Upload
siebe-groen
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel
Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende pensioenen?
4 juni 2014
Dick Boeijen @ VCP
Thema van vandaag: risicodeling en/of herverdeling
Uit de adviesaanvraag aan de SER, 4 april 2014:
• Zijn risicodeling en herverdelende solidariteit in het pensioenstelsel
wenselijk? Zo ja, in welke vormen en in welke mate? Wat betekent dit
specifiek voor jongere en oudere generaties?
• Zijn er in het huidige stelsel onwenselijke vormen van solidariteit?
• Welke mogelijkheden zijn er om wenselijke vormen te organiseren
en onwenselijke vormen te voorkomen?
• Wat is al mogelijk binnen de huidige kaders en komt al voor in de
praktijk? Waar zitten de belemmeringen?
• Wat is er nodig om tot de gewenste vorm van risicodeling en
(herverdelende) solidariteit te komen?
• Hoe verhoudt dit zich tot de doorsneesystematiek, welke
alternatieven zijn er en welke transitiepaden heeft de SER voor ogen?
• Is het wenselijk en mogelijk om in de pijler van aanvullende pensioenen
de eigendomsrechten (beter) vast te leggen? Zo ja, op welke wijze en
met welke consequenties?
Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden
1. Intergenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s
tussen leeftijdscohorten
2. Intragenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een
leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is
3. Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt”
• “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Intergenerationele risicodeling
Hoe werkt het? [1]
4
€ 4000 € 2000 € 2000
€ 4000 € 2000 € 2000extra premie€ 400 extra premie
€ 3600
€ 3600 € 1600 € 2000herverdelen
€ 3600 € 2000 € 2000niets doen€ 1600
€ 3600 € 1800 € 1800direct toedelen
Intergenerationele risicodeling
Hoe werkt het? [2]
5
€ 4000 € 2000 € 2000
€ 4000 € 2000 € 2000premiekorting€ 400 premiekorting
€ 4400
€ 4400 € 2000 € 2000buffervorming (= niets doen)
€ 4400 € 2200 € 2200direct toedelen
Intergenerationele risicodeling
Waar gaat het mogelijk knellen?
Belangrijkste drivers: vergrijzing en vertrouwen
Kritiek:• Naamloze tekorten en overschotten individuele
eigendomsrechten zijn niet “hard”• Niet alle risico’s zijn verhandelbaar op de markt
subjectieve prijsstelling politiek risico• Niet alle generaties aan tafel [toekomst] politiek risico• Bestuur neemt ex-post discretionaire beslissingen
politiek risico• Meerwaarde steeds kleiner door vergrijzing, behoefte aan
stabiele premie en beperkte mogelijkheid doorschuiven
Dilemma:• Vertrouwen in de markt• Vertrouwen in collectieve besluitvorming
Vergrijzing en bestandsrijping zorgen inderdaad voor druk op intergenerationele risicodeling
Voorziening:
1000 miljard
Premies in:
32 miljard
Ouderen Jongeren
Hoe beleggen?
Bron: CBS
Maar is de markt werkelijk zo “objectief”?
Collectieve “subjectieve” besluitvorming kan veel moois toevoegen aan de “objectieve” markt
Aanvullende risicodeling:• Macro langleven• Inflatie
Vergroten risicodraagvlak
Verstandig bijsturen:• Unknown unknowns• Marktfalen
Stabiliteit en dempen van pech- en gelukgeneraties
BONUS• Complete contracten• Comply or explain• Eigendom als middel:
evenwichtigheidstoets• Voldoende draagvlak
belanghebbenden
• Eigendomsrechten minder “hard”
• Minder ruimte voor keuzevrijheid
• Overdraagbaarheid
CONDITIES
MALUS
Voor de deelnemer is het vanzelfsprekend dat we pech- en gelukgeneraties zoveel mogelijk dempen
Stelt u zich de volgende situatie eens voor: Meneer A bouwt pensioen op in economisch goede tijden.Meneer B bouwt pensioen op in economisch slechte tijden. Beide verdienen hetzelfde salaris en betalen evenveel pensioenpremie. Welk antwoord heeft uw voorkeur?
