szkolenia imprezy zewnętrzne prawo

e-Biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie

Zachęcamy do zamieszczania w e-Biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-Biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres:

p.pruszek@cdr.gov.pl lub tel. 22/729 66 34 w. 132

www.cdr.gov.pl

Jak ocenić stan i urodzajność gleby? (Marek Krysztoforski;

CDR /Radom)

Kiedy stajemy się posiadaczem czy też dzierżawcą nowego

kawałka ziemi pojawia się potrzeba oceny jego jakości

i możliwości plonotwórczych. Od czego zacząć?

Na początku musimy dowiedzieć się nieco o historii ziemi, na

której zamierzamy gospodarować. Od byłego właściciela, lub też od

sąsiadów warto dowiedzieć się, co było w ostatnich latach

uprawiane jeśli to możliwe to jakie były plony, czy był dawany

obornik lub gnojowica, kiedy ostatni raz

wapnowano. Te informacje pozwolą nam

zrewidować pogląd o żyzności gleby …

Polecamy ten niezwykle interesujący artykuł

prezentujący praktyczne sposoby oceny

nowo nabytego gruntu rolnego.

CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE

05-840 Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel. 22 729 66 34 do 38

Październik 2015

PRODUKCJA ROLNA

DOBRE PRAKTYKI

METODYKA DORADZTWA

ROW

2

NAZWA WYDARZENIA/

FORMA EDUKACYJNA

DATA

I MIEJSCE

ZGŁOSZENIA

I INFORMACJE

CDR Brwinów

Modernizacja gospodarstw rolnych /szkolenie/

5-6 października

Janina Dąbrowska j.dabrowska@cdr.gov.pl

tel.: 22/729 66 34 wew. 106

XII Rolniczy Festiwal Nauki 15-16

października

Justyna Zdunek tel.: 22/729 66 34 wew. 107

j.zdunek@cdr.gov.pl

CDR O/Kraków

Formy opodatkowania gospodarstw rolnych /szkolenie/

1-2 października

Rafał Galiak tel.: 12 424 05 07

r.galiak@cdr.gov.pl

CDR O/Poznań

Nowoczesna prośrodowiskowa produkcja drobiu /szkolenie/

1-2 października

Iwona Kajdan-Zysnarska tel. 61 823 20 81 w. 136, i.zysnarska@cdr.gov.pl

szkolenia CDR

Konferencje, szkolenia, warsztaty

organizowane przez CDR

3 szkolenia CDR

Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie serdecznie zapraszają do udziału

w XII Rolniczym Festiwalu Nauki, który odbędzie się w dniach

15-16 października 2015 r

Patronat honorowy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Patronat merytoryczny Polska Izba Technologii i Wyrobów Naturalnych

Patronat medialny TVP 1

Polskie Radio Zagadnienia Doradztwa Rolniczego

AGRO SERWIS FARMER

FARMER.PL Stowarzyszenie Dziennikarzy im. Władysława Reymonta

Zielony Sztandar Nowa Wieś Europejska

Agro Technika /dawna Agrochemia/ Tygodnik Poradnik Rolniczy

Przemysł Spożywczy

W programie festiwalu:

KONFERENCJA „GLEBA - ŚRODOWISKO - CZŁOWIEK”

15 października 2015 r., /godz. 10.00 – 15.00/ Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

WYSTAWA OSIĄGNIĘĆ JEDNOSTEK NAUKOWYCH

/stoiska promocyjne, postery/

16 października 2015 r., /godz. 11.00 – 16.00/

Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie

WYSTAWY I PREZENTACJE:

wydawnictwa branżowe, wystawa planszowa poświęcona wybitnym postaciom nauk

rolniczych, film na temat gleb w Polsce,

wyroby (m. in:. miody, soki, piwo ekologiczne) gospodarstw stosujących naturalne

technologie w produkcji. Zgłoszenie uczestnictwa w Festiwalu prosimy przesłać w terminie do 7 października 2015 r., faxem 22/729 72 91 lub pocztą elektroniczną na adres: j.zdunek@cdr.gov.pl

4

Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia,

warsztaty organizowane przez WODR

Pa

źd

zie

rnik

20

15

Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli

www.wodr,konskowola.pl

miejsce/kontakt

11października IV Jesienny Kiermasz Materiału Szkółkarskiego Owocowego i Ozdobnego

LODR w Końskowoli tel. 81 889 06 00, wodr@wodr.konskowola.pl

Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie

www.oodr.pl

organizator/kontakt

październik Zielone Lato – konkurs dla gospodarstw agroturystycznych

OODR Łosiów, Dział Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki tel.77 412 53 27 wew.259, wgdia@oodr.pl

Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie

www.modr.mazowsze.pl

miejsce/kontakt

4 października XVII Dni Kukurydzy

MODR w Warszawie, Oddział Bielice, ZSPRSJiD,

tel. 46 862 00 44, elzbieta.prochniak@modr.mazowsze.pl

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach www.modr.pl

organizator/kontakt

4 października Święto Ziemniaka w Trzyciążu

MODR w Karniowicach, tel. 509 922 177

Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale

www.podrb.pl

miejsce/kontakt

3-4 października X Jesienna Giełda Ogrodnicza

PODR w Boguchwale, Dział Systemów Produkcji Roślinnej

tel. 17 87 01 540, jan.kocoj@podrb.pl

Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie

www.odr.pl

miejsce/kontakt

10-11 października Targi ogrodnicze „Jesień w sadzie i ogrodzie”, Targi Leśne „Las i My”

PODR w Szepietowie, Sekcja Wydawnictw i Promocji

tel. 86 275 89 02, wpodr@zetobi.com.pl

imprezy zewnętrzne

5

Wprowadzenie

Zmiany jakie zachodzą na rynku produktów rolnych, w tym coraz większa konkurencja

pomiędzy wytwarzającymi je gospodarstwami rolnymi, a także nowe potrzeby i oczekiwania

konsumentów sprawiają, że gospodarstwa aby przetrwać i właściwie się rozwijać muszą

w odpowiedni sposób oraz we właściwym czasie reagować na tę zmienność. W tym poszukiwaniu

elastycznej reakcji przez gospodarstwo rolne niezmiernie istotną staje się umiejętna działalność

innowacyjna, którą stanowi szereg zamierzonych, celowych i świadomych działań podmiotów

indywidualnych lub zbiorowych podejmowanych w celu uzyskania innowacji(1) lub ich dalszego

upowszechnienia.

Powstanie każdego rodzaju innowacji, w tym innowacji rolniczej jest efektem uruchomienia

właściwego procesu innowacyjnego. Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje procesów

innowacyjnych. Pierwszy związany jest z procesem wspomnianego powstawania innowacji a drugi

- z ich rozprzestrzeniana wśród potencjalnych użytkowników.

Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie doradcom i specjalistom WODR istoty obu

procesów innowacyjnych, po to - aby jako potencjalni realizatorzy czy współrealizatorzy

określonych zadań, pojawiających się na odpowiednich etapach ich przebiegu, potrafili

je sprawnie rozpoznawać i podejmować.

