm st thc tin cch mng ca dn tc v tch cc gp phn chun b cho tui tr i vo i sng chin u lao ng. y l vn c tnh nguyn tc cho chng trnh mi quc gia. M khi c phong tro dn ch v phong tro chng chin tranh Vit Nam th vic tuyn chn tc phm v xy dng chng trnh vn hc ph thng c nhng iu chnh.

Nhng mt khc, cuc sng lun lun bin ng v tui tr cng khng ngng bin i. Nhng th k qua, nhiu bin ng su sc c tc dng su rng n i sng chnh tr, t tng, tm l, thm m ca tui tr. Ngoi nh hng trc tip v gin tip ca nhng thnh tu khoa hc k thut thi i ngy nay, thng qua nhng ngun thng tin a dng v phc tp, s giao lu vn ho gia cc dn tc trn hnh tinh ngy mt cht ch, nhanh nhy v cc k su rng. Tt c a n nhng bin i su sc bt ng trong i sng tinh thn ca x hi ta, nht l tui tr. Trong mt x hi tr tr nh trc y, s thay i trong tm l v th hiu c khi phi hng th k, nht l nhng x hi chm pht trin. Ngy nay trong bc pht trin k diu ca khoa hc cng ngh hin i, s bin ng trong sinh hot vn ho vt cht v tinh thn phi tnh theo tng nm tng thng. c im trn t ra cho chng ta, nhng ngi lm cng tc t tng i vi tui tr cng nh nhng gio vin vn trong nh trng, vn rt ngn khong cch gia vn hc nh trng vi i sng vn ho thm m ngoi x hi, khong cch gia nhim v gio dc nhn cch hc sinh vi nhng c im tm l th h tr ngy nay. T sau 1975,

34

nht l t khi bc vo c ch th trng, x hi ta vn ny cng c t ra mt cch bc thit. Khng c mt s hiu bit su sc, ton din, c cn c v nhng c im tm l i tng hc sinh trong nh trng nhng nm cui ca th k XX bc sang th k XXI, chc chn vic dy vn s xa ri i sng v khng c hiu lc i vi tui tr ngy mt th , lnh nht vi th vn chng nh trng vn xa l vi h v nhiu mt.

Sau nm 1970, khoa ngn ng hc v khoa ting Vit mi t c nhiu thnh tu c tc dng tt n vic dy v hc vn trong nh trng. c bit nhng kin ca ng ch Phm Vn ng v vic gi gn v bo v s trong sng ca ting Vit, nhn thc v vic

ging dy ting Vit trong nh trng ca cc nh nghin cu ngn ng v cc nh s phm c ng n v su sc hn. Vi s pht trin ca ngn ng hc v khoa hc ting Vit, mi quan h gia Ng v Vn trong nh trng cng c nng ln mt bc ng k v mt tm l cng nh thc tin. mt thi gian kh di k t sau Cch mng thng Tm cho n nhng nm 70, mi quan h gia Ng v Vn vn cha c nhn thc ng n. Khuynh hng bit lp ngn ng v vn hc trong ging dy dn n hai i cc : hoc l gt b ngn ng v ting Vit hoc l bin bi vn thnh mt hot ng rn luyn