1% 3% 2% 4%
99% 97% 98% 96%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ik vind dat meneer A en meneer B evenveel pensioen zouden moeten ontvangen.
Ik vind dat meneer A meer pensioen zou moeten ontvangen dan meneer B.
25-34 jr 35-49 jr 50-59 jr 60+ jr Bron: PFZW
Intergenerationele risicodeling
Wat is nodig om dit te organiseren?
Voldoende draagvlak• Materieel: voldoende draagvlak om risico op te vangen• Wensen: solidariteit weegt zwaarder dan individualiteit
Discipline in de collectieve besluitvorming:• Complete contracten met comply or explain (individuele
eigendomsrechten als middel cq toets)• Goede governance
Intergenerationele risicodeling moet een bewuste keuze zijn:• Tussen actieven en gepensioneerden?• Tussen oudere en jongere actieven?• Tussen huidige en toekomstige deelnemers?• Tussen werkgever(s) en werknemers?
Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden
1. Intergenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s
tussen leeftijdscohorten
2. Intragenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een
leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is
3. Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt”
• “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Intragenerationele risicodeling
Hoe werkt het?
Een academicus leeft gemiddeld 6 à 7 jaar langer dan iemand met alleen basisonderwijs.
Zijn pensioen is daardoor ongeveer 30% duurder.
Intragenerationele risicodeling
Waar gaat het mogelijk knellen?
Belangrijkste driver: toenemende heterogeniteit
Kritiek:• Prijssubsidie / herverdeling tussen man en vrouw,
hoog- en laagopgeleid rechtvaardig?• Secretaresse in de metaal vs secretaresse in de zorg
Belangrijke nuances:• NP mitigeert, hoog/laag mitigeert, aftopping mitigeert• In eerste pijler overdracht precies andersom en groter• Tel daar zorgkosten nog eens bij…
Dilemma:• Tweede pijler geïsoleerd beschouwen probleem?• Andere pijlers mee laten wegen in probleemanalyse
Intragenerationele risicodeling
Wat is nodig om dit te organiseren?
OF: accepteren dat er verschillen zijn• De genoemde nuances helpen daarbij
OF: solidariteitskringen anders indelen• Grootscheeps: het pensioenlandschap anders indelen:
bijvoorbeeld “blue collar fonds” en “white collar fonds”• Minder ingrijpend: binnen het bestaande collectief
verschillende solidariteitskringen definiëren
Wn 1 Wn 2 Wn 3 Wn 4 Wn 5 Wn 6 Wn 7 Wn 8 Wn 9 Wn 10 Wn 11 Wn 12 Wg 1:
+ risico PP Wg 2:
+ PP in opbouw Wg 3
+ extra OP Wg 4: geen
aanvullingen Wg 5: + AP
Wg 6: + AP + PP in opbouw
Branche A: + AP
Branche B: + PP in opbouw
Branche C:geen aanvullingen
Collectieve basisregeling: OP (minimaal 2/3 van het geheel)
Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden
1. Intergenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s
tussen leeftijdscohorten
2. Intragenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een
leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is
3. Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt”
• “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Herverdeling in het doorsneepremiesysteem
Hoe werkt het?
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s actuarieel benodigde premie
werkelijk betaalde premie (doorsneepremie)
Hoeveel moet ik nu apart zetten…
… als ik over 40 jaar € 1000 wil hebben?
… als ik over 10 jaar € 1000 wil hebben?