Przedmiotowa praca powstała w oparciu o informacje uzyskane z przeglądu literatury

przedmiotu oraz praktyczną wiedzę autora, nabytą podczas wieloletniej metodycznej współpracy

z publicznymi rolniczymi organizacjami doradczymi (i ich wcześniejszymi postaciami) w zakresie

podejmowanych przez nie samodzielnie działań upowszechnieniowych a we współpracy z nauką

działań wdrożeniowych.

I. Tworzenie innowacji rolniczych

Innowacje rolnicze, podobnie jak inne rodzaje innowacji, powstają zwykle w ramach

przedsięwzięć badawczych i prac rozwojowych, podejmowanych w sektorze B+R (badawczo-

rozwojowym), w którego skład w Polsce wchodzą:

placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk,

jednostki badawczo-rozwojowe (JBR),

szkoły wyższe publiczne i prywatne prowadzące działalność B+R,

jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia, fundacje, itp.),

jednostki rozwojowe (podmioty gospodarcze, przede wszystkim przedsiębiorstwa

przemysłowe posiadające własne zaplecze badawcze).

1. W niniejszym opracowaniu pod pojęciem innowacja rozumie się zweryfikowaną w praktyce korzystną nowość

materialną lub niematerialną, dostępną do przenikania (dyfuzji) i upowszechnienia oraz do absorpcji przez zainteresowane nią podmioty. [W. Kujawiński 2011]

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie

innowacji rolniczych

Autor: Wenancjusz Kujawiński, , CDR O/Poznań

6

W przebiegu procesu powstawania innowacji występują dwie fazy: faza wytwarzania

nowości, oraz faza wdrażania nowości.

W fazie pierwszej - twórczej, dąży się do uzyskania nowości i zweryfikowania jej

korzystności w warunkach sztucznych(2).. Faza ta, obejmuje trzy etapy: 1) etap badań

podstawowych, w którym dochodzi do powstawania idei mogących mieć praktyczną przydatność,

2) etap badań stosowanych, w którym następuje przekształcanie idei naukowych w inwencje,

czyli pomysły wykorzystania tych idei w praktyce i 3) etap prac rozwojowych, w którym następuje

przekształcenie inwencji w rozwiązanie nowe, zwane nowością i eksperymentalne jego

zweryfikowanie w warunkach laboratoryjnych (sztucznych).

Rozwiązanie nowe, aby mogło być uznane za innowację musi posiadać cztery atrybuty,

tj. nowości, korzystności, wielopostaciowości i dostępności.

Nowości, czyli że jest absolutnie nowe lub nowe w kontekście branżowym, terytorialnym itp.

(Np. nie było jeszcze dotąd stosowane w rolnictwie, czy też nie występowało wcześniej

w otoczeniu konkretnego gospodarstwa rolnego.) Korzystności, czyli że przynosi ich odbiorcom

większe korzyści (gospodarcze czy pozagospodarcze) i przez to przedkładają je nad rozwiązania

wcześniejsze. Wielopostaciowości, czyli że może przybierać postać materialną i niematerialną

(reguła, zasada, norma itd.). Dostępności, czyli że jest dostępne dla zainteresowanych nią

podmiotów, które mogą przyjmować je w następstwie procesu dyfuzji bądź upowszechniania.

[W. Kujawiński 2012]

W fazie drugiej - wdrażania nowości, wypróbowuje się w warunkach naturalnych tę nowość,

która wcześniej zweryfikowana w sztucznie wytworzonym środowisku wykazała się wyższą

korzystnością dla praktyki od istniejących dotąd rozwiązań, a także ewentualne poprawia oraz

określa zakres i warunki jej zastosowania.

Warunki naturalne niezbędne do wypróbowania nowości może zapewnić jedynie

odpowiednio dobrane i przygotowane gospodarstwo wdrożeniowe. Rozwiązanie nowe, którego

testowanie ograniczono jedynie do warunków sztucznych (laboratoryjnych) i które w jego efekcie

wykazało się posiadaniem atrybutu korzystności, nie może być jeszcze ani przedmiotem procesu

dyfuzji ani upowszechniania. Wprowadzanie nowości do gospodarstw rolnych wiąże się bowiem

z ryzykiem nieuzyskiwania takich korzyści, o jakich świadczyłyby wyniki badań laboratoryjnych.

Dopiero informacje uzyskiwane z ostatniej fazy procesu powstawania innowacji, czyli fazy

wdrażania nowości, pozwalają to ryzyko skutecznie usunąć.

Należy też zauważyć, że odpowiedzialność za przebieg procesu oceny nowego rozwiązania

spoczywa wyłącznie na osobie badacza, najczęściej autora tej nowości. Osoba ta odpowiada

również za rzetelny opis wytworzonej innowacji, czyli taki - który stanowić będzie wysokiej jakości

informację pozwalającą rolnikowi podjąć właściwą decyzję o jej przyjęciu (absorpcji) bądź

odrzuceniu.

2. Rozwiązanie różne od dotychczasowych, mogące mieć postać materialną (np. prototyp nowej maszyny) lub niematerialną (np. nowy projekt, metoda, system organizacji itp.)

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

7

Jeśli wdrażanie określonej nowości w pełni potwierdza wcześniej wykazane zalety, lub ich

nie potwierdza, ale w stopniu nie odbiegającym istotnie od poziomu oczekiwanych korzyści

związanych z ewentualną jej absorpcją, to taką nowość uznaje się za pozytywnie wdrożoną i pod

postacią innowacji gotową do użycia. Narzędziem usprawniającym ten proces może być

intencjonalnie opracowana i właściwe stosowana instrukcja wdrożeniowa.

W naukach rolniczych pod pojęciem instrukcji wdrożeniowej należy rozumieć narzędzie,

specjalnie zbudowane przez autora danej nowości rolniczej a kierowane do dwóch podmiotów

procesu jej wdrażania, tj. do instalującego i wypróbowującego ją rolnika oraz do badacza,

wspierającego go informacyjnie i kształceniowo w obu tych działaniach (zwykle autora

przedmiotowej nowości).

Instrukcja wdrożeniowa musi spełniać dwie zasadnicze funkcje, tj. informacyjną

i dokumentacyjną. Pierwsza, to informowanie, jak oba podmioty procesu wdrażania mają

postępować, aby wskazana w instrukcji nowość rolnicza mogła być sprawnie zainstalowana

i wypróbowana w gospodarstwie uczestniczącego w tym procesie rolnika, a - poprzez poprawne

funkcjonowanie z innymi rozwiązaniami, pozwoliła uzyskać zakładaną korzyść ilościową,

jakościową, lub wartościową. Druga, to umożliwienie udokumentowania (podparcia dokumentami)

przebiegu procesu wdrażania i uzyskanych efektów - głównie dla jego weryfikacji oraz walidacji

wdrożonej nowości.

Przy czym weryfikacja procesu wdrażania nowości rolniczej - to sprawdzanie, czy proces

jej wdrażania przebiega prawidłowo, to znaczy zgodnie z wytycznymi i z zachowaniem

odpowiednich standardów. Z kolei walidacja wdrażanej nowości rolniczej oznacza

sprawdzanie, czy wdrażanie to daje rolnikowi - uczestnikowi wdrażania oczekiwaną korzyść.

