STANBUL BLG NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KLTREL NCELEMELER YKSEK LSANS PROGRAMI

NUSAYRLK: SIR VE DREN

ULE CAN

108611030

Dr. SAME TURUL

2011

i

ZET

Bu alma temelde balca iki tartma zerinden tasarlanmtr. lk olarak Nusayri cemaatinin kltrel belleini nasl ina ettii ve modernleme ile bu bellein ve etno-dinsel kimliin nasl bir dnm geirdii zerinde durulmaktadr. kinci olarak bir sr cemaati olan Nusayrilerin modernite ve asimilasyon karsnda ayn zamanda iktidarn rettii syleme kar ne tr direni biimleri gelitirdii anlatlmaktadr.

Tezin ilk blmnde Nusayriliin tarihesi ve inan sistemi anlatlmaktadr. Arap Alevilik olarak bilinen Nusayriliin cemaat ierisinde nasl tanmland ve Nusayrinin kim olduu sorusuna yant aranmtr. Tezin ikinci blmnde riteller, anlatlar ve tarihin yeniden kurulmas

erevesinde Nusayri kltrel bellei ve bellein kimlik oluumundaki etkisi incelenmektedir. Buna bal olarak zaman, mekan ve simgelerin ayn zamanda Nusayriler iin byk nem atfedilen ritellerin bu bellein oluumundaki etkisi ve hatrlama figrleri zerinde durulmutur. Tezin nc ve drdnc blmnde, tekiliin inas, modernite ve beraberinde asimilasyon politikalar ile etno-dinsel kimliin referanslarnn dnerek, Nusayri politik kimliinin inas zerine tartlmtr. Tezin beinci blmnde Nusayrilikte direni biimleri, direniin neye kar ve ne ekilde gerekletii anlatlmtr.

ii

ABSTRACT

This study is based on two main arguments. Firstly, it includes how Nusayri

community constructs its cultural memory and what transformation has

occurred in cultural memory and ethno-religious identity through

modernization. Secondly, what resistance types Nusayri community-which

is a secret society- develops against the discourse of power, modernity and

assimilation is discussed.

In the first part of this thesis, the brief history of Nusayri community and

belief system is explored. The question of how Nusayrism is described

within the community is tried to be answered. In the second part, the

relationship between identity and cultural memory, which is constructed

through rituals, narrations and reconstructing the past, is analyzed. On the

other hand; the influence of Nusayri rituals, sacred time and places on

memory is one of the basic points in this study. In the third and fourth parts,

the construction of othering and Nusayri political identity is discussed

considering modernity and assimilation politics and theories. In the last part,

resistance in Nusayri community and the issues against whom or what and

how this resistance is realized, are questioned.

iii

TEEKKR

Bu tezde beni destekleyen, ynlendiren deerli danman hocam Saime TURULa, bu tezin her aamasnda beni yreklendiren ve zihnimi aan deerli hocam Ferhat KENTELe teekkr bir bor bilirim. Ayrca bu almann olumasnda emei geen alandaki insanlara, katklarn esirgemeyen deerli dostlarm Yamur TOKAya ve zgl HERDEMe ve yol arkadam Emre TONBAya minnet borluyum.

indekiler

1. Giri ........................................................................1

1.1. Aratrma Yntem ve Teknikleri .....4

2. Nusayrilik ve nan Sistemi ....6

2.1. Etimolojik Olarak Nusayri Szc ....6

2.2.1. slamiyet Dneminde Nusayriler 12

2.3. Zahir-Batn Kavramlar ve Nusayrilikte Btnilik .....17

2.3.1. Ayn-Mim-Sin ......................20

2.4. Nusayrilikte badet ve Amcalk Kurumu ........................................20

2.4.1. Nusayrilikte Amcalk Kurumu ve Dine Giri .................................23

2.5. Nusayrilerin Corafi Dal .....27

3. Nusayrilerde Kltrel Bellek: nancn ve Srrn Yeniden retimi ....28

3.1. Kltrel Bellein Oluumu ve Hatrlama ...........29

3.2. Kimliin Oluumunda Bellek ve Gemiin Merkezilii ... 33

3.3. Riteller (Trenler) ve Hatrlama .......................................................35

3.3.1. Dine Giri Ritelleri ve Bayramlar ..................................................36

3.4. Anlatlar: Gemiin ve imdinin Yeniden retimi ....38

3.5. Nusayrilerde Kltrel Bellek ve Hatrlama ....................................... 40

3.5.1. Nusayrilie Giri Treni ve Amcalk Kurumu ....41

3.5.2. Bayramlar ................................................................................44

3.5.3. Anlatlar ve Hatrlama Figrleri ..................................................... 47

4. tekiliin nas ve Mutlak teki 51

4.1. Mutlak tekinin nas .......... 54

5. Kltrel Bellee Kar Modernite ve Asimilasyon .. 60

5.1. Modernleme ve Etno-Dinsel Kimliin Dnm .......................... 60

5.2. Egemenin Alan ve Nusayri Politik Kimlii ...................................... 62

6. Nusayrilikte Direni .............................................................................. 79

6.1. Gzetim Mekanizmalar ve Sosyal Kontrol ....... 83

6.2. Gndelik Hayat ve Direni . 88

6.3 stisnai Bir Direni Olarak Sr ............................................................ 100

7. Sonu .................................................................................................... 109

Kaynaka .................................................................................................. 114

EK-1 GRME LSTES ..................................................................... 119

1

1. Giri

Bu almada ounlukla Hatay blgesinde yaayan Nusayri (Arap Alevi)

cemaati rnei zerinden iki boyutlu bir tartma ele alnacaktr. almann

balang noktasn Nusayrilerin kendilerini nasl tanmladklar, tarihleri

veya tarihlerini kurgulaylar, dolaysyla etno-dinsel kimlik tanmlar ve

alglamalar oluturmaktadr. Kimlik inas ve tanmlanmas konusu her ne

kadar karmak ve eitli olsa da, kimlik inasnda en temel unsurlardan biri

kltrel bellektir nk bellek hatrlama kapasitesi, gemii yaratmak ve

yeniden yaratmaktr. (Rodriguez&Fortier, 2007:2) Bu nedenle almann

ikinci blmnde Nusayri kltrel belleinin yeniden retimi, nasl

srdrld ve bellein kimlik inasnda nasl merkezi bir rol oynad

anlatlmaya allacaktr.

Kltrel kimlikler veya etno-dinsel topluluklarn Trkiye zelinde getii

sreler ve yaad dnmler eitli boyutlaryla tartlm ve pek ok

parametresi olduu ortaya konmutur. phesizdir ki, geleneksel kltr ve

dinsel kimlikleri sarsan, dntren ya da bal bana tartmaya aan temel

dinamik modernliktir. Modernitenin yaratt sre yle kapsaycdr ki

geleneksel yaplar da pek ok sebeple ve etkiyle bu srece dahil olmutur.

Bozdoan ve Kasabann moderniteyi yeniden dnmek adna belirttikleri

gibi sanattan, mimariden kltrel almalara kadar pek ok disiplin, anti-

modern kabul edilen gelenee dn dncesinin ya da kresel bir tema

halini alan post-modernizm iine dmeden, modernlik projesi ile angaje

olmann pek ok yolunu aramaktadr. (Bozdoan&Kasaba, 1997:3)

2

Bu almada Trkiye modernlemesinden bahsederken kastedilen dnem

zellikle 1923 yl itibariyle balayan Cumhuriyet dnemi ve dolaysyla

ulus devletleme dnemidir. Trk modernlemesinin sekler, akla dayal ve

daha pozitivist bir dzlemde olduu dnlrse Trkiyede yaayan pek

ok dinsel aznlk iin modernlik paralayc ve hatta yeniden retici bir

mekanizmaya dnt sylenebilir. Dolaysyla zgn ancak geleneksel

dinamikleri krmaya ynelik bir yz olduu gereiyle kar karya

brakmaktadr. Ulus-devletleme, Trkiye balamnda birlemeyi ve

devletin btnl iinde farkl etnik gruplarn asimilasyonunu gerektiren

bir ulusal ideolojiyi dourmutur. nk Trkiye blnemez bir ulus fikri

ve laik milliyeti ideoloji ile dinin bir rol oynamamasn ngrmektedir.

(Melikof et. al, 1999:210) Bu nedenle almann nc blmnde

Nusayri topluluunda modernleme ve asimilasyon deneyimiyle birlikte

etno-dinsel kimliin dnm ve politik kimliin kurgulanmasyla bu yeni

stratejiye nasl uyum salad tartlacaktr. Bu tartmaya paralel olarak

Nusayrilerin kapal bir sr cemaati olmas nedeniyle ve hem etnik hem

de dinsel olarak ounluun dnda kalan teki konumu irdelenecektir.

Ancak, ama yalnzca Nusayrilerin teki konumunu ortaya koymak deil,

Nusayrilerin kendi tekilerini nasl ina ettiini de anlayabilmektir.

tekilik ve mutlak tekinin inas ncelikle biz ve onlar ayrmn ierir.

Biz kimiz? sorusu bir kltrn dier kltrlerle kurduu iletiim

biimlerine, farkllna ve aidiyetlik duygusunun srekliliine gnderme

yapar. Bu soruya verilen yantlar kltrel bellein merkezinde yer ald

gibi kuaktan kuaa da aktarlan bir kolektif aidiyetlii vurgular. Ayn

3

zamanda bizi oluturan tm unsurlar dierlerini darda brakr ve

dierleri artk onlardr. Bu noktada, Nusayrilerde olduka gl olan

biz bilinci, darda yani hem meknsal olarak Hatay dnda hem de

cemaatin dnda dolaysyla onlarn mekannda farkl kimliklerle var

olma durumunu tetikler. Bu balamda, Nusayri politik kimlii yalnzca

teki ile bulutuu nokta olmakla kalmaz, ayn zamanda kendini grnr

kld ve etno-dinsel kimliinden syrlarak kendi tekiliini krd, artk

iktidar alannda yer alan bir kimlik sunumuna olanak verir. Buradan

hareketle, Nusayrilerin politik sylemlerinin cemaatin mekannda, yani

ieride verdii referanslardan olduka farkl bir dzlemde olduu grlr.

Bu noktada da politik alanda modernite ve asimilasyon stratejisinde ve

egemenin alannda kendini savunmasz ve dntren bir yapnn iinde

bulur.

Bu almann ikinci boyutunda ise modern devletin gzetim

mekanizmalar, modernite, asimilasyon gibi stratejilere kar Nusayrilerin

nasl cevap verdii tartlacaktr. Modern devlet, uygulad sosyal kontrol

ile toplum ierisinde bir yandan istenilmeyen davranlar sergileyen

bireyleri ya da norm d kalan tm gruplar dntrmeye almakta ve

modernitenin deerlerini iselletirmeye zorlamaktadr. Bekta ve

Bakacaka gre, 1960lar sonrasnda etkili olan sosyal kontrol mekanizmas

etiketleme veya tekiletirme olarak karmza kmaktadr. Ancak bu

dnem ayn zamanda modernitenin temel ilkelerinin sorgulanmaya

baland bir dnem olarak karmza kmaktadr. (Bekta & Bakacak,

2009:33) Bu nedenle, bu almada nemle vurgulanan konu, Nusayrilerin

4

gndelik hayat pratikleri ve De Certeaunun ifadesiyle nasl idare etmekte

olduu ve manevralarla bahsedilen gzetim mekanizmalarnn karsnda

kendisini grnmez kld ya da ka yollar bulduu konusudur. Bu ka

yollar, Nusayrilerin Btni slam yorumuyla yakndan ilgilidir. Nusayriler

yukarda bahsedilen politikleme sreciyle tahakkm edilebilir bir alana

girerek grnr olurken, kltrel belleinde rettii ve hatrlad figrlerle

nasl gzetimin kendisiyle baa kmakta olduu bu almann en temel

noktalardan biridir.

1.1. Aratrma Yntem ve Teknikleri

Bu almada ncelikle kalitatif teknikler esas alnm ve birebir

grmeler, odak gruplar ve yerinde gzlemlere bavurularak hazrlanmtr.

Kalitatif aratrma eitli sosyal ortamlarda yaayan bireylerin

incelenmesiyle baz sorulara yantlar bulmay amalar. Kalitatif teknikler

kullanan aratrmaclar kiilerin kendi ortamlarn semboller, riteller,

sosyal yaplar ve roller araclyla nasl anlamlandrdklar ile ilgilenir.

(Berg, 2001:13) Kalitatif teknikler aratrmacnn kiilerin alglama ve

anlamlandrma biimlerini ve gndelik hayatlarn nasl yaplandrdklarn

anlamasna yardmc olur. Bu teknikler araclyla grlen kiilerin

cemaat dndaki gruplar nasl anlamlandrdklar ve tanmladklar,

gndelik hayatlarnda dinsel pratiklerin ne ekilde yer ald ve politik

durular anlalmaya allmtr. Grmelerde bazen dorudan sorulara

bavurulurken bazen anlatlar ya da kiilerin hayatlarndan verdikleri

rnekler zerinde odaklanlmtr. Grmeler bata Samanda olmak zere,

5

Nusayrilerin arlkta yaad Antakya ve Harbiyede gerekletirilmitir.

nteraktif ekilde gelien grup grmelerinde bireylerin anlatlarndan yola

karak ayrntl ve youn baz grmeler de yer almtr. Grmecileri

seerken farkl meslek ve ya gruplarndan olmasna dikkat edilmitir.

