Lejla KurtoLejla KurtoMelisa Čizmić-JačevićMelisa Čizmić-JačevićAmel KamenjašAmel Kamenjaš

C.T. SIMULACIJAU PLANIRANJU RADIOTERAPIJE

UVOD

Radioterapija je grana onkologije, a bavi se liječenjem tumora primjenom jonizirajućeg zračenja, pa se stoga naziva i radijacijska onkologija.

Priprema i planiranje radioterapije predstavlja niz postupaka koji ovaj način liječenja čine jednim od najsloženijih u kliničkoj praksi.

Cilj savremene radioterapije je precizna isporuka optimalne doze zračenja na tumor, uz minimalno ozračenje okolnog zdravog tkiva.

Za precizno definisanje ciljnog volumena i rizičnih organa treba koristiti optimalno raspoložive dijagnostičke metode: konvencionalnu radioskopiju i radiografiju, digitalne tehnike (UZ, CT, MRI), kao i radioterapijski simulator (RT) i kompjuterizovanu tomografiju prilagođenu za planiranje radioterapijskog procesa (CT simulator)

PLANIRANJE RADIOTERAPIJSKOG TRETMANA

Radioterapijski (konvencionalni) simulator U procesu planiranja radioterapijskog tretmana neizostavna je

upotreba simulatora. To je specijalni rendgenski aparat sa televizijskim lancem, kod

kojeg su pokreti rendgenske cijevi identični pokretima glave teleterapijskih mašina i fokusno-kožna distanca im se potpuno podudara.

Tipični radioterapijski simulator posjeduje rotirajući stativ (gentri), sa dijagnostičkom rendgen cijevi na jednom kraju i pojačivačem slike sa držačem kasete na drugom kraju, stol na kojem se pozicionira pacijent, kao i kontrolna konzola koja se nalazi u susjednoj prostoriji.

Koristi se za lokaliziranje ciljnog volumena i normalnih struktura, kao i za „markiranje“ polja zračenja na koži pacijenta. Polja zračenja predstavljaju svjetlosnu projekciju zračnih snopova.

Time se sva priprema za tretman obavlja na simulatoru, a teleterapijske mašine se koriste isključivo za terapijski tretman.

Slika 1. Konvencionalni simulatorA – rotacija gentrijaB – izvor-axis distanca C – rotacija kolimatoraD, E, F – kretnje pojačivača slikeG, H, I, J, K – kretnje stolaL – postolje za kasetuM – pojačivač slike

Kompjuterizirana tomografija prilagođena za planiranje radioterapije – CT simulator

CT simulator, u osnovi, predstavlja kombinaciju dijagnostičkog CTskenera, koncepta konvencionalnog simulatora i kompjuterskogsistema za planiranje radioterapije, te kao takav ima višestrukuulogu u radioterapiji:1. dijagnostika 2. lokalizacija tumora3. lokalizacija zdravog tkiva4. dizajniranje i pozicioniranje zračnih snopova5. simulacija tretmana6. podaci o gustoći za izračunavanje doze zračenja 7. monitoring tretmana

CT simulator je blago modificirani dijagnostički CT skener sastandardnom kontrolnom konzolom, uz dodatak laserskogsistema za pozicioniranje i kompjuterskog sistema sa dodatnimsoftverom za 3D rekonstrukciju slike, prikaz geometrije zračnogsnopa i dobijanje digitalno rekonstruisanih radiograma (DRR).

Slika 2. CT-simulator

CT simulacijaCT simulacija je softverska manipulacija CT slikama kombinovanasa nekoliko alata za prikaz. Ona podrazumijeva:1. Konturiranje ciljnog volumena i normalnih struktura,2. izračunavanje koordinata izocentra,3. manipulacije snopom i4. dobivanje digitalno rekonstruisanih radiograma (DRR)

Slika 3. DRR lateralnog polja lijeve dojke

REZIME SIMULACIONIH PROCEDURA

KORAKKONVENCIONALNA SIMULACIONA PROCEDURA

1određivanje pozicije pacijenta fluoroskopijom

2određivanje geometrije polja zračenja

3određivanje granica polja i izocentra

4 određivanje kontura5 dobivanje radiograma6 markiranje

Tabela 1. ZBIR KORAKA U IZVOĐENJU KONVENCIONALNE SIMULACIJE ZA TIPIČNOG PACIJENTA

Slika 4. Radiogram konvencionalnog simulatora

KORAK CT SIMULACIONA PROCEDURA

1određivanje pozicije pacijenta pilot tj. skaut filmom (topogram)