Po uzyskanym w procesie walidacji określonej nowości rolniczej potwierdzeniu, że jej

wprowadzenie i użycie gwarantuje czyniącemu to rolnikowi uzyskanie oczekiwanych korzyści -

instrukcja wdrożeniowa usprawniająca dokonanie tej oceny może być podstawą do sporządzenia

kolejnej instrukcji, zwanej instrukcją upowszechnieniową.

Instrukcja wdrożeniowa dla sprawnej realizacji obu swych funkcji (tj. informacyjnej

i dokumentacyjnej) musi spełniać określone wymogi metodyczne, czyli zawierać wszystkie

elementy istotne dla treści i formy realizowanego wdrażania. Są to:

określenie obowiązków i uprawnień - kto i w jakim stopniu jest odpowiedzialny za stosowanie

instrukcji,

temat wdrażania, czyli zapis tego, co ma być przedmiotem wdrażania,

cel wdrażania, czyli zapis stanu końcowego, którym jest uzyskanie przez rolnika -

uczestnika wdrażania, w ustalonym czasie i ściśle określonych warunkach produkcyjnych,

założonej korzyści wynikającej z instalacji określonej nowości rolniczej. Prawidłowe

sformułowanie celu wdrażania powinno umożliwić odpowiedź na pytania: kto?, co? i kiedy?,

metoda wdrażania, którą tworzą wybrane metody informowania i kształcenia rolnika,

przygotowujące go do sprawnego, zgodnego z przedmiotową instrukcją zainstalowania

i użytkowania wdrażanej nowości rolniczej, a także wybrane metody kontroli i oceny

procesu wdrażania oraz walidacji wdrożonej nowości,

określenie wymogów osobowościowych rolnika - uczestnika wdrażania w zakresie

posiadanych cech i kompetencji,

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

8

określenie wymogów produkcyjnych gospodarstwa, niezbędnych do prawidłowego

przeprowadzenia proponowanego wdrażania (np. co do skali produkcji, rozłogu, jakości

gleby, usprzętowienia itd.),

algorytm postępowania rolnika - uczestnika wdrażania, czyli opis czynności,

przeprowadzanych w ściśle określonych warunkach produkcyjnych, we wskazanej kolejności

oraz odstępach czasu, jakie musi wykonać, aby w swym gospodarstwie osiągnął podany

w instrukcji cel wdrażania. Opisane tu czynności mają pozwolić temu rolnikowi:

1. przygotować swe gospodarstwo do sprawnego zainstalowania i wypróbowania określonej

nowości rolniczej,

2. dokonać sprawnej instalacji tej nowości i wypróbować ją,

algorytm postępowania badacza (tj. drugiego uczestnika przedmiotowego wdrażania)

zabezpieczający właściwe dla rolnika - jego partnera, działania wdrożeniowe, na który

składa się opis czynności, przeprowadzanych w określonej kolejności oraz odstępach

czasu, umożliwiających sprawne:

1) rozpoznanie:

- istotnych dla przebiegu procesu wdrażania, posiadanych cech osobowościowych, motywów

i kompetencji zawodowych rolników - potencjalnych uczestników tego procesu;

- zasobów produkcyjnych ich gospodarstw;

- uzyskiwanych efektów gospodarczych (jakościowych, ilościowych, wartościowych)

w obszarze objętym potencjalnym wdrażaniem,

2) wytypowanie jednego z tych gospodarstw jako miejsca wdrażania nowości rolniczej, tj. tego,

które wypełniło postawione przed nim wymogi i którego właściciel wyraził chęć uczestniczenia w

przedmiotowym wdrażaniu,

a także sprawną:

3) analizę potrzeb informacyjnych(3) i kształceniowych(4) rolnika - uczestnika wdrażania,

których zaspokojenie pozwoli na sprawne zainstalowanie i wypróbowanie określonej nowości

rolniczej,

4) budowę planu wdrażania określonej nowości rolniczej, w tym poprzez wskazanie sposobu

prowadzenia właściwych zapisów i załączenie niezbędnego do tego formularza,

5) realizację zaplanowanego wdrażania. Dla prawidłowej weryfikacji procesu wdrażania

nowości rolniczej i walidacji uzyskanego efektu niezbędne jest dokładne rejestrowanie przebiegu

tego procesu, najlepiej na specjalnie opracowanej karcie dokumentacyjnej wdrażania,

6) kontrolę i ocenę realizacji planu wdrażania (kontrola i ocena bieżąca oraz ocena

końcowa), w tym poprzez podanie:

- opisu prowadzenia przez badacza - partnera rolnika kontroli procesu wdrażania z podaniem

parametrów granicznych,

- sposobu prowadzenia ewentualnych działań korygujących,

- formularza do prowadzenia zapisów niezbędnych dla przedmiotowej kontroli i ocen.

3. Potrzeba informacyjna, to napięcie wewnętrzne organizmu człowieka aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji ważnych dla tworzenia oraz aktualizacji struktur jego wiedzy a także podejmowania właściwych decyzji. [W. Kujawiński 2011]

4. Potrzeba kształceniowa, to napięcie wewnętrzne organizmu człowieka aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania poprzez proces kształcenia wiedzy jako wartości autotelicznej (dla prestiżu, poczucia bezpieczeństwa, pewności siebie) oraz jako niezbędnej do podejmowania określonych decyzji i działań. [W. Kujawiński 2011]

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

9

Pomimo, iż jak stwierdzono wcześniej odpowiedzialność za przebieg procesu oceny nowego

rozwiązania spoczywa wyłącznie na osobie badacza (najczęściej jego autora), to może on

w porozumieniu z WODR niektóre czynności w tym zakresie powierzyć doradcy rolniczemu (czy

właściwemu specjaliście) do samodzielnego bądź wspólnego wykonania. Do grupy tych

czynności należą jednak wyłącznie te, które umożliwiają realizację zadań wskazanych w punktach

1, 2 i 3 algorytmu postępowania badacza.

II. Upowszechnianie innowacji rolniczych

Rozprzestrzenianie się innowacji rolniczych przebiegać może dwiema drogami: dyfuzji albo

upowszechniania. Pojęcie dyfuzja innowacji oznacza proces samoistnego rozprzestrzeniania się

innowacji drogą interakcji społecznej. Proces ten przebiega w sposób spontaniczny

i niekontrolowany. Natomiast upowszechnianie innowacji, to sterowany przez jakieś ogniwo

pośredniczące intencjonalny przekaz innowacji od źródła ich powstania do miejsca pełnego ich

zastosowania. Procesy dyfuzji i upowszechniania innowacji są ściśle powiązane

z przebiegającym do nich równolegle procesem absorpcji czyli ogólnie „wchłaniania”,

przyjmowania innowacji.

W procesie upowszechniania innowacji rolniczych wyróżnia się trzy kolejno następujące po

sobie etapy, tj. etap: 1) udostępniania informacji o innowacjach rolniczych stosownych do

podjęcia właściwych decyzji co do ich wprowadzania i użytkowania, 2) pogłębiania wiedzy

niezbędnej do sprawnego wprowadzania i użytkowania innowacji rolniczych, 3) wprowadzania

i użytkowania zapotrzebowanych innowacji rolniczych.

Instytucją ustawowo powołaną do upowszechniania innowacji rolniczych, obok

podejmowania innych ważnych zadań na rzecz rolników i mieszkańców wsi, jest instytucja

publicznego doradztwa rolniczego, którą tworzy 16 wojewódzkich ośrodków doradztwa

rolniczego (WODR).

