Obrazoven centar PISI - „ПИСИ“ - Образовен центар ...matematika.mk/wp-content/uploads/Matura_makedonski_PISI.pdfObrazoven centar PISI Makedonski jazik 6 29

Obrazoven centar PISI Makedonski jazik

1

Obrazoven centar „PISI“

+ 46 230-560, + 32 380-418 [email protected], www.pisi.com.mk, www.makedonski.mk

MAKEDONSKI JAZIK I LITERATURA MATURA

PRIRA^NIK + TESTOVI

- ZA SITE NASOKI VO SREDNOTO OBRAZOVANIE - PODGOTOVKA ZA POLAGAWE NA DRЖAVEN ISPIT - MATURA VO

SREDNITE UÎLI[TA

С О Д Р Ж И Н А Рбр Тема Страна

1 Istoriski razvoj na makedonskiot jazik 2 2 Nauka za jazikot 15 3 Fonetika 19 4 Akcent 25 5 Pravopis 27 6 Morfologija i morfosintaksa 41 7 Leksikologija 61 8 Sintaksa 66 9 Frazelogija 71

10 Stilistika 74 11 Dijalektologija 76 12 Literatura 78 13 Есеи - Обработени дела – Есеи 130 14 Tekstovi so prakti~na namena 217 15 Probni testovi za matura 274


2

Istoriski razvitok na makedonskiot jazik 1. Spored istoriskiot razvitok, makedonskiot jazik spa|a vo

grupata na: a. slovenski jazici b. ungrofinski jazici c. romanski jazici

2. Zaedni~kiot prajazik na slovenskite jazici se narekuva:

a. praslovenski b. seslovenski c. ju`noslovenski

3. Jazicite {to spa|aat vo semejstvoto na slovenskiot jazik,

obrazuvaat: a. dve grupi jazici b. tri grupi jazici c. ~etiri grupi jazici

4. Makedonskiot jazik spa|a vo grupata na:

a. ju`noslovenski jazici b. zapadnoslovenski jazici c. isto~noslovenski jazici

5. Prv literaturen jazik za site slovenski narodi

pretstavuval: a. praslovenskiot b. staroslovenskiot c. isto~noju`noslovenskiot

6. Makedonskiot jazik se oddeluva od drugite slovenski

jazici spored: a. tretoslo`niot akcent b. kategorijata vid kaj glagolot c. leksikata

7. Pismenosta na svoj jazik kaj Slovenite zapo~nuva vo:

a. vtorata polovina na 9 vek b. vtorata polovina na 10 vek c. vtorata polovina na 11 vek


3

8. Dvata periodi na slovenskata pismenost se:

a. staroslovenskiot i crkovnoslovenskiot period b. staroslovenskiot i praslovenskiot period

9. Upotrebata na glagolicata se povrzuva so:

a. Ohridskata knièvna {kola b. Preslavskata knièvna {kola c. Bregalni~kata knièvna {kola

10. Ohridskata knièvna {kola e osnovana od:

a. Kliment Ohridski b. Kiril i Metodij c. Naum Ohridski

11. Vokalniot sistem na staroslovenskiot jazik bil sostaven

od: a. 10 samoglaski b. 11 samoglaski c. 12 samoglaski

12. Slogot vo staroslovenskiot jazik bil:

a. otvoren b. zatvoren

13. Makedonskata teorija za dijalektnata osnova na

staroslovenskiot jazik ja postavil: a. Vatroslav Jagi} b. Jernej Kopitar c. Vatroslav Oblak

14. Panonskata teorija vo naukata ja postavil: a. Jernej Kopitar b. Vatroslav Jagi} c. Blaè Koneski


4

15. Spored makedonskata teorija, osnovata na

staroslovenskiot jazik ja so~inuvaat: a. ju`nomakedonskite dijalekti b. panonsko-moravskite dijalekti c. isto~nomakedonskite dijalekti

16. Staroslovenskiot jazik se pi{uval na:

a. dve razli~ni azbuki b. tri razli~ni azbuki c. ~etiri razli~ni azbuki

17. Staroslovenskiot jazik se pi{uval na sosema dve

razli~ni azbuki: a. glagolica i kirilica b. glagolica i latinica c. kirilica i latinica

18. Azbukata {to ja sostavil sv. Kiril vo naukata e poznata

kako: a. glagolica b. kirilica c. latinica

19. Glagolicata i kirilicata se zasnovani vrz:

a. fonolo{ki princip b. morfolo{ki princip c. slogoven princip

20. Srednovekovniot period vo Makedonija se karakterizira

so dejnosta na: a. Ohridskata i Lesnovskata knièvna {kola b. Ohridskata i Bregalni~kata knièvna {kola c. Ohridskata i Preslavskata knièvna {kola

21. Osnovopolo`nik na slovenskata pismenost i kultura vo

Makedonija e: a. Kliment Ohridski b. Kiril Bregalni~ki

c. Naum Ohridski


5

22. Jazi~nite belezi na rakopisite od Ohridskata i

Lesnovskata knièvna {kola ja pretstavuvaat: a. makedonskata varijanta na crkovnoslovenski jazik b. ruskata varijanta na crkovnoslovenski jazik c. bugarskata varijanta na crkovnoslovenskiot jazik

23. Karakteristi~na vokalna osobenost na makedonskata

varijanta e: a. vokalizacija na erovite b. reduvawe na glasovite c. ispu{tawe na soglaski

24. Karakteristi~na pravopisna osobenost na makedonskata

varijanta e: a. me{awe na nosovkite b. reduvawe na glasovite c. edna~ewe po zvu~nost

25. Arealnata klasifikacija gi razgleduva karakteristikite

na jazikot vrz osnova na: a. istoriskiot kriterium b. geografskiot kriterium c. socijalniot kriterium

26. Spored arealnata klasifikacija, makedonskiot jazik se

razgleduva kako: a. evropski jazik b. svetski jazik c. balkanski jazik

28. Zaedni~kite karakteristiki na jazikot koi vleguvaat vo

ramkite na Balkanskiot jazi~en sojuz se narekuvaat: a. slovenizmi b. balkanizmi c. ju`noslovenizmi


6

29. Edna od karakteristi~nite balkanski osobenosti na makedonskiot jazik e: a. zamenata na sinteti~kata deklinacija so analiti~ka b. upotreba na pade`nite formi

30. Glavna karakteristika na makedonskiot jazik vo grupata

na balkanskite jazici e: a. udvojuvaweto na direkten i indirekten predmet b. ispu{tawe na objektot vo re~enicata c. upotreba na infinitiv

31. Praslovenskiot jazik e prviot jazik na Slovenite. Toj:

a. pismen jazik (na nego se pi{uvani knigi) b. nemal pismo (na nego ne se pi{uvani knigi, ne bil

pismeno fiksiran)

32. Literaturnata forma na praslovenskiot jazik se narekuva: a. staroslovenski jazik b. crkovnoslovenski jazik

33. Pod poimot crkovnoslovenski jazik se podrazbira

postoewe na pove}e varijanti na staroslovenskiot jazik kaj slovenskite narodi: a. Da b. Ne

34. Zbornicite sozdadeni vo 16 vek koi se pi{uvale na

prost, naroden jazik (i koi sodràt religiski propovedi, narodni umotvorbi kako: prikazni, legendi, predanija) se narekuvaat: a. gramoti b. damaskini c. trijazi~nici

35. Rakopisite pi{uvani na naroden jazik so gr~ka azbuka i

so tolkovna sodrìna se narekuvaat: a. trijazi~nici, ~etirijazi~nici b. damaskini c. gramoti


7

36. Eden od prvite makedonski prosvetiteli e:

a. Kiril Pej~inovi} b. Partenij Zografski c. Grigor Prli~ev

37. Kiril Pej~inovi} pi{uva na:

a. tetovski govor b. gr~ki govor c. skopski govor

38. Joakim Kr~ovski pi{uva na:

a. krivopalane~ki i severoisto~nite makedonski govori

b. skopski govor c. tetovski govor

39. Teodosij Sinaitski e prviot:

a. u~ebnikar b. pe~atar c. prosvetitel

40. Teodosij Sinitski go napi{al predgovorot na deloto:

a. „Ute{enie gre{nim“ b. „Ogledalo“

41. Jordan Haxi Konstantinov-Xinot pi{uva na:

a. vele{ki govor b. skopski govor c. stru{ki govor

41. Kiril Filozof u~estvuval vo:

a. Saracenskata, Hazarskata i Moravskata misija b. Hazarskata, Moravskata i Panonskata misija c. samo Hazarskata i Panonskata misija

42. Metodij u~estvuval vo: a. Saracenskata, Hazarskata i Moravskata misija b. samo Hazarskata i Moravskata misija c. Hazarskata, Moravskata i Panonskata misija


8

43. Sostavuva~ na prvata slovenska azbuka e:

a. Kiril Filozof b. sv. Metodij c. sv. Kliment Ohridski

44. Prvata slovenska azbuka se narekuva: a. glagolica b. kirilica

45. Trijazi~nata eres, protiv koja se borele Kiril i Metodij, tvrdi deka hristijanstvoto smee da se {iri samo na tri jazici i toa:

a. evrejski, gr~ki i latinski b. evrejski, latinski i {panski c. evrejski, slovenski i latinski

46. Najstarite pismeni spomenici napi{ani so glagolica se:

a. Asemanovo , Mariinsko i Zografsko evangelie b. Asemanovo evangelie, Zografsko evangelie i

Sinajski psaltir c. Zografsko evangelie, Bitolski triod, Pogodinov

psaltir

47. Vtorata slovenska azbuka e: a. glagolica b. kirilica

48. Pismeni spomenici napi{ani so kirilsko pismo od 11 vek se:

a. Savina kniga i Suprasalski zbornik b. Savina kniga i Asemanovo evangelie

49. Slovenskata pismenost se sozdava na glagolica i kirilica do:

a. 11 vek b. 12 vek c. 13 vek


9

50. Spored izgledot na bukvite, kirilicata bila sozdadena po primerot na gr~koto ustavno pismo, a vo azbu~niot sistem po primerot na:

a. arapskata azbuka b. glagolicata c. latinicata

51. Najzna~ajnata originalna propoved na Kiril Pej~inovi} e „Slovo za praznicite“.

a. Da b. Ne

52. Pou~nosta na tekstovite na Kiril Pej~inovi} se sostoi vo toa deka:

a. treba da se sluìme so narodniot jazik b. treba da ja sakame i po~ituvame hristijanskata

vera

53. Predgovorot na „Ute{enie gre{nim“ e vaèn zatoa {to: a. pretstavuva prv predgovor vo makedonskata

literatura i e napi{an na naroden jazik b. go napi{al sopstvenikot na pe~atnicata kade e

pe~atena ovaa kniga

54. Knièvno-istoriskoto zna~ewe na Xinot go sogleduvame vo toa {to:

a. toj e prv sobira~ na narodni umotvorbi b. toj e prv dramski avtor vo makedonskata

literatura c. u~itelstvuval na pove}e mesta niz Makedonija

55. Prvo delo na Xinot e:

a. „Tablica pervaja“ b. pesnata „Pla~ na skopskoto u~ili{te mnogotrudnoe“ c. dramskiot tekst „ Minerva i devet muzi“


10

56. „Tablica pervaja“ na Xinot e tekst koj trebalo da posluì kako osnovno pomagalo pri opismenuvawe. Napi{an e po primerot na:

a. „ Iìca“ na Dositej Obradovi} b. „Ute{enie gre{nim“ na Kiril Pej~inovi} c. „Abecedarot“

57. Dramskite tekstovi na Xinot imaat: a. didakti~en karakter b. umetni~ki karakter

58. Osven dramski tekstovi, Xinot pi{uval i: a. pou~itelni slova b. pesni c. predgovori kon odredeni knigi

59. Tekstovite koi gi pi{uva Kiril Pej~inovi}: a. imaat pou~itelen karakter i preku niv toj ja

vr{i verskata prosveta na naroden jazik b. sluàt za opismenuvawe i napi{ani se na naroden

jazik

60. Vo vtorata polovina na 19 vek jasno se naglasuva idejata za oddelen makedonski literaturen jazik:

a. Da b. Ne

61. Eden od najistaknatite zalo`nici (makedonisti) za oformuvawe na makedonskiot literaturen jazik e:

a. \orgija Pulevski b. Grigor Prli~ev c. Marko Cepenkov


11

62. Najistaknati u~ebnikari vo Makedonija se:

a. Kuzman [apkarev, Partenij Zografski i \orgija Pulevski

b. Bra}ata Miladinovci, Grigor Prli~ev, Marko Cepenkov

63. U~itelskata i u~ebnikarska dejnost na P. Zografski i K.

[apkarev se odviva vo kontekst na: a. crkovno-u~ili{nata borba na makedonskiot

narod b. nacionalno-politi~kata borba na makedonskiot

narod

64. U~itelskata i u~ebnikarska dejnost na \orgija Pulevski se odviva vo kontekst na:

a. crkovnou~li{nata borba na makedonskiot narod b. nacionalno-politi~kata borba na makedonskiot

narod

65. Vo knigata „Za makedonckite raboti“ na Krste Petkov Misirkov se izrazeni negovite stremeì za:

a. sozdavawe na makedonski literaturen jazik b. upotreba na makedonskiot naroden jazik vo

u~ili{tata

66. Knigata „Za makedonckite raboti“ od Krste Petkov Misirkov e izdadena vo:

a. Sofija, 1903 godina b. Sofija, 1910 godina c. Skopje, 1903 godina

67. Poslednata statija vo knigata „Za makedonckite raboti“

nosi naslov: a. „Nekolku zboroi za makedonckiot literaturen

jazik“ b. „[~o napraifme i {~o trebit da napraime za

odnapred“


12

68. Kolku novi grafemi predlaga Misirkov vo makedonskata kirilica:

a. 3 b. 5 c. 7 d. 9

69. Za osnova na literaturniot jazik Misirkov gi predlaga: a. isto~nite govori b. severnite govori c. zapadnite govori d. centralnite govori

70. Za kakov pravopis se zalaga Misirkov ? a. morfolo{ki princip na pravopis b. fonetski princip na pravopis c. etimolo{ki princip na pravopis d. istoriski princip na pravopis

71. Za kakov model se opredeluva Misirkov vo pogled na re{avaweto na makedonskoto jazi~no pra{awe?

a. za osnova na makedonskiot literaturen jazik gi zema centralnite i del od isto~nite govori

b. za osnova na makedonskiot literaturen jazik zema del od isto~nite i del od zapadnite govori

c. za osnova na makedonskiot literaturen jazik gi zema centralnite govori (Veles-Prilep-Bitola-Ohrid)

72. Koj od spomenatite imiwa se sobira~i na makedonsko narodno tvore{tvo od 19 vek?

a. Marko Cepenkov i Kuzman [apkarev b. Grigor Prli~ev c. \or|ija Pulevski i Rajko @inzifov


13

73. Koga e ozakonet Pravopisot na makedonskiot jazik? a. 20 avgust 1944 godina b. 3 maj 1945 godina c. 5 maj 1945 godina d. 7 juni 1945 godina

74. Koga i kade e doneseno re{enieto za makedonskiot jazik da bide slu`ben jazik vo makedonskata dràva?

a. Na prvoto zasedanie na ASNOM, 2 avgust 1943 god. b. Na prvoto zasedanie na ASNOM, 2 avgust 1944

god. c. Na prvoto zasedanie na ASNOM, 2 avgust 1945 god.

75. Ulogata na Blaè Koneski vo kodifikacija na

makedonskiot literaturen jazik osobeno doa|a do izraz so: a. izdavaweto na obemnata „Gramatika na

makedonskiot literaturen jazik“ vo dva toma b. pi{uvawe na razni knigi na naroden jazik

76. „Gramatikata“ od Blaè Koneski pridonesuva za zacvrstuvawe na makedonskata lingvisti~ka terminologija i ja pretstavuva:

a. osnovata na sovremenata makedonska nauka za jazikot

b. osnovata za sozdavawe na drugi re~nici po makedonski jazik

77. „Gramatikata“ od Blaè Koneski e sostavena od:

a. dva dela b. ne e podelena na delovi

78. Prviot del na „Gramatikata“ od Blaè Koneski gi opfa}a delovite: „Za glasovite“ i „Za akcentot“.

a. Da b. Ne

79. Vtoriot del od „Gramatikata“ na Blaè Koneski nosi

naslov:


14

a. „Za formite i nivnata upotreba“ b. „Za glasovite i nivnata upotreba“

80. Pokraj u~estvoto i ulogata {to Blaè Koneski ja ima{e vo

Jazi~nata komisija, toj gi izdade i: a. prviot bukvar na makedonski literaturen jazik b. Re~nikot na makedonskiot literaturen jazik c. Makedonskiot pravopis, makedonskata gramatika

i Re~nikot na makedonskiot literaturen jazik

81. Osnovniot princip vrz koi e izgraden makedonskiot literaturen jazik e:

a. morfolo{kiot princip b. alfabetski princip c. fonetski princip


15

Nauka za jazikot

1. Pismoto e: a. organiziran sistem od znaci so koj se

prenesuvaat ~ovekovite misli i ~uvstva b. organiziran sistem od glasovi so koj se prenesuvaat

~ovekovite misli i ~uvstva c. grafi~ko izrazuvawe na mislite

2. Najstaroto pismo vo naukata e poznato pod imeto:

a. hieroglifsko b. piktografsko c. klinesto pismo

3. Znacite {to se upotrebuvaat za pi{uvawe na piktografsko

pismo se narekuvaat: a. hieroglifi b. piktogrami c. ideogrami

4. Piktogrami se:

a. crteì na predmetite {to se opi{uvaat b. broevi c. metafori~ni crteì na predmetite {to se

opi{uvaat

5. Ideogrami se: a. crteì na predmetite {to se opi{uvaat b. broevi c. metafori~ni crteì na predmetite {to se

opi{uvaat

6. Piktogramite na jazi~no nivo odgovaraat na: a. re~enicite b. zborovite c. oddelni bukvi

7. Ideogramite na jazi~no nivo odgovaraat na:

a. re~enicite b. zborovite


16

c. oddelni bukvi

8. Od ideografskoto pismo se razviva slogovnoto, a slogovnoto pismo e osnova za:

a. fonetskoto pismo b. fenikiskoto pismo c. starogr~koto pismo

9. Bukvite vo fonetskoto pismo na jazi~no nivo odgovaraat

na: a. glasovite b. soglaskite c. samoglaskite

10. Nacionalniot jazik ima dve pрojavi:

a. standardna i nestandardna b. govorena i pi{uvana

11. Standardniot jazik se izgraduva vrz osnova na:

a. isklu~ivo eden dijalekt b. isklu~ivo na pove}e od dva dijalekti c. eden ili pove}e dijalekti

12. Standardniot jazik pretstavuva naddijalektna forma na

daden jazik i toj: a. mora da raspolaga so norma {to se propi{uva

javno od institucii na op{testvoto zadolèni za toa

b. ne mora da raspolaga so norma

13. Vo umetni~kata literatura se koristi: a. samo standardniot( literaturen jazik) b. standardniot jazik i drugi formi na jazikot

14. Dijalektite pretstavuvaat osnova za standardniot jazik.

a. Da b. Ne


17

15. Razlikata pome|u dijalektniot i standardniot jazik se

odnesuva na: a. toa kade se upotrebuvaat b. gramati~kite i drugi karakteristiki c. i dvete navedeni

16. Standardnata projava na jazikot pretstavuva:

a. oficijalno sredstvo za komunikacija b. neoficijalno sredstvo za komunikacija

17. Standardnata projava na nacionalniot (op{tonarodniot)

jazik se realizira preku: a. govorena i pi{uvana forma b. samo pi{uvana forma

18. Govorenata forma на стандардната пројава se realizira

preku: a. pravogovor, gramati~ki pravila i

standardizirana leksika (re~nik) b. preku gramati~ki i drugi pravila koi ne se

standardizirani

19. Pi{uvanata forma na standardniot jazik se realizira preku:

a. pravopisni pravila utvrdeni so Pravopisot na standardniot jazik, gramati~ki pravila i standardizirana leksika

b. pravopisni pravila koi ne mora da bidat standardizirani i utvrdeni so pravopis

20. Osven oficijalnata, govorenata i pi{uvanata forma na

standardniot jazik imaat i: a. neoficijalna upotreba b. dijalektna upotreba

21. Dijalektot e:

a. osnovna kolektivna projava na eden naroden jazik, svojstvena za grupa zboruva~i na jazikot na dadena zaednica


18

b. oficijalno sredstvo za komunkacija koe se javuva vo dve formi: govorena i pi{uvana

22. Grupa dijalekti na daden jazik pretstavuvaat:

a. dijasistem b. leksikolo{ki sistem c. stilisti~ki sistem

23. Dijasistemot funcionira preku: a. dijalektite b. sociolektite c. àrgonot


19

Fonetika

1. Koja od slednite samoglaski e predna (spored dvièweto na jazikot napred-nazad), sredna (spored stepenot na izdignuvawe na jazikot) i nezaokruèna:

a. I b. E c. A d. U

2. Vo koj od navedenite zborovi nema sonant: a. dojde b. ma~ka c. utre d. site

3. Vo koj od slednite primeri ima samoglasno r? a. greda b. zree c. zrno d. utro

4. Ako grupata gi sodrì soglaskite d,t,n za kakvi soglaski

stnuva zbor: a. pregradni i usneni b. pregradni i zabnovene~ni c. tesninski i zabnovene~ni d. pregradno-tesninski i zabnovene~ni

5. To~no e: a. obzira b. àgor c. foteqa d. viqu{ka


20

6. Kade ima nepravilno udvoena soglaska?

a. razzeleni b. oddeli c. rassee d. bessonica

7. Ne se beleì edna~eweto po zvu~nost na v: a. pred t b. pred k c. pred site bezvu~ni soglaski d. pred ~

8. Deminutivnata forma od zborot list glasi:

a. list~e b. lis~e c. li{~e d. liv~e

9. Soglaskata t ne se ispu{ta vo:

a. listje b. àlosten c. svesten

10. Vo koj od navedenite primeri gre{no e upotrebena bukvata

j ? a. mijam b. epopeja c. uspeaja

11. Otstapuvawe od obeleùvaweto na edna~ewe po zvu~nost

ima vo zborot: a. svadba b. èòk c. predci d. potomci

12. Spored na~inot na obrazuvawe (vidot na pre~kata na patot

na vozdu{nata struja pri izgovorot) od ista grupa se:


21

a. b-p b. b-` c. c-z d. r-m

13. Spored mestoto na obrazuvawe od ista grupa se:

a. v, f b. b, ` c. c, x d. g, |

14. Spored dvièweto na jazikot napred-nazad, od ist red se

vokalite: a. a i i b. o i u c. a i e d. e i u

15. Jazikot ima najniska pozicija pri izgovorot na:

a. a b. e c. o d. u

16. Bezvu~na e soglaskata:

a. z b. c c. y d. v

17. Vo zborot Marjan ima:

a. ~etiri sonanti b. dva sonanti c. nema sonanti d. eden sonant


22

18. Fonetskata promena edna~ewe po zvu~nost izvr{ena e vo

primerot: a. v~era b. svadba c. mirisliv d. kradci

19. Fonetikata go prou~uva:

a. sozdavaweto na glasovite so govornite organi i nivnite zvu~ni svojstva

b. glasot kako element koj ima funkcija vo jazikot da pravi razlika megu dve jazi~ni edinici

20. Fonema e:

a. glas {to ne go menuva zna~eweto na zborot b. glas {to vnesuva razliki vo zna~eweto na zborot

21. Najop{ta podelba na glasovite vo makedonskiot jazik e:

a. soglaski i samoglaski b. soglaski, samoglaski i sonanti

22. Vo makedonskiot literaturen jazik samoglaskite se

grupirani na tri na~ini: spored stepenot na izdigawe na jazikot, spored dvièweto na jazikot napred-nazad i spored:

a. mestoto na obrazuvawe b. polo`bata na usnite

23. Soglaskite spored zvu~nosta se delat na :

a. zvu~ni, bezvu~ni i sonanti b. zvu~ni i nezvu~ni

24. Spored na~inot na obrazuvawe soglaskite se delat na:

a. tesninski i vene~ni b. zabnovene~ni c. pregradno-tesninski


23

25. Spored mestoto na obrazuvawe vo grupata na koi glasovi

spa|aat glasovite Q i R ? a. [, ^, X, ∂ b. P, M, V, F c. K, G, H

26. Zbor {to sodrì pove}e od dva sonanta e:

a. radost b. nemilosrdnost c. nauka

27. Zvu~ni soglaski vo zborot TETRATKA se:

a. T, K b. T, R c. nema zvu~ni soglaski

28. Koja soglaska nema svoj parnik po zvu~nost?

a. \ b. Y c. H

29. Da se zaokruì primerot vo koj zborovite sodràt vokalno r:

a. trn~e, granka, isprska b. vrv, za'rì, srt c. Hrvatska, 'r`, Srbin

30. Vo koj primer ima edna~ewe po zvu~nost?

a. beskamaten b. vkupno c. o~evidec

31. Kade e pravilno izvedeno edna~eweto po zvu~nost pri

obrazuvawe deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. klas- klas~e b. klas- klav~e


24

32. Kade e pravilno edna~eweto po zvu~nost pri obrazuvawe

deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. mast-mast~e b. mast-mavca c. mast-mav~e


obrazuvawe deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. meso-mevce b. meso- mesce


obrazuvawe deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. nevesta- nevest~e b. nevesta- nevev~e


obrazuvawe deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. grad-grad~e b. grad-grat~e


obrazuvawe deminutiv so -~e, -ca, -ce? a. pu{ka-puv~e b. pu{ka-pu{~e

37. Najmalite elementi {to moème da gi zabeleìme i da

gi izdelime vo eden izgovoren zbor se vikaat: a. grafemi b. morfemi c. glasovi


25

Akcent

1. Spored mestoto na koe se nao|a akcentot vo samostojnite zborovi vo makedonskiot jazik, toj e:

a. dinami~en b. podvièn c. opredelen d. ekspiratoren

2. Otstapuvawe od tretoslo`noto akcentirawe ima kaj:

a. site sloèni zborovi b. glagolskiot prilog c. ~lenuvanite imenki d. glagolite vo treto lice mnoìna, minato

opredeleno svr{eno vreme 3. Akcentska celost nema vo:

a. kiselo mleko b. crn piper c. suvo grozje d. ubava èna

4. Akcentot pa|a na vtoriot slog vo:

a. zemjodelec b. edno~udo c. gimnazija d. rabotej}i

5. Nepravilno e akcentiran zborot :

a. ata{é b. medicína c. költura d. dñjalog

6. Akcentot ne preminuva vrz predlogot vo :

a. padna od drvo b. od kamen ku}a gradi c. bez glava dojde d. zastana pred mene


26

7. Makedonskiot jazik ima: a. muzikalen akcent b. podvièn akcent c. dinami~en akcent d. sloboden akcent

8. Proklitika ima vo:

a. so mene b. ene ti ja c. dobro utro d. vidi go

9. Akcentot e pogre{no obeleàn vo:

a. pravósudstvo b. pre~ekorúvaj}i c. pronáo|a~ d. raótata

10. Eden zbor otstapuva od tretoslo`noto akcentirawe:

a. sugestija b. slikarstvo c. kilometraà d. klavirski

11. Akcentska celost ima vo:

a. vo juni b. za toa c. so race d. {to re~e

12. Akcentska celost so proklitika ima vo: a. so kniga b. dojdi doma c. ne brzaj d. brat mi

13. Enklitika e:

a. neakcentogen zbor (zbor koj nema svoj akcent), koj se potpira na zborot {to se nao|a pred nego


27

b. neakcentogen zbor (zbor koj nema svoj akcent), koj se potpira na zborot {to se nao|a zad nego

14. Zboroven akcent e:

a. istaknuvawe na eden zbor vo re~enicata, za da se potencira opredeleno zna~ewe

b. akcent so koj se izdeluva eden slog vo zborot

15. Glagolite {to zavr{uvaat na -ira naj~esto imaat akcent na:

b. prviot slog od krajot na zborot c. vtoriot slog od krajot na zborot d. tretiot slog od krajot na zborot e. posledniot slog od krajot na zborot


28

Pravopis

1. Vo koj primer se pravilno upotrebeni golemite bukvi? a. Makedonski Naroden Teatar b. Filolo{ki Fakultet c. Sreden Vek d. Bliski Istok

2. Pravilno e:

a. Skopska Crna Gora b. Skopska crna gora c. skopska Crna Gora d. Skposka crna gora

3. Ortoepija e:

a. pravopis b. pravogovor c. krasnopis d. ìvotopis

4. Pravopisniot princip na makedonskiot jazik e:

a. etimolo{ki b. morfolo{ki c. sintaksi~ki d. fonetski

5. Nema potreba od dve bukvi s ednopodrugo vo pi{uvaweto

na: a. besstra{en b. bessilen c. bessovesen d. bessolen

6. Bukvata j nedostasuva vo primerot:

a. zmii b. sea~ c. grealka d. kalcium


29

7. Pogre{no e upotrebena soglaskata q vo zborot:

a. hmeq b. viquv~e c. iqada d. vquben

8. Slogovno r ima vo:

a. zavrti b. norma c. kruòk d. Marko

9. To~no napi{an zbor e:

a. u~ili{en b. prevzema c. {esti d. razzine

10. Pravilno e:

a. ju`no Kinesko More b. Ju`no Kinesko More c. ju`no kinesko More d. ju`no Kinesko More

11. Kade e pravilno upotrebena golema bukva? a. Mnogu makedonci letoto go minuvaat na ohridskata

riviera. b. Mnogu Makedonci letoto go minuvaat na Ohridskata

riviera. c. Mnogu Makedonci letoto go minuvaat na

ohridskata riviera.

12. Kade e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Bevme voodu{eveni od nastapot na proslaveniot

xez-orkestar. b. Bevme voodu{eveni od nastapot na proslaveniot

xez orkestar.


30

13. Vo koj primer zborot e pravilno podelen na slogovi?

Nepoznatiot postojano povtoruva{e kako go steknal svoeto bogatstvo.

a. bo-gat-stvo b. bo-gatst-vo c. bo-ga-ts-tvo

14. Kade se pravilno upotrebeni pravopisnite i interpunkciskite znaci?

a. Fanatizmot, go iscrpuva ~ovekovoto telo, ama go jakne ~ovekoviot duh. b. Fanatizmot go iscrpuva ~ovekovoto telo, ama go

jakne ~ovekoviot duh.

15. Kade e pravilno upotrebena golema bukva? a. Edinica za ja~ina na elektri~na struja e Amper po

imeto na francuzinot Andre Amper. b. Edinica za ja~ina na elektri~na struja e amper

po imeto na Francuzinot Andre Amper. c. Edinica za ja~ina na elektri~na struja e amper po

imeto na francuzinot Andre Amper.

16. Kade e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe na zborovite?

a. Vo sobata ima{e pet- {est mina. b. Vo sobata ima{e pet- {estmina.


Na masata se razgovara{e za eden op{testven problem. a. op-{te-stven b. op{-test-ven c. op-{test-ven

18. Kade se pravilno upotrebeni pravopisnite i

interpunkciskite znaci? a. Igno skokna i re~e: „Pritai se i ~ekaj da

izlezat!“ b. Igno skokna i re~e: Pritai se i ~ekaj da izlezat.


31

19. Kade e pravilno upotrebena golema bukva?

a. Niz bulevarot „Partizanski odredi“ tuku{to pomina somnitelniot avtomobil marka „ford“.

b. Niz bulevarot „Partizanski odredi“ tuku{to pomina somnitelniot avtomobil marka „Ford“.

20. Kade e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i

razdelеno pi{uvawe na zborovite? a. Toj se odlikuva{e po svojata hrabrost i zatoa be{e

prvo-borec. b. Toj se odlikuva{e po svojata hrabrost i zatoa

be{e prvoborec.

21. Vo koj primer zborot e pravilno podelen na slogovi? Site se se}avaa na gimnaziskite denovi.

a. gim-na-zi-ski-te b. gimna-ziskite c. гimna-zis-ki-te

22. Kade zborot е pravilno podelen na slogovi?

Se izvr{i pregled na celokupnoto tvore{tvo na pisatelot Slаvko Janevski.

a. tvo-re-{tvo b. tvore-{tvo c. tvo-re{tvo

23. Pravilno e:

a. фilozofski fakultet b. Filozofski fakultet c. Filozofski Fakultet

24. Pravilno e:

a. koj{to b. koj {to

25. Pogre{no e:

a. аvstrijski b. тkaeja c. fotelja


32

26. Pravilno e: a. џeb b. xep

27. Kako se vika sistemot od pravila so koi se regulira

ednoobraznoto predavawe na kaànoto po pismen pat? a. пravopis b. pravogovor

28. Koja od skratenicite za: profesor doktor e pravilno

napi{ana? a. prof. d-r. b. prof. d-r

29. Koja od skratenicite za i taka natamu e pravilno

napi{ana? a. i.t.n b. i.tn c. itn.


Toa bea èlbi za edna plodna rabota i dolgove~nost. a. dol-go-ve~-nost b. dolgo-ve~nost c. dol-gove~-nost


Negovite zborovi bea preduslov za dobra rabota. a. pred-u-s-lov b. pre-du-slov c. pred-us-lov

32. Вo koj primer zborovite se pravilno podeleni na slogovi?

Negoviot sin be{e u~еnik vo sedmo oddelenie. a. od-de-le-ni-e b. odd-elenie c. odde-le-nie



33

a. Starite grci mu se poklonuvale i go veli~ele bogot na grmotevicite zevs.

b. Starite Grci mu se poklonuvale i go veli~ele bogot na grmotevicite Zevs.

c. Starite grci mu se poklonuvale i go veli~ele bogot na grmotevicite Zevs.

34. Vo koj primer e pravilno upotrebena golema bukva?

a. Prespanskoto ezero se nao|a vo ju`na Makedonija. b. Prespanskoto Ezero se nao|a vo ju`na

Makedonija. c. Prespanskoto Ezero se nao|a vo Ju`na Makedonija.


a. Obedinetite nacii go za{titija ~ovekot donesuvaj}i ja Povelbata za pravata na ~ovekot.

b. Obedinetite Nacii go za{titija ~ovekot donesuvaj}i ja Povelbata za pravata na ~ovekot.

c. Obedinetite Nacii go za{titija ~ovekot donesuvaj}i ja povelbata za pravata na ~ovekot.


a. Odnosite me|u Severna i Ju`na Koreja postepeno se stabiliziraat i normaliziraat.

b. Odnosite me|u severna i ju`na Koreja postepeno se stabiliziraat i normaliziraat.

37. Vo koj od primerite e pravilno upоtrebeno praviloto za

sleano i razdelеno pi{uvawe na zborovite? a. nemoè b. ne moè

38. Vo koj primer e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdelеno pi{uvawe na zborovite?

a. Tie se pak so odлu~ija za prvata varijanta. b. Tie sepak se odlu~ija za prvata varijanta.


34

39. Vo koj od primerite e pravilno upоtrebeno praviloto za sleano i razdelеno pi{uvawe na zborovite?

a. Тaa ja ostavi svojata vizit karta na masata. b. Taa ja ostavi svojata vizit- karta na masata.

40. Koj primer e to~en spored praviloto za sleano i razdelеno pi{uvawe na zborovite?

a. Negovata zemja ja odbra zapadno - evropskata orientacija.

b. Negovata zemja ja odbra zapadno evropskata orientacija.

c. Negovata zemja ja odbra zapadnoevropskata orientacija

41. Vo koj primer zborot e pravilno razdelen na slogovi?

Toa be{e eden obi~en ~ove~ki obid da se pobegne od sekojdnevieto.

a. ~ov-e~ki b. ~o-ve~-ki c. ~ove~-ki


Negovata rabota go napravi besmrten, ve~en me|u lu|eto. a. be-smrt-en b. bes-mr-ten c. be-sm-rten


Site ve}e ja poznavaa nea, nejzinata dobrina i {irokogradost.

a. {i-ro-ko-gra-dost b. {iro-kogradost c. {iroko-gradost

44. Ni{to nema{e da gi oдvrati od namerata, da gi obessili:

a. o-bes-si-li b. obe-ss-ili c. obe-ssi-li


35

45. Vo koj primer se pravilno upotrebeni interpunkciskite znaci?

a. Toj }e re~e: Ne moàm da vi pomognam! b. Toj }e re~e: „Ne moàm da vi pomognam!“ c. Toj }e re~e- Ne moàm da vi pomognam!

46. Vo koj primer se pravilno upotrebeni interpunkciskite

znaci? a. Taa informacija ja pro~itavme na str. 25. b. Taa informacija ja pro~itavme na str: 25.


a. Komesarot Slave, u~itel pred vojnata, be{e

mnogu ubav na lika. b. Komesarot Slave, u~itel pred vojnata be{e mnogu

ubav na lika. c. Komesarot Slave u~itel pred vojnata, be{e mnogu

ubav na lika.


a. Poetskiot svet zasekoga{ }e go zapameti 15. 11. 1965 godina i negovata sudbina.

b. Poetskiot svet, zasekoga{ }e go zapameti 15. 11 1965 godina i negovata sudbina.

c. Poetskiot svet zasekoga{ }e go zapameti 15 11. 1965 godina i negovata sudbina.

49. Vo koj primer se pravilno upotrebeni interpunkciskite

znaci? a. Se svrte, i kaà se {to mu leè{e na du{ata.

b. Se svrte i kaà sé {to mu leè{e na du{ata.


36

50. Vo koj primer se sre}ava pravilna upotreba na

pravopisnite znaci? a. Vesnikot „Literaturen zbor“ ja odbeleà

pojavata na sekoe pozna~ajno ime vo na{ata literatura.

b. Vesnikot Literaturen zbor, ja odbeleà pojavata na sekoe pozna~ajno ime vo na{ata literatura.

51. Vo koj primer se sre}ava pravilna upotreba na

pravopisnite znaci? a. Ü ja bakna rakata i si zamina so gor~ina vo

du{ata. b. I ja bakna rakata i si zamina so gor~ina vo du{ata.

52. Vo koj primer sre}avame pravilna upotreba na

pravopisnite znaci? a. Toj be{e podgotven za dve tri pra{awa. b. Toj be{e podgotven za dve -tri pra{awa.


a. Poznatiot most Golden Gejt se nao|a vo San francisko.

b. Poznatiot most Golden Gejt se nao|a vo San Francisko.

c. Poznatiot most golden gejt se nao|a vo San Francisko.

54. Vo koj primer sre}avame pravilna upotreba na

pravopisnite znaci ? a. Vselenskata stanica „Mir“ opstojuva{e dolgo

vreme vo Kosmosot. b. Vselenskata stanica „Mir“ opstojuva{e dolgo vreme

vo kosmosot. c. Vselenskata stanica „mir“ opstojuva{e dolgo vreme

vo Kosmosot.

55. Kade e pravilno upotrebena golema bukva? a. Pri posetata na pretsedatelot na zemjite od

Bliskiot Istok se vodea va`ni razgovori.


37

b. Pri posetata na Pretsedatelot na zemjite od Bliskiot Istok se vodea va`ni razgovori.

c. Pri posetata na pretsedatelot na zemjite od Bliskiot istok se vodea va`ni razgovori.


a. Kanalot Bosfor go razdvojuva evropskoto i aziskoto tlo.

b. Kanalot Bosfor go razdvojuva Evropskoto i Aziskoto tlo.

c. Kanalot bosfor go razdvojuva evropskoto i aziskoto tlo.

57. Vo koj primer e pravilno upotrebeno praviloto za sleano

i razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Deteto koe{to vleze vo sobata ima{e ~uden

beleg na sebe. b. Deteto koe {to vleze vo sobata ima{e ~uden beleg

na sebe.

58. Kade e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe na zborovite?

a. Toj nemoè{e da jade. b. Toj ne moè{e da jade.


razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Nesakaj}i go napravi toa. b. Ne sakaj}i go napravi toa.


razdelno pi{uvawe na zboroviote? a. I naj posle se re{i da se pojavi na mestoto. b. I najposle se re{i da se pojavi na mestoto.


Toj otsekoga{ be{e dobrodu{en ~ovek. a. do-bro-du-{en b. dobro-du{en c. dobro-du-{en


38

62. Vo koj primer zborot e pravilno podelen na slogovi? Postoe{e golema disproporcija vo nivnite stavovi.

a. dis-pro-por-ci-ja b. dispro-porcija c. disp-ropor-cija


Be{e eden od najdobrite rabotnici vo oddelot. a. od-de-lot b. odd-elot c. odde-lot

64. Vo koj primer se pravilno upotrebeni pravopisnite znaci? a. Avtor na zbirkata Cve}eto na zloto e Bodler. b. Avtor na zbirkata „Cve}eto na zloto“ e Bodler. c. Avtor na zbirkata „Cve}eto na Zloto“ e bodler.

65. Kade se pravilno upotrebeni pravopisnite znaci?

a. Toj nî i re~e ni{to. b. Toj ne í re~e ni{to.

66. Vo koj primer e pravilno upotrebena zapirkata?

a. Kaj nekoi avtori, izgleda, postoi razli~no mislewe za toa pra{awe.

b. Kaj nekoi avtori, izgleda postoi razli~no mislewe za toa pra{awe.

c. Kaj nekoi avtori izgleda, postoi razli~no mislewe za toa pra{awe

67. Pravilno e:

a. Tie né vidoa i ni dadoa znak. b. Tie ne vidoa i ni dadoa znak.

68. Pravilno e:

a. Prekinato e dvièweto na patot Bitola- Ohrid. b. Prekinato e dvièweto na patot Bitola Ohrid

69. Vo koj primer se pravilno upotrebeni pravopisnite znaci?


39

a. Informacijata {to mi treba{e be{e na str. 253 od u~ebnikot.

b. Informacijata {to mi treba{e be{e na str. 253. od u~ebnikot.

c. Informacijata {to mi treba{e e na str 253: od u~ebnikot.

70. Vo koj primer se pravilno upotrebeni pravopisnite znaci?

a. Toa se slu~i vo Skopje, 19 fevruari 1922 godina. b. Toa se slu~i vo Skopje, 19. fevruari 1922. godina.

71. Pravilno e:

a. Se slu{na silen r'skot b. Se slu{na silen 'rskot.

72. Vo koj primer e pravilno upotrebena golema bukva? a. Za tatko na lingvistikata se smeta Ferdinand de

Sosir. b. Za tatko na lingvistikata se smeta Ferdinand de

sosir. c. Za tatko na lingvistikata se smeta ferdinand De

sosir.

73. Vo koj primer e pravilno upotrebena golema bukva? a. Vo oskarovecot „Titanik“ glavnata ma{ka uloga ja

tolkuva leonardo di kaprio. b. Vo oskarovecot „Titanik“ glavnata ma{ka uloga

ja tolkuva Leonardo di Kaprio. c. Vo oskarovecot „titanik“ glavnata ma{ka uloga ja

tolkuva Leonardo Di Kaprio.

74. Vo koj primer e pravilno upotrebena golema bukva? a. Prekrasnata slika „Mona Liza“ e delo na

proslaveniot renesansen slikar Leonardo da Vin~i.

b. Prekrasnata slika „Mona liza“ e delo na Da vin~i. c. Prekrasnata slika „Mona Liza“ e delo na

proslaveniot renesansen slikar Leonardo Da Vin~i.



40

a. Gradot Los Anxeles e smesten vo ju`niot del na Soedinetite Amerikanski dràvi.

b. Gradot Los Anxeles e smesten vo ju`niot del na Soedinetite Amerikanski Dràvi.

c. Gradot Los anxeles e smesten vo ju`niot del na Soedinetite amerikanski dràvi.

76. Vo koj primer e pravilno upotrebeno praviloto za sleano

i razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Xeladin- beg bil poznat po svoeto zlo vo celata

ohridska okolija. b. Xeladinbeg bil poznat po svoeto zlo vo celata

ohridska okolija.

77. Vo koj primer e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe na zborovite?

a. Tie se sretnaa povtorno na dvaesetgodi{ninata od nivnoto zavr{uvawe vo hemiskoto u~ili{te.

b. Tie se sretnaa povtorno na dvaesetgodi{ninata od nivnoto zavr{uvawe vo hemiskoto u~ili{te.


razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Na sekoj proizvod pi{uva neto- teìna. b. Na sekoj proizvod pi{uva netoteìna.

79. Vo koj primer e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe nazborovite?

a. Profitot go podelija fifti-fifti. b. Profitot go podelija fiftififti


41

Morfologija i morfosintaksa

1. Koj od navedenite glagoli e od svr{en vid: a. ~ita b. raboti c. pomisli d. zboruva

2. Koja od navedenite formi e li~noglagolska:

a. rabotewe b. raboten c. rabotej}i d. rabotete

3. Koj primer ne vleguva vo sostavot na t.n. dvovidski

glagoli: a. u~i b. informira c. kani

4. Nepreoden glagol e:

a. gradi b. mol~i c. ~ita d. {ie

5. Glagolot nosi e od:

a. a-grupa b. e-grupa c. i-grupa d. o- grupa

6. Vo koj razdel ( podgrupa) vleguva glagolot mie:

a. I- razdel b. A-razdel c. O-razdel d. E-razdel


42

7. Formata za aorist vo 1 l. ednina od glagolot iznosi glasi:

a. bev iznosil b. iznosiv c. imam iznoseno

8. Koja forma pretstavuva zapoveden na~in?

a. }e pi{uvam b. pi{uvajte c. pi{uva{e d. napi{a

9. Formite: slu{ajte, vlezete, beri, vle~i se vo:

a. idno vreme b. moèn na~in c. imperativ d. sega{no vreme

10. Glagolot se raduva e:

a. povraten b. nepovraten c. svr{en d. bezli~en

11. Glagolska pridavka e:

a. padnat b. mislel c. pa|awe

12. Glagolskiot prilog od glagolot nosi glasi:

a. nosewe b. nosej}i c. nosen d. nose{e


43

13. ]e dojdev e forma za:

a. idno vreme b. perfekt c. minato-idno d. idno prekaàno

14. ]e ste nosele e forma za:

a. minato-idno b. predminato c. idno prekaàno d. potencijal

15. Bezli~na glagolska forma e:

a. veruva b. studi c. tr~a d. spie

16. Formata za minato neopredeleno svr{eno vreme od

glagolot ispe~e vo treto lice ednina e: a. ispekol b. ispe~el c. }e ispe~el d. bi ispekol

17. Formata za predminato vreme od glagolot izleze vo

treto lice mnoìna e: a. izlegoa b. bea izlegle c. bea izlezeni d. }e izleze

18. Odre~nata forma za idnoto prekaàno vreme od glagolot

odi vo prvo lice mnoìna glasi: a. nema da odime/ ne }e odime b. ne }e odevme/ nema{e da odime c. ne }e sme odele/ nemalo da odime d. ne bi odele


44

19. Glagolite: re{ava, prefrli, natpee se obrazuvani od: a. imenki b. glagoli c. prilozi d. zamenki

20. Rodot na imenkite vo makedonskiot jazik e:

a. priroden b. gramati~ki c. i priroden i gramati~ki

21. Imenkata vladika e od:

a. ma{ki rod b. ènski rod c. sreden rod d. dvorodova imenka

22. Kolebaweto vo rodovata pripadnost postoi kaj imenkata:

a. majka b. ìri c. pesok d. sudija

23. Vo makedonskata gramatika se razlikuvaat:

a. dva vida mnoìna b. tri vida mnoìna c. eden vid mnoìna d. ~etiri vida mnoìna

24. Nastavkata -i{ta e karakteristi~na za imenkite vo:

a. obi~na mnoìna b. izbrojana mnoìna c. zbirna mnoìna d. ednina

25. ^lenskata morfema -ov... se upotrebuva za ozna~uvawe:

a. oddale~eni predmeti od govoritelot b. za predmeti bliski do govoritelot


45

26. Koja od navedenite imenki ne e obrazuvana so sufiks?

a. svadba b. bessonica c. vik d. drvored

27. Imenkata sovr{enstvo e obrazuvana od:

a. glagol b. pridavka c. imenka d. broj

28. Pridavkata ima formi za:

a. samo eden od trite gramati~ki roda b. sekoj rod vo edninata c. samo za sreden rod d. samo za ednina

29. Osnovnata forma kaj opisnite pridavki se narekuva:

a. komparativ b. superlativ c. deminutiv d. pozitiv

30. Li~no-povratnata zamenka za sekoe lice glasi:

a. jas b. mene me c. nas ne d. sebe, se

31. Vo li~no-predmetni zamenki ne spa|a zamenkata:

a. koj b. {to c. toj d. ~ij


46

32. Prilogot ~estopati e:

a. izveden od broj b. zamenska osnova c. sloèn prilog d. dobien so povrzuvawe na predlozi

33. Prilogot brzo pretstavuva prilog za:

a. koli~estvo i stepen b. za vreme c. na~in d. mesto

34. Predlozite se upotrebuvaat:

a. za povrzuvawe oddelni zborovi b. istaknuvawe na drugi zborovi c. za iskaùvawe odnosi pome|u zborovite d. za izrazuvawe razli~ni ~uvstva

35. Svrznicite u{te se narekuvaat:

a. prepozicii b. interjekcii c. konjunkcii d. partikuli

36. Vo grupata na koordinaciskite svrznici ne spa|aat:

a. sostavnite b. razdelnite c. vremenskite d. sprotivnite

37. „Za golemo ~udo“ pretstavuva:

a. modalen zbor b. modalen izraz c. pridavka d. prilog


47

38. Formite na zborovite gi prou~uva:

a. fonetikata b. morfologijata c. sintaksata d. leksikologijata

39. Od svr{en glagol e dobien nesvr{en vo primerot:

a. pro~ituva b. ~ita c. se na~ita d. pro~ita

40. Vo mnoìnskata forma se ispu{ta sufiksot vo zborot:

a. Makedonec b. selanec c. Meksikanec d. lovec

41. So sufiksot -ba naj~esto se izveduvaat imenki od:

a. glagoli b. imenki c. pridavki d. broevi

42. Li~no-predmetna zamenka e:

a. koj b. moj c. toa d. kolkav

43. Odnosot kon glagolskoto dejstvo se iskaùva so

gramati~kata kategorija: a. na~in b. lice c. rod d. vid

44. Koj od navedenite glagoli ne pripa|a na I- glagolska

grupa?


48

a. moàt b. mol~at c. sedat d. rabotat

45. Nema razdeli kaj glagolite od:

a. a-grupa b. i-grupa c. e- grupa d. site glagoli imaat razdeli

46. Glagolskata pridavka se obrazuva so nastavkata(nastavkiite):

a. -n, -na, -no, -ni b. -we c. -j}i d. -l

47. Pove}eto prilozi nastanale od:

a. pridavki b. imenki c. glagoli d. site (a, b, v)

48. Sufiks ima vo zborot: a. yidawe b. yidar c. yidovi d. yidam


49

49. Polnozna~ni zborovi se:

a. prilozite b. svrznicite c. predlozite d. ~esti~kite

50. Vo grupata na menlivite zborovi se vbrojuvaat:

a. predlozite b. zamenkite c. svrznicite

51. Kolebawe na imenkata vo odnos na rodot ima vo primerot: a. vladika b. àr c. vujko d. radost

52. Tri vida mnoìna ima imenkata:

a. u~enik b. drvo c. planina d. klas

53. ûvstven odnos moè da se iskaè preku ~lenuvanata

forma od sopstvenata imenka: a. Lile b. Marija c. Qup~o d. Nata{a


50

54. Pokazna zamenka e:

a. kolkav b. nikoj c. moj d. toa

55. Traeweto na glagolskoto dejstvo se iskaùva so

gramati~kata kategorija: a. na~in b. lice c. rod d. vid

56. Idnoto vreme se obrazuva so ~esti~kata: a. neka b. da c. bi d. }e

57. Glagolskata imenka se obrazuva so nastavkata:

a. -n, -na, -no, -ni b. - we c. -j}i d. -l

58. Najbrojni se prilozite nastanati od:

a. imenki b. glagoli c. pridavki d. zamenki


51

59. So koj predlog naj~esto se ozna~uva indirektenpredmet:

a. na b. so c. do d. vo

60. Bezli~na e re~enicata:

a. Na izbori! b. Be{e è{ko c. Stanal d. Nemame vreme

61. Zbirna (kolektivna) imenka e:

a. bra{no b. èni c. stoka d. noìci

62. Koja od slednive imenki nema edninska forma:

a. kru{i b. deca c. cve}eto d. ga}i

63. Od navedenite imenki da se izdvoi ~lenuvanata:

a. pasta b. prostota c. vlasta d. torta

64. Zboroformata snopje se ~lenuva isto kako:

a. bukva b. noze c. lu|e

65. Imenka od ènski rod e:


52

a. derbi b. sluga c. pozdravna re~ d. intervju

66. Koja od navedenive pridavki moè da se stepenuva? a. dene{en b. skopski c. miren d. èlezen

67. Dolgata zamenska forma za indirekten predmet od

zamenkata toj glasi: a. nego go b. mu c. nego d. nemu

68. Koja od navedenite formi ozna~uva prostorna

oddale~enost? a. onaka b. ona c. onamu

69. So koj od navedenive predlozi se izrazuva prisvojno

zna~ewe? a. za b. vo c. po d. na

70. Izrazot vo sredata zna~i:

a. sekoja sreda b. narednata sreda c. minatata sreda d. nekoja sreda

71. Vo re~enicata


53

O~ekuvaniot rezultat izostana. zborot o~ekuvaniot e:

a. modalen zbor b. imenka c. pridavka d. prilog

72. Li~no-predmetna zamenka e:

a. sekoj b. sebe c. tebe

73. Formata za sega{noto vreme vo re~enicata Sonceto osloboduva golema energija. ozna~uva:

a. gotovnost b. idnost c. sevremenost d. istovremenost

74. Stepenuvawe na prilog ima vo primerot:

a. najsvoj b. najjunak c. najdolu d. najsilen

75. Vo re~enicata Vreme e za poa|awe. ima:

a. glagolska pridavka b. glagolska imenka c. glagolski prilog d. glagolska l- forma


54

76. Formata posle e: a. predlog b. prilog c. modalen zbor d. i prilog i predlog

77. Edna od navedenite gramati~ki kategorii e

karakteristi~na za imenkite: a. vid b. zalog c. opredelenost d. preodnos

78. Formi za izbrojana mnoìna imaat imenkite:

a. site b. ednoslo`ni i dvoslo`ni imenki koi zavr{uvaat

na soglaski c. od ma{ki i sreden rod d. od ma{ki rod koi zavr{uvaat na soglaska

79. Zborovite tatkovci i ~i~kovci imaat formi na:

a. rodninska mnoìna b. zbirna mnoìna c. izbrojana mnoìna d. obi~na mnoìna

80. So nastavkata -je/ -ja kaj imenkite se izrazuvaat:

a. site vidovi mnoìna b. zbirnata c. obi~nata d. izbrojanata mnoìna


55

81. Imenkite skitnik i u~enik se obrazuvani od:

a. imenska b. pridavska c. prilo{ka d. glagolska osnova

82. ^lenskite nastavki -OT, -OV, -ON se dodavaat na

imenkata: a. od ma{ki rod so zavr{ok na soglaska b. na site imenki od ma{ki rod c. na site imenki so {to zavr{uvaat na soglaska d. na imenkite od sreden rod

83. Deminutivno-hipokoristi~kiot sufiks vo zborot sliki~ka

e: a. -~ka b. - ka c. - a d. -i~ka

84. Pridavkite obrazuvaat mnoìnski formi so nastavkata:

a. -ovi b. -ski c. - i d. so pove}e nastavki

85. Vo re~enicata: Tvoite skopski drugari se raspoloèni sekoga{ za {ega. odnosna pridavka e:

a. skopski b. tvoite c. raspoloèni d. nema odnosna pridavka

86. Zamenkata ovoj spa|a vo:

a. pokaznite b. odnosnite c. li~nite d. li~no-predmetnite zamenki


56

87. Edna glagolska forma e prosta:

a. zapoveden na~in b. idno vreme c. moèn na~in d. minato neopredeleno vreme

88. So glagolot sum i l-forma se obrazuva:

a. minato neopredeleno vreme b. predminato vreme c. idno prekaàno vreme d. minato opredeleno vreme

89. Glagolskiot prilog vo odnos na kategorijata lice e:

a. neli~na glagolska forma b. bezli~na glagolska forma c. li~na glagolska forma d. dvoli~na glagolska forma

90. Pravilno e:

a. Nejze ja sretnav b. Nea ja sretnav

91. Kade e pravilno izvedena vokativnata forma?

a. prijatelka-prijatelke b. ma`-maè c. junak- junaku

92. Koi gramati~ki kategorii gi razlikuvaat imenkite?

a. rod, broj, vreme b. rod, broj, opredelenost c. rod, broj, vid

93. Kratkite zamenski formi i i mu se od zamenkite:

a. nejze i nemu b. nea i nego c. nejze i nego


57

94. Forma za moèn na~in od glagolot moè: a. moèl b. bi moèl c. moè{e

95. Formata za treto lice mnoìna minato opredeleno

svr{eno vreme od glagolot dojde glasi: a. dojdele b. do{le c. dojdovme

96. Vo re~enicata: ]e se vratam na esen. predlogot e upotreben so kakvo zna~ewe?

a. prostorno b. vremensko c. celno

97. Vo re~enicata: Na krajot na krai{tata sé se zavr{i kako {to sakav. upotreben e modalen izraz. Toa e:

a. na krajot na krai{tata b. sî se zavr{i c. kako {to sakav

98. Vo re~enicata: Od Bitola sum, no sega ìveam vo Skopje. predlozi se:

a. Bitola b. od, vo c. od, vo, sega

99. Vo re~enicata: Od Bitola sum, no sega ìveam vo Skopje. svrznici se:

a. sum b. od, vo c. no

100. Vo re~enicata:


58

Nekolku meseci bev smestena vo studentski dom, no sega sum pod kirija. prilozi se:

a. nekolku meseci, vo studentski dom , pod kirija, sega

b. studentski dom, kirija, meseci

101. Vo re~enicata: Se razbira, ova gi ~ini malku poskapo moite roditeli, izrazot se razbira. ima zna~ewe na:

a. modalen izraz b. svrznik c. prilog

102. Vo re~enicata: Se razbira, ova gi ~ini malku poskapo moite roditeli za{to ìveam sama vo edna garsoniera. predlozi se:

a. vo, ova b. edna, no c. vo

106. Vo re~enicata: Se razbira, ova gi ~ini malku pove}e moite roditeli, za{to ìveam sama vo edna garsoniera, no ima i mnogu prednosti. prilozi se:

a. malku pove}e , sama b. prednosti c. ~ini, ìveam, ima

107. Vo re~enicata: Se razbira, ova gi ~ini malku pove}e moite roditeli no ima i mnogu prednosti. svrznici se za{to, i, no.

a. Da b. Ne

108. Vo re~enicata:


59

Tuka najmnogu mislam na ispitite koi redovno gi davam vo predvidenite rokovi, ama i na slobodnoto vreme koe bez somnenie, e mnogu va`no ako sakame da ìveeme kvalitetno. svrznicite koi i koe moàt da se zamenat so svrznikot:

a. koj{to, koe{to b. {to c. moè da se upotrebat bilo koi od svrznicite

navedeni vo to~ka a i b

109. Vo re~enicata: Tuka najmnogu mislam na ispitite koi redovno gi davam vo predvidenite rokovi, ama i na slobodnoto vreme, koe, bez somnenie e mnogu va`no ako sakame da ìveeme kvalitetno. svrznikot ama moè da se zameni so svrznikot:

a. no b. ami c. me|utoa

110. Vo re~enicata: Iako izgleda nadmeno, jas za sebe sekoga{ kaùvam deka se trudam da ìveam i postapuvam taka. svrznikot e na po~etokot:

a. Da b. Ne

111. Vo re~enicata: Iako izgleda nadmeno jas za sebe sekoga{ kaùvam deka se trudam da mislam i postapuvam taka. ima dva priloga:

a. Da b. Ne

112. Vo re~enicata: Okolu ova dolgo vreme ne moèvme da se soglasime so moite roditeli, no na kraj tie popu{tija.


60

zborot okolu e upotreben kako predlog. Vo koja od slednive re~enici zborot okolu e upotreben so prilo{ko zna~ewe?

a. Tr~aa okolu gimnazijata. b. Dolgo raspravavme okolu ova pra{awe. c. Dojde do nerazbirawe okolu toa.