Nusayriliin alglan ve cemaat ierisinde tanmlan konusunda

cemaat nderi ile grlmtr. Bunun dnda bahsedilen blgelerden 20

kii ile grlmtr ancak spontane baz grup grmeler de (halk evleri,

aktivistlerin bir araya geldikleri kafeler) deerlendirmeye alnmtr.

Kalitatif yntemler kiisel deneyimleri ve pratikleri deerlendirmede, grup

grmelerindeki eitli tartmalar deerlendirirken kapsaml bir analize

olanak salamtr. Ancak Nusayri cemaati alrken karlalan zorluklar

bu deerlendirmeleri yaparken gz nnde bulundurulmaldr.

Grmelerde, cemaatin bir yesi olmama ramen, sklkla karlatm

baz sorular cemaat yelerinin bu aratrmalardan duyduu rahatszl

anlamak iin yeterliydi. zellikle bu almay, kiisel olarak tercih edip

etmediim konusunda grmecilerin ciddi sorgulamalaryla karlatm. Bu

durumu akla kavuturduktan sonra nedenleri konuuldu ve grmeciler

son zamanlarda Nusayrilere kar gelien youn ilgi yi

anlamlandramadklarn ve baz niversitelerin farkl amalarla bu

almalar gerekletirdiklerini ifade ettiler. Grmeciler, sylenen her

eyin aratrmaclar tarafndan alglanma biimlerine ve arptarak

yorumlanmasna dikkat ekmitir. Bu nedenle, Nusayrilik inancnn gizlilik

esasna dayal olmas da ayrca gz nnde bulundurulmas gereken bir

noktadr.

6

Cemaatin bir yesi olmak, alma sresince pek ok gzlemi yerinde ve

uzun sreli olarak yapmam salamtr. Bunun yan sra, bu durum bir

aratrmac-denek ilikisi kurulmadan, gvene ve cemaatin snrlarna

saygya dayal bir alma olmasna da katkda bulunmutur.

2. Nusayrilik ve nan Sistemi

almann bu ksmnda ncelikli olarak Arap Alevilerin ksa tarihesi ve

inan sistemi ile ilgili bilgi verilecektir. Arap alevi kimliinin iinde yer

alan Zahir-Batn kavram iftlerinden hareketle, aleniyet-sr ilikileri ve baz

kavram analizleri yaplacaktr. Arap Aleviliin tarihi ile ilgili gvenilir

kaynaklarn kstl olmas nedeniyle; saha aratrmasnda sorulan sorulara

verilen yantlardan, cemaat liderlerinin Arap Alevilerin tarihine dair verdii

bilgilerden de faydalanlmtr. Bu almann temel amalarndan birinin

Arap Alevilerin zellikle Trkiyede ontolojik varlnn nemi ve

slamiyeti alglama, alglatma biimleri olmas nedeniyle ksaca Alevilik

tanmlamalar, Alevinin Nusayrilerin gznde kime dendiine dair grler

de yer alacaktr.

2.1. Etimolojik Olarak Nusayri Szc

Temel itibariyle Nusayri szcnn nereden geldii konusunda farkl

yaklamlar olmasnn yan sra din adamlar ve bilimsel literatr dnda

gndelik hayatta yaygn olarak kullanlan bir kavram deildir. Nusayriler

tarihi ile ilgili olarak en gvenilir ve en kapsaml aratrmay bize Arap

Aleviler tarihi yazar olan Muhammed Emin Galip et-Tavil sunmutur.

7

Nusayrilerin balangc pek ok kaynakta tartmal olarak slamiyet

dnemine dayandrlr. Bu bilgiler Nusayrilerin Sami rkyla ilikisi ve

slamiyet ncesinde de etkinliklerinin varl adna sunulmutur.

Baka bir teoriye gre de Luis Massignon Nusayri isminin verili

ihtimallerini yle sralamaktadr:

1- Nasrani szcnn bozulmu eklidir.

2- Nazerini (Latince Hristyan) sznden tremitir.

3-Nasuraya (Kfe yaknndaki ky)den tremitir.

4-Ibn Nusayr (Muhammed bn Nusayr Namiri Addi)den tremitir.

(Onarl, 2006: 18)

Ancak Hatayn Harbiye ilesinde yaplan yz yze grmelerden ve M.G.

et al-Tavilin yazm olduu Tarihl Aleviyyin (1924) adl kitabndan

karlan sonuta yaygn olarak inanlan Nusayri isminin ve Nusayrilerin

ortaya kna dair gr yledir:

Baalbek ve Humus taraflar, slam Devleti tarafndan fethedilmek iin yardm zorunlu oldu. Irak ve Msrdan gelen kuvvetlere, bir de Medineden Gadir Hum biatna katlan 450 mcahit katld. Bu kk gruba Nusayra (yardmclk) denildi. Cihat kuralna gre; fethedilen yerler fetheden orduya verilirdi. Nasiyr grubunun bulunduu dalk arazi bunlara verilerek buraya Nusayra dalar denildi. Daha sonra Lbnan da-Antakya hattndaki btn dalara Nusayra dalar, bu arada yaayanlara da Nusayri denildi. Medinedeki Ensarlardan oluan bu Ensari Mcahit Grubu Araplarn Kahtan soyundandrlar. Bunlar halen burada yaayan Nusayrilerin atalardr diyebiliriz. (et-Tavil, 2000: 81)1

1 Bu iddia hem szl grmede eyh Nasreddin Eskiocak ve Mahmut Reyhani tarafndan aktarlm hem de smail Onarlnn kitabnda M.G. et al-Tavilden alntlanarak yer almtr.

8

Cemaatin halk iindeki retilerinden yaygn olarak inanlan gr yukarda

verilmitir. Bu grn doruluunun en byk iddias bu akidenin

Muhammed bn Nusayrdan nce zaten ekillenmi olmasdr. Etimolojik

kkeninin sorgulamasnda dier ihtimaller u ekilde ortadan kaldrlmtr.

Doubilimci Massignona gre, Nusayri ismini tanmlarken, kimileri

Nusayri adnn tahkir amacyla Nasrani kelimesinin kltme kalb

olabileceini ifade etmektedir. Massignon bunlar belirttikten sonra en

salam iddiann, on birinci imam Hasan el-Askerinin bab- olan

Muhammed bin Nusayr adndan kaynaklandn ifade etmektedir.

(Sertel,2005: 14)

Aratrmada cemaatin ierisinden olan dini nderlerin grleri bu kavram

aratrmasnda olduka dikkate alnmtr. Cemaat nderlerinden ikisinin

Nusayri szc zerine u ekilde yorumlar yapmtr.

Ben size temel itibariyle iddialar syledim. Ancak bilmelisiniz ki nemli olan bize ne dendii deildir. Tarih boyunca bize kltc yaktrmalar yaplmtr. Ancak biz Hz. Alinin yolundan giden Alevileriz. Aleviyiz. nemli olan budur. Nusayri ismini kullanmay da bu nedenle gerekli bulmuyorum. (lmiddin,eyh, 72)

Szcn ne anlama geldiini bilmeyen pek ok Arap Aleviye rastlamak

mmkndr. Dolaysyla aslnda Nusayriler kendilerini daha ok Arap Alevi

diye tanmlamaktadrlar. Etnik kkenin vurgulanmasnn en nemli nedeni

kimlik tanmlamasnda iki szcn birbirinin iinde yer almasndandr.

Aratrmann ilerleyen blmlerinde neden Trk Alevi, Krt Alevi ya da

Arap Alevi eklinde ayrmlar ya da oul Alevilik tanmlamalarnn neden

yapld ayrca belirtilecektir. Ancak bu blmde Nusayrilerin gznden

9

Alevilik tanmlamalar ve Hz. Alinin doumundan itibaren nasl bir

Alevilik zuhur bulduuna dair bilgiler aktarlacaktr.

Grmelerin yapld meknlarda eitli sivil kurulularn bakanlar veya

yeleriyle yaplan ortak grmelerde belirtilmeye deer baz konular

gndeme gelmitir. Bunlardan ilki Alevilik ve ok fazla Alevi tanmnn

olduu Trkiyede Nusayri din adamlarnn gznden Alevi ve

Aleviliin ne olduu tartlmtr. Cemaat yelerinin ilk olarak iddias

Hazret-i Alinin soyundan ya da onun her daim taraftar olanlarn soyundan

geldikleri iddiasdr. Bu nedenle de slamiyeti gerek anlamda yaayan ve

yaatanlarn Aleviler olduu sylemi sz konusudur. kinci olarak da

Alevilik en basit tanmyla u ekilde yer almaktadr:

Bizim Aleviler olarak, mensup olduumuz inancmzn yegne nderi ve imam Hz. Alidir. Biz bunun iin Aleviyiz ve bununla da iftihar ediyoruz. unu belirtmek isteriz ki; Hz. Aliye inananlar, Hz. Muhammedden sonra onun tek vasisi ve halifesi olduuna inanrlar. Hz. Aliye inan ve itikat olarak mensup olanlar, ayn zamanda Hz. Muhammede de mensupturlar. nk Hz. Muhammed Ben Aliden Alide bendendir. Aliyi seven beni sever, beni seven de Allah sever. Ben ilim ehriyim, Ali de onun kapsdr. lim ehrine varmak isteyen kapdan girsin. diye buyurmutur. (Eskiocak, 2009:9)

Nusayriler iin dinin biimsel bir durumu yoktur. Tarih boyunca da

yukarda belirtilen hakikate inanmayanlar ya da yrekten hareket

etmeyenler mnafktr. phesiz ki Alevilik atflar ouldur ve Hz. Alinin

doumu ve sonrasnda Hz. Alinin ilahi ve sembolik anlamlar eylemleri

etnik kkene vurgudan ziyade Alevilie vurguyu arttrmtr. Tarih boyunca

yaanan dlanma veya dinsiz adlandrmalar Nusayrilerin grmelerde

rahatszlklarn en ok vurguladklar noktalard. Ancak unu zellikle

10

belirtmekte fayda vardr ki Nusayrilerin Alevilik ritellerinin ve gndelik

hayat pratikleri Trkiyedeki dier Alevilik anlaylardan farkllamaktadr.

Bunlarn banda Nusayrilerde ibadetin anadillerinde yani Arapa

gereklemesidir. Nusayrilikte din algs ve uygulay ve btn bunlarn

cemaati nasl gizlilie dayal ve kapal hale getirdii ilerleyen blmlerde

ayrntlaryla anlatlacaktr.

2.2. Nusayriliin Ksa Tarihesi

Nusayriler tarih boyunca muhalif olduklarn ve Alevilikten dolay srekli

olarak tekiler olarak kabul edildiklerini dnmektedirler. Hep yok

sayldklarna inanan Nusayrilerin tarihini renmede en iyi kaynaklardan

bir tanesi szl tarihtir. Szl tarihe dayal olarak hazrlanm en gvenilir

kaynak ta bugn Muhammed Emin Galip et Tavilin Arap Alevileri Tarihi-

Nusayriler eseridir.

Tufandan sonra insanolunun soyu Nuhun 3 olundan (Nuh b. Lamek

Mtevalh b. Uhnuh b. Nn b. Mihlail b. Knyan Anu b. is b. Adem)

gelir. Alevilerin atalar Samiler ise Ortadouya yerletiler ki bunlar

Araplar, Farslar ve Rumlardr. Bir ksm Fars lkesinin gneyine; dieri

Asur Cezireye bir dieri ise iki nehrin arasndaki blgeye yerleti. Bunlara

srasyla Kahtaniler, braniler ve Adnaniler dendi. (Sertel, 2005: 18)

Sami kavimleri Araplar, Babiller, Asuriler, braniler ve Habelerden oluur.

Hepsinin kendilerine zg bir gelenei, uygarl, dili ve meziyetleri vard.

Araplar dndaki bu kavimlerdeki meziyetler maalesef ortadan silindi.

11

Araplar geleneklerini, dillerini ve milliyetlerini Kuran- Kerim ve slam

dini sayesinde korudular. (et-Tavil, 2000: 32)

Et-Tavile gre, asl Araplarn snrlarnn kkeni Fenikelilere kadar uzanr.

Fenikelilerin Suriye snrna gelileri M 2000 ylna dayanr.

Kahtanoullarndan olan Fenikelilerin snrlar Lazkiyeden kuzeyindeki

Kel dandan Hayfaya kadarki uzun blgeye paralel uzanan bir sahilden

ibarettir. Fenikeliler iki bin yllk bir uygarlktan sonra tarih sahnesinden

silinmi ve geriye kalanlar assaniler ve Tenhilere karmtr. Fenike

uygarlnn hkm srm olduu Lazkiye, Kel Da ve Sveydiye yani

Samanda corafyas bugn de Sami rkndan gelenlerin ve zellikle de

Alevilerin yaamakta olduu yerlerin nemli bir ksmn tekil eder.

Fenikelilerden sonra Araplar Maniler ve ardndan Sebeliler devleti olarak

devam etmi. (M 1400- 650). Sebeliler devleti daha sonra Sebe ve Main

diye ikiye ayrlmtr. (M 750- 115) Araplarn kk Sebe Devletine

uzanmaktadr. ok eski olmasndan dolay bu devletin kurulu tarihini

saptamak zordur. Yok olmu Araplarla asl Araplar arasndaki halkay

oluturur. Arap uygarlnn tarihi Himyer uygarl ile i ie girmi

durumdayd. Bu uygarln yklndan sonra Araplar arasnda g balad.