€ 300
€ 750
Belangrijkste drivers: arbeidsmobiliteit en zelfstandigen
Kritiek:• Systeem leidt tot onbedoelde overdrachten
• Tussen deelnemers met verschillende loopbaan
• Zelfstandigen: verlies kan oplopen tot 1/3 deel van pensioen
• Overdrachten van vlakke carrière naar steile carrière
• Extra overdrachten bij iedere beleids- of regelingswijziging
• Systeem leidt tot onnodig hoge kosten• Structureel 8% hogere kosten vanwege omslagelement
• Premie stijgt bij ouder wordend actievenbestand
• Systeem staat flexibiliteit / innovaties in de weg• VTN-systematiek: bemoeilijkt de consolidatie van fondsen
• Integratie pensioen – zorg – wonen [denk aan RMU]
Herverdeling in het doorsneepremiesysteem
Waar gaat het mogelijk knellen? [1]
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Dilemma:• Doorsneesystematiek behouden kritiek pareren• Overstap op progressieve premie ouderen worden [expliciet]
duurder op arbeidsmarkt, kostenproblematiek wordt niet opgelost
• Overstap op degressieve opbouw geen tijdsevenredige opbouw
• Overstap op lage opbouw met groot indexatiepotentieel• Overstap op kapitaalsopbouw
Voor alle alternatieven geldt dat er een oplossing moet worden gevonden voor het wegwerken van het omslagelement compensatie aan de zittende deelnemers[plus wettelijke overgangsissues]
Herverdeling in het doorsneepremiesysteem
Waar gaat het mogelijk knellen? [2]
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Financiële overgangsproblematiek voor BV NL: €100 miljard = 10% DG
compensatiebedrag in 2006
compensatiebedrag in 2013
compensatie
€ 12 mlrd
voorziening
€ 12 mlrd € 60 mlrd
€ 125 mlrd
Nuancerende vraag: is 10% dekkingsgraad onoverkomenlijk?• Vergelijk 2008: van 150% naar 90%
• Vergelijk huidige indexatieachterstand
Nuancerende vraag: moeten we wel [volledig] compenseren?• Compensatie zit [deels] in toegenomen levensverwachting
• Huidige versobering kent ook geen compensatie [maar wel overdrachten]
• Compensatie is geen juridische eis
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Wie worden door de transitie geraakt?
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s
Vraag: hoeveel % van het aanvullend pensioen moet ieder leeftijdscohort inleveren bij overstap op degressieve opbouw?
Bron: CPB
Mijn conclusies [1]
• Collectieve besluitvorming en intergenerationele risicodeling voegen iets moois toe aan de financiële markten; het zou zonde zijn deze mogelijkheid te blokkeren
• Maar daarvoor moet wel een prijs worden betaald [discipline, comply or explain, minder harde eigendomsrechten] en het moet dus een bewuste en gedragen [decentrale] keuze zijn
• Intragenerationele heterogeniteit [verschil in levensverwach-ting] wordt gemitigeerd, zowel binnen de tweede pijler als binnen de andere pijlers
• Modulaire pensioenopbouw kan de druk op toenemende heterogeniteit en verschillende wensen binnen het pensioencollectief aanzienlijk verzachten
Mijn conclusies [2]
• Doorsneesysteem is geagendeerd als serieus probleem voor de houdbaarheid van ons pensioenstelsel en is breder dan sec een “zelfstandigenprobleem”
• De transitieproblematiek naar een alternatief systeem is [zowel financieel als juridisch] aanzienlijk…
• … maar moet niet worden overschat
• Discussie wordt vaak gevoerd langs de dimensie “DB of DC”, maar beide systemen hebben hun sterke kanten
• De werkelijke discussie is “opbouw aanspraken of kapitaal”• Sociale partners zouden kapitaalsopbouw als serieuze optie
mee moeten nemen in de verkenning, want kapitaalsopbouw kent een aantal grote voordelen en kan prima gecombineerd worden met collectieve risicodeling
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
25 30 35 40 45 50 55 60 65
leeftijd
prem
ie a
ls p
erce
ntag
e va
n sa
lari
s