113. Vo re~enicata: Se dogovoriv so drugarite na brat mi vo vtornik i vo ~etvrtok da rabotam vo edna videoteka, a v sabota po~nuvam so privatni ~asovi po angliski. delot vo vtornik i vo ~etvrtok zna~i:

a. minatiot vtornik (~etvrtok) b. sekoj vtornik (~etvrtok) c. naredniot vtornik (~etvrtok)

114. Vo re~enicata: Se dogovoriv so drugarite na brat mi vo vtornik i ~etvrtok da rabotam vo edna videoteka, a v sabota po~nuvam so privatni ~asovi po angliski. zborot v sabota zna~i:

a. sekoja sabota b. minatata sabota c. narednata sabota

115. Vo re~enicata: Se nadevam deka za dva - tri meseci }e moàm malku da za{tedam i da pojdam nekade na leten odmor. na mestoto od svrznikot i moè da se upotrebi svrznikot:

a. pa b. taka, taka {to

116. Vo re~enicata: Vo nedelata mi se javi Biljana, moja drugarka od Ohrid i me pokani da pojdam kaj nea. zborovite mi, me i da se predlozi:

a. Da b. Ne

117. Vo re~enicata:


61

Koga si pomisluvam deka vedna{ zad nejzinata ku}a se nao|a ezeroto, a nasproti zeleniot dvor - ubavata ohridska ~ar{ija, mi doa|a vedna{ da odam tamu. predlogot nasproti spored sostavot e:

a. prost b. sloèn

118. Vo re~enicata: Kako i da e, kvaliteten ìvot moè da ima sekoj {to razmisluva kvalitetno. zborot kvaliteten e :

a. prilog b. pridavka

119. Vo re~enicata: Kako i da e, kvaliteten ìvot moè da ima sekoj {to razmisluva kvalitetno. zborot kvalitetno e:

a. prilog b. pridavka


62

Leksikologija

1. Delot od naukata za jazik koj{to ja prou~uva leksikata na eden jazik se narekuva:

a. leksikologija b. etimologija c. lingvistika d. gramatika

2. So kakvo zna~ewe e upotrebena pridavkata vo izrazot: Toj e zlaten ~ovek.

a. prenosno b. bukvalno c. konkretno d. bez zna~ewe e

3. Paronimi se primerite pod:

a. dojde-otide b. po~etok- kraj c. kosken- kov~est d. topol-èòk

4. Zborovite: rabotliv, trudoqubiv, vreden,

ispolnitelen, se: a. homonimi b. paronimi c. sinonimi d. antonimi

5. Antonimi se primerite pod:

a. gore- visoko b. ubav-grd c. misli-zboruva d. drvo-dab

6. Zborovite ekim, terzija, iqa~, zandana, zulum se:

a. arhaizmi b. neologizmi c. àrgonizmi d. turcizmi


63

7. Pridavkata ne e upotrebena so prenosno zna~ewe vo: a. vedra nasmevka b. vedri misli c. vedro vreme d. vedar pogled

8. Od navedenite zborovi istorizam e:

a. meana b. kadija c. ceh

9. Od navedenite zborovi neologizam e:

a. aber b. raat c. pravdoqubec d. ~elad

10. Zborovite averzija, ambicija, fleksibilnost, ignorira

se: a. anahronizmi b. internacionalizmi c. neutralni d. razgovorni

11. Vo koj primer tolkuvaweto na internacionalizmot e

nepravilno: a. intriga = spletka b. restavrira = obnovuva c. evidenten = o~igleden d. sekundarno = momentno

12. Zborovite izme}ar, saat, }ef, marifet se:

a. razgovorni b. neologizmi c. varvarzmi d. sinonimi


64

13. Re~nicite {to go opfa}aat re~ni~koto bogatstvo na eden jazik i go objasnuvaat zna~eweto na zborovite so istiot jazik se narekuvaat:

a. dijalektni b. etimolo{ki c. tolkovni d. pravopisni

14. Novoobrazuvanite zborovi se:

a. arhaizmi b. neologizmi c. frazeologizmi d. internacionalizmi

15. Zboroobrazuvaweto na eden jazik moè da se prou~uva

preku: a. etimolo{ki re~nik b. pravopisen re~nik c. obraten re~nik d. tolkoven re~nik

16. Zborovite koi se bliski po izgovor ili pi{uvawe se

vikaat: a. sinonimi b. homonimi c. antonimi d. paronimi

17. Zborovite : mister, seworita, tet-a-tet se: a. arhaizmi b. neologizmi c. frazeologizmi d. varvarizmi

18. Deminutivot obi~no ima ista forma so:

a. pejorativot b. hipokoristikot c. augmentativot d. paronimot


65

19. Zborovite {to imaat ista forma, a imaat razli~no

zna~ewe se: a. sinonimi b. paronimi c. homonimi d. antonimi

20. Sinonimi se:

a. zborovi koi se razli~ni po forma, a imaat isto zna~ewe

b. zborovi koi imaat sosema ista forma, no razli~no zna~ewe

21. Vo koj primer ima paronimi?

a. drven-dreven b. sre}en-radosen c. taèn-sre}en

22. Paronimi se: a. zborovi koi se sli~ni po svoeto zvu~ewe

(forma), a imaat razli~no zna~ewe b. zborovi koi imaat sosema ista forma, no razli~no

zna~ewe

23. Vo koj primer stanuva zbor za sinonimi? a. nedela-nedelen b. ubav- grd c. golem-prostran

24. Lesikologijata pretstavuva del od naukata za jazikot

koj{to ja prou~uva leksikata na eden jazik. a. Da b. Ne

25. Vo koj primer pridavkata studen e upotrebena vo nejzinoto

osnovno zna~ewe? a. studen den b. studena vojna


66

26. Vo koj primer pridavkata èlezen e upotrebena vo nejzinoto osnovno zna~ewe?

a. èlezno srce b. èlezen krevet

27. Vo koj primer zborot topol e upotreben vo negovoto

osnovno zna~ewe? a. topol leb b. topol priem

28. Vo koj primer zborot temen e upotreben vo negovoto

osnovno zna~ewe? a. temen prostor b. temni misli

29. Vo koj primer zborot zlaten e upotreben vo negovoto

osnovno zna~ewe? a. zlaten ~ovek b. zlaten prsten

30. Vo koj primer stanuva zbor za sinonimi?

a. vreva-buka b. vreva-ti{ina

31. Vo koj primer stanuva zbor za sinonimi?

a. mrak- svetlost b. mrak-temnica

32. Obratniot re~nik spa|a vo grupata na ednojazi~ni re~nici.

Vo nego: a. zborovite se podredeni po azbu~en red, odej}i od

po~etok kon kraj na zborot b. zborovite se podredeni po azbu~en red, odej}i

od kraj kon po~etokot na zborot


67

Sintaksa

1. Soglasuvaweto na delovite vo re~enicata se narekuva: a. apozicija b. kongruencija c. intonacija d. klasifikacija

2. DEKA e svrznik za:

a. iskazni re~enici b. na~inski re~enici c. odnosni re~enici d. posledi~ni re~enici

3. Osnoven ~len na re~enicata e:

a. atribut b. direktniot predmet c. prirokot d. apozicijata

4. Vtorostepeni re~eni~ni ~lenovi se:

a. direktniot i indirektniot predmet b. atributot i apozicijata c. podmetot i prirokot d. predlo{kiot predmet i prilo{kata opredelba

5. Vo re~enicata: Marija po~na da razmisluva za

novonastanatata situacija, prirokot e: a. prost glagolski b. sloèn glagolski c. prost glagolsko-imenski d. sloèn glagolsko-imenski

6. Vo koja od slednive re~enici glagolot sum e polnozna~en?

a. Utre }e bidam doma. b. Tie bea zaspale. c. ]e ste odele vo [panija. d. Vlado e inèner.


68

7. Vo koja od slednive re~enici ima analiti~ki prirok? a. Ova ne treba da bide rasprava tuku dogovor. b. Golem broj gra|ani zedoa u~estvo vo akcijata. c. Odnenade` taa po~na da pla~e. d. Vie ste pristignale neposredno pred nas.

8. Koja od slednive re~enici e bezli~na?

a. Nekoga{ imalo pravda za site. b. Kako ste Vie ? c. Tamu sum emigrant.

9. Vo koja re~enica pravilno e podvle~en podmetot?

a. I obajcata bea zadovolni od uspehot b. „Na“ e predlog so najmnogu zna~ewa c. Ne mislat site kako nas d. Soop{tenieto gi voznemiri site

10. Na pasivnata re~enica: Nagradata od Sportskoto dru{tvo mu se dodeli na Jane. í odgovara aktivnata:

a. Na Jane mu be{e dodelena nagrada od rektoratot. b. Rektoratot mu dodeli nagrada na Jane. c. Nikola dobi nagrada od Rektoratot. d. Na Nikola mu se dodeli nagrada od Rektoratot.

11. Vo re~enicata: Mu kaàv na eden ~ovek. predmetot e:

a. direkten udvoen predmet b. direkten neudvoen predmet c. indirekten predmet d. predlo{ki predmet

12. Kolku predmeta ima vo re~enicata: Se u{te ne sum i kupila podarok za bebeto.

a. eden b. dva c. tri d. ~etiri e. nema predmet


69

13. Koja forma od zamenkata e ista za direkten i indirekten predmet?

a. tebe b. nejze c. niv d. nego

14. Vo re~enicata: Zad ku}ata se prostira {uma. ima:

a. atribut b. predlo{ki predmet c. prilo{ka opredelba d. apozicija

15. Vo re~enicata: Se dvièvme poleka po ulicite polni so lu|e. pridavskiot atribut e:

a. obi~en b. epitet c. razvien d. izdelen

16. Re~enicata: Tatko mu ne samo {to mu zboruva{e tuku i go kara{e. e:

a. sprotivna zavisnosloèna re~enica b. razdelna zavisnosloèna re~enica c. sostavna zavisnosloèna re~enica d. zaklu~na zavisnosloèna re~enica

17. Re~nicata: Taa tolku se izraduva {to gi izbakna site. e:

a. odnosna zavisnosloèna re~enica b. pri~inska zavisnosloèna re~enica c. iskazna zavisnosloèna re~enica d. posledi~na zavisnosloèna re~enica


70

18. Nerealen uslov ima vo re~enicata: a. Ako moàm, }e dojdam. b. Koga bi moèl, bi do{ol. c. Da moèv, }e dojdev. d. Koga }e moàm, }e dojdam.

19. Vo koj primer ima odnosna re~enica? a. Ve}e gi zaboravil knigite {to gi pro~ital. b. Mnogu mi e àl {to ne dojdov. c. Tolku mu be{e te{ko {to za malku }e padne{e vo

nesvest. d. Najstra{no be{e toa {to toj se u{te ja saka{e.

20. Svrznikot makar {to se upotrebuva vo:

a. sostavni b. isklu~ni c. dopusni d. iskazni re~enici

21. Nezavisnosloèna re~enica e:

a. Ako vrne, }e zemam ~ador. b. Koga vrne, zemam ~ador. c. Vrne, pa }e zemam ~ador. d. Vrne, taka {to }e zemam ~ador.

22. Re~enicata: Ne dojde zatoa {to be{e bolen. pretstavuva:

a. iskazna zavisnosloèna re~enica b. pri~inska zavisnosloèna re~enica c. posledi~na zavisnosloèna re~enica d. odnosna zavisnosloèna re~enica

23. Re~enicata: Da mi go pozajme{e penkaloto. pretstavuva:

a. raskazna re~enica


71

b. zapovedna re~enica c. èlbena re~enica

24. Re~enicata: So akcija na biroto vraboteni se 150 rabotnici. pretstavuva:

a. aktivna re~enica b. pasivna re~enica

25. Re~enicata: Dojdov da te vidam. pretstavuva:

a. odnosna zavisnosloèna re~enica b. iskazna zavisnosloèna re~enica c. celna zavisnosloèna re~enica d. pri~inska zavisnosloèna re~enica e.

26. Edna zamenska forma ne e za indirekten predmet: a. vi b. nas c. ti d. vam

27. Pravilno e:

a. Na nego mu re~e. b. Nemu mu re~e. c. Na nemu mu re~e.

28. Pravilno e:

a. Komu mu re~e? b. Kogo mu re~e? c. Na komu mu re~e?

29. Podmet vo re~enicata: Ostanavme nie, tie i nivnite deca. pretstavuva:

a. nie b. tie c. nie, tie i nivnite deca


72

Frazeologija

1. Frazeologijata pretstavuva del od: a. leksikologijata {to se zanimava so prou~uvawe

na zborovnite sostavi kako jazi~ni edinici b. morfologijata {to se zanimava so prou~uvawe na

zborovnite sostavi kako jazi~ni edinici c. stilistikata {to se zanimava so prou~uvawe na

zborovnite sostavi kako jazi~ni edinici

2. Zborovniot sostav vo ramkite na edna re~enicata moè da bide:

a. vo slobodna i neslobodna vrska b. vo slobodna vrska c. so prenosno zna~ewe

3. Vo re~enicata: Toj ima zaja~ko srce. zborovniot sostav zaja~ko srce:

a. dobiva novo zna~ewe b. go zadrùva osnovnoto zna~ewe

4. Zbrovnite sostavi, t.e. spoevite {to se edinstveni po svoeto zna~ewe i se upotrebuvaat vo jazikot kako nedellivi jazi~ni elementi se narekuvaat:

a. frazeologizmi b. homonimi c. bezli~ni re~enici

5. Za frazelogizmite vaì deka:

a. moè da se preveduvaat od eden na drug jazik bukvalno

b. prevodot e ote`net i ne moàt da se prevedat bukvalno

6. Frazeologizmite se delat spored: a. stepenot na sleanost i gramati~kiot sostav b. glasovnoto sovpa|awe na dva ili pove}e zbora c. stepenot na sferata na upotreba


73

7. Spored stepenot na sleanost, frazeologizmite se delat na:

a. frazeologizmi koi imaat sruktura na re~enica i frazeologizmi koi imaat struktura na zboroven sostav

b. frazeolo{ki srastuvawa, frazeolo{ki edinstva i frazeolo{ki spojki

8. Spored gramati~kiot sostav, frazeologizmite se delat na:

a. frazeologizmi koi imaat struktura na re~enica i frazeologizmi koi imaat struktura na zborovna grupa

b. frazeolo{ki srastuvawa, frazeolo{ki edinstva i frazeolo{ki spojki

9. Frazeolo{ki srastuvawa se:

a. celosno nedelivi zborovni sostavi so potpolno novo zna~ewe (oddelnite zborovi ja zagubile svojata samostojnost)

b. zborovite vo eden sostav osnovnoto zna~ewe go zamenile so prenosno

10. „Raka na srce“ e:

a. frazeolo{ko srastuvawe b. frazeolo{ko edinstvo c. frazeolo{ka spojka

11. „Mu padnala sekirata vo med“ e:

a. frazeolo{ko srastuvawe b. frazeolo{ko edinstvo c. frazeolo{ka spojka


74

12. „Studen pogled“ e:

a. frazeolo{ka spojka b. frazeolo{ko edinstvo c. antonim

13. Koga vo izrazot samo eden zbor ima prenosno zna~ewe, a drugiot go zadrùva osnovnoto, stanuva zbor za:

a. frazeolo{ka spojka b. frazeolo{o edinstvo c. metafora

14. „Kru{a pod kru{a pa|a“ e: a. frazeologizam koj ima struktura na re~enica b. frazeologizam koj ima struktura na zboroven sostav

15. Izrazite: mrtov umoren, vo eden zdiv, pogan jazik se:

a. frazeologizmi koi imaat struktura na re~enica b. frazeologizmi koi imaat struktura na zboroven

sostav

16. Frazeolo{ko srastuvawe ima vo primerot: a. te{ka navreda b. med i mleko c. luta zima d. ~ista vistina

17. Frazeolo{ko edinstvo ima vo primerot:

a. lovi vo matno b. ìvee na tu| grb c. zlatni race d. visoka moda

18. Izrazot „Selo gori, baba se ~e{la“ e: a. frazeolo{ka spojka b. frazeolo{ko srastuvawe c. frazeologizam koj ima struktura na re~enica


75

Stilistika

1. Naukata {to gi prou~uva stilovite se narekuva: a. lingvistika b. stilistika c. leksikologija

2. Kolku funkcionalni stilovi postojat?

a. tri b. ~etiri c. pet

3. Razgovorniot funkcionalen stil se odnesuva na: a. upotreba na jazikot vo neslu`beno op{tewe b. upotreba na jazikot vo literaturata c. upotreba na jazikot vo administracijata

4. Umetni~koliteraturniot funkcionalen stil se

upotrebuva: a. vo sferata na estetskoto op{tewe me|u lu|eto b. nau~nite dela c. publicistikata

5. Publicisti~kiot funkcionalen stil ima:

a. dva b. tri c. ~etiri potstila

6. Monografsko-publicisti~kiot potstil se odnesuva na: a. umetni~kata literatura b. knigi posveteni na opredeleni istoriski

li~nosti i nastani c. pe~atot

7. Dilomatskiot potstil mu pripa|a na:

a. publicisti~kiot funkcionalen stil b. administrativniot funkcionalen stil c. nau~niot funkcionalen stil


76

8. Nau~no-u~ebni~kiot potstil mu pripa|a na: a. publicisti~kiot funkcionalen stil b. administrativniot funkcionalen stil c. nau~niot funkcionalen stil

9. Nau~niot funkcionalen stil se deli na: a. dva potstila b. tri potstila c. ~etiri potstila


77

Dijalektologija

1. Dijalektologijata e del od: a. lingvistikata b. onomastikata c. sintaksata

2. Predmet na prou~uvawe na dijalektologijata e: a. zborot b. dijalektite {to ne vleguvaat vo ramkite na

oddelni jazici c. standardniot jazik

3. Dijalektite se: a. pi{ani spomenici b. ìva komunikaciska forma na jazikot koja se

razviva i se menuva

4. Dijalektite vo makedonskiot jazik pridonesuvaat: a. za objasnuvawe na mnogu specifi~ni

karakteristiki na makedonskiot jazik i nivno pravilno tolkuvawe

b. za podobro da se zapoznaeme so dijalekti razli~ni od onoj na koj mu pripa|ame

5. Prakti~no, eden dijalekt im pomaga na zboruva~ite na

standardniot jazik: a. kako pottiknuva~ vo procesot na usvojuvawe na

standardot b. kako pottiknuva~ vo procesot na {to podobro negovo

usvojuvawe

6. Celina od dijalekti so delumno isti strukturi se narekuva:

a. dijasistem b. govor


78

7. Pogolema jazi~na edinica vo ~ij sostav vleguvaat pove}e bliski dijalekti ili govori se narekuva:

a. nare~je b. dijasistem c. dijalekt

8. Del od pogolema jazi~na celina {to sluì kako sredstvo za me|usebna komunikacija na opredelen kolektiv se narekuva:

a. govor b. dijalekt c. idiolekt

9. Klasificiraweto na makedonskite dijalekti vo pomali ili pogolemi dijalektni grupi e zada~a na:

a. makedonskata dijalektolo{ka nauka b. makedonskata leksikologija

10. Makedonskata jazi~na teritorija se deli na:

a. tri osnovni dijalektni grupi b. ~etiri osnovni dijalektni grupi c. pet osnovni dijalektni grupi

11. Dijalektot e:

a. osnovna kolektivna projava na eden naroden jazik, svojstvena za grupa zboruva~i na jazikot na dadena zaednica

b. oficijalno sredstvo za komunkacija koja se javuva vo dve formi: govorena i pi{uvana

12. Tri osnovni grupi dijalekti ili nare~ja vo makedonskiot jazik se:

a. zapadno, jugoisto~no, severno b. zapadno, ju`no, severno c. zapadno, centralno, severno


79

Literatura

1. Istorijata na literatura, teorija na literatura, literaturnata kritika i stilistika se del od:

a. naukata za literatura b. umetni~kata literatura c. umetni~koliteraturniot funkcionalen stil

2. Razvitokot na literaturnite stilovi, pravci i epohi go

sledi: a. istorijata na literatura b. teorijata na literatura c. literaturnata kritika

3. Su{tinata i ra|aweto na literaturnoto delo gi izu~uva:

a. istorijata na literatura b. teorijata na literatura c. literaturnata kritika

4. Izu~uvaweto i ocenuvaweto na tvorbite od

sovremenata literatura i naso~uvaweto na nejziniot razvitok e zada~a na:

a. literaturnata kritika b. stilistikata c. teorijata na literatura

5. Delot od naukata za literatura {to gi prou~uva

izraznite sredstva na jazikot vo literaturnata tvorba, kako i izraznite sredstva vo sekojdnevniot govor se vika:

a. literaturna kritika b. stilistika c. leksikologija

6. Retorsko pra{awe, retorsko obra}awe, izvikuvawe,

antiteza, inverzija, paralelizam i povtoruvawe se: a. stilski figuri b. poetski izrazi i se del od poetskata sintaksa c. sintaksi~ki figuri


80

7. Fonetskite osobenosti na jazikot na eden poet, koi mu

davaat muzikalnost na poetskoto delo se del od: a. fonetikata b. poetskata fonetika c. ekspresivnata stilistika

8. Stilistikata {to gi izu~uva izraznite sredstva na

jazikot vo umetni~kite dela se narekuva: a. umetni~ka stilistika b. ekspresivna stilistika c. komparativna stilistika

9. Edna od bitnite razliki me|u mit i folklor e:

a. anonimnosta na edna od niv b. kolektivnosta na edna od niv c. narodnosta na edna od niv

10. Lirski subjekt e:

a. poetot na pesnata b. „glasot“ koj izrazuva vo tekstot c. naratorot

11. Lirikata e:

a. izrazuva~ka (nepretstavuva~ka) umetnost b. pretstavuva~ka umetnost

12. Osnoven element na poezijata e:

a. stihot b. strofata c. stilskite izrazni sredstva

13. Stihot e:

a. ritmi~ka (zvukovna) sintaksi~ka i semanti~ka zna~enska celost

b. zna~enska celost bez ritmi~ka (zvukovna) organiziranost


81

14. Stihot e naj~esto:

a. eden red vo poetskiot tekst b. najmalata zna~enska celina vo edna pesna

15. Astrofi~nata lirska pesna:

a. ima neodreden broj strofi b. nema strofi, tuku stihovi podredeni eden pod

drug

16. Strofi~na lirska pesna e onaa koja: a. e organizirana vo istorodni strofi b. ima pove}e od dve strofi

17. Heterostrofi~na lirska pesna e onaa koja:

a. ima strofi razli~ni po brojot na stihovite b. ima pove}e od dve strofi

18. Terminot ritam podrazbira specifi~no-stihotvoren

organiziran sistem na zvu~eweto, dostapen da bide vosprieman od ~itatelot.

a. Da b. Ne

19. Povtoruvawe na opredeleni prozodiski edinici vo

pravilni intervali se narekuva: a. ritam b. rima c. eufonija

20. Povtoruvawe na ednakvi sozvu~ja na krajot od

ritmi~kata edinica se narekuva: a. ritam b. rima c. eufonija


82

21. Povtoruvaweto na odredeni glasovi vo tekstot se

narekuva: a. ritam b. rima c. eufonija

22. Klu~en zbor koj se vrzuva so epikata e: a. raskaùvaweto b. roman c. ep

23. Naratorot e:

a. avtorot na deloto b. „glasot“ koj raskaùva

24. Epikata moè da bide napi{ana vo forma na:

a. proza b. poezija i proza

25. Nastan e sostaven del na raskaùva~kiot tekst.

a. Da b. Ne

26. Pri~insko - posledi~no navedeni nastani, onaka kako

{to ~itatelot gi „podreduva“ ~itaj}i, so~inuvaat: a. fabula na literaturnoto delo b. siè na literaturnoto delo

27. Avtorskiot red na nastanite go so~inuvaat:

a. fabula na literaturnoto delo b. siè na literaturnoto delo

28. Najednostavno definirano, lik e:

a. imenski zbor koj ima uloga na objekt vo literaturnoto delo

b. imenski zbor koj ima uloga na subjekt vo literaturnoto delo

c. imenski zbor koj ima uloga na subjekt ili objekt vo literaturnoto delo


83

29. Raskaùva~ka literatura vo stihovi se vika:

a. lirska poezija b. epska poezija

30. Epskite pesni se razlikuvaat od lirskite i zatoa {to

se podolgi od niv. a. Da b. Ne

31. Najdolga epska raskaùva~ka forma vo stihovi e:

a. epot b. poemata c. romanot

32. Naratorot vo epskata poezija po pravilo raskaùva vo:

a. prvo lice b. vtoro lice c. treto lice

33. Najdolga epska raskaùva~ka forma vo proza e:

a. epot b. romanot c. romanot vo stihovi

34. Kusa epska forma vo proza, koja gi ima site belezi na

epikata, a od romanot se izdeluva samo so svojata dolìna, se vika

a. drama b. raskaz c. legenda d. predanie

35. Kusi, prozni narodni ànrovi se:

a. basnata b. prikaznata c. predanija i legendi


84

36. Dramata e pretstavuva~ka umetnost koja se postavuva so

pomo{ na: a. direkten dijalog b. monolog

37. Preku dijalogot na likovite vo dramata gi doznavame

site va`ni ne{ta koi vo epikata bi moèl da gi kaè: a. avtorot b. naratorot

38. Naratorot vo dramata e:

a. prisuten na scenata b. otsuten ( „skrien“)

39. Dramata moè da bide napi{ana:

a. vo stihovi i vo proza b. samo vo proza

40. Osnovni dramski vidovi se:

a. tragedija, komedija, sovremena drama b. tragedija, komedija i tragikomedija c. tragedija, komedija, radio drama i tv drama

41. Tragedijata e vid dramsko delo vo koe se prikaùvaat: a. mra~ni, èstoki i ta`ni nastani od ìvotot b. vid dramsko delo vo koe dejstvoto i li~nostite se

prikaàni vo sme{na forma

42. Dijalogot e eden od pove}eto karakteristiki na dramata. Pod dijalog se podrazbira:

a. razgovor pome|u dva ili pove}e likovi vo dramata

b. izrazno sredstvo vo dramata so koe edno lice iskaùva misli za nekoja pojava vo ìvotot ili za nekoe li~no doìvuvawe

c. tematski zaokruèna celina kako del od dramskoto dejstvie


85

43. Monologot e eden od pove}eto belezi na dramata. Pod monolog se podrazbira:

a. razgovor pome|u dva ili pove}e likovi vo dramata b. izrazno sredstvo vo dramata so koe edno lice

iskaùva misli za nekoja pojava vo ìvotot ili za nekoe li~no doìvuvawe

c. tematski zaokruèna celina kako del od dramskoto dejstvie

44. Pod didaskalija kako eden od belezite na dramata se

podrazbira: a. vmetnat tekst pred ~inovite, pojavite i

dijalogot vo koj pisatelot dava upatstva kako treba da izgleda scenata ili kakvo dvièwe treba da napravi odreden lik

b. vid voved, naj~esto vo monolo{ka forma, vo koj na publikata i se kaùva temata na dramata, koga i kade se slu~uva dramskoto dejstvo

45. Prolog e:

a. posleden del vo dramata b. vid voved, naj~esto vo monolo{ka forma, vo koj

na publikata i se kaùva temata na dramata,koga i kade se slu~uva dramskoto dejstvie

46. Epilog e:

a. posleden del vo dramata b. vid voved, naj~esto vo monolo{ka forma, vo koj na

publikata i se kaùva temata na dramata,koga i kade se slu~uva dramskoto dejstvie

47. Tematski zaokruèna celina kako del od dramskoto

dejstvo se vika: a. ~in b. prolog c. epilog


86

48. Literaturno-nau~na kriti~ka statija vo koja na

originalen na~in se objasnuva nekoe literaturno, kulturno, filozofsko ili op{testveno pra{awe se vika:

a. esej b. rasprava c. polemika

49. Studiozen zapis posveten na edno odredeno pra{awe,

sostaven od jasno vidlivi: voved, razrabotka i zaklu~ok kako i precizni fakti, citati se vika:

a. esej b. rasprava c. polemika

50. Napis, relativno mal po obem, vo koj se iznesuvaat informacii i razmisluvawa za pra{awa od oblasta na politikata, naukata, kulturata i umetnosta se vika:

a. polemika b. statija c. rasprava

51. Specifi~en vid napis, vo koj se rasprava za ne~ii

sfa}awa i se za{tituva ili se osporuva ne~ija teza so dokaàni argumenti se vika:

a. polemika b. statija c. rasprava

52. @ivotopis na odredena li~nost se vika:

a. biografija b. avtobiografija

53. Ako za svojot ìvoten pat raskaùva samiot pisatel

ili nau~nik, toga{ stanuva zbor za: a. biografija b. avtobiografija


87

54. Novinarski napis vo koj na slikovit na~in se

raskaùva za nastan na denot, bez pritoa da se pravat podlaboki voop{tuvawa za nego se vika:

a. reportaà b. feqton c. statija

55. Kratok literaturno-publicisti~ki vid so sekojdnevna

tematika so zabaven, lesen ton i duhovit stil se vika: a. reportaà b. feqton c. statija

56. Epitet, metafora, komparacija, sinegdoha, alegorija,

hiperbola i litota se: a. figuri na zborot b. figuri na formata

57. Preku trite osnovni postapki: povtoruvawe,

zasiluvawe i sprotistavuvawe se sozdavaat: a. figuri na zborot b. figuri na formata

58. „Pofalnoto slovo za Kiril“ e napi{ano:

a. vo proza i ima lirski karakter b. vo stih i ima lirski karakter

59. „Pofalnoto slovo za Kiril“ e napi{ano:

a. vo duhot na vizantiskite slova b. vo duhot na slovenskite pofalni slova

60. „Pofalnoto slovo za Kiril“ e sostaveno od:

a. dva dela b. tri dela c. ~etiri dela


88

61. Deloto „O pismeneh“ e napi{ano pribli`no vo:


62. Se smeta deka pod psevdonimot Crnorizec Hrabar se

krie imeto na: a. Naum Ohridski b. Kliment Ohridski

63. „O pismeneh“ e:

a. pofalno slovo b. pou~itelno slovo c. traktat

64. „O pismeneh“ vo prevod zna~i:

a. Za knigite b. Za pismenosta c. Za bukvite

65. „O pismeneh“ e sostaven od dva dela, od koi prviot ima

istorisko - jazi~en karakter, a vtoriot a. obrazoven karakter b. polemi~ki karakter c. op{testven karakter

66. Dominantno izrazno sredstvo vo „O pismeneh“ e:

a. epitet b. komparacija c. antiteza

67. Op{testvenoto zna~ewe na „O pismeneh“ se sostoi vo

negovata napredna ideja deka sekoj narod ima pravo na svoja pismenost i kultura, na svoja samobitnost.

a. Da b. Ne


89

68. „Sija kniga glagolemaja mitarstva“ e delo na:

a. Joakim Kr~ovski b. Kiril Pej~inovi} c. Jordan Haxi Konstantinov- Xinot

69. „Razli~ni pou~itelni nastavlenija“ na Joakim

Kr~ovski sodrì: a. prosvetitelski idei za obrazovanieto i verata b. op{testveno-politi~ki idei za upotrebata na

jazikot

70. Vo „Razli~ni pou~itelni nastavlenija“ na Joakim Kr~ovski e pomesteno slovoto:

a. „Slovo zaradi zavist“ b. „Mitarstva“

71. Tekstot „Slovo zaradi zavist“ Kr~ovski go gradi:

a. vrz osnova na bibliska prikazna b. vrz osnova na slu~ki od sekojdnevniot ìvot vo koi

doa|a do izraz zavista na lu|eto

72. „Ute{enie gre{nim“ e delo napi{ano od: a. Kiril Pej~inovi} b. Joakim Kr~ovski c. Jordan H. Konstantinov- Xinot

73. „Slovo za praznicite“ na Pej~inovi} e delo so: a. prosvetitelski karakter b. umetni~ki karakter c. istoriski karakter

74. Vo „Slovo za praznicite“, poukite na Pej~inovi} se

odnesuvaat na: a. menuvaweto na odnosot kon hristijanskiot

ìvot na zaostanatoto naselenie b. menuvaweto na odnosot kon umetnosta


90

75. Dimitrija Miladinov bil:

a. sobira~ na narodno tvore{tvo b. poet, pretstavnik na romantizmot vo Makedonija c. publicist

76. Dimitrija Miladinov e prviot koj posle

kirilometodievskiot period go pokreva pra{aweto za: a. potrebata od reafirmacija na narodniot jazik b. pi{uvawe na makedonski literaturen jazik

77. Kruna na dejnosta na Dimitrija Miladinov e:

a. „Zbornikot od makedonski i bugarski narodni pesni“

b. izdavaweto na zbirka pesni

78. Najzna~aen publicisti~ki prilog na Konstantin Miladinov, kako prv nau~en prilog vo oblasta na makedonskata knièvna nauka e:

a. predgovorot kon „Zbornikot“ b. statija vo vrska so upotrebata na makedonskiot

naroden jazik vo u~li{tata

79. Imeto na Konstantin Miladinov se povrzuva so: a. sozdavaweto makedonska poezija na naroden

govor b. sobira~kata dejnost

80. Konstantin Miladinov ima osobeno zna~ewe zatoa {to e

rodona~alnik na makedonskata poetska re~. a. Da b. Ne

81. Za Konstantin Miladinov da po~ne da pi{uva na naroden

jazik, presudna uloga ima: a. negovata rabota vrz „Zbornikot“ b. periodot vo koj ìvee i tvori


91

82. Osnovni odliki na poezijata na Konstantin Miladinov

se: a. stru{kiot naroden govor i upotrebata na retorsko

pra{awe b. stru{kiot naroden govor, akusti~kiot ritam na

narodniot osmerec i deseterec, povtoruvawata, upotrebata na postojani epiteti

83. Poema e:

a. lirski ànr b. epski ànr c. lirsko-epski ànr

84. Poemata „Serdarot“ ja napi{al:

a. Konstantin Miladinov b. Grigor Prli~ev c. Rajko @inzifov

85. Grigor Prli~ev mu pripa|a na pravecot:

a. romantizam b. realizam c. prosvetitelstvo

86. Poemata „Serdarot“ Prli~ev ja napi{al na:

a. makedonski jazik b. bugarski jazik c. gr~ki jazik

87. Povod za Grigor Prli~ev da ja napi{e poemata

„Serdarot“ e : a. sekojdnevniot ìvot b. narodnата pesnа za Kuzman Kapidan c. istoimenata drama

88. Za likot na Kuzman Kapidan vo poemata „Serdarot“

doznavame preku: a. raskaùvaweto na stariot Albanec b. direktno od avtorot c. raskaùvaweto na pove}e likovi vo poemata


92

89. Fabulata na poemata „Serdarot“ e re~isi celosno

retrospektivna. a. Da b. Ne

90. Likot na Neda, majkata na Kuzman od poemata

„Serdarot“, e prototip na: a. Prli~evata majka b. bilo koj lik na silna èna od 19 vek, koja ìvee vo

selska sredina postojano napa|ana od ka~a~kite bandi

91. Poemata „Serdarot“ na G. Prli~ev e objavena vo:

a. 1860 god. b. 1861 god. c. 1862 god

92. „Avtobiografijata“ i slovoto - esej „ûvaj se sebesi“ na

Grigor Prli~ev ja zaokruùvaat na direkten na~in: a. osnovnata poraka na poemata „Serdarot“ b. tvore{tvoto na Grigor Prli~ev c. romantizmot vo Makedonija

93. Vojdan êrnodrinski e:

a. osnova~ na prviot makedonski teatar b. osnova~ na dru{tvoto na pisatelite na Makedonija c. osnova~ na prviot vesnik koj se pi{uva na

makedonski jazik

94. Vojdan êrnodrinski e avtor na dramata: a. „Begalka“ b. „Makedonska krvava svadba“ c. „Pe~albari“

95. Prva makedonska drama vo vistinska smisla na zborot e:

a. „Makedonska krvava svadba“ b. edno~inkite koi gi pi{uva Xinot c. „Begalka“


93

96. Dramata „Makedonska krvava svadba“ na Vojdan êrnodrinski za prvpat e izvedena vo:

a. Sofija, 7 noemvri 1900 god b. Sofija, 7 noemvri 1903 god c. Plovdiv, 2 oktomvri 1900 god

97. Temelite na moderniot makedonski teatar V.

êrnodrinski gi postavuva koga po~nuva da raboti negovata teatarska trupa „Skrb i uteha“ na:

a. 11 maj 1901 godina b. 13 maj 1901 godina c. 2 avgust 1903 godina

98. „Makedonska krvava svadba“ e drama vo:

a. tri ~ina b. ~etiri ~ina c. pet ~ina

99. Glavni protagonisti vo „Makedonska krvava svadba“

se: a. Spase i Cveta b. Cveta i Osman-beg c. Duko i Cveta

100. Dramata „Makedonska krvava svadba“ e inspirirana

od: a. vistinit nastan za koj avtorot pro~ital vo

vesnik b. makedonska narodna pesna c. иstoimeniot raskaz

101. Dramata „Makedonska krvava svadba“ zavr{uva:

a. sre}no, so svadbata na Spase i Cveta b. tragi~no, so smrtta na Cveta c. komi~no

102. Dramata „Makedonska krvava svadba“ se „koleba“

pome|u: a. realizam i romantizam b. romantizam i barok


94

c. realizam i klasicizam

103. Dramata „Makedonska krvava svadba“ po svojot ànr e: a. bitova drama b. op{testveno-politi~ka drama c. socijalna drama

104. Zaedni~ko za Vasil Iqoski, Anton Panov i Risto

Krle e toa {to: a. site pi{uvaat t.n. bitovi drami b. pi{uvaat drami so ista tematika c. poteknuvaat od isto mesto

105. „ôrbaxi Teodos“ e drama na:

a. Tome Arsovski b. Anton Panov c. Vasil Iqoski

106. „ôrbaxi Teodos“ e:

a. bitova drama b. op{testveno-politi~ka drama c. socijalna drama

107. „ôrbaxi Teodos“ e napi{ana na:

a. naroden jazik b. literaturen jazik

108. Spored strukturata, dramata „ôrbaxi Teodos“ e:

a. komedija na intrigi b. komedija del arte c. tragedija

109. Dramata „ôrbaxi Teodos“ zavr{uva:

a. sre}no b. tragi~no

110. Dramata „Pe~albari“ ja napi{al:

a. Anton Panov b. Risto Krle c. Vasil Iqoski


95

111. Po svojot ànr, dramata „Pe~albari“ e:

a. bitova b. bitovo-socijalna c. drama na apsurdot

112. Dramata „Pe~albari“ od Anton Panov ima:

a. realisti~na osnova, inspirirana od vistinit nastan

b. fantasti~na osnova c. od narodnata pesna „Slu{am kaj {umat {umite“

113. Nositeli na glavniot konflikt vo „Pe~albari“ se:

a. Jordan i Kostadin b. Simka i Kostadin c. Jordan i Boàna

114. Preku Jordan i Aran|el vo dramata „Pe~albari“ se

pretstaveni: a. ~ove~nosta i moralnoto odnesuvawe b. eksploatira~kiot odnos kon poslabite od niv c. qubovta i po~itta kon semejstvoto

115. Najubedliv lik na buntovnik vo „Pe~albari“ e:

a. Simka b. Jordan c. Kostadin

116. Dramata „Parite se otepuva~ka“ ja napi{al:

a. Anton Panov b. Risto Krle c. Vasil Iqoski


96

117. Osven {to go sodrì bitovo - socijalniot element,

dramata „Parite se otepuva~ka“ go sodrì i motivot za:

a. fatalnata mo} na parite b. pe~albarskiot ìvot c. neprepoznavawe

118. Vo dramata „Parite se otepuva~ka“, Mitre:

a. go ubiva svojot sin b. ja ubiva svojata }erka c. ja ubiva svojata èna

119. Dramata „Parite se otepuva~ka“ e inspirirana od:

a. vistinit nastan b. narodna prikazna c. od raskaz so ist takov motiv

120. So toa {to igrata na slu~ajnosta e glaven motiv vo

„Parite se otepuva~ka“, dramata se priklonuva kon principite na:

a. dramata na apsurdot b. anti~kata tragedija c. farsata

121. Elementot neprepoznavawe igra glavna uloga vo

dramata: a. „Milion ma~enici“ b. „Parite se otepuva~ka“ c. „Antica“

122. Avtor na stihozbirkata „Beli mugri“ e:

a. Konstantin Miladinov b. Ko~o Racin c. Blaè Koneski

123. Stihozbirkata „Beli mugri“ e objavena vo:

a. Samobor, blizu Zagreb vo 1939 god. b. Sofija, 1939 god. c. Plovdiv, 1939 god.


97

124. Dominantni motivi vo stihozbirkata „Beli mugri“ se:

a. qubovnite b. socijalnite c. pe~albarskite

125. Ko~o Racin e:

a. vrven liri~ar b. vrven prozaist c. vrven eseist

126. Racin e zna~aen za makedonskata literatura, zatoa

{to e: a. osnovopolo`nik na sovremenata makedonska

poezija b. osnovopolo`nik na sovremenata makedonska drama c. osnovopolo`nik na sovremeniot makedonski roman

127. Ra|awe na noviot den, na slobodata e osnovnata ideja

koj e simboli~no sodràna vo naslovot na stihozbirkata: a. „Pe{ po svetot“ b. „Glas od Makedonija“ c. „Beli mugri“

128. Stihozbirkata „Beli mugri“ spored stilot mu se

dobliùva na: a. evropskiot ekspresionizam b. evropskiot realizam c. modernite tekovi vo sovremenata svetska poezija

129. Vo Racinovite pesni preovladuva:

a. elegi~niot ton b. lirskiot element c. vedriot, optimisti~ki ton

130. Stihozbirkata „Beli mugri“ sodrì vkupno:

a. dvanaeset pesni b. trinaeset pesni c. ~etirinaeset pesni


98

131. Stale Popov í pripa|a na generacijata avtori koi: a. tvorat vo periodot po Prvata svetska vojna b. tvorat vo periodot pome|u dvete svetski vojni c. tvorat vo periodot po Vtorata svetska vojna

132. Stale Popov e avtor na romanot:

a. „Krpen ìvot“ b. „Crveniot kow“ c. „Tvrdoglavi“

133. Po svoite karakteristiki, romanot „Krpen ìvot“ e: a. bitov roman b. bitovo-socijalen i istoriski roman c. istoriski roman

134. Dejstvata vo romanot „Krpen ìvot“ se odvivaat vo:

a. mariovskoto selo Vitoli{ta b. ohridsko-stru{kiot region c. Prilep

135. Glavni ènski likovi vo romanot „Krpen ìvot“ se:

a. Mitra i Dosta Ro`denkata b. Dosta i baba Bisera c. Dosta i Ne{ka

136. Mitra, eden od glavnite ènski likovi vo romanot

„Krpen ìvot“ e prototip na: a. pametna, mudra èna koja znae {to saka i celi kon

ostvaruvawe na toa b. dobra, skromna selska èna posvetena na

semejstvoto c. primitivna, neuka selska èna so egoisti~ki

pobudi, religiozna i sueverna voedno


99

137. Dosta Ro`denkata, eden od glavnite ènski likovi vo

romanot „Krpen ìvot“ e prototip na: a. pametna, mudra èna koja znae {to saka i celi

kon ostvaruvawe na toa b. dobra, skromna selska èna posvetena na

semejstvoto

138. So metaforata „krpen“ koja e sodràna vo naslovot na romanot „Krpen ìvot“, avtorot aludira na: a. siroma{tijata i bedata na Makedonecot od

Mariovskiot kraj kon krajot na 19 i po~etok na 20 vek

b. konkretno na ìvotot na likovite, Mariovskite selani

c. vtoriot brak na vdovecot Ilko i vdovicata Dosta

139. Za da go napi{e romanot „Pustina“, avtorot \orgi Abaxiev se inspiriral od: a. konkreten istoriski nastan b. pro~itana statija vo vesnik c. istoimenata drama

140. Glavni likovi vo romanot „Pustina“, se:

a. Gligor i Arso b. Done i Hristo c. Isak i Lem

141. Romanot „Pustina“, e graden:

a. retrospektivno b. introspektivno c. preku prospekcija


100

142. Pi{uvaj}i go romanot „Pustina“, avtorot \. Abaxiev

imal za cel: a. istoriskite nastani od minatoto na makedonskiot

narod da gi preto~i vo literaturno delo b. da dade moèn psiholo{ki portet na

revolucionerot staven vo specifi~na situacija c. da gi prikaè teroristi~kite akcii koi gi

organizirale „gemixiite“, so cel osloboduvawe na Makedonija

143. Romanot „Pustina“ e:

a. psiholo{ki roman b. roman na apsurdot c. roman-hronika

144. Pri~insko-posledi~nite odnosi vo romanot

„Pustina“: a. se linearni b. ne se linearni

145. Sporednite likovi vo romanot „Pustina“,:

a. imaat samostojna uloga i u~estvuvaat vo gradeweto na fabulata

b. se javuvaat vo funkcija na doobjasnuvawe na glavnite likovi

146. Portretiraweto na dvata glavni lika Arso i Gligor vo

romanot „Pustina“, se ostvaruva preku: a. kontrastot b. nivnoto zaedni~ko dejstvuvawe c. raskaùvaweto na sporednite likovi

147. Vo romanot „Pustina“, Gligor :

a. ja pretstavuva akcijata b. go pretstavuva fatalisti~kiot, stati~en, pasiven

odnos sprema svetot c. e sporeden lik


101

148. Vo romanot „Pustina“, Arso:

a. ja pretstavuva akcijata b. go pretstavuva fatalisti~kiot, stati~en,

pasiven odnos sprema svetot c. e sporeden lik

149. Gligor i Arso od romanot „Pustina“:

a. zastapuvaat ista ideja vo po~etokot na akcijata b. ideite im se raziduvaat u{te od samiot po~etok,

t.e. pred po~etokot na akcijata

150. Dilemata ìvot ili smrt {to se javuva kaj Arso i Gligor od romanot „Pustina“, proizleguva od: a. razli~noto sfa}awe na poimot sloboda (dolg kon

zaginatite drugari) b. razli~noto sfa}awe na poimot revolucija c. razli~noto sfa}awe na poimot smrt

151. Svoeto kone~no osloboduvawe, Gligor od romanot

„Pustina“, go gleda vo: a. smrtta b. borbata za sopstveniot ìvot koj potoa povtorno

}e go vloì vo ideja c. vo begstvoto od zatvorot

152. Celokupnoto tvore{tvo na \orgi Abaxiev mu pripa|a na

ànrot: a. istoriska beletristika b. istoriski esei c. psiholo{ka beletristika

153. Pri~insko-posledi~nite odnosi vo „Pustina“, ne se linearni zatoa {to: a. toj e psiholo{ki roman i akcentot e staven na

psiholo{koto portretirawe na likovite b. ima pove}e naratori, pri {to sekoj raskaùva od

svoj aspekt


102

154. Svoeto kone~no osloboduvawe, Arso od romanot „Pustina“, go gleda vo: a. smrtta b. borbata za sopstveniot ìvot koj potoa povtorno }e

go vloì vo ideja c. begstvoto od zatvorot

155. Romanot „Golemata voda“, go napi{al:

a. Petre M. Andreevski b. @ivko îngo c. Stale Popov

156. Dejstvata opi{ani vo romanot „Golemata voda“ se

odvivaat vo: a. dom za siraci b. vo u~ili{te c. vo detsko odmorali{te

157. Narator vo romanot „Golemata voda“ e:

a. Ariton Jakovleski b. Olivera Strezoska c. male~kiot Lem

158. Dejstvata opi{ani vo romanot „Golemata voda“ se

odvivaat vo period: a. me|u dvete svetski vojni b. po Vtorata svetska vojna

159. Glavni likovi vo romanot „Golemata voda“ se:

a. Gligor i Arso b. Done i Hristo c. Lem i Kejten

160. Senterleviot rid e svetot na detskata imaginacija vo

romanot: a. „Zima na slobodata“ b. „Golemata voda“ c. „Krpen ìvot“


103

161. Senterleviot rid od romanot „Golemata voda“ e:

a. izmisleno mesto koe ja simbolizira vistinskata sloboda

b. mesto kade {to se odvivaat nastanite vo romanot c. imeto na domot za siraci kade se smesteni decata

162. Romanot „Golemata voda“ ja prikaùva:

a. borbata na decata za svojot son so dogmatskite pravila na vozrasnite

b. sostojbata na domovite za siraci po Vtorata svetska vojna

c. odnosot na vozrasnite sprema decata-siraci d. site predhodno navedeni

163. Vo romanot „Golemata voda“ likovite se podeleni vo

dve grupi: a. svetot na decata i svetot na vozrasnite b. svetot na u~itelite i svetot na roditelite c. svetot na komunisti i svetot na fa{isti

164. Upravnikot Ariton Jakovleski i pomo{nik-upravnikot

Olivera Strezoska od romanot „Golemata voda“ se: a. glavni likovi b. sporedni likovi c. izmisleni likovi

165. Red, disciplina i pravilna ideolo{ka naso~enost se

atributi na: a. upravnikot Ariton Jakovleski i pomo{nik-

upravnikot Olivera Strezoska od romanot „Golemata voda“

b. kaj nekoi od decata vo domot c. Lem i Isak Kejten

166. Golemata voda od istoimeniot roman ja simbolizira:

a. neuniformiranosta, kreativnosta,qubovta b. spre~enata komunikacija, odvoenosta, otu|enosta od

nadvore{niot svet


104

c. povr{ina koj treba da se prepliva za da se dojde do drugata strana na bregot

167. Naratorot vo romanot „Golemata voda“ zboruva vo:


168. Yidot so koj e zagraden domot vo „Golemata voda“ ja

simbolizira: a. spre~enata komunikacija i razdvoenosta od

nadvore{niot svet b. zabranata za vleguvawe na nepoznati lica koi ne

ìveat vo domot c. golemata tajna koja se ~uva vo domot

169. Na krajot od romanot „Golemata voda“:

a. so pobedata na kreativniot princip se ru{i yidot i so toa se stasuva do Senterleviot rid

b. decata dobivaat kazna zasekoga{ da ostanat vo domot

c. od domot uspevaat da izlezat samo Kejten i Lem

170. Romanot „Golemata voda“ go prikaùva: a. tragi~noto nesfa}awe na novata marksisti~ka

ideologija ~ii `rtvi se decata od domot za siraci

b. tragi~nite posledici od Vtorata svetska vojna c. nesoglasuvawata na ideite na decata i na

vozrasnite

171. Romanot „Pirej“ go tematizira periodot na: a. Prvata svetska vojna b. Ilindenskiot period c. Vtorata svetska vojna

172. Romanot „Pirej“ e:

a. specifi~en vid makedonski istoriski roman b. bitovo-socijalen roman c. roman-hronika


105

173. Ramkovnoto dejstvo vo romanot „Pirej“ go ~ini: a. razgovorot koj }e se razvie pome|u Roden

Meglenoski i Duko Vendija b. dvoglasnata ispoved na Velika i Jon sostavena od

dvaeset i osum glavi

174. Velika, eden od glavnite likovi vo romanot „Pirej“ opstojuva vo ritamot na: a. mitskoto vreme b. istoriskoto vreme c. raspnata e me|u mitskoto i istoriskoto vreme

175. Ramkovniot raskaùva~ od romanot „Pirej“ koj go

zapi{uva samo ona {to go slu{a e vo: a. prvo lice b. vtoro lice c. treto lice

176. Dodeka Jon, eden od glavnite likovi vo romanot „Pirej“

se bori na scenata na istoriskite slu~uvawa, Velika se bori so: a. arhetipskiot lik na vojnata: gladot, studot,

bolestite, smrtta na decata b. so malogra|an{tinata i magiskite obredi na svoite

sosedi c. so samata sebe vo borbata za opstanok

177. Prikaznata za Jon, eden od glavnite likovi vo romanot

„Pirej“ e prikazna za: a. istoriskite slu~uvawa vo tekot na Prvata

svetska vojna b. borbata za ìvotna egzistencija c. ìvotot vo tu|ina


106

178. Raskaùva~ na nastanite od romanot „Pirej“ e: a. Roden Meglenoski b. Duko Vendija c. Samo Jon i Velika

179. Romanot „Pirej“ e usnopoeti~ki struktuiran kako:

a. predanie b. legenda c. narodna prikazna

180. Raskaùva~kta struktura na romanot „Pirej“ e

izvedena taka {to: a. ja imitira postapkata na predanieto b. ima klasi~en narator koj raskaùva vo prvo lice

181. Dramata „Crnila“ ja napi{al:

a. Kole â{ule b. Kole Nedelkovski c. Risto Krle

182. Vo dramata „Crnila“ e prikaàna:

a. zadnoscenskata reìja na ubistvoto na makedonskiot revolucioner i ideolog na VMRO, \or~e Petrov

b. ubistvoto na golemiot makedonski revolucioner, Goce Del~ev

c. ubistvoto na \or~e Petrov

183. Spored svojata tipolo{ka ideja, dramata „Crnila“ e: a. drama na ideja, t.e drama so teza b. bitova drama c. ideolo{ka drama

184. Vo dramata „Crnila“ akcentot e staven vrz:

a. osvetluvawe na egzistencijalisti~kiot apsurd na makedonskoto opstojuvawe niz istorijata

b. rabotata na makedonskata revolucionerna organizacija

c. teroristi~kite akcii vo Makedonija vo periodot me|u dvete svetski vojni


107

185. Vo dramata „Crnila“ se slu~uva moment koga site prisutni vo domot na Hristovi, osven Orce, znaat deka toj treba da go zastrela svojot ideal \or~e Petrov. Toa e: a. kulminacija na dejstvoto b. zaplet na dejstvoto c. rasplet na dejstvoto

186. Reìskiot teatar e vistinska tema vo dramite na:

a. Goran Stefanoski b. Tome Arsovski c. Kole â{ule

187. Dramata „Divo meso“ se slu~uva vo:

a. Skopje, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna b. Solun, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna c. Belgrad, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna

188. Dramata „Divo meso“ ja napi{al:

a. Goran Stefanoski b. Tome Arsovski c. Branko Pendovski

189. Dramata „Divo meso“ go prikaùva:

a. raspadot na patrijarhalnoto semejstvo nasproti vremeto {to nadoa|a

b. odnosot na po~it i me|usebnata qubov pome|u ~lenovite vo edno patrijarhalno semejstvo

c. odnosot pome|u lu|eto vo modernoto op{testvo

190. Jazikot na svetata ludost koj pretstavuva spoj na urbaniot folklor so folklornoto nasledstvo se sre}ava vo likot na: a. Simon, vo dramata „Divo meso“ na Goran

Stefanoski b. Simon, vo dramata „Haj faj“ na Goran Stefanoski c. Vera, vo dramata „Paradoksot na Diogen“ na Tome

Arsovski


108

191. Kompozicijata na dejstvoto vo dramata „Divo meso“ e:

a. fragmentarno razbiena i monta`no izloèna vo 17 sceni

b. sostavena od ~etiri dejstva c. sodrì osnovna linija i drugi fabulativni linii

192. Zaedni~ko za dramite: „Crnila“, „Paradoksot na

Diogen“ i „Divo meso“ e toa {to: a. pretstavuvaat drami na ideja b. gi napi{al ist avtor c. obrabotuvaat ista tema

193. Goran Stefanoski vo svoite drami konfrontira dva

komunikaciski modela: urban i folkloren. a. Da b. Ne

194. Celokupnoto tvore{tvo na Ta{ko Georgievski mu

pripa|a na ànrot: a. beletristika b. publicistika c. literaturna kritika

195. Centralna tema vo tvore{tvoto na Ta{ko Georgievski

e: a. sudbinata na Makedoncite - begalci od Egejska

Makedonija b. slu~uvawata vo Vtorata svetska vojna vo Makedonija c. komitskiot period vo Makedonija

196. Dejstvoto vo romanot „Crno seme“ se slu~uva: a. na gr~ki ostrov b. vo Atina c. vo grad vo Egejska Makedonija


109

197. Glavni likovi preku koi se razotkriva glavnata ideja

vo romanot „Crno seme“ se : a. Done i Hristo b. Arso i Gligor c. Marko i Paris

198. Centralna tema vo romanot „Crno seme“ e:

a. sudbinata na zatvorenicite na gr~kiot ostrov b. borbata na gr~kite partizani c. sredbata na Done i Angelina

199. Replikata „Kade e mojata zemja“ od romanot „Crno seme“ e replika na:

a. Marko b. Done c. Hristo

200. Vo pesnata „Ra|aweto na zborot“ od Aco [opov,

glu`dot, kamenot i ognot se: a. simboli b. komparacija c. metafora

201. Za pesnata „Ra|aweto na zborot“ poetot ( A. [opov) se

inspiriral od: a. biblijata b. mitovite c. starite epovi

202. Vo pesnata „Ra|aweto na zborot“ ( A. [opov)

sozdavaweto na zborot simboli~no moè da se sporedi so: a. stihovite od biblijata za sozdavaweto na neboto

i zemjata b. stihovite od makedonskite narodni pesni

203. Mnogu ~est izvor vo poezijata na [opov e:

a. vojnata b. narodnoto tvore{tvo


110

c. intimnata ispoved

204. Vo pesnata "Ve~er razbu{avena od vetrot", poetot Gane Todorovski ja slika:

a. monotonijata na gradot b. monotonijata na ìvotot c. monotonijata na lu|eto

205. Tonot vo koj{to e ispeana pesnata „Ve~er razbu{avena

od vetrot “( G. Todorovski) e: a. melanholi~en b. nostalgi~en c. dramati~en

206. Preku izrazot „se tegavi tagoliko“ vo pesnata „Ve~er

razbu{avena od vetrot“ ( G. Todorovski) se iskaùva zvukovnoto doìvuvawe na monotonijata. Takvata stilska figura na zvukovno povtoruvawe na soglaskite se narekuva: a. aliteracija b. asonanca c. sinestezija

207. Vo pesnata „Ve~er razbu{avena od vetrot“, (Gane Todorovski), preovladuva metaforata na :

a. vetroт b. gradot c. ulicata

208. Stihovite „za pakosti roden“ i „nevrtiku}a“vo

pesnata „Ve~er razbu{avena od vetrot“ ( G. Todorovski) se odnesuvaat na: a. vetrot b. gradot c. ìvotot

209. Vo poslednite ~etiri stiha vo pesnata „Ve~er

razbu{avena od vetrot “( G. Todorovski) doa|a do: a. smiruvawe i sti{uvawe na „igrivosta“ b. menuvawe na melanholi~niot ton


111

210. Vo poezijata na Gane Todorovski e karakteristi~na:

a. upotrebata na kovanici i pomakedon~uvawe na zborovite

b. internacionalni zborovi c. arhaizmi

211. Osnovna tema vo sovremeno poetsko tvore{tvo na Gane

Todorovski e: a. obnovata i izgradbata na zemjata b. vojnata c. ~ovekot i negovata uloga vo svetot

212. Molier e pretstavnik na: a. francuskiot barok b. francuskiot klasicizam c. francuskiot realizam

213. Celokupnoto tvore{tvo na Molier mu pripa|a na

rodot: a. drama b. lirika c. epika

214. Celokupnoto dramsko tvore{tvo na Molier mu pripa|a

na ànrot: a. komedija-satira b. komedija del arte c. tragedija

215. Likovite vo delata na Molier se izgradeni so

montirawe na pove}e osobini koi potoa se deformiraat vo eden tipi~en lik: a. Da b. Ne


112

216. Vo svoite komedii Molier :

a. gi ismejuva negativnostite na ~ove~kiot rod i op{testvoto

b. go kritikuva op{testveniot sistem c. ismejuva konkreten stale` od op{testvoto

217. Komedijata „Tartif“ e izgradena od: a. tri ~ina b. ~etiri ~ina c. pet ~ina

218. Vo svojata komedija „Tartif“, Molier gi pretstavuva:

a. konfliktite {to gi preìvuva semejstvoto na Orgon poradi prisustvoto na Tartif

b. konfliktite na Orgon i Tartif c. religioznite odnosi vo semejstvoto na Orgon

219. Molier vo „Tartif“ gi sprotivstavuva vistinata i

lagata niz licemerieto na: a. Tartif b. Orgon c. gospo|a Pernel

220. Vo „Tartif“ Orgon e kaznet zaradi svojata:

a. naivnost b. pla{livost c. rasipanost

221. Klasicisti~kite stavovi za va`nosta na razumot i

zdravoto rasuduvawe Molier vo „Tartif“ gi pretstavil preku likot na: a. Kleant b. Orgon c. Dorina


113

222. Vo komedijata „Tartif“ Molier preku alegorija go

prikaàl: a. op{testven ìvot b. klasni razliki c. strukturata na semejstvoto

223. Komedijata „Tartif“ od Molier e:

a. satira b. parodija c. farsa

224. Osobinata {to go „krasi“ likot na Tartif vo

istoimenata komedija e: a. licemerieto b. religioznosta c. ~esnosta

225. Anton Pavlovi~ êhov e „tatko“ na:

a. raskazot b. romanot

226. Raskazite na êhov se minijaturni remek-dela na:

a. ruskiot realizam b. ruskiot romantizam c. ruskiot socijalisti~ki realizam

227. Osnovna tema vo raskazite na êhov e:

a. kriti~kiot osvrt na site segmenti na ruskoto op{testvo

b. qubovta kako dviè~ko ~uvstvo c. klasnite odnosi vo ruskoto op{testvo

228. Osnovna tema vo raskazot „Smrtta na ~inovnikot“ od

êhov e: a. op{testvenata hierarhija b. institucijata brak c. ruskoto selo

229. Osnovna tema vo raskazot „Paviqon br.6“ od êhov e:


114

a. op{testvenata hierarhija b. qubovta kon bliskiot c. hipokrizijata na socijalnata grià

230. Proznoto tvore{tvo i dramata na êhov go vnesuvaat

duhot na: a. docniot realizam vo literaturata b. modernata vo literaturata c. novata socijalisti~ka literatura

231. Vo raskazite na êhov, prisuten e:

a. humorot b. detalniot opis c. fragmentirano raskaùvawe

232. F. M. Dostoevski í pripa|a na: a. ruskata literatura b. francuskata literatura c. ukrainskata literatura

233. Dostoevski e eden od najzna~ajnite pisateli na:

a. ruskiot realizam b. ruskiot romantizam c. ruskata neosocijalisti~ka litertura

234. Dostoevski e tvorec na:

a. psiholo{kiot roman b. istoriskiot roman c. satiri~en roman

235. Dostoevski e osnovopolo`nik na:

a. romanot na mnoguglasieto b. modernisti~kiot roman c. egzistencijalisti~ki roman


115

236. Romanot „Zlostorstvo i kazna“ vo sredi{teto na

romanesknoto dejstvo gi postavuva: a. motivite za ubistvo na lihvarkata Aqona

Ivanovna b. motivite za qubovta na Sowa i Raskoqnikov c. teorijata za slabi i silni lu|e na Raskoqnikov

237. Glavniot lik vo romanot „Zlostorstvo i kazna“ e:

a. Rodion Romanovi~ Raskoqnikov b. Porfirij Petrovi~ c. Razumihin

238. Svojata zatvorska kazna Raskoqnikov ja sluì vo:

a. Sibir b. Petrograd c. Moskva

239. Rodion Raskoqnikov e siroma{en student po:

a. pravo b. ekonomija c. medicina

240. Na krajot od romanot „Zlostorstvo i kazna“,

Raskoqnikov: a. samiot se predava na policijata b. go predava Luìn c. Go otkriva Porfirij Petrovi~

241. Motivite za storenoto ubistvo, Raskoqnikov (od

romanot „Zlostorstvo i kazna“) , gi bara vo: a. bogatstvoto na Aqona Ivanovna b. vo svojata postavena teorija za silni i slabi

lu|e c. vo bezmilosnoto lihvarewe na Aqona Ivanovna


116

242. Epilogot na romanot „Zlostorstvo i kazna“,

pretstavuva: a. zavr{nica na prikaznata za agonijata na

zlostornikot pred sopstvenoto zlostorstvo b. nepokajuvawe za storenoto delo c. presmetka so op{testvoto

243. Rodion Raskoqnikov svojata sila za idninata ja crpi

od: a. qubovta kon Sowa Marmeladova b. bliskosta so svojata sestra i majka c. iskrenoto prijatelstvo so Razumihin