thc hnh v ngn ng v ting Vit

Song song vi s phn ho mnh lit gia cc ngnh khoa hc, khuynh hng lin kt ngy cng mnh m ng nh d kin ca ngghen v bn khoa hc tng lai ca nhn loi. Khuynh hng bit lp mn Vn vi cc b mn khoa hc nhn vn nht l cc b mn Chnh tr, Lch s,... tn ti kh lu di trong nh trng. Gio vin vn v gio vin lch s khng tnh ton, xem xt nhng g c th trng lp, dm p ln nhau hoc c th h tr cho nhau. S lin kt b mn l mt hng tch cc ca khoa hc s phm hin i. Nhng ta, mi lin kt vn cha c t ra gii quyt t khu bin son chng trnh n vic ging dy ca gio vin. Do dn n mt s lng ph thi gian v mt s phung ph v thng tin d tha trong khi cht lng thng tin li thp km. T mt cch nhn b hp v mn Vn, bit lp vi x hi v i tng gio dc, phi lin kt gia cc mn... nhng thnh tu ca cc khoa hc trc tip lin quan khng c vn dng vo thc tin ging dy vn trong nh trng. Trong khi l lun vn hc iu chnh li nhng quan im tip cn tc phm vn chng, mi quan h gia cc chc nng ca vn hc... tm l hc hot ng trc tip ng dng vo trong thc tin dy hc, a l lun dy hc hin i tin ln mt bc pht trin mi v cht lng th vic xy dng chng trnh mn Vn v vic dy hc vn trong nh trng chng ta n nay vn cn i su mt cch qu chm tr. Php, gn y nguyn tc xuyn ngnh khoa hc c c bit cao. Cc nh khoa hc ni ting nh Edgar Morin, Yves Coppens, Nicolescu, Rn Passet, Alain Grigou t nhiu lnh vc khoa hc khc nhau t vn ci cch t duy t phng thc chia gia cc chuyn ngnh sang t duy lin kt nh l mt thch thc xuyn th k v khoa hc va l mt i hi v o c vn ho. B trng B Gio dc Php Claude Allgre nhn mnh tm quan trng ca vn xuyn mn nh l mt cuc "cch mng vn ho vo k nguyn khoa hc mi". nh trng chng ta v trong mn Vn, vn lin mn v xuyn mn cn b xem nh. Ngay trong mn Vn, s tch bit

35

gia ging vn, vn hc s, l lun vn hc v lm vn vn cha c ch ch ni g n mi lin h vi cc mn khoa hc khc.

Nhng thiu st v nhc im k trn t vn xc nh li mt cch c cn c hon chnh hn bn cht ca b mn Vn trong nh trng, mi lin h bn trong v bn ngoi, gia mn Vn vi nhng yu t bn ngoi ca n theo quan im h thng m trnh c nhng khuynh hng lch lc ang tn ti kh ph bin trong nh trng chng ta, nh bnh x hi hc dung tc, ch ngha hnh thc, ch ngha thm m tru tng, khuynh hng bit lp.

III vn HC L MN HC Nhng thp nin gn y, vn dy hc vn trong nh trng ph thng ngy cng

c quan tm nhiu hn. Khng phi ngu nhin m mn Vn trong nh trng tr thnh mt vn trung tm c ch trong x hi ngy nay. Nm 1963, ng ch T Hu ni chuyn vi anh ch em gio vin th v vn th v dy th. ng ch Phm Vn ng trong nhiu bui ni chuyn v bi vit v gio dc t ra nhng vn t tng ln c tm chin lc i vi vic dy v hc vn trong nh trng. Nhiu gio s, nhiu nh vn, nh th uy tn, trn nhiu tp ch khc nhau cp n vn dy hc vn trong nh trng. C nhng nh vn, gio s tng c trc tip d nhng gi ging vn ph thng. Vic xy dng chng trnh vn hc c s ng gp ca nhiu nh vn c uy tn. Cc kin u th hin lng mong mun nng cao cht lng ca vic hc vn trong nh trng ph thng. Song do kinh nghim c nhn hay do gc nhn nhn vn khc nhau nn mi ngi nhn mnh mt kha cnh t mnh cho l ngha then cht, c ngi nhn mnh bn cht thm m ca vn chng, c ngi yu cu tng cng gio dc chnh tr t tng hoc yu cu rn luyn nng lc ngn ng cho hc sinh hoc yu cu i mi phng php...

c c mt cch nhn ton din v mn vn v vic dy, hc vn trong nh trng, trnh nhng khuynh hng phin din hay nhng kin cc oan, chng ta cn c mt cch nhn h thng tng th v bn cht mn Vn trong mi lin h hu c vi nhng yu t bn ngoi mn Vn nhng li c tc ng trc tip kh quyt nh i vi bn thn mn Vn v nhng ngi nghin cu ging dy b mn ny trong nh trng.