Adnanilerden Bekr b. Vail kabilesi Diyarbekire, Rabuaoullar Nusaybine,

Mudaroullar Halep yaknlarndaki Seruc ve Habur nehrinin kylarna

gtler. Alevilerin byk blm de bu kabilelerden kmtr. (et-Tavil

2000:37- 39)

12

Havran yurt edinen Ezdoullarna assaniler dendi nk assan nehri

yaknlarna yerlemilerdi ve bu kavim Nusayrilerin atas olarak kabul

edilir. Hireye yerleenlere Menazira, lde yaayanlara Tenuhiler denildi.

Bunlarn son emirleri Cebele b. Eyhemdi assanoullar Rum imparatoru

Valentin zamannda Hristyan oldular. Daha sonra Hicri 14. ylda Halife

mer zamannda slama girdiler. (et-Tavil 2000: 42) Burada akla gelen ilk

soru bu kiilerin Sunni-slama m yoksa ia slamna m getii sorusudur.

Her iki mezhebe dhil olmu olmalarna ramen arlkla slamn ia

koluna gemi gibi grnmektedirler; nk Aleviler, kendi tarihlerini

assanilere dayandrmakta ve onlarn Alevilerin atalarnn bir kolu

olduklarn sylemektedirler. O dnemde Alevilik inancnn; inan, ibadet

ve geleneksel yaam itibariyle tam rgtlenmemi olduunu da hesaba

katarak o balam iinde dnmek gerekmektedir. Ayrca

assanoullarndan bazlarnn Roma mparatorluu dneminde

Hristiyanla gemi olmas Arap Alevisi, Arap Hristiyan ve Arap Snni

olanlarn ayn etnik yapdan, ayn kabileden ya da ayn kavimden olduu

gereine iaret etmektedir. Bu durum bir yerde Nusayrilerin Hal

seferleriyle Ortadouya gelen Nasranilerden (Arap Hristiyan) farkllaarak

Alevi olmadn, onlardan nce slama girmi olduunu gstermektedir.

Kald ki, ileride de greceimiz gibi, mezhebin Ortadouya yaylmas

Hal seferleri ncesine dayanr.

2.2.1. slamiyet Dneminde Nusayriler

Bu blmde ncelikli olarak slamiyet dnemi boyunca Nusayri tarihinin

geliimi ve ardndan da Snni slam ile Nusayriliin nasl ve hangi olaylarla

13

ayrld tartlacaktr. slamiyet ve Aleviliin tarihinde ayrlk ve

ihtilaflarn temeli Gadir Hum biat ve Mbahale olayna dayanr. Bu

olaylarn yan sra Nusayrilik inancnn temelinde yer alan eitli unsurlar

reenkarnasyon (tenash) inanc, namaz gibi farkllklar da gnmzde de

tartmalara ve ayrlklara neden olmaktadr. Btn bu olaylarn ve Snni

slamdan farkllaan ynlerin almann dier blmlerinde yer alan

tekilik tartmasnda byk nemi olduunu belirtmekte fayda vardr.

nk Nusayriler, muhafazakr ve kendi iinde olma dardan kimseyi

gerek manada iine almama sylemini bu olaylara dayandrr.

Muhammed dneminde Mekkede canl olan ticaret Kureylilerin elindeydi.

Her kabilenin tapt putlar Kbede bulunuyordu. Peygamberin soyu olan

Haimilerle meyyeoullar (Emeviler) arasnda Kabenin bakm

konusunda ihtilaf ve kar atmalarndan dolay bir dmanlk mevcuttu.

Hazreti Muhammed, Miladi 571 ylnda dodu. Peygamber doduunda

Kbenin ynetimi Kureylilere gemiti. Yetim olarak doan Peygamberin

bir sre sonra annesi de lnce, ona dedesi Abdulmuttalip bakt. Dedesinin

lmnden sonra da amcas Ebu Talibin yanna snd. 20 yana

geldiinde, artk ticarette saygn, itibar sahibi biri olarak tannyordu.

Ticaret orta olan el-Haticetl Kbra (Hatice) ile evlendi. 40 yana

geldiinde sk sk inzivaya ekildii Hira maarasnda kendisine gelen ilk

vahiyleri nce kendi evresinden balayarak yayd. Ona ilk inananlardan

biri ei Hatice ve henz 11 yanda olan amcasnn olu Alidir.

14

Bu yeni dncelerin yava yava yaylmas ve Kureylilerin bundan

haberdar olmas, btn dikkatleri Muhammedin zerine yneltmiti. Hem

farkl bir inanla karlaan hem de snfsal karlar zedelenen her grubun

yapt gibi Kureyliler de Muhammede iddetle kar ktlar. Peygamberi

ldrme dncelerinde (Zilhicce aynn 29 unu 30a balayan gece)

baarl olamaynca basknlarn arttrdlar. Mslmanlar nce Habeistan

daha sonra Medineye g (hicret) ettiler. Sonrasnda kk apl Seriye

savalarn saymazsak srasyla Bedir, Uhut ve Hendek savalar gerekleti.

Nusayrilere gre bu olaylar, byk lde Emevi ailesinin basks ve

nclnde gerekleti; Emeviler, Hicretten birka yl sonra Mslman

olmulard. rnein, Mekkenin fethinden az nce slama giren Ebu

Sfyan ve olu Muaviye bunlardand. (Sertel, 2005: 22)

Snni Mslmanlar ile Nusayrilerin ayrlnn temel noktas slamiyette

halifelik dnemine rastlar. Yukarda da belirtildii gibi Nusayrilii Snni

slamdan ayrld balca nokta adir Hum biatdr. adir Hum biat her

Nusayrinin bildii ve en byk bayram olarak kutlanan bir gndr.

Nusayrilerin Hatayda en byk eyh olarak tanmlad, onlarn gznde

en saygn cemaat nderi Nasreddin Eskiocak adir Hum biatn kendi

kitabnda yle aklar:

Hz. Muhammed Hicretin 10. ylnda birok Mslmanla birlikte hac farizasn yerine getirmek iin Mekkeye doru yol alr. Hac vecibelerini yerine getirir ve Beytl Haram son olarak ziyaret eder. () Veda hacc denen bu ziyaret esnasnda mehur bir hutbe irade eder. Hz. Muhammed btn Mslmanlarla birlikte Mekkeden ayrlr, haclarn birbirinden ayrlacaklar bir kavaa gelinir, oras Irak, am ve Msr yollarn ayran bir kavak idi. Orada bulunan su kaynana Gadir ve yerin adna da Hum deniyordu. te bu yere vardklarnda ve daha hibirisi birbirinden ayrlmadan nce Cebrail Aleyhisselam Hz. Muhammede bir emir ile

15

Allah tarafndan gnderilir. Emir yle idi: Ey Resul Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan Onun eliliini yapmam olursun. Allah seni insanlarn errinden koruyacaktr. Dorusu Allah kfirler topluluuna rehberlik etmez. (Maide Suresi- 67)Bu emirden sonra Hz. Muhammed Gadir Hum denilen yerde duraklayp nden gidenleri geriye eviri ve bylece toplanan haclarn says yz bini amt. Hz. Muhammed iin deve semerlerinden bir minber yaplr zerine kp yle der. Ey insanlar olabilir ki Allah tarafndan davet edilebilirim ve aranzdan ayrlrm, gnderilmi olduum risalet iin tebli ettiime dair ahadet eder misiniz?

Evet ya Resulullah dediler

Benim mminlerin nefislerinden ncelik sahibi olduuma dair kabul eder misiniz?

Evet ya Resullulah dediler. Hz. Muhammed o anda Hz.Alinin elini tutup yukar kaldrr ve yle der:

Ey Allahm ben kimin mevlas isem Ali onun mevlasdr. Ey Allahm buna veli olana veli ol ve dman olana dman ol ve bunu daima hak ile teyit et diye buyurur. (Eskiocak,2009:16- 17)

Bu gne Gadir Hum biat denmekte ve Nusayrilerin dinin kemale erdiine

inand bir gn olarak byk bayramlarla kutlanmaktadr. Dini nderler

bugne inanp Hz. Alinin yolundan gidenlere Alevi dendiine ancak bu

hadiseye inanmayp yoldan ayrlanlarn olduunu ve asl ayrln burada

baladn iddia etmektedirler. Ayrln sebebi olan ikinci bir olay da

mbahale olaydr. Mbahale ayeti ve olay Nusayrilerin hatta tm

Alevilerin gznde Ehl-i Beytin stnln ve azametini gsteren bir

olaydr. Yine kaynaklarda mbahale olay u ekilde anlatlmaktadr.

Hz. Muhammed yine Hicretinin 10. ylnda (senetl-vfud) yarmada evresindeki gayri Mslimleri slama davet ediyordu ve Necran Hrstyanlarna da bu ary yneltmi ve mbahale olay vuku bulmutur. Mektubu allarndan ksa bir sre sonra 60 kiilik bir heyeti Hz. Peygamber ile grmek zere Medineye gnderirler. Hz. Muhammed Kurandan ayetler okuyarak heyeti slama davet eder ancak biz sizden nce Mslmanz diye bir karlk alr. Hz. Peygamber yle der: Siz yalan sylyorsunuz bunun da ispat Allaha ocuk isnat etmeniz, haa tapmanz ve domuz eti yemenizdir.

16

Mnakaa balad srada Ali mran suresinin 61. ayeti iner Ayet u mealdedir:

Sana, sann Allahn kulu ve resul olduuna dair bilgi geldikten sonra bu konuda seninle tartmaya girene de ki: Gelin oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz, nefislerimizi ve nefislerinizi yani bizleri ve sizleri aralm. Sonra hepimiz niyazda bulunup yalvaralm da Allahn laneti yalanclarn zerine olsun.

Bir sre sonra bulutuklarnda Hz. Muhammed kucanda Hseyin, elinde Hasan ve arkasnda Hz. Ali ve Hz. Fatma ile Bakyi denilen buluma yerine gelir. nana gre Hz. Muhammed nefsi olarak Hz. Aliyi getirmitir. Hz. Muhammed ve Ehli Beyti aba ile rtnr duaya balar ve Necranllar onlar izlemektedir. Bu srada Bakiyde yer sarslmaya balar ve gkten aba zerine melekler kar. Bunun zerine: Necran papaz Ebu Harise yle der: Biz yer ehli ile mbahale etmeye geldik, gk ehli ile deil. Bunlara kar koymaya devam edersek yeryznde tek bir Hrisitiyan kalmayacaktr. (Eskiocak,2009: 23)

Bu olay itibariyle Ehli Beyt ayn zamanda Ehli Aba olarak anlmakta ve

Nusayriler Hz. Alinin bir imam, veli ve bir Mevla ve bir halife

olduuna inanmaktadrlar. Btn bu inanlar Nusayrilerin Snni slam

yorumunun aslnda slamda sorunlar tekil ettirdiini ve doru yoldan

gidenler olarak Ehl-i Snnetin ithamlarna boyun ememe adna eitim

verdiklerini sylemek yanl olmaz. Bunun yan sra Kuran- Kerime

dayandrlan btn bu ayrlk olaylar Kuran Batni yorumlamalarna

da rnektir. Dolaysyla Alevi inancna gre Aliye ihanet edilmi Ali

halife ilan edilmemi ve birok Mslman Hz. Muhammedin vasi

olarak ilan ettii Hz. Alinin halifeliine biat etmemi ve seime

bavurmulardr. Hatta Hz. Muhammedin vefatnn birinci gnnde

Ehli Beytin hazr olmad gnde halife seilmitir iddias vardr.

Aleviler Hazret-i Muhammedin cenazesini bile Alinin tek bana

kaldrdn ve ykadn syler. Hazret-i Aliye verilmeyen halifelik

nedeniyle ayrca Ebu Bekire biat edilerek Hz. Alinin de Ebu Bekire

17

biat etmesi istemi ve Peygambere de kar gelinmi olunmas nedeniyle

Emevi ailesini ve onlarn soyundan gelenleri pek iyi anmazlar. (Sertel,

2005: 23)

2.3. Zahir-Batn Kavramlar ve Nusayrilikte Btnilik

Zahir ve Batn kavramlar Nusayriliin inan sisteminin temelini oluturur

bu nedenle kavramlarn ayrntl ekilde incelenmesi gerekmektedir. Zahir

d yz, grnen anlamna gelirken batn i, z anlamna gelir ve her ikisi de

Allahn doksan dokuz isimlerindendir. Nusayriler iin her eyin bir zahiri

ve batn vardr. Nusayrilik, genel olarak iiliin bir kolu olarak kabul

edilmektedir. iilik, kendi iinde ana iki akma ayrlm durumdadr; bu

akmlardan birincisi, Batnilik ve smaililik olarak da adlandrlan Yedi

mam iilii; ikincisi ise Caferilik ya da mamilik olarak da adlandrlan ve

bugn randa egemen olan On ki mam iiliidir. Batni akmn temel

iddias, grnmeyen bir batn lem ve grnen bir zahir alemin

mevcudiyetidir. Batnilie gre asl olan batn alemdir ve zahir alem, batn

alemin eksik bir yansmasdr. Batnilik, ayn bak asn kutsal metinlerin

yorumlanmasna da uygulamtr. Bu yaklama gre, kutsal metinlerdeki

grnen/zahir anlamlardan daha nemli olan bu ifadelerin gizli/batn

anlamlardr ve bu gizli anlam sadece nesiller boyu aktarlm ve kayna

slam peygamberi ve Ehlibeyt olan, zel bir bilgidir. Nusayrilik bu iddiay

paylamas nedeniyle, inansal olarak Yedi mam iiliine daha yakn

olmasna karn, imamlk silsilesini on iki imamla snrlandrd iin On ki

mam iilii iinde ya da bu iki ana ii akmn zgn bir birleimi olarak

deerlendirilmektedir.