244. Xorx Gordon Bajron í pripa|a na:

a. angliskata literatura b. amerikanskata literatura c. ruskata literatura

245. Xorx Gordon Bajron e pretstavnik na:

a. romantizmot b. realizmot c. barokot

246. Deloto „Stranstvuvaweto na âjld Harold“ go napi{al: a. Xorx Gordon Bajron b. A. Sergeevi~ Pu{kin c. Edgar Alan Po

247. Glaven junak vo deloto „Stranstvuvaweto na âjld

Harold“ e: a. samiot poet b. izmislen lik c. âjld Harold

248. Poemata „Stranstvuvaweto na âjld Harold“ e:

a. avtobiografska poema b. biografska poema c. qubovna poema


117

249. Glavna tema na poemata „Stranstvuvaweto na âjld

Harold“, a voedno i osnovna postavka na romantizmot e: a. napu{tawe na staroto i otisnuvawe vo novoto i

nepoznatoto b. navra}awe kon staroto,tradicionalnite formi i

motivi c. racionalno prikaùvawe na stvarnosta,

250. Vo ~etvrtoto peewe na poemata „Stranstvuvaweto na

âjld Harold“ avtorot: a. sî u{te se krie zad likot na âjld Harold b. otvoreno kaùva deka mislite, ~uvstvata,

stavovite na negoviot lik se negovi-li~ni (pi{uva vo „jas“-forma)

c. voveduva nov lik-narator

251. Najvpe~atliv pretstavnik na ruskiot romantizam e: a. Aleksandar Sergeevi~ Pu{kin b. Mihail Jujevi~ Lermontov c. Vasilij @ukovski

252. „Evgenij Onegin“ e delo na:

a. Aleksandar Sergeevi~ Pu{kin b. Xorx Gordon Bajron c. Mihail Jujevi~ Lermontov

253. „Evgenij Onegin“ po svojata forma e:

a. roman b. roman vo stihovi c. epistolaren roman

254. Vo romanot „Evgenij Onegin“ glaven lik e:

a. Evgenij Onegin b. Vladimir Lenski c. Tatjana Larina

255. Evgenij Onegin, lik od istoimeniot roman e:

a. tipi~en romanti~arski lik b. tipi~en lik na buntovnik


118

c. tipi~en lik na qubovnik

256. Vo romanot „Evgenij Onegin“, glavnoto dejstvo se gradi okolu nevozvratenata qubov na: a. Onegin kon Tatjana b. Tatjana kon Onegin c. Lenski kon Tatjana

257. Naratorot vo romanot „Evgenij Onegin“ e vo:


258. „Evgenij Onegin“ e:

a. prviot roman vo stihovi vo ruskiot romantizam b. sledbenik na pove}eto takvi romani (vo stihovi)

koi se sre}avaat vo periodot na romantizmot c. prv epistolaren roman

259. Osven Tatjana i Onegin, vtorata qubovna dvojka vo

romanot „Evgenij Onegin“ se: a. Lenski i Olga b. Ana i Vronski c. Sowa Marmeladova i Raskoqnikov

260. Na imendenot kaj Tatjana se slu~uva glavniot nastan vo

romanot „Evgenij Onegin“: a. konfliktot meѓu Lenski i Onegin b. zaqubuvaweto na Tatjana vo Onegin c. odbivaweto na qubovta na Tatjana od strana na

Onegin

261. Centralen nastan vo romanot „Evgenij Onegin“ e: a. dvobojot pome|u Onegin i Lenski b. zaqubuvaweto na Onegin vo Tatjana c. Onegin doznava deka Tatjana se omaìla za drug

262. Tatjana, lik od romanot „Evgenij Onegin“ e:

a. tradicionalna èna vrzana so prirodata b. mondenska i koketna


119

c. irealen lik

263. Likot na Evgenij Onegin od istoimeniot roman e napi{an po primerot na: a. âjld Harold od poemata „Stranstvuvaweto na

âjld Harold “ b. likot na Verter od „Stradawata na mladiot

Verter“ c. lik od narodniot folklor

264. Olga, lik od romanot „Evgenij Onegin“ e: a. tradicionalna figura na vernosta b. koketna, povr{na èna c. bezgrani~no vqubena èna

265. Lenski, lik od romanot „Evgenij Onegin“ e:

a. povr{en, dendi lik b. poetska du{a i strasten romanti~ar c. so strastna du{a i {iroko srce

266. Romanot „Evgenij Onegin“ e:

a. tipi~no romanti~arsko delo b. romanti~arsko delo so odredeni klasicisti~ki

odliki c. tipi~no realisti~no delo

267. Najkontroverzna li~nost od vremeto na

amerikanskiot romantizam e: a. Edgar Alan Po b. Ernest Hemingvej c. Xejms Kuper

268. Poezijata na Edgar Alan Po e napi{ana vo duhot na:

a. romantizmot b. klasicizmot c. realizmot

269. Pesna od epohata na romantizmot so neverojatni zvu~ni

svojstva e: a. „Garvanot“ - Edgar Alan Po


120

b. „TÄ ga za jug“- Konstantin Miladinov c. „Sozvu~ja“ - Bodler

270. Pesnata „Garvanot“ e:

a. epska pesna b. pesna so siè i likovi koja raskaùva nekoj

nastan c. pesna so istoriski motiv

271. Garvanot {to e zemen kako simbol vo istoimenata

pesna e pozajmen od: a. folklorot b. usnata tradicija c. mitot

272. Garvanot, simbol na smrtta vo istoimenata pesna na

Edgar A. Po istovremeno e simbol na: a. du{ata na poetot b. qubovta na poetot kon sakanata c. neostvarenata qubov me|u dvajca mladi

273. Pesnata „Garvanot“ e napi{ana vo forma na:

a. dijalog b. monolog c. ispoveden ton

274. Dijalogot, karakteristi~en za pesnata „Garvanot“ se

vodi me|u: a. poetot i garvanot b. poetot i sakanata c. poetot i negoviot prijatel

275. Zamisleniot dijalog me|u poetot i garvanot vo

pesnata „Garvanot“, e vsu{nost dijalog me|u: a. poetot i negovoto vtoro jas b. poetot i du{ata na sakanata c. poetot i nepoznat ~ovek

276. Preranata smrt na sakanata e tipi~en motiv vo

periodot na:


121

a. realizmot b. romantizmot c. modernata

277. „Nevermore“ vo pesnata „Garvanot“ se javuva kako:

a. refren b. fraza c. narodna izreka

278. Pesnata „Garvanot“ e vrv na:

a. romanti~arskiot pesimizam i mistikata b. romanti~arskiot spleen c. romanti~arskiot zanes i navra}awe kon prirodata

279. [arl Bodler spa|a vo redot na prethodnicite na: a. modernizmot b. realizmot c. klasicizmot

280. Najpoznata stihozbirka na [arl Bodler e:

a. „Cve}iwa na zloto“ b. „Eh ponto“ c. „Do`dovi“

281. Dodeka romanti~arite svetot go prikaùvaat kako

proekcija na svojata ~uvstvenost, Bodler poa|a od stavot za: a. svoevidno prokletstvo {to mu e sudeno na

poetot vo negoviot sudir so svetot b. faktografsko slikawe na stvarnosta c. vklu~uvawe na minatoto

282. Osnovata na Bodlerovskata poetska alhemija e:

a. presozdavawe na ìvotnoto prokletstvo (sudirot so stvarnosta) na poetot vo prekrasni cvetovi na simboli~ki zna~ewa

b. presozdavawe na ìvotnoto prokletstvo (sudirot so stvarnosta) na poetot vo simboli~ni sliki od prirodata


122

c. presozdavawe na ìvotnoto prokletstvo (sudirot so stvarnosta) na poetot vo simboli~ni sliki na drvja vo esen

283. Vo svoeto ograduvawe od idejnata platforma na

realistite, Bodler ja formira svojata poetika na: a. naturalizmot b. nadnaturalizmot c. ekspresionizmot

284. Osnovniot princip vrz koj{to e izgradena

stihozbirkata „Cve}iwa na zloto“ od Bodler, e: a. estetski misticizam b. romanti~arska taga c. simbolisti~ko dolovuvawe na nevidlivoto,

misti~noto

285. Vo stihozbirkata „Cve}iwa na zloto“ od Bodler najmnogubrojni se pesnite od prviot ciklus „Splin i ideal“, a zaedni~ko im e poimaweto na: a. prokletstvoto na poetovata sudbina b. prokletstvoto na op{testvenite slu~uvawa c. prokletstvoto na ~ovekovoto opstojuvawe vo

stvarnosta

286. Estetika na grdoto vo poezijata na Bodler e na~in na koj Bodler ja doìvuva: a. ubavinata b. qubovta c. op{testvoto

287. Vo pesnata „Splinot na Pariz“ od Bodler, na

muzikalnosta na stihot ñ ja pretpostavuva silinata na: a. poetskata slika b. poetskata du{a c. mistikata

288. Osnovnata postapka so koja Bodler ja dolovuva

duhovnata zadnina na pojavnoto e: a. sinestezija (soglasja)


123

b. aliteracija c. asonanca

289. Tvore~kata pobuna na Bodler go ozna~uva po~etokot

na: a. modernata poezija b. klasicisti~kata poezija c. realisti~kata poezija

290. Osnovnoto idejno na~elo na simbolizmot, spored koe

ne{tata se doveduvaat vo vrska, preku sinestezijata Bodler }e ja formulira vo svojata pesna: a. „Sozvu~ja“ b. „Vino“ c. „Smrt“

291. Romanot „Strаnecot“ na Albert Kami mu pripa|a na

pravecot: a. egzistencijalizam b. simbolizam c. nadrealizam

292. Glaven lik vo romanot „Strаnecot“ na A. Kami e:

a. Merso b. Arapot c. Marija

293. Dominatna atmosfera koja provejuva niz celiot roman

„Strаnecot“ e: a. pekolnata omarnina b. studot c. monotonijata

294. Merso, glavniot lik od romanot „Strаnecot“ se

odnesuva kako: a. sî da mu e seedno b. seedno mu e samo za neva`ni situacii c. se buni protiv sé {to mu se slu~uva


124

295. Vo romanot „Strаnecot“ kulminacijata na nezainteresiranost i otsustvo na emocii se slu~uva vo momentot koga Merso: a. go ubiva Arapot, brat na qubovnicata na sosedot

Remon b. doa|a na pogrebot na svojata majka i ne bara da go

otvorat kov~egot c. Marija mu predlaga brak, a na Merso mu e seedno

dali }e bide vo brak ili ne

296. Romanot „Strаnecot“ na A. Kami e podelen na: a. dva dela b. tri dela c. ~etiri dela

297. Vtoriot del od romanot „Strаnecot“ pretstavuva:

a. rekapitulacija na ìvotot na Merso od pogrebot na majka mu do ubistvoto na Arapot, viden od perspektiva na pretstavnicite na sudskata vlast

b. ìvotot na Merso vo zatvorot, po izre~uvaweto na smrtnata presuda

c. zaedni~kiot ìvot so Marija

298. Po izvr{enoto ubistvo, glavniot lik od romanot „Strаnecot“, Merso:

a. àli za storenoto ubistvo b. seedno mu e c. ne go priznava ubistvoto

299. Otkako mu ja soop{tuvaat smrtnata presuda, Merso,

glavniot lik od romanot „Strаnecot“: a. neo~ekuvano se izmenuva, se buni protiv

kazneniot sistem i smrtnata kazna b. ja prifa}a smrtnata kazna bez nikakov prigovor c. smisluva begstvo od zatvorot

300. Pretstavuvaj}i go sudirot na ideite me|u sfa}awata na

Merso i tolkuvaweto na negovite postapki od strana na sudskata i na izvr{nata vlast, Kami vo romanot „Strаnecot“ ja pretstavuva:


125

a. tragi~nata otu|enost pome|u ~ovekot i op{testvoto

b. tragi~nata ottu|enost pome|u poedincite vo op{testvoto

c. begstvo na ~ovekot od samiot sebe

301. Poslednata èlba na Merso, vo „Strаnecot“, pred da se podloì na smrtnata kazna e:

a. da gi vidi svoite najbliski b. da se bide so lu|eto, pa makar toa bile i

nabquduva~ite na negovata smrt c. da se oèni so Marija

302. Vo romanot „Strаnecot“ humanizmot na Kami doa|a do

izraz vo: a. presvrtniot moment od ìvotot na Merso koga toj

sfa}a deka kolku i da e ìvotot apsurden, ~ovekot mora da se obiduva da mu dade smisla

b. so izrekuvaweto na smrtnata presuda za Merso, so cel da se kazni destruktivnoto odnesuvawe na ~ovekot

303. Estragon i Vladimir, Poco i Laki( Sre}ko) se likovi-

dvojki od: a. „êkaj}i go Godo“ na Semjuel Beket b. „Divo meso“ na Goran Stefanovski c. „]elavata peja~ka“ na Eèn Jonesko

304. Dramata „êkaj}i go Godo“ na Semjuel Beket spa|a vo

redot na: a. dramata na apsurdot b. драма на ~esta c. op{testvena/gra|anska drama

305. „êkaj}i go Godo“ na Semjuel Beket ima:

a. razvieno dramsko dejstvo,so site elementi na kompozicijata

b. antidramsko dejstvo c. dramsko dejstvo koe ne sodrì ekspozicija, no gi

sodrì site drugi elementi na kompozicijata


126

306. Vo „êkaj}i go Godo“ na Semjuel Beket karakteristi~na

e pojavata na: a. likovite vo dvojki b. likovi od razli~na profesija c. stereotipni likovi

307. Godo, lik od dramata „êkaj}i go Godo“ e:

a. lik koj nikako ne doa|a b. lik koj se pojavuva samo na po~etokot na dramata c. glaven lik, vklu~en vo celoto dramsko dejstvo

308. Ramni{teto na koe se ostvaruva antidramskata

dramaturgija na Beket e: a. dramskiot dijalog b. dramskiot monolog c. dramskiot zaplet

309. Kompozicijata na dejstvoto vo dramata „êkaj}i go

Godo“ e ostvarena kako: a. niza od fragmentarni dijalo{ki zaokruèni

celini koi se povtoruvaat ili variraat sami za sebe vo dvata ~ina na dramata

b. fragmentarno razbiena („iskr{ena“) i monta`no izloèna vo 17 sceni

c. sodrì osnovna linija i drugi fabulativni linii

310. Godo, lik od dramata „êkaj}i go Godo“ ja pretstavuva : a. iracionalnata i sekoga{ odnovo odloùvanata

nade` na ~ovekot b. ~ovekovoto otkaùvawe od nade`ta c. besmislenosta na ìvotot koj pominuva vo ~ekawe

311. „Ilijada“ na Homer e:

a. juna~ki ep b. roman vo stihovi c. mit

312. Vo „Ilijada“ se obrabotuva:

a. desetgodi{nata Trojanska vojna


127

b. poslednite 51 den od Trojanskata vojna c. Grabnuvaweto na Elena od strana na Paris

313. Osnoven, inicijalen mit za fabulata na „Ilijada“ e

mitot za: a. zlatnoto jabolko b. mitot za Sizif c. mitot za Odisej

314. „Ilijada“ go obrabotuva samo:

a. motivot za lutinata na Ahil b. motivot za grabnuvaweto na Elena c. motivot za ubistvoto na Hektor od strana na Ahil

315. Lutinata na Ahil e glaven motiv vo „Ilijada“ Toj

nastanuva kako posledica na: a. kavgata na Ahil i Agamemnon b. kavgata na Ahil i Hektor c. kavgata na trite boìci za zlatnoto jabolko

316. „Gnevot, boìce spej go na Ahila, sinot Pelejev“ e

po~etniot stih od „Ilijada“ Toa e: a. direktno ukaùvawe na motivot na epot so

invokacija (retorsko obra}awe) b. direktno ukaùvawe na naturalisti~kite sliki od

epot c. direktno ukaùvawe na rodninskite odnosi pome|u

likovite vo epot

317. Vo „Ilijada“ pri opi{uvawe na detalite od fizi~kata borba, Homer dava: a. naturalisti~ki sliki na detalite od fizi~kata

borba b. romanti~arski sliki na detalite od fizi~kata

borba c. ekspresionisti~ki sliki na detalite od fizi~kata

borba

318. Bogovite vo „Ilijada“ imaat: a. ~ove~ki osobini i belezi (antropomorfni)


128

b. osobini na bogovi c. karakteristiki na poluboèstva

319. Pokraj junacite i bogovite se podeleni na dve strani

vo epot: a. „Gilgame{“ b. „Ilijada“ c. „Odiseja“

320. Vo osumnaesettata pesna na „Ilijada“ Kovewe na

oru`jeto, Homer: a. ja opi{uva smrtta na Hektor na bojnoto pole b. ja opi{uva smrtta na Patroklo na bojnoto pole c. go opi{uva dvobojot pome|u Ahil i Hektor

321. Ona {to }e go vrati Ahil („Ilijada“) na bojnoto pole

e: a. èlbata za odmazda poradi ubieniot drugar

Patroklo b. èlbata za borba so protivnicite c. èlbata za dokaùvawe na herojstvoto

322. Tagata na Ahil po bliskiot drugar Patroklo moè da

se sporedi so: a. tagata na Gilgame{ po Enkidu b. tagata na Neda po Kuzman c. tagata na Hamlet po tatka si

323. Vklu~uvaweto na Ahil („Ilijada“) vo borbata zna~i:

a. smrt za Hektor b. poraz za Ahajcite c. dokaùvawe na negovoto herojstvo, t.e. deka toj e

najsilniot junak pome|u Ahajcite

324. Pri opi{uvaweto na sudirot na bojnoto pole pome|u dvata najgolemi junaка od ahejska i trojanska strana, Homer mu dava prednost na: a. Ahil b. Hektor


129

325. Objektivnata, ~ove~ka lutina na Ahil, iskombinirana so voljata na bogovite: a. }e go go soo~i Hektor so smrtta b. }e pridonese toj nikoga{ da ne se vrati na bojnoto

pole c. }e pridonese za negovata (Ahilevata) smrt od àl

po svojot drugar

326. Epot „Ilijada“ zavr{uva so: a. opisot na pogrebniot ritual na koj e podloèno

teloto na Hektor b. opisot na dvobojot pome|u Ahil i Hektor c. vra}aweto na Elena kaj Menelaj

327. Po smrtta na Hektor („Ilijada“) tatko mu Prijam:

a. }e uspee da go zeme negovoto telo so omeknuvawe na srceto na Ahil

b. nema da go dobie negovoto telo po nikoja cena

328. Epot „Ilijada“ go napi{al: a. Eshil b. Homer c. Sofokle

329. Vo „Ilijada“ naratorot raskaùva vo:


330. Epovite na Homer po~nuvaat so:

a. invokacija, obra}awe do muzite b. retorsko pra{awe c. antiteza


130

Обработени дела

„Црнила” - Коле Чашуле

„Црнила” е една од најпознатите драми на Коле Чашуле и спаѓа во редот на македонската современа драма. Составена е од четири чина и претставува драма на идеја, односно драма со теза. Дејствата опишани во неа се одвиваат во Софија. Она што го поттикнува авторот да ја напише драмата е убиството на Ѓорче Петров од страна на Македонци: „Во смртта на Ѓорче Петров видов кревање рака на својот сопствен идеал. Усмртувањето на Ѓорчета од македонска рака, а во служба на антимакедонски и одродени интереси за мене стана синоним на македонските црнила воопшто.“ Она за што зборува авторот во оваа драма е планирањето на убиството на Ѓорче Петров од страна на izrodite македонската емиграција во Бугарија. Тука акцентот главно е ставен на режирањето на убиството, а помалку на самиот чин на негово извршување.

Уште во првиот чин се дадени експозицијата и заплетот. Целата организација ќе се одвива во домот на Христови, каде ги среќаваме домаќинот Христов, жена му Неда, нејзиниот љубовник Иван и Луков. Луков е главен и тој го движи драмското дејство. Во целото сценарио е испланирана и љубовната врска на Иван и Неда. Веднаш, уште во првата сцена, тој пред неа ќе го изнесе фактот дека неговата организација, поточно Луков, добил задача да го организира убиството на Ѓорче Петров. Како што вели, тоа е последна шанса Луков да се искупи. Ако не успее, ќе го ликвидираат. За таа цел, Христов го испраќаат од дома, а Неда мора да остане во станот, без притоа да добие објаснување зошто. Нејзе и е наредено дури и да ги прекине контактите со својата долгогодишна пријателка Милка, бидејќи таа потекнува од комунистичко семејство и секоја нејзина посета бездруго има извесна цел.

Вториот чин повторно се случува во домот на Христови. Фезлиев, Луков и Иван чекаат да пристигне Методи заедно со Младичот. Се чувствува немир, особено кај Луков и тоа поради доцнењето на Младичот. Како негов антипод авторот го внесува ликот на Фезлиев. Тој во ликот на Младичот се гледа себеси во


131

младоста: полн со идеали и верен на организацијата која подоцна ќе го сруши неговиот сон. Не можејќи да се справи со нечесните игри од кои случајно ќе стане дел, тој е најчесто пијан, а во тоа пијанство наоѓа бегство од реалноста. Но трезен, тој знае да ја изнесе вистината пред очите на предавниците од кои и самиот е дел. Па така, за Младичот ќе рече: „Нема тој, драги мој Луков, баш никаков усет за каква и да било миризба. Кога би го имал-зар би се здружил со нас, зар би ги сврзал своите идеали со луѓе како мене, како Иван и како тебе? Кога тој навистина би имал усет за миризба, би си го затнал носот и би избегал на крај на свет, зашто сево ова што се шири околу нас, сосем не е... (...) „Си го претставувам: млад, полн со идеали... Тој мора да е од оние младичи што сосем сериозно веруваат во својата историска мисија и кои мислат дека зад секое нивно револуционерно поткашлување не стои никој друг туку Таа- Историјата со голема буква.” Конечно пристигнува Младичот. Тој е токму онаков каков што го опиша Фезлиев. Има само дваесет години, а по смртта на родителите, единствен родител за него е организацијата. На прашањето на Фезлиев како ја замислува организацијата, тој решително ќе одговори: „Јас не ја замислувам, јас и припаѓам.” Него не го интересира кого треба да убие. Верува во организацијата и ако таа смета дека некој го попречува нејзиното дејствување, негово е само да ја изврши задачата.

Третиот чин ја донесува кулминацијата на дејството: спонтано во разговор со Луков, Младичот открива дека неговиот идеал е токму Ѓорче Петров. Тој се отвора пред Луков и ја раскажува својата животна приказна. Турците ги убиваат неговите родители, а тој останува скриен во дворот. Дури кога ќе слушне македонски зборови се осмелува да пушти глас. Го спасува лично Ѓорче Пертов, земајќи го со себе. Во Младичот се уште одyвонуваат зборовите на Ѓорче: „Сега веќе синко,си голем. Ќе те испратам да станеш комита. И запамети: отсега имаш само една цел во животот: слободата на Македонија. Гледај, синко,да живееш како човек и да умреш за неа, ако треба. Та ти за друго и нема за што да живееш.” Оттогаш, за Младичот единствен дом е Организацијата. Тој не се сомнева во нејзиното дејствување. Довербата во неа за него значи доверба во себеси. Тој одлучил да и го посвети животот и секогаш дејствува само онака како што би дејствувал Ѓорче.


132

Луков занемува пред она што го слуша и долго не може да си поверува. Тогаш и тој, којшто е строг и бескрупулозен, немилосрден и неморален, буквално се гнаси од постапките на Централниот комитет: „Нашите од Централниот комитет се-луди. Идиоти. Седат таму и ништо друго не мислат, освен како ќе си го направат својот товар. И како поскапо ќе му се продадат и на Дворецот и на црниот ѓавол ако затреба. (...) Планираат убиства. Водат политика. Знаеш ли кој е овој недоквакан младич што ни го испратиле како атентатор на Ѓорчета? Претстави си само: ни испратиле младич на кого Ѓорче му го спасил животот и кој на светов го има само него-Ѓорчета. Свинштина.” Но, никој не се обидува да го спаси Младичот. Тој ќе биде испратен да ја изврши својата задача не претпоставувајќи дека тргнал да го убие човекот што му го спасил животот и кој е негов втор родител.

Во четвртиот чин се случува расплетот. Младичот успешно ја извршува својата задача. Го убива Ѓорче Петров. Со тоа, авторот го внесува мотивот на очеубиството. За тоа дознава дури откако ќе се врати во станот каде го чекаат Луков и останатите. Во тој момент доаѓа сосетката на Неда, Милка и ја соопштува трогателната вест. Младичот, избезумен, болно крикнува. Не можејќи да се справи со целата ситуација и со разочарувањето на Младичот, Фезлиев решава да го спаси барем неговиот живот. Знаејќи дека го испланирале и неговото убиство, решава да му помогне да избега. Но сепак, Младичот не може да побегне од себеси. Кога дознава дека го убил оној што му подарил живот и самиот се самоубива. Она што останува од него е писмото кое Методи ќе го пронајде, во кое тој го обвинува Луков дека е предавник и му се заканува со Историјата. Но Луков не може да го погоди ништо. Тој знае дека ова убиство е само уште едно на неговата совест и дека веднаш го чека некое ново за да си ја спаси сопствената глава. За него, можеби Иванов подготвува ново убиство, именувано како Димо Хаџи Димов или пак некој друг револуционер. Но, смртта сепак го стигнува. Веќе во следниот момент, Неда го убива Луков. Фезлиев, како сведок на овој чин, ја презема врз себе одговорноста за нејзиното delo, со што уште еднаш покажува дека човекот во него сепак постои и покрај тоа што длабоко го потиснал.

Луков, Фезлиев, Младичот, Иван па и Неда се типични херои на едно време и на една средина. Сите тие се морални


133

престапници кои им служат на едни мрачни сили и работат против интересите на својата земја и својот народ. „Црнила“ е драма во која се прикажува само мал дел од македонската историја, еден мал сегмент од македонското себеуништување, една нејзина трагична страница.


134

„Чорбаџи Теодос” - Васил Иљоски

Драмата „Чорбаџи Теодос” на Васил Иљоски се смета за негово врвно уметничко дело. Првобитниот наслов на драмата е „Нагазил човекот”. Содржи три чина и е напишана на народен јазик, а по своите карактеристики спаѓа во редот на битови драми создадени во повоениот период( 1937 година). Оваа драма претставува комедија на интриги, затоа што изобилува со комични ситуации во кои другите ликови ќе се обидат да го скршат оклопот во кој е „затворен” главниот лик чорбаџијата Теодос. Тој е богаташ, лихвар и човек кој не постапува според своите чувства, туку целото негово однесување е програмирано. Во драмата е претставена хиерархијата во македонското семејство. На едната страна е чорбаџијата Теодос, а на другата страна сите останати кои се потчинети на неговите желби и барања, од неговата жена Параскева и синот Томче, па до неговите измеќари Наца и Спиро.

Уште од првата сцена дознаваме се за неговиот деспотски начин на однесување. Имено, тој спие, а треба да го разбудат затоа што договорил средба со Арсо, сиромашен селанец кој поради тоа што не успеал да му го врати лихварскиот долг треба да му го даде своето лозје. Но, како за инает тој ден саатот застанал и сите се плашат да го разбудат чорбаџи Теодос, бидејќи може сешто да ги снајде затоа што доцни на договорената средба. Ниту неговата жена Параскева, ниту измеќарите Наца и Спиро не се осмелуваат да го сторат тоа: Спиро: Не, чорбаџике, натерај ме да влезам во мечкина дупка, полесно ќе ми е... Туку друг ум ми дојде, чорбаџике. ( Клекнува до ѕидот) Кева: Е? Спиро: Мислам најарно... (Пауза.) И ние да чекаме. Кева: Што? Спиро: Сам да се разбуди, чорбаџике. Кева: А што ако се успие многу? Спиро: Па каде е доцна, нека биде и подоцна. Наца: Е, што си умен: каде е лошо, нека биде и полошо? Спиро: Кога си поумна, разбуди го! Кева: Овде треба јунаштина, Спиро.


135

Спиро: Знам, чорбаџике. Мусака мас не сака. Каде да најдеме јунаштина кога ја нема. Јунаштина на заем не се зема, а ни со пари се купува. Наца: (Слуша)Псст, ми се чини креветот крцна! (...) Спиро: Е, јас сега овде немам повеќе работа! ( Излегува на прсти.) Наца: И јас. ( Излегува по него.) Томче: А јас ќе дојдам попосле, додека... ( Излегува) (...) Кева: А јас? На мене се да падне? Пак ме оставија на цедило! О, боже, што да чинам, поарно и јас малку да се иставам дури да се расони, оти што се вели: сонит-манит, полош и од пијан( Излегува). Значи, преку дијалогот на другите ликови, читателот добива целосна претстава за тоа како домашните го доживуваат чорбаџи Теодос. И не само тие, туку и целата чаршија го знае чорбаџи Теодос како угледен човек, строг и со нескршливи принципи. Во првиот чин се дадени експозицијата и заплетот на драмата. Имено, чорбаџи Теодос не сака да даде благослов за неговиот син Томче да се ожени со Стојанка, бидејќи таа е проста селанка со „црно под ноктите.” Ситуацијата станува уште покомплицирана кога на Томче му останува само уште еден ден за размислување, бидејќи кај Стојанка веќе дошле други стројници. Немајќи што да прави, Томче ветува дека ќе најде решение до вечерта, па малку од мака, а малку за да собере храброст, тргнува во меана за да се опијани. Во следната сцена го среќаваме селанецот Арсо кој го чека чорбаџијата на патот. Арсо е опишан како човек полн со животна радост и ведрина, иако се наоѓа во голема незгода. Истовремено тој е полн со лукавост и препреденост, но во никој случај не е расипан. На патот каде го чека чорбаџијата случајно наидуваат христијански Цигани, кои решаваат дека кум за нивното новороденче според обичајот ќе биде првиот што ќе наиде на патот. Арсо го наслушнува нивниот разговор и бидејќи во секој момент очекува да дојде чорбаџи Теодос, се надева дека токму тој ќе им стане кум на Циганите. Во тоа Арсо гледа можност да го надитри чорбаџи Теодос. Познавајќи ја неговата нескршлива природа и педантност која се граничи со болест, едвај чека тој да падне во стапицата. Така, кога конечно ќе се сретнат Арсо и чорбаџи Теодос, тргнуваат кон лозјето. Арсо се привраќа назад божем нешто заборавил и го остава чорбаџијата да налета на Циганите.


136

Чорбаџи Теодос не сака да верува што му се случило: Теодос: ( Доаѓа прв просто бегајќи пред Циганите кои идат по него.) Јас да бидам цигански кум, тоа ли е ред! Поцко: ( По него) Ти бил касмет, чорбаџи Давадосе! Теодос: Касмет?- Кијамет! Нејќам! Не кабулам! Арсене! Арсене! Каде си, Арсене? (...) Сотони, сотони, поарно в ковчег на гробишта да ме однесете! Најпосле, Арсо успева да го наговори чорбаџи Теодос да го прифати кумството, убедувајќи го дека можело да го снајде и полошо: овие Цигани да го сретнат на патот и да го убијат за да му ги земат парите. Немајќи каде, Теодос прифаќа. Тоа е кулминацијата на драмата. Чорбаџи Теодос и самиот не може да поверува што доживеал. Тој, кој бараше „влакно во јајцето”, кој се гнасеше од се што е човечко и живо, од секоја прашинка, од секој допир, од секој човек- сега стана цигански кум. А тоа значи дека ќе мора да јаде со раце од иста чинија и да пие од исто шише со нив. Поцко: Ајде, куме Давадосе да се бациме! Теодос: Ама... Не! (Крева раце како за молитва) Не... Поцко: Адет е, куме, да се удри мур на кумството (Си ги брише со ракав мустаќите.) одете. (Го бацува в уста.) Ефка, тетка и на Стојанка, познавајќи го Арсо како мошне итар и снаодлив, го моли некако да го убеди чорбаџијата да даде благослов за Стојанка и за Томче. Арсо ќе направи се, само Теодос да го заборави неговото лозје. Седат сите во лозјето, пијат, јадат, се веселат. Прикажан е тука народниот бит: народни песни, обичаи поврзани со чинот на кумството. Гордоста на Циганите е голема што имаат чорбаџија за кум и на секаков начин се трудат да го нагостат. На крај, тука доаѓа и Томче со музика и пијан. Уште еднаш ќе се обиде да измоли благослов од татко си, а кога нема изгледи тоа да се случи, итриот Арсо ќе понуди решение кое ќе ги спаси сите. Тој предлага да се земат Томче и Стојанка, па кумството со Циганите да му припадне на Томче. Со понуденото решение сите се согласуваат, а Арсо како награда бара да го задржи лозјето. Така и се случува. Драмата завршува среќно, главниот конфликт помеѓу Томче и Теодос е решен, а и сите останати го добиваат тоа што го сакаат.


137

Настаните опишани во драмата се случуваат во Скопје, во турско време. Бидејќи по својот вид оваа драма е комедија на интриги, опишаните ликови и дејства во неа се во функција да го исмеат главниот лик, угледен чорбаџија и богаташ кој се води секогаш според разумот и за кого не постојат чувства. Тој смета дека сите околу него треба да бидат во негова служба, да му угодуваат и сите негови барања секогаш да бидат задоволени. Облеката секогаш му е беспрекорно чиста, па без оглед што е тоа така, тој секогаш има забелешки. Меѓутоа неговата чистота се граничи со мизантропија-омраза кон човечкиот род. Секаков допир со луѓето едноставно му pre~i! На потчинетите околу себе вклучувајќи ја и неговата жена и синот им фрла еден куп пцовки и клетви поради нивното „незадоволително” однесување. Но, за помалку од еден ден итрецот Арсо ќе успее да го „моделира” онака како што посакува, со цел да го спаси својот имот. Со тоа, тој им прави добро и на другите. Кога чорбаџи Теодос ќе се опијани тој се согласува на се, а со тоа следат низа комични ситуации кои ја vbrojuvaat оваа драма меѓу најпознатите комедии во македонската литература воопшто.


138

„Парите се отепувачка” - Ристо Крле Ристо Крле, Антон Панов и Васил Иљоски се македонски драмски автори, чија заедничка карактеристика се битовите драми кои ги пишуваат во периодот помеѓу двете светски војни. Како творци на битови драми, нив ги поврзува тоа што во своите дела без оглед на тоа која проблематика ја обработуваат, ги вклопуваат фолклорните so другиte обичаи на македонскиот народ што го изделуваат како посебен, со свои специфични постапки и karakteristiki. Темата на драмаta „Parite se otepuva~ka“ се парите и нивната деструктивна моќ, како што кажува и самиот наслов. Низ четирите чина, авторот се обидел да пренесе на хартија еден вистинит настан кој долго ги окупирал неговите мисли, па не се смирил се додека драмата не го добила својот конечен изглед и не се поставила на скопската театарска сцена во 1938 година.

Главен лик е селанецот Митре и драмата се разледува од аспект на неговиот лик, а се друго е во втор план. Дејствата се случуваат во селска средина, додека Македонија се уште е под турска власт, по неуспешното Илинденско востание, во услови кога е уште потешко да се живее, отколку порано. Луѓето работат за други, а не за себе, не можејќи да сврзат крај со крај. Во едни такви тешки услови, каде не може да се насети крајот на таквата безизлезност, младите луѓе се одлучуваат да заминат на печалба со надеж дека после тоа ќе го променат својот, а и животот на своето семејство на подобро. Освен главниот лик Митре, во драмата се споменуваат и другите членови на неговото семејство: жената Мара, синот Анѓеле и ќерката Ката, како и некои други ликови, соселани или нивни роднини. Анѓеле решава да замине на печалба и на тој начин да го обезбеди своето семејство, а потоа да може да се ожени. При неговото испраќање се среќаваме со бројни народни обичаи како што се: печалбарските песни, софрата на која печалбарот треба да седне колку за адет и која не треба да се крева додека да го испратат домашните, религиозноста дека ќе го чува домашниот светец кому му се пали кандило и пред чија икона печалбарот треба да запали свеќа, да излезе од куќата со десна нога... Сето ова е проследено со разни благослови кои му ги делат најблиските и другите селани: здрав и жив да си оди, здрав и жив да се врати, да спечали многу пари, да си најде убава мома за женење... Авторот


139

ги вклопил овие битови елементи низ разговорот кој се води при испраќањето на печалбарот.

Но, она што е главен елемент на драмата се парите. Анѓеле останува на печалба цели дваесет години и кога се враќа, најпрвин оди кај својата сега веќе омажена сестра. Радоста при нивната средба е огромна, сестрата не може да му се изнагледа на својот брат. Меѓутоа и двајцата сакајќи да ги изненадат своите родители смислуваат една „шега”. Тие се договараат Анѓеле да не им се претставува, да каже дека е печалбар кој бара преноќиште, а другиот ден кога ќе дојде и сестра му, да им откријат кој е. Така и се случува. Митре и Мара љубезно го пречекуваат гостинот и, кога тој ќе си легне, кај Митре се јавува еден немир. Тој немир го предизвикува љубопитноста да види што има во куферчето кое го донесол гостинот, а парите во него го заслепуваат. Го поматуваат неговиот разум и Митре од морално стабилен човек, познат по својата добрина и чесност, наеднаш се изменува. Некаде длабоко во него се крие мислата за неговиот син кој дваесет години работи во туѓина, а некој друг печали на неговиот грб. Не може точно да се одгатне кои се мотивите за помислата да го убие овој човек. Митре повеќе не е сиромав, неговиот син му испраќа пари. Дали е тоа помислата дека парите кои ги поседува овој човек се украдени или можеби помислата за Анѓеле кој се мачи некаде во туѓина, или пак лакомоста која не би требало да биде карактеристика за еден чесен човек... Може само да се нагаѓа која е таа сила што ќе се јави кај Митре, koj го извршува грозоморниот чин. Го убива синот со секира, притоа не препознавајќи го. Затоа, она што е катрактеристично за оваа драма освен битово-социјалниот елемент е и елементот на непрепознавање. По стореното убиство, кај Митре веднаш се појавува каење:

„Да се отрујам, да не живеам, да не шетам по ова бело видело.” (...) Еве сум, земете ме, обесете ме! Јас не сум првата жртва на парата! Ооох, пусти пари, пусти да би останале, да би! На јаже го ставате човека, од јаже го сметинате.” Драмата завршува трагично. Наредниот ден, кога Ката доаѓа кај своите и го бара гостинот(својот брат), Митре сфаќа што направил. Мара умира, а Митре се самоубива. Останува Ката која тажи над проклетата судбина на своите најмили, а по овој трагичен завршеток, останува заклучокот дека парите навистина се отепувачка. Најзагадочен и најинтересен лик во драмата е ликот на


140

Митре. Тој отстапува од она карактеристично сликање на ликовите во македонските битови драми. Во својот живот тој поминал од фаза на сиромашен до имашлив селанец. Токму затоа тој ја знае моќта на парите, но никогаш не дошол во искушение да направи нешто нечесно. Како и секој родител од својот Анѓеле очекува да биде вреден работник и да спечали пари со кои ќе заживеат еден просечен, чесен живот наместо дотогашниот надничарски. Затоа и го испраќа својот син на печалба. Средбата со богатството на тој, за него непознат печалбар му открива една друга димензија на парите, а тоа е нивната демонска моќ да загосподарат со умот на човекот и со неговата душа. Нивната моќ предизвикува силно растројство кај Митре и од чесен човек го претвораат во убиец. Ковчеџето со пари предизвикува тотална душевна парализа кај чесниот Митре и тој не може да се оттргне од нив. Се обидува да најде безброј изговори за да ја оправда својата намисла и помисла. Но во никој случај не може да се победи себеси и да ја надмине таа моментна фаза на психичко, душевно и морално растројство. Драмата „Парите се отепувачка” е силно дело проследено со напнатост и драмско исчекување. Таа е можеби и најдраматичната творба од сите битово-социјални драми создавани во периодот помеѓу двете светски војни. Она што ја разликува оваа драма од другите битови драми е елементот на непрепознавање (Митре и Мара не го препознаваат својот син). Со тоа, таа се доближува до принципите на античката трагедија каде овој елемент игра главна улога. Motivot na neprepoznavawe se sere}ava i vo dramata na Alber Kami „Nedorazbirawe“.


141

„Големата вода” - Живко Чинго

“Големата вода” (1971) е најпознатиот роман на Живко Чинго. Дејствата опишани во романот се случуваат првата пролет по Втората светска војна, (поточно во 1946 год.) во домот за воени сираци „Светлост”. Големиот камен ѕид и затворените, со решетки прозорци сведочат дека пред војната таа зграда била душевна болница. Главен наратор е детето Лем, кое раскажува за доживувањата во тој дом и за воспитувањето во него. Уште на првата страница се среќаваме со вториот главен јунак Исак Кејтен. Бидејќи според правилата тие треба да се цело време заедно во стројот, Лем и Кејтен стануваат нераздвојни во текот на целиот роман. Правилата во домот ги создава управникот Аритон Јаковлески, кого уште го викаат и татенцето и помошник- управникот Оливера Стрезоска.

Домот всушност е слика за изградбата на општеството по Втората светска војна, кога се поставуваат нови норми и правила. Преку нив управата има за цел остварување на некои идеали, а со тоа и покорување на определен политички режим. Кон тоа се стремат и веќе споменатиот управник и другарката Оливера. Тие веруваат дека нивната задача е да ги „вкалапат“ тие деца во востановените правила, а со тоа тие да станат дел од таквото општество. Така, во романот се создаваат два света: светот на децата и светот на возрасните, оние кои управуваат со домот. Тој свет е уреден со принципите на „општо добро” и „позитивен стремеж”. Според тоа, за возрасните не се важни желбите и потребите на децата, нивната фантазија и креативна енергија, туку целта на нивното постоење треба да биде изградба на редот и на општото добро (идеал кој е во согласност со идеологијата на колективизацијата во времето по војната).

Од постапките на двата главни лика, Лем и Кејтен се добива една сосема поинаква слика за светот на децата. Тој е сосема спротивен од светот во кој живеат возрасните. Нивните желби се како и желбите на секое друго дете, желби за слобода во играта и фантазија без ограничувања. За нив се несфатливи казнувањата, ограничувањата, покорувањето. Во нивниот свет на игрите и мечтаењата нема место за стремежите на татенцето и другарката Оливера за она што тие го нарекуваат „општо добро” и „позитивен


142

стремеж”, зашто во нивниот свет владеат сосем други принципи. Никој не може да им забрани да мечтаат, да ја сакаат слободата, да копнеат по топол мајчински збор. Домот е заграден со огромен ѕид, потсетување дека порано во таа зграда живееле сосема поинакви луѓе од нив. Бидејќи тој ѕид е непремостлив и ги затвора во дворот на зградата, тие создаваат свој имагинарен свет кој го именуваат како Сентерлевиот рид и до кој се стигнува преку Големата вода. Иако Сентерлевиот рид повеќе постои во имагинацијата на децата, тој е премногу реална цел за нив. Зашто за нив тој претставува „бегство” од суровата реалност во домот и „затворските” правила кои таму владеат. Големата вода и Сентерлевиот рид се симболично место на вистинската слобода. За нив може да се мечтае, за нив може да се живее и сето она што ги опкружува да добие поинаква смисла. Лем и Кејтен успеваат да се качат на таванот и да ја видат Големата вода, по која потоа ќе мечтаат. Децата се осамени и препуштени самите на себе. Ним не им требаат строги правила, војнички начин на живот. Напротив, ним им треба топол мајчински збор и родителска грижа. Типичен пример за тоа е случката со Кејтен кој многу се разболува и никако не може да се опорави, не зборува со никого, ништо не гледа и не слуша. Но кога Аритоновата жена, мајката Верна Јаковлеска ќе му се обрати со топол мајчински збор, дури тогаш Кејтен се освестува. Како што раскажува нараторот, по тој пример најмногу може да се согледа потребата на тие малечки, беспомошни дечиња за топол мајчински збор. Таа е окарактеризирана како благо, незаменливо суштество. Во неа сите деца ја гледаат својата мајка. „По сонцето, најсветла работа на светот се мајкините очи“, ќе забележи Лем. Во домот е најстрого забрането да се краде и тоа најстрого се казнува. Но, Кејтен ќе биде фатен во кражба. Тој ќе украде дрво. Ќе ги прекрши и најстрогите правила и подготвено ќе ја дочека најстрогата казна за само едно дрво. Но, тоа дрво за него има сосема поинакво значење. На прашањето од управникот Јаковлески зошто му е тоа дрво, Кејтен одговара дека од него прави м а ј к а. Пред таквиот одговор занемуваат сите, па и татенцето кој важи за човек кого ништо не може да го скрши. Неговата силина произлегува од усвојувањето на „позитивните стремежи” кои се идентификуваат како ред, дисциплина и правилна идеолошка насоченост. Но, после таа случка тој ја сфаќа заблудата на своето воспитување и неуспехот како педагог.


143

Во тој свет на возрасните се вбројува уште и другарката Оливера Стрезоска. Според описот на Лем, во неа нема ништо женско и нежно. Лем ја опишува како „машка” сила и цврстина, која најмногу доаѓа до израз во спроведувањето на акциите. Таа е секогаш „закопчана, цврста во редот, во стројот”. Она што таа го прави, го прави со цел да остане запаметена во „историјата на домот” . Содржините на акциите кои најдобро можат да се согледаат преку случајот со црвените крос гаќички што ги носи само на празници и бојадисувањето на мустаќот на Сталин, создаваат сосем поинаков впечаток. Наизглед цврста и истрајна, но со понатамошниот тек на настаните се руши идеалната слика и на виделина излегува нејзината духовна беда. Без критички однос кон идеологијата која ја застапува , таа е сурова во својата амбициозност и слепа во својата желба. Другарката Оливера се изградува како лик кој ги потиснува сите хуманистички принципи и од животот во домот за сираци создава пекол за децата. Ѕидот со кој е опколена целата зграда на домот и просторот околу него е направен уште од времето кога тој дом бил душевна болница. Тој имал функција да го контролира и ограничи движењето на тие што се наоѓале внатре. Таква функција има и сега, кога таа зграда е дом: да го ограничи движењето на децата и интересирањето за надворешниот свет. Дури и нивниот обид да избројат колу педи е висок тој ѕид е најстрого казнуван и забрането е приближување до него. Но, ништо од тоа не може да ги спречи децата да мечтаат за нешто повеќе, да создаваат свои соништа . Тој метафорично ја претставува границата со слободата, со изгубеното детство, детските мечти, креацијата и фантазијата. Од другата страна е суровата реалност и принципите наметнати од воспитувачите за остварување на некои идеали. Преминувањето на границата е најстрого забрането и се казнува, затоа што постои страв дека откако ќе се дојде во допир со реалноста, ќе се уништи догматскиот поредок во домот кој управителите толку „грижливо” го создаваат. По случајот со дрвото, односно создавањето м а ј к а, се руши симболот на спречената комуникација и раздвоеноста. Со тоа се стасува до Големата вода и се освојува просторот на Сентерленовиот рид, просторот на вистинската слобода.


144

„Пиреј“ - Петре М. Андреевски Иако во својот роман „Пиреј“(1980) Петре М. Андреевски се решава да предаде една карактеристична битово-социјална и историска компонента, сепак по наративната постапка и начинот на градење на композицијата овој роман открива едно поинакво поглавје во развојот на македонскиот роман и покажува дека тој може да се доближи до европскиот модерен роман. Исклучителната наративна постапка ни открива приказни видени низ призмата на објективното проследување од страна на Дуко Вендија кој се јавува како надраскажувач. Тој во своето проследување на настаните се јавува како обединувач на приказните на Јон и Велика, кои исто така се јавуваат како наратори. Токму оваа сложена наративна постапка овој роман го доближува до модернистичките романи. За разлика од реалистичниот роман кој има еден наратор и тоа вообичаено во трето лице, во овој роман се среќаваат дури три наратори и тоа Јон и Велика зборуваат во „јас“ – форма.

Романот започнува со погребот на Велика и доаѓањето на нејзиното шесто, последно, дете Роден од туѓина. Не познавајќи ја нивната историја тој бара од Дуко Вендија да му раскаже за нив. И тој во својство на променлив раскажувач , ги предава нивните приказни. Целиот роман е напишан преку ретроспекција бидејќи нараторот се навраќа кон поминатите настани. Во романот двата главни лика се Јон и Велика и преку нив, писателот зборува за немирните и несигурни историски времиња во кои е завеан Македонецот. Писателот за своја тема го одбира можеби најтрагичниот период во македонската историја, а тоа е времето пред и по Првата светска војна. Во тој период се потврдува македонскиот егзистенцијалистички апсурд, а тоа е учеството на Македонците во една апсурдна војна во која се бранат туѓите интереси без разлика на која од страните си мобилизиран. Тој апсурд својата кулминација ја достигнува кога во една акција Јон го заробува својот брат Мирче. Учеството во војната ја потенцира нејзината бесмисленост видена низ очите на оние кои се директно зафатени од неа, мноштвото жртви на двете страни и желбата да се остане жив по секоја цена . И Јон и Велика излегуваат како жртви од таа војна.


145

Ликот на Јон уште на самиот почеток го обележува смртта и таа е негов постојан придружник. Уште како многу малечок е сведок на загубата на својата мајка. Тој живее во сенката на својот татко кој не трпи слабост и неумеење. Оставен во манастир со својот помлад брат Мирче, тој мора сам да се снаоѓа и да чекори низ животот, соочувајќи се со сите зла и сопки што му ги подготвува тој. Станувајќи сооучесник во убиството на отецот Висарион, тој им се придружува на комитите се до мигот кога решава да се ожени со вредната и работлива Велика. Тој решава да создаде дом онаков каков што немал и во тој брак им се изродуваат пет дечиња. Но доаѓањето на војната ја прекинува нивната среќа. Јон заминува да се бори на страната на Србите. Тој е директен сведок на сета бесмисла на војувањето. Гледајќи што се случува на фронтот тој станува сведок на тоа колку малку вреди животот на фронтот особенo за Македонецот кому му е наметната страната на војување. Во почетокот Јон е рамнодушен кон се, но потоа кај него се јавува силна желба за домот, а посебно за децата. По враќањето од војната се соочува со неговиот распаднат дом. Тоа го трансформира во еден суров, разочаран човек кој посочува со прст на обвинувања кон Велика. Тој ја обвинува дека не успеала да го сочува домот и семејството, а најмногу ја обвинува за смртта на дечињата. Но Јон знае дека тој се загубил себе си во оној момент кога излегол на фронтот и учествувал во една бесмислена и апсурдна војна. Тој е свесен дека доживеал целосен пораз и не успеал на ниедно поле: ниту како татко,ниту како сопруг па дури ни како маж. Затоа се оддава на алкохолот и преку малтретирањето на Велика тој всушност ја демонстрира својата неможност да излезе од тој круг на животни порази. Единственото поле на кое може да се докаже е здружувањето со српската власт како можност да се почувствува како победник. Јон умира на денот кога Велика го раѓа нивното шесто дете Роден и со тоа отвора нова врата во нивниот живот.

Велика е лик на жена која во едно немирно и тешко време го носи бремето на опстојувањето и издржливоста. На моменти во романот нејзиниот лик поприма митски димензии особено во обидот по секоја цена да се сочува семејството и никогаш да не се подлегне, да не се изгуби надежта, но и волјата за некаква живејачка. Читателот ја запознава онаква каква ја запознава и Јон, вредна, работлива, патријахално воспитана девојка. Додека Јон се соочува со војната на бојното поле, Велика се соочува со неа преку


146

нејзиниот најстрашен облик: гладот, студот, болестите и смртта на децата. Целото време се бори со смртта и нечовечноста, и успева да остане жива, но и доволно силна да почне одново. Стоички ги издржува сите маки и страдања. Na krajot Velika go mrazi Jon, pa zatoa ostava amanet da ja zakopaat vo nov grob, do decata. Романот „Пиреј“ дава една историска панорама на едно трагично време за Македонецот и како национална фигура, ама и како човек. Овој роман исто така, сведочи за издржливоста како клучна човечка особина. Таквата порака е содржана во самиот наслов преку метафората на тревата пиреј, но и преку раѓањето на Роден како нова искра и нова надеж во животот на Велика. Но исто така во симболот на пирејот всушност е предаден и белегот на опстојувањето на Македонецот со неговото национално освестување и опстојување. Низ романот е предадена најзначајната историска порака за зачувувањето на родот на Македонецот.


147

„Улица“ Славко Јаневски Повеста „Улица“ (1950) е првото прозно остварување на писателот Славко Јаневски и воопшто првото прозно остварување во повоената македонска литература. Во него авторот за првпат ја напушта темата на народносослободителната војна и револуцијата и понудува една поинаква содржина. Дејството во повеста е сместено во годините пред Втората светска војна. Тоа е приказна за момчето Јане Славковиќ во годините кога излегува од светот на детството и влегува во светот на возрасните, а улицата е тука да го забележи тој момент. Во делото авторот, кого евидентно можеме да го препознаеме во главниот лик , посочува на повеќе моменти. Повеста не е само сведоштво за растењето на момчето низ случките и игрите во улицата, туку таа допира и низ психолошките моменти преку портретирањето на ликовите, социјалните моменти преку прикажувањето на статусот на жителите на улицата како и национално-политичките случувања во Кралството Југославија кои индиректно можат да се забележат преку прикажувањето на состојбите во училиштетото и присуството на српските жандарми на улицата. Делото ни ја открива улицата како место на момчешко созревање и растење во период кога училиштето е премногу здодевно и монотоно место, во кое не можат да се добијат соодветни лекции од животот. Не можејќи да го поднесe тој здодевен ученички живот исполнет со казни и омаловажувања, Јане решава наместо во училишните клупи времето да го минува на улицата. Таму се среќава со различните детски судбини, како што е Пенчо, син на алкохоличар, напуштено и осамено момче или пак Баждар кој живее вистински скитнички живот спиејќи во напуштениот, стар автомобил марка „форд“, или пак Кузман кому не му е ништо свето па дури ни неговото семејство. Неговата потрага завршува со пронаоѓањето на грнето со пари и оддавањето на раскалашен и расипнички живот.Сите тие се осамени момчиња заборавени од општеството и принудени сами да се снаоѓаат. Преку ситни кражби и палавости тие учат на улицата за животот и правилата што тој ги одредува. На улицата тие забораваат на стравот и сопствената плашливост и учат како да се изборат за своето место. Јане успева да ја победи плашливоста и да му се спротивстави на поголемиот Пенчо или пак да стане член на Црните браќа. Но, тука на улицата


148

се раѓа и љубовта што Пенчо ја чувствува кон Ана, но и љубовта што ги заплиснува сите. И покрај сите ликови кои се присутни во повеста, како што кажува насловот, вистинскиот и единствен главен лик е улицата која ги спојува и разделува луѓето, која е сведок на сите промени кои се случуваат. Некои доаѓаат и си одат како што е Јане, а некои остануваат во неа засекогаш.


149

„Крпен живот“ - Стале Попов Романот „Крпен живот“ по својата тематика претставува

битово-социјален, но и историски роман. Во него преку главната тема, а тоа е животот на семејството Сукаловци се следат и доловувааат и некои други сегменти кои го отсликуваат во голема мера животот на Македонецот во еден одреден историски момент, а тоа е крајот на 19 и почетокот на 20 век. Оттука ние го гледаме обичниот човек втурнат во ветрометините на Балканските војни кои погубно се одразија врз македонската животна судбина.

Дејството на романот е сместено во мариовското село Витолишта и се следи животот на сите тие луѓе во еден подолг временски период од турското владеење, se до периодот на Балканските војни. Битово-социјалните елементи во делото се огледуваат во сликањето на селото, обичаите при свадба, при раѓањеto на детето кога на третата вечер доаѓаат наречниците и ја предвидуваат судбината на детето или пак отсликувањето на суеверните селани кои колку што веруваат во бог толку силно веруваат во магиите и нивната моќ, како што е ликот на Митра Сукалова. Уплашена за своето семејство и имотот се обидува да го отстрани уште нероденото дете на Доста и Илко барајќи помош од старата гатачка баба Бисера. Целиот роман е напишан на мариовски дијалект што им дава поголема автентичност на настаните кои тука се случуваат. Романот ја следи животната приказна на Доста и Илко кои по смртта на своите први сопружници се обидуваат да го поврзат својот живот и да ја прифатат втората шанса што им се нуди во животот. Тие го започнуваат својот „крпен живот“ од кој произлегува еден солиден живот исполнет со многу радост како што е раѓањето на двете деца Нешка и Толе и нивните свадби што се одржуваат во еден ден.

Романот „Крпен живот“ е роман во којшто исто така е прикажан и животот во македонскотo село на преминот меѓу 19 и 20 век. Тој го разоткрива и предава народниот дух и бит. Овој роман ни ги открива вистините за животот на нашите селани мариовци во тешките и темни ропски невремиња. Се разоткриваат бројни човечки судбини, а со тоа се открива и судбината на еден народ. Иако дејството во романот се концентрира врз животната приказна на семејството Сукаловци, односно врз нивната секојдневна борба со тешкиот и напорен живот, како и ривалитетот меѓу двете јатрви Митра и Доста, сепак во голема мера овој роман го слика


150

мариовското село од карактристиките на неговиот изглед, преку структурата на семејството, до прикажување на колективниот живот и oddelnite животни приказни кои се издвојуваат во романот. Романот започнува со описот на селото Витолишта и со историско-легендарните приказни за неговото настанување и името како и со сите историски промени низ кои минува животот во ова село. Низ плејадата ликови кои се среќаваат во романот, сепак највпечатливи се женските ликови, а особено ликот на Доста Рожденката како олицетворение на новото струење кое се повеќе навлегувало во македонското село. Таа е селанка која се решава по смртта на нејзиниот маж животот да го продолжи во мариовското село Витолиште, омажувајќи се за вдовецот Илко. Работејќи во куќата на рускиот конзул во Солун таа во Витолиште доаѓа од еден поинаков свет со мноку поразлични навики . По смртта на својот маж таа се враќа во своето родно село во куќата на своите браќа, но знае дека таму колку и да работи и да се труди тоа веќе не е нејзина куќа и затоа не сакајќи да биде на товар на своите браќа таа се решава да се омажи за Илко. Доагајќи во Витолишта таа со себе донесува и дел од своите градски навики, чудни и несфатливи за мариовските припрости луѓе. Носејќи градска облека што се разликува од останатата облека таа го добива името”ѓупка”. Потоа ги вчудоневидува со тоа што таа сите ги отпоздравува со „добро утро” или „добро вечер”. Внесува новини во готвењето, а најголемата новина е кога ја испраќа својата ќерка на училиште. Таа е првото девојче што оди на училиште во времето кога селаните едвај ги испраќале и своите машки деца. Таа се почитува себе си и затоа не дозволува Илко да плати откуп за неа. Откупот би значел подредена положба во куќата во однос на мажот. Со својата интелигенција и досетливост успева да се избори за рамноправен статус во куќата, но и да го придобие на своја страна деверот Трајко. Загрижена за судбината на своите деца таа е егоистична, но тоа чувство за разлика од Митра е вешто прикриено. Му дава нова облека на деверот Трајко, му обрнува повеќе внимание и тој решава да ја посвои Неда. Сонувајќи нејзината ќерка да биде попова снаа, таа пополека го придобива поповиот син Крсте и тие најпосле се венчаваат. Доста знае вистински да ги согледа работите и да дејствува во вистинско време, а сето тоа да вроди со плод. Со својата смиреност, снаодливост, таа успева да го продолжи својот скинат живот со свое семејство и во свој дом. Преку ликот на Доста се прикажува лик на жена што сака да


151

воспостави релации меѓу селото и градот и да внесе новини со што би се сменале традиционалните патријархални односи и сфаќања за жената и нејзиното место во семејството и животот.

За разлика од неа, нејзината јатрва Митра е примитивна и неука жена која ја носат ниски егоистични побуди кога е во прашање нејзиното семејство. Таа ги има истите цели како и Доста, а тоа е да го обезбеди своето семејство преку својот девер вдовецот Трајко, но тоа го прави на многу отворен и провиден начин .Оттука се гледа нејзината алчност кон богатството и желбата таа да биде прва во куќата. Од Доста се очекува да биде помошничка во куќата, да ја одмени во нејзините домашни работи, но не и да го заземе нејзиното место во куќата. Посебно страв во душата почувствува кога ќе се роди првото дете на Доста и Илко, па таа почнува да ја посакува смртта на детето. Но, стравот од божјата казна ќе ја спречи во тоа. Оттука се гледа дека таа е религиозна и суеверна жена. Во ликот на Митра авторот ја прикажал типичната селска, мариовска жена која се обидува да обезбеди егзистенција за своето семејство, но која во исто време се плаши од секоја промена која ја наложува новото време што доаѓа. Жена која ја водат примитивни нагони, слепата верба во бога, но и силата и моќта на зборот преку верувањето во наречниците и магиите.

Најголемиот дел од дејството е сконцентриран врз животот на семејството Сукаловци поточно низ борбата за надмоќ на двете жени Доста и Митра кои секоја од своја страна и употребувајќи ја својата способност и итрина се обидуваат да го преземат приматот во семејството и да го обезбедат своето семејство пред се финансиски. Ликот на Доста ја отсликува судбината на една мариовка која имала среќа дел од својот живот да го гради низ градските салони и со тоа да научи многу за животот и за сопствената судбина. Кога доаѓа во Витолишта таа се обидува да го внесе сето она што го научила низ салоните на рускиот конзул и тоа во сите сфери на животот, и преку начинот на готвење и преку ткаењето, најмногу обидувајќи се да смени некои форми на закоравените патријархални односи во селото и мариовскиот регион како што е купувањето на невестата или определувањето на судбината на женскотo ете во семејството. Наспроти неа, нејзината јатрва Митра е типична селска мариовска жена која се плаши и не ги прифаќа лесно новините кои ги налага новото време што доаѓа. Таа својот живот го гради низ прифаќањето на сите патријархални форми кои ги нуди животот во мариовското село обидувајќи се да


152

обезбеди егзистенција за своето семејство. Таа својот живот го гради низ суеверијата и богобојазното прифаќање на судбината.

Во овој роман авторот Попов го отсликал и животот на селскиот колектив во едно исклучително тешко време за Македонецот. Тоа е бурен и тежок период на распадот на Отоманскта империја како и периодот на делби на Македонија преку Baлканските војни кога како и сите Македонци така и мариовците се принудени да се борат на туѓинските фронтови брат против брат несвесно помагајќи го остварувањето на туѓите интереси во Македонија. Преку свештенството и учителите и мариовците стануваат плен на бугарските и грчките пропаганди кои на македонско тло ја остваруват својата хегемонистичка цел во 19 и во 20 век. Таквите судири на Македонците меѓу себе во пропагирањето на било која од овие пропаганди е најдобро прикажано низ судирот на двајцата попови Трајко и Петко или низ срамната пресметка на даскалите Бино и Димо. Романот прикажувајќи ги животните судбини во Витолишта го прикажуваат и макотрпниот живот на мариовските селани кои ги експлоатираат не само властите туку и богатите чорбаџии кои се обидуваат да заработат уште повеќе врз нивниот грб. Па затоа синтагмата крпен живот која е и наслов на романот може да се земе и како одраз на тешката реалност на мариовскиот селанец и неговата борба за подобро утре.