Działaniami upowszechnieniowymi WODR mogą być objęci wszyscy rolnicy zainteresowani

wprowadzaniem innowacyjnych rozwiązań we własnych gospodarstwach rolnych i posiadający

do tego odpowiedni potencjał rozwojowy, na który składa się potencjał tkwiący w ich

osobowościach oraz potencjał materialny. Potencjał tkwiący w osobowości rolnika, to przede

wszystkim jego sprawność intelektualna oraz prezentowane postawy. Natomiast potencjał

materialny - to zdolność do rozwijania produkcji, na którą składają się posiadane aktywa. Stan

tych aktywów wpływa m. in. na możliwości kredytowe danego gospodarstwa.

Aby upowszechniać innowacje rolnicze doradca rolniczy (lub odpowiedni specjalista

branżowy WODR), jako organizator i uczestnik tego procesu, musi najpierw odszukać tych

rolników, którzy spełniają kryterium chęci współpracy i odpowiedniego potencjału rozwojowego.

Rolników tych można nazwać klientami (czy beneficjentami) działalności upowszechnieniowej

WODR.

W dalszej kolejności musi on:

dokładnie rozpoznać potrzeby innowacyjne i upowszechnieniowe rolników, klientów

działalności upowszechnieniowej WODR, oraz wyznaczyć dla nich cele pozwalające na

zaspokojenie tych potrzeb,

z ogółu tych rolników wyodrębnić grupy wspólnych czy podobnych celów, a także ustalić:

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

10

które z tych celów będą osiągane indywidualnie, grupowo i zespołowo?

jaka metoda będzie do tego odpowiednia?

gdzie będzie odbywało się informowanie i kształcenie oraz w oparciu o jakie środki?

jaką użyć metodę kontroli i oceny realizacji tych celów?

Przy czym potrzeba innowacyjna, to napięcie wewnętrzne organizmu rolnika-przedsiębiorcy

aktywizujące i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji niezbędnych dla pozyskiwania

pożądanych względem rozwoju jego gospodarstwa innowacji rolniczych oraz nabywania

kompetencji koniecznych do ich wprowadzania i stosowania. Potrzeba innowacyjna może być

samodzielnie zaspokojona poprzez własną aktywność rolnika-przedsiębiorcy, ale może także

przerodzić się w potrzebę upowszechnieniową, dla której zaspokojenia będzie potrzebne nabycie

(przyjęcie) od doradcy odpowiedniej usługi upowszechnieniowej. Natomiast potrzeba

upowszechnieniowa, to napięcie wewnętrzne organizmu rolnika-przedsiębiorcy aktywizujące

i ukierunkowujące czynność zdobywania informacji niezbędnych do pozyskiwania pożądanych

względem rozwoju jego gospodarstwa innowacji rolniczych oraz nabywania kompetencji

koniecznych do ich wprowadzania i stosowania, przy czym przynajmniej jedna z tych czynności

odnosi się do korzystania z odpowiedniej usługi doradcy rolniczego [W. Kujawiński 2012, s. 51

Celem zaspokojenia potrzeby innowacyjnej jest wprowadzenie i prawidłowe użytkowanie

przez zainteresowanego rolnika określonej innowacji rolniczej, natomiast celem zaspokojenia

potrzeby upowszechnieniowej może być: 1) dostarczenie rolnikowi informacji umożliwiającej

wybór najstosowniejszej innowacji, i/albo 2) udostępnienie rolnikowi wiedzy niezbędnej dla

sprawnego wprowadzenia oraz właściwego użytkowania wybranej innowacji i/albo 3) udzielenie

rolnikowi oczekiwanej pomocy intelektualnej w trakcie wprowadzania i pierwszego stosowania

zapotrzebowanej innowacji rolniczej.

Podstawowym narzędziem usprawniającym proces wdrożenia jest instrukcja

upowszechnieniowa. Pojęcie instrukcja upowszechnieniowa oznacza zbiór przepisów,

wskazówek, ścisłych pouczeń ustalających sposób postępowania osoby upowszechniającej daną

innowację rolniczą (na przykład doradcy rolniczego) względem rolników-przedsiębiorców,

pozwalający poprzez właściwe wprowadzenie w gospodarstwach zapotrzebowanych innowacji

rolniczych sprawnie osiągać określony cel upowszechnienia. Instrukcję upowszechnieniową

może opracować twórca proponowanej innowacji rolniczej, który tę innowację sam

upowszechnia, albo jej upowszechnianie pozostawia wyspecjalizowanym jednostkom

upowszechnieniowym, np. wojewódzkim ośrodkom doradztwa rolniczego. Instrukcję taką może

też wytworzyć sama jednostka upowszechnieniowa - w przypadku jej braku, bądź jeśli jest, ale

ma niską ocenę jako narzędzie usprawniające przebieg procesu upowszechnienia danej

innowacji.

Bez względu na to, kto jest autorem instrukcji musi ona spełniać określone wymogi

metodyczne, czyli zawierać wszystkie elementy istotne dla treści i formy realizowanego

upowszechniania. Są to:

określenie obowiązków i uprawnień - kto i w jakim stopniu jest odpowiedzialny za stosowanie

instrukcji,

temat upowszechnienia, czyli zapis tego, co ma być przedmiotem upowszechnienia,

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

11

cel upowszechnienia, czyli zapis stanu końcowego, którym jest wprowadzenie i właściwe

użytkowanie proponowanej innowacji rolniczej oraz jego osiągnięcie w jakimś podanym

okresie czasu,

(Prawidłowe sformułowanie celu upowszechniania powinno umożliwić odpowiedź na

pytania: kto?, co? i kiedy?),

określenie warunków produkcyjnych gospodarstwa, niezbędnych do przeprowadzenia

proponowanego upowszechnienia (np. skali produkcji, rozłogu, jakości gleby,

usprzętowienia itd.),

określenie stosownej metody upowszechnieniowej (na ogół jest to metoda demonstracji

upowszechnieniowej lub metoda pokazu upowszechnieniowego),

algorytm postępowania rolników-przedsiębiorców, czyli opis czynności przeprowadzanych

w określonej kolejności oraz odstępach czasu, jakie muszą oni wykonać, aby w swych

gospodarstwach osiągnąć wskazany cel upowszechnienia. Opisane tu czynności mają

umożliwić rolnikom sprawne:

pozyskanie proponowanej innowacji oraz przygotowanie gospodarstw do jej przyjęcia,

przeprowadzenie, jeśli to konieczne, niezbędnego przekształcenia, czy modyfikacji

proponowanej innowacji - po jej pozyskaniu,

wprowadzenie i użytkowanie tej innowacji,

algorytm postępowania osoby upowszechniającej proponowaną innowację,

a zabezpieczający przedmiotowe działania rolników, na który składa się opis

przeprowadzanych w określonej kolejności oraz odstępach czasu czynności

umożliwiających:

sprawną analizę potrzeb upowszechnieniowych rolników, które mogą być związane

z występowaniem u nich poczucia:

- braku dysponowania taką informacją o proponowanej innowacji rolniczej, która pozwoliłaby

im na podjęcie racjonalnej decyzji o jej ewentualnej absorpcji,

- braku wiadomości i umiejętności niezbędnych dla sprawnego wprowadzenia i właściwego

użytkowania zapotrzebowanej przez nich a proponowanej w przedmiotowej instrukcji innowacji

rolniczej,

sprawną budowę planu upowszechnienia proponowanej innowacji i jego realizację, w tym

poprzez podanie sposobu i załączenie formularza do prowadzenia niezbędnych tu zapisów,

sprawną ocenę realizacji planu (bieżącą i końcową), w tym poprzez podanie:

- opisu prowadzenia przez osobę upowszechniającą proponowaną innowację kontroli jej

upowszechnienia z podaniem parametrów granicznych,

- sposobu prowadzenia ewentualnych działań korygujących,

- formularza do prowadzenia niezbędnych do tego zapisów.