18

Nusayri inancnda tanr nurlu varlklarn bulunduu yer olan batn lemde

bulunan en yce varlktr. Bu nedenle tanr Nurlarn Nurudur. Bu dorultuda

Nusayrilikte tanrnn nemli bir sfat kinattaki bilgi ve anlamn kayna

anlamnda manadr. Nusayriliin Snni slamdan zellikle ayrld nokta

ise temelde tanrya ilikin bu tanmlama deil tanrnn yeryznde trl

ekillerde tecelli ettii grdr. nan sisteminin en nemli halkasn

oluturan unsur budur. nana gre tanr batn lemdeki varlndan ok

farkl olarak zahir leme tecelli etmi ve amac insanlar doru inana

ynlendirmek olmutur. Habilden nce yedi Habilden sonra yedi defa

olmak zere toplam on drt defa dnyada tecelli eden tanr her defasnda

farkl isimler almtr. Tanrnn ald isimler srasyla el-Hannu, el-Yennu,

Ezdeir, Ahnuh, Durettd, el-Berru er Rahim, Yusuf el-Hkim (Aristoteles),

Habil, i (id), Yusuf, Yua, Asaf, emun ve Ali b. Ebi-Talibdir. (Keser,

2008: 62)

Nusayri inancna gre nurdan bir varlk olan tanr, kendi nurundan ilk olarak

isim ad verilen peygamberi yaratmtr. simde tanr gibi dnyaya tecelli

etmi ve insanlara peygamber olarak grnmtr ancak insanlara ayr bir

varlk olarak grnmesine karn znde tanr ile hi ayrlmamtr.

Peygamberin on drt tecellisinde sayd isimler srasyla yledir: id,

Hermes, el-Herami, Dkna, Hendeme, Zedenev, Yusuf ibn Makan, Eflatun,

Adem, Nuh, Yakub, Musa, Sleyman, sa, Muhammed. Tanrnn kendi

nurundan yaratt isim yani peygamberin dnyada ald son isim

Muhammeddir. Bu nedenle Muhammed Snni slamda olduu gibi

yalnzca bir peygamber deil tanrnn bir parasdr.

19

Nusayrilikte ok faza sylenen Allah-Muhammed-Ali lemesi aslnda daha

ok Trk Alevilerinin sylemdir. nk aslnda bu lemeden ziyade

Nusayriler iin yine kutsal olan baka bir isim Salman- Farisidir. nana

gre Allah yine nurundan Salman- Farisiyi yaratmtr ki kendisi ayn

zamanda bab olarak kabul edilir. Bab Aleviler ve iiler iin Allaha giden

yolun girii, mamn temsilcisi anlamna gelir ki Trkede de kap anlamn

tar. Salman- Farisi baz kaynaklarda, daha ok iaya gre emsi

Tebrizidir. Buna dair tam anlamyla yazl kaynak olmamasna karn halk

hikyeleri ve rivayetlerinde sklkla Ali, Salman- Farisi-emsi Tebrizi ve

Muhammed ile ilgili unsurlar yer alr. Bab kavram da kutsal bir makam

olarak kabul edilir ki Nusayrilikte bab haricinde pek ok farkl nurlu

varln olduu kabul edilir.

Nusayri inancnda en kutsal varlk; manann yeryzndeki tecellisi olan

Ali b. Ebi Talib, tanrnn kendi nurunda yaratt ilk nurlu varlk olan

isim/peygamberin yeryzndeki tecellisi olan Muhammed, tanrnn ismin

nurundan yaratt Salman- Farisidir. Nusayri ilahiyat bu varl

birbirinden ayr ele almamaktadr. (Keser, 2008: 64) Btn Batni inanlara

sahip cemaatler gibi Nusayrilikte de bu tr bir inan sistemi beraberinde

srlar getirmi ve Nusayrilik bir sr cemaati halini almtr. nemli olan

Batniyi anlamaktr. Altnc mam Cafer Es-Sadkn batini ilmi

mstahakkna verin szne dayanarak Nusayri inancna gre Batni mana

herkese verilmez. Asl olarak bu durum srr getirmitir. Bu srlar

Nusayrilikte kademe kademe verilir. badet ve amcalk kurumu ile ilgili

blmde ayrntl olarak verilecektir.

20

2.3.1. Ayn-Mim-Sin

Ayn-Mim-Sin ifadesi aslnda Nusayriliin inan zelliklerini kendiliinden

tanmlamaktadr. nk bu ifade yukarda bahsedilen varl kasteder.

Ayn, gz demektir ve gzn grebildii yani tecelli edeni grmektir. Ayn

manadr dolaysyla Alidir. Mim Hz. Muhammeddir ve Kurann zyle,

szyle insan kavrayp yorumlayan isimdir. Sin ise yce olann bab-

Salman- Farisidir. Salman- Farisinin kutsallnn bir nedeni de onun

rivayette ok fazla ac ekmi olmasdr. Salman- Farisi ran doumludur

ve nceleri atee tapan bir babann oludur daha sonra Hristiyanl rnek

alm, o yoldan gitmi, kle olarak satlm ardndan Muhammede

balanm ve slamn sahabelerinden biri olmutur. (Onarl,2006:69) Bu

nedenle Nusayriler iin Salman- Farisi bilgin, rehber, retmen olan

Selman- Paktr.

Sonu olarak, Nusayrilikte a,m,s eklinde formle edilen ayn-mim-sin

aslnda ehlibeytin ve ehlibeyt bablarnn nemini ve kutsalln ortaya

koymaktadr. Ayn zamanda inancn znde nur un nemi de gz ard

edilemez. Nur hem Allahn isimlerindendir hem de btn insanlarn Onun

nurundan yaratlm olmaktadr dolaysyla beer olan insan zahirde

insandr. Bu nedenle de cemaat liderleri Nusayriliin en byk koulunun

nce Allah inanc sonra da insan sevgisi olduunu vurgular.

2.4. Nusayrilikte badet ve Amcalk Kurumu

Nusayri inanc yalnzca teorik anlamdaki farkllamasyla deil ayn

zamanda ibadet dzeyindeki farkllklaryla Snni slamdan ve dier slami

21

akmlardan ayrlr. Nusayri ritelleri ibadet yerleri, ekli, namaz anlay ve

namazdaki kadn erkek farkll temel olmak zere eitli biimlerde

gereklemektedir. Bu blmde, zellikle ritellerin farkll ve amcalk

kurumu eklinde adlandrlan Nusayrilie gei diyebileceimiz literatrde

krk gnlk snama, din amcal kurumu olarak da yer alan ve yine

Nusayriliin temel inan sistemini aklamak amacyla incelenmesi gereken

baz blmler yer alacaktr. Nusayrilikte ibadetler bireysel ve toplu olmak

zere iki ekilde gerekletirilir. Toplu ibadet genellikle bayramlarda

karlalan bir ibadet olmakla beraber, nemli bir eyhin blgeyi ziyaret

etmesi gibi farkl bir takm olaylarda da yerine getirilen bir ibadettir. Toplu

ibadet, bireysel ibadetten farkl olarak, dualar yannda belirli bedensel

hareketlerden olumaktadr. Nusayrilerin dier btn ibadet ve trenlerinde

olduu gibi, ibadet gizlilik esas alnarak yabanc kimselerden uzak, temiz ve

daha nce gnah ilenmemi kapal bir meknda yerine getirilmektedir.

Bireysel ibadet de fiziksel olarak yerine getirilmesi gereken bedensel

hareketler bulunmamaktadr. Nusayrilik de bireysel ibadet belirlenmi

dualarn okunmas ile yerine getirilmi olunur. Nusayriler temiz ve inanca

uygun olmas, abdestli olunmas kouluyla her meknda ve durumda namaz

klabilirler. Bu nedenle, dardan bakldnda kiinin ibadetini yerine

getirdii anlalmaz. (Keser, 2008:65) Bu balamda Nusayriler tarihi

boyunca namaz klmayan ve slami artlar yerine getirmeyen bir topluluk

olarak lanse edilmilerdir. ekilsel ibadete nem vermeyen Nusayrilerin

ibadet yerleri de dier slami akmlardan farkldr. Hz. Ali dnemine kadar

camide namaz klmalarna karn, o dnemden beri kendileri iin esas olan

22

namazn batini namaz olduunu kabul ederler. Gnmzde camiye

gitmemelerinin nedeni olarak, kendilerine, zellikle de on iki imama yaplan

basklar gsterirler.

Hz. Ali bizzat takvaya ok nem verdii gibi, insanlarn da takva sahibi

olmas iin sk sk tavsiyelerde bulunurdu. Ona gre Allahtan korkarak

yaplacak ibadet, klelik ibadeti olur. Cennete girme amacyla yaplan

ibadet ise ticaret ibadeti olur. Gerek ibadet Allah rzas iin yaplan

ibadettir. Bu inantan hareketle Nusayriler ferdi namazn akn bir boyutta

ve Allah sevgisi ile yaplmas kanaatindedirler. Nusayriler, eyhlerin

nderliinde eyh ve nakib (yardmc eyh) eliinde ev veya ziyaret

yerlerinde cemaat namaz klarlar. (Sertel,2005: 79)

badet yerlerinin ikincisi ise (zellikle bireysel ibadet iin) dini

ziyaretghlardr. Bunlar trbe, makam ve yatr eklindedir ama ibadet

merkezi deildir. Ziyaretlerin hepsi istisnasz temiz ve bakmldr. Ayrca

kurban kesim blmleri, piirme yeri ve gereleri ile hastalarn kalmalar

iin oda da vardr. Ziyaretlerin yaplma nedenleri yle sralanabilir:

- Nur yadna inanlmas,

- Trbenin bulunduu yerin ve isminin kutsal kitapta gemesi,

- Nusayriler iin kutsal olan kiilerin o yerden gemi olmas,

- Nusayriler iin kutsal olan kiilerin ryada grlmesidir.

Ziyaretlerin bazlar tek makaml olup bazlar ise ok makamldr. Ziyaretin

iine herkes abdestli, bayanlar da bartl girerler. Ziyaretler zg eitli

kurallar olmasna karn zellikle uygulanmas gereken riteller yoktur.

23

Genel uygulama ziyareti tavaf ederek dualar okunmasdr. Ziyaretlerdeki en

nemli uygulamalardan biri bahur2 yaklmasdr. Bahur yakldnda

bahur duas okunur. Ziyaretlerin dier bir zellii de yalnzca Nusayriler

deil isteyen herkesin ziyaretlere girebilmesidir. zellikle dileklerini

gerekletirmek amacyla kiiler ziyareti tavaf eder ve eer dilekleri

gerekleirse kurban keser. Ancak kurbann mutlaka vefat etmi bir eyhin

adna kesilmesi gerekir ve etini ziyarete gelenlere datrlar.

Nusayrilerin namaz vakitleri, Snni slam da olduu gibi be vakittir; ancak

namaz vakitlerine verdikleri isimler Snni slama mensup olanlarn namaz

adlandrmalarndan farkldr. Nusayrilerin gnlk namazlarnn isimleri

srasyla; Muhammed, Fatr, Hasan, Hseyin ve Muhsindir. Namazda ve

ibadet ayrntlarnn retilmesinde eyhlerin rol gz ard edilmemelidir.

Erkeklerin namaz limleri eyhlerdir ve onlara sorgusuz sualsiz itaat edilir.

Artk eitli Nusayri blgelerinde eyhlerin azalm olmas modernitenin

getirdii en byk sorunlardan biridir. nk eyhlik makam yalnzca

babadan oula geen ve ciddi eitimler gerektiren bir kurumdur bu nedenle

eyhlerin ocuklarnn bu makam reddediyor olmas gnmzde dini

nderlerin en ok ikyet ettikleri konulardan biridir. Bu konunun politik

nemi ve eyhlerin politik talepleri ileriki blmlerde ayrntl olarak

tartlacaktr.

2.4.1. Nusayrilikte Amcalk Kurumu ve Dine Giri

2 Bahur yakldnda ho bir koku veren ve duas okunan bir tr bitkisel rndr.

24

Nusayrilikte sr olarak grlen inansal bilgilerin nesilden nesile aktarm

dine giri trenleri vastasyla gerekletirilir. Temelde ama dini inancn

devamll ve korunmas olup cemaatin sr cemaati halini almasnda da en

nemli riteldir. Ancak bu giri treninin pek ok kriteri, bir takm kurallar

ve aamalar vardr. Kii belirli ya ve olgulua eritikten sonra aamada

mezhebe kabul edilir. Fakat ncelikle kiide bulunmas gereken baz

zellikler sz konusudur. Nusayrilikte inanc yayma abas olmadndan

kiinin Nusayri olmas (hem anne hem babadan) gerekir, cemaat dndan

birinin mezhebe girii neredeyse imknszdr. (Sertel,2005: 77) Ancak

sebebi etnik kkenle alakal deil, tamamen sr cemiyeti olmasyla

alakaldr. Mezhebe kabul edilme aamasnda en nemli zellik adayn

erkek olmasdr. Bu durum ok tartlan bir konu olmakla birlikte kadnlara

yalnzca zahiri bilgiler retilir ve kadnlar cemaat namazna alnmaz.