153

„Пустина“ - Ѓорѓи Абаџиев

Во романот ,,Пустина“ тема е душевната состојба на двајцата преживеани атентатори Арсо и Глигор кои во 1903 год. учествувале во серија атентати во Солун. Тие по некоја случајност остануваат живи и се испратени на заточение во Мала Азија. Иако и двајцата се учесници во овие атентати,тоа што останале живи кај нив отвора различни морални дилеми. Двајцата имаат различни вистини и различно го сфаќаат долгот кон организацијата. Глигор за разлика од Арсо е потрезвен во своите размислувања. Тоа што останал жив тој го сфаќа како можност да го продолжи започнатото револуционерно дело и да го оствари долгот кон организацијата. ,,Ние не сме се ослободиле од клетвата”, ќе рече тој. Неговото појавување пред судот не го смета за свое понижување, ниту срам и пораз. Напротив, тој се чувствува горд и со своето држење го привлекува вниманието на сите присутни. Глигор е задоволен што го привлекол вниманието на сите видни луѓе, ги собрал на едно место што е и цел на еден револуционер. Низ неговите вени тече непокор кон она што го гледа околу себе и непоколебливост во своето решение да учествува во неговата промена. Тој е свесен за својата моќ, знае дека ако не може да стори пoвеќе, тогаш барем ќе го разбие нивниот сладок спокој. Успешно ја завршува својата задача, го руши бродот „Викторија” токму заради тоа што го знае францускиот јазик. Тој тоа јавно го признава без да се плаши од судот, зашто однапред го знае исходот на судењето. Со тоа покажува дека е храбар и дека не стравува за својот живот и секогаш во своето дејствување се соочува со смртта. Во своите изјави Глигор се декларира како син на една поробена земја и храбро го одбива тврдењето на судот дека тој е анархист и не зрело момче кое не ги сфаќа своите постапки. Глигор и Арсо се патриоти кои ја сфатиле поробената положба на својата земја и поради тоа својот живот и го посветиле на таа борба. Тие во акцијата остануваат живи. Тоа за Глигор е шанса да го продолжи делото на своите мртви другари, да ја продолжи заклетвата што ја положиле.

За Арсо тоа е срам и изневерување на дадената заклетва. Арсо на животот гледа како на казна и затоа воопшто не е заинтересиран за плановите за бегство што постојано ги смислува Глигор. Глигор го прифаќа животот што му е понуден за да го оствари својот сон и идеал. Арсо му префрла дека тие ја


154

изневериле организацијата, а со тоа и мртвите другари. „На хероите ликот им е чист само кога се мртви, живите херои не се херои” е мислата на Арсо. Додека Глигор смислува планови за бегство не прифаќајќи ја смртта како цел, Арсо паѓа во се подлабока депресија сакајќи што побргу да заврши неговиот живот.Тој го презира својот живот и не сака да се присетува дека останал жив само затоа што во еден момент на слабост кај него претежнала човечноста и го спасил семејството на управникот на банката што требало да ја минира. За разлика од него, Глигор не мирува. Тој е упорен во желбата да побегне од затворот. Тој е реален и неговиот свет не е како Арсовиот. Тој не живее во фантазијата туку во реалноста таква каква што е. И додека Глигор успева да избега далеку кон слободата, Арсо си го одзема животоt во затворот.


155

„Панонски легенди“ Делото „Панонски легенди“ е од исклучително големо значење затоа што ни дава податоци за животот и дејноста на светите браќа Кирил и Методија. Делото се состои од две житија: „Житие на Кирил“ и „Житие на Mетодиј“. Овие две житија даваат најцелосен приказ на животот на Кирил и Методиј и нивната дејност. Во историјата на литература се поставуваат прашањата за времето и местото на нивното настанување. Тврдењата се различни: од она дека тие се напишани нeпосредно по нивната смрт, до тврдењето дека овие житија настанале неколку столетија по нивната смрт. Исто така стои отворено и прашањето за нивниот автор. Некои научници сметаат дека автор или автори на овие житија би можеле да бидат нивните најпознати ученици: Горазд како автор на „Житието на Методиј“ и Климент Охридски како автор на „Житието на Кирил“. Postoi i druga teorija, a toa e deka Sv. Metodij se javuva kako avtоr na „@itieto na Sv. Kiril“, a Sv. Kliment se javuva kako avtor na „@itieto za Sv. Metodij“ ili teorija deka Sv. Kliment e avtor i na dvete ìtija. „Житието на Кирил“ Ова житие е поопфатно и нуди многу повеќе податоци за младоста и животот на Кирил Филозоф отколку житието за неговиот брат. Затоа можеби може да се прифати тврдењето дека автор на ова житие е неговиот брат Методиј. Само тој можел да располага со одредени податоци за животот на Кирил. По примерот на византиската литература житието започнува со обраќање кон Бога за да му даде волја и да му го означи патот на Кирил.. Во главниот дел на житието се изнесени податоци за животот и просветителската дејност на Кирил. Неговата љубов кон науката и филозофијата и неговата жед за знаење се навестува со сонот кога од сите собрани девојки тој ја избира Софија, мудроста. Одрекувајќи се од материјалниот живот тој од млади години се оддава на книгите, и науката и постигнува одлични резултати. Неговата дарба е се поочигледна и добива големи пофалби кога мошне млад го пишува словото за Григориј Богослов. По своето школување станува професор во Магнаурската школа, каде го нарекуваат Константин Филозоф. Заради неговата ораторска и


156

проповедничка дарба византискиот двор го испраќал во најразновидни мисии кои имале за цел ширење на христијанството и одбрана на христијанската религија. Една од тие мисии е кај Сарацените. Исто така тој учествувал и во Хазарската мисија. „Тогаш тргна на пат и кога дојде во Херсон таму го изучи еврејскиот јазик и книги, ги преведе осумте делови на граматиката и со тоа уште повеќе ги продлабочи своите знаења“. Таму ќе учествува во пронаоѓањето на моштите на светиот папа Климент Први, кој бил маченички убиен. По упатеното барање од моравскиот кнез Ростислав, византискиот цар Михаил Трети ги испратил браќата во политичка и просветителска мисија во Моравија. За да го намалат германското влијание, тие требало да го шират христијанството на словенски јазик. Таа задача ја зел на себе Константин - Кирил. Во 863 година ја создал првата словенска азбука и ја нарекол глаголица. На таа азбука тој превел делови од Евангелието по Јован и други богослужбени книги и заедно со својот брат тргнал во спроведување на мисијата во период од четириесет месеци. На тој просветителски пат Кирил и Методиј не се судираат само со човечкото незнаење и неписменост, туку и со германските и римски свештеници кои стануваат нивни постојани непријатели. Оспорувајќи го правото да се шири името божјо на друг јазик освен латинскиот, еврејскиот и грчкиот, тие ги наклеветиле светите браќа во Рим и ги обвиниле за ерес. „Не врне ли дожд од Бога еднакво на сите? А сонцето не грее ли исто така на сите? Зарем не дишиме воздух сите еднакво? Па тогаш, како не се срамите да признаете само три јазика, а сите други народи сакате да бидат слепи и глуви? Кажете ми дали Бога го сметате толку бессилен што да не може да го даде тоа, или толку завидлив што да нејќе?“ Со овие зборови Константин – Кирил ќе им се спротивстави на германските и италијански свештеници во Венеција. Во Рим се достоинствено пречекани од папата Адријан II, носејќи ги моштите на маченички убиениот папа Климент I . Папата го признал словенското учење и ги осветил словенските книги. Константин се разболел и пред својата смрт се закалуѓерил земајќи го монашкото име Кирил. Умрел во 869 година во Рим каде што и е погребан. Во ова житие авторот го претставил Константин како силен и логичен ум, исклучително надарен за полемизирање.Станал


157

одличен дијалектичар и вистински вљубеник во филозофијата. Во мисиите во кои бил испраќан пленувал со својата логика и знаење и моќта на убедување. Во полемиката со италијанските и германски свештеници во Венеција застанувајќи во одбрана на словенското писмо и учење се согледува неговата моќ на демократско убедување и сфаќањето на религијата во вистинска смисла. Но, она што секако го прави најзначајно име во нашата историја е тоа што е автор на првата словенска азбука и зачетник на словенската литература. “Житието на Методиј” Ова житие открива податоци за учителската дејност на Методиј и деновите кои ги поминал како voen управник на некоја област во близината на реките Брегалница и Струма. Методиј ќе биде верен придружник на неговиот брат за време на Хазарската и Моравската мисија. По смртта на Кирил тој ќе се врати во Моравија. Но смената на власта и доаѓањето на Сватоплук ( Светополк ) ќе му донесе нови непријатели. Од страна на германските свештеници е затворен две години во „Швапско“. По излегувањето од затвор својата просветителска дејност ја продолжил во Панонија кај кнезот Коцељ. Таму ќе биде назначен за епископ на Панонската црква. Но и таму ќе биде прогонет од германските свештеници кои ќе останат негови политички противници. И Методиј и неговите ученици ќе бидат прогонувани и затворани, но никој нема да потклекне во штитењето на словенската писменост и култура. „ А најпрвин од своите ученици одбра двајца попови, мошне брзописци, и набргу го преведе сето Свето писмо, освен Книгата на Макавеите, од грчки на словенски, за шест месеци почнувајќи од месец март до дваесет и шестиот ден на месец октомври...“ Пред својата смрт за свој наследник го наименувал Горазд. Според „Панонските легенди“ Методиј умрел во 885 година во „шестиот ден од месецот април.“ Делото на браќата Кирил и Методиј е од огромно значење. Од посебно значење е податокот дека Кирил Филозоф е автор на првата словенска азбука глаголицата која ќе стане прв литературен односно книжевен јазик на Словените. Оtтука па натаму ќе продолжи да се развива културата кај словенските племиња.


158

Тие се првите учители и просветители кои ги удрија темелите на словенската писменост. Со своите многубројни ученици создадоа успешно средство за одбрана на словенството од асимилаторските тенденции на германските свештеници и на Византијците и со тоа го потврдија правото на секој народ на своја писменост и определување.


159

„Диво месо“ - Горан Стефановски Горан Стефановски е едно од најзначајните имиња на македонската современа драма и театар. Драмата „Диво месо“ (1979) е драма за распадот на едно патријархално семејство во периодот на едно специфично време. Тоа е драма за раслојувањето на семeјството во услови кога на светот му се заканува фашистичкото зло и кога поединецот е немоќен да му се спротивстави на тоа претстоечко зло. Драмското дејство се случува во Скопје, непосредно пред Втората светска војна. Во центарот на настаните е семејството на 55-годишниот ѕидар, сега инвалид во количка Димитрија Андреевиќ и неговата жена Марија, нивните три сина Стево, Симон и Андреја и снаата Вера, жена на Симон. Уште со првата сцена се добива драмскиот впечаток дека распадот на тоа семејство веќе започнал. Секој од тројцата браќа има свој пат и своја судбина. Сите тие живеат според сопствената филозофија и доживуваат различна судбина. Симон е келнер, единствен оженет со Вера. Живеејќи со силната желба за дете кое никако не доаѓа, тој своето бегство го гледа во алкохолот. Обземен од некои постојани стравови тој се обидува да го пронајде сопствениот пат, односно да ја пронајде смислата на животот. Симон : „ Страв ти е од темно? Не! Мене ми е страв. Страв ти е од сонце? Не! Мене ми е страв. Ме гуши овде, ете овде, имам грутка.“ Својот живот го завршува во една јавна куќа и никогаш не ја пронаоѓа својата среќа. Стево е референт во преставништвото на една германска фирма за автомобили, но неговите амбиции се поголеми од тоа. Тој сака брзо да дојде до врвот, а особена шанса гледа во најавената посета на Херман Клаус. Неговата амбиција е од службената канцеларија да се пресели во светлите салони на Херцог и Клаус. Единствената пречка според него е неговото семејство и нивната ограниченост во сфаќањето на новото време што доаѓа.


160

Стево: Се гушам јас овде, Симоне. Симон: Тој XX век ќе ти дојде до ак. И Херцог. Стево: Господин Херцог ќе ме спаси. На секој човек еднаш во животот му се јавува спасител. Ако не појдеш по него- готово... (...) Стево: Остави ме мене на мира. И сите вие. На глава сте ми качени. Проклети селаништа! Се држите до своите излитени принципи и обичаи како слепци за стап. Ме избрукавте пред човекот. Го гледавте како да ќе ве зарази со некоја непозната и страшна болештина. Се што ви е непознато е проклето, туѓо и непријателско. Држи се за учкурот, важно е да сме свои, какви сме такви сме. Мене ме вика Европа, а вие не ме признавате за човек во ова посрано маало. Да можам да се откачам од вашето лепило ќе летнам. Но, набргу после тоа сфаќа дека Херцог не е неговиот спасител што ќе го одведе во Берлин, туку дека тој е она диво месо што го спомнува неговата мајка Марија и кој го забрзува распадот на неговото семејство. Дури кога стои на урнатините на својата куќа урната токму од страна на Херцог, во желба да го прошири претставништвото, Стево го сфаќа вистинското лице на таа Европа кон која тој се стремел. Сфаќа дека не вредело понижувањето на сопственото семејство во обидот да и се додвори на високата култура на Херцог. Зашто на крајот од драмата Стево станува свесен за своите заблуди особено во врска со Клаус. Клаус го пензионира стариот евреин Херцог и ја урива нивната семејна куќа,. Единственото што му го нуди на Стево е само место во својата постела. Во моментите на тотален распад кога Симон умира, а Андреја е затворен и осуден на робија, на Стево не му преостанува ништо друго туку да го побара пиштолот на Андреја и да му пресуди на Клаус. Драмата „Диво месо“ не е само драма за распадот на семејството на Димитрија и Марија. Во неа можат да се забележат и други општествено-политички аспекти. Во ликот на Андреја е прикажан дел од многубројната прогресивна младина која се појавува во предвечерјето на Втората светска војна и која трага по правда и подобри услови. Во ликот на Андреја, припадник на работничката класа, продавач во една бакалница, е предаден еден учесник во отпорот. Тој идејата за револуција ја спомнува и пред Клаус.


161

Андреја: Поминуваат покрај нас зад заматени прозорци и не гледаат како да сме муви во маштеница. некаде брзаат. После појадокот одат на ручек. И поминуваат. Поминуваат со векови. Не држат уплашени со фрази, со мистерии, со догми. Не држат уплашени дека ќе ни го земат домот, ќе ни ја скршат вилицата. И ние уплашено им правиме пат и ги поздравуваме. И се додека се плашиме, тие ќе газат преку нас. Слободата ќе дојде кога ќе го надминеме стравот. (...) Исто така драмата го допира и историскиот момент на српското влијание во Македонија преку презимињата на „иќ“ или преку одговорот на Андреја дека овде се зборува на Вардарско-бановски. Херман Клаус пак со себе го донесува антисемитскиот став со тоа што го сменува ерцог само затоа што е Евреин или пак неговиот став за Словените и „синдромот на славјанската мазохистичка душа.“ Драмата „Диво месо“ на Горан Стефановски е една од најзначајните драмски остварувања и по темата која што ја зафаќа и по јазикот на кој{to е напишана.


162

„О писменех“ - Црноризец Храбар За авторот на ова дело историјата на литература не бележи многу податоци. Она што се знае е дека името Црноризец Храбар (калуѓер храбар) е всушност псевдоним под кој се крие авторот кој најверојатно живеел некаде во 10 век. Во прилог на оваа теза оди и податокот содржан во делото „уште се живи тие што ги виделе нив“. Се мисли на браќата Кирил и Методиј и нивните ученици. Некои слависти сметаат дека под овој псевдоним се крие името на Наум Охридски, еден од учениците на светите словенски браќа. Делото „О писменех“ или во превод „За буквите“ е датирано од 10 век. Негов најстар препис е пронајден на Света Гора и датира од 13 век. Делото по својот жанр е трактат. Според теорија на литература под трактат се подразбира теоретско дело што расправа за некое важно прашање. Во таква форма е напишано и ова дело. Тематски тоа може да се подели на два дела. Првиот дел има историско-јазичен карактер, а вториот претставува полемика. Во првиот дел авторот на делото ги проследил развојните фази во создавањето на писмото кај Словените. „Порано, пак Словените немаа книги, туку се служеа со рески и цртички, читаа и гатаа, исто како многубошците.“ Овој податок кажува дека Словените во почетокот немале свое фонетско писмо, туку еден вид сликовно писмо. Во втората фаза од нивниот развој кога Словените го прифаќале христијанството во недостаток на свое писмо, тиа биле принудени да го прифаќаат туѓото, грчко и римско писмо. Но и двете азбуки се покажале како непогодни и немале графеми за оние гласови што биле присутни кај Словените: ч, ж, б, ш и други. Третата фаза ја опфаќа мисионерската дејност на солунските браќа Кирил и Методиј и потребата од создавање словенска азбука.Така Константин Филозоф ја создал глаголицата и во неа 38 букви, 24 по примерот на грчкото писмо и 14 ги создал тој според гласовниот систем на словенскиот јазик. Вториот дел од трактатот е во форма на полемика. Полемиката се состои од прашања и одговори и се води меѓу него i gr~koto sve{tenstvo. Првото прашање се однесува на бројот на буквите во словенската азбука. На тоа Црноризец Храбар им одговара дека и грчата азбука има многу букви ако се земат во


163

предвид 38 знаци, 11 за двогласките и знаците за броевите 6, 90 и 100. Второто прашање и приговор е тврдењето на тријазичниците дека словенскио јазик не е од бога даден јазик како што се еврејскиот, грчкиот и латинскиот. Но, Црноризец Храбар како успешен полемичар и образован човек ги разобличува нивните тврдења со аргументите дека пред нив многу други народи имале свое писмо како што се: Египјаните, Персијците, Халдејците и Асирците. Во завршниот дел од трактатот Црноризец Храбар ги омаловажува Грците велејќи им дека нивната азбука ја создале „многу мажи“, а Sветото писмо го превеле дури 70 души. Додека пак, кај Словените тоа е дело на двајца, Кирил и Методиј и за многу пократко време. Со вакво големо признание за дејноста и значењето на светите браќа завршува делото. Трактатот „О писменех“ е од исклучително значење за нашата литературна историја. Прво, затоа што е прв ваков текст напишан во форма на полемика во кој е проследен развитокот на словенската азбука, а второ затоа што тој го потврдува правото на секој народ на свој јазик и писмо.


164

„Сердарот“ - Григор Прличев

Григор Прличев е еден од најзначајните претставници на романтизмот во македонската литература. За својата поема „Сердарот“, тој го добива ловоровиот венец и се закитува со епитетот „втор Хоимер“. Поемата како литературен жанр е карактеристична за европскиот романтизам, но таа е присутна и во македонската романтичарска литература. Поемата „Сердарот“ е објавена во 1860 година и во оригинал е напишана на грчки јазик со оригинален наслов „О арматолос”. Како инспирација за поемата на Прличев му послужила народната песна за Кузман Капидан што ја запишал Кузман Шапкарев, а која воедно претставува и најдолгата македонска епска песна. Тема на поемата е смртта на Кузман Капидан. Фабулата е целосно ретроспективна, затоа што за ликот на мртвиот Кузман дознаваме преку: тажачката на Неда (мајката на Кузман), раскажувањето на стариот Албанец и тажачката на Марија, Кузмановата свршеница. Поемата започнува со стилско-изразното средство словенска антитеза. Преку него поетот ја соопштува веста за смртта на Кузман: „Пискотници се слушаат од Галичник во Река Што тешка несреќа ги збра И мажите и жените та гласи тажна ека И навева сал коб и зла? Дал град полињата житородни ги беше фатил? Ил скакулци се спуштил рој? Дал султанот арачлии предвреме беше пратил Да збира тежок арач тој. Ни град полињата житородни ги беше фатил, Ни скакулци се спуштил рој, Ни султанот арачлии предвреме беше пратил


165

Да збира тежок арач тој.“ „ Та Кузман, јунак славен, падна убиен од Гега, Тој сердар прочут падна в бој, И ќе ги гази пљачкашот планините ни сега, А да ги брани нема кој.” Понатаму следи описот на неговата мајка Неда за која можеме да кажеме дека е централен лик во поемата, затоа што и покрај се, нејзини главни карактеристики се храброста и издржливоста. Таа сонила сон кој овде има претскажувачко значење: потпорните греди на куќата одамна се срушиле.Останала само уште една греда, една јака потпора. Но најпосле паѓа и таа, а купиштата прашни стануваат гробови. Со ова мајката ја претчувствува несреќата која веќе се случила. Четворица Арнаути го донесуваат мртвото тело на Кузман во неговата куќа, целото село се собрало околу куќата и немо го приковало својот поглед на трупот. Плач се слуша од сите страни, а Неда ги прекорува селаните велејќи им да си гледаат на својата мака, бидејќи таа сака да го прегрне телото на својот син и да го тажи. Тогаш Албанците, неговите непријатели признаваат дека Кузман бил најсилниот јунак меѓу сите со зборовите: - “И везден ти да плачеш, имаш зошто. Биди силна! Ти загуби, о мајко џин! Народните , ќе пеат, колена со уста милна За делата на твојот син.“ Следи ретроспективното раскажување на стариот Албанец за големите јуначки дела на Кузман против Гегите кои пустошеле насекаде низ селата, грабнувајќи девојчиња од мајчините раце за да им служат. Дознавајќи за ваквите страшни дела на непријателот, Кузман решава да се пресмета со нив. Ги повикува на борба Албанците кои штотуку седнале под една сенка, уживаат јадејќи и пеејќи песни. Кога Кузман ги повикува на борба, Албанецот признава дека тие се исплашиле од него, но сепак за да не бидат поразени ја прифаќаат борбата. Кузман ги храбри своите другари:


166

„Се провикна: Бидете смели, о деца на Река! Нечесност не ќе не плаши. Спомнете си кој ви навредувал земја и нека Срцата охрабрат ваши!“ Се случува борбата во која Кузман победува, се до моментот кога во борбата не се вклучува водачот на Албанците, Махмуд, кој силно го ранува Кузман. Иако ранет, Кузман успева да го усмрти својот непријател, а потоа и самиот паѓа мртов. Албанецот ги раскажува по ред сите јуначки подвизи на Кузман. Го возвеличува и го споредува со сторачен гигант кој се бори сам против албанската чета. Албанците му оддаваат почит на мртвото тело на Кузман, заколнувајќи се дека никогаш повеќе нивната чета нема да стапне во Река. Неда, иако скршена од болка е podgotvena da поведе борба со непријателот и да го продолжи делото на својот син. Таа е подготвена да застане на чело на борците кои ќе се родат во Река. Тажачката на Неда го прикажува Кузман од сосема поинаков аспект. Најпрвин е прикажано капењето на мртовецот и тоа како еден вид ритуал, а потоа Неда раскажува за субината на Кузмановото семејство која се повторува од колено на колено. Кузман ја има истата судбина како и својот татко, кој убиен од непријателот го остава својот син сирак уште многу мал, така што се што Кузман знае за својот татко е од раскажувањата на неговата мајка. Затоа, ги заменува детските игри со сабјата и со мечовите барајќи одмазда. Штом пораснал, заминува да го брани својот народ и да го замени татко си кој исто така бил сердар. Неда го оплакува сина си кој не дочекал да ја доживее семејната среќа со својата свршеница, а со тоа пропаѓаат и сите надежи дека Неда ќе го дочека денот на свадбата на својот син и дека тој ќе ја продолжи семејната лоза. Ликот на Неда е прототип на Прличевата мајка, а тоа значи дека особините на неговата мајка се вткаени во ликот на Неда. Но и покрај сета болка која Неда ја чувствува за својот син, таа е пред се опишана како надреално јака и цврста жена, која ги прекорува селаните што го тажат Кузман. Оплакувањето нема да помогне, тие треба да го продолжат неговото дело. Наместо да


167

плачат над него, треба да ги спасат своите деца од непријателот и што побргу да го искоренат злото. Тажачката на Марија е последниот сегмент кој ја дооформува целосната слика за Кузман. Таа не смее да застане крај одарот на својот свршеник и да го тажи, бидејќи традицијата и обичаите не го дозволуваат тоа. Веста за смртта на Кузман ја дознава од својот татко и веднаш потонува во најголем очај и плач. Посакува да го врати времето назад и да може да го одбрани од непријателот. Често го молела да не оди во борба, но тоа веќе не значи ништо. Кога него повеќе го нема, Марија се заколнува само на верност кон бога, бидејќи не може во својата постела да прими никој друг.

На крај е даден описот на местото каде се наоѓа Кузмановиот гроб. Таму секоја приквечер доаѓа некоја девојка која го тажи својот свршеник. Секако тоа е Марија која се оттуѓила од луѓето: „Клауѓерка таа е; тешко нажалена, богу Служи без почивка стално. Руменото лико од болката свенало многу; Восок е лицето жално.“ Поемата завршува со една типична романтичарска карактеристика. Приказната ја раскажал друг, а авторот само ја запишал. Тоа е одлика на романтичарите да се „ скријат“ под капата на некој друг затоа што тие даваат критика на своето време и ја прикажуваат реалноста во целост. Поемата е од огромно значење за македонската литературна историја, затоа што таа е совршено напишана. Во неа има богатство од стилско-изразни средства преку кои се осликува драматиката на настанот. Мошне интересен е начинот на кој го слика ликот на Кузман. За неговата личност дознаваме преку раскажувањето на други ликови од поемата. Тие го претставуваат како јунак, син и вереник и ги осветлуваат сите димензии на ликот. За да ја прикаже невидената храброст на Кузман, поетот ја употребува хиперболата во сликањето и на Гегите. Зашто колку е поголема нивната јачина и храброст, уште повеќе се издигнува јунаштвото на Кузман. Преку ликот на Кузман, Прличев ја предава идејата за храброста и јуначката саможртва која се поднесува за доброто на татковината. Основната порака во „Сердарот“ е токму воскликот за слобода и славење на човечкото достоинство. Од поемата може да се види дека Прличев се огледал


168

на Хомер, па ова дело има многу сличности со Хомеровата „Илијада“ Бројните епитети, компарации, споменувањето на некои богови од грчката митологија, обредот на капење на мртовецот , се само дел од сличностите со Хомер, поради што Прличев го добива епитетот „втор Хомер”. „Автобиографијата“ и словото-есеј „Чувај се себеси“ на Прличев го заокружуваат неговото исклучително вредно и значајно творештво.


169

„Печалбари“ - Антон Панов Драмата „Печалбари” (премиера на 3 март 1936 г.) претставува битово-социјална драма која се смета за класика во развојот на македонскиот театар. Содржината е многу едноставна затоа што се должи на основното реалистичко начело: односот кон стварноста и вообичаената практика реалистите да опишуваат ликови и настани за кои имале пандан во својот живот и во стварноста. Оваа драма има токму реалистична основа, затоа што авторот се инспирирал од стварноста која го опкружувала. Гледајќи ги македонските работници кои работат по белградските пекарници, бледи, болни и изморени, доаѓа на идеја тоа да го вклопи во содржината на свој драмски текст.

Во првиот чин на драмата се одвиваат експозицијата и заплетот. Мајката на Костадин, Божана доаѓа во куќата на Јордан да ја бара за снаа неговата ќерка Симка. Јордан се согласува со тоа, под услов Костадин да плати 30 лири.Тој е лихвар кој заработува на туѓата сиромаштија и е горд што живее така. Божана знае дека Костадин не може да го исполни тоа, па се труди да го убеди Јордан барем да ја намали сумата, ако ништо друго, но Јордан не сака да слушне за тоа. Тука настанува заплетот. Семејството на Костадин нема толку пари за да го плaти тој износ. Јордан како трговец смета дека сé може да се купи со пари, па дури и љубовта. Секако, Костадин остро се спротивставува на идејата да ја „ купи” Симка, бидејќи како што вели, сака таа да му дојде од милост, а не да ја купи како добиток. За ситуацијата да стане уште покомплицирана, други стројници доаѓаат да ја бараат Симка и чорбаџи Јордан се согласува да ја даде на оној што ќе плати повеќе. Тој е готов да ја продаде среќата на својата ќерка по цена на парите. И Симка го сака Костадин, но патријархално воспитана нема сила да му се спротивстави. Единствено непомирување со одлуката на татко и да му даде збор на друг, гледаме во пролевањето солзи и покорната молба до татко си да не ја дава на друг бидејќи го сака Костадин. Костадин е спремен ако треба и да ја земе Симка како бегалка. И кога сé е подготвено Симка да замине како бегалка, Јордан се согласува да му даде пари на заем на Костадин, а потоа тој да оди на печалба и да го врати заемот.


170

Така се случува бракот помеѓу Костадин и Симка кои уживаат во брачната среќа. Но, има нешто што постојано се провлекува низ таа брачна среќа, а тоа се проклетите 30 лири кои Костадин му ги должи на Јордан. Тој дури почнува да го навредува дека е мрзелив, неработлив и дека бега од обврската да замине на печалба. Костадин го моли Јордан да почека барем уште малку за да се роди синот, но овој не сака да чуе за тоа. Скршен од болка и понижен, Костадин решава да замине на печалба. Пред заминувањето, во драмата е предадена сцената на проштевање што е карактеристичен битов елемент. Во таa потресна сцена се поместени и надежите и очекувањата на печалбарите и домашните.Костадин и покрај сé не сака да го напушти семејството, бидејќи смета дека тоа е најважно и не сака син му да ја доживее неговата судбина: да остане без татко.

Како и да е, тој заминува на печалба во Белград и во четвртиот чин дадена е сликата на пекарницата на фурнаџијата Аранѓел. Тој по многу нешта е сличен на Јордан, бидејќи ги експлоатира работниците, т.е. се однесува нечовечки и не признава никакви оправдувања. Таму Костадин се разболува од туберколоза и свесен е дека нема да го дочека денот кога ќе се врати дома .

Во последната сцена повторно се враќаме во селото, кога печалбарите се враќаат дома со песни. Како и сите други жени и Симка го чека својот Костадин. Таа има некое лошо претчувство и по некое време, кога печалбарите молкнуваат пред нивната врата, Симка и Божана знаат што значи тоа: нивниот мил Костадин никогаш нема да се врати, никогаш нема да ги прегрне своите најмили и да ја дели семејната среќа со нив. Бунтовникот кој не сакаше да оди на печалба токму поради тоа што израснал без својот татко, не дочека да го види својот син кој постојано ја прашува мајка си за него. Сега, со смртта на Костадин, Коле ја наследува истата судбина од својот татко: никогаш да не го види. Дали ќесето со пари кое печалбарите и го даваат на Симка може да го задоволи чорбаџи Јордан? Дали парите можат да ја купат среќата на неговата ќерка и на неговиот внук и дали воопшто чорбаџи Јордан ќе може да живее со тоа чувство на вина? Главни ликови или носители на конфликтот во драмата се Јордан и сиромавиот Костадин. Тие се претставници на две различни и спротивставени класи. Чорбаџи Јордан е селски трговец, лихвар кому пред се му се парите. Тие за него претставуваат средство за


171

богатење, но како што умее да каже тие се „и срце и душа“ односно цел сама за себе. Ништо не доаѓа пред нив и ништо не може да го замени нивниот сјај, па дури ни среќата на неговите деца. Затоа е подготвен да ја „продаде“ Симка на оној што ќе понуди повеќе. Тој нема ништо против социјалното потекло на Костадин доколку тој има пари да ја плати Симка. Кај него воопшто не се појавува душегрижништво кога ќе го растури семејството на Симка и ќе побара од Костадин што побргу да замине на печалба и да му го отплати долгот. Костадин е лик преку кој се претставени новите сфаќања и стремежи за подобар живот. Тој не се согласува со старите закоравени правила и традиции. Остро е против плаќањето откуп за невеста зашто знае дека со тоа се одредува подредената положба на жената во домот. Против е и на традицијата за одење на печалба. На зборовите на својата мајка дека така останало од дедовци, тој ги изразува своите нови погледи за останување во родниот кат и тука да се создава и гради животот. Се обидува да ги раскине традиционалните врски, но тоа го прави стихијно. Осамен во таа борба, тој потклекнува под притисокот на времето и ги прифаќа востановените правила.


172

„Македонска крвава свадба“ - Војдан Чернодрински Кога станува збор за зачетоците на драмата во македонската литература, несомнено главното место му припаѓа на Војдан Чернодрински. И покрај тоа што Џинот ја напишал првата драма во македонската литература, Војдан Чернодрински се смета за основопложник на македонскиот театар во вистинска смисла на зборот. Поточно, темелите на македонскиот театар Чернодриски ги поставува на 11 мај 1903 година кога почнува да работи неговата театарска група „Скрб и утеха“. Најкомплетниот драмски текст на Војдан Чернодрински, како во поглед на содржината, така и во однос на уметничкиот дострел, секако е драмата „Македонска крвава свадба“. Напишана е на македонски јазик и составена од 5 чина, а изведена е за првпат на 7 октомври 1900 година во Софија. За неа Чернодрински се инспирирал од прочитана статија во весник за грабната девојка од Кукушко од страна на Турците. Во првиот чин се среќаваме со семејството на Цвета, централна личност во драмата. Семејството (таткотоТрајан, мајката Благуна, братот Дуко, стрикото Трајан) работи на нива и преку нивниот разговор се навестува дека работат за други, а не за себе. Тука авторот сликовито го опишува животот на македонските селани од крајот на 19-иот век, кога Македонија се уште е под турско владеење. Прикажани се и народните обичаи, жетварски песни и ред други обреди кои се дел од македонската традиција. Она што е особено важно во овој чин, е љубовта која меѓусебно си ја искажуваат Цвета и овчарот Спасе. Но, не може се да биде така совршено, па оваа атмосфера е нарушена со доаѓањето на Осман-бег кој ја грабнува Цвета и тоа е заплетот на драмата, бидејќи грабнувањето на Цвета е главниот конфликт околу кој ќе се изгради целото понатамошно дејство.

Во средиштето на вториот чин е сцената со Турчинот кој доаѓа во куќата на Кузман, дедото на Цвета и ги малтертира старците, барајќи да го служи Кузмановата снаа. Во овој чин всушност може да се види до каде може да оди турското насилство, но и трпеливоста на народот во поднесувањето на маките. Исто така од разговорот на Кузман може да се дознае за присуството на туѓите пропаганди на македонскотот тло и нивното дејствување.


173

Третиот чин се одвива во харемот на Осман-бег кој се обидува најпрвин со добро да ја потурчи Цвета, ветувајќи и се и сешто. Но, Цвета останува цврста на ставот дека не постои ништо на светот што може да ја разубеди во тоа. Така, во убедувањето на Цвета учествуваат дури и две потурчени христијанки на кои авторот им дава симболични имиња-Крста и Петкана. Тие и признаваат на Цвета дека иако не сакале, сепак успеале да ги потурчат, зашто како што велат, кај што има сила нема правдина. Крста и Петкана се помириле одамна со својата судбина и само и кажуваат на Цвета каква судбина ја очекува. Во куќата на Осман-бег доаѓаат двајца заптии, Дуко и Спасе кои дошле со цел да ја земат Цвета назад. Како во полусон Цвета ги слуша гласовите на брата си и на Спасе кои ја пребаруваат целата куќа и ја бараат Цвета назад. Четвртиот чин се одвива кај уќуматот и таму Дуко и Спасе ја бараат правдата за Цвета да биде вратена назад. Спасе не жали ниту пари, ниту се срами кога е во прашање неговата Цвета. Тука согледуваме еден сегмент на турското владеење, а тоа е поткупот кој Спасе мора да го даде на заптијата за тој да ја издејствува слободата на Цвета од валијата. Во овој чин се случува кулминацијата, бидејќи Цвета пред насобраните селани и своето семејство признава дека сака да ја смени верата: Валијата: Не е потурчена. Ако сакат ќе турчиме. Спасе:(Жално) А зошто е облечена во фереџе, Валипаша! Селим-оџа: Зашто т'а сакаше, бре синко! Сите селани(Изненадени) Та сакала?! Селим-оџа: Та сакаше, зер и да турчит сакат. Сите селани: Да се турчит?! О, не! Сосила ја грабнаа! Валијата: Чекајте, јаваш, јаваш... остајте јас да питам момичката. Сакаш, мори, да се турчиш? Цвета:(одвај одговара) Са-а-кам. Сите селани: (Изненедени) Сакат!!! Валијата:Турската вера поуба ти се виѓат? Цвета:( Бавно и збор по збор) Поубаа е. Но, Цвета не го кажува ова по своја волја. Претходно Селим-оџа ја опива и таа во бунило изјавува дека сака да се потурчи затоа што турската вера е поубава и затоа што го сака Осман-бег. На чудењето на селаните и на нејзините блиски му нема крај. Но, сепак на крај од овој чин Цвета се освестува и успева да ги препознае


174

своите блиски. Одрекува се што претходно кажала. Така Валипаша дозволува Цвета да се врати кај своите. Расплетот на драмата настанува во петтиот чин. На денот на свадбата, среќата на Цвета и Спасе е неизмерна. И токму кога читателот добива впечаток дека не преостанува ништо друго, освен се да заврши среќно, доаѓа Осман-бег кој не помирувајќи се со поразот, повторно доаѓа да ја грабне Цвета. Најпрвин го убива Дуко, а потоа и самиот паѓа убиен од раката на Цвета. Шефкија пука во Цвета и ја усмртува, а пак Спасе го убива него. Тоа е воедно и расплетот на драмата, а авторот ја пренесува својата порака преку последните зборови на Цвета: „Умрев, ама Турчинка не станав!“ Крајот на драмата е сосем спротивен од она што читателот го очекува-да има среќен епилог. Иако не изобилува со мноштво уметнички квалитети, сепак таа е од огромна важност затоа што е прва драма во вистинска смисла на зборот. И не само тоа. Како што и самиот вели, тој не напишал ништо ново. „Јас го препишав од се уште ненапишаната крвава историја на Македонија она што читателот ќе го прочита, а гледачот ќе го види во театарот.” На мошне веродостоен и сликовит начин, овој текст го пренесува читателот во едно време кое никогаш не може да биде заборавено и кое засекогаш треба да остане запаметено: а тоа е петвековното турско владеење во Македонија и нескршливиот дух на Македонецот пред многубројните навредувања и искушенија. Затоа оваа драма може да се окарактеризира како општествено -политичка, а според текот на дејствата може да се заклучи дека се колеба помеѓу реализам и романтизам. Романтичарските белези во драмата се присутни во црно-белото сликање на идеализираниот лик на Цвета и бунтовноста на Дуко. Реалистичните црти во драмата се присутни во самата тема и кажувањето на авторот дека овој настан е само мал дел од ненапишаната македонска историја. Основната порака во драмата, предадена токму преку главниот лик Цвета е да се возвеличи честа како нешто најсвето, но и да се застане во одбрана на личното и национално достоинство пред тиранијата и сето зло што таа го донесува олицетворено во Осман-бег, но и сите останати како него.


175

„Пофално слово за нашиот татко и учител Кирил Филозоф“ - Климент Охридски Климент Охридски е најзначајната просветителска фигура во македонската и словенска литературата. Меѓу сето останато тој е првиот оргинален словенски писател од времето на средновековната литература. Климент Охридски е основоположник на македонската писменост и култура. Особено, ако се знае податокот дека неговата просветителска дејност е поврзана со работата на Охридската книжевна школа од X век. Тој е автор на многу пофални и поучни слова. Се претпоставува дека е автор на околу 40 такви слова, но само на четиринеесет се потпишал. Најлирското пофално слово е она што Климент му го посветил на својот учител Кирил Филозоф. Тоа е напишано во стихови. По примерот на византиските пофални слова, се состои од два дела.

Словото започнува со обраќање до сите почитувачи на бога и словото божјо посочувајќи дека заслугата за создавањето на словенското писмо ја има Кирил „нов апостол и учител на сите земји, којшто огреа на земјата како сонце со вистинска вера и убавина, како сонце на трисушното божество, осветлувајќи го сиот свет.“ Во Словото авторот се задржува на значењето на Кирил како просветител на целиот словенски род. Во понатамошниот текст од Словото се даваат податоци од животот на св. Кирил. Авторот ги споменува неговите мисии кај Сарацените и Хазарите за ширење на христијанската вера, но посебно се задржува на неговото значење за Словените и нивната писменост преку создавањето на словенската азбука и преводот на црковните книги. Притоа авторот користи стилско-изразни средства како што се хипербола и компарација. Го споредува со орел кој ги прелетал „ сите страни од исток до запад и од север до југ“, го споредува со светлозрачно сонце како и со ѕвездата Деница „која иако огрева најпосле, со својата светлина ги облева сите ѕвезди кои имаат сончева светлина.“

Вториот дел од Словото е еден вид пофална песна за св. Кирил во која неговиот ученик го изразува својот силен восхит од неговата личност. Преку анафората „блажена се твојата уста“, „блажени се твоите златозрачни очи“, „блажени да се твоите


176

пречесни раце“... , се благословува личноста на св. Кирил со сите негови благородни особини кои му помогнале на словенскиот народ да излезе од мракот на неписменоста и незнаењето. „ И со ангелите беше како ангел и со пророците, со сите свети толкувач на славата божја“ ќе заврши св. Климент во своето „Пофално слово“ кое претставува топла благодарност кон учителот. Ова Слово претставува оргинален текст напишан на писмото што го создаде токму св. Кирил. Во него е присутно лирското обраќање и лирското повторување. Со многубројните стилско-изразни средства како и многубројните епитети ова дело пленува со возвишениот стил на кој е напишано. Токму затоа може да се поткрепи тврдењето дека св. Климент Охридски е првиот оргинален словенски поет.


177

„Чекајќи го Годо“ - Семјуел Бекет Семјуел Бекет е ирски автор кој својата литература најчесто ја пишувал на француски јазик. Создавајќи ја својата драма „Чекајќи го Годо“ се сmestuva меѓу претставниците на новата поетика на драмата, а тоа е антидрамата или новиот театар кој се јавува како продолжение на развитокот на модерната во рамките на француската литература. Заради сето тоа тој е добитник на Нобеловата награда за литература во 1969 година. Драмата „Чекајќи го Годо” е поставена на сцената на парискиот театар „Вавилон” во 1953 година. Главните ликови во оваа драма се Естрагон и Владимир. Естрагон, на почетокот се обидува да го собуе чевелот и бидејќи тоа не му успева, вели: “Не сака, па Господ!” Но, вториот од нив, Владимир, оваа реченица ја сфаќа поинаку, ја толкува посериозно, поврзувајќи ја со животното искуство дека понекогаш колку и да сакаме да сториме нешто, тоа едноствано не ни успева. За разлика од другите драми, овде не постои карактеристичен развој на настаните, а тоа значи дека не постојат елементите карактеристични за развојот на драмското дејство. Не постои експозиција, заплет, кулминација, ниту расплет, затоа што во драмата ништо не се случува. Просторот на случувањето на драмата е составен од: „Селски пат. Едно дрво. Вечер.”, а времето на случување ја губи основната темпорална карактеристика. Естрагон не се сеќава на ништо што се случувало во првиот чин, а ликовите на Поцо и Лаки се сосема поинакви во вториот чин. Дури момчето кое што доаѓа да го соопшти недоаѓањето на Годо тавтолошки се повторува во своите искази. Времето е всушност претставено со својата повторливост што укажува на главната поента во оваа антидрама , а тоа е бесмисленоста во случувањата и дејствувањето. Тоа е се од податоците кои воопшто се дадени. Дури и имињата на главните ликови- Владимир и Естрагон, не можат да се земат за вистинити бидејќи понекогаш се одзвиваат и на Алберт и на Диди. Единствено што знаеме е тоа дека и двајцата го чекаат Годо, за кого Владимир вели дека треба да дојде во сабота, саботата не доаѓа. Се поставува прашање: Зошто го чекаат Годо?


178

Естрагон: А што всушност, баравме ние од него? Владимир: Зар ти не беше присутен? Естрагон: Изгледа дека не слушнав. Владимир: Па, така... Ништо конкретно. Естрагон: Некоја лесна работа? Владимир: Точно. Естрагон: Понизна молба. Владимир: Тоа. Естрагон: А што одговори тој? Владимир: Дека ќе види. Естрагон: Дека не може ништо да вети. Владимир: Дека би морал да размисли за тоа. Естрагон: Во мирот и тишината на својот дом. Владимир: Да се посоветува со своето семејство. Естрагон: Со своите пријатели. Владимир: Со своите застапници. Естрагон: Со своите претставници. Владимир: Со своите трговски книги. Естрагон: Со својата сметка во банката. Владимир: Пред да донесе некоја одлука. Естрагон: Тоа е нормална работа. Владимир: Мислиш дека е? Естрагон: Мислам. Значи, тој ден кога го чекаат Годо, а не знаат зошто го чекаат и дали токму на тоа место и во тој ден, мора некако да биде исполнет. А исполнет е со неповрзани разговори, нелогичности и противречности. Според тоа, следат и бројни комични елементи, поради што оваа драма е окарактеризирана и како трагикомедија. Празнината која се создава поради тоа чекање ја исполнуваат Поцо и неговиот слуга Среќко кои случајно ќе наидат на тоа место. Ваквите ликови-двојки кои ги среќаваме во оваа драма се карактеристични за творештвото на овој автор. Поцо и Среќко (Лаки) се во релација господар-слуга. Поцо се однесува доста надредено во однос на Среќко и со тоа кај Владимир и Естрагон предизвикува жалење. Тие го обвинуваат Поцо дека го искористува Среќко, а кога повеќе нема што, го отфрла како лушпа од банана. На крајот од првиот чин доаѓа Момчето кое ги известува Владимир и Естрагон дека господин Годо нема да дојде тој ден, туку следниот. Така завршува првиот чин.


179

Вториот чин во ништо не се разликува од првиот. Повторно ја среќаваме истата ситуација: „Утредента. Истиот час. Истото место.” Меѓутоа, не знаеме кое е местото и кој час. Владимир и Естрагон повторно водат бесмислени дијалози, а притоа среќаваме и една карактеристична ситуација-освен Владимир, никој не знае што се случувало претходниот ден и дали тоа што се случило е навистина претходниот ден. И овде монотонијата ја „нарушуваат” Поцо и Среќко. Но, Поцо воопшто не се сеќава дека претходниот ден се сретнал со Владимир и Естрагон и дека тргнал да го продава својот слуга. Тој моли за помош затоа што се лизнале и паднале со Среќко, па Владимир решава да им помогне, сметајќи го тоа како еден вид забава во целата монотонија. Владимир: Ние чекаме! Нам ни е здодевно. (Ја крева раката) Не, не тврди го спротивното. Ние смртно си здодеавме, тоа е неспорно. Во ред. Сега ни се укажа можност за забава, а што правиме ние? Ја пуштаме да пропадне. Да преминеме на работа? (Тргнува кон Поцо, па застанува). За некој миг се ќе исчезне и ние повторно ќе бидеме сами, среде ништожноста! (Сонува). Ним им здосадува среде таа пустелија. Но, тие го чекаат Годо, кој ни овој ден нема да дојде. Повторно доаѓа Момчето кое им кажува дека „господин Годо нема да дојде вечерва, но, ќе дојде утре, по секоја цена.” Така, Владимир и Естрагон решаваат да си одат од тоа место, но утредента да дојдат пак, бидејќи треба да го чекаат Годо. Решаваат да си заминат и, не се поместуваат од местото. Тоа е крајот на драмата. Ова е несомнено антидрама, испразнета од секаков вид на случување, а наместо тоа, исполнета со неизвесност. Дијалозите често се повторуваат или постојат сами за себе без никаква цел, а со тоа ја градат бесмисленоста на човечката комуникација. Слепиот Поцо и немиот Лаки се метафора за “осакатеноста” на човекот во однос на егзистенцијата во апсурдниот живот кој му се случува. Но, ако повнимателно се прочитаат репликите на Владимир, може во нив да се откријат некои подлабоки размислувања за човекот и неговиот живот, за вечните човекови дилеми. Драмскиот дијалог е единственото рамниште на кое се остварува антидрамското дејство. Отсутниот Годо кој не доаѓа до самиот крај, може само да


180

се протолкува како човекова надеж дека вистинскиот живот допрва ќе се случи. Ако не успеало она што човекот се обидел да го направи, само надежта е таа која го одржува во живот и му дава сила повторно да се обиде. Преку оваа драма, Бекет врз основа на Сартровиот егзистенцијализам гради специфичен драмски и театарски јазик и проговорува за апсурдот на човековата комуникација и егзистенција.


181

„Гилгамеш“

Епот „Гилгамеш“ и припаѓа на асировавилонската култура која се појавила околу 6000 -та година п.н.е. и траела 4 милениуми. Оваа развиена цивилизација и култура се служела со клинесто писмо кое содржело околу 15 000 знаци. Во богатата библиотека на Асурбанипал на глинени плочи е пронајден епот „Гилгамеш“. Испишана на 12 плочи, оваа приказна може да се подели на два еднакви дела. Првиот дел (до осмата плоча) ги прикажува активностите и дејствата на моќниот Гилгамеш, мудар и силен човек, страв и трепет во својот роден град Урук. Тој е една третина човек и две трeтини бог. Овој јунак живее не плашејќи се од ништо и пред никого не клечи. За да го казнат, боговите го создаваат степскиот човек Енкиду. Енкиду станува господар на степите, див човек кој живее осамено и сонува за слободата на степата. По нивната меѓусебна борба тие стануваат неразделни пријатели. Заедно го убиваат Хумбаба и небесниот бик. Но, божицата Иштар ја казнува горделивоста на Гилгамеш и му испраќа смрт на Енкиду. Дури тогаш Гилгамеш ја сфаќа својата човечка страна. Оплакувајќи го својот пријател тој почнува да размислува за минливоста на животот и за смртта како неопходност. Сакајќи да ја победи, тој тргнува во потрага по тревката која ја дава бесмртноста. Вториот дел е полн со напрегање да со открие тајната на животот, чиј клуч единствено успева да го земе оној избран човек - Утнапиштим. Трагањето по бесмртноста добива огромни размери. Гилгамеш станува опседнат со помислата дека може да ја избегне смртта и таа мисла му дава сила да го совлада несовладливото, а невозможното да го направи возможно... И кога неговиот сон е на повидок да биде остварен, неочекувано повторно се претвора во прав, во нешто чиј облик повеќе не може ни да се насети. Губејќи ја тревката на вечноста, тој го губи божескиот дел од себе. Останува само оној мал и немоќен човек во него, кој без спротивставување се втрднал во каменот на смртта. Вагата претежнала на човечката страна, бидејќи: „Кога боговите ги створиле луѓето, смртта ја одредиле за нив, а животот го задржале за себе.“ Епот за Гилгамеш прикажува два света: светот на боговите и светот на луѓето. Иако во прв план е приказната за животот на Гилгамеш,


182

неговото дејствување и преокупации, светот на боговите е неизбежен: тие влијаат на судбината на поединецот и народот, од нивните хирови зависи човечката среќа и несреќа, нивната волја и моќ се чувствуваат насекаде. Гилгамеш не може да направи ни еден чекор, а на некој начин да не зависи од боговите. И самиот тој е две третини бог, а една третина човек. По она божеското-владеење и моќ, Гилгамеш не е популарен: тој е силно суштество од кое сите се плашат и ја посакуваат неговата смрт. По она човечкото- спротивставувањето и смртта, тој е несебичен и племенит, а неговата личност ја красат многу позитивни особини. Со својот човечки дел на личноста, Гилгамеш го надвладеал и го потиснал својот божески дел. Динамиката и внатрешниот немир го водат Гилгамеш во низа акции: тој не се смирува на едно место, не отстапува од намерите, упорен е во намерата да ја постигне својата цел. Но, Гилгамеш е и човек кој страда и чувствува болка: како човечко суштество, нему му е судено да страда и да доживува болка. Но во својата потрага по тревката, тој ја достигнува својата цел. Во желбата да добие одговор тој ги победува сите препреки и со своето јунаштво станува херој и ја добива својата посакувана бесмртност. Зашто бесмртноста се достигнува преку активното дејствување за време на својот живот. Бесмртноста не ја дава тревката, туку патот да се стигне до неа. Епот за Гилгамеш е всушност бунт против смртта и заборавот. Основната порака која ја пренесува тој е непомирливоста со смртта и постоењето на човечка надеж дека само преку активно дејствување човекот ја добива својата вечност. Motivi koi gi sre}avame vo „Gilgame{“: besmrtnosta= trevkata prijatelstvoto potopot zmijata kako neprijatel na ~ovekot


183

„Злосторство и казна“ - Фјодор М. Достоевски

Романот „Злосторство и казна“, според зборовите на многу критичари спаѓа во најзначајните дела на рускиот реализам. Објавен во 1866 година тој не само што е сведоштво за исклучителниот развој и значење на руската литература од периодот на доцниот реализам, туку и сведоштво за интелектуалниот гениј на Достоевски. Иако во основата на романот е убиството на Аљона Ивановна и нејзината сестра Лизавета, сепак во суштината на романот е повеќе предадена психолошката состојба на главниот лик, Родион Раскољников. Затоа овој роман жанровски може да се определи како психолошки роман. Дејството на романот се случува во Петроград, големиот град кој го создава безизлезот и претставува кошмар на малите, бедни и обесправени јунаци. Мостот на Нева е очевидец и верен сопатник на тие кои решиле да ја прекинат таквата своја судбина и да му дадат оддишка на животот. И среде сите тие згазени и онеправдани луѓе како главен лик се издигнува младиот Родион Раскољников. Овој човек, студент по право, ја носи својата амбиција, но и желбата на своите мајка и сестра да успее во тоа општество. Но животот во тесната мала собичка, одвај врзувајќи крај со крај го соочува со горкото чувство дека живее во град на силна социјална и морална подвоеност што се согледува и во неговиот конкретен случај. Тој честопати ја посетува лихварката Аљона кај која преку заложување на предмети се обидува да го преживее денот во тој велеград. Осамен и речиси без пријатели во неговата глава почнува да се раѓа една идеја. Во првиот дел од романот авторот го предал токму раѓањето на таа идеја. Со дополнителните околности таквата идеја добива социјален призвук. Најпрво средбата со старата лихварка кај која ја заложува старата табакера, последното нешто од неговиот покоен татко, кога ја чувствува целата нејзина алчност и злоба, но и тиранијата што ја покажува кон нејзината добродушна и покорна сестра Лизавета. Како втор момент е случајно наслушнатиот разговор во една кафеана за оправданоста на убиството на старицата и третиот момент е писмото на неговата мајка во кое му пишува за бракот на сестра му која заради својата сиромаштија е принудена да влезе брак во кој ќе послужи како трофеј на егоцентризмот и лажното доброчинителство на Лужин. Сето тоа кај Раскољников ќе ја прелие чашата и во неговата глава и душа ќе созрее идејата, па ќе го донесе решението за убиството.


184

Но, под плаштот на сите тие социјални мотиви и општествено-социјалната условеност на убиството, во текот на романот на површина излегува една негова филозофија , теорија за поделба на луѓето на две групи: обични, кои живеат послушно според божјите и општествените закони, не обидувајќи се да променат било што и необични, силни на кои им е дозволено да преминуваат преку нормите и законите, да ги прекршуваат за некоја повисока цел. Според Раскољников, оние што се сметаат за силни луѓе имаат право да ја срушат моралната рамка и норма, да преминат ако е потребно и преку човечки жртви и да ја исполнат својата благородна цел, како на пример Наполеон. Во таа група се вбројува и тој. Но, самоиот чин на убиството и сето тоа што следи потоа покажуваат дека Раскољников ни од далеку не спаѓа во таа категорија на луѓе затоа што веднаш по чинот на убиството тој почнува да одговара пред својата совест и неговата личност почнува да се распаѓа. Посебно тешко му паѓа спознанието дека тој не припаѓа во групата ладнокрвни, силни луѓе. Неговото убиство е проследено со низа грешки меѓу кои и непланираното и несакано убиство на Лизавета која е очевидец на настанот. Потоа не го наоѓа целото богатство на старицата и зема само некои дребулии кои ги закопува и никогаш не ги употребува. Сето тоа му докажува дека самиот живот е посложен од замислата на разумот и дека планираните настани понекогаш можат да заземат поинаков тек независно од нас. Но, од тој момент започнува неговото саморазрушување. Станува раздразлив и се подалечен кон оние што ги сакал, а најмногу кон мајка му и сестра му. Неговата душа е празна и апатична без било каков интерес за животот. Иако околу него постојат луѓе кои се обидуваат да му помогнат, како на пример неговиот другар Разумихин, тој одбива секаква помош, а го одбива и секое друштво. Сака да е сам со својот личен кошмар од кој не може да излезе. Престапот е направен, но најлоша е казната што се свива во неговата душа и таму останува да тлее обземајќи го сиот. Спознавајќи се себеси тој во себе ја осознава и својата голема заблуда за својата цврстина и непоколебливост и тоа сознание кај него раѓа уште поголема раздразливост. Како одминува времето и неговото постојано бегство од Порфириј, но и од самиот себеси, кај него се повеќе се продлабочува решението дека мора да и се предаде на полицијата и така да се покае за стореното злосторство. На тој начин би го достигнал своето морално покајување и прочистување. Во целата таа ситуација единствената личност која


185

му подава рака на поддршка и безрезервна љубов е младата Соња Мармеладова, единствената што од неговата уста ја слуша тешката исповед на неговата измачена душа. Судбината на нејзиното семејство е втората сижејна линија во романот. Соња Мармеладова е жртва на истиот тој град. Живеејќи со својот татко алкохоличар, својата помајка и нивните деца, таа го понесува товaрoт на одржувач на семејствотото. Се јавува како единствен хранител на распаднатото семејство особено по смртта на таткото. Таа нејзина саможртва ја воздигнува во очите на Раскољников и тој се повеќе станува свесен за нејзината чистота. Живее преку христијанските кодекси, целосно потчинувајќи му се на своето срце. Таа му ги подава рацете на Раскољников и го принудува и тој да ѕирне во својата душа, да се саморазоткрие, пропагирајќи му ги христијанските начела за покајување и простување. Таа претставува неговиот морален егзекутор. И Раскољников решава да ја прифати подадената рака и и се предава на полицијата. Својата казна ја отслужува во Сибир и таму доаѓа до своето најголемо откритие, а тоа е како е да си повторно близок до луѓето, да се покаеш и да побараш прошка за својата самотија и оттуѓеност. Но, најголемиот благослов е што ја спознaва несебичната, возвишена и чиста љубов кон Соња која претставува поттик да се издржат седумте години казна, седумте години покајување за својот чин. Токму преку ваквиот крај на романот, но и ликот на Соња Мармеладова како симбол на смиреноста и страдањето, Достоевски ја предава основната идеја во романот, а тоа е дека не може по пат на бунт и насилство да се случи било каква промена во општеството. Не може да се изгради похумано општество, ако тоа почива на темели од човечки жртви.

Романот „Злосторство и казна“ е психолошки роман кој ја разоткрива длабочината на човечката душа. Тој го критикува буржоаскиот индивидуализам обидувајќи се да даде одговор на прашањето дали може да постои повисока цел од самиот човечки живот. Човекот не е бог и тој не може да го менува светот. Затоа, Достоевски преку смирената и покорна Соња ја предава идејата за антиреволт. Аномалиите на општеството што создаваат социјално пропаднати личности не можат да се решат по пат на револуција и бунт. Достоевски го пропагира мирољубивиот христијански кодекс на смиреност и стрпливост. Романот ја понесува идејата на христољубието како морална филозофија. Душевниот спас на Раскољников е возможен, само преку покајувањето и признавањето


186

на своите гревови, да се понесе товарот за сопствените одлуки. Онака како што се оттуѓил така Раскољников мора да им се врати на луѓето зашто само меѓу нив тој ќе може да го пронајде патот до себеси. Враќајќи и се на човечката заедница тој, ќе може повторно да стане човек.


187

„Дон Кихот“ - Мигуел да Сервантес Делото „Дон Кихот“ и припаѓа на шпанската ренесансна литература и е едно од најпознатите литературни дела. По Библијата, романот „Дон Кихот“ е најпреведуваното дело во светската литература. Мигуел де Сервантес својата слава ја стекнал токму со овој роман на 58-годишна возраст. Првиот дел на романот е објавен 1605 година, а во 1615 и вториот дел. Низ неговата содржина авторот посочува дека романот има за цел да ги исмее тогаш популарните рицарски романи со нивните измислени авантури и фантазии. „ .... а јас ќе бидам задоволен и горд што прв уживав во плодовите на мојот труд, зашто мојата единствена желба беше на луѓето да им ја изложам одвратноста кон измислените и глупави истории, опишувани во витешките романи, кои по појавата на мојот вистински Дон Кихот веќе се занишаа и сосема ќе паднат“. Така, овој роман може да се сфати и како пародија на тие витешки романи, затоа што пародијата претставува литературно дело во кое се исмева, се карикира некое сериозно литературно дело на духовит и смешен начин. Од текстот на романот може да се види дека „Дон Кихот“ го исмејува тогаш мошне популарниот рицарски роман „Амадис од Галија“. Она што го прави овој роман мошне интересен е раскажувачката рамка. Авторот како наратор го наведува името на некој Арап, Сид Амет Бененџели, но во романот може да се сретне и името на Сервантес. Исто така, треба да се спомене дека во романот се сретнуваат и други жанрови како што се писма, сонети, приказни, а мошне интересни се многубројните умни изреки кои ги употребува Дон Кихот и народните поговорки на Санчо Панса кои ја прават нарацијата живописна и интересна. Романот е поделен на глави со мошне интересни и хумористични наслови во кои се раскажуваат авантурите на Дон Кихот и неговиот верен придружник Санчо Панса. Главниот лик во романот е сиромашниот благородник Алонсо Кихано, занесеник во рицарската литература. Читајќи ги секојдневно рицарските романи, тој го одобрува таквиот начин на живот. Преминувајќи во светот на фантазијата и самиот решава да стане витез скитник, заштитник на понижените и обесправените. По примерот на рицарските романи го менува своето име во Дон Кихот од Манча, пронаоѓа стара износена рицерска облека, наоѓа еден


188

дооден коњ Росинант, а подоцна во неговите авантури му се приклучува и сиромашниот селанец Санчо Панса кој станува негов штитоносец. Дамата на неговото срце е обичната селанка Дулсинеја од Тобозо. За да го освои нејзиното срце, Дон Кихот тргнува по светот како залутан витез жеден по подвизи и слава која ќе го доближи до срцето на неговата дама Дулсинеја. Но, реалноста му припаѓа само на Дон Кихот, зашто таа е понаква од онаа на другите. Дон Кихот навлегувајќи во тој свет на романите почнува да живее во илузија. Светот во кој тој ги бара своите подвизи јавајќи на доодениот Росинант е свет меѓу сонот и јавето. Во него тлее желбата да им помогне на луѓето кои живеат во време на угнетување и понижување. Но тој свет е искривоколчен како и добрите намери на Дон Кихот. Во тој свет на фантазијата стадото овци е војска, мешините со вино маѓосници, а ветерниците-џинови, затворениците-угнетени и обесправени. Во еден таков свет, логичен е поразот на Дон Кихот. Неговото однесување е неразумно и комично. Но, тој е добар и благороден човек чија основна и единствена желба е да го промени светот и да го направи подобро место за живеење. Поттикнат од својата добронамерност, искреност и човекољубивост, тој решава да ја одигра својата животна улога. Тој е идеалист и сонувач кој се судрува со суровото граѓанско општество, но и со реалноста која е сурова и болна. Затоа од тие подвизи тој излегува поразен. Неговиот пораз не е само физички туку и морален зашто не успева да ја стекне славата по која копнее. Но, под површината на налудничавиот Дон Кихот се крие исклучително умен и образован човек со чудесни хуманистички ставови за местото на човекот во општеството и за тоа општество како посовршено место за живеење посебно потенцирајќи ги своите ставови за еднаквоста меѓу луѓето и неправедното класно општество. Во неколку наврати Дон Кихот зборува за местото на науката во животот на луѓето. Така, овој сонувач во исто време е исклучително мудар, великодушен и племенит човек. Неговиот најголем идеал е хуманистичкиот идеал на слобода и правда. Но, средствата и времето на нивното остварување се сосема погрешни, односно тој со своето однесување е неприспособен кон средината и времето на делување. Затоа и неговиот крај е трагичен, а неговото враќање во стварноста е болно.