Mt kin gii v bn cht v thuc tnh ca mn Vn, khng phi d dng g c c s nht tr. V khng nhn thc ng v cng c ging dy, v mn Vn nh mt mn hc trong nh trng nn thng xy ra nhng khuynh hng i cc nh ta vn gp trong thc tin s phm. Hoc l qu thin v mt th ch ngha hnh thc, ch ngha thm m tru tng. Dy ct cho hc sinh thi , c mt t hiu bit vn hc nhng tc ng n tm hn li t i. Ngc li c th lm cho hc sinh hng th vi nhng bi ging vn nhng hc vn xong u c hc sinh ch cn li mt m n tng v cm xc cn hiu bit vn hc li thiu h thng, khng chnh xc, nng lc khng c pht trin v hnh thnh vng chc.

36

Cn thc c tnh hai mt ca mn Vn trong nh trng. l mt mn khoa hc va c tnh ngh thut ngn t va mang tnh cht mt mn hc. C th ni tt c cc rc ri nhm ln trong cc kin gii cng nh hot ng vn hc trong nh trng phn ln l bt ngun t nhn thc khng y v hai thuc tnh c bn ny ca mn Vn. B mn Vn trong nh trng khng ng nht vi vn hc ngoi x hi. Ni vn hc l ngh thut ngn t c ngha l nhn mnh n c trng th nht ca mn Vn. y l im phn bit mn Vn vi cc mn hc nhn vn khc. Chng trnh vn ph thng cha ng mt khi lng kh ln, nu khng l ch yu, nhng tc phm vn chng. Ni tc phm vn chng l ni nhng sng to tinh thn c o ca cc ngh s. Ni tc phm vn chng l ni n phng thc phn nh c th ca vn hc ngh thut. Vic dy hc vn trong nh trng chu chi phi ca phng thc phn nh bng hnh tng ngn ng c th hin qua s sng to ca nh vn. Tip cn v chim lnh mt tc phm vn chng trong nh trng cng chu s chi phi ca nhng quy lut tip nhn vn chng. Hiu qu ca dy hc vn trong nh trng phi tnh n tc ng v tm hn, tnh cm thm m. Phng php dy hc vn trong nh trng cng phi cn c mt cch khoa hc vo nhng quy lut ca tm l sng to v cm th vn chng. y c nhiu quy lut v nguyn tc nghin cu, phn tch vn chng cn c trit vn dng c th khm ph, chim lnh nhng hnh tng v tc phm vn chng. Mt s phn bit chnh xc phng php dy hc vn bt ngun t s nhn thc ng n v bn cht th nht ca mn Vn trong nh trng. Vinh d v trch nhim ln lao ca ngi gio vin vn hc v thc cht hng th ca ngh dy vn chnh mt phn ln l ch chng ta c trong tay mt cng c gio dc rt c bit, mt th "v kh v song" xy dng mt cch c hiu qu lu di, bn su th gii tm hn tnh cm cho tui tr trong nh trng. Khng nm vng c trng ny d sa vo nhng khuynh hng chnh tr ho, x hi hc dung tc, ch ngha nghip v tm thng m chng ta bn trn.

Nhng nu ch nhn mnh n mt th nht, mt vn hc ca mn Vn, ngi gio vin d lch hng trong khi thc hin nhim v gio dc v lng tng khi la chn nhng phng php ging dy. Vn trong nh trng va mang tnh cht ngh thut ngn ng va mang tnh cht mn hc. Vn hc nhng l vn trong nh trng. Ch thm my ting thi nhng bao nhiu vn phi t ra. Vn nh mt mn hc, l mt thnh phn cu to ca chng trnh vn ha c bn trong nh trng ph trong. Mn Vn cng vi cc b mn khc c nhim v cung cp cho hc sinh nhng hiu bit, nhng k nng nht nh. Dy vn khng ch nhm gy rung ng. Cm xc rung ng l con ng m bo hiu qu dy vn nhng rung ng (v cm xc thm m na) khng phi l mc ch duy nht ca vn chng v dy vn chng. Mc ch l to c s pht trin cn i, ton din v tm hn tr tu, v thm m v hiu bit xy dng nhn cch cho hc sinh. Nh Lnin ni, nu khng tch ly nhng kin thc ca nhn loi th ngi cng sn ch l nhng anh ni khoc. Vn nh mt mn hc phi v trang, nht thit phi v trang cho hc sinh nhng kin thc c bn c h thng, vng chc c quy nh trong chng trnh.