Bunun sebebi daha ok kltreldir; nk kadnlarn yaplan basklara kar

dayanaksz olaca ve bu nedenle srr ifa edebilecei iddiasyla bu bilgi

yani sr kadnlara verilmez. Ayrca kadnn dier inanlardan birine mensup

biriyle evlenmesi durumunda srr aklayabilecei dncesi de bir dier

nedendir. Ancak kadnlar iin btn ibadet kurallar geerlidir ve dine

balln gsteren dier bir takm riteller vardr.

Nusayrilie girecek kiide aranan zelliklerden bir dieri de kiinin ruh

salnn yerinde olmasdr. Aksi takdirde kii srr saklayamayabilir ya da

dini gereklilikler uygun ekilde yerine getiremeyebilir. Son olarak da,

adayn ahlakl olmas ve bu yolda ikrar (sz) vermesi gerekir. nk yola

25

mrid olann, her eyden nce bir eyhten nasip almas (onay almas) ve

yol-erkn hususunda bilgi sahibi olmas gerekir. (Onarl,2006: 63)

Nusayrilikte mezhebe giri aamada gerekleir. Birinci aamada aday

kendisine tm bilgileri retecek olan din amcasn seer. Bu kiiye

emm-i seyyid denir ki Arapada emm-i amca anlamna gelirken seyyid

peygamber soyundan gelenlere verilen isimdir. Dolaysyla -aslnda bu

gnmzde eyh saysnn yetersizliinden dolay gerekleemese de dini

bilgileri aktaracak kii eyh soyundan olmaldr. Eer din amcas eyh

deilse, mutlaka dini vecibelerini yerine getiren ve gzel ahlakl biri

olmaldr. Birinci aama ayini eyhin nderliindeki cemaatte yaplr.

Bireyin iyi ahlakl olmas, din amcasna onu Mslmanla dhil edecek kii

olduu iin daima sayg gstermesi gerektii anlatlr. Dolaysyla bu aama

daha ok aday hazrlama niteliindedir.

kinci aama ise 40 gn sonra adayn evinde yaplr. ok zengin ve grkemli

bir toplantdr. O gn adaklar kesilip, namazlar klnr ve namazdan sonra

geleneksel yemekler yenir; aday gndz vakti dini retecek olan amcasna

adan but ksmn gtrr. Aday, bu ayinlere namaz bittikten sonra itirak

eder ve cemaati selamlayp eyhin karsna geerek kade pozisyonunda

oturur. eyh adaya birinci aamada din amcas ve sr konusunda retilen

bilgileri sorarak adaydan cevap ister nk sr ve dini bilgiler kademe

kademe verilir. Aday sorulara cevap verdikten sonra, eyh, ona ayn-mim-sin

sembollerini retir. Bu aamaya Meveret Cemiyeti denir.

26

nc aama, ilk trenden dokuz ay sonra yaplr. Bu toplantnn ad

Melik Cemiyetidir. Bu aamada ikinci aamadaki ayinlerin ayns yaplr.

Namazdan sonra aday cemaati selamlayp cemaate girer. eyh adaya eitli

dualar okur ve adaya nceki aamalarda retmi olduu baz sorular sorar

sonra cemaate dnp onlardan adayn dokuz ay ierisindeki davranlarnda

ahlaki bir gelime olduuna dair ahitlik yapmasn ister. eyh, eer

cemaatten onay alrsa adayn, seyyid amcasnn yannda, cemaatten birini

vekil amca olarak semesini ister. (kinci amca) Vekil amca aday, dini

bilgileri retecek olan dini amcasna teslim eder. Seyyid amcas da ocuu

dini bilgileri retmek zere evine alr. Seyyid amca adayn tam anlamyla

dini bilgileri rendiini teyit edinceye dein, aday amcasnn evinde kalr

ve ailesiyle ya da bakalaryla gremez.

Din amcal kurumu manevi anlamda bir akrabalk sistemi yaratr bu

nedenle din amcas ocuun manevi babasdr. lk iki aamann nemi aday

iin bir snav olmasdr nk bu sre ierisinde adayn amcasna ne kadar

bal kalaca ve sr tutup tutmayaca anlalr eer aday ilk iki aamada

rendiklerini saklayamazsa nc aamaya alnmaz. Ayn zamanda bu

srede cemaat onun srra hkim olmaya ne kadar hazr olduunu da

gzlemlemi olur. Btn aamalar tamamlandktan sonraki srete mezhebe

giri gerekletiinde birey artk ailesi ve cemaat yeleriyle toplu ibadetlere

katlabilir ve kendini gelitirmeye ak bir durumda olmas beklenir.

27

2.5. Nusayrilerin Corafi Dal

Diaspora kavram her ne kadar ilk kez Babil srgnnden sonra dalan

Yahudiler iin kullanlm olsa da gnmzde deiik topraklara dalan

gmen topluluklarn durumunu anlatmak iin de kullanlmaktadr.

(Sertel,2005: 176) Nusayrilerin uzun sre dlanm ve deiik

corafyalardan srgn edilmi olmas bu kavram kullanmay mecbur

klmaktadr. Emevi-Abbasi iktidar, Osmanl devletindeki sosyal konumlar

onlar dini v kltrel anlamda var olma savana gtrmtr.

Nusayriler, Suriyede Halep, am, Lazkiye, Basit, Tartus, Hama ve Humus

gibi kentlerde yaamaktadrlar. Yeni saymlara gre Nusayri nfusunun

tahmini oran 20 milyona yakn Suriye nfusunun %18- 21 civarnda olduu

sylenmektedir. Ancak bunun tam olarak bilinmesi pek mmkn

olmamaktadr nk Suriyede etnik kimliklerin nfusunu renmeye

almak neredeyse tabu halindedir.

Suriye dnda, Irak, ran, rdn ve Afganistanda belirli kesimlerin Nusayri

inancn srdrd bilinmektedir. Filistinde (Bat eriada) de

azmsanmayacak oranda Nusayri yaamaktadr. Arabistanda ise kat eriata

ramen gizlice inanlarn srdren Nusayri kabilelerinin olduu ve krsal

yerleimlerin olduu bilinmektedir.

Arap Alevilerin Trkiyede Hatay, Adana ve Mersinde yaadklar grlr.

DEnin 1996 verilerine gre Nusayri nfusun Hatayn genel nfusuna

oran %28,94tr. Samanda merkezi ve krsal yerleiminde bu oran %90

civarndadr. Adanada Akkap, Yamal, Gneli, Seyhan, Havuzlubahe,

28

Havutlu, Mirzaelebi, Sucuzade, Karyaka, Mdk mahalleleri, Mersinde

Cumhuriyet, Turgutreis, Alsancak, Hamidiye mahalleleri, Tarsusta Eski

merli, Eski Hatay, Musalla ve Yeil mahalleleri, skenderunda Arsuz,

Karaaa ve Nardz beldeleri, Antakyan bata Harbiye olmak zere

byk bir blm, Samanda Aknehir (Karaay) yresinin tamamnda Arap

Aleviler yaamaktadr. Nfus oran Samandada %90, Antakyada %60-

70, skenderunda %40, Adanada %25, Tarsusta % 80, Mersinde %20-

25, Suriyede ise &15 civarndadr. (Bulut, 2002:62- 63) Trkiyedeki

toplam nfusa ynelik tahmini bir say verilecek olursa Trkiyede 1,5- 2

milyon Nusayrinin yaad tahmin edilmektedir.

3. Nusayrilerde Kltrel Bellek: nancn ve Srrn Yeniden

retimi

Bu blmde ama kltrel bellek kavram ile Arap Alevilikte inan

sisteminin ve bu inan sistemindeki gizliliin nasl ilikili olduunu,

kltrel bellein Arap Alevilikte inan sisteminin ve gizliliin yeniden ina

edilmesi ve srdrlebilmesine nasl hizmet ettiini ve ayn zamanda Arap

Alevi etno-dinsel kimliinin oluumunda anlatlarn, ritellerin,

kutlamalarn ve bedensel pratiklerin; dolaysyla zaman ve mekann nemini

vurgulamaktr. Bu ilikilendirme bir ka bakmdan nem tekil eder: Arap

Aleviler zelinde, bellekte yzyllardr sregelen sr ve gizlilik ilkesinin,

bunun yan sra kltrel pratiklerin, dnya grlerini oluturma srecinde

etkisi byktr. Asimilasyona ve benzemeye, ya da darda grdkleriyle

cemaatin kabul etmeyecei oranlarda yaknlk kurmaya, direniin kendisine

29

ve dolaysyla da Arap Alevi kimliine balam kazandrmaya, bellein

etkisi yadsnamaz. Arap Alevi ritelleri, herhangi bir nedenle dardan

gelen hi kimseye ak deildir. Devamll ve ball glendiren unsur,

kurallarn pek ok ekilde d tehlikelere ve daha nceleri ortak kimlie

verilmeye allan zararlara gnderme yaplarak aklanmasdr. Etno-

dinsel snrlar koruyabilmek, gizliliin gcn arttrmasyla paraleldir. Bu

srr ve ona atfedilen kutsall yeniden retmek ve varln

anlamlandrmann yolu da kltrel bellekten gemektetir. Bu blmde

ncelikle en nemli bellek teorisyenleri Maurice Halbwachs ve Jan

Assmanna gre toplumsal, bireysel, kolektif ve kltrel bellek ile hatrlama

kavramlar zerinde durulacaktr. Ayrca bellein Arap Alevilerde ne

ekilde ina edildii ve hatrlamann nasl gerekletii anlatlmaya

allacaktr.

3.1. Kltrel Bellein Oluumu ve Hatrlama

Toplumsal bellek kavramn ilk olarak Maurice Halbwachs ortaya atmtr.

Halbwachs, temelde, bellein sosyal koullar ile balln vurgulam ve

bireysel bellein olumas ve korunmas iin art olan ereveyi ortaya

koymutur. Halbwachs, bireysel olann yalnzca alglar olduunu iddia eder

ve bu nedenle, Halbwachsa gre bellek canldr ve srekli iletiim iinde

varln srdrr. Bu alveri duraklarsa veya alveri iinde olunan

gerekliin erevesi deiir ya da kaybolursa unutma ortaya kar. Birey

asndan bellek, kiinin eitli grup belleklerine katlm sonucu oluan ok

katmanl bir ymdr. Grup asndan ise bu bir dalm sorunudur, iinde

yani yeleri arasnda datt bir bilgidir. Hatralar gerek birey iin gerekse

30

grup erevesinde birbirini destekleyen ve belirleyen unsurlardan oluan

bamsz sistemlerdir. Halbwachs, bu nedenle, bireysel bellei her zaman

sosyal bir olgu olarak grse de bireysel ve kolektif bellek arasndaki farkn

altn izer. (Assmann,2001:41)

Assmanna gre, dnce ne kadar soyutsa hatrlama o kadar somuttur. Bir

gerein, bir grubun belleinde yer etmesi iin gerein belli bir kii, yer ya

da olay biiminde yaanmas gereklidir. Kavramlar ve deneyimler

arasndaki bu alveriten hatrlama figrleri doar. (Assmann, 2001:42)

Assmann, hatrlama figrlerini zamana ve mekana ballk, gruba ballk

ve tarihin yeniden kurulmas olarak e ayrr.

1- Zamana ve mekana ballk: Hatrlama figrleri somut bir zamana ve

mekana baldr. nk hatrlama figr olarak zaman, ortak yaanan bir

zaman yanstr. Hatrlanan ierikler ok eski zamanlarda yaanmas ya da

ok nemli olaylarla badatrlmasndan dolay zamansallk kazanrlar.

Ortak mekan ayn zamanda ortak kimliin mekandr. Ait olunan, ortak

mekan, yani bizim mekanmz, bireysel kimliin ortak kimlikle

btnlemesine yardmc olur. Vatana, memlekete, kyne ya da herhangi

bir ortak mekana duyulan zlem ayn zamanda ortak kimlie balln da

aracdr. Grup ve mekan bir arada, sembolik bir ortak yaam kurarlar; grup

kendi mekanndan ayr dse de, bu birliktelii, kutsal mekanlar sembolik

olarak yeniden reterek yaatr. (Assmann, 2001:43) Kutsal mekann ve

ortak yaanlan zamann yeniden retimi ayn zamanda ortak kimlie

referans olan simgelerin anmsanmasdr.

31

2- Gruba Ballk: Toplumsal bellek onu tayanlarla birlikte vardr.

Bu nedenle, toplumsal bellek, gerek ve yaayan bir grupla

ilikilendirilebilir. Grubun duygusal yaam iinde iletiim biimleri oluur.

Ortak anlar, bu duygu birlii iinde yaanr. (Turul, 2010:30) Tam da bu

nedenle bellek toplumsaldr nk bellek kendini dierleri ile ilikisi

dolaysyla var eder: dil, simgeler, olaylar ve sosyal-kltrel balamlar.