189

Вториот лик во романот е сиромашниот селанец Санчо Панса. Toj e необразован и неписмен селанец, но исклучително трезвен и бистар. Животот го направил внимателен, недоверлив и лукав па затоа умее да се снајде во секоја ситуација. За разлика од Дон Кихот, тој е реален и практичен. Му се придружува за да го добие ветениот остров и губернаторската функција. Неговата верност кон Дон Кихот покажува дека тој можеби е материјалист, но во никој случај не е користољубив човек. Најдобра позитивна потврда за неговиот карактер даваат зборовите на Дон Кихот на неговата смртна постела: „ако му издејствував, кога бев луд, губернаторство на еден остров,сега, кога сум со сета памет, би му дал, да можев,цело кралство, зашто го заслужува поради простодушноста и искреноста и верното срце.“ Мошне интересен е развојот на овие два лика низ двата дела на романот. Тие се сосема различни почнувајќи од нивниот физички изглед, преку начинот на зборување, па секако и преку сфаќањето на нештата. Нивниот однос е сложен. Тие се од исто село, но со различна социјална положба и на различно интелектуално ниво. Но и покрај неукоста на Санчо, тој сепак е остроумен, со приземни и практични размислувања. Додека Дон Кихот се служи со умни изреки, Санчо Панса ја потврдува народната мудрост преку народни поговорки. Тој не ги одобрува сите постапки на својот господар, но неговиот статус на слуга не му дозволува да се спротивставува. Затоа се обидува на секој начин, не кукавички ами разумно и реално претпазливо да се извлече од секоја опасна ситуација, иако секогаш не успева во тоа. Дон Кихот и Санчо Панса се не само различни, ами и спротивни карактери. Но, до крајот на романот, тие се претопуваат и се поврзуваат. Свесни за недостатоците на другиот. тие сепак успеваат до крај да остнат приврзани еден за друг. Санчо Панса останува верен придружник на Дон Кихот во неговите авантури и пред смртната постела. Преку ликот на Дон Кихот, Мигуел де Сервантес ја исполнил својата првична намера: да напише дело со кое ќе ги исмее тогаш популарните витешки романи и нивните празнини како и нивната штетност за читателот. Иронијата во романот е остра, незапирлива и немилосрдна. Но, преку романот Сеrвантес дал приказ на целокупното шпанско општество од 15 и 16 век. Преку плејадата ликови присутни во романот, тој ги исмеал и луѓето и времето и


190

благородниците и селаните. Создал роман за еден превртен свет, за празни илузии и сурова реалност, но внел и силна хуманистичка порака за еднаквоста на луѓето и промената на светот кон подобро.


191

„Божествена комедија“ - Данте Агилиери Данте Алигиери (1265-1321) е писател на италијанската предренесансна литература. Во неговото творештво се забележуваат првите белези на новото време во литературата, и најавата на новиот литературен правец- хуманизмот и ренесансата. Во тој контекст најзначајно негово дело е „Божествена комедија“ пишувано подолг временски период (1307-1321). примерот на средновековната поетика, ова дело авторот го нарекол само „Комедија“ затоа што има среќен kraj, односно завршува со спас на човечките души. Се смета дека епитетот божествена на делото му го дал Бокачо, голем почитувач на делото на Данте Алигиери, сакајќи на тој начин да му оддаде признание за совршената структура на делото. Делото е напишано на народен јазик во времето кога вистинска литература била онаа која била пишувана на латински јазик. Данте Алигиери тематски останува верен на тогашната средновековна литература. Зема тема од христијанската религија, а тоа е задгробниот живот на луѓето. Посочувајќи на моралната поука што е примарна во делото, поетот дава своја визија за патувањето на душата по смртта. Делото е составено од три дела: Пекол, Чистилиште и Рај, низ кои според христијанската религија патува душата по смртта. Но, во позадината на делото, преку алегоријата која е присутна во него, Данте Алигиери се задржал на политичката состојба на разединетост во Италија, односно на борбата на Црните и Белите за власт. „Божествена комедија“ има интересна структура која е во склоп со христијанската симболика. Тука е пред се бројот три кој постојано се повторува, а е во тесна врска со Светото тројство, исклучително важно за христијанството. Секој дел од трите има по 33 песни и заедно со воведната тој број се заокружува на 100. Секоја од песните е напишана во строфи од по три стиха (терцини), а секој дел од епот завршува со зборот ѕвезда. Делото има свое буквално и алегориско значење. Буквалното значење е во ramkite на христијанската филозофија и толкувањето на животот по смртта, но алегориското значење на делото е многу подлабоко. Во делото се среќаваат многубројни личности од антиката, но и ликови позајмени од митологијата и литературата.


192

Исто така, Данте Алигиери во своето дело поместува и реални ликови односно ликови од неговото време. Неговата пресметка со политичките противници оди дотаму што тој во делови од пеколот сместува некои актуелни црковни достојници, па дури и папата Николај III. „На средина од мојот живот земен го изгубив јас така својот пат: се најдов в шума сам, сред густеж темен.“ Со овие стихови започнува првиот дел од „Божествената комедија“, Пеколот. Шумата и густежот темен, некои од проучувачите на Данте Алигиери го доведуваат во контекст со политичката состојба во Италија во периодот на 14 век кога владее безвластието и хаосот. И самиот учесник во тие политички судири, Данте Алигиери дел од својот живот го поминува осамено, во прогонство надвор од Фиренца. „А таа шума, дива, чуден кат, зарастена во трње, в буеж сета, сред срце раѓа спомен, страв и лад“. Но, ако се побара филозофско-моралистичкиот аспект на делото, некои толкувачи ќе посочат дека овие стихови всушност се однесуваат на земскиот живот кој е исполнет со непредvidlивости, заблуди и грешки. Во своето постоење човекот се соочува со многубројни пороци. Во песната тие пороци се предадени преку трите животни кои излегуваат на неговиот пат , а тоа се: волчицата, пантерот и лавот. Според посочената алегорија, пантерот ја означува зависта, волчицата-среброљубието, а лавот-гордоста, оние особини кои најчесто придонесуваат за страдањата на луѓето и нивните грешки во животот. „Пред Волчица, пред Пантер и пред Лав, пред обрачот што одеднаш ме стегна, јас отстапив, со срце полно страв“. На тоа патување како вистински спас се јавува Вергилиј, староримскиот поет, кој ќе биде негов водич низ задгробниот живот до портите на Рајот. Вергилиј ќе биде и помошник и пријател , но и


193

толкувач на сите стравотии со кои тие ќе се сретнат на тоа долго патување. Данте Алигиери искажува голема благодарност кон поетот, но и пофалба за неговите стихови кои ќе бидат поттик во неговото творештво. „Кај кој поет не си вивнал ти жар? За мојта љубов спрема твоите стихој -помогни ми, о подај рака бар! Ги учев нив и минел живот тихо. Па ако в стих мој некој нашол сласт -заслугата е твоја и на твојте стихој“. Уште со воведната песна во делот Пеколот може да се забележи дека нараторот е во прво лице што значи дека станува збор за поистоветување на Данте-авторот и нараторот. Со тоа поетот сака да посочи на веродостојноста на своето раскажување. Во своето дело тој е и лик кој кажува дека е сведок и очевидец на сето она што е опишано во него. „Божествена комедија“ жанровски е религиозно-филозофски еп кој се потпира врз средновековната поетика. Ова дело го разоткрива Данте Алигиери како писател кој го навестува доаѓањето на новото време ослободено од притисокот на црквата и нејзината схоластика. Покрај тоа што е напишано на народен јазик, во него се искажува огромната почит кон античките писатели, што ќе биде една од основните карактерисики на хуманизмот и ренесансата. Низ неговите страници и животни судбини се апострофира љубовта како најсилно и најчисто човечко чувство, но и искрено се возвеличува науката и жедта за нови сознанија. Нема ништо лошо ако човекот го изрази својот љубопитен дух: „за слава, знаење душава е жедна“. Преку ова дело „Божествена комедија“, Данте Алигиери го стекна епитетот поет на старото и ново време. Делото е посветено на големата поетова љубов Беатриче, чиста, искрена и недостижна. Токму таа е идеалот на совршенството кон кое треба да се стреми секој човек, а Данте Алигиери само потцрта дека тој идеал не мора секогаш да се бара во црквата и Бог. Со апотеозата на земската мудрост и филозофија предадена во ликот на Вергилиј како вистински патоказ во животот, поетот Алигиери го постави патот


194

кон новото, подобро и похумано време, време свртено кон човекот, неговите желби и потреби.


195

„Хамлет“ - Вилијам Шекспир

Вилијам Шекспир (1564-1616) е најголемиот драмски писател не само во англиската ренесансна литература, туку и во светски рамки. За него се смета дека напишал околу 37 драми со најразлична тематика и различни по својот вид. Пишувал историски драми во кои темите се земени од англиската историја, потоа комедии, трагедии и идили. Исто така Шекспир е автор и на 154 сонети, а позната е формата шекспиров сонет составен од три катрена и еден дистих. Едно од врвните драмски остварувања на овој автор е трагедијата „Хамлет“. Во неа Шекспир го потенцира прашањето на одмаздата на младиот дански принц Хамлет и како таа се одразува врз неговиот живот и него самиот. Во основата на трагедијата е една стара легенда за данскиот принц Амлет поместена во книгата „Данска историја“ од Саксо Граматикус датирана од 12 век. Шекспир врз основата на оваа легенда го гради своето драмско дело. При градењето на драмското дело може да се забележи влијанието на ренесансата како и силното влијание на античката трагедија. По примерот на античката драма, трагедијата „Хамлет“ се состои од пет чина во кои се застапени петте етапи на драмското дејство. Потоа во трагедијата е запазено правилото за тројното единство т.е. единство на време, место и дејство. Како и античките драми, така и „Хамлет“ е напишана во стихови. Петте чина на драмското дејство ги поврзува ликот на Хамлет. Во првиот чин на драмата Хамлет дознава една поразителна вистина за смртта на својот татко. Призракот му ја соопштува вистината дека е убиен од страна на Клаудиј и бара од него да се заколне на одмазда. Одмаздата е основната драмска линија по која се движи дејството во трагедијата. Таа се обмислува, се подготвува, тлее и на крајот се спроведува. Заплетот настанува кога Хамлет сакајќи да пронајде физички докази за убиството, решава да се прави луд. Тој не е сигурен дали треба да му верува на призракот. Затоа решава самиот да спроведе истрага. За таа цел го употребува патувачкиот театар и решава да го исценира убиството. Со напуштањето на Клаудиј на претставата, тој е се посигурен дека тој е убиецот и дека сега треба да му се одмазди. Желбата и поривот за одмазда во трагедијата поттикнува многу други убиства. Хамлет го убива Полониј, Офелија се самоубива, Лаерт загинува во двобојот со Хамлет, Гертруда го испива


196

затруеното вино наменето за Хамлет, а на крајот загинуваат и кралот Клаудиј и Хамлет. Главниот лик во трагедијата е ликот на Хамлет. Тој е дански принц, кој во себе носи длабока тага заради смртта на својот татко. Моментот на смртта на неговиот татко од корен го менува неговиот живот, а со тоа и неговиот поглед на светот и животот. Кај него предизвикува силни внатрешни дилеми и конфликти. По средбата со призракот во првиот чин од драмата, пред него почнува да се открива една сосема поинаква вистина. Призракот му соопштува дека тој е татковиот дух и дека е убиен од страна на Клаудиј. Ваквото сознание кај него предизвикува низа дилеми. Светот и луѓето онакви какви што ги познавал, сега бледнеат пред него. Се открива еден сосема поинаков свет и тој околу себе ја гледа сета дволичност, неморал и човечки егоизам. Кога призракот од него ќе побара да се заколни на одмазда, Хамлет преполн со гнев кон Клаудиј, но уште повеќе огорчен на неговата мајка заради родоскверниот чин се заколнува пред него. Но пред да ја оствари одмаздата, тој сака да дојде до нови докази за убиството на неговиот татко. За таа цел, како одличен познавач на театарот и глумата тој ја навлекува маската на лудилото. Од корен го менува својот изглед, движењата, изразот на лицето и јазикот. Со помош на тоа лудило тој може да го добие она што го сака, а тоа е слободно да се движи, да зборува и слуша. Таквата промена веднаш ја воочуваат сите. Во тој допир со другите, во таа потрага по вистината, Хамлет почнува да се менува. Станува таинствен, недопирлив и недоверлив. Постепено се разочарува во луѓето и општеството. Го изневерува мајка му со тоа што веднаш се омажува за неговиот стрико, го иневеруваат неговите пријатели Розенкранц и Гилдестерн кои ја прифаќаат играта на Клудиј. Не можејќи да го прифати омажувањето на мајка си, тој почнува да го презира сиот женски род и неговата силна љубов кон Офелија се претвора во тивок гнев и жесток презир. Сите тие ја уништиле човечката чистота и благородност и ја извалкале вистината. Неговите зборови „да се биде или не“ откриваат длабоко потисната дилема: дали треба да се трпи таквиот свет и да се биде во него, или да се прифати другата можност за бунт и дејствување, но и за промена. Немоќен, активно да дејствува за да го промени сето тоа, тој не може да се придвижи. Затоа сака да потоне во „сон длабок“ и траен и со тоа да побегне од суровата стварност. Криејќи се зад својата лудост, осамен и


197

повлечен во себе, тој си префрла заради својата пасивност, но не постои начин да излезе од својот затворен свет или барем тој не го наоѓа излезот. „ Колку ништожен и празен е светов“ е неговиот восклик кој го потврдува неговото разочарување и немоќта да промени било што. Зашто светот секогаш ќе биде место на подлости, лицемерие и зло, сето она кон што тој гледа со одвратност. Тој му се восхитува на доброто, возвишеното и убавото. Но тие нешта речиси и да не постојат во светот околу него. Оттука доаѓа и неговата душевна парализа и отсуството на волја за живот. А сето тоа се манифестира и врз неговиот однос кон Офелија. Тој станува неспособен да љуби, огорчен љубовник кој место благослов и дава клетва на саканата. Ликот на Хамлет, според многуте светски критичари е најсовршениот шекспировски лик, а принцот со тажна насмевка е најпознатиот литературен лик. Преку седумте монолози тој го разоткрива својот внатрешен свет, но и својата морална пречувствителност. Се помирува со загубата на престолот, ја преболува разумно смртта на својот татко, но никако не може да се помири со моралниот пад на мајка си која го изневерува споменот на неговиот татко и во неоладената негова постела го внесува Клаудиј, неговиот брат. Оттука неговата пресметка со Клудиј не е само прашање на честа и одговорноста, туку пресметка со сите слични на него, пресметка против сето зло што ја нагризува заедницата.


198

„Странствувањето на Чајлд Харолд“ - Џорџ Гордон Бајрон

Џорџ Гордон Бајрон (1788-1824) е најзначајно име на англиската романтичарска литература. Со своето творештво ima огромно влијание врз европската поезија. Бајронизмот и бајроновските ликови ќе бидат актуелни кај многу писатели од времето на романтизамот, не само во англиската литература туку и во други национални литератури. Впрочем и еден Пушкин својот познат јунак Евгениј Оnегин го креира по примерот на бајроновскиот лик Чајлд Харолд. Неговата позната поема „Странствувањата на Чајлд Харолд“ ја објавува во 1812 година и таа претставува еден вид патувачки дневник во кој тој ги бележи своите доживувања при посетата на некои европски земји. Во 1816/1818 година го објавува и третото и четвртото пеење од оваа поема. По својата структура таа се состои од четири пеења. Во првото пеење се опишува посетата на Португалија и Шпанија, во второто пеење главниот јунак ги посетува Грција и Албанија. Третото пеење е посветено на патувањето во Швајцарија, а во четвртото пеење се зборува за Италија. Интересен е наративниот тек во поемата. Во првото и второ пеење нараторот е во трето лице еднина со што поетот се дистанцира од описите и случките, но веќе во двете последни пеења нараторот зборува во прво лице еднина со што и дава автобиографски призвук на поемата. Во почетокот на поемата е претставен ликот на Чајлд Харолд како човек скитник, кој не се наоѓа себеси во тоа општество. Разгален, тој не ги прифаќа конвенциите што ги поставува средината и општеството. Не верувајќи во тој лажен морал, тој се оддава на развратен живот и безделничење. Не верува во љубовта и затоа го одбира патот на гревот. Во неговиот живот нема желба и страст кон ништо и никого. Затоа разочаран од сето тоа, решава да го напушти родниот крај и да замине во потрага по нови, непознати места. Мошне романтичарски призвук има токму прошталната песна во која нараторот се простува од родниот крај не знаејќи дали повторно ќе дојде и ќе го види. За разлика од својот паж кој тагува по своето семејство, Чајлд Харолд ја сфаќа својата осаменост и оттуѓеност, зашто по него многу кратко време ќе тагува само неговиот стар пес. Доаѓањето во новите, непознати краеви за него се едно ново разочарување. Доаѓајќи во Португалија, во Лисабон тој гледа само


199

сенка од некогашниот моќен и убав град. Сега тој е град на сиромаштија и куп нечистотии. Шпанската земја е сега на чекор до турското освојување. Нема ни делче од некогашната храбра и смела земја на рицарите. Оддадени на игра и песна, Шпанците се безгрижни во однос на освојувањето пред кое се исправени. Тука поетот ја идеализира женската убавина и храброст и упатува повик до сите да се следи примерот на храбрата Шпанка која „ со војска се спушта таа в борба света“. Разочаран од реалните состојби пред кои се исправа, тој ги напушта тие земји со горко разочарување. Ништо подобро не е ниту во Грција која стенка под јаремот на турскиот освојувач. Таа одамна го изгубила сјајот на некогашното јунаштво и светло минато на кое потсетува и самиот поет. Во вториот дел од поемата, односно во третото и четвртото пеење, поетот го покажува својот восклик и почнува да зборува во „јас“ форма. Своето разочарување не го затскрива зад ликот на Чајлд Харолд. Во последните пеења тој упатува жестока критика кон се што постои. Патува крај Ватерло, Радените и Алпите, ги посетува италијанските градови и села и се потсетува на јуначкото минато на тие земји. Преку митовите и легендите тој го оживува тоа минато кое нема да се врати. Нема да се врати сјајот на одамна поминатото и засекогаш загубено време. Токму тој белег на разочарување и светска тага е клучен белег на правецот романтизам. Поемата е основа на таа романтичарска литература. Напуштањето на старото и потрагата по ново и непознато, чувството на тага и копнежот по минатото, доживувањето на природата се само дел од белезите на правецот романтизам чиј зачетник е токму Бајрон.


200

„Странецот“ – Албер Ками

Албер Ками е едно од најзначајните имиња во повоената француска литература и е претставник на егзистенцијализмот. Во овој роман, Ками го претставува светот на длабока раздвоеност помеѓу човекот и општеството, односно отсуството на потребната комуникација. Романот е составен од два дела. Првиот дел започнува со веста за смртта на мајката на главниот јунак-Мерсо и понатаму се прикажани настани од неговиот секојдневен живот. Уште од првата реченица ние го доживуваме Мерсо како човек кому се му е сеедно. Кон ништо не покажува некакви емоции и чувства: смртта на неговата мајка, врската со Марија, убиството на Арапот, признавањето на тоа убиство... Во вториот дел се реконструирани настаните од првиот во облик на истражна постапка која се води поради убиството на Арапот од страна на Мерсо. Општ впечаток е дека животот на Мерсо минува незаинтересирано, без смисла и цел. Тој останува индиферентен на настаните што му се случуваат. Сеедно му е што неговата мајка умрела, сеедно му е дали ќе го прифати или нема да го прифати предлогот на Марија за брак, дали ќе сведочи против љубовницата на својот сосед Ремон и најпосле, воопшто не знае зошто го убива Арапот. Тука се случува и кулминацијата на незаинтересираност и отсуство на емоции: Мерсо го убива Арапот не заради одмазда или гнев, туку како што вели тој, поради пеколното време.Пеколната омарнина е доминантна атмосвера во романот. Вториот дел на романот е рекапитулација на настаните од првиот дел, но видени од перспектива на претставниците на судската власт: судијата, обвинителот, бранителот и сведоците. Во текот на судењето, Мерсо ниту еднаш не се возбудува поради убиството, ниту се кае. Но, откако му ја соопштуваат смртната пресуда, тој неочекувано се изменува. Во часовите на осаменост тој се буни против казнениот систем и смртната казна. Соочен со неа, страстно се исповеда на свештеникот. Во таа последна исповед тој ја наоѓа емоционалната страна на своето битие и дури тогаш кога е доведен пред чинот на смртта, сфаќа колку поинаку може да се живее. Сфаќа дека секој момент, секое делче од животот има своја смисла за која вреди да се бориме и одново и одново да ја откриваме. Ликот на Мерсо


201

Мерсо е главниот јунак во делото на Ками „Странецот“. Тој е млад човек, службеник кој својата положба во работата ја сфаќа сериозно. Toj e интелигентен човек кој без поговор ги исполнува поставените задачи, но во својата резигнација тој нема ни трошка амбиција за нешто повеќе во неговата работа. Неговиот шеф му го посочува Париз како место каде ќе може да напредува, но нему му е сеедно дали ќе отиде или не. Во секој еден сегмент од животот тој не покажува никакви емоции ниту пак желби и очекувања. Ладнокрвен и смирен е на погребот од мајка си не пројавувајќи ни најмала желба да го види нејзиното лице за последен пат . Љубовната врска со Марија кај него не создава ниту една емоција. На прашањето од Марија дали би се оженил со неа тој е повторно рамнодушен и нему му е сеедно. Мерсо е типичен егзистенцијалистчки лик. Тој ниту сака, ниту мрази некого. Тој е рамнодушен кон се така што во очите на другите тој е чудак. За него животот е секаде ист и затоа нема никакви амбиции да промени било што во него, смртта и животот за него се во чудно единство. Живеејќи среде тој апсурд тој не ги премислува работите. Под силно дејство на сонцето и сопственото мрзоволство Мерсо го притиска пиштолот и го испразнува во телото од Арапот. Не верувајќи во втора шанса ниту пак во бог тој не сака исповед и мирно ја прифаќа смртната казна. Но во исчекувањето таа да се случи кај Мерсо се јавува промена. Настанува бунт против смртта. Во затворот тој ја доживува својата душевна катарза и почнува грчевито да се бори за својот живот. Започнува да им се радува на утрата и за прв пат ја чувствува радоста на изгрејсонцето. Се радува со секој нов ден зашто тоа е уште еден ден живот повеќе. Во тие утра гледајќи го својот лик на приборот за храна Мерсо повторно се запознава себеси. Се повеќе кај него се јавува желбата за живот иницирана низ молбата за помилување. Се повеќе е активистички мотивиран сфаќајќи дека цело време во текот на животот расудувал погрешно. Сфаќа дека животот е убав и дека вреди да се живее што подолго и што поубаво, но дека најубаво е кога не си сам туку опкружен со нив, луѓето. Затоа, неговата последна желба е никогаш да не е сам, па дури и на денот на неговата смрт да има толпа која ќе го гледа и следи, па макар биле тие и извици на омраза. Низ својата смрт, Мерсо повторно се создаде себе си како личност


202

Во своето дело „Странецот“, Ками открива типичен егзистенцијалистички лик. Од рамнодушноста на Мерсо на крајот се изродува силен бунт против смртта и резигнираното прифаќање на животот. Бунтот и гневот што го опфаќаат во затворската ќелија се само показател на идејата на самиот Ками изразена во неговиот есеј „Митот за Сизиф“, за тоа дека животот претставува вечна и луцидна борба, и само низ таа борба човекот може себеси да се доживее како човек и да ја почувствува смислата на своето егзистирање. Се друго е помирливост со животот, а тоа е еднакво на смрт. Или како што рекол егзистенцијалистот Сјерен Керкегор „живот поминат без размислување - за него не вреди да се живее.“


203

„Евгениј Онегин“ - Александар Сергеевич Пушкин Авторот на романот „Евгениј Онегин”, Александар Сергеевич Пушкин претставува централна личност не само во руската поезија од 19 век, туку и во руската поезија воопшто. „Евгениј Онегин” е роман во стихови и брои осум глави со различен број пеења. Главен лик, како што кажува и самиот наслов е Евгениј Онегин. Ненадејно станува богат кога умира неговиот вујко и тој го наследува неговото богатство. Тој е благородник, роден покрај Нева, во Петроград и ги има сите особини типични за еден благородник од 19 век. Образуван по најнова мода, учел латински и француски, античка книжевност, историја... Голем заводник е, сака да ужива во животот, во забавите до раните утрински часови... Со еден збор, тој е класичен хедонист кој ужива во животот и ништо позначајно не го интересира: „А талент животот му дал: ненаметлив е кога збори, споменува тој патем се, и како сезнајко да е -тој молчи кога некој спори! На дамите без епиграм им краде насмевка без срам.„ Но, во текот на раскажувањето, нараторот кој е во трето лице ја открива неговата друга страна: навистина е голем заводник, но се служи со лаги, знае да полемизира, но најчесто и не знае што зборува... Живеејќи на тој начин, ќе дојде момент кога на Евгениј ќе му стане здодевно во големиот град и повеќе не го исполнува таквиот монденски живот. „На сплеен ми личи таа болка... Ко Чајлд Харолд се смрштен, тажен во гостната ќе влезе он... а светски сплетки и бонтон, и поглед мил, и воздив лажен -се тоа тој зарежува


204

(па ниту забележува!).“ Така, изморен од се, решава да замине на село, на имотот од својот вујко. Таму се запознава со вујковиот сосед, Владимир Ленски. Владимир е спротивен во се од Онегин. Тој е романтичар, една поетска душа со страст кон поезијата и мечтаењето, човек со широко срце кој се води според законите на срцето.За разлика од него Онегин се води според разумот. И така од здодевност Онегин решава да се спријатели со Ленски. Тие стануваат чести гости кај нивните соседи семејството на двете сестри Олга и Татјана. Ленски уште од дете е вљубен во Олга. Олга е опишана како жена која е свесна за својата убавина и според тоа, пресметлива е во љубовта. Но, нејзината сестра Татјана е чиста спротивност. Таа е тивка, мила и повлечена. Уште од дете повеќе сака да размислува и да учи, отколку да игра со кукли. Нејзиниот свет го градат ликовите од романите. Таа живее во тој свет на фантазијата и често заборава на реалноста. Повлечена и тивка, таа често може да се сретне по селските ливади и шуми мечтаејќи во тивок занес. Со воведување на овие четири ликови, читателот е запознаен со dvete dvojki ликови-Онегин и Ленски, Олга и Татјана и тие четворица ќе бидат носители на дејството во романот до самиот крај. Ленски и Онегин набргу се зближуваат, па Ленски го поведува својот другар кај Ларини-семејството на Татјана и Олга. Кога ќе го здогледа, Татјана се вљубува во Онегин на прв поглед. Оттогаш започнува нејзиното тивко страдање. Својата огромна, идеализирана љубов кон Оnегин таа ја искажува во романтичното писмо кое со многу храброст му го испраќа. Но, Оnегин ја одбива нејзината искрена, чиста љубов со најобичното објаснување дека бракот за него е челичен оков, а тој е далеку од желбата да биде врзан. Татјана се повлекува во себе и тивко, во молк, далеку од сите нејзината душа стрда за неостварената љубов. Токму кога решава да го заборави Онегин, тој и ја разгорува надежта кога се среќаваат на нејзиниот именден, и тука се случува централниот настан во романот. Токму тогаш се случува конфликтот меѓу Онегин и Ленски. Со ништо не предизвикан, од здодевност и бес, Онегин решава да си поигра со чувствата на Ленски. Почнува да кокетира со Олга поканувајќи ја на танц. Тоа ќе биде причина Ленски, чувствувајќи се навреден , да го предизвика на двобој. По двобојот во кој Ленски е убиен, Онегин го напушта селото.


205

Но, не поминува долго време од смртта на Ленски, а Олга се мажи за еден офицер и заминува во градот. Потполно сама, Татјана се уште размислува за Онегин. Случајно посетувајќи ја неговата куќа таа почнува да ги чита романите кои ги читал тој и така ја открива неговата душа и неговиот свет. Особено ги чита со внимание речениците кои тој ги подвлекувал. Тука, Татјана ја согледува оксиморонската природа на Онегин, односно дека Онегин, како типичен романтичарски лик е целиот составен од спротивности: „Пародија зар не е он?” Со тоа, Татјана ќе се обиде да стане поразумна и длабоко во себе да ја потисне љубовта што ја чувствува кон Онегин. После ова, Татјана заедно со своите се преселува во Москва,а се со цел да ја оттргнат од мрачното расположение во кое запаѓа. Иако таму има многу додворувачи, сепак ниеден не може да го добие нејзиното срце. Во последната глава се случува повторната средба меѓу Eвгениј и Татјана, но таа сега е омажена за друг. За да биде иронијата поголема таа е сопруга на далечен роднина на Онегин. Повторната средба кај него разгорува силен љубовен плам и немир. Решава да и напише писмо во кое ќе ја отвори сета своја душа и ќе ги изрази своите чувства како што еднаш направи таа. Иако кај Татјана се уште постојат силни чувства за Онегин, таа решава да му остане верна на својот сопруг и достоинствено го одбива. „Ве сакам (лаги зар се можни?) но туѓа сум, на друг сум, знај и верна ќе сум му до крај.“ Тоа воедно претставува и конечна разврска на романот.

За романот „Евгеnиј Оnегин“ рускиот критичар Белински рекол дека е енциклопедија на руското општество. Во него Пушкин го насликал секој негов сегмент. Го слика големиот и бучен град, но и чистата руска природа. Го зафатил проблемот на инфраструктурата во руското село, но и положбата на селаните. Но секако овој роман е значаен и по тоа што претставува едно типично романтичарско дело. Тежнеејќи кон нешто ново како романтичар Пушкин ја одбира форамaта стих и пишува нов литературен жанр ,а тоа е романот во стихови. Ликот на Онегин е лик на скитник кој и се враќа на природата во обид да побегне од големиот и бучен град, како и од својот хедонистички живот. Во оние романтичарски црти


206

на романот треба да се спомне љубовта како движечка сила во животот на луѓето, но и судбинска , силна и болна заради невозвратеноста. Ликот на Татјана е типичен романтичарски лик затоа што таа ја претставува традиционалната селска фигура на жена. Таа е искрена и во своите чувства и во своите постапки. Го сака селото, природата и луѓето околу себе. Таа е совршен женски лик , голема и во љубовта и во страдањето, а и во намерата да се сочува честа дури и да ја стави пред своите чувства.

Романот „Евгениј Оnегин“ е дело со исклучителна вредност и значење во руската романтичарска литература. Иако во него се насетува Бајронизмот, посебно во градењето на главниот лик Онегин, овој роман ја зафаќа и руската мрачна стварност, па токму затоа многу критичари се сложуваат со мислењето дека овој роман е чекор до реализмот.


207

"Ilijada"_Homer

Epot "Ilijada" datiran e vo periodot na Antikata. Kako delo se pripi{uva na slepiot peja~ Homer koj niz nego dal eden majstorski prikaz na golemata Trojanska vojna i seto ona {to e povrzano so nea. Ovoj juna~ki ep otslikuva eden mo{ne vaèn moment od starata elinska istorija, a toa e Trojanskata vojna koja trae celi deset godini. Vo epot e daden samo del od taa vojna, odnosno slu~uvawata vo poslednata godina od vojuvaweto, koga i kaj dvete strani ve}e se nasetuva zasitenosta i umorot od toa vojuvawe na koe kako da ne mu se gleda izlezot. Epot e fantasti~en splet na istorijata i fantazijata i niz nego moàt da se doznaat i razberat mnogu va`ni poedinosti povrzani so ìvotot i veruvawata na starite anti~ki narodi. Deloto izobiluva so mnogu bitki ìvopisno opi{ani, vo koi na scena izleguva ne samo hrabrosta na junacite, tuku i vlijanieto na bogovite koi mnogu ~esto odlu~uvaat za nivnata sudbina.

Od mnogubrojnite junaci vo deloto najvpe~atlivo se prikaàni likovite na Ahil i Hektor. Tie im pripa|aat na razli~ni strani i poradi toa se i razli~no prikaàni. Vo likot na Hektor dominira negovata ~ove~ka dimenzija. Negovata li~nost e izgradena niz prizmata na herojstvoto i juna{tvoto koe se provlekuva niz celoto delo. No, za da se potencira negovata ~ove~nost, prvenstveno Homer ovoj lik go izgradil preku qubovta i toa onaa najsveta i najsvetla qubov: kon negovoto semejstvo i sekako kon tatkovinata. Kako i sekoj ~ovek i toj svojata hrabrost i juna{tvo gi crpi od silnata odgovornost pred koja e ispraven i koja nesebi~no ja prifa}a, a toa e da ja odbrani svojata tatkovina, prvenstveno svojot dom, ènata i maliot novoroden sin od odmazdni~kiot naliv na gr~kite vojski. Potresnata slika na razdelbata so semejstvoto u{te pove}e ja potencira ~ove~kata strana na negovata li~nost, za{to vo tie momenti na zboguvaweto so èna mu pred nas se isprava ne likot na bestra{niot junak Hektor koj e strav i trepet na bojnoto pole, tuku na ranliviot soprug i tatko koj e svesen za ropskata sudbina {to }e gi snajde negovite najmili vo vojnata {to se bliì kon svojot kraj. No sepak negovata kralska polo`ba i sveta dol`nost ne mu ostava druga alternativa, tuku da gi prepu{ti svoite najmili na milosta i nemilosta na gr~kata vojska i vo bojot {to e odnapred izguben da trgne prv na borbеnoto pole i da go poloì ìvotot onaka kako {to mu dolikuva na heroj. Ni Ahil ne zaostanuva po


208

svoeto juna{tvo zad Hektor. No, ne treba da se zaboravi deka Ahil za razlika od Hektor e polubog i toa e osnovata po koja tie se razlikuvaat. Isto taka tie pripa|aat i na razli~ni strani i so toa na razli~nite celi so koi tie vleguvaat vo bitkite. I dodeka imperativot na Hektor e odbranata na semejstvoto, domot i ~esta na svojata tatkovina, imperativot so koj Ahil vleguva vo ovaa vojna e èlbata po slava i zacvrstuvaweto na svoeto ime. Vo epot, likot na Ahil go soznavame kako gordeliv i sueten koj sekoga{ se stava sebesi pred drugite. Vpro~em i prviot, po~eten stih na epot go otkriva likot na Ahil, koj voden od gnevot kon Agamemnon re{ava da go napu{ti bojnoto pole i toa e pri~inata za posledovatelnite porazi {to gi trpat gr~kite vojski. Niz celiot ep negovoto odnesuvawe go motiviraat postapki koi voop{to ne se blagorodni tuku isprepleteni so silni strasti. Gnevot ra|a omraza, omrazata vodi do smrtta na negoviot prijatel Patroklo, a smrtta kon èlba za odmazda. Toj e junak podednakvo hrabar i bestra{en kako i Hektor {to se gleda vo nivniot dvoboj. So pomo{ na bogovite ja dobiva taa bitka, no tuka se otkriva eden surov Ahil koj voden od silnata èlba da mu se odmazdi na Hektor za smrtta na Patroklo pokaùva edno ne~ove~ko odnesuvawe koe voop{to ne mu dolikuva na eden voin i heroj. Skvernavej}i go mrtvoto telo na Hektor niz pravta na bojnoto pole, toj ne ja pokaùva goleminata na svojata herojska i polubo`ja li~nost, tuku ja~inata na svojata omraza. Pokaùva deka ne znae i ne umee da ja ceni i vozveli~i hrabrosta na svojot protivnik i so toa da ja potencira svojata. Edinstveniot mig na pokajanie doa|a vo momentot koga pred nego kle~i stariot tatko na Hektor i go moli za teloto na svojot sin da go pogreba i vozveli~i taka kako {to mu prilega na junak i princ. Tuka sepak prorabotuva negovata ~ove~nost i ne zaboravaj}i deka i toj e sin na smrtnik ne samo {to }e go dozvoli toa, tuku i }e objavi prekin na borbite dodeka trae pogrebot. Preku ovie dva lika, Homer ja otslikal hrabrosta i juna{tvoto kako dominantni crti vo likovite na toga{nite anti~ki junaci, no za~nal i edna tema koja }e se provlekuva niz celokupnata literatura, a toa e surovosta na vojnata i nejzinoto vlijanie vrz ìvotot na lu|eto. Epot "Ilijada" e delo vo koe na majstorski na~in poetot Homer dava splet na ~ove~kite èlbi, kopneì, no i ideali, vo prv plan potenciraj}i gi hrabrite likovi na junacite koi se borat i ginat na bojnoto pole. Ova delo so svojot stil izvr{ilo vlijanie vrz podocne`nata literatura i posluìlo


209

kako izvor na motivi i likovi pri sozdavaweto na epskata poezija.


210

„Tartif-Molier“

"Tartif" e najzna~ajnata Molierova komedija so koja zazema ~elno mesto vo istorijata na svetskata literatura vo periodot na klasicizmot. Toa e tvorba so ostra satiri~na naso~enost vo koja se iozobli~eni licemernosta, izmamata, lagata i la`nata nabo`nost kako glavni sopira~ki na patot za pravilen razvoj na ~ove{tvoto. Celokupnoto dramsko tvore{tvo na Molier mu pripa|a na ànrot komedija-satira, a likovite vo negovite dela se izgradeni so montirawe na pove}e osobini koi potoa se deformiraat vo eden tipi~en lik. Vo svoite komedii Molier gi ismejuva negativnostite na ~ove~kiot rod i op{testvoto, izbiraj}i tipi~ni likovi preku koi }e gi iskaè svoite stavovi. Dejstvoto vo dramata se slu~uva vo Pariz, vo domot na Orgon i opfa}a period od edno denono}ie.

Vo celiot prv ~in, Molier gi vnesol site likovi, osven glavniot junak Tartif, so cel da gi otkrie ne samo nivnite me|usebni odnosi, tuku i nivnite stavovi kon Tartif. Zatoa u{te vo prvata scena vo dijalogot pome|u gospo|a Pernel (majkata na Orgon) i ~lenovite na Orgonovoto semejstvo se dadeni konfliktite koi gi preìvuva semejstvoto na Orgon poradi negovata naivnost kon Tartif. Po nasetuvaweto na Tartifovata la`na nabo`nost i licemerie, Molier gi podelil likovite na dve grupi. Vo grupata na protivnicite na Tartif se: Elmira (èna na Orgon), sinot Damis i }erkata Marijana, {urata Kleant i Dorina, pridru`ni~kata na Marijana. Vo vtorata grupa, ili sojuznici na Tartif se Orgon i negovata majka, gospo|a Pernel. Pripadnicite na prvata grupa ostro go osuduvaat Orgon {to dozvolil da potpadne pod vlijanie na Tartif i bezrezervno go primil vo svojot dom. Me|utoa, Orgon i negovata majka se ubedeni vo iskrenosta i ~istotata na Tartif, pa ottuka proizleguvaat site konflikti vo semejstvoto. Vo ~etvrtata scena najmnogu moè da se zabeleì kako Orgon go doìvuva Tartif. Toj namesto da se interesira za negovata bolna èna, se interesira kako se ~uvstvuva Tartif, nekolkupati izvikuvaj}i:

„Ah, kutriot!"


211

So takviot stav kon Tartif, Orgon pred ~itatelot se pretstavuva kako komi~na li~nost. Za Orgon, Tartif pretstavuva iskren prijatel, vistinski svetec :

„O, granici nema negovata revnost: si pripi{uva grev vo sekoja drebnost! Za ni{to se jadosuva i v àr gori. Od prviot den go ~uv kako se kori deka ubil bolva dodeka se moli, i toa go ma~i, beskrajno go boli."

Orgon gi otfrluva zabele{kite na svojot {ura Kleant koj ve}e go prepoznal licemerieto na Tartif i saka da go uveri i Orgon vo toa. Zemaj}i gi predvid site ovie „kvaliteti“ na Tartif, toj duri ja navestuva i svojata re{enost }erka si Marijana da mu ja veti za sopruga. So toa Molier go pretstavuva Orgon kako lekomislen ~ovek, koj }e stane vistinska igra~ka vo racete na Tartif.

Vo vtoriot ~in, Molier go vnesuva i likot na Valer, qubovnik na Marijana. Iako ovde otsustvuva likot na Tartif, do izraz doa|a Orgonovata zaslepenost od nego, pa taka toj pred }erka si izjavuva deka Tartif }e bide negov zet. So toa re{enie, Orgon go dava zapletot na komedijata, vo koj zapo~nuva vistinska komi~na borba pome|u Marijana, Elmira, Damis i Dorina od edna strana i Orgon od druga. Vo tretiot ~in kone~no se pojavuva Tartif, so kogo ~itatelot se zapoznal prethodno, preku dijalogot koj se vodi pome|u ostanatite likovi. Tuka komi~niot element po~nuva da raste, a dobiva pogolem intenzitet ne samo poradi nadvore{niot izgled na Tartif, tuku i poradi negovite zborovi koi im protivre~at na delata. Komi~niot element kulminira koga Orgon go brka od domot svojot sin Damis, za naslednik go proglasuva Tartif i mu go doveruva kov~eèto so tajnite dokumenti od svojot prijatel izmamnik. Me|utoa, napnatosta na komi~noto dejstvie opa|a koga Elmira }e go natera Orgon da bide svedok na vistinskite postapki na svojot „iskren“ prijatel. Taka, Orgon }e gi prislu{kuva qubovnite izjavi na Tartif kon Elmira. I taka, toj biduva kaznet poradi svojata naivnost pa ottoga{, Tartif za nego stanuva obi~en "bednik" {to treba da ja napu{ti negovata


212

ku}a. Vo pettiot ~in, Tartif gi upotrebuva site sredstva za da mu se odmazdi na Orgon: podnesuva tu`ba vo sudot, vo koja bara da se proglasi za edinstven naslednik na negoviot imot, a do kralot go ispra}a kov~eèto so tajnite dokumenti od Orgonoviot prijatel i pismoto so koe go obvinil kako politi~ki neprijatel na dràvata. So doa|aweto na sudskiot slu`benik da go izvr{i sudskoto re{enie, ~itatelot dobiva vpe~atok deka }e se slu~i raspletot na dramata Me|utoa, toa se slu~uva koga doa|a policaecot koj ima naredba da go zatvori Tartif i da go oslobodi Orgon od obvinenijata. Taka, kone~no se oformuva celosnata slika za licemerieto na Tartif preku ~ij lik Molier gi sprotivstavuva vistinata i lagata. So toa dramata go dobiva svojot sre}en kraj, karakteristi~en za dramite vo periodot na klasicizmot.


213

„î~ko Gorio" - Onore de Balzak Onore de Balzak pretstavuva osnovopolo`nik na francuskiot realizam, koj vo svojot kratok vek na ìveewe napi{al golem broj dela {to vo celost go slikaat toga{noto francusko op{testvo. Ona {to e odlika na francuskoto op{testvo vo devetnaesettiot vek ostanuva aktuelno do denes, a so toa delata na Balzak nikoga{ ne gubat od svojata ogromna vrednost vo sekoja smisla. Me|u mnogute romani vo koi Balzak go „secira“ francuskoto opшtestvo, spa|a i romanot „î~ko Gorio“, del od ciklusot „Studii za op{testveniot ìvot“, smesteni vo negovoto ogromno studiozno delo „ôve~ka komedija“. Vo ovoj roman, preku tri me|usebno razli~ni likovi ~ii sudbini Balzak uspe{no gi spojuva, se oformuva slikata za francuskoto op{testvo „vo malo“. Toa se likot na mladiot student po pravo, Eèn de Rastiwak, centralniot lik ~i~ko Gorio i likot na kriminalecot Votren. Pokraj niv, fabulata na romanot ja gradat i sporednite likovi, nekoi del od francuskata buròazija, a nekoi od najdolnite sloevi. ]erkite na ~i~ko Gorio, drugite potstanari vo pansionot na gospo|a Voker, baronicata De Bosean i drugi epizodni likovi se samo del od niv. Mladiot provincijalec, Eèn de Rastiwak doa|a vo Pariz so cel da studira pravo i prvata stanica e pansionot na gospo|a Voker koj se nao|a vo siroma{en kvart na Pariz, vo ulicata Sen @enevjev. Tamu avtorot gi smestuva i drugite dva lika, biv{iot proizvoditel na testenini, ~i~ko Gorio i trgovecot Votren. Site ìteli na pansionot mu se voshituvaat na ~i~ko Gorio, koj ubavo se oblekuva i otmeno se odnesuva. No vo su{tina toj e osamen ~ovek, napu{ten od svoite }erki na koi im go posvetuva ìvotot. Koga nivnata majka umira, toj ja prezema za{titni~kata uloga, grièj}i se za niv do krajni granici. I pokraj toa {to bogato gi omaìl, tie ostanuvaat nenasitni za negovite pari do samiot kraj. Niz celiot roman Rastiwak ostanuva raspnat pome|u moralnoto odnesuvawe i èlbata da se bide del od visokoto op{testvo. Zapoznavaj}i ja svojata rodnina, baronicata De Bosean, toj }e vleze vo visokite krugovi na francuskoto op{testvo koe ovde avtorot go smestuva vo predgradieto Sen @ermen. De Bosean }e go zapoznae Rastiwak so Anastazija de Resto, edna od }erkite na ~i~ko Gorio. Rastiwak doznava deka taa e negova }erka duri otkako }e go zatekne Gorio vo nejziniot


214

dom, mislej}i deka taa e moèbi negova qubovnica.Takov vpe~atok dobivaat i drugite ìteli na pansionot, koga kaj ~i~ko Gorio ~esto doa|aat ubavi èni koi izgledaat prekrasno . No, sredbite me|u Anastazija i Rastiwak nabrgu prekinuvaat, pa De Bosean re{ava da go zapoznae so drugata }erka na ~i~ko Gorio, groficata Delfina de Nisenàn. Se zapoznavaat vo Italijanskata opera i za Rastiwak toa }e bide qubov na prv pogled, pa ottoga{ zapo~nuva negovata borba so visokoto op{testvo. Za nego Delfina e son koj eden mlad ~ovek od provincija moè samo da go sonuva, no ne i da se nadeva deka nekoga{ }e mu se ostvari. Raspnat pome|u ~esnosta i la`niot moral, toj razmisluva: „Mojata mladost e se u{te ~ista kako vedro nebo: koj saka da stane golem ili bogat ~ovek, treba da se pomiri so toa deka mora da laè, da kle~i, da polzi i da se isprava, da laska, da se preobrazuva. Koj }e se soglasi na toa, zarem ne zna~i deka prifatil da bide sluga na onie koi laèle, polzele. Prvo treba da im se bide sluga, pa potoa da se stane niven sou~esnik. O, ne. Jas }e rabotam ~esno, kako svetec, }e rabotam i dewe i no}e za da steknam bogatstvo samo so svojata rabota. Toa bogatstvo }e dojde podocna, no zatoa }e spijam so mirna sovest." Delfina, o~ajna od brakot koj se raspa|a, nao|a pribeì{te vo vrskata so Rastiwak. Koga ~i~ko Gorio doznava za seto ova, presre}en e {to ima pokraj sebe ~ovek koj postojano }e mu dava informacii za niv. Toj i nema druga misla vo sebe, pova`na od mislata za negovite }erki. Sekoga{ podgotven da im ovozmoì se {to sakaat, prodavaj}i ja celata srebrenina {to mu ostanala, oblekuvaj}i bilo {to, ne odbiraj}i {to }e jade i pie. Za ìtelite na pansionot e nesfatlivo {to eden takov otmen ~ovek kako ~i~ko Gorio, naedna{ po~nuva da propa|a. „î~ko Gorio koj ima{e 62 godini i izgleda{e kako da nema ni 40..., koj ima{e ne{to mlade{ko vo nasmevkata, sega li~e{e na nemo}en i bled starec od 70 godini...". Koga gi snemuva parite, go prodava nakitot, zlatni tabakeri, sve}nikot, sadovi od srebro, sekoga{ im dava na }erkite so solzi radosnici vo o~ite, sre}en {to tie se sre}ni i zadovolni.


215

Za toa, tie voop{to ne mu vozvra}aat. Naprotiv, krajno gi iskoristuvaat negovite pari i tie i nivnite maì, sekoj za svoja cel. Tie za kupuvawe balski fustani, a nivnite maì za svoi zdelki. Nikoj ne e sre}en, zatoa {to sjajot koj zra~i od Delfina i Anastazija e laèn. Zad toa se krie neuspe{en brak, lagi, izmami, moralno i finansisko propa|awe. Gledaj}i deka toa e taka, ~i~ko Gorio duri i }e iznajmi stan kade Delfina i Rastiwak }e moàt da gi ostvaruvaat svoite sredbi. No, koga Rastiwak }e stane qubovnik na Delfina de Nisenàn i }e go po~uvstvuva mirisot na bogatstvoto, }e ja doznae vrednosta na parite i nivnoto dejstvo vrz ~ovekot: koga ima pari ~ovekot e siguren, samouveren i dostoinstven. Visokoto op{testvo, bogatstvoto i moralnata ~istina- toa ne moè da opstane edno pokraj drugo, sfa}a Rastiwak. No, pred ponudata na Votren da se oèni so gospo|icata Viktorina (isto taka ìtel na pansionot) so cel nejzinoto bogatstvo da stane i negovo, sovesta na Rastiwak povtorno prorabotuva. Za gospo|icata Viktorina da gi dobie parite treba da bide ubien nejziniot brat, a Rastiwak ne saka da ja ~uvstvuva vinata za toa. Toj e iskreno vquben vo Delfina i taka }e se odnesuva do samiot kraj. Votren, za kogo }e se otkrie deka e kriminalec izbegan od zatvor, sepak e najrealen tolkuva~ na op{testvoto koe dobro go poznava. Toj saka da mu ja dobliì realnosta na Rastiwak, sovetuvaj}i go deka mora da postapuva nemoralno ako ne saka da bide pregazen: „Vo op{testvoto treba da se trasira patot so blesok na genij ili so ume{na rasipanost. Vo ~ove~kite masi treba da se vleta kako topovsko |ule ili da se vovle~{ kako kuga.êsno ni{to ne moè da se postigne.“ Sudbinata na ~i~ko Gorio od temel go potresuva Rastiwak. ôvekot, koj siot svoj ìvot go posveti na svoite }erki, }e legne na smrtnata postela povtorno poradi niv. Ostanuva vo nego samo skr{enata od bolka du{a, bolka po svoite }erki, zatoa {to i pokraj se, tie ne uspevaat da ja pronajdat svojata sre}a. Za niv, tatko im e samo predmet koj maksimalno iskoristen ne moè ve}e za niшto da posluì. Duri koga legnuva na smrtnata postela, toj ja priznava bolnata vistina koja dotoga{ ne saka da si ja priznae: „Ne, tie nema da dojdat! Go znam jas toa ve}e deset godini. Jas toa go pomisluvav ponekoga{, no ne smeev da veruvam.“


216

Pogrebot na svojot stradalnik bez vina gi ru{i site iluzii koi Rastiwak gi ima za svetot. Ne doa|aat negovite }erki da go ispratat do negoviot ve~en dom, ne doa|aat ni na negovata smrtna postela, za{to nema ve}e {to da im ostavi. Koga mora da pozajmi eden frank od domarot Kristof za da im dade na grobarite, Rastiwak go opfa}a taga i gor~ina. Vo toj moment, go snemuva dotoga{niot Eèn de Rastиwak koj saka{e da go osvojuva svetot so trud, zasluga i doblest. Se pojavuva pred nas noviot Eèn de Rastiwak, koj mu upatuva na visokoto op{testvo zakanuva~ki zborovi: „A sega e red na nas dvajca.“ Rastiwak zaminuva na ru~ek kaj gospo|icata De Nisenàn i so toa ja prifa}a borbata so Senèrmenskoto op{testvo, no gi prifa}a i sredstvata so koi se sluì toa.


217

Текстови со практична примена Pravila za pi{uvawe molba/barawe * Vo gorniot desen agol se pi{uva imeto na institucijata do koja se obra}ate * Naslovot na dokumentot se pi{uva so pogolemi bukvi od onie so koi se pi{uva ostanatiot tekst i toj treba da bide centriran * Najprvin se pi{uva imeto i prezimeto na onoj koj ja podnesuva molbata/baraweto, adresata na ìveewe ili slu`bena adresa * Molbata/baraweto treba da bide izdelena vo poseben paragraf i da se izloì vo kratki crti (nakratko da se iznese celta na molbata/baraweto, t.e. za {to treba da posluì) * Vo dolniot lev agol se pi{uva mesto i datum na podnesuvaweto na molbata/baraweto *Vo dolniot desen agol podnesuva~ot na molbata/baraweto se potpi{uva so celosno ime i prezime i so kratok potpis


218

Primeri:

Do Dekanatot na Filolo{ki fakultet „Blaè Koneski“- Skopje

ul. „Makedonski prosvetiteli“ b.b. Skopje

MОЛБА / BARAWE

Od Nikola Stojanov, ul. „Sirma Vojvoda“ br. 16, Veles , student na Filolo{kiot fakultet „Blaè Koneski“- Skopje Predmet: Izdavawe na potvrda Ve molam/baram da mi izdadete potvrda za predvideni i poloèni ispiti vo tekot na u~ebnata 2004/2005 godina. Potvrdata treba da posluì kako dokument za odobruvawe studentski kredit od strana na Ministerstvoto za obrazovanie i nauka za u~ebnata 2005/2006 godina.

Odnapred blagodaram,

Nikola Stojanov ____________________________

(svoera~en potpis) Skopje, 10. 11. 2005


219

Do

obrazoven centar „Lingva“ ul. „Prvomajska“ br. 90, Kumanovo

BARAWE Od Mirjana Stojanovska, Bul. „Kuzman Josifovski-Pitu“ 30/3, Kumanovo Baram da mi izdadete potvrda deka vo periodot od 15.09.2006 do 20.05.2007 posetuvav nastava po angliski jazik vo va{eto u~ili{te. Potvrdata treba da posluì kako dokument za konkurirawe za rabota. Kumanovo, 8.12.2007

Odnapred blagodaram, Mirjana Stojanovska

__________________________ svoera~en potpis


220

Do Grad Skopje

TPPE na Grad Skopje BPPZ na Grad Skopje

Skopje

BARAWE Od _________________________, so stan na ul. _____________________, l.k. br. ______________________ i EMBG ___________________________ izdadena od SVR ___________________. Baram da mi se izdade potvrda za nastanat poàr na koj intervenira{e Brigadata za protivpoàrna za{tita na Grad Skopje na den __________/_________ godina na ul. __________________________ datum Baratel

____________

______________________________


221

Pravila za pi{uvawe potvrda

* So pogolemi bukvi od ostanatite se pi{uva naslovot i toj treba da bide centriran * Vo kratki crti treba da se napi{e: - koj ja izdava potvrdata (koja institucija ustanova ili firma), -na kogo se izdava potvrdata ( vo koja funkcija e liceto na koe mu se izdava potvrdata- u~enik, student, vraboten) - {to se potvrduva so nea -za {to treba da posluì potvrdata * Ona {to se potvrduva treba da se izdeli vo poseben paragraf * Vo dolniot lev agol se pi{uva mesto i datum na izdavaweto na potvrdata *Vo dolniot desen agol onoj koj ja izdal potvrdata se potpi{uva so celosno ime i prezime i so kratok potpis

Primeri:

Potvrda

USO „Sv. Kliment Ohridski“- Bitola, potvrduva deka Vesna Ilievska e u~enik vo treta godina op{t smer vo ovaa gimnazija vo u~ebnata 2006/2007 godina. Potvrdata se izdava da posluì kako dokaz za u~enikot da moè da dobie pravo na u~estvo na u~ili{ten natprevar od oblasta na stranski jazik. Bitola, Sekretar na u~ili{teto, 12. 04. 2007 Marija Atanasova


222

svoera~en potpis

Pravila za pi{uvawe uverenie *Vo gorniot lev agol ili centrirano se pi{uva imeto na institucijata koja go izdava uverenieto *Vo gorniot lev agol (pod imeto na institucijata) se pi{uva mestoto i datumot na izdavawe *So pogolemi bukvi od ostanatite se pi{uva naslovot i toj treba da bide centriran *Se pi{uva ime i prezime na kandidatot, datum, mesto i godina na ra|awe, zanimawe( u~enik, student, vraboten i sl.) na kndidatot * Vo poseben paragraf se naveduva so kakva cel se izdava uverenieto * vo dolniot desen agol onoj koj go izdal uverenieto se potpi{uva so celosno ime i prazime i so kratok potpis *** Vo podolunavedenite primeri }e zabeleìte raliki vo pi{uvaweto na uverenie, zatoa {to postojat razli~ni vidovi vo zavisnost od institucijata koja go izdava. Primeri:


223

UNIVERZITET "SV. KLIMENT OHRIDSKI" -BITOLA FAKULTET ZA TURIZAM I UGOSTITELSTVO- OHRID

Dosie br. ____________ ________20_______ god.

UVERENIE

_________________________________________ roden- a na __________19______ god. vo____________ op{tina ___________________ R. ____________________ e zapi{an-a kako redoven student na Fakultetot za turizam i ugostitelstvo -Ohrid, na nasokata _________________________ vo _______________(____________) studiska godina, _______________ semestar vo u~ebnata 20_______/20______ godina. Spored Zakonot za visokoto obrazovanie na RM i Statutot na Fakultetot, studiite traat ___________ godini______________ semestri, apsolventskiot sta` trae _________ i te~e od ____________ do _______________ 20______godina. Ova uverenie moè da se upotrebi za regulirawe na zdravstveno osiguruvawe; detski dodatok; voena obvrska; semejna penzija; socijalna pomo{; stipendija; kredit; smestuvawe vo studentski dom i obavuvawe na praksa. Ova uverenie ne moè da se upotrebi za dobivawe na viza.


224

_________________________________________

RAKOVODITEL, ___________________________________

Dipl. pravnik ,(ime i prezime) DOOEL "SITI" - AVTO -[KOLA - OHRID REPUBLIKA MAKEDONIJA MINISTERSTVO ZA VNATRE[NI RABOTI SVR-OHRID____________________ OHRID_________________________ ISPITNA KOMISIJA___________ BR. 448_________________________ 28.11.2007god.___________________ OHRID__________________________ (mesto) Vrz osnova na ~len 40 od Pravilnikot za programata, organizacijata, na~inot na voza~kiot ispit, proverkata na osposobenosta na kandidatite za voza~i posebnite kriteriumi vo pogled na stru~nata podgotovka {to treba da ja ispolnuvaat pretsedatelot i ~lenovite na ispitnata komisija, kako i prostoriite i opremata vo koi }e se sproveduva ispitot i vodeweto na evidencii vo vrska so voza~kite ispiti („Slu`ben vesnik na RM“, br. 21/2006), se izdava

UVERENIE

za poloèn voza~ki ispit

Kandidatot Bojana Mitreska roden-a 21.12.1987 godina, vo Ohrid so ìveali{te-prestojuvali{te vo Ohrid, so zanimawe student polagal-a na den 28.11.2007 godina i so uspeh go poloìl-a voza~kiot ispit za upravuvawe so: - rabotna ma{ina, motokultivator i tricikli i ~etiricikli


225

-motorno vozilo od kategorija „B“ -motorno vozilo od kategorija / - traktor (Nepotrebno da se precrta)

PRETSEDATEL NA ISPITNA KOMISIJA

________________________________ (potpis)


226

Pravila za pi{uvawe soop{tenie * Vo centarot se pi{uva naslovot so pogolemi bukvi od ostanatite * Vo kratki crti se iznesuva sodrìnata na soop{tenieto (toa mora da bidat precizni podatoci): {to se soop{tuva, na kogo i so kakva cel *Vo dolniot lev/desen agol se pi{uva imeto na institucijata koja soop{tuva ** Postojat pove}e na~ini za pi{uvawe soop{tenie. Vo podolunavedenite primeri moè da se napravi sporedba. Primeri:


227

SOOP[TENIE

Se izvestuvaat gra|anite na grad Skopje deka na den 25. .05. 2003 godina (vtornik) vo 12 ~asot na gradskiot plo{tad „Makedonija“, }e se odrì humanitarna akcija za dobrovolno daruvawe krv, pod mototo: „Zaedno da izgradime humano op{testvo“.

Site zainteresirani gra|ani postari od 18 godini, moè da se prijavat vo prostoriite na „Crven krst“ - Skopje ili da dojdat direktno na plo{tadot „Makedonija“, vo vtornik vo12 ~asot. Ovaa akcija }e bide zbogatena i so muzi~ka programa, a u~estvo }e zemat i estradnite yvezdi koi }e nastapuvaat za vreme na akcijata. Skopje, Grad Skopje, 20. 05. 2003 gradona~alnik na Op{tina Центар

______________________________________

______________________________________ ( svoera~en potpis)


228

ZA KORISNICITE NA USLUGI OD AD „MAKEDONSKI TELEKOMUNIKACII“

SOOP[TENIE

AD „Makedonski Telekomunikacii“ gi povikuva svoite ceneti korisnici vo fiksnata telefonija deka e potrebno da gi podmirat site svoi obvrski za telefonskite smetki ~ij rok za pla}awe e dospean.

Gi molime na{te ceneti korisnici da izvr{at uplata na zaostanatiot dolg najdocna do 18. 01.2008 (petok) vo sprotivno AD „Makedonski Telekomunikacii“ }e gi prezeme site potrebni ~ekori za naplata na svoite pobaruvawa, vklu~uvaj}i go i isklu~uvaweto od soobra}aj.