Zakończenie

Tworzenie i rozprzestrzenianie innowacji rolniczych to dwa różne procesy innowacyjne.

Pierwszy, jest w zasadzie wyłączną kompetencją sfery B+R, ponieważ jedynie na kilku etapach

jego drugiej fazy (tj. wdrażania nowości) może być wspierany na podstawie dobrowolnego

porozumienia przez publiczne rolnicze organizacje doradcze. Drugi proces innowacyjny,

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

12

realizowany poprzez upowszechnianie (czyli sterowane rozprzestrzenianie innowacji rolniczych)

jest natomiast kompetencją jednostek upowszechnieniowych, w tym zwłaszcza wojewódzkich

ośrodków doradztwa rolniczego.

Niezbędnym warunkiem dla prowadzenia przez WODR i inne uprawnione jednostki

właściwych działań upowszechnieniowych jest ich dostęp do innowacji, czyli pozytywnie

zweryfikowanych w warunkach naturalnych nowości. Jednak od pewnego czasu pracownicy

naukowi publicznego sektora B+R (badawczo-rozwojowego) w ramach swych prac zmierzających

do wytworzenia innowacji rolniczych, często pomijają ostatni etap procesu ich powstawania.

Nie motywuje ich do tego przede wszystkim istniejący obecnie system oceny parametrycznej

jednostek naukowych(5).

Zaniechanie wdrażania nowości, a przez to kreowania innowacji przez większość

przedstawicieli publicznej sfery B+R jest poważnym utrudnieniem dla praktyki rolniczej oczekującej

od nich konkretnych innowacji, a nie wstępnie sprawdzonych rozwiązań (tj. nowości).

Wprowadzanie nowości do gospodarstw rolnych wiąże się bowiem z ryzykiem nieuzyskiwania

takich korzyści, o jakich świadczyłyby wyniki badań laboratoryjnych. Dlatego też przedmiotem

zainteresowania doradcy rolniczego czy specjalisty branżowego WODR pozostają wyłącznie

innowacje. Osoby te w ramach podejmowanych przez siebie działań informacyjnych mogą

przekazywać rolnikom wysokiej jakości informacje o innowacjach, niezbędne do podjęcia

właściwych decyzji w przedmiocie ich absorpcji, a w ramach działań upowszechnieniowych -

dodatkowo udostępniać im wiedzę umożliwiającą sprawną absorpcję i użytkowanie wybranych

uprzednio innowacji.

Literatura:

1. Kujawiński W.: Nowy słownik metodyczny doradcy rolniczego. Centrum Doradztwa Rolniczego

Oddział w Poznaniu, Poznań 2011.

2. Kujawiński W.: Metodyka działalności upowszechnieniowej publicznej rolniczej organizacji

doradczej. CDR w Brwinowie Oddział w Poznaniu, Poznań 2012.

3. Sikorska-Wolak I.: Dyfuzja innowacji rolniczych w wiejskiej społeczności lokalnej i jej

społeczno-ekonomiczne uwarunkowania. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1993.

4. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie

kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym. [Dziennik Ustaw

Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 sierpnia 2012 r., poz. 877.

5. Patrz: D. U. Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 sierpnia 2012 r., poz. 877.

METODYKA DORADZTWA

Tworzenie i upowszechnianie innowacji rolniczych

13 PRODUKCJA ROLNA

Znaczenie organizmów pożytecznych w

integrowanej ochronie roślin

Autor: Danuta Nowak i Zygmunt Bilski; CDR O/Poznań

W środowisku naturalnym żyje wiele gatunków organizmów żywych.

Są one powiązane ze sobą różnymi czynnikami i zależnościami

m.in. pokarmowymi. Na plantacjach rolniczych, ogrodniczych (sady,

warzywa, szklarnie) spotykamy także wiele różnych organizmów,

z których jedne uważane są za gatunki szkodliwe dla upraw

ponieważ je uszkadzają lub niszczą; inne za pożyteczne gdyż

zmniejszają populacje organizmów szkodliwych w uprawach.

W towarowej uprawie roślin, w ochronie plantacji przed agrofami (szkodniki, patogeny,

chwasty) stosuje się głównie chemiczne środki ochrony roślin. Obecnie większy nacisk kładzie

się na bardziej alternatywne sposoby ochrony roślin w myśl zasady integrowanej ochrony roślin,

która łączy ze sobą różne metody w ochronie upraw tj.: metody niechemiczne oparte o zabiegi

agrotechniczne, metody biologiczne z wykorzystaniem naturalnych wrogów zwalczających

szkodniki i patogeny nieprzyjazne w danej uprawie i metody chemiczne, w oparciu o sygnalizację

zabiegów ochrony celem wyznaczenia optymalnego terminu zastosowania środka ochrony roślin.

Metody biologiczne są bardziej rozpowszechnione w uprawach ekologicznych, ale

w uprawach konwencjonalnych też można stosować metody bardziej przyjazne środowisku.

W tym celu stosuje się różnego typu wirusy, mikro i makroorganizmy chorobotwórcze aplikowane

w formie biopreparatów czy biologicznych środków ochrony roślin.

Sposób biologicznej walki ze szkodnikami obejmuje różne metody polegające na:

- okresowym wprowadzaniu wrogów naturalnych na uprawę, na danego agrofaga, gdzie ich

wrogowie naturalni występują w małej liczebności lub nie występują wcale czyli tzw. okresową

kolonizację,

- trwałym osiedlaniu wrogów naturalnych, sprowadzanych z innych regionów na nowe tereny

czyli tzw. introdukcję,

- dokonywaniu korzystnych zmian w środowisku dla organizmów pożytecznych i stosowanie

środków selektywnych czyli tzw. ochronę organizmów pożytecznych.

Zaletą korzystania z organizmów żywych w ochronie jest bezpieczeństwo w ich stosowaniu

zarówno dla środowiska naturalnego, jak i człowieka. Wśród organizmów pożytecznych

spotykamy organizmy niewidoczne dla oka, jak i dostrzegalne dla oka. Jest to bardzo duża grupa

organizmów żywy. Poniżej przedstawiono tylko niektóre z ich najważniejszych przedstawicieli

występujące w przyrodzie i mające wykorzystanie w ochronie upraw.