Bellek toplumsal balamdan ayr dnlemez nk olaylar anmsarken

ayn zamanda olayn iinde olutuu koullar da anmsarz. rnein,

niversitedeki ilk gnmz unutmayz nk paralel olarak

hatrladklarmz o ehir, arkadalar ve bunun gibi pek ok eydir. (Misztal,

2003:11) Bayramlar, kutsal zamanlarn anlmas ve bu zamanlarda

gerekletirilen riteller toplumsal balln en youn yaand anlardr.

Toplumun fiziksel birlikteliinin tesinde, bu zamanlarda, ortak bir

hatrann hatrlanmas ile birlikte toplumsal bellek yeniden retilir. Kendini

ortak anlar olan bir toplum olarak kuran sosyal grup gemiini zellikle iki

noktada korur: kendine zgl ve sreklilii. Sreklilii hedeflediinden

her grup deiimleri grmemeye ve tarihi deimez bir sreklilik olarak

alglamaya alr.

3- Tarihin Yeniden Kurulmas: Toplumsal bellein yeniden

kurulmasndan kastedilen hibir bellein gemii olduu gibi korumasnn

mmkn olmad, aksine, ondan geriye ancak grubun her dnemde kendi

balamna zg olarak yeniden kurulabildii biiminin kalacadr.

Hatrlamann saf gereklii yoktur. (Assmann, 2001:44) Assmannn

32

Halbwachs okumasnda Halbwachsn vurgulad tarih ve bellek ayrm

yle zetlenebilir:

Dier yandan Halbwachs iin tarih bellek deildir, nk evrensel bir bellek yoktur, sadece ortak ve gruba zg yani somut kimlikli bellek vardr: Her ortak bellek zaman ve mekanla snrl bir gruba aittir. Olaylarn tm ancak, onlar hatrlayan gubun belleinden ayrlarak, gerekletikleri sosyal evrenin dnce yaamndaki balarndan zlerek, kronolojik ve mekansal bir emann tesinde hibir ey kalmad zaman ortak bir tabloda toplanabilirler. (Assmann,2001:47)

Halbwachs iin kolektif bellek bir btn olarak gruptan g alsa da grup

yeleri -bireyler- olarak hatrlar. Bu nedenle bir toplumda gruplar ya da

bireyler kadar ok kolektif bellek vardr. (Coser, 1992:367) Cosera gre

gemi her zaman sreklilik ve deiimin, devamllk ve yeniliin

birleimidir. Ayn nehire belki bir daha hi girmeyiz ancak o nehir hala

dier nehirlerle paylalmayan, ayn olmayan kalc zelliklere ve niteliklere

sahiptir.

Jan Assmann, Halbwachstan farkl olarak, bellei kltr temelli ve uzun

sreli olarak tanmlar. Bunun yan sra Assmann, kltrel bellein

metinlerde, antlarda ve trenlerle ritelletirildiinden bahseder. (Funk,

2003:216) Assmann iin kltrel bellek yaz araclyla yaratlmtr ve

kiisel olmayan olaylarn toplam zerine temellenir.

M. Halbwachsn da belirttii gibi bellek ve hatrlamann zneleri tek tek

bireyler olsa da onlarn anlarn kurgulayan ereve toplumsaldr. Bireysel

bellek, iletiim halinde olduu sosyal ortam iinde varln srdrrken,

bunlarn geri tepmeleriyle de ba etmek durumundadr; her olay, bu kez

33

bireysel bellek dzeyinde de bir sembol, kolektif sistemin bir esi olarak

yerini alr.

Bir grubun kimliini korumasnn kukusuz birok yolu vardr; gemiine ait hikaye ve mitlerin yan sra, yelerinin belleinde ortak kimliin imgesel boyutu, ritelleri ve katlm sayesinde, bu bellein, birlik salayc zellikleri korunur. (Turul,2010:32)

Birliin salanmas grubun kimliini korumas asndan nemli olduu

gibi, grubun kimliinin oluumunda bellek, hem bireysel dzeyde hem

de toplumsal olarak merkezi bir rol oynar. Grubun gemiine dair

hatrlananlar kimliin inasnda birebir etkilidir.

3.2. Kimliin Oluumunda Bellek ve Gemiin Merkezilii

Kltrel hatrlama bireyin ve toplumun kendini sunu ve ortaya koyu

biiminde merkezi bir rol oynar. Ancak, ben olutan ok, Nusayri cemaati

iin, etno-dinsel kimlik oluumunda kltrel hatrlama ve bellein nasl

iledii ve sreteki rol daha ok nem kazanmaktadr. Kimlik bir bilin

sorunu, daha dorusu kiinin kendi hakknda bilinsizce oluan alglaynn

bilince kmasdr. Bu hem bireysel hem de toplumsal dzeyde

geerlidir.(Assmann, 2001:130) Assmann kimlii iki boyutta inceler. Birinci

tez, benin dardan ieriye doru olumasdr. Ben, her bireyde, ait olduu

gruptaki etkileim ve iletiime katlm, ve grubun kendisini alglay

benimsedii oranda ortaya kar. Yani grubun biz kimlii ben

kimliinden nce gelir. kinci tezde ise biz kimlii bu biz i kuran ve

tayan bireylerin dnda yoktur. Dier yandan, Assmann ortak kimlik

denen kavramn bir kurmaca ve sembolik bir biimlendirme olduunun da

34

altn izer. Ancak biz ya da ortak kimlik dediimiz zaman, unutulmamas

gereken nokta bir grubun yelerinin bu imge ile kendini zdeletirdii

konusudur. (Assmann,2001:133)

Assmannn belirttii dier nemli bir nokta da bireyin topluma aidiyetinin

bilinlilik halinden ziyade doal durum olarak yaanmasdr. Bu aidiyet

ancak bilince karlarak ya da farkna varlarak biz kimliine doru

glenebilir. Bu durum, kiinin dierleri ile iliki iinde bir kimlik

oluturabilmesi iin gerekli simgesel duygu dnyas n da oluturmas

demektir.

Toplumsal kimlik oluumu pek ok adan toplumsal bellek ile balantldr.

Bu en ok kayp, kriz ya da gemiteki travmalar ile ba etmek iin trajediyi

bir zafere dntrme eyleminde ortaya kar. zellikle madun ya da

marjinal olan gruplar iin imdiki zamanda gemii tartmak toplumsal

kimlik oluumu asndan olduka nem tar. Bellek, gelenek ve tarih

balamnda toplum ve toplumsal etkileimde -zellikle szel kltrler iin-

merkezi bir rol oynar. Ayn zamanda bellek hem bireylere hem de kolektif

olarak tm gruba nerede, niin olduklarna, nereye gitmekte olduklarna

karar vermelerine bilisel bir harita sunarak yardmc olur. Dolaysyla

bireysel ve toplumsal kimliin oluumunda merkezde yer alr. (Eyerman,

2004:161)

Toplumsal kimlik olarak adlandrdmz sosyal aidiyet bilinci, ortak bir

dilin konuulmas ya da daha genel bir ifade ile ortak bir simgesel

sisteminin kullanm ile ulalan, ortak bilgi ve bellee katlma dayanr.

35

Burada nemli olan kelimeler, cmleler ve metinler deil, gelenekler,

danslar, rnekler, yeme ve ime, antlar, resimler, yol ve snr iaretleridir.

Dilin arasall deil, simgelerin ilevi ve gsterge yaps nemlidir.

(Assmann, 2001:139) Ortak bir dilin konuulmasna verilebilecek en nemli

rnek ritellerin hatrlamadaki etkisidir. Bu almann konusu olan Nusayri

cemaati ierisinde simgesel oluumun temelinde riteller vardr. Bu nedenle

riteller ve hatrlama konusu daha ok vurgulanmaktadr.

3.3. Riteller (Trenler) ve Hatrlama

Trenler araclyla gelenek ve greneklerin hatrlanmas, gemii ve

kltrel bir miras bellek araclyla srdrmenin tesinde, hatrlanan

gemiin bu gnde yaatlmas anlamna da gelir. Trenlerde anlan kutsal

olaylar, kiiler ve zamanlardr. Kutsal olann anlmas, trenler ve birlikte

gerekletirilen ibadetler mitik zamann hatrlanmasn ve bu gne

tanmasn salar. Bylece ortak kimliin yeniden retimi gereklemi

olur.

Connertona gre, Halbwachs u nemli iki soruyu birbirinden ayrt etmeyi

reddeder: Birincisi, birey anlarn nasl koruyup kefeder?. kincisi ise

toplumlar anlarn nasl yeniden kefeder? Dolaysyla, Connerton,

Halbwachsn eksiinin tren uygulamalarn grememesi olduunu

vurgular. Trenler yalnzca olan dillendirici nitelik tamaz. Trenlerin dile

getirici eylemler olmalar yalnzca onlarn gze arpan bir dzenlilikle

yaplmalar yzndedir. Trenler duygularn da vurumunu olanakl klar.

Trenlerin onlar gerekletirenlerin yaamlarna deer ve anlam

36

kazandrma gleri vardr. (Connerton, 1999:70) Buradan hareketle

Connerton, ritellerin nasl anlam kazandrdklarnn ayrntl ekilde

zerinde durur.

3.3.1. Dine Giri Ritelleri ve Bayramlar

Ritel szcnn nerede kullanlmas gerektiine dair tartmalar

mevcuttur. Ancak burada Connertonn altn izdii Lukes tanmlamasnn

kullanlmas daha anlaml olacaktr. Ritel onu kullananlarn dikkatini

zel bir nem tadn dndkleri dnceyle ve duyguyla ilgili eylere

eken, simgesel nitelik tayan trden kurallarca ynetilen etkinlikler

olarak tanmlanabilir. (Connerton, 1999:70) Riteller belli duygular dile

getirmek iin bilinli olarak uygulanrlar. Belirli bir biem almalarnn yan

sra belli aralklarla yinelenme eilimi tarlar. Bu ritellere ou zaman

uyulmas tamamyla zorunlu olmasa bile cemaat ierisinde uyma

ykmll bulunur nk bu gereklilik hissi trene verilen deerden te

birliktelii ve o topluluu anlaml klmay n plana karma zerinden

kendini var eder.

Connerton, yaamsal nem atfettii trenler ve bedensel pratikleri topluluk

belleinin kurucu eleri olarak deerlendirir. Bunun nedeni, trenlerin ve

bedensel pratiklerinin incelenmesinin, gemiin imgelerinin ve gemiin

anmsanm bilgisinin gsterilerle tanp srdrldn grmenin

nemidir. (Connerton,1999:65)

Ritellerin etkileri tren zamanlaryla snrl deildir. Trenler bilinen

zamanlarda gsterilir ancak trenler ierik olarak ne gsterirse gstersin,

37

bunlar ayn zamanda trenle ilgili olmayan davran ve dnlerin de

iine iler. Bunun anlam trenlerin belirli zamanlardan tamasdr.

Dolaysyla aslnda ritellerin topluluk yelerinin yaamna deer ve anlam

kazandrdn sylemek mmkndr.

Ritellerin gz ard edilemeyecek dier bir zellii de yinelenmesidir.

Yinelenme, gemile ilikiyi kurmasndan ziyade, ritellerin srekliliinin

hi kesintiye uramam olduu dncesini bellee yerletirmektir. Bu

dnce kanlmaz olarak gemiin bugnde yaanmas ya da bugn,

gemiin yeniden retilmesi halinde karmza kar ki bu Assmannn da

altn izdii zere kltrel bellein insan yaamna nasl iki boyutluluk ve

zamanllk kazandrdna iyi bir rnek tekil eder. Assmann bunun yan

sra, gemiin devamnn dinin zn oluturduu iddiasndadr. nk

Assmanna gre modern gndelik hayatta zaman tamamen seklerdir ve u

an zmseyen pratikler sunar. Bu nedenle tek boyutludur.

Dier bir teoriye gre de halk enlikleri, toplumsal kurtulu yolunda,

simgesel yolla gsterme aracnn bir manivela olarak kullanld dzenekler

olarak okunmaldr.

Karnaval ya da enlik, halkn iinde tek tek yelerin insan topluluunun ayrlmaz paralar durumuna geldikleri, bylece halkn ksnl maddi bedensel birliinin ayrmna vard bir kolektivite olarak, kendi bildii biimde rgtlendii bir eylem olarak grlmektedir. Byle bir kolektif varl tek beden durumuna getirerek eitli halk enlikleri, halka, var olan kategorilerin deil, topyann, iinde tm insanlarn maddi bollua, zgrle, eitlie, kardelie ulama baars kazanlaca gelecekteki durumun imgesini salayacaklar sylenebilir. (Connerton,1999:80)

38

Assmanna gre riteller, grubun kimliini koruyucu bilginin srekliliini

garanti ettii srece, kltrn yeni kuaklara aktarlma sreci tekrarlama

biiminde yaanr.

Grld zere, her halkarda, dinin ve ritellerin bir kltr iinde

gemii yaratma ilevini stlendii dorudur. Burada bahsedilen, ritellerin

ve kurumlarn genel ilevi hatrlamak, canlandrmak ve tekrarlamak yoluyla

gemiin devamna arac olmaktr. Kltrel bellein ve dolaysyla kltrel

ya da dini kimliin ina sreci ve kanonsal yapya boyun eme, riteller,

kanonun (eyh, amca) varl araclyla, ayn zamanda en doru, kutsal ve

en sekin topluluk dncesiyle birleerek ak ekilde yaanr.