Podetalni informacii vo vrska so visinata na dolgot i povolnostite za pla}awe (sklu~uvawe dogovori za pla}awe na rati) korisnicite moàt da dobijat vo proda`nite mesta na AD „Makedonski Telekomunikacii“ vo site gradovi vo Republika Makedonija, kako i na besplatniot telefonski broj na Kontakt centarot na MT-171. So po~it, AD „Makedonski telekomunikacii“


229

SOOP[TENIE

Se informiraat gra|anite na Republika Makedonija deka pri zadolìtelna godi{na registracija na motorno vozilo, vo stanicite za tehni~ki pregled na motorni vozila, NEMA da moè da kupuvaat polisi za osiguruvawe od avtomobilska odgovornost. Soglasno Zakonot za supervizija na osiguruvawe, polisata za osiguruvawe koja zadolìtelno treba da se priloì pri registracija na motorno vozilo, gra|anite }e moè da ja kupat edinstveno od dru{tvata za osiguruvawe, zastapnici vo osiguruvaweto, dru{tva za zastapuvawe vo osiguruvaweto i osiguritelno brokerski dru{tva. Ukinuvaweto na proda`bata na polisi za osiguruvawe od avtomobilska odgovornost preku stanicite za tehni~ki pregled e so cel podobruvawe na uslugite kon gra|anite, odnosno kupuvawe na polisa za osiguruvawe preku stru~en i profesionalen subjekt koj e vo sostojba da gi obezbedi site potrebni informacii i da ovozmoì izbor na najpovolnata ponuda soglasno potrebite na osigurenikot.

MINISTERSTVO ZA FINANSII http://www.finance.gov.mk


230

Pravila za pi{uvawe oglas * Vo centarot se pi{uva naslovot so pogolemi bukvi od ostanatite * Oglasot mora di gi sodrì ~lenovite od zakonite i dokumentite vrz osnova na koi se raspi{uva oglasot * Mora precizno da se navede {to se bara od kandidatot, koi dokumenti mu se potrebni * Mora da se navede kolku dena trae oglasot, po~nuvaj}i od denot na negovo objavuvawe * Oglasot osven za rabota, moè da se odnesuva i za kupuvawe, prodavawe, nudewe nekakva usluga i sl. *** Postojat pove}e na~ini za pi{uvawe oglas. Vo podolunavedenite primeri moè da se napravi sporedba. Primeri :


231

OGLAS Farmacevstkata ku}a „Zegin“- Skopje, raspi{uva konkurs za priem na : -dvajca farmacevti za rabota vo laboratorija -trojca prodava~i vo prodavnicite na Zegin vo op{tina Karpo{ i op{tina Kisela Voda, Skopje Kandidatite koi se prijavuvaat za rabotno mesto vo laboratorija treba da gi ispolnuvaat slednive uslovi: - da imaat zavr{eno farmacevtski fakultet na Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij“- Skopje - poloèn dràven ispit - rabotno iskustvo od najmalku dve godini Kandidatite koi se prijavuvaat za rabotno mesto prodava~ treba da gi ispolnuvaat slenite uslovi: Da imaat minimum sss -farmacija i rabotno iskustvo od najmalku edna godina. Oglasot trae 7 dena od denot na objavuvaweto. Site zainteresirani kandidati treba da gi dostavat potrebnite dokumenti ( diploma za zavr{eno obrazovanie-originalen ili zaveren prepis) i kratka biografija na e- mail adresata: Zegin@yahoo najdocna do 21. 09. 2006 godina.


232

Privatnata zdravstvena ustanova - Stomatolo{ka ordinacija

„Dent“ objavuva

OGLAS ZA VRABOTUVAWE za slednite rabotni mesta: - Doktor stomatolog 2 rabotni mesta - Medicinska sestra 1 rabotno mesto - Stomatolo{ka sestra 1 rabotno mesto Kandidatite {to }e se prijavat na konkursot treba da priloàt:

CV ( so slika), Diploma (kopija), Uverenie za poloèn dràven ispit (kopija). Dokolku nekoj od kandidatite e so povisok stepen na stru~no usovr{uvawe istoto da bide nazna~eno i priloèno.

Kandidatite da ne bidat postari od 40 godini, so ili bez rabotno iskustvo, da imaat osnovno poznavawe od rabota so kompjuter i da znaat najmalku eden stranski jazik (angliski ili gr~ki). Dokumentite da se ispratat na: PZU „Dent“, ul. Pitu Guli, 12/4 , 1000 Skopje Oglasot trae do 15.02.2006 godina


233

Vrz osnova na ~len 22 i 23 od Zakonot za rabotni odnosi na Republika Makedonija/ Slu`ben vesnik, br. 62/05 direktorot na OU „Bra}a Miladinovci“, Struga

OGLAS

ZA OPREDELENO RABOTNO VREME ZA: Nastavnik po francuski jazik 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po matematika 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po fizika 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po istorija 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po geografija 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po prirodni nauki 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po oddelenska nastava 2 /dva/ izvr{iteli Nastavnik po angliski jazik 1 /eden/ izvr{itel Odrùva~i na higiena 1 /eden/ izvr{itel Nastavnik po informatika 1 /eden/ izvr{itel Oglasot trae 5 /pet/ rabotni dena od denot na objavuvaweto. Dokumentite da se dostavuvaat vo u~ili{teto

DIREKTOR ________________________________

(ime i prezime)


234

Pravila za pi{uvawe kratka biografija- C. V. *Kratka biografija se pi{uva koga nekoj kandidat se prijavuva na oglas za rabota. *Treba da gi sodrì li~nite podatoci na kandidatot ( ime, prezime, datum i mesto na ra|awe), kako i podatoci so koi se zadovoluvaat barawata od konkursot( stepen na zavr{eno obrazovanie, nasoka i sl.) *** Postojat pove}e na~ini za pi{uvawe kratka biografija. Vo dolunavedenite primeri moè da se napravi sporedba. Primeri:


235

Ime: Marija Prezime: Nikolovska Datum i mesto na ra|awe: 14.04. 1978 Tetovo Dràvjanstvo: makedonsko Nacionalnost: Makedonka Obrazovanie: Filolo{ki fakultet „Blaè Koneski“-Skopje otsek: preveduva~ka nasoka grupa: angliski jazik i knièvnost Rabotno iskustvo: -Preveduva~ vo advokatska kancelarija (od fevruari 2004 do maj 2006); iskustvo so sudski i drugi slu`beni prevodi - Profesor i preveduva~ vo privatno u~ili{te „Lingva“, Skopje (septemvri-maj 2006) Drugi jazici: germanski (vtor jazik) Drugi iskustva: usovr{uvawe na angliskiot jazik vo London, Anglija


236

Ime i prezime: Aneta Spasenoska Datum na ra|awe: 11.05.1971 Adresa: ul. „Jane Sandanski“ br. 80, Srumica tel. 044 252 253; 077 312 490 e-mail: [email protected] Obrazovanie: Univerzitet „Sv.Kiril i Metodij“,Skopje Ekonomski fakultet Otsek: delovna (biznis) ekonomija Nasoka: finansisko-smetkovodstven menaxment Poznavawe na stranski jazici: Angliski jazik -solidno Italijanski jazik -solidno Kompjuterski sposobnosti: Windows XP i Office XP (Word, Excel,Outlook) Internet Explorer Rabotno iskustvo: „Fashion project“ Roncegno, Italija-obuka „Fashion production trade“ –Strumica, magacin za sportska garderoba i oprema Pozicija: menaxer Odgovornosti: - planirawe na celokupnata rabota - organizacija na vrabotenite - organizirawe i promocija na proda`bata - kontakti so stranski dobavuva~i -prevodi na fakturi i ostanata dokumentacija „Eko produkt“ doo Strumica, ìvinarska farma Pozicija: Referent za nabavka Odgovornosti: -pronao|awe dobavuva~i na osnovni surovini -organizirawe na uvoz -organizirawe na transport -knièwe i podgotvuvawe izve{tai


237

Ime: Ana Prezime: Novkovska Datum i mesto na ra|awe: 25.06.1983, Skopje Adresa: „Vladimir Komarov“ 30/2/11, Skopje Obrazovanie: Praven fakultet „Justinijan Prvi“- Skopje otsek: novinarstvo Rabotno iskustvo: -privatna televizija MS, voditel na zabavna emisija, voditel na emisija od oblasta na kulturata-sledewe kulturni nastani i manifestacii- (od oktomvri 2004 do septemvri 2006) -televizija Kanal 5 ( septemvri-juni 2006), urednik i voditel na zabavna emisija; zamenik direktor na informativna redakcija - Radio Tri- voditel na utrinska programa Jazi~ni ve{tini: odli~no poznavawe na angliski jazik Drugi iskustva: poseta na razni festivali od oblasta na muzikata i umetnosta( so novinarska ekipa), voditel na razni manifestacii ( humanitarni, muzi~ki i sl.)


238

PROBNI MATURSKI TESTOVI Test 1 1. Da se napi{e esej na tema: „Moralnite dilemi kaj sovremeniot ~ovek“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e tekst za oglas za izdavawe na deloven prostor. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Va{iot grad e posetena turisti~ka destinacija. Za nejzino promovirawe potrebna e turisti~ka bro{ura. Da se napi{e tekst za bro{urata. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani: zid, sî u{te, iz~isti, pijalok, leb~e, detaq, svati 5. Vo slednite zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobijat po zamenata na soglaskite. baba- zabec- jamb- 6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. u~itel, stanuvawe, ata{e, informira, ednopodrugo, {to-gode, anglisko- makedonski, depo, igraj}i, stomina 7. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka. Pritoa da se vnimava na pravopisot na pridavkite. avtomobilot na Marijan______________________________ majka ñ na Vesna ____________________________________


239

specijaliteti od Makedonija __________________________ 8. Od slednite dve re~enici da se sostavi pri~inska svrzni~ka zavisnosloèna re~enica. Vrne do`d. ]e zemam ~ador. _____________________________________________________ ______________________________________________________ 9. Deminutivot obi~no ima ista forma so:

a. pejorativot b. hipokoristikot v. augmentativot g. paronimot

10. Vo slednite re~enici glagolskite formi iskaùvaat prekaàni glagolski dejstva. Istite glagolski dejstva da se napi{at so glagolski formi so ima-konstukcii. Jas bev isplivala tolku mnogu, taka {to koga dojde Mimoza ve}e se bev umorila i ne moèv da plivam so nea. ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ 11. Da se opredeli predmetot vo re~enicata: Starecot se fati za glava. __________________________________________________________________________________________________________________ 12. Soglaskata q pogre{no e upotrebena vo zborot:

a. hmeq b. viquv~e c. iqada d. vquben


240

13. Da se pro~ita pesnata „Ra|awe na zborot“ ( A. [opov) i da se odgovori na pra{awata.

Ra|awe na zborot Glu`d na glu`d. Kamen vrz kamen. Kamena {uma Izyemnina.

Glu`d na glu`d. Kamen vrz kamen, od kamen i nie obata. âdi no}ta. Zborot se dvoi od temninata. Modar jaglen mu gori vo utrobata. O, ti {to postoi{ zo{to ne postoi{ neboto go lula{, zemjata ja vrti{. O, ti {to postoi{ zo{to ne postoi{ zemjata ja~i pod kameni plo~nici. Ide zamelu{en od svoite smrti zborot {to gi kr{i site slepoo~nici. Glu`d na glu`d. Kamen vrz kamen. Svojot grob so prokuda go kopam. Otvori me prokletio, ti tvrdino kamena, da izgoram vo jaglenot na zborot, da se stopam.

1. Vo pesnata „Ra|awe na zborot“ glu`dot, kamenot i ognot ozna~uvaat _________________________________________________________ 2. Za pesnata poetot se inspiriral od:

a. biblijata


241

b. mitovite c. starite epovi

3. Vo pesnata, „Ra|awe na zborot“ sozdavaweto na zborot simboli~no moè da se sporedi so:

a. stihovite od biblijata za sozdavaweto na neboto i zemjata b. stihovite od makedonskite narodni pesni

4. Mnogu ~est izvor vo poezijata na [opov e:

a. vojnata b. narodnoto tvore{tvo c. intimnata lirika

5. Pesnata „Ra|awe na zborot“ e vovedna pesna vo ciklusot ________________________________________________________ 14. Da se pro~ita sledniot izvadok od poemata „Serdarot“ (Grigor Prli~ev) i da se odgovori na pra{awata. ... Albancite gologlavi, pristapija so po~it, So race skrsteni. V toj ~as Najstariot od niv so iskren po~it svede o~i I re~e toj so tivok glas: „I vezden ti da pla~e{, ima{ zo{to. Bidi silna! Ti zagubi, o majko, xin! Narodnite, }e peat, kolena so usta milna Za delata na tvojot sin“ *** „No i drugi borci }e voskresne Reka i voda~ Nivni }e izlezam v gora. Po va{ata traga }e trgnam i po vas }e odam... Jas da ve uni{tam moram, Il mrtva }e padnam. Zo{to mi e ìvotot koga Sin mi neodmazden }e e? Vo bitkite smrtta ja baram po èlba na boga Moè i triumf da zgree“. 1. Grigor Prli~ev mu pripa|a na pravecot:


242

a. romantizam b. realizam c. prosvetitelstvo

2. Poemata „Serdarot“ vo original Prli~ev ja napi{al na:

a. makedonski b. bugarski c. gr~ki jazik

3. Likot na Kuzman vo poemata „Serdarot“ se slika vo stihovite: „ti zagubi o, majko xin“ . Vo niv e zastapeno stilskoto izrazno sredstvo:

a. hiperbola b. metafora c. gradacija d.

4. Za likot na Kuzman Kapidan vo poemata „Serdarot“ doznavame preku:

a. raskaùvaweto na stariot Albanec b. direktno od avtorot

5. Tema na poemata „Serdarot“ e: _________________________________________________________ 6. Likot na Neda, majkata na Kuzman od poemata „Serdarot“,e prototip na:

a. Prli~evata majka b. bilo koj lik na silna èna od 19 vek, koja ìvee vo

selska sredina postojano napa|ana od ka~a~kite bandi

15. Da se pro~ita sledniot izvadok od raskazot „[ega“ (êhov) i da se odgovori na pra{awata. „... Toa be{e odamna. Sega Nadewka e ve}e omaèna; ja dale, ili pak samata trgnala-toa e seedno- za sekretarot na dvorjanskiot staratelen fond i sega ve}e ima tri deca. Toa, kako zaedno sme odele nekoga{ na lizgawe i kako veterot gi nosel zborovite: „Jas ve qubam Nadewka“, toa sé u{te ne e zaboraveno; za nea toa e najsre}en, najneèn spomen vo ìvotot...


243

A za mene sega, koga stanav postar, u{te ne mi e jasno zо{to gi zboruvav tie zborovi, zo{to se {eguvav... “ 1. êhov mu pripa|a na pravecot:

a. ruski realizam b. ruski romantizam c. ruski klasicizam

2. Da se nabrojat barem tri karakteristiki na negovite raskazi. __________________________________________________________________________________________________________________ 3. Centralen motiv vo ovoj raskaz e: __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Vo ovoj raskaz postojat promeni vo raskaùva~kiot pristap. Kakvi? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Vo svoeto raskaùvawe vo oddelni raskazi êhov koristi __________________________________________________postapka na _________________________________________portretirawe na likovite. 16. Da se pro~ita izvadokot od romanot „Pustina“ (\.Abaxiev) i da se odgovori na pra{awata: „Sé be{e rastrgnato vo nego. Dlaboko se nadignuva{e nezadovolstvoto i prezirot kon sebesi, kon lu|eto vo ovoj proklet grad(...) Ni{to ve}e ne mu ostanuva{e. Ni{to. Samo {turiot epilog na eden tolku ubav son {to im dava{e smisla na negovite devetnaeset godini. (...) Ovoj podol svet {to sega go ogreva sonceto, ne zasluùva da plukne{ na nego.“ 1. Romanot „Pustina“ e graden :

a. retrospektivno b. introspektivno c. posledovatelno


244

2. Portretiraweto na dvata glavni lika Arso i Gligor vo romanot se ostvaruva preku:

a. kontrastot b. nivnoto zaedni~ko dejstvuvawe c. raskaùvaweto na sporednite likovi

3. Vo romanot „Pustina“ preku likot na Arso e pretstavena idejata za _________________________________________________________________________________________________________________ 4. Celokupnoto tvore{tvo na \orgi Abaxiev mu pripa|a na ànrot:

a. istoriska beletristika b. istoriski esei c. psiholo{ka beletristika

5. Pri~insko-posledi~nite odnosi vo romanot „Pustina“ ne se linearni zatoa {to toj e _______________________ roman i akcentot e staven na _______________________________________________________. 6. Svoeto kone~no osloboduvawe, Arso od romanot „Pustina“ go gleda vo ~inot na _________________________________________________________ 7. Vo dadeniot izvadok e prosleden monologot na _________________________________________________________ 17. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Zlostorstvo i kazna“ (F. M. Dostoevski) i da se odgovori na pra{awata. „Pod pernicata mu leè{e evangelieto. Toj go zede mahinalno. Taa kniga be{e nejzina, toa be{e istata kniga od koja mu ~ita{e za voskresnuvaweto na Lazara. Vo po~etokot na robijata toj si misle{e deka Sowa }e go izma~uva so religijata, deka postojano


245

}e mu zboruva za evangelieto i }e mu nosi knigi. No, za golemo ~udo, taa ni edna{ ne prozboruva za toa, ni edna{ ne mu go ponudi evangelieto. Toj samiot go pobara od nea, kratko vreme pred da se razboli i taa mol~ej}i mu ja donese knigata.“ 1. Dostoevski e osnovopolo`nik na:

a. romanot na mnoguglasieto b. modernisti~kiot roman c. egzistencijalisti~kiot roman

2. Romanot „Zlostorstvo i kazna“ vo sredi{teto na romanesknoto dejstvo gi postavuva: _________________________________________________________ _________________________________________________________ 3. Glaven lik vo romanot „Zlostorstvo i kazna“e:

4. Motivite za storenoto ubistvo, Raskoqnikov gi bara vo:

a. bogatstvoto na Aqona Ivanovna b. vo svojata postavena teorija za silni i slabi lu|e c. vo bezmilosnoto lihvarewe na Aqona Ivanovna

5. Kako Raskoqnikov se osloboduva od vinata za storenoto zlostorstvo? _________________________________________________________ _________________________________________________________ 6. Svojata sila za idninata Raskoqnikov ja crpi od:

a. qubovta kon Sowa Marmeladova b. bliskosta so svojata sestra i majka c. iskrenoto prijatelstvo so Razumihin

18. Da se pro~ita izvadokot od dramata „Tartif“ (Molier) i da se odgovori na pra{awata. Damis Vo va{iot Tartif seta ~est e zbrana...


246

G. Pernel Da, toa e ~ovek za falba i primer, no v srcevo ìvo se otvora rana koga vakvi glupaci go klevetat nego... *** Dorina Za vas toj e svetec, no pomnete Vie: vo likot na Tartif bezbo`nik se krie. *** Kleant No od edna krajnost pa|ate vo druga: na razumot treba da se bide sluga, i ne treba besot po pat da Ve tera- na ~uvstvata treba da imate mera. 1. Celokupnoto dramsko tvore{tvo na Molier mu pripa|a na ànrot:

a. komedija-satira b. komedija del arte c. tragedija

2. Vo ovaa komedija , Molier gi pretstavuva:

a. konfliktite {to gi preìvuva semejstvoto na Orgon b. konfliktite na Orgon i Tartif c. religioznite odnosi vo semejstvoto na Orgon

3. Molier vo „Tartif“ gi sprotivstavuva vistinata i lagata niz licemerieto na: _________________________________________________________ 4. Klasicisti~kite stavovi za va`nosta na razumot i zdravoto rasuduvawe Molier vo „Tartif“ gi pretstavil preku likot na:

a. Kleant b. Orgon c. Dorina

5. Komedijata „Tartif“ po svojot vid e:


247

a. satira b. parodija c. farsa

6. Osobinata {to go „krasi“ likot na Tartif vo istoimenata komedija e: ________________________________________________________ 19. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Golema poplava go sozdala ostrovot Britanija pred 200 000 godini“

Британија се раздвоила од европското копно по катастрофална поплава пред околу 200.000 години, откри сонарна студија на англискиот канал.

Снимките откриваат длабоки лузни во каналот кои веројатно настанале со нагло и масивно истекување на вода. Научниците во интервјуто за научното списание „Nature“ изјавија дека поројот наводно дошол од големо езеро од подрачјето на денешното Северно море. Некои настани, се претпоставува дека се работи за земјотрес, предизвикале пробивање на работ на езерото кај Dover Strait.

Доктор Гупта и неговите колеги рекоа дека иsтекувањето на водата е една од најважните големи поплави во историјата на планетата, а toa објаснува како Британија станала остров.

„Овој настан, или низа од настани кои го предизвикале истекувањето го промениле патот на историјата на Британија. Ако не се случило ова, Британија би била европски полуостров. Не би имало потреба од каналски тунел и би оделе од Франција во Британија како што тоа го правеле нашите предци пред овој настан“ рече Гупта во интервјуто.

Идејата за големата поплава на научниците им носи поголемо разбирање на историјата на леденото доба на северна Европа. Се верува дека пред стотина илјади години, кога ледените покрiви се спуштиле од Шкотска и Скандинавија, постоеле тесни клисури кои ја


248

поврзувале Британија со Европа. Тие наводно биле околу 30 метри повисоки од моментното ниво на морето во каналот.

Палеолозите веруваат дека го поврзувале големото езеро со североисток кој бил преполн со глечерски води со кои се „хранеле“ тогашните реки Темза и Рона. Тогаш, иако не се сигурни во точниот датум, се случило нешто што го скршило работ на клисурата позната како Weald-Artois гребен. Кога гребенот е пробиен, поројот од вода бил сигурно спектакуларен.

Доктор Гупта и неговите соработници во студијата користеле соларни бранови од висока резолуција за да го забележат потопениот свет во внатрешноста на каналот.

Снимките откриваат длабоки бразди и обележја на текот на водата, жигови на формирање на тлото кое настанало со големите одрони и брзата вода. На кулминационата точка се верува дека големата поплава траела неколку месеци, отпуштајќи еден милион кубни метри вода во секунда. Според начинот на кој настанале некои карактеристики се верува дека биле две различни фази на поплавата.

Теоријата за големата поплава се разгледува веќе 30 години, но сонарните снимки ја покажуваат најјасната приказната досега. Pоранешните студии на праисториските животни веќе ја откриле клучната улога на англискиот канал во обликувањето на британската природна историја.

1. Pred kolku vreme Velika Britanija stanala ostrov?

_________________________________________________________

2 . Se smeta deka Velika Britanija stanala ostrov kako rezultat na:

a) golema poplava b) zemjotres c) vulkanska erupcija


249

3. Od kade doa|a porojot koj go razdelil angliskoto kopno od Evropa? __________________________________________________________________________________________________________________

4. Idejata za golemata poplava im pomaga na nau~nicite podobro da ja razberat ________________________________________________________ .

5. [to koristele doktor Gupta i negovite sorabotnici za da ja objasnat pojavata? _________________________________________________________

6. Teorijata za golemata poplava se razgleduva ___________________ godini.

20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata.

Intervju so Bor~e Na~ev, glaven akter vo filmot „Senki“ Последниот филм на Милчо Манчевски на редовниот репертоар е две недели. По Универзалната сала, тој паралелно, поради интересот, се прикажува во киното „Милинеиум“ и во Дом на АРМ. „Сенки“ ги руши рекордите на кино благајните, што е незапаметена слика за нашите кина. Bileti во „Милениум“ за вечерните проекции тешко се наоѓаат, па публиката мора да брза во Дом на АРМ. Главниот лик е Лазар. Го игра Борче Начев, кој од Академија влета во филмот на Манчевски и по напорното снимање, сега, вели deka не прави ништо и ужива. -Борче, ти си од Струмица. Каков град е Струмица? Струмица е преубав мал, но и не толку мал град, со прекрасен ноќен живот. -По гимназија се запишуваш на Факултетот за драмски уметности. Како ги препозна своите афинитети? Уште во гимназија се вклучив во аматерско друштво со глумецот од Струмички театар Кире Георгиев. Правевме


250

претстави кои тој ги режираше. Учествуваме на Фестивалот во Кочани каде што добив награда за главна машка улога. Следеа уште неколку аматерски претстави, и одлучив да се запишам на Академија. -Струмичкиот дијалект е многу силен. Како се извежба да не ти се познава? Кога сум во Струмица, зборувам струмички. Но во Скопје, за време на овие 4 години додека сум на студии, научив да зборувам скопски (се смее). На почеток кога дојдов зборував литературно македонски. Но кога се дружиш со луѓе од Скопје, тоа звучи малку смешно и мораш да го прифатиш скопскиот за да функционираш и комуницираш нормално. Тоа, само по себе, се наметнува и ти станува природно. Се плашев и во филмот да не ми се познава струмичкиот дијалект, но сите, а и Милчо ми рекоа дека немам грешки во акцентот. -Дали после „Сенки“ се смени нешто во твојот секојдневен свет? Нема драстични промени. Луѓето што ми биле другари, сe уште ми се другари. Нови луѓе нема којзнае колку навлезено во мојот живот. Не сум затворен по природа, но не ми се случило ново пријателство. Разликата е во тоа што сега повеќе ме познаваат на улица. - Кажи ни за подготовките за улогата vo Клиничкиот центар во Скопје? За ликот на Лазар, кој е лекар специјалиst, поминав речиси 2 месеца на Клиниката за трауматологија. Се дружев со луѓето специјалиsti. Запознав доста пријатели од таму. Со некои од нив сe уште контактирам, тие беа и на премиерата на филмот. Одев на Klinikata za tраумаtologija секој ден како на работа, како што одеа тие. Неколку пати влегов во операциона сала. Учев како да исчистам рана, како да преврзам пациент, како да ставам гипс. Сето тоа ми помогна за ликот, зашто таму го почувствував начинот на живот на специјалistite. Почувствував какви луѓе се тие, што прават во слободно време. Мислам дека ние имаме предрасуди,


251

зашто кога ќе речете доктор или специјалиst имате претстава дека тие се некоја виша сила, а не е така. 1. Za kakov vid tekst stanuva zbor vo gorniot izvadok?

a. intervju b. raskaz c. filmsko scenario

2. Za koj film stanuva zbor vo tekstot ?

______________________________________________________

3. Akterot ja tolkuva glavnata uloga i e prepoznatliv po likot na :

a. Venko b. Dimitrija c. Lazar

4. Kakov lik tolkuva akterot vo ovoj film ? Objasni ja negovata uloga!

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Kolku ovaa uloga go promenila akterot vo privatniot ìvot ?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


252

Test 2 1. Da se napi{e esej na tema: „Globalnoto zatopluvawe - opasnost za ~ove{tvoto“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e vest za nekoja aktuelna slu~ka od oblasta na muzikata. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Vo va{eto u~ili{te postojat proektni aktivnosti po stranski jazik. Da se napi{e tekst za programata na va{ite proektni aktivnosti po stranskiot jazik koj se izu~uva. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani: istr~a, interviju, zvezda, sneg~e, suf, otkritije, atmosfera 5. Vo slednite zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobijat po zamenata na soglaskite. vojvoda- beleì- Rada- 6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. matura, arhitektura, plato, preprodava~, gri`liv èlezarnica, bogobojazliv, konzervativec, re{o, bilet 7. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka. biseri od Ohrid___________________________________ gimnazijata od Skopje________________________________


253

tutun od Prilep______________________________________ 8. Od slednite dve re~enici da se sostavi posledi~na svrzni~ka zavisnosloèna re~enica. Tri dena ne otidov na u~ili{te. Se iznenadiv koga Petar mi kaà deka v ponedelnik zaminuvame na ekskurzija. __________________________________________________________________________________________________________________ 9. Dvata periodi na slovenskata pismenost se:

a. staroslovenski i crkovnoslovenski b. staroslovenski i praslovenski

10. Dodatokot na prirokot vo slednava re~enica da se pretvori vo soodvetna zavisna re~enica. Go slu{nav pla~eweto na deteto. _________________________________________________________ 11. Najstaroto pismo vo naukata e poznato pod imeto:

a. hieroglifsko b. piktografsko c. klinesto pismo

12. Vo koj primer pravilno se upotrebeni golemite bukvi?

a. Makedonski Naroden Teatar b. Filolo{ki fakultet c. Sreden Vek d. Bliski Istok

13. Da se pro~ita pesnata „Ve~er razbu{avena od vetrot“ (Gane Todorovski) i da se odgovori na pra{awata.

Ve~er razbu{avena od vetrot Popladneto e siroma{no so boi! Sivotija- toj grd, toj tolku sku~en dekor.


254

Zamotana vo glupava ednoli~nost se tegavi tagoliko ulicata, i re~isi ja se}ava{ onaa znajna, onaa morni~ava praznotija, tolkupati {to ste`nuva nad gradot. I fino bogami {to dojde ve~erva, ovoj spopalaven, ovoj razulaven, ovoj za pakosti roden veter Racete, {to gi nema, da mu procutat, da bi se na{ol mir i spokoj ovoj nevrtiku}a, {to umee da ni go razvedri ~eloto, da ni gi istrie o~ite, da ne propurja~i, ta da kopneeme i da se nurkame podetineti, vo site razbu{avenosti na svetov- Za{to, prava e milina, navistina, ne~ii kadrici da mrsi{, ko {to e prava milina vo {turo pladne da vleze{ vo ve~er od vetrot razbu{avena.

1. Vo pesnata, poetot ja slika:

a. monotonijata na gradot b. monotonijata na ìvotot c. monotonijata na lu|eto

2. Preku izrazot „se tegavi tagoliko“ se iskaùva zvukovnoto doìvuvawe na monotonijata. Takvata stilska figura na zvukovno povtoruvawe na soglaskite se narekuva _________________________________________________________ 3. Vo pesnata preovladuva metaforata na :

a. vetrot b. gradot c. ulicata

4. Stihovite „za pakosti roden“ i „nevrtiku}a“ se odnesuvaat na:_______________________________________________________


255

5. Osnovna tema vo sovremeno poetsko tvore{tvo na Gane Todorovski e: _________________________________________________________ 14. Да се пro~ita sledniot izvadok od poemata „Stranstvuvaweto na âjld Harold“ i da se odgovori na pra{awata. „O, zbogum roden kraj. Ti siv is~eznuva{ zad morska {ir. A vetrot ja~i; galeb div So svojot piskot ru{i mir Na zapad sonceto se krie i morskata {ir gubi sjaj; se gubime po patot nie... O, dobra no} moj roden kraj“ *** „Moj korabe, da odime! Ti se~i bran, na dolg sme pat! Kaj saka{ tamu vodi me, No samo ne vo tatkov kat...“ 1. Xorx Gordon Bajron e pretstavnik na pravecot _______________ vo ______________________ literatura. 2. Junak na poemata „Stranstvuvaweto na âjld Harold“ e:

a. samiot poet b. izmislen lik c. âjld Harold

3. Glavna tema na poemata „Stranstvuvaweto na âjld Harold“ e __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Vo ovoj izvadok se gleda edna od osnovnite karakteristiki na pravecot na koj mu pripa|a ovoj avtor, a taa e _________________ _________________________________________________________


256

5. Kade trgnuva glavniot lik po napu{tawetona rodniot kraj? ______________________________________________________

15. Да се пro~ita sledniot izvadok od dramata „Pe~albari“ ( Anton Panov) i да се odgovori na pra{awata. JORDAN: A, a! I~ {to ne biduva rabota! Moma bez red kade se davala? Simka }erka mi e, ne e kopile najdena, ta bez red i adet da ja ven~avam! Taa e od soj! BO@ANA: Od soj, od soj... Kostadin veli: „Site mominski adeti i site redovi gi zemam na sebe, samo miluvam Simka bez pari , bez pazarlak da mi dojde. Od ~ista milost...“ JORDAN: A, a toa ne biduva! 1. Po svojot ànr, dramata „Pe~albari“ e: _________________________________________________________ 2. Nositeli na glavniot konflikt vo „Pe~albari“ se likovite _________________________________________________________ 3. Preku Jordan i Aran|el vo dramata „Pe~albari“ se pretstaveni:

a. ~ove~nosta i moralnoto odnesuvawe b. la`niot moral i eksploatira~kiot odnos kon poslabite od

niv c. qubovta i po~itta kon semejstvoto

4. Najubedliv lik na buntovnik vo „Pe~albari“ e: ________________________________________________________ 5. Ovaa drama ima:

a. realisti~na osnova, inspirirana od vistinit nastan b. fantasti~na osnova c. romanti~arska osnova-zanesenost od qubovta

16. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Stranecot“ ( A. Kami) i da se odgovori na pra{awata.


257

„Poradi ovaa vrelina {to ne moèv ve}e da ja podnesuvam, napraviv ~ekor napred. Znaev deka toa e glupavo, deka nema da se rastovaram od sonceto premestuvaj}i se za eden ~ekor. No napraviv eden ~ekor, samo eden ~ekor napred. (...) Od moreto se nose{e teòk i vrel zdiv. Mi izgleda{e deka neboto se otvora so seto svoe prostranstvo za da isturi ogan. Seto moe su{testvo se napregna i ja stegna rakata vrz revolverot.“ 1. Ovoj roman mu pripa|a na pravecot: _________________________________________________________ 2. Dominatna atmosfera koja provejuva niz celiot roman e:

a. pekolnata omarnina b. studot c. monotonijata

3. Vo „Stranecot“ kulminacijata na nezainteresiranost i otsustvo na emocii se slu~uva vo momentot koga Merso: __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Od koj del na romanot e ovoj izvadok?

a. prviot b. vtoriot c. tretiot

5. Pretstavuvaj}i go sudirot na ideite pome|u sfa}awata na Merso i tolkuvaweto na negovite postapki od strana na sudskata i na izvr{nata vlast, Kami vo ovoj roman ja pretstavuva:

a. tragi~nata ottu|enost pome|u ~ovekot i op{testvoto b. tragi~nata ottu|enost pome|u poedincite vo op{testvoto c. begstvo na ~ovekot od samiot sebe

17. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Krpen ìvot“ ( S.Popov) i да се odgovori na pra{awata. „Kako site na{i mariovci i mariovki taka i Dosta Ro`denkata be{e nepismena, iako presede dosta godini vo Solun. Zatoa taa,


258

pak, ne saka{e nejzinite deca da i ostanat slepi. I koga Ne{ka napolni osum godini, taa se re{i da ja prati na u~ili{te.“ *** - „More, ami-prodolì Velika Midova- deka }e go u~i tiki, ja go ja, utre }atip }e sedne na konakot! Toko ‘' a fatil besot, nema {o da prave, tiki tok izmislua {ogode mariveti!“ 1. Po svoite karakteristiki, romanot „Krpen ìvot“ e:

a. bitov roman b. bitovo-socijalen i istoriski roman c. istoriski roman

2. Mitra e prototip na:

a. pametna, mudra èna koja znae {to saka i celi kon ostvaruvawe na toa

b. dobra, skromna selska èna posvetena na semejstvoto c. primitivna, neuka selska èna so egoisti~ki pobudi;

religiozna i sueverna voedno 3. Dosta Ro`denkata e prototip na:

a. pametna, mudra èna koja znae {to saka i celi kon ostvaruvawe na toa

b. dobra, skromna selska èna posvetena na semejstvoto c. primitivna, neuka selska èna so egoisti~ki pobudi;

religiozna i sueverna voedno 4. Romanot e napi{an na ________________ govor. 5. So metaforata „krpen“, koja e sodràna vo naslovot na romanot „Krpen ìvot“ avtorot aludira na: 6. Dosta Ro`denkata vnesuva promeni vo ìvotot vo Vitoli{ta. Koi? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


259

18. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Crnila“ ( K. â{ule) i da se odgovori na pra{awata. MLADIÔT: (...) Toj dojde vo seloto, me povika vo dvorot, me pogali i mi re~e: „Sega ve}e, sinko , si golem. }e te ispratam da stane{ komita. I zapameti: otsega ima{ samo edna cel vo ìvotot: slobodata na Makedonija. Gledaj, sinko, da ìvee{ kako ~ovek i da umre{ za nea, ako treba. Ta ti za drugo i nema za {to da ìvee{.“ (...) Ottoga{ ima pominato mnogu vreme. Za sive ovie godini \or~e be{e za mene se: i moj ìvoten ideal i sovest ~ove~ka i samata-Makedonija.“ 1. Vo dramata e prikaàna:

a. zadnoscenskata reìja na ubistvoto na makedonskiot revolucioner i ideolog na VMRO, \or~e Petrov

b. ubistvoto na najgolemiot makedonski revolucioner, Goce Del~ev

c. ubistvoto na \or~e Petrov 2. Spored svojata tipolo{ka ideja, dramata e: _________________________________________________________ 3. Vo dramata akcentot e staven vrz:

a. osvetluvawe na egzistencijalisti~kiot apsurd na makedonskoto opstojuvawe niz istorijata

b. rabotata na makedonskata revolucionerna organizacija c. teroristi~kite akcii vo Makedonija vo periodot me|u

dvete svetski vojni 4. Vo tekot na dejstvoto se slu~uva moment koga site prisutni vo domot na Hristovi, osven Orce (Mladi~ot) , znaat deka toj trba da go zastrela svojot ideal \or~e Petrov. Toa e:

a. kulminacija na dejstvoto b. zaplet na dejstvoto c. rasplet na dejstvoto

5. Kako se slu~uva Mladi~ot da doznae kogo ubil? __________________________________________________________________________________________________________________


260

_________________________________________________________ 19.Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Dijamantot- najtvrdata prirodna materija na Zemjata“

Дијамантите се формираат во период од милијарда и повеќе години, длабоко во земјината кора, на околу 150 км, а на површината се „истуркуваат“ со вулкански процеси.

Повеќето дијаманти се најдени во вулкански карпи наречени кимберлити или во море каде што ги донесуваат реките, откако ќе избијат на површината.

Дијамантот е 58 пати потврд од следниот минерал на скалата на тврдост, корундот, од кој се прават рубини и сафири. Дури во 15-от век е откриено дека дијамантот е можно да се сече единствено со друг дијамант.

Меѓутоа, иако е најтврд, дијамантот има совршена калавост во 4 насоки, така што ако го удрите со чекан тој ќе се искрши по плотната на калавоста.

Уште една занимливост поврзана со дијамантот: ако во печка го загреете на 7630 C , тој едноставно ќе се разлее, не оставајќи зад себе никаква видлива трага во форма на пепел. Ќе се ослободи само малку јаглен (IV)- оксид.

Најголем дијамант на светот е Cullinan, најден во Јужноафриканската Rепублика, во 1905-та година. Необработен тежел 3.106,75 карати. Бидејќи eden дијамантски карат изнесува 200 милиграма дијамант, можеме да заклучиме дека каменот тежел 621 грам.

Cullinan е исечен во Great star of Africa, кој тежел 530,2 карата (106,04 грама), Lesser star of Africa од 317,4 карати (63,28 грама) и


261

уште во 104 дијаманти со речиси совршена боја и јаснотија. Денес тие дијаманти се наоѓаат на британската круна и кралското жезло.

Cullinan бил triпати поголем од вториот најголем дијамант, Excelsior, кој исто така е најден во Јужноафриканската Rепублика.

Најголемиот обработен дијамант е исто така од Јужноафриканската Rепублика. Најден е во 1986-та година и се вика Unnamed brown. Тежи 545 карати (109 грама) и е исечен од парче кое тежело 700 карати (140 грама). Меѓународен тим на специјалисти го обработувалo ова ремек дело полни tri години.

Уште еден импресивен дијамант, кој исто така е обработуван tri години и е исто така дел од британската круна, е Centenary. Тежи 273,85 карати (54,71 грам) и тоа е најголем дијамант со совршена јаснотија (т.е, без примеси и пукнатини) на светот.

Не се сите дијаманти безбојни. Нечистотиите во дијамантот му ја одредуваат бојата, од сина, црвена, портокалова, жолта, до зелена или дури црна. Најретки се зелените дијаманти, иако тие не се најретки драгоцени камења. Таа титула му се "доделува" најчесто на црвениот рубин.

Земјината кора е всушност богата со дијаманти, на илјадници секоја година се ископуваат од рудниците. 80% не се погодни за изработка на накит, но дијамантите мошне често се користат во индустријата. Само дијаманти со висока чистотија и проѕирност доаѓаат во продавниците со накит.

Кон крајот на 19-от век шкотскиот научник James Ballantyne измешал литиум со масло од костен и парафин. Смесата ја излеал во железни цевки и ги загреал до црвена усвитеност. Тврдел дека како резултат на опитот добил дијаманти. Но, не се здобил со доверба од останатите, па неговите камења се „одложени во фиоки“ и дури многу години подоцна е откриено дека се тоа навистина дијаманти, само синтетички.

Дијамантскиот карат се разликува од златниот карат. Златниот карат означува чистотија- 24-каратното злато е чисто злато.


262

Дијамантскиот карат означува тежина и како што е веќе речено, изнесува 200 милиграма.

Зборот „карат“ е изведен од „carob bean“ (семенка на рогушка). Дилерите со драгоцени камења вообичаено ги балансирале своите ваги со семенки на рогушка оти сите тие имаат иста тежина!

1. Kolkav period e potreben za da se formira dijamantot? __________________________________________________________________________________________________________________

2. Opi{i go procesot na sozdavawe na dijamantot!

__________________________________________________________________________________________________________________

3. Kako edinstveno moè da se se~e dijamantot?

__________________________________________________________________________________________________________________

4. Najgolem dijamant na svetot e _______________________ i e pronajden vo _____________________________________________ .

5. Denes, dijamantite od Cullinan se nao|aat:

a) na britanskata kruna b) na danskata kruna c) v) na avstriskata kruna

20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. Intervju so Vesna Stanoevska ili Menka od „Senki“ Весна Станоевска, харфистка во Оркестарот на Македонската опера и балет, отсега е препознатлива и по Менка, ликот кој го игра во најновиот филм на Милчо Манчевски „Сенки“. За една недела, филмот и Весна во него, ги видоа околу 16.000 гледачи.


263

-Како си деновиве, како живееш со успехот на „Сенки“? Чудно е. Сe брзо се случува. Луѓето наеднаш подзастануваат, ме препознаваат на улица. Ми се случуваат пријатни работи кои досега не ми се случувале, како што, еве сега, нe честат пијалoк во ова кафуле каде што сме. Возбудлива е искрената емоција во честитките која ја доживувам од непознати гледачи. Едноставно, во очите им ја гледам искрената поддршка што многу ми значи. Не можам да ја опишам среќата. Не се движам многу. Седам дома да ги средам впечатоците, да се одморам. Посебно ми значат комплиментите од искусните колеги во филмот, од Сабина, Салко, Ратка. Сите се радуваат и на мојот успех. -Весна, со кој мотив отиде на аудиција за „Сенки“, зошто? Да не се лажеме. Потајно, отсекогаш сум сакала да глумам во филм. Не во театар, туку на филм. Сум го чувала како сон. Може некој ќе ме разбере, некој ќе ми се изнасмее. Моите соништа беа до тука. Но, кога слушнав за аудицијата немав дилема дali ќе одам. Морам искрено да кажам дека не се надевав на главна uлога. Мислев дека можеби ќе добијам некоја од споредните или епизодни улоги, зашто Милчо веќе еднаш ме одбра за реклама. На главната улога не се надевав, но верував во моите предиспозиции. - Веќе имаш изјавено дека по овој филм очекуваш и други филмски улоги. Планираш ли некакво усовршување во глумата? Па очекувам, зошто да не. Во однос на школувањето, не мислам дека би запишала класичен факултет за глума, но некој од европските курсеви и работилници, секако да. Актерскиот занает е голем и се учи до крајот на животот. Не завршува со „Сенки“. Многу е полезно да се учи од режисерите. А и многу е рано да зборувам за било какви планови во однос на актерството. Треба филмот прво да почне да живее. - Ликот на Менка, како и целиот филм е комплексен од психолошки аспект. Менка за многу кусо време го менува расположението, од


264

весела и заводлива станува мрачна, тажна, сомничава. Па и се самоубива. Претешка задача за млада актерка? За ликот на Менка се подготвуваме многу со Милчо и со двајца психијатри. Со Милчо зборувавме што прави Менка кога ја нема во филмот. Дали таа се гледа со баба i, што зборуваат? Зошто е Менка во депресија? Таа од една страна има потреба да му даде љубов на Лазар, а потоа одеднаш го менува расположението. Така, работејќи и со психијатрите кои ми помогнаа многу во формирањето на ликот, научив дека таа е од оние луѓе што имаат еден вид депресија која доаѓа од некаква траума од порано. Менка ја има траумата од Егејска Македонија, но и таа е лик кој има изгубено драг човек, маж во животот, несреќна љубов. Кога луѓето со таа дијагноза ќе одлучат да се самоубијат, ним им олеснува, се разведруваат. Тој лик е решен е да го направи тоа и повеќе не е во депресија. Затоа Менка, по водењето љубов со Лазар плаче, па се смее и на крајот е обесена. Во претходниот живот таа е оставена. Затоа на крајот од филмот му вели на Лазар: „Дојди со мене“, зашто ја знае точно болката што значи човек да биде сам. Од една страна, си го сака мирот, но сака да му помогне на Лазар, зашто знае што ќе му се случи, а мора да замине. За мене тоа е многу емотивна сцена. Кога го прочитав првпат сценариото, многу си го засакав ликот. Сe што прави Менка, јас тотално го прифатив. Сочувствував со неа, како да ја познавам. Ми беа јасни нејзините емоции и претпоставував што ќе бара Милчо од мене. 1. Vesna Stanoevska e prepoznatliva po ulogata vo filmot „Senki“ i toa vo ulogata na:

a. Menka b. Marija c. Delfina

2. Profesionalno,Vesna Stanoevska e _______________________ 3. Kako Stanoevska se ~uvstvuva po prikaùvaweto na filmot?


265

a. í godi da ja prepoznavaat b. zamorena e i saka malku da se ottrgne od celata euforija

okolu filmot 4. Koj bil glavniot motiv Stanoevska da se prijavi za ulogata vo ovoj film? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Objasni kako Stanoevska go doìvuva likot na Menka i kako se podgotvuvala za ulogata! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


266

Test 3 1. Da se napi{e esej tema: „Pravata na ~ovekot proizleguvaat od negovite obvrski“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e tekst za biografija so koja }e se prijavite za audicija vo nekoj muzi~ki u~ili{ten centar. Vo biografijata vnesete gi site potrebni podatoci, osven va{eto ime i prezime. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Da se napi{e tekst za prezentacija na va{ata proektna zada~a. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani: razsudi, {krta, yvono, zemjodelije, predanie, prehranben, pamuk 5. Glasovnata promena reduvawe ja ima vo primerot:

a. svedok-svedoci b. xeb-xep~e c. od tuka-ottuka d. petel-petli

6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. vikaj}i, jugozapad, materijalizam, godinava (ovaa godina) desetmina, dvokratno, francusko-germanski, genijalec, dobrodu{en, stopati 7. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka. ~ar{ijata vo Ohrid________________________________________ ve~eri na poezijata vo Struga______________________________ karnevalot vo Strumica___________________________________


267

8. Od slednite dve re~enici da se sostavi pri~inska svrzni~ka zavisno-sloèna re~enica. Ne go gledav tretoto prodolènie na filmot. Ne moàm da znam za {to to~no zboruva{. __________________________________________________________________________________________________________________ 9. Vo koj razdel ( podgrupa) vleguva glagolot mie:

a. I- razdel b. A-razdel c. razdel bez osnoven vokal d. O-razdel

10. Da se sostavi pasivna re~enica od slednava aktivna: Filmot „Senki“ se prikaùva{e na pove}e filmski festivali vo svetot. ________________________________________________________________________________________________________________________________ 11 . Ortoepija e:

a. pravopis b. pravogovor c. krasnopis d. ìvotopis

12. Obraten re~nik e _______________________________________ 13. Pro~itaj ja pesnata „Sozvu~ja“ ([. Bodler) i odgovori na pra{awata.

Sozvu~ja Prirodata hram e vo koj stolbovi se redat Koi {to ìvi, zborovi ispu{taat matni. A ~ovekot niz {uma od simboli e patnik I tie so poznati pogledi go gledaat. Kako {to zvuk koj vo dale~ina e roden se me{a so drug, stpouvaj}i se vo krugot na svetlinata i no}ta, taka edno v drugo


268

boi, mirisi i zvuci nao|aat odek. Postojat mirisi sveì kako detska koà, Blagi kako oboa, zeleni kako pole A i drugi, rasipani, bogati, {to moàt Vo beskone~nost raste` da imaat volen, Kako ambra, misk, temjan,niz koi ni se znajni Na duhot i setilata odnosite tajni.

1. [arl Bodler spa|a vo redot na prethodnicite na:

a. modernizmot b. realizmot c. klasicizmot

2. Dodeka romanti~arite svetot go prikaùvaat kako proekcija na svojata ~uvstvenost, Bodler poa|a od stavot za:

a. svoevidno prokletsvo {to mu e sudeno na poetot vo negoviot sudir so svetot

b. faktografsko slikawe na stvarnosta c. vklu~uvawe na minatoto

3. Osnovniot princip vrz koj{to e izgradena stihozbirkata „Cve}iwa na zloto“ od Bodler e:

a. estetski misticizam b. romanti~arski spleen c. simbolisti~ko dolovuvawe na nevidlivoto,

misti~noto 4. Vo ovaa pesna, Bodler }e go formulira idejnoto na~elo spored koe ne{tata _________________________________________________________ _________________________________________________________ 5. Osnovnata postapka so koja Bodler ja dolovuva duhovnata zadnina na pojavnoto e:

a. sinestezija( soglasja) b. aliteracija c. asonanca


269

14. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata. „ Hektor se ustremi siot k'o orel od vi{noto nebo, koga se urnuva v pole niz crnite oblaci dolu, ili za ov~ica toj, ili pla{livo zaja~e da zgrap~i; taka se vpu{ti i Hektor mavtaj}i so me~ot svoj ostar.“ 1.Ovoj izvadok e od deloto__________________na avtorot ________________________________________________________ 2. Ova delo e:

a. juna~ki ep b. roman vo stihovi c. mit

3. Vklu~uvaweto na Ahil vo borbata zna~i:


najsilniot junak pome|u Ahajcite 4. Vo dadeniot izvadok dominira stilskoto izrazno sredstvo ________________________________________________________ . 5. Koja dimenzija na likot na Hektor e predadena vo ovoj izvadok?

a. ~ove~ka b. juna~ka c. boèska

15. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Divo meso“ (G.Stefanoski) i da se odgovori na pra{awata. SIMON: O moni, moni ma, akademi fenci fa, Fenci fa, fa, fa, opet ha, ha, ha Una epe, epe, epe, una cepe, cepe, cepe Una haus, haus, haus, Miki Maus STEVO: [to pravi{? SIMON: Kva~am jajca. STEVO: Mislev deka ti e strav od temno


270

SIMON: Strav mi e i od svetlo. STEVO: Kako pomina slavata? SIMON: Koja slava? 1. Dramata se slu~uva vo:

a. Skopje, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna b. Solun, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna c. Belgrad, pred po~etokot na Vtorata svetska vojna

2. Dramata „Divo meso“ go tematizira _________________________________________________________ 3. Vo izvadokot, jazikot {to go upotrebuva Simon e jazik na _________________________________________________________ 4. Simonovata replika na po~etokot na izvadokot pretstavuva _________________________________________________________ 5. Kompozicijata na dejstvoto vo ovaa drama e:

a. fragmentarno razbiena i monta`no izloèna vo 17 sceni

b. sostavena od ~etiri dejstva c. sodrì osnovna linija i drugi fabulativni linii

6. Ovaa drama pretstavuva:

a. drama na apsurdot b. drama na ideja c. drama na karakteri

7. Koj lik ja donesuva idejata za divoto meso? _________________________________________________________ 16. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Evgenij Onegin“ i da se odgovori na pra{awata.

„Od {umot svetski mu se slo{i Vo ~uvstva rano setil stud. Na ubavicite da tro{i zar u{te zborovi i trud?“


271

*** „Pri~inata za bolot tolkav }e mora da se najde, da Na splin mi li~i taa bolka... Na samoubistvo od maka, I ne pomislil toj ma` Ko âjld Harold se smr{ti taèn...“

1. Aleksandar Sergeevi~ Pu{kin e najvpe~atliv pretstavnik na pravecot____________________________________________ vo ______________________________________________ literatura. 2. Po svojata forma „Evgenij Onegin“ e _________________________________________________________ 3. Da se navede zo{to glavniot lik e tipi~en romanti~arski lik! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Vo ovoj roman glavnoto dejstvo se gradi okolu nevozvratenata qubov na:

a. Onegin kon Tatjana b. Tatjana kon Onegin c. Lenski kon Tatjana

5. Naratorot vo romanot e vo __________________ lice. 6. Spored izvadokot, po primerot na koe delo e napi{an ovoj roman? _________________________________________________________ 7. Vo dadeniot izvadok e opi{an likot na _________________________________________________________ 17. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Pirej“ (Petre M. Andreevski) i da se odgovori na pra{awata. - „Mnogu mi se doàlilo za decata, gospodin kapetane“, mu velam.


272

- „Pa vidi gi“, mi veli Mirkovi}, udiraj}i so prstite po kop~iwata od {inelata. (...) „ A koga moàm da gi vidam“, mu velam, „koga moàm so va{a milost da gi vidam?“

- „Odmah“, mi veli kapetan Mirkovi}, a mene srceto mi zatupotuva pod {inela. -„ Kako odmah“, mu velam, „kako odmah“? - „Na slici“, mi veli kapetan Mirkovi}, „ako ima{ slika vo xebot“, veli i nekoja skriena nasmevka mu gi podra{iruva obrazite. - „Vojnicite mi trebaat na frontot, a ne v postela kaj ènite. “

1. Romanot „Pirej“ go tematizira periodot na:

a. Prvata svetska vojna b. periodot pome|u dvete svetski vojni c. Vtorata svetska vojna

2. Kompozicijata na romanot ja ~inat __________________________________ i __________________ raskaùvawe. 3. Velika, eden od glavnite likovi vo romanot „Pirej“ opstojuva vo ritamot na:

a. mitskoto vreme b. istoriskoto vreme c. raspnata e me|u mitskoto i istoriskoto vreme

4. Ramkovniot raskaùva~ od romanot „Pirej“ koj go zapi{uva samo ona {to go slu{a e vo:


5. Kade se nao|a Jon za vreme na Prvata svetska vojna? Da se nabrojat negovite karakterni osobini!


273

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 18. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Parite se

otepuva~ka“ i da se odgovori na pra{awata.

KATA: Koga }e pojde{ sega doma, vaka da napravi{... AN\ELE: Kako mori, sestro? KATA: Moè tie da se legnati, a moè i tie da imaat argatki na ve~era. Tuku, ti vaka napravi: rastovari gi kuferite dolu, pred porta i pu{ti go Jankula neka si se vrati, a ti posle tropni. Koga }e izleze majka ili tatko da vidi koj tropa, kaì se deka ide{ od Amerika, ama re~i deka si od grad i oti kako na pat ti se rasipal avtomobilot ta ne moè{ da si odi{ doma. I zamoli gi da spie{ kaj niv. Re~i tamu kako }e re~e{!... Da vidime ali }e te poznat!... AN\ELE: Oke, da napravime edna {ega. 1. Dramata „Parite se otepuva~ka“ ja napi{al _________________________________________________________ 2. Vo dramata „Parite se otepuva~ka“ , Mitre:

a. go ubiva svojot sin b. ja ubiva svojata }erka c. ja ubiva svojata èna

3. Dramata e inspirirana od:

a. vistinit nastan b. od istoimeniot film c. od raskaz so ist takov motiv

4. Vo dramata glaven motiv e :

a. igrata na slu~ajnosta b. pe~albarstvoto c. klasnata razlika me|u likovite

5. Dramata „Parite se otepuva~ka“, se priklonuva kon principite na

a. dramata na apsurdot b. anti~kata tragedija


274

c. farsata 6. Glavna uloga vo ovaa drama igra elementot na _____________________ 19. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Za „tihosta“ na Tihiot Okean“

Голем океан, Тихи Oкеан, Пацифик...се се тоа имиња за најголемиот океан на Земјата.

Imeto Тихи Oкеан потекнува од „El mar Pacifiko“.

Тоа било во првата половина на 16-от век, кога на храбрите и силни морнари под водство на легендарниот Фернандо Магелан, на првото успешно патување околу Земјата (1519-1522), им се случило да пловат дури 110 дена по исклучително мирно тропско море.

Магелановите записи од тоа патување, „El mar Pacifiko“ и „Oceanus Magellanicus“, се значајни историски факти кои верно ја документираат тогашната состојба на морињата, но и познавањето на тогашниот свет.

Обата поима просторно во стварноста именуваат само мал дел од океанот во рамките на неговите денешни граници.

Меѓутоа, географската (сегашната) стварност е сосема поинаква, дури-спротивна!

Живата вулканска активност, проследена со бројни потреси, заедно со катастрофални тропски циклони, е речиси секојдневна појава во морето и на бреговите на „пацифичкиот огнен прстен“.

Всушност, Тихиот Oкеан му припаѓа на природно најживите делови на светското море, така што Магелан и пријателите практично ги довеле оние помалку упатените во една голема заблуда нарекувајќи го со името „El mar Pacifiko“.


275

Во желбата полесно да се прикаже големината на овој океан, можеби би требало да се каже следното:

Во Тихиот Oкеан можат комотно да се сместат сите копна на нашата планета и да остане доста место за уште една Африка! Сите континенти со возвишенија над морето би потонале во неговите длабочини, а највисокиот врв на копното, Mount Everest или Sagarmatha (8.848 м.) би исчезнал во Маријанската бразда (11.022.м.).

Разбирливо е зошто на тој дел од морето уште во 1752 година францускиот географ Phillippe Bauche му го доделил името Голем Oкеан.

1. Kako Tihiot Okean go dobiva svoeto ime? __________________________________________________________________________________________________________________

2. Zo{to se zna~ajni Magelanovite zapisi?

a. ja dokumentiraat toga{nata sostojba na moriwata b. davaat podatoci deka go otkril Tihiot Okean

3. Denes, pojavi koi go karakteriziraat „Pacifi~kiot ognen prsten“se: _________________________________________________________

4. Zo{to Tihiot Okean se narekuva u{te i Golem Okean? __________________________________________________________________________________________________________________

5. Imeto Golem Okean mu go dava

_________________________________________________________

a. Phillipe Bauche b. F.Magelan



276

„Фраерски е што и ние ќе имаме џез-академија“

Тони Китановски е џез-музичар кој последнава година е актуелен со албумот „Гранична земја“ и со настапите низ Европа со оркестарот „Черкези“. Пред тоа јавноста го познава „Тони Китановски трио“. Од септември Китановски е дел од тимот кој стартува на новиот државен Универзитет во Штип „Гоце Делчев“, каде што ќе има уште една музичка академија, покрај скопската и ќе има оддел за џез-музика. „Таму ќе се изучува се“, вели Тони, „инструменталистика, композиција и аранжирање, се што би требало да знае еден џез-музичар“. Китановски е музичар кој има завршено џез-композиција на Bercly school of music во Америка и кој од крајот на '90-тите години живееше во САД.

- Дали со овој оддел значи дека џезот и кај нас се сфаќа како дел од класичната музика и дали е тоа некој прогрес во нашата општествена, академска свест?

Еден куп млади луѓе отидоа и завршија џез-академии по светот, а сега имаат опција да останат дома и да се усовршуваат. Ова не е само Балкан. Ние сме, сепак, дел од Европа и фраерска работа е да имаме џез-академија, зашто, колку што знам, на Балканот такви студии има само во Софија и во Грција. Добро е што и кај нас образованието се сфаќа како што е тоа во земјите од ЕУ, значи може да студираш џез, да магистрираш информатика, а да докторираш хемија. Образованието во Европа оди кон времето на 19 век кога ти си можел своите знаења да ги комплетираш од Париз, па Хајделберг, Падова, Лондон. Тогаш латинскиот бил универзален јазик. Сега, со Болоњската конвенција се предлага истото за земјите од ЕУ, но сепак, мислам од практични причини, англискиот ќе биде приоритетен.

-Како дојде до оваа експанзија во твојот концертен живот во Европа со „Черкези“ оркестарот?

Природно. Откако се вратив од Америка и решив да живеам овде, речиси 10 години свирам по клупчиња во Македонија и на Балканот.


277

Тоа ме радуваше и ми беше доволно за живејачка. Но, од пред една година просторот овде стана тесен за музиката со оркестарот и не се работеше само за мене туку и за семејствата на над осуммина музичари. Така што не можев бендот повеќе да го држам овде каде што тој не би постоел poвеќе, би се распаднал. Така решив да правам некаква европска или светска кариера, и кога работите за европска дискографска куќа и имате нов албум, тоа подразбира и промотивни настапи. Така, до пред помалку од еден месец свиревме во Англија, Белгија, во Холандија, а следат Италија, Хрватска, Австрија, Унгарија. Во септември ќе свириме во Охрид и во Скопје, кога албумот ќе биде и овде во продажба. Имаме интересна понуда од Хонг Kонг за соработка со врвни кубански музичари, така што хоризонтите sî повеќе се отвораат, а бендот станува се подобар. Тоа е добро за нас, зашто ако останевме овде со овој состав, тој ќе се распаднеше. Примаме нова енергија која ни користи, а која, пак, е добра оти можеме и овде да ја пренесеме. Тоа не се некои амбиции за кариера, тоа е дел од работата.Морам да признаам дека бев посреќен кога свирев по клупчиња отколку сега, кога ни е испланиран секој настап до минута. Ги нема оние слатки изненадувања кога во неделата некој ќе се јави за свирка. Често мислам дека доволно долго сум живеел, па единствена амбиција ми е да се напијам утринско кафе, задолжително со млеко.