Mikroorganizmy zwalczające agrofagi

Bakterie to dość duża grupa mikroorganizmów zasiedlających

środowisko naturalne. Wiele z nich posiada mechanizmy pozwalające

w sposób bezpośredni lub pośredni zwalczać agrofagi. Mają zdolności

antagonistycznego oddziaływania na inne organizmy poprzez

pasożytnictwo czy współzawodnictwo o pokarm czy miejsce bytowania

14 PRODUKCJA ROLNA

oraz wywoływania reakcji odpornościowych roślin. Mogą być wykorzystywane, do zwalczania

chorób odglebowych powodowanych przez grzyby, np. bakterie rodzaju Pseudomonas,

w ochronie roślin przed infekcjami czy szkodnikami.

Wśród bakterii owadobójczych spotykanych w przyrodzie szczególne znaczenie dla ochrony

roślin ma Bacillus thuringiensis. Cechą tej bakterii jest wytwarzanie białkowego kryształku

zawierającego endotoksynę śmiertelną dla owada. Natomiast formą przetrwalnikową bakterii

Bacillus thuringiensis są tzw. endospory, które pozwalają jej przetrwać niekorzystne warunki.

Zarówno zarodniki, jak i kryształki białka wykorzystywane są w powstawaniu preparatów

biologicznych zawierających różne podgatunki i izolaty tej bakterii. Są one następnie

wykorzystywane w zwalczaniu szkodników takich jak motyle, muchówki (np. komary) czy

chrząszcze. Spośród wyizolowanych populacji Bacillus thuringiensis najczęściej stosowane

w uprawach rolniczych i ogrodniczych są preparaty zawierające Bacillus thuringiensis var. kurstaki

skutecznie zwalczające gąsienice wielu szkodliwych motyli czy Bacillus thuringiensis var.

tenebrionios zwalczające chrząszcze stonki ziemniaczanej. Przykładami takich środków są Foray

76 B, Dipel WG czy Novodor SC.

Pierwszy z nich przeznaczony do ochrony drzew liściastych i iglastych przed larwami

szkodników zjadających liście. W przypadku drzewostanu liściastego są to gąsienice piędzika

przedzimka, gąsienice zwójki zielonecki, w przypadku drzewostanu iglastego (sosny) są to

gąsienice brudnicy mniszki, gąsienice barczatki sosnówki. Zalecana dawka preparatu do

zastosowania to 2,5 l/ha. W sezonie wegetacyjnym maksymalnie do 4 zabiegów. Sposób i dawka

stosowania preparatu taka sama zarówno dla drzew liściastych, jak i iglastych.

Drugi preparat jest środkiem przeznaczonym do zwalczania gąsienic bielinka rzepnika

i kapustnika, piętnówki kapustnicy i tantnisia krzyżowiaczka w białej kapuście oraz gąsienic

pachówki strąkóweczki w grochu. Zalecana dawka preparatu to 1,0 kg/ha.

Novodor SC zaś jest mikrobiologicznym środkiem zwalczającym larwy stonki ziemniaczanej

w zalecanej dawce do zastosowania od 3 do5 l/ha, zależnie od stopnia nasilenia występowania

larw i ich stadiów rozwojowych, oraz warunków pogodowych. Ilość zabiegów w sezonie

wegetacyjnym 4. W sezonie 2016 pojawi się nowy mikrobiologiczny środek grzybobójczy

(Serenade ASO) zawierający szczep bakterii Bacillus subtilis do zwalczania szarej pleśni

i alternariozy w uprawach ogrodniczych np. truskawki, marchwi, pomidora, oberżyny

(bakłażana) i innych.

Grzyby. Wśród licznej grupy szkodliwych grzybów, znajdują się gatunki

stanowiące zagrożenie dla szkodliwych owadów i nicieni. W środowisku

naturalnym grzyby owadobójcze występują dość powszechnie

ograniczając populacje wielu niepożądanych szkodników roślin. Fakt ten

wykorzystywany jest w walce biologicznej poprzez introdukcje niektórych

z nich.

W grupie pasożytniczych grzybów znajdują się gatunki infekujące nicienie glebowe i ich jaja,

do których należą przedstawiciele z rodzaju Paecilomyces, Pochonia czy inne. Odrębną grupę

stanowią gatunki pożytecznych grzybów antagonistycznych w stosunku do innych grzybów, które

są chorobotwórcze dla roślin. Należą do nich Pythium oligandrum, Coniothyrium minitans,

Ampelomyces quisqualis, czy niektóre szczepy Trichoderma. Mechanizm ich działania jest różny

i może polegać na: umiejscawianiu się w obrębie części korzeniowej roślin, konkurowaniu

Znaczenie organizmów pożytecznych

15 PRODUKCJA ROLNA

o pokarm, przestrzeń, czy produkcji enzymów powodujących niszczenie komórek patogenu

bądź ich form przetrwalnikowych. Istnieje wiele środków opartych o antagonistyczny mechanizm

działania grzybów. W Polsce znane są dwa tego typu środki, stosowane w ogrodnictwie. Jest to

Contans WG, Polyversum WP.

Pierwszy ze środków zawierający grzyb pasożytniczy Coniothyrium minitans stosowany jest

do walki przeciwko patogenom z rodzaju Sclerotinia czyli powodujących zgniliznę twardzikową.

Wykorzystywany jest w ochronie roślin ozdobnych i warzywniczych uprawianych w gruncie i pod

osłonami, a także w uprawie rzepaku ozimego. W rzepaku ozimym środek stosowany jest przed

siewem na glebę, którą po opryskaniu należy wymieszać na głębokość około 5-10 cm. Zalecana

dawka do zastosowania to 2,0 kg/ha. Przy czym po zastosowaniu środka nie należy stosować

doglebowo chemicznych środków grzybobójczych chroniących rośliny przed szarą pleśnią i

zgnilizną twardzikową.

Drugi ze środków zawierający grzyb Pythium oligandrum jest stosowany również do ochrony

części korzeniowej roślin chroniąc je przed grzybami patogenicznymi z rodzaju np. Fusarium,

Phytophtora, czy Botrytis powodujących fytoftorozę, zgorzel podstawy łodygi, fuzariozę, zgniliznę

twardzikową, szarą pleśń bądź białą plamistość liści czy inne. Wykorzystywany w uprawie

truskawek, niektórych warzyw pod osłonami (pomidor, ogórek) czy w uprawach małoobszarowych

niektórych drzewek i krzewów owocowych czy warzyw.

Wirusy owadobójcze, to jeszcze jedna grupa czynników wywołująca

infekcje u owadów. Najważniejsze z nich to wirusy z rodziny

Baculoviridae. Ich działanie jest dość selektywne, a infekowanie może

ograniczać się do wąskiej grupy szkodników tj. rodziny, rodzaju czy

nawet gatunku owada, nie wywołując negatywnego wpływu na organizmy

pożyteczne występujące naturalnie w uprawach. Wirusy często infekują

motyle, rzadziej chrząszcze, błonkówki czy muchówki. Najbardziej wrażliwe na infekcje wirusowe

są najmłodsze stadia rozwojowe owadów (larwy). Baculowirusy występują naturalnie w

populacjach owadów. Wykorzystano je również w produkcji preparatów celem ochrony niektórych

plantacji. Obecnie znane są w kraju dwa preparaty Carpovirusine Super SC i Madex SC na bazie

wirusów z rodziny Baculoviridae. Znajdują zastosowanie w ogrodnictwie, w ochronie sadów

jabłoniowych, w zwalczaniu owocówki jabłkóweczki.