th trong mi trng s phm, nhng quy lut vn hc, nhng nguyn tc, phng php nghin cu chim lnh tc phm vn chng s b khc x kh nhiu. Nu my mc

37

vn dng nhng quy lut v nguyn tc nghin cu vn hc ni chung vo thc tin dy v hc mn Vn trong nh trng, gio vin nht nh khng t c nhng kt qu mong mun. Hot ng tip nhn vn chng ca hc sinh trong nh trng khng hon ton ging nh vi bn c ngoi x hi. Tc phm vn chng mt khi nm trong chng trnh sch gio khoa, t nhin s bin i v nhiu mt so vi chnh tc phm y trong tay mt bn c ngoi x hi. Nu khng c s thay i v dung lng, quy m tc phm th nht thit cng khc i v yu cu chc nng, v c mt s thay i tng i v v tr trong lch s vn hc. Vic tip nhn mt tc phm vn chng ngoi x hi hon ton c tnh cht t do, c lp v mang tnh c nhn l ch yu. Cn tip nhn mt tc phm vn chng trong nh trng li mang tnh tp th v c s hng dn trc tip ca gio vin. Ni tm li, nu khng c thc tht r mt th hai nh ni trn, anh ch em gio vin nht l nhng gio vin mi vo ngh s xem nh vai tr ngi t chc, hng dn qu trnh hc tp ca hc sinh. V nhim v pht trin v tri thc, v k nng cng khng c ch . Lao ng ca ngi gio vin vn hc va mang tnh ngh thut va mang tnh s phm. Hai tnh cht ny bt ngun t hai thuc tnh c bn ca mn Vn nh chng ta xc nh trn. Nhng kin cng iu tnh cht ngh thut, tnh cht ngh s ca ngi gio vin dy, hay ca lao ng gio vin vn u khng chnh xc. Ngi gio vin vn nh rng nht thit phi c tm hn ngh s nhng ng thi cn l mt nh s phm. Dy vn phi c tm hn ngh s nhng li phi c ti nng s phm. l i hi tt yu ca b mn Vn, mt b mn va l ngh thut ngn t, va l mt mn hc.

IV V TR V SC MNH RING CA MN VN Vn mnh ca ting Vit v nn quc vn gn lin vi vn mnh ca dn tc. Vi s

thit lp ch mi, di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam, nh trng cch mng c ra i cng vi nhng i mi c bn v quan im gio dc v ni dung o to. V tr ca b mn Vn, mt mn hc cha ng nhng ni dung phong ph a dng v cuc sng sinh ng, v vn ho tinh thn, t tng tm hn ca dn tc ginh c mt v tr xng ng trong nh trng ph thng.

V tr quan trng ca mn Vn c biu hin qua t l thi gian cho sut cp trung hc c s v trung hc ph thng. iu cn nhn mnh hn cn l sc mnh ring ca n. ng ch Phm Vn ng tng ni vn hc ngh thut l mt "v kh v song". Trong nhiu vn kin quan trng, ng ta ni n vai tr cc k quan trng ca vn hc ngh thut trong s nghip xy dng ch ngha x hi. Vi kh nng ring ca nhng hnh tng ngh thut c ngh s sng to nn vn hc c tc dng su sc v lu bn n i sng tm hn v tr tu ca bn c. i sng con ngi th hu hn nhng cuc sng ca nhng tc phm u t ca loi ngi th mi mi tui xanh, c kh nng khi ngun sng to mnh lit cho con ngi v tip tc lm phong ph cho tm hn bao th h. Chnh v th m cc nh khoa hc t nhin cng tm thy trong cc tc phm vn chng nhng g tip sc cho lao ng sng to v cho nhu cu tinh thn ca bn