1. Od ovaa akademska godina staruva{e xez-akademijata na:

a. Skopskiot univerzitet b. [tipskiot univerzitet c. Bitolskiot univerzitet

2. Toni Kitanovski koj e del od timot na ovaa akademija, po profesija e:

a. xez-muzi~ar b. aranèr c. pop-peja~

3. Koja e pridobivkata od vakva akademija vo Makedonija?


278

__________________________________________________________________________________________________________________

4. Osven {to stana profesor na akademijata, Kitanovski e i ~len na:

a. „Sintezis“ b. „êrkezi orkestar“ c. „Ko~anski orkestar“

5. Kakva pridobivka imaat Kitanovski i ostanatite ~lenovi na negovata grupa od probivot na evropskiot i svetskiot pazar? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


279

Test 4 1. Da se napi{e esej na tema: „Vo sekoe semejstvo postoi generaciski jaz“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e pismo do nekoja humanitarna organizacija za ispra}awe soodvetna pomo{ na podra~ja zafateni od prirodna nepogoda. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Vo va{eto u~ili{te raboti novinarskiot klub . Vo godi{nata programa ste planirale izrabotka na u~ili{ten vesnik. Da se napi{e tekst za pokana na promocijata na vesnikot. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani. zvuk, konsumira, beztra{en, miljarderi, strasen, proziren, sveditelstvo 5. Vo slednite zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobijat po zamenata na soglaskite. svat- nizok- soba- 6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. vikaj}i, jugozapad, materijalizam, godinava, desetmina, dvokratno 7. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka. u~ebnikot na Stefan___________________________________ znameto na Italija_____________________________________


280

ku}ata na tatko mi_____________________________________ 8. Od slednite re~enici da se sostavi vremenska svrzni~ka zavisnosloèna re~enica: Vleze vo sobata. Site stanaa da se pozdravat. __________________________________________________________________________________________________________________ 9. Sufiks ima vo zborot:

a. yidawe b. yidar c. yidovi d. yidam

10. Re~enicata: Tatko mu ne samo {to mu zboruva{e, tuku i go kara{e e:

a. sprotivna b. razdelna c. sostavna d. zaklu~na

11. Bukvata j treba da se upotrebi vo:

a. zmii b. sea~ c. grealka d. kalcium

12. Leksikografija e nauka koja se zanimava so _______________ _________________________________________________________ 13. Da se pro~ita izvadokot od pesnata „Garvanot“ ( Edgar A. Po) i da se odgovori na pra{awata. „I so taa ptica sveta, {to pred malku tuka sleta odva`na i stroga seta, po~nav ~uden razgovor: „Buvka nema{ da se resi, sepak pal{liva ti ne si, grozno, stra{no seni{te si, Bregot no}en ti e dvor- re~i kakovo ime nosi{ v Plutonoviot ti hor?“ Toj sal grakna: „Nevermore!“


281

Iznenaden, mignum trepnav, od odvetot negov sepnat, „Somnevawe nema“, {epnav, „Sé e toa prazen zbor“. Od nesre}en stopan smeten, kogo propast zla go splete i go sledi u{te, ete, do pesnite preumor, taà~kite pesni, pripev na Nade`ta nepregor od ve~noto: „Nevermore“! „Proroku!“ mu rekov pravo, „ptica li si ili |avol! Te kolnam vo toj {to v svetot vladee nad sekoj stvor! Re~i i na moj'va du{a, koja jadovi ja gu{at, dali povtor }e ja gu{ka Lenora so quben vzor? Dali pak vo dalek Eden }e pregrne sviden stvor?“ Grak se slu{na: „Nevermore!“ 1. Poezijata na Edgar Alan Po e napi{ana vo duhot na:

a. romantizmot b. klasicizmot c. realizmot

2. Vo ovaa pesna, garvanot, simbol na smrtta, istovremeno e simbol na ______________________________________________________ 3. Pesnata „Garvanot“ e napi{ana vo forma na:

a. dijalog b. monolog c. ispoveden ton

4. Zamisleniot dijalog me|u poetot i garvanot e vsu{nost dijalog me|u:

a. poetot i negovoto vtoro jas b. poetot i du{ata na sakanata c. poetot i nepoznat ~ovek

5. „Nevermore“ vo pesnata se javuva kako:

a. refren b. fraza c. stilsko izrazno sredstvo


282

14. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata.

(...) „Me|utoa, Done pronajde na~in da bega od ovoj proklet dvor. Ne moèa da go zaprat ni site trwe na ìcata, ni kam{icite, ni stapovite, ni taa crna izdup~ena i glupa usta {to gleda ramnodu{no i glupo vo nego. Lazej}i i talkaj}i niz kam~iwata, gi gleda{e mom~iwata okolu sebe i bega{e vo nivnite ìvoti, no se {treknuva{e koga }e treba{e da im izmisluva èni, za{to ne moè{e da vidi druga èna, samo Angelina mu snove{e niz mislite i zatoa {to ne saka{e taa da im bide na site èna, se vra}a{e na nivnite ìvoti vo ovoj ist dvor. “

*** „U{te li }e ma~ime du{a zaradi eden mo~an potpis?“ Koga Done saka{e da mu gi na~eka o~ite so svoite, Marko pobegna, zastana podolu vo redicata. Done ja primi ve~erata i ne saka{e da ja jade, nekako te{ko mu dojde na du{ata.“

1. Ovoj izvadok e od romanot _______________________________ na avtorot ________________________________________________________ 2. Glavni likovi preku koi se razotkriva glavnata ideja vo ovoj roman se _________________________________________________________ 3. Centralna tema vo romanot e:

a. sudbinata na zatvorenicite na gr~kiot ostrov b. borbata na gr~kite partizani c. sredbata na Done i Angelina

4. Celokupnoto tvore{tvo na Ta{ko Georgievski mu pripa|a na ànrot:

a. beletristika b. publicistika c. literaturna kritika

5. Centralna tema vo tvore{tvoto na Ta{ko Georgievski e:


283

a. sudbinata na Makedoncite-begalci od Egejska Makedonija

b. slu~uvawata vo Vtorata svetska vojna vo Makedonija c. komitskiot period vo Makedonija

6. Da se navedat nekolku karakteristiki na Done i Marko spored koi }e moè da se voo~i {to e ona {to im e zaedni~ko, a vo {to se razlikuvaat! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 15. Da se pro~ita sledniot izvadok od raskazot „Smrtta na ~inovnikot“ ( Anton P. êhov) i da se odgovori na pra{awata. - „V~era, ako se se}avate, va{estvo, -po~na da iznesuva ekzekutorot, jas kinav i ne sakaj}i ... ve isplukav... Izv...“ -„Kakva bednotija! Gospod da znae! Vie {to barate?“- se obrati generalot kon sledniot molitel. „Ne saka da zboruva!“ - pomisli êrvjakov bledneej}i. „Zna~i deka se luti... Ne, ova nema taka da go ostavam... Jas }e mu objasnam...“ -„Va{estvo! Toa {to se osmeluvam da ve obespokojuvam, toa e od ~uvstvo, va{estvo, moàm da re~am od kaewe!... Ne sakaj}i e, treba da razberete!...“ Generalot go zbr~ka liceto i mavna so rakata. - „Vie samo sakate da se {eguvate so mene!“ - re~e toj sokrivaj}i se zad vratata. (...) „Jas v~era ne dojdov da ve obespokojuvam, va{estvo“,- promrmore toj koga generalot gi vperi vo nego o~ite, - ne zatoa za da vi se smeam kako {to rekovte. Jas vi se izvinuvav zatoa {to kivnuvaj}i ve isplukav... da vi se smeam ne ni pomisluvav. “ (...) „Nadvor!!!“- grmna naedna{ posinet i rasplamten generalot. -„ [to?“- pra{a, so {epot êrvjakov kipej}i od uàs. -„ Nadvor!!!“- povtori generalot tropaj}i so nozete.

Vo ìvotot kaj êrvjakov ne{to se otkina. Ni{to ne gledaj}i, ni{to ne slu{aj}i, toj se zaklati kon vratata, izleze na ulica i se spletka... Otkako mahinalno stigna doma, ne soblekuvaj}i go vicmundirot, toj legna na otomanot i ... umre.“


284

1. Anton Pavlovi~ êhov e „tatko“ na:

a. raskazot b. romanot

2. Raskazite na êhov se minijaturni remek-dela na:

a. ruskiot realizam b. ruskiot romantizam c. ruskiot socijalisti~ki realizam

3. Osnovna tema vo raskazite na êhov e:

a. kriti~kiot osvrt kon site segmenti na ruskoto op{testvo

b. qubovta kako dviè~ko ~uvstvo c. klasnite odnosi vo ruskoto op{testvo

4. Osnovna tema vo raskazot „Smrtta na ~inovnikot“ na êhov e:

a. op{testvenata hierarhija b. za~maenosta na malogra|anskata sredina c. hipokrizijata na socijalnata grià

5. Proznoto tvore{tvo i dramata na êhov go vnesuvaat duhot na:

a. docniot realizam vo literaturata b. modernata vo literaturata c. novata socijalisti~ka literatura

7. Za {to se izvinuva êrvjakov vo dadeniot izvadok i kako go tolkuvate toa? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 16. Da se pro~ita sledniot izvadok od „Boèstvena komedija“ (Dante Aligieri) i da se odgovori na pra{awata. „Na sredinata od mojot ìvot zemen Vistinskiot go izgubiv jas pat: Se najdov v {uma, sred guste` temen.“ *** „Vergilij ti si? Onoj pevec ve~en


285

Od ~ie srce blika izvor star Od re~itost! - I setiv: sram me pe~e.“ 1. Dante Aligieri e pretstavnik na _________________________________________________________ vo ________________________ literatura. 2. Deloto „Boèstvenata komedija“ na Dante Aligieri sodrì tri dela i toa: ________________________________________________________ 3. Ovoj izvadok e vovednata pesna so koja zapo~nuva _________________________________________________________ 4. Da se protolkuva stihot: „Na sredinata od mojot ìvot zemen“. Kakva vrska ima ovoj stih so vozrasta na Dante vo momentot koga ja pi{uval „Boèstvena komedija“? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Po svojot vid, „Boèstvena komedija“ e:

a. juna~ki ep b. religisko-filozofski ep c. sonet

6. Predmetot za ova delo e zemen od:

a. romantizmot b. klasicizmot c. srednovekovnata religiska literatura

7. Koe stilsko izrazno sredstvo e zastapeno vo dadeniot izvadok? ________________________________________________________ 17. Da se pro~ita pesnata „Yvona“ (Mateja Matevski) i da se odgovori na pra{awata.

Yvona


286

Nekade yvoni. Nekade daleku yvoni. Zvucite se branovi na vetrot niz trevite podgoneti. Nekade yvoni. Prodolìtelno ostro i ne`no. Gluvo e sî. Sal ritamot pliska po bregot na èlezoto. Nekade yvoni. [ibni me visoko i bezdno. Begajte niz kavezot zvu~en gluvo i beznade`no. Nekade yvoni. Male~ok yvonam i vriskam. Se e zatvoreno. Op~inet za zvucite sum visnal. Nekade yvoni. Udri me. Kolku sum hrabar a pitom Vreme, udri i ti po spomenot grubo i nezasitno. Nekade Yvoni. Premnogu damna i sega. Sî boli, nebo. Po trevata na zvucite poznati legni me.

1. Ovaa pesna e od zbirkata ________________________________ 2. Vo pesnata „Yvona“ poetot:

a. ja transformira modernata trevo`na ~uvstvenost vo doìvuvaweto na pejzaòt

b. go koristi mitot na epskoto minato kako inspiracija c. ja transformira poetskata postapka koja epskoto go

pretvora vo lirska metafora 3. Vo zbirkata „Do`dovi“ poetot go bara:

a. ona {to e poetski vredno vo slikata na eden predel ili prirodna pojava i niz tie sloevi na pesnite zboruva za podlabokite ~ove~ki su{tini: qubovta, bolkata, spokojot...


287

b. opisot na prirodata i nejzinoto vlijanie vrz ~ovekot c. {iroki poetski formi na {to go prinuduva negovata

osnovna poetska ambicija- da vospostavi poetski dijalog

4. Vo stihovite: „Nekade yvoni. Nekade daleku yvoni. Zvucite se branovi na vetrot Niz trevite podgoneti“ go prepoznavame stilskoto izrazno sredstvo ______________________________________________________ 18. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata. ANDREJA: Ne pijam. KLAUS: ( Na Simon) Vie, }e se napiete? SIMON: Aj neka vleze svin~e u xamija. ( Zema ~a{ka) STEVO: Na zdravje, gospodine Klaus. Dobro ni dodjdovte i za mnogu godini. KLAUS: Na zdravje. (Pie). Navistina e dobra. Kade e va{ata gospo|a majka? (Stevo stanuva da ja pobara Marija. Marija stoi vo kujnata, so cve}eto vo race i se trese.) STEVO: [to e mamo? MARIJA: Divo meso. STEVO: Kakvo divo meso? Ajde tamu, imame gostin. ( Stevo se vra}a kaj Klaus.) Zemete i meze. KLAUS: Divo meso? STEVO: Ne zameruvajte. Majka mi e umorna. KLAUS: [to zna~i divo meso? STEVO: Toa e babina devetina. Prazno veruvawe deka ako nekomu mu vleze vlakno vo grloto, okolu korenot na vlaknoto }e se stvori meso koe ne e ~ove~ko i koe }e raste i narasne tolkavo da go ugu{i ~ovekot. 1. Dejstvoto na dramata se slu~uva vo:

a. Skopje b. Belgrad c. Germanija


288

2. Nasproti starite patrijarhalni vrednosti e postaveno vremeto {to nadoa|a i toa e najo~igledno od postapkite na:

a. Klaus b. Stevo c. Andreja

3. [to ozna~uva metaforata „divo meso“ koj voedno e i naslov na knigata? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Kako Stevo go otkriva vistinskoto lice na Klaus? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Transformacija na tragi~no sebesoznavawe kako Sloven i Balkanec doìvuva likot na _________________________________________________________ 19. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Nijagara e reka ili...“

Географскиот речник вели: река е постојан тек кој тече низ речна долина, а го хранат извори или потоци кои доаѓаат од различни краишта и донесуваат вода во текот на целата година. Реката под влијание на гравитацијата тече во корито што самата го влдабила на површината на земјата.

Нијагара нема свои извори, ниту потоци кои ја хранат. Всушност, таа е природен канал кој спојува две големи езера- Ери и Онтарио, на самата граница помеѓу САД и Канада. Езерата се дел од системот на големи езера, во кои спаѓаат уште и Супериор, Харон и Мичиген.

Големото количество на вода што го создава системот ги одредува животните услови во подрачјето на Нијагара. Влагата која испарува


289

од езерата дејствува како природен фактор на регулација на климата: во текот на летото го спречува настанувањето на облаци, а во текот на зимата тоа подрачје е потопло од останатиот дел на Северна Америка.

Формирањето на регионот на Нијагара започнало пред околу 445 милиони години, а геолошки е мошне интересно.

Имено, ерозивните и останатите процеси создале два слоја: помек и потврд. Поради дејствувањето на водата и ветрот, помекиот слој прв исчезнува, а горниот, потврдиот, останува без потпирка. Кога и тој, поради својата тежина, ќе се урне, целиот процес започнува одново.

Последица на тоа е поместување на водопадите. Пред 10.000 години тие на Нијагара биле 11 километри поблиску до езерото Онтарио. Со други зборови, водопадите „патуваат“ со брзина од околу еден метар за една година!

Нијагара е долга 59 километри.

Нејзиното првобитно име гласело Onyakarra, а потоа е променето во Nijhgarrah (водена грмотевица).

Брзината на водата на врвот на Коњско копито (канадскиот дел од водопадите на Нијагара) изнесува 32 км/ч. Висината на Коњско копито изнесува 53 метри, длабочината на водата во базата на водопадите е 56 метри, а должината на врвот дури 670 метри.

Американските водопади (познати под името Rainbow falls) се високи 56 метри, а нивната должина 326 метри.

На Нијагара денес е развиен туризмот, но таа е првенствено огромен извор на хидроенергија што ја користат САД и Канада.

1. Zo{to Nijagara ne e reka tuku kanal? __________________________________________________________________________________________________________________


290

2. Nijagara spojuva dve golemi ezera i toa ____________________ _________________________________________________________ 3. Koga zapo~nuva formiraweto na regionot na Nijagara?

a. pred okolu 445 milioni godini b. pred okolu 270 milioni godini c. pred okolu 1 milijarda godini

4. Kako posledica na {to se pomestuvaat vodopadite i kakvi promeni nastanuvaat poradi toa? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Kolku kilometri e dolga Nijagara? _________________________________________________________ 6. Za {to najmnogu se koristat denes vodite na Nijagara? _________________________________________________________ 20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „На лагите ни се смее светот“

Со Лабина Митевска разговараме по Сараевскиот филмски фестивал каде што се одржа светската премиера на filmot „Јас сум од Титов Велес“ втор игран филм во продукција на „Сестрите и братот Митевски“

„Јас сум од Титов Велес“ е награден на „Сараево филм фестивал“. Разговорот со Лабина го водевме во четвртокот навечер, кога и заsвони мобилниот телефон и и се јавија од „Сараевскиот фестивал“, канејќи ги со Теона да се вратат вечерва кога Фестивалот завршува и кога се доделуваат наградите. Лабина беше пресреќна, иако од организацијата не смееја да и кажат која од наградите ја добил нивниот филм. Која награда и да е, тоа ќе е голем успех за филмот зашто конкуренцијата на Фестивалот е се


291

посилна, а жирито беше составено од врвни филмски автори, предводени од славниот Џереми Ајронс.

- Штотуку се врати од „Сараевскиот филмски фестивал“ каде што вашиот нов филм беше првпат прикажан, па да почнеме со реакциите оттаму, чувствата, заклучоците?

Морам да кажам дека овој проект почна пред две години токму на „Синелинк“ програмата на „Сараевскиот филмски фестивал“, која е многу важна програма за развој на сценарија.Програма каде што Фестивалот обезбедува четири скрипт доктори кои имаат три сеанси во Сараево со режисерот. Имавме голема среќа што нам ни падна да работиме со „Скрипт хаус“ од Германија. Тоа е една од најзначајните куќи во Европа. Најкреативните идеи за овој проект се родија во Сараево. Тука се зачна филмот и тука продолжи. Самиот фестивал, пак, е прекрасно искуство. Од многу мал фестивал, тој се разви во огромен фестивал со многу гости. Многу важни луѓе се таму и луѓето од сите филмови што се во конкуренција имаат третман како вистински sвезди, од црвениот килим, па до се останато. Тој е успешна копија на светските фестивали. Го добивме податокот дека во организацијата работат 800 луѓе. Тоа е веќе фестивал. Задоволни сме од нашите проекции. Филмот е многу емотивен, па такви беа и реакциите. Вечерта во хотелската соба фативме на национална телевизија реакции од публиката по нашиот филм. Кога ја прашаа една жена како и се допаѓа филмот, таа ништо не рече, само почна да плаче, па ме расплака и мене во собата. Среќна сум поради искрените реакции зашто филмовите, сепак, ги правиме за публиката.

- Прочитав критика во која пишува дека филмот се зафаќа со повеќе теми!

За разлика од првиот филм каде што Теона навистина сакаше да каже многу работи, во овој филм мислам дека таа е целосно концентрирана на трите жени или, поточно, на Афродита, едната од сестрите која останува сама. Не само во Македонија, туку насекаде


292

ne би можел да раскажеш некоја приказна за некој карактер, за некој град , а да не поминеш преку социо-економските прашања, особено во град каков што е Велес. Страшно би било да се игнорираат сите тие теми и да не разговараш за нив. Точно е дека Теона ги начнува, зборува и за историјата на овие три жени кои потекнуваат од Егејска Македонија, што можеби на многумина нема да им се допадне, но тоа е дел од нашата историја и ние сме горди на тоа. Сметаме дека треба да се зборува за историјата. Сепак, сметам дека филмот се задржува на животот на карактерите и на ништо повеќе. Мислам дека направивме многу емотивна приказна. Кога го гледав сега на платно, навистина можам да кажам дека секој кадар е слика. Тоа и беше целта на Теона. Мислам дека потсетува на азиска уметност. Теона точно знаеше оти приказната е доволно тешка, но идејата беше и неубавите работи да се прикажат на убав начин. Скоро невозможна мисија, но она што го гледате на платното е прекрасно. Снимавме на скоп или на супер 35 милиметри. Тоа е поскапа технологија која го опфаќа целото платно. Поскапо чини, но изгледа побогато. Продуцентите тогаш ми велеа оти Македонија е доста сурова земја, суров пејзаж. А Вирџини и Теона ме уверуваа дека е токму тоа интересно. Толку е интересен Велес со онаа фабрика кога ќе ја ставиш во еден таков долг пасаж. Изгледа многу шокантно, многу убаво. Не дека во филмот визуелното е ставено пред приказната, напротив, сметам дека е направен убав баланс.

1. Svetskata premiera na filmot „Jas sum od Titov Veles“ se odrà vo :

a. Skopje b. Saraevo c. Toronto

2. Ova e vtor film na Labina, vo produkcija na _________________________________________________________ _________________________________________________________ 3. So kogo sorabotuvaat sestrite i bratot Mitevski za ovoj film ? __________________________________________________________________________________________________________________


293

4. Kakvo e iskustvoto na Labina od festivalot ? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Filmot e prikazna za :

a. tri sestri od Egejska Makedonija b. tri sestri koi ìveat vo Amerika c. tri sestri od Kina


294

Test 5 1. Da se napi{e esej na tema: „Mladite i modernoto oblekuvawe“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e tekst za molba {to }e posluì za predvremeno polagawe na nekoi u~ili{ni predmeti. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Vo va{eto u~ili{te raboti geografskata sekcija. Da se napi{e programata za rabota na sekcijata. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani: asocijacia, patrijahalen, besstra{en, ma|epsan, rì, vapsa, razkosti 5. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvena imenka. kulata vo Vavilon______________________________ vodopadite na Nijagara_________________________ ezeroto vo Ohrid_______________________________ 6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. francusko-germanski, genijalec, letovo( godi{no vreme), materijal, intervju, komercijalen, alergija, pop Stojko 7. Vo slednite zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobijat po zamenata na soglaskite. glogot- __________________________________________ ma`, maòt-__________________________________________


295

srete-_____________________________________________________ 8. Od slednite dve re~enici da se sostavi dopusna svrzni~ka zavisnosloèna re~enica. Ne dojde navreme. Go pu{tija da vleze na koncertot. __________________________________________________________________________________________________________________ 9. Da se napi{at formite za svr{eni glagoli od nesvr{enite. doa|a- stanuva- pla}a- 10. Bezli~na e re~enicata:

a. Na izbori! b. Be{e è{ko. c. Stanal. d. Nemam vreme.

11. Re~nicite {to go opfa}aat re~ni~koto bogatstvo na eden jazik i {to go objasnuvaat zna~eweto na zborovite so istiot jazik se narekuvaat:

a. dijalektni b. etimolo{ki c. tolkovni d. pravopisni

12. Formata za aorist vo prvo lice ednina od glagolot iznosi glasi:

a. iznosev b. bev iznosil c. iznosiv d. imam iznoseno

13. Da se pro~ita pesnata „Denovi“ ( K. Racin) i da se odgovori na pra{awata.


296

Denovi Kako na vratot |erdani Niski kamewa studeni Taka na ple{ki denovi Legnale ta nate`nale Denovi li se- denovi Argatski maki golemi! Stani si utre porano Dojdi si ve~er podocna Nautro radost ponesi Nave~er taga donesi- Aj, pusti da e, pust da bi Ostanal ìvot ku~e{ki! Rodi se ~ovek-rob bidi Rodi se ~ovek-skot umri, skotski cel ìvot raboti za drugi, tu|i imoti. Za tu|i beli dvorovi Kopaj si crni grobovi! Za sebe samo ' rgaj si Za sebe maki trgaj si- Niì si |erdan denovi Niì si alki kovani, niì si sinxir èlezen okolu vratot navezen!

1. Ovaa pesna e od zbirkata _________________________________________________________ 2. Zbirkata e objavena vo:

a. Samobor, 1939 godina


297

b. Samobor, 1938 godina c. Zagreb, 1940 godina

3. Koe stilsko izrazno sredstvo se prepoznava vo stihovite „Za tu|i beli dvorovi/ kopaj si crni grobovi“? [to iskaùva poetot so ovie stihovi? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Motivi koi najmnogu preovladuvaat vo „Beli mugri“ se: a. socijalnite b. motivi od prirodata v. istoriskite 5. Ko~o Racin e osnovopolo`nik na __________________________ 14. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata: „Piskotnici se slu{aat od Gali~nik vo Reka. {to te{ka nesre}a gi zbra I maìte i ènite ta glasi ta`na eka I naveva sal kob i zla? Dal' grad poliwata ìtorodni gi be{e fatil? Il' skakulci se spu{til roj? Dal' sultanot ara~lii predvreme be{e pratil Da zbira teòk ara~ toj? Ni grad poliwata ìtorodni gi be{e fatil, ni skakulci se spu{til roj Ni sultanot ara~lii predvreme be{e pratil Da zbira teòk ara~ toj. Ta Kuzman, junak slaven, padna ubien od Gega, toj serdar pro~ut padna v boj, I }e gi gazi pqa~ka{ot planinite ni sega, A da gi brani nema koj.“


298

1. Ovoj izvadok e od poemata ____________________________ na avtorot__________________________________________________. 2. Vo prvite stihovi go sre}avame stilskoto izrazno sredstvo:

a. komparacija b. slovenska antiteza c. retorsko pra{awe

3. Zad imenkata „serdarot“ se krie imeto na:

a. Kuzman Kapidan b. Goce Del~ev c. Jane Sandanski

4. Na koj pravec mu pripa|a avtorot na ovaa poema? _________________________________________________________ 5. Kako e opi{an Kuzman Kapidan vo ovaa poema? __________________________________________________________________________________________________________________ 15. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Tartif“ (Molier) i da se odgovori na pra{awata. Orgon Da go gleda nekoj so moite o~i - I toj bi go sakal do umor bez po~in. Vo crkvata vezden toj doa|a smerno, Na kolena pa|a i se moli verno I site kon nego svrtuvat o~i: Se moli toj strastno so qubov i po~it. Kon zemjata ladna vedne bleden lik, ja baknuva strastno nea sekoj mig, a koga si trgne, me ~eka so àr i svetena voda razdeluva dar. Kleant Poludevte, dosta! O, moj zetu drag!


299

Ili vie mene me smetate lud? Koj prikaski takvi bi sakal da slu{a? 1. Vo gorniot izvadok, dijalogot koj se vodi pome|u Orgon i Kleant se odnesuva na:

a. Damis, sinot na Orgon b. Tartif c. Valer

2. Tartif e:

a. laèn pobo`nik b. olicetvorenie na razumot i zdravoto rasuduvwe

Orgon Da, izvlekov ~ovek od gnile` i blato, Vo domot go pribrav, go dariv so zlato, za{to mislev deka ko svetec e svet, i najdokraj sakav da mi stane zet. No poganec takov... Kako ne se srami- Toj èna mi zede vo blud da ja mami, Na ~esnosta moja so poganost vra}a, I ete go- mene vo propast me pra}a... 3. Da se prokomentira gorniot izvadok! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4 Vo komedijata „Tartif“ , Molier preku alegorija go prikaàl :

a. op{testveniot ìvot vo francuskoto op{testvo b. klasnite razliki vo op{testvoto c. strukturata na semejstvoto

5. Na po~etok od dramata,osven Orgon, drug lik koj go idealizira Tartif e:

a. Elmira, ènata na Orgon b. Gospo|a Pernel


300

c. Marijana, }erkata na Orgon 16. Da se pro~ita sledniot izvadok „Slovo zaradi zavist“ (Kiril Pej~inovi}) i da se odgovori na pra{awata. „Pervij sogre{il na sebesi sos zavist i fodulluk. Taka i Adam u raj {to mu zapovedal Bog ne poslu{al i otpadnal od boga. A po Adama i Kain ispaden sos zavist. Ama tija pervij grehove izlegli od djavola {to bil denica. Adama i Kaina toj gi nau~il na zlo. Ot zavist se pomra~il i potemnel, {to bil glava na angelite, prvij nad serafimite, najhubava denica utro {to izgreva i sijae. (...) Vidi{ li kolku zla ot edno zlo? Vidi{ li {to raboti zavist? Vidi{ li kako djavol se nasitil na si~ko golemo zlo, nenasitnoe svoe namerenie? Vidi{ li dodeka do{la zavist? Za{to prestupile zapoved Boìja adam i Eva, i ispadili gi ot raj sladosti; ternie i vol~ici osu`den Adam sos pot da raboti i da se trudi, da se hrani,a Eva u àlosti da ra`da deca.“ 1. Ova slovo e pomesteno vo deloto:

a. „Razli~na pou~itelna nastavlenija“ b. „Povest radi stra{nago i vtorago pri{estvija

Hristova“ c. „Sija kniga glagolemaja Mitarstva“

2. Tekstovite koi gi pi{uva Kiril Pej~inovi} imaat:

a. pou~itelen karakter i preku niv toj ja vr{i verskata prosveta na naroden jazik

b. sluàt za opismenuvawe i se napi{ani na naroden jazik

3. Pou~nosta na tekstovite na Kiril Pej~inovi} se sostoi vo:

a. toa deka treba da se sluìme so narodniot jazik b. deka treba da ja sakame i po~ituvame hristijanskata

vera


301

4. Ova slovo Kiril Pej~inovi} go gradi vrz osnova na: a. bibliska prikazna za padnatiot angel-Satan b. bibliska prikazna za sozdavaweto na svetot c. narodna prikazna za zavista

5. Kiril Pej~inovi} pi{uval na ________________________govor. 6. Vo dadeniot tekst, Kiril Pej~inovi} pou~uva na ________________________________________________________ 17. Da se pro~ita sledniot izvadok od „Panonski legendi“ i da se odgovori na pra{awata. „Koga dojde vo Carigrad, go dadoa na u~iteli da go u~at. Otkako ja izu~i seta gramatika za tri meseci, se zafati i za drugi nauki. Kaj Lava go izu~uva{e Homera i geometrijata, a kaj Fotija dijalektikata i site filozofski nauki... (...) I toga{ gi sostavi bukvite i po~na da gi pi{uva zborovite od evangelieto: „Vo po~etokot be{e Zborot i Zborot be{e vo Boga i Bog be{e Zbor“. Carot se zaraduva na toa i zaedno so svoite sovetnici go proslavi Boga, pa go isprati nego so mnogu darovi“. 1. „Panonskite legendi“ se sostaveni od dva dela i toa: __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Ovoj izvadok e od :

a. @itieto na sv. Kiril b. @itieto na sv Metodij

3. Sv. Kiril i Metodij dejstvuvaat vo:


4. Kiril Filozof u~estvuval vo:

a. Saracenskata, Hazarskata i Moravskata misija b. Hazarskata, Moravskata i Panonskata misija c. samo Hazarskata i Panonskata


302

5. Metodij u~estvuval vo:

a. Saracenskata, Hazarskata i Moravskata misija b. samo Hazarskata i Moravskata c. Hazarskata, Moravskata i Panonskata misija

6. Prvata slovenska azbuka se narekuva:

a. glagolica b. kirilica

7. Trijazi~nata eres, protiv koja se borele Kiril i Metodij, tvrdi deka hristijanstvoto smee da se {iri samo na tri jazici i toa:

a. evrejski, gr~ki i latinski b. evrejski, latinski i angliski c. evrejski, slovenski i latinski

18. Da se pro~ita sledniot izvadok od „Ilijada“ ( Homer) i da se odgovori na pra{awata. „Hektore mil, }e mi zagine{, kletni~e, v svojata smelost; Oti ni sinot go àli{ ni kletata mene, {to skoro Vdovica tvoja }e stanam, Ahajcite brgu zar tebe, Koga }e sripaat site, }e te ubijat, za mene toga Poarno v zemja }e bide da potonam, uteha druga Ve}e }e nema, {tom crnata sudbina }e mi te zeme Tuku sal jad, za{t' ni tatko ni gospo|a majka si imam, Oti boèskiot Ahil mi g' otepal miliot tatko I ni go razurnal gradot klikijski naselen dobro... Sî ova, èno i jas si go sonuvam, tuku se sramam stra{no od na{ite Trojci i Trojanki s' obleki dolgi ako se povle~am jas kako stra{ivec beden od bojot...“ (...) „Yevse i bogovi drugi, pozvolete sin mi da stane Sosema dostoen edna{ kaj Trojcite, ist kako mene Vaka vo snagata jak i da vladee dobro so Ilij. Nekoj da re~e: od tatka si toj e poaren mnogu, Koga od boj }e se vra}a so oru`je krvavo v raka, {tom }e go ubie vragot, majka mu raste od radost.“


303

1. Vo gorniot izvadok e prikaàna _________________________________________________________________________________________________________________ 2. So kogo se podgotvuva da vojuva Hektor i zo{to ? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3. Hektor e na stranata na :

a. Ahajcite b. Trojancite

4. Po dvobojot so Ahil, Hektor :

a. umira b. se vra}a doma kaj svoite najbliski c. prodolùva da vojuva do krajot na vojnata

5. Vklu~uvaweto na Ahil vo borbata zna~i:


najsilniot junak pome|u Ahajcite

6. Vo epot „Ilijada“ naratorot raskaùva vo:



„Приказна за медот“

За медот сите знаеме дека е мошне хранлив, мошне корисен, и дека ја подобрува општата здравствена состојба. Знаеме и за многу


304

производи од мед (или можеби само сме чуле за нив), а ниту сме ги пробале, ниту сме ги вкусиле.

Што се содржи медот и во што се да го користиме?

Најзастапени во медот се шеќерот-околу 76%, потоа водата-18%, а друго околу 6%. Шеќерот не е од ист вид, туку ги има три вида: овошен шеќер (фруктоза или левулоза), и тоа најмногу-околу 41%, потоа гроздов шеќер (глукоза или декстроза)-околу 34%, и обичен шеќер (трскен или сахароза)-помеѓу 1% и 2%.

Во рамките на посочените 6% „друго“ се следниве составни

елементи на медот: декстрини, минерали, протеини, киселини и

некои неодредени материи.

Декстрините се втора група на полисахариди (во првата е скробот). Настануваат со распаѓање на скробот во шеќер, кога тој ќе се загрее на 200 до 210 степени Целзиусови. Се продаваат како густ сируп кој тешко истекува. Се распаѓаат во гроздов шеќер, а вријат со алкохолно вриење. Декстрините на медот му даваат својство на лепливост и густина.

Во однос на минералите, темните видови на мед се побогати со нив отколку посветлите.

Протеините се или со мошне сложена структура или во форма на едноставни споеви, тн. амино-киселини. Се состојат од јаглерод, водород, азот и кислород, а понекогаш содржат и сулфур. Се јавуваат и во форма на тн. колоиди.

Од киселините најприсутни се јаболковата и лимоновата киселина.

Медот ги содржи следниве витамини: витамин Ц и некои видови на Б комплексот (рибофлавин, пантотенска киселина, пиридоксин, никотинска киселина). Воопшто, присуството на витамините е мало и колебливо.


305

Медот содржи уште и ензими и етерични масла кои му даваат карактеристична арома. 1. [to najmnogu sodrì medot? __________________________________________________________________________________________________________________ 2. Od kakov vid moè da bide {e}erot {to go sodrì medot? __________________________________________________________________________________________________________________ 3. Koi se drugite sostojki na medot? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Da se objasni kako nastanuvaat dekstrinite! __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Proteinite se sostojat od: __________________________________________________________________________________________________________________ 6. Medot gi sodrì:

a. vitamin A i C b. vitamin C i nekoi vidovi na B kompleksot c. vitamin A, B i D

20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. ИНТЕРВЈУ СО АЛЕКСАНДАР ПОПОВСКИ, РЕЖИСЕР

„Ако легнеш како човек, не значи дека не стануваш како лебарка “

-Подолго време не сме се слушнале. Што правиш сега, овде си или режираше некаде во странство?


306

Пред некој ден еден човек се претворил во говедо. И си реков, готово е. Почнува. Доаѓа ерата на метаморфозите. Затоа, за да се подготвам подобро за времето кое доаѓа, се фрлив на драматизација на Овидиевите „Метаморфози“. Таму има се за сите што од луѓе станале говеда. Боговите, за да им биде поинтересно, си играле мајтап, па во зависност од расположението, претворале вода во земја, камен во злато, жени во крави и така натаму... Денес живееме во чуден и несигурен свет. Тоа што ќе си легнеш како човек, не значи дека нема да се разбудиш како лебарка. Наредната театарска сезона ми започнува на север, во Австрија, па преку Италија. Oдам во Хрватска, потоа се враќам на југ, во Грција -Солун и Атина. Ќе почнам со „Метаморфозите“ на Овидиј и ќе завршам со Дионис. За првпат ќе работам во Австрија, поточно во Грац. Ќе правиме претстава по мотивите на „Метаморфозите“ на Овидиј. Потоа одам во Загреб во театарот „Гавела“ . Ќе го поставувам „Сонот на летната ноќ“, мојот втор Шекспир. Во Трст - „Близок град“ на Литванецот Мариус. Многу бев задоволен од работата во Националниот театар во Солун, и сега ја продолжувам соработката со претстава на тема на Дионис. Во Атина се уште договараме што би работеле. Моја тајна желба е „Вртелешка“ од Шницлер.

-А остави ли нешто за во Македонија? Ја најавуваше „Илијада“ во МНТ каде што беше уметнички директор.

Еднаш еден човек легнал да спие како верник и се разбудил како неверник. За среќа, покрај креветот имал малечка вага на која имал обичај да се мери секое утро и ноќ. И ете, пред да си легне, се измерил и бил тежок 74 килограми и 800 грама. А кога се разбудил како неверник бил тежок 74 килограми и 150 грама. Значи, неговата вера била тешка 650 грама. Поучен од оваа приказна, веднаш откако бев сменет од функцијата уметнички директор на МНТ, се измерив на малечка вага за да видам колку сум изгубил. Тежината беше иста и соодветно се израдував дека се е во ред, но наскоро увидов дека сум изгубил нешто што вагата нема да го покаже. Веднаш ми беше одземен проектот за претстава работена според Хомеровата „Илијада“. Новиот директор Сашо Миленковски ми рече дека ќе зборува и со Златко Славенски за тоа , но дека, најверојатно, не се заинтересирани за тој проект. Само колку да знаете, тој проект требаше да не претставува оваа година на


307

Фестивалот во Солун на кој настапуваат сите национални куќи од целиот регион, освен нас. Не разбирам како може да биде поважно јас да не работам претстава отколку да се презентира театарот на меѓународен фестивал. Исто ова веќе еднаш ми го направија во 1999 година, кога проектот „Пер Гинт“ ми го одзедоа преку Министерство и му го доделија на друг режисер. Тогаш реков: „Боже, прости им, ама не знаат што прават.“ Сега гледам дека многу добро знаат што прават и дека Бог тука не помага. Во меѓувреме, директорот на Драмскиот театар ми навести дека имал и тој политички притисок да ми ја симнат од репертоар претставата „Дон Жуан“. Иако морам да признаам дека мислам дека си измислуваат кога се повикуваат на некои повисоки инстанци оти им дале наредба. Мислам дека тоа самите така си смислиле, ама полесно им е да велат дека прават нешто во туѓо име за да можат зад тоа да се скријат, и ние, всушност, да не знаеме кој го тоа направи. Исто како со министерот за култура.

-Дали ми соопштуваш дека приказната со МНТ ти е завршена, и во однос на режирање, без оглед што беше сменет од уметнички директор? Веројатно џентлменски помина смената, обострано.

Беше тоа вака. Едно утро, сосема неочекувано, заsвони мојот телефон, и на другата страна беше гласот на директорот на МНТ, кој ме покани да дојдам во неговата канцеларија. Се израдував, затоа што помислив дека ме кани да поразговараме за тоа што му оставам во наследство. Влегувам јас во канцеларијата, и веќе од вратата тој авторитативно ме замолува да си ја испразна масата затоа што им треба канцеларијата. И јас ја испразнив, и си заминав...Не знам колку можев и успеав во таа една и пол година, колку што бев уметнички директор, да ги реализирам работите кои сакав да ги направам. Знам дека имавме огромен долг и една судска пресуда за која одеа поголем дел од парите за претстави. Знам дека во тоа време се правеше делбата на објектите на Драмата и на Операта и Балетот. Знам дека успеав да ја донесам Љубљанската драма да гостува со нејзините најдобри претстави. Успеав да ги вратам Унковски и Милчин на сцената на Театарот. Го внесов МНТ во организацијата ТЕОРЕМА, иако Македонија немаше право да членува во таа европска организација. На крајот го донесов како режисер Томи Јанежиќ, кој во тој момент беше името што најмногу ветува и кој направи една поинаква претстава за


308

нашиот репертоар. За МНТ ми е жал за неколку работи: што не ми дозволија да го реализирам проектот „Илијада“ и што нема да не има за неколку дена на големата смотра на национални театри во Солун. Што го упропастија договорот со Душан Јовановиќ да го режира „Сонот на летната ноќ“. Што го откажаа возвратното гостување во Љубљана, под изговор дека немаат со што да гостуваат (јас ќе им ја направам листата). 1. Spored ovoj razgovor, Popovski po profesija e:

a. teatarski reìser b. filmski kriti~ar c. muzi~ki producent

2. Kako Popovski go komentira iskazot: „Ako legne{ kako ~ovek, ne zna~i da ne stanuva{ kako lebarka“? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3. [to se slu~ilo so proektot za Homerovata „Ilijada“? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Kade treba{e ovoj proekt da ja pretstavuva Makedonija? __________________________________________________________________________________________________________________


309

Test 6

1. Napi{i esej na tema: „Predizvicite na sovremeniot ~ovek“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora.

2. Napi{i tekst za soop{tenie za nekoj nastan koj }e se odrùva vo tvoeto u~ili{te po povod patroniot praznik. Tekstot treba da sodrì od 80 d0 100 zbora.

3. Va{eto u~ili{te ima dolgogodi{na obrazovna istorija. Da se napi{e tekst za promocija. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora.

4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani:

dojdof brek sfativ taka{to besramen pettemina kojgode

5. Vo slednive zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobiijat po zamenata na soglaskite. drì- robot- e`, eòt 6. Da se potcrtaat gi zborovite {to ne se akcentirani spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. francusko-germanski, genijalec materijal, intervju, komercijalen, alergija, pop- Stojko, kisela voda, mikroskop 7. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka. kujnata na Italija


310

molivot na brat mi ezeroto vo Dojran 8. Od slednite dve re~enici da se sostavi vremenska zavisnosloèna re~enica. ]e se vratam od pat. ]e odime na teatar. _________________________________________________________ _________________________________________________________ 9. Da se prepi{e slednata re~enica, pri {to zna~eweto na zborovniot sostav dvanaeset }e go prenesete vo soodvetna opredelena (~lenuvana) forma od zborot Vo dvorot vidov dvanaeset deca. _________________________________________________________ 10. Vo slednite re~enici glagolskite formi iskaùvaat zasvedo~eni zavr{eni dejstva. Istite re~enici da se napi{at so glagolski formi {to }e iskaàt nesvr{eni dejstva. Sednav za mig da se odmoram, a potoa prodolìv so mojata rabota. Poglednav niz prozorecot i vidov kako pa|aat jadri, beli snegulki. Posakav da sum nadvor i setiv ~uvstvo na milina. __________________________________________________________________________________________________________________ 11. Koja od skratenicite za zborot i taka natamu e pravilno napi{ana? a. i.t.n b. i.tn v. itn. 12. Vo koj primer stanuva zbor za sinonim: a. mrak-svetlost b.mrak-temnica c. mrak-mra~nost


311

13. Da se pro~ita pesnata „Bisera“ ( Konstantin Miladinov) i da se odgovori na pra{awata.

Bisera

Bisero mome, Bisero {~o nosi{ biser na grlo? Tvoeto grlo hubavo I ot drobnago bisera Hiljada pati pobelo Bisero, mome, Bisero? Za{~o so biser pokriva{ Tveto grlo hubavo? Ja nej}u biser da baca Tuk saka tvoeto grlo. Bisero mome, Bisero, Za kogo niì{ biserot? Ja daroj biser ne saka Tuk saka moma Bisera.

1 Avtorot na ovaa pesna Konstantin Miladinov mu pripa|a na pravecot__________________________________________________

2 Po svojot motiv pesnata „Bisera“ e: a. qubovna pesna b. socijalna pesna v. patriotska pesna

3 Koe stilsko-izrazno sredstvo e zastapeno vo dadenite stihovi: „tvoeto grlo hubavo /i od drobnago bisera/ hiljada pati pobelo“?

4 Konstantin Miladinov aktivno rabotel na redakcijata na deloto _____________________________________________________

5 Vo svojata poezija, Konstantin Miladinov inspiracija crpi od: a. narodnite prikazni


312

b. narodnite pesni v. mitologijata


ZAPTIJATA: Vlezi be |aur, {to gi meri{ stapkite ko crvec! SPASE: So opinci sum, aga, }e go nakalam kilimot ZAPTIJATA: Ni{to, }e plati{ za toa SPASE: E vistina pla}ame.... ali malu...ara~, vergija, emqak, ixar,nizamie,davaniwe mnogu.... ZAPTIJATA: E dosta, dosta...plati mol~i

1.Vojdan êrnodrinski e osnovopolo`nik na _____________________ 2. Dramata „Makedonska krvava svadba“ na Vojdan êrnodrinski za prvpat e izvedena vo: a. Sofija, 7 noemvri 1900 god. b. Sofija, 7 noemvri 1903 god. v. Plovdiv, 2 oktomvri 1900 god. 3. Prvata teatarska grupa predvodena od Vojdan êrnodrinski se vika ____________________________________________________ 4. Glavni protagonisti vo „Makedonska krvava svadba“ se: a. Spase i Cveta b. Cveta i Osman-beg v. Duko i Cveta 5. Dramata „Makedonska krvava svadba“ e inspirirana od: _________________________________________________________ 6. Dramata „Makedonska krvava svadba“ se „koleba“ pome|u: a. realizam i romantizam b. romantizam i barok v. realizam i klasicizam


313

7. Vo dadeniot izvadok e opi{an eden aspekt na turskoto vladeewe. Koj? _________________________________________________________ 15. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pr{awata. „Bogatstvoto i sî vo svojot zamok star go napu{ti bez àl, bez vozdi{ka i taga, i ènite vo ~ij{to pogled videdel ~ar so ne`na belina i usta tolku blaga ( toj ne bi izdràl pred pogled poln so vlaga!) I- napu{ti toj sî: i neèn obraz drag {to moè{e so strast da hrani qubov draga.“

1.Za koj literaturen junak stanuva zbor vo gorniot izvadok? ________________________________________________________

2. Da se napi{e to~niot naslov na deloto na koe mu pripa|a gorniot izvadok! _________________________________________________________

3. Koe ~uvstvo preovladuva kaj glavniot junak?

_________________________________________________________

4.Spored toa, ova delo pripa|a na pravecot _____________________________________________________________

5. Da se navedat drugi dela od svetskata literatura koi pripa|aat na ovoj pravec!

_________________________________________________________


„... -A zo{to ne go sakala i vo grobot?“, pra{a Roden Meglenoski, bri{ej}i si gi o~ite.


314

-„Za{to nekoi raboti ostanuvaat zapameteni i za po smrtta, re~e Duko Vendija i za{to starosta go ras~inuva ~ovekot i zatoa nikoj ne ja saka“, re~e i zede varena p~enica od ènite koi{to razdavaa za du{a. Za ispustenata du{a od Velika Meglenoska.“

-„Kaì mi“, re~e Roden Meglenoski.

- „]e ti kaàm“, re~e Duko Vendija, „ama }e ti kaàm kako {to mi raskaùva{e majka ti, Velika i kako {to mi kaùva{e tatko ti , Jon, i kako {to mi se kaùva{e mene....“

1. Ovoj izvadok e od romanot__________________ na avtorot-_________________________________________________________

2. Ovoj roman spa|a vo: a. redot na sovremeniot makedonski roman b. vo redot na romani napi{ani vo periodot na Vtorata svetska vojna vo makedonskata literatura v. vo redot na prvite makedonski romani napi{ani na makedonski jazik

3. Koj e raskaùva~ot na ramkovnoto raskaùvawe vo ovoj roman?

_________________________________________________________

4. Naratorot vo romanot e: a. vo prvo lice b. vo vtoro lice v. vo treto lice 5. Velika, eden od glavnite likovi vo romanot „Pirej“ opstojuva vo ritamot na: a. mitskoto vreme b. istoriskoto vreme v. raspnata e me|u mitskoto i istoriskoto vreme 17. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Crno seme“ ( T. Georgievski) i da se odgovori na pra{awata.


315

(...)„ Done go iskrivi strojot i po cena na sekavi maki se navedna i go zede listot {to mu padna od racete na Hristos. Toj u{te koga go vide toj list vo rakata na Hristos znae{e deka e toa pismoto od èna mu. Ne se izlaga. Ama i silno go zabole koga uspea da go pro~ita. Zna~i Hristos potpi{al dodeka toj ne be{e tuka i izjavata mu ja pratile na ènata i na celoto selo. Od negoviot potpis nastradale u{te nekoi familii i taa go kolne{e, go prokolnuva{e...“

.(.. )„Done ne se pra{a kade go odnele za da pojde da mu se pomoli. Site koski go vle~ea kon zemjata. I prvpat se prepla{i pronajde strav vo svojata snaga, vo koskite, vo koàta. Strav deeka }e ostane vo zemjata na Hristos koja e opa{ana so voda, a nad nea pominuva sonce {to gi zaàruva kamewata, kamewa so koi e prepolna. Toj strav vsu{nost be{e negovata nade`.“

1. Centralna tema vo romanot „Crno seme“ e: a. sudbinata na zatvorenicite na gr~kiot ostrov b. borbata na gr~kite partizani v. sredbata na Done i Angelina 2. Dejstvoto vo romanot „Crno seme“ se slu~uva na: a. gr~kiot ostrov b. vo Atina v. vo grad vo Egejska Makedonija 3. Za {to stanuva zbor vo gorniot izvadok? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Zo{to Done e razo~aran od postapkata na Hristos? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Kako ja razbirate posledenata re~enica od izvadokot, a voedno i posledna re~enica vo romanot: „Toj strav vsu{nost be{e negovata nade`“?


316

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


„Gledam, vo edni sela, da ~uva Gospod! Dip grubo! Ni hristiani moèm da gi nare~em, ni pak nevernici. Velikij petok i velika subota jadat i pijat, u velikij post hora igraat... davia ~inat, se pcuat, se tepaat, na sam den velikden pri~esna ~ekaat. A popot uzel-osom sela popuat, kade ponapred da stasat. Tr~at ot selo na selo, so meinzil nosit svetii tajni. Drugij gledam praat poku{i |aolski na sami praznici, na badnik, na letnik, na \ur|ovden, drugi veruaat vo sre}a, koi }e go sretet, drugii vo den harajlija ili lo{, jadni èni dràt petokne predat i sproti sreda...“

1. Ovoj izvadok e od deloto ________________________________ na avtorot _______________________________________________ 2. Kiril Pej~inovi} pi{uva na: a. tetovski b. gr~ki v. skopski govor 3. Pou~nosta na tekstovite na Kiril Pej~inovi} se sostoi vo: a. toa deka treba da se sluìme so narodniot jazik b. deka treba da ja sakame i po~ituvame hristijanskata vera 4.Na {to konkretno se odnesuva ovoj izvadok? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Kiril Pej~inovi} e: a. prerodbenik b. prosvetitel v. sobira~ na narodni umotvorbi


317

19. Da se pro~it vnimatelno sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata.

„Која војна во историјата на човештвото траела повеќе од 100 години и е наречена стогодишна?“

Тоа е војната помеѓу Франција и Англија поради наследството на францускиот престол. Траела, со прекини, од 1337 до 1453 година. Избила по изумирањето на непосредната- директната линија на династијата Капет (Цапет?) во машката лоза, кога на францускиот престол претендирале англискиот крал Едвард 3-ти (по мајката Изабела внук на францускиот крал Филип 4-ти) и Карло Валоис (внук на Филип 4-ти). Англичаните сакале за себе да ги осигураат феудалните поседи кои ги држеле од 12-от век во западна Франција ( од Нормандија до Гаскоњ). По англиската победа, под „црниот принц“ Едвард, кај Креси во 1346 и Мопертуиз во 1356 година, е склучен мир во Бретињи во 1360 godina. Ситуацијата се менува во корист на Франција со успешното војување на конетаблот Бертранд dу Гвесклин помеѓу 1370-та и 1378 godina. Новите англиски успеси уследиле по растоварувањето (од бродови) на Хенрик 5-ти во Франција ( победа кај Азинкур во 1415 година). Решителен пресврт настапува со појавата на Жан Д'Арк (опсада на Орлеанс во 1429), а завршува со пobedata на Англичаните (1453), кои успеалe единствено да го задржат Кале. За време на Стогодишната војна во обете земји избувнуваат селански востанија, во Франција Жакери (1358), во Англија востанието под водство на Ват Тилер (1381).

1. Poradi {to se vodela stogodi{nata vojna pome|u Francija i Anglija?

____________________________________________________________________________________________________________ 2. Kako se slu~uva vojnata? ____________________________________________________________________________________________________________


318

3. Da se navede vo koj vremenski interval se slu~uva vojnata? ______________________________________________________ 4. Koga nastapuva re{itelen presvrt? ______________________________________________________ 5. Vojnata izbiva vo period koga na francuskiot prestol pretendirale ____________________________________________________________________________________________________________

19. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na

pra{awata.

( Izvadok od vesnik)

„ЛАВОВ, ГРАДОТ НА ЛАВОВИТЕ, ЦРКВИТЕ И СПОМЕНИЦИТЕ“

Првиот впечаток што Бобан Jосифовски, организатор на детскиот фестивал „Златно славејче“ го добил и му останал во сеќавање од патувањето во Лавов, Украина, бил влезот на самиот град, кој го краселе две статуи на огромни лавови кои означувале влез во „Градот на лавовите“, бидејќи на украински јазик зборот лавов значи лав. Овој град е на прво место во Украина по бројот на културно-историските споменици. Со својата убавина, спомениците и широкиот спектар na различни стилови градби, Лавов се истакнува и се издвојува не само во Украина, туку и многу подалеку

„ГРАДОТ Е ПОД ЗАШТИТА НА УНЕСКО“ Првиот впечаток што на Бобан му останал во сеќавање бил влезот на самиот град, кој го краселе две статуи на ограмни лавови што го означувале влезот во градот на лавовите. Овој град е на прво место во Украина по бројот на културно-историските споменици. Со својата убавина, спомениците и широкиот спектар различни стилови градби, Лавов се истакнува и издвојува не само во Украина, туку и многу подалеку. - „Благодарение на големиот број стари градби и големата историја,


319

градот е под заштита на УНЕСКО. Во текот на богатата историја од неговото постоење, градот прво бил под австроунгарска власт, а потоа многу години i припаѓал на Полска. Овие култури оставиле голем уметнички и културен белег на самиот град. Општ впечаток е дека Лавов претставува град-музеј бидејќи има преку 200 музеи, галерии, цркви, катедрали и други објекти заштитени со закон и за секој од нив има посебна историја и приказна, за стилот на градба и причините за неговото постоење. Повеќето од градбите биле градени од почетокот на 13 век и архитектурата е под неколку влијанија. Тој е историски град, ретко која зграда е од понов датум. Сите се стари, но со раскошни фасади и балкони што Украинците наоѓаат начин да ги сочуваат и одржуваат. На секој чекор ќе наидете на црква или на споменик на некоја важна личност од нивната историја. Често може да сретнете спомен-обележја на Мајка Богородица, најчесто направени од бел мермер и се украсени со злато. Улиците се со калдрма и полни со трамвајски шини, бидејќи трамвајот е главното превозно средство во Украина“ - објаснува Бобан. Особено го импресионирала операта на Лавов која е изградена во почетокот на 19 век. Задоволството им било уште поголемо бидејќи домаќините им овозможиле да присуствуваат на прекрасна изведба на балетот „Лебедово езеро“ и да уживаат во одличниот амбиент и простор што го почувствувале уште при самиот влез во операта. Од позначајните знаменитости и градби, голем впечаток на Бобан му оставиле и катедралата „Св.Ѓорѓија“, која е изградена во почетокот на 14 век, црквата „Св. Никола“, што датира од 13 век и Историскиот музеј. - „Градот изобилува и со многу кафулиња сместени на плоштадот, каде што е и најголемата пешачка зона. Истото важи и за големиот број продавници за сувенири на кои препознатлив лик е, се разбира, лавот и украинското знаме.“ Бобан добил впечаток дека градот живее во современ ритам, а тоа особено го забележал во центарот на градот, кој живее 24 часа на ден и изобилува со луксузни продавници од секаков вид. - „Ме изненади фактот што цените на прехранбените производи се


320

многу повисоки од кај нас, а во разговорите со луѓето со кои контактирав дојдов до информација дека нивната просечна плата изнесува околу 100 долари. Децата од хорот „Златно славејче“ најмногу уживаа при посетата на слаткарниците што ги има во голем број и кои се преполни со прекрасни и разновидни производи. Во Лавов секој добива впечаток дека се наоѓа во бајките. Едноставно таков е амбиентот што те опкружува. Многу нi беше жал што имавме само четири дена да го истражиме овој пребогат град, бидејќи за да го земеш сето тоа што тој може да ти го понуди треба многу повеќе.“ Бидејќи Украинците се многу религиозен народ, и црквите се заштитен знак на овој град. Бобан имал можност да присуствува на неделна миса и не можел да верува колку народ имало на овој чин. Црквите биле раскошно украсени со многу злато на иконите, иконостасите, украсите по ѕидовите, свеќниците, лустерите. За жал, во неколку прекрасни цркви било забрането фотографирањето бидејќи тие се заштитени со закон, па на Бобан и "славејчињата" ќе им останат како спомен само во нивните se}avawa. 1. Spored vidot, ovoj tekst e: a. intervju b. reportaà v. raskaz 2.Gradot za koj stanuva zbor vo ovoj tekst se vika __________________ i se nao|a vo __________________________ 3. Povodot za gostuvaweto na Boban i horot „Zlatno slavej~e“ vo Lavov e __________________________________________________________________________________________________________________

4. Pove}e od gradbite vo Lavov datiraat od:

a. 12 vek

b. 13 vek

v. 14 vek


321

5. Da se nabrojat nekoi od znamenitostite koi go krasat ovoj grad poradi {to toj e pod za{tita na UNESKO. Koj grad vo Makedonija e pod za{tita na UNESKO i da se najde sli~nosta pome|u ovie dva grada!

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Test 7 1.Da se napi{e esej na tema: „Licemerieto- ve~na sostavka na ~ove{tvoto“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e vest za promocija na muzi~ki album na nekoj poznat muzi~ar. Vesta treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Da se napi{e kratka biografija so koja }e se prijavite na u~ili{niot konkurs za izbor na koreograf na baletskata sekcija. Biografijata treba da sodrì od 30 do 40 zbora. Konkurs Dràvnoto sredno u~ili{te " Orce Nikolov" - Skopje, raspi{uva konkurs za: Izbor na koreograf za baletskata sekcija Kandidatot treba da gi ispolnuva slednive uslovi: - Da zavr{il najmalku sredno baletsko u~ili{te - Da ne e postar od 25 godini


322

- Rabotno iskustvo od oblasta na koreografijata od najmalku edna godina - Prednost }e imaat kandidatite koi }e dostavat dokument za u~estvo na nekoj natprevar, kulturen nastan, kako i osvoena nagrada Kratkata biografija dostavete ja na na{ata e- mail adresa dsu_orcenikolov@yahoo ili direktno vo u~ili{teto. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani: asocijacia, patrijahalen, besstra{en, magepsan, ' rì, vapsa, razkosti 5. Zna~eweto na slednite zborovni sostavi da se napi{e so zborovni sostavi {to }e sodràt pridavka izvedena od sopstvenata imenka kulata vo Vavilon_____________________________________________ vodopadite na Nijagara______________________________________ ezeroto vo Ohrid_______________________________________________ 6. Od slednite dve re~enici da se sostavi pri~inska svrzni~ka zavisnosloèna re~enica. Sedev vo posledniot red. Ne moèv da vidam koj ja vode{e diskusijata so profesorot . __________________________________________________________________________________________________________________ 7. Vo slednite zborovi da se zamenat zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa napi{i gi zborovite {to }e gi dobie{ po zamenata na soglaskite.


323

drzok - __________________________________________ drì - ___________________________________________ robot - ___________________________________________ 8. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe. letovo, materijal, intervju, komercijalen, alergija, pop Stojko 9. Da se prepi{e slednata re~enica, pri {to zna~eweto na zborovniot sostav edinaesetmina }e go prenesete vo soodvetna opredelena (~lenuvana) forma od zborot. Vo ku}ata vlegoa edinaesetmina vozrasni lu|e. _________________________________________________________ 10. Kade e pravilno upotrebeno praviloto za sleano i razdeleno pi{uvawe na zborovite? a. Toj se odlikuva{e po svojta hrabrost i zatoa be{e prvo-borec. b. Toj se odlikuva{e po svojta hrabrost i zatoa be{e prvoborec. 11. Zbrovite: averzija, ambicija, fleksibilnost, ignorira se: a. anahronizmi b. internacionalizmi v. razgovorni g. neutralni 12. Formata bev nosel e forma za: a. predminato vreme b. aorist v. moèn na~in(potencijal) 13. Da se pro~ita pesnata „Sedum navra}awa kon motivot trepetlika“ i da se odgovori na pra{awata. 1.