Makroorganizmy zwalczające agrofagi

Do makrorganizmów zaliczamy owadobójcze nicienie, drapieżne roztocza oraz pasożytnicze i

drapieżne owady.

Owadobójcze nicienie. Naturalnym środowiskiem życia nicieni jest

gleba. W środowisku rolniczym występuje wiele gatunków

owadobójczych nicieni, w tym z rodzin Heterorhabditidae i

Steinernematidae, które wykorzystywane są do zwalczania szkodników

w roślinach. Ich cykl rozwojowy obejmuje stadium jaja, larw i postaci

dorosłej. Większość ich rozwoju przebiega w ciele owada-gospodarza,

który ginie. W okresie rozwoju wytwarzają też stadium przetrwalnikowe (larwa infekcyjna), które

może żyć swobodnie w glebie poza ciałem gospodarza. W tej formie może przetrwać w glebie

Znaczenie organizmów pożytecznych

16 PRODUKCJA ROLNA

wiele miesięcy w niekorzystnych warunkach, zachowując żywotność zanim odnajdzie owada-

gospodarza. To stadium wykorzystywane jest też w powstawaniu biopreparatów. Cechą

charakterystyczną nicieni jest wysoki potencjał reprodukcyjny. Nicienie mogą infekować różne

gatunki owadów np. zimiórki występujące w uprawach szklarniowych i pieczarkarniach, opuchlaki w

uprawie truskawek i szkółkach roślin ozdobnych, a także szereg innych szkodników drzew

owocowych i parkowych, które przepoczwarzają się w glebie. Ponieważ nicienie naturalnie

występują w glebie tam też są najczęściej stosowanie.

Drapieżne roztocza, liczna grupa organizmów o rozmiarach poniżej

1 mm wykorzystywanych w ochronie upraw szklarniowych i sadów.

Drapieżcami są zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe. Żywią się jajami i

larwami przędziorków, wciornastków i muchówek ziemiórkowatych. W

uprawach szklarniowych w zwalczaniu przędziorków wykorzystuje się

dobroczynka szklarniowego (Phytoseiulus persimilis), a w zwalczaniu

wciornastków gatunki z rodzaju Amblyseius np. A. cucumeris natomiat natomiast do zwalczania

jednych i drugich A. californicus czy A. degenerans.

Ze względu na szczególne wymagania środowiskowe – wysoka temperatura, i wilgotność

powietrza możliwości ich stosowania są ograniczone zwłaszcza w uprawach roślin ozdobnych pod

osłonami.

W sadach jabłoniowych i innych uprawach sadowniczych, gdzie stosuje się selektywne środki

chemiczne do utrzymywania na niskim poziomie przędziorków i szpecili przeciwko chorobom i

szkodnikom wprowadza się dobroczynka gruszowca (Typlodromus pyri) na opaskach filcowych.

Dobroczynek gruszowiec w sadach jabłoniowych zwalcza: przędziorka chmielowca i owocowca

oraz pordzewiacza jabłoniowego. Dzięki wysokiej skuteczność w zwalczaniu szkodników

dobroczynek znajduje wykorzystanie w systemie integrowanej produkcji owoców w sadach.

Pożyteczne owady to kolejna grupa organizmów odgrywająca ważną

rolę w zwalczaniu szkodliwych agrofagów w uprawach. Zaliczamy tu

osobniki drapieżne i pasożytnicze. Są wśród nich organizmy

odżywiające się owadami (entemofagi) i organizmy odżywiające się

roztoczami (akarifagi). W stosunku do szkodnika mogą one występować

jako drapieżca lub pasożyt. Drapieżca czyli ten, który zabija i zjada

ofiarę tj. osobnika innego gatunku. Pasożyt to ten, który czerpie korzyści ze współżycia z drugim

organizmem na jego szkodę. W grupie pasożytów występują pasożyty zewnętrzne spędzające

część życia na żywicielu i pasożyty wewnętrzne spędzające część życia wewnątrz ciała żywiciela.

W większości pasożyty szkodników to parazytoidy, których larwy zabijają żywiciela, a dorosłe

osobniki żyją wolno w środowisku.

Owady pasożytnicze w Polsce, w większości należą one do gatunków z rzędów

błonkoskrzydłych i dwuskrzydłych. Poniżej przedstawiono niektóre z nich. W szklarniach gdzie

występują dogodne warunki do przebywania i rozmnażania (stała, wysoka temperatura i

wilgotność) owadów pasożytecznych, wśród parazytoidów, które można brać pod uwagę przy

biologicznej walce z mączlikiem na ogórkach i pomidorach, są błonkówki - dobrotnica szklarniowa

(Encarsia formosa) i osiec mączlikowy (Eretmocerus eremicus).

Dobrotnica szklarniowa, jest niewielką błonkówka, która składa jaja do larw mączlika gdzie

Znaczenie organizmów pożytecznych

17 PRODUKCJA ROLNA

następuje jej rozwój. Spasożytowane larwy mączlika po około 2 tygodniach obumierają, a z nich

wydostają się młode osobniki dobrotnicy. W szklarni zastosowanie dobrotnicy szklarniowej i ośca

mączlikowego polega na rozwieszeniu ich najczęściej w formie kartoników z przyklejonymi

poczwarkami na liściach pomidorów w pobliżu jaj złożonych przez mączlika (około 0,5 m od

wierzchołka roślin).

Do ochrony kukurydzy przed omacnicą prosowianką coraz częściej wykorzystywany jest

kruszynek zmienny (Trichograma evanescens). Drobny pasożyt wielkości 0,4 – 0,8 mm.

Kruszynek podobnie jak dobrotnica składa jaja do jaj omacnicy prosowianki i tam następuje rozwój

nowego pokolenia. Na plantację kukurydzy, kruszynka wprowadza się w postaci spasożytowanych

jaj z których nowe wychodzące pokolenie błonkówek wyszukuje jaj omocnicy i składają do nich

jaja. Kruszynka wykłada się partiami co 7 dni, a skuteczność w walce z omocnicą prosowianką z

jego wykorzystaniem może dochodzić nawet do 95%. Kruszynek występuje też w środowisku

naturalnym. Na drzewach i krzewach owocowych atakuje szkodliwe dla tych upraw gatunki jak:

owocówkę jabłkóweczkę i śliwkóweczkę, znamionówkę tarniówkę, pierścienicę nadrzewkę,

kupkówkę rudnicę i zwójki liściowe. Wśród szkodników warzyw kruszynek atakuje jaja bielinka

kapustnika i rzepika, pachówki strąkóweczki, piętnówki kapustnicy i wiele innych.

W sadach jabłoniowych, występującym naturalnie, ważnym pasożytem jest osiec korówkowy

(Aphelinus mali), zwalczający bawełnicę korówkę. Niewielki owad potrafiący zniszczyć w

sprzyjających warunkach nawet 100% kolonii bawełnicy korówki. W ciągu roku rozwija się 5-6

pokoleń. Wśród pasożytów z rzędu muchówek duże znaczenie w zwalczaniu szkodników mają

rączycowate (Tachinidae), których samice składają jaja na ciele owadów lub w ich pobliżu. Młode

larwy przechodzą cykl rozwojowy w ciele żywiciela niszcząc w ten sposób gąsienice różnych

motyli, chrząszczy czy innych owadów.