2 odrađivanje i markiranje referenci izocentra

3dobivanje CT podataka i transfer do virtualne simulacione radne stanice

4lokalizacija i ocrtavanje ciljnog volumena i kritičnih struktura

5određivanje izocentra tretmana s obzirom na cilj i reference izocentra

6 određivanje geometrije polja zračenja

7određivanje granice polja zračenja i zaštite zdravih struktura

8transfer podataka CT-a i podataka o polju zračenja do TPS-a

9 dobivanje BEV-a i postavljanje DRR-a

Tabela 2. ZBIR KORAKA U IZVOĐENJU CT SIMULACIJE ZA TIPIČNOG PACIJENTA

Slika 5. DRR

ANALIZA CT SIMULACIJA NA KLINICI ZA ONKOLOGIJU, CENTRA ZA RADIOTERAPIJU U 2008. GODINI

Ukupno je u 2008. godini simulirano 2207 novih pacijenata, odtoga je za 262 (11,87%) pacijenta planiranje terapije izvršenoputem CT simulatora.

TUMORI Broj pacijenata Konvencionalna simulacija CT simulacija

Karcinomi pluća 465 449 (66,56%) 16 (3,44%)Karcinomi dojke 523 493 (94,27%) 30 (5,73%)Karcinomi endometrija 237 237 (100%) /Tumori CNS-a 102 73 (71,57%) 29 (28,43%)Tumori glave i vrata 270 221 (81,86%) 49 (18,14%)Karcinomi vezike u. 18 18 (100%) /Karcinomi prostate 150 90 (60%) 60 (40%)Maligni Lymphom-i 87 68 (78,17%) 19 (21,83%)Karcinomi želuca 41 41 (100%) /Karcinomi rektuma 189 127 (67,20%) 62 (32,80%)Karcinomi bubrega 24 24 (100%) /ALL 11 11 (100%) /Sarcom-i 17 17 (100%) /Melanom-i 23 23 (100%) /Karcinomi testisa 48 8 (100%) /Ostalo 42 42 (100%) /UKUPNO 2207 1945 (88,13%) 262 (11,87%)

Tabela 3.

PREGLED PLANIRANJA ZRAČENJA NA CT SIMULATORU PREMA DIJAGNOZAMA

ZAKLJUČAK Cilj savremene radioterapije je precizna isporuka optimalne

doze zračenja na tumor, uz minimalno ozračenje okolnog zdravog tkiva.

Za precizno definisanje ciljnog volumena i rizičnih organa treba koristiti optimalno raspoložive dijagnostičke metode: konvencionalnu radioskopiju i radiografiju, digitalne tehnike (UZ, CT, MRI) kao i radioterapijski simulator (RT) i kompjuteriziranu tomografiju prilagođenu za planiranje radioterapijskog procesa (CT simulator).

CT simulacija je metoda izbora za preciznu lokalizaciju, usmjerenje i oblikovanje zračnog snopa i ujedno je metoda koja značajno unaprijeđuje planiranje u radioterapiji. Moderni aparati za CT simulaciju omogućavaju individualizaciju tretmana, preciznu dozimetriju i maksimalnu zaštitu osjetljivih zdravih tkiva pacijenta.

CT simulacija ne isključuje konvencionalni RT simulator u planiranju radioterapije. U procesu planiranja radioterapijskog tretmana neizostavna je upotreba konvencionalnog radioterapijskog simulatora.

Savremena oprema za planiranje i provođenje CT simulacije je visoko sofisticirana i zahtijeva pažljivo i stručno rukovanje, redovne provjere za osiguranje kvaliteta i sigurnosti tretmana te redovno servisiranje.

Inžinjeri medicinske radiologije su nezaobilazan član tima za provođenje CT simulacije i radioterapije uopšte, te osiguranje sigurnosti i kvaliteta tretmana.

HVALA NA PAŽNJI!