324

Zeleni klepki neson. Zelena nema razbranetost. taa e li~na sretpolka sretpole son pregladneta. 2. Stavata í e zelenilo peperugi Pleneti ve~no vo vi{na vertikala. 3. Prekopnata za spokoj nespokojna treperi prostum, se vyira vo oblacite, go sledi patot, taguva po katuncite i yemne koga spotnat sred letnite bezvetrini. 4. Ja ma~i li bessonica? Vo uplav li se trese? Gre{no- pregre{na jalovica zanesena? 5. Krstenik da mi be{e so Nemir bi ja krstel, Nemir-Nemirlika, nerodna polska visotija. Ve~ernik da sum, trepetot bi í go brstel, trepetot pokaz na stravliva samotija. 6. Kolku e samo pla{liva samata }e vi re~e, vezden treperewe: Utrina! Pladnina! Prikve~er! 7. Im se zablazuva na pticite gnezda {to svile vo nea, na sonot, ro`bite, po~inkata im zablazuva- Nesonka, Nerotka, Zelena nespokojni~ka. 1. Avtor na ovaa pesna e poetot______________________________ 2. Gane Todorovski pripa|a na: a. prvata poetska povoena generacija b. vtorata poetska povoena generacija


325

3. Vo pesnata „Sedum navra}awa kon motivot trepetlika“, vo svojata lirska meditacija go koristi motivot na: a. gradot b. pejzaòt v. predanieto 4. Vo ovaa pesna, trepetlikata e metafora na ______________ 5. Zo{to poetot ja narekuva trepetlikata „Nesonka“, „Nerotka“, „Zelena nespokojni~ka“? 14. Da se pro~ita izvadokot od romanot „î~ko Gorio“ i da se odgovori na pra{awata. „Vie im davate ìvot, tie vam vi davaat smrt. Vie im pomagate da vlezat vo op{testvoto, tie ve brkaat ottamu. Ne, tie nema da dojdat! Go zanm jas toa od pred deset godini. Ponekoga{ pomisluvav, no ne se osmeluvav da veruvam vo toa.“ Edna solza se pojavi vrz crveniot rab na o~ite, no ne padna. - „Ah! da bev bogat, da go so~uvav mojot imot, da ne bev im go dal, tie }e bea ovde, }e mi gi vla`nea obrazite so svoite bakneì! }e ìveev vo palata, }e imav ubavi sobi, slugi, ogan {to sam sum si go platil; }e pla~ea obleani vo solzi zaedno so svoite maì i so svoite deca. }e go imav seto toa. No vaka, ni{to. Prata dava sî, duri i }erki.“ 1. Avtor na romanot „î~ko Gorio“ e a. Onore de Balzak b. Gustav Flober v. A. Sergeevi~ Pu{kin 2. Dejstvata opi{ani vo ovoj roman se slu~uvaat vo: a. Pariz b. Rim v. Moskva


326

3. Vo pogorenavedeniot tekst, likot {to zboruva e _________________________________________________________ 4. Da se objasni kako }erkite se odnesuvaat sprema î~ko Gorio i zo{to? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Kako ja razbirate poslednata re~enica od izvadokot: „Parite davaat sî, duri i }erki“ vo odnos na ona {to mu se slu~uva na î~ko Gorio? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 15. Da se pro~ita sledniov izvadok i da se odgovori na pra{awata. „Blesnuvaat dva pistoleta. Po malku }e se napolnat. Kur{umite, ej, ve}e svetat, a petleto i ovoj pat za{trakuva... Vo strujka siva crn barut poleka se sliva i namesten e kremenot. Giljo kraj }utuk vremeno se zatskri... Potoa se svrte. Go frli sekoj svoj pla{t. So to~nost, pak, Zarecki na{ go odmeri bajerot smrten, gi svrte kako {to e red, a sekoj zaede pistolet. - „Trgnuvajte!“ - Bez ladni kapki I dvata se otpravija so tvrd od. Mirno pet-{est stapki obajcata napravija. Da, pet-{est smrtni stapki, koga Evgenij pi{tol krena togaj, bez odot da go zapre svoj. I u{te pet-{est. Lenski stoi,


327

so okoto toj miè levo i celi. No vo ovoj mig Onegin strela... Nema vik... No tropna ~asot suden, eve: mol~ej}i na{iot poet go spu{ti svojot pistolet.“ 1. Ovoj izvadok e od romanot _______________________________ na avtorot ______________________________________________ 2. Koj nastan e opi{an vo gorenavedenite stihovi? _________________________________________________________ _________________________________________________________ 3. Dvobojot se slu~uva poradi _________________________________________________________ 4.Koj kogo predizvikuva na dvoboj? a. Onegin go predizvikuva Lenski b. Lenski go predizvikuva Onegin v. Tatjana ja predizvikuva Olga 5. [to se slu~uva so Olga i Lenski po dvobojot? __________________________________________________________________________________________________________________ 6. Da se opi{e poslednata sredba na Onegin i Tatjana! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 16. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata. „Eve, ni svetna hristijani, svetlozra~niot spomen na na{iot preblaèn tatko Kiril, nov apostol i u~itel na site zemji, koj{to ogrea na zemjata kako sonce so vistinska vera i ubavina, kako sonce na prisutnoto boèstvo, osvetluvaj}i go siot svet. (...) Kako i denicata koja, iako ogreva najposle, so svojata svetlina gi obleva site yvezdi koi nemaat son~eva svetlina.


328

Taka preblaèniot otec i u~itel na na{iot narod, pove}e od sonce so trojni la~i sjae{e i prosveti bezbroen narod, koj{to leè{e vo mrakot na neznaeweto.“ 1. Gorniot izvadok e od deloto____________________________, a avtor e ___________________________________________________ 2. Ova delo e napi{ano: a. vo proza i ima epski karakter b. vo stihovi i ima lirski karakter 3. Idejata na ova delo e: a. da se istakne ogromnoto zna~ewe na Kiril Filozof za sozdavaweto na slovenskata pismenost i knièvnost b. da se dobliàt vakvi literaturni dela do ~itatelot v. da se istakne literaturnata dejnost na Sv. Kliment 4. Spored gorniot izvadok, kako e pretstaven likot na Kiril vo ova delo? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Deloto izobluva so stilski izrazni sredstva. Koe stilsko izrazno sredstvo e zastapeno vo po~etokot na tekstot? _________________________________________________________ 6. Kliment Ohridski ima zna~aen pridones vo zacvrstuvaweto na slovenskata pismenost i kultura i toj e: a. prviot originalen slovenski pisatel b. prviot originalen makedonski pisatel v. prviot originalen ohridski pisatel 7. Kliment Ohridski najmnogu pi{uva pou~ni i pofalni slova koi imaat __________________________________________ karakter.


329

17. Da se pro~ita sledniot izvadok i da se odgovori na pra{awata. ... -„Zdravo, Aqona Ivanovna“ -zapo~na toj kolku {to moè{e poslobodno, no glasot ne go poslu{a, ami se zakina i zatreperi- „jas vi ... donesov ne{to ... no podobro da odime onamu... na svetlina...“ Ja ostavi i bez da bide pokanet, vleze vo sobata. Staricata potr~a kon nego: jazikot í se odvrza. - Gospodi, {to mislite vie? Koj ste vie? [to sakate? - „[to e ova?“- pra{a taa, otkako u{te edna{ pretpazlivo go izgleda Raskoqnikova, pa po~na zalogot da go merka vo racete. - Predmet... tabakera... srebrena... videte.“ -„Eh, kako da ne e srebrena... ih, kolku si ja zavitkal. - Ihi, kolku ispozavitkal!“ - vikna naluteno staricata i po~na da se svrtuva kon nego. Pove}e ne smee{e da gubi ni mig. Sosem ja izvadi sekirata, zamavna so dvete race, odvaj znaej}i za sebe, pa re~isi bez napor, re~isi mahinalno,í ja spu{ti vrz galvata. Kako voop{to da ne upotrebi sila. No {tom edna{ ja spu{ti sekirata, vo nego se javi sila.“ 1. Izvadokot e od deloto _________________________ na avtorot _________________________________________________________ 2. Vo gorniot izvadok e prikaàno __________________________________________________________________________________________________________________ 3. Kaj Raskoqnikov se javuva idejata za ubistvo. Od koi pri~ini? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Dali sovesta na Raskoqnikov go izdrùva zlostorstvoto {to go napravil? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Edna li~nost prva doznava za zlostorstvoto na Raskoqnikov. Toa e: a. Razumihin


330

b. Sowa Marmeladova v. majka mu Pulherija Raskoqnikova 18. Da se pro~ita izvadokot od dramata „Crnila“ ( K. â{ule) i da se odgovori na pra{awata. Lukov: ( go pokaùva pismoto) Vo ova poismo, onoj Mladi~, me narekuva... predatel. I mi se zakanuva so Istorijata. Ü pora~uva nejze, na Istorijata, da go zadrì vo ubav spomen. Kako Istorijata da e spomenarnik ili mominski dnevnik. E, dragi moj... Moèbi, seto toa, vo nekoja druga Istorija i da e novo. Vo na{ata-ne e. Vo makedonskata istorija dragi moj, ima samo... predateli... dosega barem. I ti ne kaùva{ ni{to novo so toa {to me nare~uva{ mene- predatel. Kojznae, po |avolite. Moèbi i ima{ pravo. No toa ne e najstra{noto. Najstra{noto e vo toa {to sevo okolu nas svr{uva kako zatvoren krug. Denes, eve i \or~e e mrtov, mrtov si i ti. Pa sepak, nikoj ne misli deka sevo ova e i nekakov kraj. Ivanov, za mene, ve}e smisluva nov \or~e Petrov, go imenuva verojatno Dimo Haxi Dimov ili kojznae kako i se gotvi, ve}e utre, da mi go pora~a mrtov, so istata zakana- ... deka, ako ne otide glavata na toj nov \or~e, }e otide-mojata. A Ivanov, male~ok moj, zboruva kako i ti-za Makedonija. A taa e mrtva, odamna mrtva, prvin vo na{ive srca, a posle tamu kade {to ja bara{ ti- vo Istorijata. 1. Ovoj izvadok e komentarot na Lukov za _________________________________________________________ 2. Kako Lukov go tolkuva ubistvoto na \or~e Petrov? __________________________________________________________________________________________________________________ 3. [to se slu~uva neposredno pred ovoj nastan? a. ubstvoto na \or~e Petrov b. samoubistvoto na Mladi~ot v. samoubistvoto na Fezliev 4. Vo „Crnila“ akcentot e staven na :


331

a. osvetluvawe na egzistencijalisti~kiot apsurd na makedonskoto opstojuvawe vo istorijata b. osvetluvawe na ubistvoto na \or~e Petrov v. osvetluvawe na odnosite pome|u likovite vo dramata 5. Zo{to velime deka â{ule ovde go vnesuva i tragi~niot motiv na o~eubistvoto? ________________________________________________________________________________________________________________________________ 19. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. (Izvadok od vesnik) Viktorija Bekam }e objavi kniga

Членката на реоформената поп група ''Spice Girls'' и сопруга на фудбалската ѕвезда, Dejvid Bekam, Viktorija во ноември ќе објави книга за модата насловена „That Extra Half an Inch: Hair, Heels and Everything in Between''.

- „Отсекогаш сум била обична девојка. Од искуство знам дека секоја жена може себеси да се покаже во најдобро светло. Никогаш не сум била висока и привлечна девојка, само имав среќа. Во последните десет години стигнав далеку, но мојата намера со оваа книга не е да се обидам да ви кажам што да правите, а што не. Сакам да го поделам со вас тоа што јас го научив“- изјави Viktorija Bekam. Издавачот на оваа книга наведува дека нејзиното дело нуди совети за тоа како жената треба да биде облечена во специјални prigodi и како да имате самодоверба и секогаш кога ќе излезете од дома да изгледате извонредно.

1. Ovoj tekst spored vidot e: a. soop{tenie b. vest v. intervju 2. Za koja muzi~ka yvezda stanuva zbor vo ovoj tekst? _________________________________________________________


332

3.Kakov vid kniga }e objavi Viktorija i koj }e bide naslovot? _________________________________________________________ 4.Na koja pop grupa e ~len avtorot na ovaa kniga? _________________________________________________________ 5. Kakvi soveti sodrì ovaa kniga? _________________________________________________________ 20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Филологија“ Основно сознание: наука за зборовите, говорот, јазикот, писменоста. Дознаваме уште: Самиот назив филологија има повеќе значења, па следствено не се исцрпува во изворното грчко, каде што, какол во Платон, значи љубов спрема умувањето или докажувањето, ниту во модерното кога се употребува како дублет со лингвистиката. Помеѓу тие два терминилошки краја филолоgијата значела и значи и различни и спротивставени raboti (на пр. знаење за јазикот и културата на Грците и Римјаните; проучување и споредување на различни јазици; љубов спрема говорот, јазикот и писменоста; проучување на книжевни текстови и писмени споменици; студирање на јазикот и книжевноста воопшто), но секогаш во средиштето е јазикот, речиси редовно како пишан документ или тектстуална основа, па како таков и предмет на научна (филолошка) обработка. Во најширока смисла, филологијата е наука за зборот, еднакво за неговата содржина како и форма, па оттука често во потесна, поширока или поинаква смисла на синоними ја заменуваат и називите глотика, глотологија или лингвистика. Како вистинска наука, филологијата настанува дури во 19 век (со откритието на индоервопското семејство на јазици), но всушност настанала од традиционалната филолофија, како што се вели, како хемијата од алхемијата. Сфатена така, филологијата може секогаш да биде посебна (на пр. rоманска или словенска или класична филолоgија), но во суштина е секогаш општа, т.е. споредбена или компаративна. Се до крајот на 18 век филолоgијата се врти околу прашањето за најстариот јазик, сосема ненаучно ги поврзува хебрејскиот, грчкиот


333

и латинскиот, губејќи се во бескорисни {пекулации околу потеклото на јазикот и зборот. По британската окупација на Индија европските јазичари го запознаваат санскритот. И бидејќи ја препознале врската помеѓу него и европските јазици, традиционалната ненаучна филологија преоѓа во модерна, компаративна и научна, благодарение пред се на работата на Ф. Боп. По групи, кругови и семејства почнуваat да се проучуваат не само германските, романските и словенските јазици, туку и на грчкиот и латинскиот им се приоѓа на поинаков начiн и се раѓаат класичната грчка и латинска филологија во модерна смисла, а со помош на историската фонетика, епиграфиката, психологијата на говорот и антропологијата. Следствено, иако сите стари цивилизирани народи (Индијците, Кинезите, Инките, Персијците, Египјаните) токму како и Грците и Римјаните, поседувале значајни претстави или науки за јазикот, речиси во сите нив- поради недостиг од увид во останатите јазици и поради погрешно етимологизирање- филологијата била повеќе претпоставување за јазикот отколку откривање на неговите иманентни закони и структури. 1. Vo sredi{teto na filologijata, sekoga{ e: a. jazikot b. govorot v. pismoto 2. Kako vistinska nauka filologijata se formira vo: a. 19 vek b. 20 vek v. vo poslednite desetina godini 3. Do krajot na 18 vek filologijata go prou~uva pra{aweto za________________________________________________________ 4. Koga filologijata preminuva od tradicionalna vo moderna nauka i kako? _________________________________________________________ 5. Ottoga{, prou~uvaweto na jazicite se odviva: a. komparativno, po grupi b. individualno se prou~uva sekoj jazik


334

v. se prou~uvaat samo oddelni karakteristiki na jazicite Test 8 1. Da se napi{e esej na tema: „Ekolo{kata svest kaj lu|eto za globalna za{tita planetata Zemja“ .Tekstot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e molba so koja }e se pobara odobruvawe na uvid vo nekoi dokumenti.Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. Dramskata sekcija vo va{eto u~ili{te podgotvilа teatarska pretstava. Da se napi{e pokana za poseta na taa teatarska pretstava. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Da se potcrtaat zborovite {to se pogre{no napi{ani idea pejam ftornik vzaemno precedatel dojdoa leb

5. Vo slednite zborovi da se zamenat zameni gi zvu~nite soglaski so nivnite bezvu~ni dvojnici. Potoa da se napi{at zborovite {to }e se dobijat po zamenata na soglaskite. svat- e`- srete-

6. Da se potcrtaat zborovite {to ne se akcentiraat spored praviloto za tretoslo`no akcentirawe.

tabla lekomislen tripati vikaj}i stomina atelje

organiziran monolog genijalec renome

7. Od dadenite glagoli da se izvedat pridavki so dodavawe na nastavki.

raboti-


335

znae-

vlijae-

8. Od dadenata prosta re~enica da se obrazuva sloèna re~enica i da se opredeli prirokot vo re~enicata.

Ode{e kako starec.

_________________________________________________________

9. Da se prepi{e slednata re~enica pri {to zna~eweto na zborovniot sostav sedummina }e go prenesete so soodvetna opredelena ( ~lenuvana) forma .

Vo sobata vlegoa sedummina vozrasni lu|e. _________________________________________________________

10. Vo slednite re~enici glagolskite formi iskaùvaat dejstva vo sega{no vreme. Istite re~enici da se napi{at so glagolski formi {to }e iskaàt minato svr{eno vreme.

Vozot doa|a. A so nego doa|a i taa. Pristignuva vo ovoj grad posle pet ma~ni godini. Se raduvam na sredbata so nea. ûvstvuvam deka kone~no doa|a moeto vreme.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11. Da se napi{e golema bukva na mestata kade {to e potrebno.

car samuil, ferdinand de sosir, makedonec, ohri|anec, zemja, vtora svetska vojna

12. Da se otkrie parot zborovi paronimi: a. toplo-ladno b. Indiec-Indijanec v.taga-àl


336


„ôek koga da ima spomiwa Boga i molit mu se ~esto, toj imat oruìe na diavola. A ja gledam u edni ludi qudi, ne zemaat takvoa oruìe, toko nekakva stvar ili hamajlije na kapa, gu{a, ili za ot uroci, ili za ot nadvora se nadeva, na ni{to, {to gi laè e}im za pare. Ili ako }e bist i pop ako ti re~et da ti zapi{em hamajlija, da ne go verua{. Toj te laèt za pari. Edni gledam i ot hoxi pismo uzele, okajanie. Toj li }e te ~uva? Toj ne moè{e ~eladta svoja da do~uva, toko koga im dojde smrtta, izumre. Edni gledam stavile na glava na imawe luk, edni zele ot volka zub,drugi i srdceto, pa go nosat kako svjatiwa. I, siroma{e! [to tova neverstvie vo tebe? [to tova mnogoboìe vo tebe? [to tova bezumie na starost?

1. Ovoj izvadok e od deloto ___________________________ na Kiril Pej~inovi}.

2. Na koj jazik pi{uval Kiril Pej~inovi}? _________________________________________________________

3. Na kogo i na {to se odnesuva poukata vo dadeniot izvadok? _________________________________________________________

4. Na koj originalen tekst e avtor Kiril Pej~inovi}?

_________________________________________________________

5. Vo koj vremenski period ìvee i raboti Kiril Pej~inovi}?

_________________________________________________________

14. Da se pro~ita pesnata „Detska letna prikazna“ (V. Uro{evi}) i da se odgovori na pra{wata.

Na ridot sedat deca me|u poòltenata treva.

Zad ridot ima yid. Zad yidot


337

raste bav~a, a potoa pak rid. Se kreva

golem oblak nekade zad ridot.

Zad oblakot po~nuva ve}e more.

Zad moreto ima ostrov so sini i rozovi {umi.

Zad {umite raste steblo so gor~liv koren.

Zad stebloto sedi ma|epsnik i nas ne umi.

Zad ma|epsnikot se otvora bav~a {to ima poznat vid.

Zad bav~ata eden yid odnovo se kreva.

Zad yidot-ete pak-se isprava rid.

Na ridot sedat deca me|u poòltenata treva.

1. Tonot vo koj e ispeana pesnata „Detska letna prikazna“ e: a. melanholi~en b. dramati~en v. nostalgi~en

2. Koe stilsko izrazno-sredstvo se sre}ava vo vtorata strofa?

_________________________________________________________

3. Mnogu ~est izvor na inspiracija vo poezijata na V. Uro{evi} e a. folklorot i mitologijata b. romanti~arskata lirika v. bibliskite motivi

4. Vo pesnata poetot go opejuva ___________________________

5. Na koja poetska generacija ñ pripa|a V. Uro{evi}?

_________________________________________________________


338

15. Da se pro~ita sledniot izvadok od epot „Boèstvena komedija“ na Dante Aligieri i da se odgovori na pra{awata.

„Vergilij ti si? onoj pevec ve~en od ~ie srce blika izvor star od re~itost!- I setiv : sram me pe~e. Za koj poet ti ne si svetlost, àr? Za qubovta mi sprema tvojot stih, o! - nagradi me i podaj raka bar! U~ej}i go , minel ìvot tiho. Pa ako stilot moj i vnu{il slast -zaslugata e tvoja i na tvoite stihoj!“

1. Vo koj del od „Boènstvena komedija“ se nao|a izvadokov? _________________________________________________________

2. Temata na epot „Boènstvena komedija“ e zemena od _________________________________________________________

3. Da se nabrojat tri karakteristiki na pravecot na koj mu pripa|a ova delo! _________________________________________________________

4. [to pretstavuva Vergilij vo epot? _________________________________________________________

5. Da se objasni sintagmata {to se odnesuva na Dante Aligieri: „poet na novoto i staroto vreme“! __________________________________________________________________________________________________________________


LUKOV: Verojatno dodeka go pi{uval ....mislel deka so ova par~e hartija }e go potrese svetot i }e go prisili da mu odgovori na pra{aweto: „kako e mo`no ~ovek {to siot ìvot go sledel svojot ideal, da stigne do toa da stane ubiec na toj ist ideal?“ Siguren


339

sum deka duri i ne pomisluval deka vrhovniot cinik, makedonskata istorija toa pismo }e mi go predade mene v race.

1.Ovoj izvadok e od deloto _________________________________ na avtorot _______________________________________________

2. Po svojot literaturen rod deloto e : a. drama b. roman v. poema

3. Od kade se inspiriral avtorot za da go napi{e deloto? _________________________________________________________

4. Koja e funkcijata na Lukov vo dadenoto delo? _________________________________________________________

5. Na {to se odnesuvaat poslednite dve re~enici vo dadeniot izvadok? __________________________________________________________________________________________________________________

17. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Krpen ìvot“(S. Popov) i da se odgovori na pra{awata.

„Ilko se navede i ja ispravi glavata me|u svoite pluskavi~avi race, ja pogledna vo pla~livite o~i, se razligavi i toj, i so pridu{en glas, glas na ~ovek {to ja postignl svojata cel, re~e:

- „E Do~ko! Krpen ìvot, ama ete, i so krpen si pominavme, poarno od so nov. Neka ti se ìvi zetot i snaata, da se povali{ so nij!

Se navede, ja bakna starski po ~eloto.“

1. Na {to se odnesuva naslovot na romanot „Krpen ìvot“? __________________________________________________________________________________________________________________


340

2. Na koj jazik e napi{an romanot „Krpen ìvot“? __________________________________________________________________________________________________________________

3. Zo{to romanot „Krpen ìvot“ pokraj bitov e i istoriski roman?

__________________________________________________________________________________________________________________

4. Zo{to ìvotot, za dvata lika vo dadeniot izvadok, Ilko i Dosta e „krpen“?

__________________________________________________________________________________________________________________

5. Koj lik vo romanot e antipod na likot na Dosta?

_________________________________________________________

18. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Pustina“ (\. Abaxiev) i da se odgovori na pra{awata.

„Gligor ostro prese~e: - „Koga }e gi frlam plo~ite togaj grabaj, ~akal, nesre}en....{to imam moe e!“ Gligor krena raka. Jadra te{ka tupanica se sru{i na krevkoto rame na ~uvarot.“

1. Po svojata tema romanot „Pustina“ e: a. psiholo{ki roman b. istoriski roman v. nau~en roman

2. Tema na romanot e _______________________________________

3. Preku likot na Gligor e pretstavena idejata za _________________________________________________________

4. Sprotiven na likot na Gligor e likot na _________________________________________________________


341

6. Spored koi karakteristiki likot na Arso e sprotiven na likot na Gligor? _________________________________________________________


„Дали сте чуле за ТАБЕРНАКУЛ?“ Најнапред, тоа е дел од храм, најизолираниот, најсветиот, во кој стоел ликот на бог во Египет, односно Заветен ковчег во Ерусалим. Тоа е Куќа Божја. Свети Ероним, во Посланието 64 Фабиоли, вели: „Целиот свет е опишан во светиот знак на Табернакул. Преземајќи ги старите преданија, тој во формата на табернакулот гледа симбол на четирите елементи и сите димензии. Според тоа, молитвата што се крева околу табернакулот мора да го опфати сиот свет, во таа смисла да доаѓа од него цело и му се враќа цело. Уште Филон Александриски, еврејски филозоф, мислел (во „Животот на Мојсеј", книга 3) дека Табернакул не е само слика на светот , туку и слика на човекот и човековата положба. Вкрстувањето на хоризонталите и вертикалите во градбата на тој минијатурен храм, Светилиште над светилиштата, како и во човечкото битие, го симболизира распнувањето на човекот помеѓу сетилата што го упатуваат кон надворешниот свет (хоризонталите) и го повикува на внатрешно и контемплативно сосредоточување (вертикалите). Табернакул е „слика на целиот свет", зборуваше Ориген, „но на светот разбран како дијалектика на минливото и вечното, човечкото и божественото, создаденото и несоздаденото, видливото и невидливото. Табернакул не е само слика; тој го евоцира спојот на двата света или, ако сакате, на двата аспекта на истиот свет, во таа смисла што може да се каже дека вечното е во минливото и трансцедентното во иманентното.Според едно компетентно мислење, сликата, спојот и енергетското средиште се светилиште со геометриски лик пресметан така {to да го обликува полето на силите. Златниот рез е мера на динамиката на светото. Моќта што доаѓа од Бога треба да се фати, да се зароби во просторот наменет за луѓето. Табернакул со својата структура ја збива космичката енергија.“ Инаку, латинското значење на зборот tabernaculum е барака, шатор. Во античкиот Рим тоа е војнички шатор; посматрачница од која аугурите вршеле ауспиции.


342

Во католичката црковна архитектура, тоа е свето хранилиште, затворено орманче над средиштето на олтарот, во кое се чува евхаристијата. Поради тоа од 5-от век во апсидата или сакристијата на црквата се градат ниши и орманчиња кои се нарекуваат repositorium, armarium, conditorium, turris, aedicula, sanctuarium. Од 12-от век преовладува називот табернакул.“

1. [to e toa tebernakul? _________________________________________________________

2. Kako evrejskiot filozof, Filon Aleksandriski go opi{uva tabernakulot? _________________________________________________________

3. Koe e latinskoto zna~ewe na zborot tabernakulum? _________________________________________________________ 4. Vo katoli~kata crkva, tabernakulot e _________________________________________________________ 5. Nazivot tabernakul po~nuva da se koristi od: a. 12 vek b. 13 vek v. 14 vek 20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata . „Археолозите го открија телото на позлатената глава“ (Izvadok od vesnik)

Археолозите ја комплетираа позлатената мермерна скулптура чија глава беше пронајдена пред околу две недели, во Римскиот форум (античкиот плоштад) на градот Стоби, кај Градско. Облечена во тешка драперија, поставена на тркалезна основа, скулптурата стоела во една од засведените ниши на објектот. Археолозите деновиве откриле уште една мермерна глава на маж, која исто така била обложена со злато, но била многу оштетена во пожарот, кој во антиката го срамнил Форумот со земја. Археолозите од Музејот на Македонија, кои го истражуваат објектот во изминатите три години


343

најдоа вкупно пет цели или делови од скулптури. Археологот Мила Шурбаноска, раководителка на ископувањата вели дека сите пронајдени скулптури биле изработени од висококвалитетен мермер, кој бил убаво измазнет за да биде сјаен. -„На сите скулптури се зачувани траги, кои укажуваат дека биле обложенi со злато. Такви скулптури може да има само во објект што се наоѓа во град богат и значаен во одредено општество. Ова само ги потврдува досегашните сознанија од ископувањата. Вакви скулптури му прилегаат на нивото на Стоби, кој имал голема важност за Македонија, првата Римска провинција во тоа време“ вели Шурбаноска. Скулптурата била изработена во 2 век, од бел, ситнозрнест мермер. Ликот и косата се прецизно изделкани и измазнети. Во истиот манир е изработена и облеката, вид туника, која во фалти и набори се спушта кон основата и ги покрива стапалата на фигурата. Машката глава е многу оштетена. Сепак, на сите делови се забележуваат остатоци од црвена боја, со која биле премачкани фигурите, пред да бидат обложени со тенки листови од злато. - „Штета што се толку оштетени. Очигледни се трагите од насилно уништување. Кога освојувачите влегле во Форумот, прво ги искршиле сите скулптури, а потоа го запалиле“ - објаснува археологот Антонио Јакимовски. Истражувачите ќе останат во Стоби уште неделава. На 15 декември завршува оваа фаза од проектот „Археолошка и туристичка валоризација на античкиот град Стоби“, кој го финансира Министерството за надворешни работи на Италија, во соработка со невладината организација ЧИСС од Палермо, а се реализира во соработка со Музејот на Македонија. Во ископувањата, покрај Шурбаноска и Јакимовски, учествуваат и нивниот колега Горан Санев, Мирослав Димовски, фотограф, Петар Ризов, препаратор, Катарина Каспинова, документатор, и Костадин Саздов, архитект. Горан Бошков, претставник на ЧИСС за Македонија, вели дека истражувањата на Форумот ќе продолжат на 15 март. Форумот, градба од 2 и 3 век, имал монументален отворен влез, составен од три столба високи по 7 метри, на врвот споени со аркади. Бил широк 23 метри, а долг 35 метри. Ѕидовите на објектот се зачувани до 5,5 метри во височина. Според археолозите,


344

изградбата на објектот веројатно почнала кон крајот на 1 век, кога градот доживеал голем економски подем. Кон крајот на 3 век, со другите објекти во градот бил опожарен, а скулптурите насилно искршени. Археолошки, уништувањето на објектот се врзува со наlivot на Готите во 268 и во 269 година. Потоа објектот бил напуштен, а кон крајот на 4 век врз него бил подигнат внатрешниот градски бедем.

1. [to prona{le arheolozite vo Rimskiot forum( anti~kiot plo{tad) na gradot Stobi kaj Gradsko? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2. Kolku vreme rabotat na ovoj proekt arheolozite od Muzejot na Makedonija i {to prona{le do sega? _________________________________________________________ 3. Kako izgledaat skulpturite koi se pronajdeni i na kakov zaklu~ok upatuva toa spored arheologot Mila [urbanoska? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Ovoj proekt e nasloven kako________________________ i e sorabotka pome|u _________________________________________ 5. Nakratko opi{ete kako izgledal Rimskiot forum, (anti~kiot plo{tad) na gradot Stobi! ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


345

Test 9 1. Da se napi{e esej na tema: „Nema eretici me|u onie {to ja sakaat vistinata“. Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Vo va{iot grad se odrùva manifestacija po povod stogodi{ninata od ra|aweto na Petre Prli~ko. Da se napi{e tekst za plan so koj }e se izvestat gra|anite za aktivnostite {to }e se odvivaat po povod ovoj nastan. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3. U~enik od va{eto u~ili{te e dobitnik na nagrada po informatika. Da se napi{e izvestuvawe za primaweto na nagradata po povod ovoj nastan. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora. 4. Pogre{no e napi{an zborot: a. poddr{ka b. trans{ped v. ùrnalistika g. usmen 5. Zborot hariklija ima: a. dva sonanti b. tri sonanti v. pet sonanti g. nieden sonant 6. Kako e pravilnata akcentska celina? a. {t'o deca bea toa? b. {to- d'eca bea toa? v. {to d'eca bea toa? g. {to deca b'ea toa? 7. Imenkite gradba, pro{edba, izvedba se izvedeni od: a. imenska osnova b. glagolska osnova v. pridavska osnova g. glagolsko-imenska osnova


346

8. Koja e pravilnata forma na li~nata zamenka taa vo slednata re~enica? а. Ne znam dali nejze }e ja interesira toa. б. Ne znam dali taa }e ja interesira toa. v. Ne znam dali na nea }e ja interesira toa. g. Ne znam dali na nejze }e ja interesira toa. 9. Od re~enicite Be{e docna i Ne uspeav da dojdam kaj vas da se sostavi zavisnosloèna pri~inska re~enica. __________________________________________________________________________________________________________________ 10. So glagolot sum i l-forma se obrazuva glagolska forma za: a. idno prekaàno vreme b. minato opredeleno vreme v. moèn na~in g. idno vreme 11. Kako e pravilno? a. bessovesen b. besovesen 12. Imiwata na lica se narekuvaat: a. toponimi b. antroponimi v.homonimi g. paronimi 13. Da se pro~itaat izvadocite od pesnata „Trud mi e imeto“ i da se odgovori na pra{awata. Trud mi e imeto „Trud az sum, izvika ti mene primaj i Bogu slava daj!“ *** „njapa~e se trudim,


347

trud da me zovu sudim“ „Trud {to vas nau~i I {te vas obu~i Blaèno da stupate Dobro da tvorite“

1. Avtor na ovaa pesna e ___________________________________ 2. Avtorot mu pripa|a na pravecot:

a. prosvetitelstvo vo Makedonija b. romantizmot vo Makedonija v. modernata vo Makedonija

3. Sodrìnski, pesnata moè da se podeli na:

a. tri celini b. ~etiri celini v. pet celini

4. So poslednata strofa, avtorot }e ukaè na polzata od:

a. trudot b. qubovta v. po~ituvaweto

5. Osven {to e poznat po svoite pesni, Xinot e pred sé poznat

zatoa {to e osnovopolo`nik na __________________________ 14. Da se pro~ita sledniot izvadok od pesnata „T'ga za jug“ i da se odgovori na pra{awata. T' ga za jug „Orelski krilja kak da si metneh I v na{ st'rni da si preletneh Na na{i mesta ja da si idam Da vidam Stambol, Kuku{ da vidam“


348

„Da vidam dali s'nce i tamo Mra~no ugrevjat kako i vamo“ „Tamo zorata greit du{ata I s'nce svetlo zajdvit v gorata Tamo darbite prirodna sila So s'ta rasko{ gi rasturila: Bistro ezero gleda{ beleit Ili od vetar sino temneit Pole pogledni{ ili planina Segde boèva je hubavina...“ Avtor na pesnata „T' ga za jug“ e: _________________________________________________________ Avtorot pripa|a na pravecot: a. romantizam b. realizam v. prerodba vo makedonskata literatura Koi se osnovnite odliki na pravecot na koj mu pripa|a ovoj avtor? __________________________________________________________________________________________________________________ Kade prestojuva poetot koga ja pi{uva ovaa pesna i {to mu posluìlo kako inspiracija? __________________________________________________________________________________________________________________ Vo stihovite: „Da vidam dali s'nce i tamo/ Mra~no ugrevjat kako i vamo“ e upotrebeno stilskoto izrazno sredstvo ______________________ 15. Da se pro~ita izvadokot od „Panonski legendi“ i da se odgovori na pra{awata. ... „Po seto toa Gospod milostiv, koj{to saka sekoj ~ovek da bide spasen i da ja soznae vistinata vo na{e vreme, zaradi na{iot


349

narod, za koj nikoj nikoga{ ne se pogriìl, go navede kon dobro delo na{iot u~itel blaèniot Metodij, pa nema da se posramime sporeduvaj}i gi site negovi dobri dela i podvizi so tie na bo`jite ugodnici“. (...) „Na edni toj im be{e ramen, od drugi be{e malku pomal, a od treti pogolem, krasnore~ivite gi nadminuva{e so delo, trudbenicite-so zbor. Prili~en na site, vo sebe go odrazuva{e obrazot na site: so strav bo`ji, so ispolnuvawe na zapovedite, so telesna ~istota, so zbor silen, a krotok - so jarost, spokojstvo, milost, qubov, strav i trpenie be{e se za site i za site da gi pridobie“. 1. „Panonski legendi“ pretstavuvaat neiscrpen izvor za: a. ìvotot i dejnosta na tvorcite na slovenskata pismenost, bra}ata Kiril i Metodij b. ìvotot i dejnosta na Sv. Kliment Ohridski v. ìvotot na Slovenskiot narod vo srednovekovieto 2. Ovoj izvadok e od: a. „@itieto na Kiril“ b. „@itieto na Metodij“ v. „@itieto na sv. Kliment“ 3. Avtorot na ova ìtie e: a. poznat i toj e___________________________________ b. nepoznat 4. Samostojno, Metodij go prevel „Nomokanonot“ i: a. „Biblijata“ b. „Apostolot“ 5. Stilot i na dvete ìtija e zbogaten so golem broj stilsko-izrazni sredatva, kako: __________________________________________________________________________________________________________________


350

16. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „î~ko Gorio“ i da se odgovori na pra{awata. „Naedna{, rasposlanoto bogatstvo kaj groficata De Resto mu blesna pred o~ite. Toj go vide luksuzot vo koj edna gospo|ica Gorio sekako be{e vqubena: pozlateni raboti, skapoceni predmeti {to vedna{ pa|aa v o~i, besmislen luksuz na predmeti {to vedna{ pa|aa v o~i, besmislen lusuz na skore{ni, rasfrlawe na pari kako kaj kurtizana. No, ovaa zaslepitelna slika is~ezna pred veli~estvenata palata De Bosean. Negovata fantazija, prenesena taka vo najvisokite krugovi na pariskoto op{testvo, mu vdahna iljada lo{i misli vo srceto, iako mu go pro{iruva{e horizontot i sovesta. Toj go sogleda svetot onakov kakov {to e: vide deka zakonite i moralot nemaat dejstvo kaj bogatite i sogleda deka bogatstvoto e posledna pri~ina za postoeweto na svetot“. 1. Vo gorniot izvadok od romanot „î~ko Gorio“ stanuva zbor za

likot na ______________________________________________________

2. Da se objasni vrskata na Rastiwak so Delfina de Nisenàn!

____________________________________________________________________________________________________________

3. Eèn de Rastiwak, potajno posakuva da stane:

a. del od francuskoto visoko op{testvo b. qubovnik na gospo|icata Viktorina v. qubovnik na gospo|icata Voker

4. Spored izvadokot prokomentirajте kako Rastiwk gi sfa}a visokite krugovi na pariskoto op{testvo! ____________________________________________________________________________________________________________

5. Kakva e vrskata pome|u î~ko Gorio i Rastiwak? ____________________________________________________________________________________________________________


351

17. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Parite se otepuva~ka“ i da se odgovori na pra{awata. MARA: êkaj ~edo, ne brzaj, zemi zbogum so sestra ti, taa nema da dojde so nas, ne ~ini da ja zatvorame ku}ava sama. DEPA: Koga se ispra}a na tu|ina ku}a ne se zatvora, klu~ ne se stava. MARA: Zemi ja rizata, stavi mu ja i re~i mu so zdravje da si odi. ( Kata ja zema rizata, mu ja stava oklu vratot i ja spu{ta glavata na negovoto ramo, pla~e). KOTE: [to bilo toa-pla~ewe, pak }e si dojde! KATA: So... so... so... zdravje , ba... ba... bate da .da... da si....o... odi{... Da nî ne za...za...zaboravi{...( Go pregrnuva i go bacuva). MARA: Kate, sofrava da ne ja kreva{ dodeka se vratime. Vaka neka stoi. DEPA: Ne, ami nikoga{ ne sme ja krevale dodeka ne sme se vratile od popratuva~ka. MARA: Vratava od odaj~eto i portata da ne gi zatvora{, }e ostanat duri do ve~er.

1. Avtor na ovaa drama e____________________________________ 2. Dramata „Parite se otepuva~ka“ e: a. bitova b. bitovo-socijalna c. istoriska drama 3. Vo ovoj izvadok e prikaàno __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Izvadokot sodrì: a. bitovi elementi b. socijalni elementi c. elementi od sovremenosta


352

5. Kako go razbirate naslovot na ovaa drama „Parite se otepuva~ka“? __________________________________________________________________________________________________________________ 18. Da se pro~ita sledniot izvadok od romanot „Stranecot“ (A. Kami) i da se odgovori na pra{awata. „Se ~ine{e deka e tolku siguren, neli? Sepak, niedno od tie uveruvawa ne vrede{e ni pet pari. Duri ne be{e siguren deka e ìv, za{to ìvee{e kako mrtovec. Jas gledav kako da imam prazni race. No jas bev siguren vo sebe, posiguren od nego siguren vo mojot ìvot i vo ovaa smrt {to }e dojde. Da, jas go imav samo toa. No barem ja drèv taa vistina tolku kolku {to taa me drè{e mene. Jas imav pravo, jas sé u{te imav pravo, jas imav sekoga{ pravo. @iveev taka, moèv da ìveam poinaku. Go pravev ova, ne go pravev ona (...) Od dnoto na mojata idnina, za vreme na siot ovoj apsurden ìvot {to go vodev, eden tainstven zdiv stiga{e do mene niz godinite {to u{te ne bea dojdeni i ovoj zdiv pri svoeto minuvawe uni{tuva{e sî {to mi predlagaa toga{ vo u{te ponestvarnite godini {to gi proìveav.“ 1. Glaven lik vo ovoj roman e _______________________________ 2. Vo ovoj izvadok e prikaàno: a. sudeweto na Merso b. raspravata so Arapot v. razmisluvawata na Merso za Marija 3. Dali postoi konkretna pri~ina {to Merso se odnesuva ramnodu{no kon sî? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Kako reagira Merso za vreme na sudeweto? __________________________________________________________________________________________________________________


353

5. Po osudata na smrt, dali Merso kone~no ja sfa}a vrednosta na ìvotot? a. Da b. Ne


„Кралевите и султаните на Анадолија во изложба“ ( Izvadok od vesnik) „Кралевите и султаните од Анадолија“ е насловот на изложбата која вечерва во 20 часот ќе биде отворена во Чифте амам во Скопје, а чиј автор е турскиот уметник од помладата генерација Исмаил Аџар. Тој е автор со богата биографија и со големи проекти изложувани низ Европа, како и на Венециското биенале пред две години. На вчерашната прес-конференција, Аџар кажа дека неговиот интерес за културното наследство потекнува од неговото детство. „Кога игравме во моето мало родно место во Анадолија, каде и да копневме излегуваа предмети од различни културни слоеви, што е вистинска привилегија, како што е и овде, кај вас во Македонија. Изгледа дека сликам портрети, но тоа се само симболи на одредена цивилизација. Султаните се, на пример, синоним на отоманството, Александар Македонски на неговото време, лалето е симбол на Истанбул, розата на Турција“, вели Аџар. Тој работи во традиционален стил, избегнувајќи го постмодерниот израз, зашто смета оти секој уметник достигнува максимум кога го работи она од каде што произлегува, а не да ги слика облакодерите на Њујорк. Делата на Аџар се однесуваат на богатата историја на Анадолија, опфаќајќи главно три најголеми периоди - Византија, Отоманската Империја и современа Турција. Аџар е познат по своите дела во огромни димензии на слики под отворено небо. Има насликано sид од 350 метри во Истанбул, изложувано во „Св. Софија“, како и огромни платна во Венеција „Султаните од Венеција“.


354

1.Koj e naslovot na izlo`bata {to }e bide otvorena vo îfte amam vo Skopje? _________________________________________________________ 2. Koj e avtorot na ovaa izlo`ba? _________________________________________________________ 3. [to najmnogu slika avtorot? a. portreti b. simboli na odredena civilizacija c. priroda 4. Kakov stil na rabota primenuva Axar? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Po {to najmnogu e poznat ovoj slikar i kade sî ima izloùvano? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „За цвеклото-неговата хранливост и лековитост“ Цвеклото ги содржи речиси сите минерални состојkи: калциум, калиум, натриум, фосфор, магнезиум, железо, флуор, манган, бакар, јод, сулфур, рубидиум, литиум, стронциум, бром итн. Значајно е присуството на витамините Б1, Б2, i Ц како и на витаминот Б12, исклучително редок во прехраnбените продукти од растително потекло, а толку важен за вегетацијата. Благодарение на присуството на антоцијанот, кој му дава топла црвена боја на сокот на цвеклото, а влијае и врз обновувањето на крвта, ова благородно растение дејствува и антиканцерогено. Мошне се големи здравствените ефекти на цвеклото во случај на деминерализација на коските и забите; присуството на јодот го прави драгоцено во борбата против артеросклерозата и забавувањето на процесот на стареењето. Сепак, основата на


355

повеќестраната лековитост на цвеклото ја прават бетанинот и бетаинот, оти ја поттикнуваат размената на материите, го регулираат крвниот притисок, го намалуваат холестеролот, ги одржуваат крвните садови, ја поттикнуваат работата на црниот дроб итн. 1. Koi mineralni sostojki gi sodrì cvekloto? _________________________________________________________ 2. Eden od vitaminite koi gi sodrì cvekloto, a e redok vo drugite prehrambeni produkti e ____________________________. 3. Od kade doa|a crvenata boja na cvekloto i kako vlijae vrz ~ovekoviot organizam? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Osnovata za pove}estrana lekovitost na cvekloto leì vo _________________________________________________________ 5. Prisustvoto na jodot vo cvekloto pomaga _________________________________________________________ Test 10 1. Da se napi{e esej na tema: „Za vedrinata, spokojstvoto,kreativnosta i ~ove~nosta“ . Esejot treba da sodrì od 200 do 250 zbora. 2. Da se napi{e tekst za konkurs so koj tvojata fudbalska( ili baletska) ekipa }e se prijavi na natprevar na dràvno nivo. Tekstot treba da sodrì od 80 do 100 zbora. 3.Se izbira najdobar u~ili{ten vesnik na regionalno nivo. Da se napi{e tekst za pismo, vo koe }e navedete argumenti zo{to va{iot u~ili{ten vesnik e najdobar. Tekstot treba da sodrì od 30 do 40 zbora.


356

4. Mnoìnskata forma od biqbiq glasi: a. bilbili b. biqbiqi c. bilbiqi d. biqbili 5. Glasot R nema funkcija na samoglaska vo zborot:

a. drvo b. dreven c. crkva d. crn

6. So terminot ekspiratoren akcent se ozna~uva:

a. dinami~en akcent b. muzikalen akcent c. logi~en akcent d. emocionalen akcent

7. Formata posle e: a. prilog b. predlog c. i prilog i predlog d. ~esti~ka

8. Vo re~enicata: Da vnimava{e , ne }e zgre{e{e so glagolot vo zavisnata del re~enica se iskaùva: a. idnost b. blaga zapoved c. uslov d. povtorlivost

9. Mnoìnskata forma noze se ~lenuva so ista nastavka kako i formata: a. snopje b. lozje c. drvja d. knigi


357

10. Vo re~enicata: Voze{e zboruvaj}i na mobilniot, potcrtaniot

zbor e: a. glagolska imenka b. glagolska pridavka c. glagolska l-forma d. glagolski prilog

11. Pravopisot na makedonskiot standarden jazik e zasnovan vrz: a. morfolo{ki b. fonolo{ki c. istoriski d. etimolo{ki princip

12. Zborot merak e: a. internacionaizam b. turcizam v. doma{en

13. Da se pro~ita slednata pesna i da se odgovori na pra{awata. Od „Elegii za tebe“ Iscedete, ograbete pot i trud i mesa goli, usta pusta zatvorete da ne kaè oti boli. O~i crni iskopajte da gledaat ne davajte, race ma{ki prekr{ete srce ludo naranete. Ugasnete i svetlini! Mrak da bide-karakamen. Ima, ima-v temninata


358

ne{to ìvo pak da sveti: ima bolka na du{ata ima du{i naraneti. Bolka boli-bolka gori bolka pe~e, du{a mori. A bolkata koga sveti- te{ko, te{ko, te{ko kleti!

1. Zbirkata „Beli mugri“ sodrì: a. edinaeset b. dvanaeset v. trinaeset pesni

2. Koj motiv go sre}avame vo ovaa pesna? _________________________________________________________ 3. Ovaa kniga vo sebe gi obedinuva stilskite oznaki na:

a. romantizmot, realizmot, modernata i folklornata tradicija

b. samo na romantizmot v. na srednovekovnata tradicija

4. [to ozna~uva metafori~no naslovot na knigata „Beli mugri“? __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Zo{to velime deka Racin e bilingvalen i trilingvalen avtor? __________________________________________________________________________________________________________________ 14. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Pe~albari“ i da se odgovori na pra{awata. SIMKA: ( Nespokojna) Koj }e dojde? STOJÊ: Od dvete strani. Od \ur|inovci za ba~e Jovan i od Itromanovci za ba~e Kostadin. SIMKA: Stoj~e, kaì, koj saka{ pove}e da ti bide ba~e: Jovan ili Kostadin?


359

STOJÊ: Ba~e Jovan pove}e go sakam.Toj }e mi dava bak{i{ i }e mi kupi jagne. Ba~e Kostadin ni{to nema... SIMKA: Magare niedno! U{te od male~ok so tatkovite o~i gleda... (na Stoj~eta). Da molkne{! Da ne te ~ujam ve}e taka da zboruva{! 1. Ovoj izvadok e od deloto ________________________________ 2. Vo grupata na bitovo- socijalni drami, pokraj ovaa drama spa|aat u{te i _________________________________________________________ 3. Vo ovoj izvadok, prepoznavame eden od glavnite likovi vo dramata, a toa e __________________________________________ 4. Kakov e odnosot na Simka kon nejziniot tatko ~orbaxi Jordan? Objasnete kako taa se spravuva so ideite koi toj ñ gi nametnuva! __________________________________________________________________________________________________________________ 5. Vo posledniot ~in, edna scena ne se odviva vo selskata sredina, a toa e ___________________________________________ 6. Na krajot od dramata: a. Kostadin se vra}a doma so spe~aleni pari b. umira vo Belgrad v. ne zaminuva na pe~alba 7. Najprisuten motiv vo ovaa drama e: a. socijalniot b. motivot na grabnuvaweto devojka v. motivot na raspa|awe na edno patrijarhalno semejstvo 15. Da se pro~ita sledniot izvadok od pesnata „Garvanot“ ( Edgar A. Po) i da se odgovori na pra{awata. „Dlaboko vo mrakot stra{en dolgo stoev vtren~en, vxa{en, sonuvaj}i son neznaen ni na eden smrten stvor; Spokoj sekade se svle~e, mirnotija v no}ta te~e,


360

zbor edinstven {to se re~e be{e taèn, {epnat zbor, zbor, Lenora, {to niz eho se vrati vo odgovor. Toa sal i nitu zbor! Garvanot, {tom sedna tamu, eden zbor toj grakna samo v du{a boèm toj zbor moè sam da na~ne razgovor. Drugo poj}e ni da kaè, ni da pafne perduv vlaèn, dur ne sroniv mrmor taèn:„Osamen sum dolgo stvor. I ti kako mojta Nade` is~eznat }e bide{ stvor!“ Toj sal grakna: „Nevermore!“ Odnenade`, mi se ~ini, miris vozduhot da primi boèm krilni serafimi kadat tamjan besprekor; „Stradalniku“, rekov togaj, „Ova ti e dar od boga; po angeli toj ti prati mir i nepent koj{to mati. Ispi go i togaj mora da ja zaboravi{ Lenora!“ grak se slu{na: „Nevermore!“ Neka bide toj zbor sega zbor razdelben, a ne {ega, ptico ili vraè, begaj v Plutonoviot ti dvor! Ne ostavaj perduf tragi, spomeni od tvojte lagi, ostavi me v misli dragi , prestani so tvojot zbor! Od srcevo izvadi go klunot svoj, toj klun na nor! Grak se slu{na: „Nevermore!“ 1. Ovaa pesna mu pripa|a na pravecot: a. Klasicizam b. Moderna c. Romantizam 2. „Garvanot“ ne e obi~na lirska pesna, tuku: a. vo nea ima i ne{to epsko b. taa e pesna so prikazna, odnosno siè i likovi c. humoristi~no-satiri~na pesna 3. Imeto Lenora koe se spomnuva vo edna od gornite strofi e imeto na _________________________________________________


361

4. Garvanot, simbol vo ovaa pesna e pozajmen od _________________________________________________________ i toa e edno od silnite obele`ja na pravecot _______________________________________________________ 5. Garvanot, koj{to vo ovaa pesna e posrednik me|u svetot na ìvite i svetot na mrtvite: a. mu ovozmoùva na poetot da ja vidi svojata qubena u{te edna{ b. surovo mu go predo~uva faktot deka toj nikoga{ ve}e nema da ja vidi svojata qubena c. mu gi prenesuva zborovite na qubenata 16. Da se pro~ita sledniot izvadok od dramata „Makedonska krvava svadba“ i da se odgovori na pra{awata. VALIJATA: ( Pokaùva na Cveta) Eto va{ata }erka, dovlet! ( Konsulskite pratenici pravat bele{ki vo tefter~iwata.) TRAJAN: ( Za~uden) [to?! BLAGUNA: (Iznenedena) Na{ata }erka?! DUKO: (Ostro) Vie ste ja potur~ile ve}e, a?! VALIJATA: Ne e potur~ena. Ako sakat, }e tur~ime. SPASE: (@alno) A zo{to e oble~ena vo ferexe, Vali-pa{a! SELIM-OXA: Za{to ta' saka{e, bre sinko! SITE SELANI: ( Iznenadeni) Ta' sakala?! SELIM-OXA: Ta' saka{e, zer i da tur~it sakat. SITE SELANI: Da se tur~it?! O, ne! Sosila ja grabnaa! VALIJATA: êkajte... java{, java{... ostajte jas da pitam momi~kata. (Pretpazlivo go zema kniv~eto {to mu go ostavi Selim-oxa i po nego í postavuva pra{awa na Cveta. Kon Cveta) Saka{, mori, da se tur~i{? CVETA: ( Odvaj odgovara) Sa-a-kam. SITE SELANI: ( Iznenadeni) Sakat!!! VALIJATA: Turskata vera pouba ti se vi|at? CVETA: ( Bavno i zbor po zbor) Poubaa e. SITE SELANI: Pouba e?! (...) VALIJATA: êkajte... ~ekajte. A ti qubi{ Osman-beg? CVETA: ( Popoleka) Go qubam.


362

1. Avtor na dramata „Makedonska krvava svadba“ e: a. Risto Krle b. Vasil Iqoski c. Vojdan êrnodrinski 2. Zo{to dramata „Makedonska krvava svadba“ e prvata makedonska drama vo vistinska smisla na zborot? __________________________________________________________________________________________________________________ 3. Vo gorniot izvadok e dadena scenata kade Cveta veli deka dobrovolno }e se potur~i. Toa e: a. zapletot na dramata b. kulminacija na dramata c. raspletot na dramata 4. Ovaa drama pripa|a na pravecot __________________________ 5. Da se objasni kako Cveta se spravuva so idejata za nejzino potur~uvawe! __________________________________________________________________________________________________________________ 6. Da se nabrojat belezite vo ovaa drama {to ja pravat realisti~na! __________________________________________________________________________________________________________________ 17. Da se pro~ita pesnata „Treta molitva na moeto telo“ (A. [opov) i da se odgovori na pra{awata. Treta molitva na moeto telo [to si: devojka, èna, majka: {to si ti {to bdee{ pred ovoj hram vo koj so ti{ina se le~i teloto moe molitveno {to kle~i. Svetlina li, mrak li tvoeto idewe mu nosi. {to si: devojka, èna, majka, {to si? [to si ti zastanata so spokoj temen pred ova telo ~ij glas so vij go goni


363

veterot {to luta pod tajni neboskloni, ~ij glas e èd i vij na vijot zemen. {to si ti zastanata so spokoj temen? [to si ti: devojka, majka, èna, ti- skameneta pred vlezot na ovoj hram so mo}no ime: POBEDUVAM pa ova telo vozvi{eno go krena. {to si ti: devojka, majka, èna? 1. Aco [opov ñ pripa|a na: a. prvata generacija povoeni makedonski avtori b. vtorata generacija povoeni makedonski avtori c. modernata makedonska poezija 2. Ovaa pesna e pomestena vo ciklusot pesni: a. „Slej se so ti{inata“ b. „Vetrot nosi ubavo vreme“ c. „Molitvi na moeto telo“ 3. Siot ciklus se razviva kako tematizacija na potraga po: a. simboli~kata mo} na svetovniot zbor b. simboli~kata mo} na qubovta c. srodnosta pome|u qubovta i poetovata du{a 4. Vo ovaa pesna, na temata na potragata po iskonskata su{nost na izre~uvaweto í e pridruèna temata na ______________________ 5. Koe stilsko izrazno sredstvo preovladuva vo ovaa pesna?

a. retorsko pra{awe b. slovenska antiteza c. kontrast

18. Da se pro~ita pesnata „Pesjo brdce“ i da se odgovori na pra{awata. PESJO BRDCE (epilog) Na Pesjo Brdce kaj Prilep, Mar-


364

ko vode{e boj so denovi. Mavni, ~ine{e, so sabjata, prepolovi go du{manot, dvete polovini oì- vuvaa i se pravea dvajca. Vide Marko deka ne biduva , potkova kowa naopaku, klade barabani da bijat na vetar, da ne setat deka nikogo nema vo kaleto, i se zagubi nekade vo no}ta. Narodna legenda I ovaa bitka trebalo da ja vodam, da ja bijam so denovi, so krvavi race do ramena, so krvavi noze do kolena, do premaluvawe- duri ne se ispitam sosem, duri ne dojdam do krajot, duri ne seknam kako bunar {to seknuva vo leten pek, za da ja setam poslednata èlba: Samo nikoj da ne ja vidi mojata smrt! Izleguvam rano na ova pesjo brdce,- Gneven na buluci go gonam |avolskiot kot, zamavnuvam levo i udiram desno, i mavam i gme~am i se~am kako {to se~at ~esta gora koga pravat pat. No nave~er, koga se vra}am postanat Pak se sostavuva sî po mene Kako {to bilo, boèm sum oral gnasna voda, i samo se umnoìlo zloto


365

kako burjan po plevewe. I eve pak e no} I pak e niedna doba. Naslu{uvam: Priiduva lo{otijata Kako matna voda {to poklopuva. I mi se ~ini- Sî propa|a vzemi Kako nikoga{ da go nemalo, kako nikoga{ da ne sum napravil ni{to. Kovajte mi kowa naopaku, klajte barabani na vetar da bijat,- neka gi stra{i u{te mojot prizrak, da ne ja vidat mojata smrt! Samo nikoj da ne ja vidi mojata smrt, da bidam sam so nea kako so nevesta vo no} na zatrudnuvawe! 1. Avtor na ovaa pesna e ____________________________________ 2. Ovaa pesna e posledna vo ciklusot „Sterna“, podocna preina~en vo _____________ od avtorot_________________ 3. Preku ovoj ciklus se ozna~uva po~etokot na : a. modernata lirika preku prodorot na epskoto vo lirskoto b. moderniot folklor preku prodorot na epskoto vo lirskoto v. modernata epska poezija 4. Vo pesnite od ovoj ciklus, nasprema tekstot na narodnoto predanie, avtorot go razviva likot na _______________kako lirski subjekt na peeweto. 5. Vo ovaa pesna e opeana: a. neznajnata smrt na junakot b. uspe{noto spravuvawe na junakot so neprijatelot


366

c. smrtta na neprijatelot БЕРЛИН ЌЕ ГРАДИ НАЈВИСОКА ПАНОРАМА ВО ЕВРОПА (Izvadok od vesnik) Новaта џиновска панорама, кој група инвеститори планираат да ја подигнат во Берлин до 2009 година, ќе биде најголема во Европа и најспектакуларна туристичка атракција во германската престолнина. Панорамата, во чија изградба ќе бидат вложени 120 милиони евра, пред се е наменетa за туристите, а во возењето „низ облаците“ со траење од 35 минути, дневно ќе може да уживаат 30.000 посетители. Се планира панорамата да биде висока 185 метри, со 36 корпи. Градоначалникот на Берлин, Клаус Воверајт вели дека панорамата ќе биде новиот симбол на градот и ќе нуди можност да се види Берлин од сите агли. Најголемото панорамско тркало на светот, високо 208 метри, се наоѓа во Пекинг. 1. Kade }e se gradi najvisokata panorama vo Evropa? a. London b. Pariz c. Berlin 2. Do koga treba da bide izgradena ovaa panorama? _________________________________________________________ 3. Kolku }e trae atraktivnoto vozewe „niz oblacite“ i kolku posetiteli dnevno }e moàt da uìvaat vo prekrasnata panorama na gradot? __________________________________________________________________________________________________________________ 4. Da se opi{e kako gradona~alnikot na Berlin planira da izgleda ovaa panorama! __________________________________________________________________________________________________________________


367

5. Koja e dosega najvisoka panorama vo svetot i kade se nao|a? __________________________________________________________________________________________________________________ 20. Da se pro~ita sledniot tekst i da se odgovori na pra{awata. „Колку знаеме за човечкиот мозок?“ Тој постојано се истражува, особено неговото функционирање, и постојано се откриваат нови нешта. Од она што е досега познато: ~овечкиот мозок, таа маса на испреплетени нервни станици, ги одредува нашите осети, чувствата, паметењето, интелигенцијата, креативноста, мислите и постапките. Овој дел од нашата анатомија навистина го прави она што ние во суштина сме. Мозокот е посложен и посестран од кој било компјутер. Мозокот на човекот тежи околу 1.300-1.400 грама. За споредба, мозокот на шимпанзото тежи 420, а на слонот 4.00 грама. Се проценува дека во човечкиот мозок постојат 100 билиони (100.000.000.000) нервни станици, кои можат да им испраќаат пораки на илјадници други станици со брзина од 320 километри на час. Кога сите нервни станици на мозокот би ги наредиле една до друга, би создале замислена линија долга 1.000 километри (но линијата би била мошне тесна, со широчина како илјадити дел од eden милиметар). Истражувачите на мозокот во изминатото десетлетие сознале повеќе за тоа како тој работи отколку во последните стотина години. Последното десетлетие на минатиот век било прогласено за „dекада на мозокот“.Разбирањето на начинот на кој човечкиот мозок функционира е еден од најголемите предизвици на 21 век. Техниките на сликање на мозокот, како што е позитронската емисиска томографија (ПЕТ) или магнетната резонанца (МР), им овозможија на научниците да го истражуваат човечкиот мозок и подобро да сфатат како работи здравиот мозок. Овие истражувања davaat разбирање на лечењето на болести и naru{uvawa na mozokot.


368

И покрај митот дека постарите луѓе не можат да учат нови работи, истражувањата на мозокот кај здравите постари луѓе покажале дека не постојат докази кои би ја поддржале оваа предрасуда. Исто така, стареењето не значи дека лицето ќе го изгуби своето помнење. Напротив, истражувањата покажуваат дека колку некој во текот на животот го одржувал поактивен својот мозок, тој подоцна ќе задржи и поголема ментална подвижност. На постарите луѓе им е потребно повеќе време нешто да научат, но се чини дека тие и го запаметуваат она што го научиле еднакво добро како и младите луѓе. Во текот на мошне раното детство во мозокот на детето се создаваат милиони врски. Овие врски се засилуваат ако детето е вклучено во активности со својата околина, вклучувајќи и разговор со него, ако му се чита, како и да се игра со него. Длабоко во засолништата на човечкиот мозок лежат одговорите на многу медицински мистерии на денешницата. Многумина не се свесни кои се болести и оштетувања се поврзани со мозокот. Мозочен удар, Алцхајмерова болест, Паркинсонова болест, депресии, стрес, naru{uvawa на хранењето, пречки во учењето, епилепсија, шизофренија, аутизам и мултиплекс склероза, се примери на болести и naru{uvawa кои погаѓаат многумина луѓе од сите старосни групи во Европа и во светот. 1. Kolku grama teì ~ove~kiot mozok? a. 1300-1400 grama b. 420 grama c. 400 grama 2.Vo ~ove~kiot mozok postojat_____________________ nervni stanici. 3. Kolkava dolìna bi zafa}ale nervnite stanici koga bi se naredile edna do druga? _________________________________________________________ 4. Zo{to poslednoto desetletie e proglaseno za „dekada na mozokot“? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


369

5. Spored istraùvawata na mozokot kaj postari zdrvi lu|e se do{lo do zaklu~ok deka: a. postarite lu|e ne moàt da pametat mnogu novi raboti b. ne postojat realni dokazi deka postarite zdravi lu|e ne moàt da u~at novi raboti 6. Kako se zacvrstuvaat vrskite koi se sozdavaat vo mozokot na deteto? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Documents

Obrazoven centar PISI - „ПИСИ“ - Образовен центар ...matematika.mk/wp-content/uploads/Matura_makedonski_PISI.pdfObrazoven centar PISI Makedonski jazik 6 29