Od narratologii do narratywizmuKariera narracji we współczesnej humanistyce

• Paul Ricoeur, Czas i opowieść (1983 – 1985); O sobie samym jako innym (1990);• Charles Taylor, Źródła

podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej (1994);• Alasdair MacIntyre,

Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności (1981).

Postfenomenologiczna filozofia tożsamości

• Artur C. Danto, Analitical Philosophy of History (1965);

• Hayden White, Metahistory (1973);

• Frank R. Ankersmit, Narrative Logic (1983).

Teoria historii

• Roy Schafer, The Psychoanalytic Life History (1975);• Donald Spence,

Narrative Truth and Historical Truth. Meaning and Interpretation in Psychoanalisys (London 1982);• Jerome Bruner, Acts of

meaning (1990)

Psychologia i psychoanaliza

• Zdzisław Pawłowski, Opowiadanie, Bóg i początek. Teologia narracyjna Rdz 1 – 3, Warszawa 2003;

• Henryk Seweryniak, Prorok i błazen. Szkice z teologii narracji, Poznań 2005.

Teologia

A także…• teoria sztucznej inteligencji;• teoria biznesu;• teoria gier;• kognitywistyka (vide środowisko toruńskie);• medycyna; • etnografia;• badania genderowe;• prawo• ……..

Niemożliwość interdyscyplinarności 1

Badania narratywistyczne prowadzone są w ramach istniejących dyscyplin (filozofia, psychologia, historiografia itd.), przez co spełniają cele właściwe tym właśnie dyscyplinom.

„Niski poziom konsensusu” (zob. K. Abriszewski, Pogranicze, wykluczanie, krzyżowanie, emigrowanie, [w:] id., Wszystko otwarte na nowo. Teoria Aktora-Sieci i filozofia kultury, Toruń 2010, s. 67–68).

Niemożliwość interdyscyplinarności 2 (nieredukowalna różnica?)

• Tradycyjna narratologia to opis generowania opowieści fikcyjnych.• Narratywizm to zespół narzędzi

służących do opisu dyskursów niefikcjonalnych

Niemożliwość interdyscyplinarności 3

W obliczu niemożliwości (możliwości ograniczona?) dialogu między humanistyką a nie-humanistyką pozostaje

interdyscyplinarność krótkiego zasięgu („short-range”) – wewnątrz humanistyki

Niemożliwość interdyscyplinarności 4

Różnica między przedmiotami odniesienia: • Narratologia – transdyscyplinarna teoria

opowiadania;• Narratywizm to wewnątrzdyscyplinarna teoria

przedmiotów właściwych danej dyscyplinie (filozofia – tożsamość; historiografia – teoria dyskursu historycznego itd.)

Możliwość interdyscyplinarności• „Współczesna teoria narracji nie tylko rozprzestrzeniła się na

pozostałe dziedziny wiedzy, ale zarazem odsłoniła nowe wymiary przedmiotu badań” (184), tzn. pokazała, że opowiadanie nie jest tylko opowiadaniem – sposobem wiązania w całość zdarzeń – ale czymś o wiele poważniejszym, a i właściwym dla co najmniej kilku dyscyplin: „Do głosu doszły […], zwłaszcza od początku lat 70., te orientacje, które traktują narrację m. in. jako instrument poznania, ale zarazem postrzegają każdy dyskurs jako uwikłany w narrację i wydobywają opowieściowy, wytwórczy, fikcyjny i zarazem literacki jego wymiar. Narratologia literaturoznawcza zaczęła łączyć różne dyscypliny. Mówiąc inaczej, kategoria narracji, często wraz z literaturoznawczym oprzyrządowaniem, zajęła ostatnio jedno z miejsc zdecydowanie naczelnych w wielu dziedzinach nauk humanistycznych” (185-186)”.

Narracja jako derridiański suplement

Nie jest zewnętrzną pozytywnością, którą po prostu można przejąć bez szkody dla niej samej i nowego miejsca pobytu.

Raczej jest wirusem, który: a) zmienia samego siebie w zależności od miejsca

pobytu, b) zmienia samo nowe miejsce pobytu;c) Na zasadzie sprzężenia zwrotnego zmienia stare

miejsce pobytu

Przykładowo

1. Zmiana samej narracji w zależności od miejsca pobytu:

a) Narracja w dyskursie o literaturze to dialektyka discourse i histoire: sposobu i przedmiotu przedstawiania zdarzeń

b) Narracja w dyskursie filozoficznym to struktura rozumienia.

Przykładowo

2. Zmiana samego miejsca pobytu:a) Trudno w sposób akceptowalny uprawiać

pozytywistyczną teorię historii po Whicieb) Trudno uprawiać filozofię tożsamości bez

uwzględnienia jej czasowego wymiaru, który na dobre wprowadza do niej narratywizm

Przykładowo

3. Zmiana miejsca, z którego rozpoczęła się wędrówka:

sprzężenie zwrotne między literaturoznawstwem a nie-literaturoznawstwem

Narracja – przyczyny popularności• Zbieżność z antyscjentystycznym sceptycyzmem

poznawczym (zob. A. Szahaj, Postmodernizm a scjentyzm, [w:] tenże, Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki, Toruń 2004);

• Zbieżność z pokartezjańską filozofią podmiotu, akcentującą czasowość i „konstruowalność” egzystencji;

• Zbieżność z socjologią tożsamości nowoczesnej, akcentującą refleksyjność podmiotu (zob. A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość, Warszawa 2006).

Narracja w humanistyce – wspólny rdzeń 1

Narracja jako:a) skonstruowanab) strukturac) rozumienia

Narracja w humanistyce – wspólny rdzeń 2a) Narracja zawsze jest budowaniem tożsamości:b) poprzez scalanie własnego doświadczenia

świata, c) z kolei scalanie to odbywa się na drodze

ustalania koherentnego przebiegu czasowego na bazie jakiegoś modelu fabularnego,

d) który to model jest efektem negocjacji podmiotu z innymi .

Narracja w humanistyce – słabe strony

Podwójne uproszczenie: podmiotu i opowiadania.

Narracja w humanistyce – słabe strony

Uproszczenia w filozofii podmiotu i poznania

• Nowsze badania nad naturą umysłu i jego pracy poznawczej pokazują, że narracja to jedynie komunikacyjny sposób uporządkowania materiału poznawczego, faktycznie zdobywanego w inny sposób

Uproszczenia w koncepcji opowiadania

• arystotelizm: a) Opowiadanie to

logiczna, teleologiczna struktura, składająca się z początku, środka i zakończenia

b) Całościowość, koherencja wewnętrzna po poststrukturalizmie?

Narracja w humanistyce – mocne strony

W filozofii podmiotu i poznania

• Uznanie czasowości tożsamości i poznania

W teorii opowiadania • Uwzględnienie samego

aktu wypowiadania, pomijanego przez tradycyjną narratologię