3.4. Anlarlar: Gemii ve imdinin Yeniden retimi

Gemi, yaayan bellekte uygulanmaya devam ettii srece var olur ve

imdiki zamann ihtiyalarna da hizmet ettii mddete hatrlanr. Szl

kltrlerde gemi yabanc deil tam olarak topluluun kendisidir. Bu

gemii kuaktan kuaa tayan pek ok ara vardr. Bu aralar, arklar,

ritelleri gerekletiren ve hatrlatan bellek adam (Misztal, 2003:29) ya

da yerel baz bilgilerdir. Ancak en nemlisi anlatlardr nk Fentress ve

Wickhama gre szl gelenek; mitoloji, soybilim ve anlatlarn

birlemesidir.

Bugne ve yarna ebedi gibi bakan bir toplum, dn yok olmaktan kurtarmaya alr; gemi hatrlanarak yeniden kurulur. nsann hatrlamas, ayn zamanda duygusal bir sretir, duygular harekete geirir. Duygular harekete geirecek bir hafza oluumu iin, toplumsal bellein iindeki her trl esin verici eleman devreye sokulur. (Turul, 2010:37)

39

Toplumsal bellein iinde esin veren balca aralar anlatlar ve mitoslardr.

Bellek, gemii reten ve yeniden reten bir hatrlama kapasitesidir ve bu

anlatlar, historiografya ve temsiller araclyla gerekleir. Kltrel

bellein mitler gibi tarihsel bir zemini vardr ve dntrc olabilir.

Rodriguez ve Fortiese gre mitler ya da anlatlar tarihsel kklere sahip

olaylar aktarmak iin olduka gl aralardr ve kltrel bellei byk

lde tarlar. (Rodriguez & Forties, 2007:12) Bu aktarma eylemi,

aktarlanlar devamllk saladndan ayn zamanda bir yeniden retim

srecidir. Anlatlar, insan dncesinin aktif biimlendirme fonksiyonuna

hizmet eder. Anlatnn kendisi bireyler dolatka dolar, gelitirilir, bir

btn halinde toplanr, temsil edilir ve bylece bireyler araclyla

hatrlanr ve birletirilir.

Gemi her ne kadar kolektif olarak deneyimlenmemise de kolektif olarak

biimlendirilmitir. Gemi sembolik etkileimler, anlatlar ve sylemler

araclyla imdi halini alr ve bellek ile beraber bir rndr; kabul edilen

kimlii oluturur ve yeniden ina eder. (Antze&Lambek,1996:160) Kltrn

btn yeleri gemiteki kutsallklar ve kahramanlklar iinden kavrayarak

ortak bellein gelitirilmesine yardmc olur. Btn uluslar ve gruplar

nereden geldiklerini ve ontolojik olarak varlklarn anlamlandrabilmek

amacyla mitler ve hikayeler kurarlar. Gelenekler, riteller ve kutlamalar

araclyla da grubu yeniden bir araya getirir veya balarn glendirir;

bylece birlik onaylanr. Bu srete biz hatrlanr onlar darda

braklr. (Eyerman,2004:162)

40

Connerton, az ok resmi olmayan biimde sylenmi anlatlarn rn olan

tarihlerin retilmesinin, karakteristik insan eylemlerinin saptanmas yolunda

temel bir etkinlie dntn iddia eder ve bunun her trl ortak bellein

zellii olduunun altn izer. Bunun iin bir ky yaam rnei sunar.

Kyde konuulan pek ok ey henz gn sona ermeden birilerine anlatlr ve

olaylar yaayan kimselerin anlattklarna dayandrlr. Bu bir kyn resmi

olmayan yollardan komnal tarihini kurageldii anlamna gelir ve bu eylem

sona erdirilmeden srp giden bir etkinliktir. (Connerton,1999:32)

3.5. Nusayrilerde Kltrel Bellek ve Hatrlama

Samanda, gndelik hayatn birliktelik ve birlikte vakit geirme

eylemleriyle var eder. Etkileimin ve alkanlklarn olduka yksek

olduunu sylemek yanl olmaz. Kadnlarn arlkta tek balarna vakit

geirmemeleri ve erkeklerin sayca daha serbest iler yaptklar da gz

nne alnrsa, sosyal ortamlarda (kahvehane, lokal, dernek, halkevleri, altn

gnleri.vb) geirilen zamann pek ok bilgiyi kiiden kiiye aktarabilecek

kadar ok olduu ve kiileri bir araya getirecek pek ok mekan olduu

rahatlkla sylenebilir. Connertonn ortaya att toplumsal alkanlklar

bellei bu noktada nem kazanmaktadr. Connerton bireysel alkanlklarn

kii iin her ne kadar nemli olsa da toplumsal balamda aranan lt

yerine getirecek dzeyde olmadn belirtir. Bu nedenle toplumsal bir

alkanlktan sz ediyorsak, anlam greneksel beklentilerde aramalyz.

(Connerton, 1999: 65) Ayrca, bu alkanln toplumsal bakmdan

onaylanan bir performans olarak uygulanabilirlik tamas gerekir.

Dolaysyla, Arap Alevi cemaati hem ritelleri hem de toplumsal-

41

uygulaymsal performanslar asndan anmsamay salayacak unsurlarn

pek ounu gerekletirir.

Trenler Arap Alevi cemaati iin en nemli diyebileceimiz bellek kurucu

elerindendir. Nusayrilie gei ritelleri, bayramlar ve her bayramda

kesilen kurbanlar, ve buna bal gerekletirilen riteller gndelik hayatn

merkezinde olduu gibi inanc hatrlatmaya ynelik pratiklerin de banda

gelir. Arap Alevi ritellerine en byk olarak nitelendirilen ve katlmn

ok yksek olduu bayram ve Nusayrilie gei ritelleri rnek olarak

verilebilir.

3.5.1. Nusayrilie Giri Treni ve Amcalk Kurumu

Nusayrilikte hatrlama figrleri ve Nusayri kltrel belleinin ileyi biimi

aratrlmaya baland anda belirtilmesi gereken en nemli noktalardan

biri amcalk kurumu ve Nusayrilie giri ritelleridir. Burada alt

izilmesi gereken iki nokta kurumsallam bir ritelin uygulaymsal yaps

ya da ileyii ve dinsel trenin dilidir. Connerton dinsel tren dilinin belli

bir eylem biimi olduunu syler ve bu dilin kendi iinde, kendisinin bir

eylemi olduunu vurgular. (Connerton, 1999:67) Dolaysyla bu eylemin

doasnda iki zellik vardr. Bu iki zellik dil elerinin varl ve etkililii

ve dinsel trenin bellek destekleme arac olarak ne kadar gl ilediidir.

Nusayrilie giri ritelleri, Nusayriler iin btn inanc ve srr ayakta tutan

temel sistemdir. nk sr ve Nusayri doktrini, gereklie ve Nusayri

felsefesine hakim olmann yolu bu geleneksel dinsel trenden geer. Bu

tren yle merkezi bir noktada durur ki bu eitimi almayan ocuk cemaatin

42

bir yesi olarak bile grlmeyebilir. Bu ritelin yalnzca erkeklere

zorunlu olup, uyguland kadnlara srrn verilmediini de vurgulamak

nemlidir. Devreye giren unsurlar bu dinsel trene ve ileyiine nasl bir

kutsallk atfedildiini anlamak iin yeterlidir: dngsel zaman, dil ve sr.

Connerton trenler iinde en yaygn kullanlan elerin, fiiller, lanet

okumalar ve ant imeler olduunu belirtir. (Connerton, 1999:70)

Nusayrilikte de bu sistem ayn ekilde iler. Nusayrilik eitimi alacak olan

aday, amcasnn, yani din reticisinin yannda yaayp btn bir

retiyi kendi diliyle renir ve bu doktrini hayatnn her aamasnda, her

yerinde kullanacana, artk dini balamda yetikin biri olarak srr deifre

etmeyeceine ant ierek, amcas hazr olduunu dnd zaman evine

dner.

Amcalk kurumunun temel ilevi ortak hafzaya sahip bireyler

yetitirmektir. Amca ve ailesi ile kurulan akrabalk kimlik ierisinde bir

btnleme ve dayanmaya iaret eder. Oluturulan akrabalk ayn zamanda

iki aile arasnda sosyal balarn da glenmesini salar. Aday, eitimini

tamamlamadan nce ve tamamladktan sonra, aile yeleri amcay yemee

davet eder. Bu, aday ile amcann birbirini tanmas ve kurulan akrabaln

resmilemesi iin gelenekselleen bir uygulamadr. Ayrca aday amcasnn

evinde kald srece amcas, yengesi ve varsa onlarn ocuklar adayn

ailesidir. Dolaysyla artk eitimi veren amcasnn ocuklar -dinden-

kardeleridir. Bu nedenle Nusayrilerde bu akrabaln kurulduu aileler

arasnda evlilik yasaktr. Bu durum ierideki kardeliin yansmasdr.

Eitimini tamamlayan aday, artk ayrm ve biz, onlar dilini

43

kullanmaya balamtr. Dinsel trenin bu biimcilik zellii ve bilginin

kuaktan kuaa aktarlmas, Nusayrilie girii temel bir kltrel bellek

taycs ve reticisi haline getirir.

Kimliin simgesel biimleri, Nusayri etno-dinsel kimliinden bahsederken

kanlmaz olarak karmza kar. Dilde var olan yalnzca zahir, yani

grnendir; ancak gerein bilgisi Nusayri iin grnenin tesinde kalbinde,

cevizin krlp iindeki bilgiye ulalmas gibidir. Bu bilgi nura ulamak

dolaysyla srra ehil olmaktr. Simgesel olarak dine giri ritelinden sonra

artk bireyin kimliinin inas tamamlanmtr. Yaplan grmelerde en ok

dikkati eken noktalardan biri, iki erkek ocuun bu batn bilgiye

erimenin hayatlarn nasl dorudan deitirdiini ifade etmeleriydi.

Bu eitimi almadan nce din ve inanmann ne kadar nemli ve hayati olduunu hi dnmemitim. Kendi adma, bu eitimden nce Allaha inanyorum demek yetiyordu. Ben rendikten sonra gven iinde ve tam hissetmeye baladm. lk rendiimde ok huzurluydum nk ileriye bakarken doruyu ve yanl ok net ekilde ayrt etmeye baladm. Gemie dair o kadar ok ey reniyorsun ki o hatalar ve o zamanlarda verilen mcadeleyi o zaman rendim. Hayata bakm tmyle deiti demek yanl olmaz. (Tolga,16, renci)

Beni en ok etkileyen konulardan biri bana reten amcamd. Amcam ayn zamanda Hatayn en nemli eyhlerinden biri. Onun bu dini yaay biimini grdm bir ay onunla yaadm ve u an rnek aldm nadir insanlardan biri. rnein, benim amcam kendine zarar verebileceini dnd hibir eyi yapmaz, kahve bile imez. nk ses tellerine zarar verebilir diye dnyordu. Dinden kardelerimi yetitirme biimini grdm. Arndm ve artk namazlara katldmda o cemaatin bir paras olduumu ok daha derinden hissediyorum (Yaln,17, renci)

Grld zere, zellikle srr renmek Nusayri varln

anlamlandrmakla kalmyor, ayn zamanda, kii kendini tam olarak

tanmlyor. Aslnda, burada aka vurgulanan, srrn edinimi zerinden

44

etno-dinsel kimliin nasl ina edildiidir. Riteller kimlik sisteminin alt

yapsn, kimlii kollayc anlamn akt kanallar, damarlar oluturur.

Kltrel anlam, Nusayriler iin, zaten gerekliin ve dzenin kendisidir.

Her yerde ortaya kan dzensizlik ve rme eilimine kar dzen

ritel yoluyla korunmal ve yeniden retilmelidir. Nusayrilerde ritel

iletiim (Assmann, 2001:143) kimlik ile dorudan ilikilidir. nk ortak

bellek kimlii kollayan bilginin dolamn salar ve her an yeniden retir.

Burada retilen de kuaklar boyunca aktarlan ve amcalk kurumu sayesinde

aktarlacak olan bir kltrel sisteme denk der.

Nusayri cemaati iin, daha nceden belirtildii zere, en ok ne kan

ritel, dine giri ritelidir. nk sr bu ritel araclyla renilir ve ite

salanan kesin birliin bellee yerlemesi bu ritel ile salanr. Ayrca

Nusayrilikte kutsal zamanlarn ve mekanlarn okluu hem ritelleri sayca

arttrr hem de topluluk iinde bu ritellere katlma ykmll duygusunu

arttrr. Erkekler her ritelde namaz klarak srr balca hatrlama olgusu

olarak- tekrarlar, bylece hatrlar, kadnlar kutsal mekanlara ocuklaryla ve

genelde topluca giderek hem bedensel pratikleri ocuklarna aktarr hem de

zamann ve mekann kutsalln hatrlar.

3.5.2. Bayramlar

Nusayri bayramlarnda en ok vurgu yaplan unsurlardan biri birliktelik ve

eitliktir. Bu nedenle bayramlarda yaplan yemekler ve ayrca sklkla

kesilen adak kurbanlar mmkn olduunca ok kiiye datlr. Topluluk

ierisinde hi kimse yalnz kalmad gibi bu ritellerin insanlara yardm

45

etme anlamnda ne kadar nemli olduu vurgusu her zaman yaplr. Bu

bayram zamanlarnda trenin, kimin evinde yaplaca, saat kata

balayaca bilgileri her eve bir grevli tarafndan bildirilir. Bu durum

dayanma ve etkileimin ne kadar st dzeyde olduunu gsteren

rneklerin banda gelmektedir. nk bu zaman kutsallatran ve bu

zamana nasl bir deer atfedildiini ne karan, ayn zamanda ailenin en

knden en byne herkesin ahit olduu bir pratiktir.

Nusayri bayramlar zamanlarna gre ikiye ayrlr. Arife gn le vakti

balayp ertesi gn gece yarsna kadar sren zamana id (bayram), sadece

bir gn ierisinde yaplan ve o gn gnein douundan gece yarsna kadar

sren zamana leyl-i (Arapada lel gece anlamna gelir) denir.

Bahsedilen byk bayram ise, yeni yln gelii (13 Ocak), adir Humm

ve Evvel Temmuz bayramlardr. Ancak, olduka byk nem atfedilen bu

kutsal gnlerin yan sra pek ok bayram vardr. Bu bayramlarda mutlaka

kurban kesilir ve Hrisi denilen kutsal yemek piirilir. Cemaat bu

bayramlarda toplanr ve toplu namazlar gerekletirir. Bu namaz, Snni

pratiklerinden farkl olarak, evlerde ve ziyaretlerin namaz iin ayrlm

mekanlarnda, yemekten nce gerekletirilir.

zellikle Evvel Temmuz bayram bereket bayram olarak bilinir ve son on

yldr festival eklinde kutlanmaktadr. Nusayriler bu bayramn be bin

yllk bir gemii olduunu syler ve her seferinde gelenek ve greneklerin

unutulmamas zerine etkinlikler dahil edilerek bu bayram kutlanr. Bu

durum Connertonn gemi bir tarihin olaylar kmesinin bir tren

46

biiminde anlp kutlanarak gemiin srdrld yolundaki ak savn

onaylamaktadr. (Connerton,1999:72)

Nusayriler iin adir Humm en byk bayram olarak kabul edilir. Bunun

nedeni hem nemli bir olayn anlmas ve bylece yaplan hakszln tekrar

tekrar hatrlatlarak bellee ilenmesi hem de ok eski zamanlarda vuku

bulmu olmasdr.

Hatralarn, ayn ekilde, bir dier dayanak noktas da yaanan mekanlardr.

Mekan, aidiyet duygusunu glendirir; dolaysyla, kendini zel kimliiyle

belirlemek ve aidiyet duygusunu glendirmek isteyen her grup ortak

mekanlar yaratr. Samanda, Nusayri nfusunun en yksek olduu ile

olarak Nusayri belleinde aidiyet duygusunu en ok yaatan mekandr. yle

ki Samanda ierisinde yaayanlarn hem kendine ait bir mekan dili

olumu hem de birliktelik duygusu olduka gelimitir. Grmelerden

alntlanm aadaki ifade aka bunun rneini sunmaktadr.

Nereye gidersen git, Samandadaki bu gkyzn bulamazsn. Ben yllarca dolatm bu lkenin drt bir yann. nce insana o kadar zgr geliyor ki. Ama gel gr ki buradaki insanmn, aalarn hatta gkyzmn bile kokusunu zledim. (Esra, 38, retmen)

Yukarda anlatlan hatrlama figrleri Nusayri ortak bilincinin ve birliinin

salanmas iin bavurulan figrlerdir. Nusayriler, belleini ve kimliini

farkl yollarla korurlar. Mitler, hikayeler ve kimlii simgeletirme

biimleriyle hem gemii kurar hem de imdiyi yeniden ina eder. Bu

nedenle, aadaki blmde anlatlarn Nusayri kltrel belleini nasl

rettii zerinde durulmutur.

47

3.5.3. Anlatlar ve Hatrlama Figrleri

Bellek ve kimliin birbirine bal olmas yalnzca kimliin bellekte

kklenmesinden deil, ayn zamanda, hatrlanann varsaylan kimlikle

tanmlanmasndan kaynaklanr. Birey ne hatrlyorsa odur. (Misztal, 2003:

135) Dier bir taraftan, hatrlanan gemi eylemlerinin ya da olularnn

yan sra, btn bunlar hatrlamann kiinin kendisini gemi pratikleri

uygulayanlarla tanmlamas olduka nemlidir.

Nusayrilerde, Batni inanlarn pek ounda olduu gibi, gemite yaam

kutsallk atfedilen kiiler zerinden anlatlanlar bellei her ynden

gelitirir. rnein, Nusayrilerde, mrn ibadetle, gsteriten uzak, dinen

yasak eylerden kanm ve kimseye ktlk yapmadan geirmi kii ve

dini nderlerin mezarlarn trbe haline getirme inanc vardr. (Sertel, 2005:

135) Bu trbelere ziyaret denir. Bu ziyaretlere sklkla gidilmesinin

bellee etkisi bir yana ziyaretlerin ve bu kiilerin hikayelerinin anlatlmas

bellekte her zaman ok daha etkili olmu ve kutsall bellee yklemitir.

Nusayri cemaati iin anlatlar gndelik hayatn bir paras olmasnn yan

sra din eitiminin de ok nemli bir parasdr. Anlatlan hikayeler, kltrel

eleri anlamlandrmak, gemiteki kahramanlklar aktarmak ve ayn

zamanda kimlii anlamlandrmak iin olduka sk bavurulan bellek kurucu

unsurlardr. Aada yaplan grmelerde anlatlan ve baz Nusayri

kaynaklardan alntlanan hikayeler Nusayri belleinde gemiin ve biz in

nasl kurgulandn aka gstermektedir.

48

Hz. Ali, her gn sabah namazna ge kalrm. Sahabelerden biri olan mer Hz. Aliye sabah namazna niin ge kaldn. Hz. Ali, ya mer! Herkesin ksmetini dattktan sonra sabah namazna gelirim. Bir gn, mer, bir bcei kutunun iine koymu. Kutunun azn da skca kapattktan sonra cebine saklam. Hz. Ali, bir gn yine sabah namazna ge kalm. mer, ya Ali! Herkesin ksmetini dattn m? Hz. Alide herkesin ksmetini datp sabah namazna yle geldim. mer, ya Ali! Unuttuun bir ey yok mu? Bunun zerine Hz. Ali, mere cebindeki kutuya bak demi. Kutuyu aan mer, kutunun iinin yosunladn grm. Bu duruma mer, arp kalm. Ali ldrldnde ona inananlar dediler ki O lmemitir, sadece nurlar lemindeki makamna gitmitir. nk O, evvel ve ahir olandr, Ondan ncesi ve sonras yoktur. Ancak kfirler, inanlarn bu szlerine inanmadlar ve fesat karmaya altlar. Kendilerini hakl kartp Alinin ldn ispatlamak iin Alinin bedeninin ykand yere gittiler. Bir baktlar ki ykanan beden Ali, bedeni ykayan Ali, bedeni mezara gtrmek iin deveye ykleyen kii Ali, deveyi sren kii Ali. (zbek, 2006:97)

Benim dedem, 15 ya da 16 yandayken ayandan bir sorun yaam. Bu sorunu doktorlarda dahil, hi kimse zememi. Bir gn ryasnda, Harbiye tarafndan Yusuf el-Hekim adnda kerametli bir kii ona grnm: Dedeme olum, niye alyorsun? Oda ayandan sorunu olduunu, bu yzden aladn anlatm. Bunun zerine, Yusuf el-Hekim, dedeme kendisinin bulunduu trbeye gelmesini sylemi. Ryasndan birka gn sonra da dedem, Harbiyeye gitmi. Trbeye varmadan nce, bir aacn altnda uyuya kalm. Yusuf el-Hekim yeniden ryasna girmi. Dedeme niin oraya geldiini sormu. Oda ayam iyiletirmek iin geldim demi. Yusuf el-Hekimde ayan iyileirse Allah adna ne yapacan sormu. Dedemde kurban, keseceini sylemi. Yusuf el-Hekimde namaz [kendisinin] kldracan syledikten sonra, dedeme Oraya varnca eline bir pamuk al, ayana sr demi. Dedemde onun sylediklerini yapm. Birka gn sonra aya iyilemi. Sonra trbeye gitmi, kurbann kesmi. Sra namaza gelince dedem, namaz kldracak biri var demi, babasna. Babas hani nerede olum diyerek dedeme kzm. Namaz o gn bir eyh kldrm. Ayn gnn aksam, el-Hekim, dedemin ryasna girmi. Dedeme Ya Ali! Ne yaptn sen! Adan kabul oldu mu, olmad demi. Yeniden adak kesmi, cemaate grnmeden de el-Hekim namaz kldrm. (zbek,2006: 99)

Nusayrilik inancnn temelini oluturan balca unsur, hikayelerden de

anlalaca zere, batn olandr. nan ve topluluun sekin ve

dierlerinden farkl olduu vurgusu zellikle anlatlar araclyla yaplr.

Nusayri kendini anlalmama ve bu anlatlar zahir balamda hi kimsenin

anlayamayaca zerinden anlamlandrr. Hz. Ali, Yusuf el-Hekim ve Hz.

49

Hzr gibi figrler Nusayri retisinin temelinde byk nem tar. Bu genel

anlamda Trkiye Alevileri iin geerlidir ancak Nusayri cemaati asndan

yklenen Batni anlamlar dolaysz ekilde Nusayri kimliini ve gemiini

ina eder. Anlatlar ve toplumsal bellek yalnzca gemii yanstmaz, ayn

zamanda kiilere simgesel ereveler salayarak gerek olan imdiyi de

ekillendirir. Dier bir deyile karakteri gerei bellek stratejiktir ve imdiyi

etkileyebilecek gtedir ve tam da bu nedenle bellek yanstr, programlar ve

imdiyi dzenler.

Anlatnn prototipi hem edebi alanda hem de konuma dilinde hikayenin kendisidir. Hikayeler yalnzca geici ve sral bir dzene sahip anlatlar olmakla kalmayp ayn zamanda gerek olaylar veya tarihsel betimlemelerle uyumazlk gsteren metinler olarak tanmlanabilir. Bu anlatlar beklenmeyen dolaysyla olaanst eylemleri ierir ve bu eylemler tepki ya da uyarlama eklinde karmza kar. (De Fina, 2003:12)

De Finann altn izdii uyarlama Nusayri anlatlarnn ierisindeki mistik

eleri ve bylece bu hikayelerin Hz. Hzr ya da Hz. Aliye yklenen

mthi g ile inancn gnmzde de kendini nasl yeniden reterek

toplumsal bellekte kutsall zmsettiini ak ekilde anlatmaktadr. Hz.

Hzr, Nusayri kltrel belleinde bir klt olmasnn yan sra ad efsanelere

karm, lmszlk erbeti, ab--hayat, imi kutsal bir ahsiyettir. Cemaat

inannda lmszle kavumu ulu bir kimsedir. Hz. Ali ile Hz. Hzr

zdeletirilmitir. Hatta inanca gre Hzr her mminin evine uramtr.

Bu balamda Hz. Ali ve Hzr anlatlar zellikle henz dine giri ritelini

deneyimlememi erkek ocuklarna ya da srrn retilmedii kz

ocuklarna dini eitim verilirken en ok bavurulan bellek

50

destekleyicileridir. Aada Onarlnn Hzr sylencelerinden bir rnek

anlat sunulmutur.

Bir gn Hz. Musaya sorarlar: Ya Musa, acaba dnyada sensen daha akll var m? Hz. Musa dnmeye balar. O anda gayb leminden kulana bir ses gelir: Ya Musa! Yol ekmeini al, arkadanla k, iki denizin birletii yere varnca, senden daha akll kulumuzu bulursun der. Hz. Musa bu ses zerine yolluunu hazrlar. Arkadann bohasnda ise, pimi balk vardr. Musann arkada ise Yua Peygamberdir. Birlikte yola koyulurlar. Uzun sren yolculuk sonras, bir pnarn banda dinlenirler. Hz. Musa bir ta bann altna yastk gibi koyup uykuya dalar. Arkada ise ibadet yapmak iin abdest alr. Abdest alrken, bir damla su daarc stne srar. O anda balk dirilerek denize doru yrr, denize atlar ve kaybolur. Bu olay karsnda Yua (a.s.) arr. Musay uyandrmaz. Musa uyannca, arkada ona olay anlatmay unutur. Tekrar yola koyulurlar. Bir deniz kenarna gelince yine oturup dinlenmeye koyulurlar. Musa arkadana: Yorulduk ve acktk, azmz getir yiyelim der. Arkada o anda olay hatrlar. Hazreti Musaya: Ya Musa! Sen emenin banda uyurken ben abdest alp ibadet yapmak istedim. Bir damla su daarcma serpildi. Balk o anda canland. Da yara yara denize doru yryp kayboldu der. Hz. Musa: te aradmz o idi! diye cevaplandrr. Tekrar geldikleri yoldan geri dnerler. Baln dirildii emenin bana varrlar. emenin banda, Hzr oturur durumda grrler. (Onarl ,1999:79)

Anlatlar kimliin oluumunda ve korunmasnda merkezi bir rol oynar ve

anlamn taycsdr. (Schick, 1999:20) Gemiteki tm zaman, mekan ve

olaylar Nusayrilerin kutsal bildikleri kiilerin zerinden kurgulanarak,

cemaatin zihninde mistik bir alann yaratlmasna yol aar. Bu alan bizi

glendirerek gruba ball ve imdinin anlamn yceltir. Bireysel

bellekte nereden g