W grupie drapieżnych owadów najlepiej poznane gatunki należą do rzędu

pluskwiaków różnoskrzydłych, siatkoskrzydłych, skorków, chrząszczy i

muchówek, które w istotny sposób przyczyniają się do obniżenia

liczebności wielu szkodników w środowisku naturalnym. Drapieżnikami

mogą być larwy i osobniki dorosłe lub jedno z tych stadiów.

Przedstawicielami drapieżnych pluskwiaków o dużym znaczeniu są

dziubałki (Anthocoris spp.) i dziubałeczki (Orius spp.), drobne owady (3-4 mm), odżywiające się

przędziorkami, miodówkami i wciornastkami, które wprowadzane są też do upraw sadowniczych i

szklarniowych (w wyniku specjalnego namnażania).

Z drapieżnych chrząszczy szczególne znaczenie w zwalczaniu szkodników mają występujące

naturalnie w uprawach biedronkowate i biegaczowate, trzyszczowate, kuskowate, omomiłkowate,

omerlicowate. Chrząszcze charakteryzuje gryzący aparat gębowy z silnie rozwiniętymi

żuwaczkami służący do chwytania i zabijania ofiary. Drapieżcami są larwy i osobniki dorosłe.

Z rodziny biedronek odżywiających się mszycami najbardziej znana jest

biedronka siedmiokropka. W ciągu swojego rozwoju jedna larwa tego

owada zjada przeciętnie około 600 mszyc, a postać dorosła około 50

mszyc dziennie. Również owady z rodziny biegaczowate uważane są za

pożyteczne ponieważ odżywiają się dużymi ilościami owadów

roślinożernych zjadając gąsienice motyli, larwy chrząszczy i błonkówek.

Znaczenie organizmów pożytecznych

18 PRODUKCJA ROLNA

Polują najczęściej nocą, a w ciągu doby potrafią zjeść znacznie więcej pokarmu niż same

ważą. Na rynku europejskim dostępnych jest wiele środków biologicznych, o czym należy pamiętać

i zainteresowanie nimi rośnie chociaż jest on nieduży w stosunku do rynku dostępnych środków

syntetycznych.

Źródła:

1. zdjęcia: www.efotogaleria.pl, www.onaturzebezkomentarza.blox.pl, www.dreamstime.com

www.chwastowisko.wordpress.com, www.pyrale-du-buis.com, www.suggestkeyword.com;

2. www.mrirw.gov.pl

3. M. Mrówczyński i inn. Integrowana ochrona upraw rolniczych. Tom I, PWRiL Poznań

2013r.

4. M. Tomalak Wykorzystanie nicieni owadobójczych w integrowanej produkcji roślin. IOR-PIB

P-ń 2012 ZBM

5. Ż. Fidler Wykorzystanie entomofagów do biologicznego zwalczania szkodników

w uprawach gruntowych i pod osłonami. IOR-PIB P-ń 2012, materiały szkoleniowe.

Znaczenie organizmów pożytecznych

19 PRODUKCJA ROLNA

Cele i kierunki hodowli nasiennej

roślin ogrodniczych

Autor: Magdalena Przerwa; CDR O/Radom

Polska jest dużym producentem i eksporterem warzyw świeżych (marchew, kapusta, cebula)

i przetworzonych (warzywa mrożone). Ponadto w kraju istnieje tradycja posiadania ogródków

i działek przydomowych na których uprawia się warzywa. Wyrazem tego jest duże

zapotrzebowanie na nasiona odmian warzyw krajowych i zagranicznych.

W ostatnich latach największy wpływ na wzrost produkcyjności w sektorze rolnym odgrywał

postęp biologiczny, jest to wytwarzanie nowych dobrze plonujących odmian oraz utrzymanie

i uszlachetnianie już istniejących. Zajmuje się tym przemysł hodowlano-nasienny poprzez

hodowlą twórczą i zachowawczą.

Głównym celem twórczej hodowli jest

tworzeniem nowych, lepszych odmian. W tym

celu stosuje się przeróżne metody, zależne od

sposobu, w jaki roślina się rozmnaża, np.

samopylność, obcopylność, rozmnażanie

generatywne lub wegetatywne a także od

sposobu, w jaki roślina dziedziczy cechy,

będące źródłem zainteresowania hodowcy, np.

dziedziczenie proste, złożone, heterozja.

Najprostszą a zarazem najstarszą ze

stosowanych metod hodowli twórczej jest

selekcja, w której wyróżniamy selekcję

masową: selekcja negatywna - polega na

usuwaniu z populacji roślin o cechach

niekorzystnych, selekcja pozytywna –polega na wyborze roślin o dodatnich cechach oraz

selekcja indywidualna – z każdej wybranej rośliny (tzw. pojedynek) zbiera się nasiona i wysiewa

oddzielnie. Selekcja stosowana samodzielnie ma ograniczone znaczenie, stosowana jest we

wszystkich pozostałych metodach. Z lepszych metod, dających doskonałe rezultaty jest

krzyżowanie, które polega na połączenie w potomstwie korzystnych cech form rodzicielskich.

Otrzymujemy mieszańce, które podaje się selekcji i jeśli to konieczne w celu polepszenia jakiejś

cechy poddaje się kolejnym krzyżowaniom. Kolejną metoda jest hodowla heterozyjna, która

opiera się również na krzyżowaniu. Krzyżuje się odpowiednio dobrany materiał w wyniku czego

pierwsze pokolenie (F1) wykazuje wyjątkową bujność i plenność (wybujałość mieszańcowa),

niestety cechy te nie utrzymują się w następnych pokoleniach. Obecnie w uprawie są odmiany

mieszańcowe – kukurydzy, buraka cukrowego i pastewnego, tytoniu i wielu warzyw. Inne

możliwości dla hodowli roślin to hodowla poliploidalna oraz mutacyjna, gdzie wykorzystuje się

wiedzę z inżynierii genetycznej.

Hodowla zachowawcza ma za zadanie utrzymywanie stałości cech dziedzicznych,

zachowanie genotypów istniejących odmian, wytwarza odpowiednią ilość nasion o wysokiej

20 PRODUKCJA ROLNA

jakości – superelity i elity hodowlanej. W tej hodowli największe znaczenie ma metoda selekcji

indywidualnej.

Za najważniejsze gatunki warzyw w polskiej hodowli uznać należy: cebulę, ogórek, marchew

jadalną, burak ćwikłowy, pietruszkę korzeniową, sałatę , pomidor, paprykę słodką, rzodkiewkę,

groch siewny, fasolę zwykła i bób.

W Polsce przemysł hodowlano nasienny jest tworzony głównie przez podmioty hodowlane,

hodowlano-nasienne oraz nasienne. Zmiany ustroju politycznego i gospodarczego na początku

lat 90 XIX w. spowodowały załamanie na rynku nasiennym w Polsce, spowodowało to że wiele

firm zlikwidowano a część sprywatyzowano. Nadal niektóre są własnością państwa. Na rynku

profesjonalnym utracone zostało blisko 80% transakcji nasiennych. Firma Bejo Zaden

praktycznie opanowała rynek nasion kapust. Inne zagraniczne firmy De Reuiter, Novartis,

Nunhems, Seminis i western Seeds przejęły rynek nasion warzyw szklarniowych, firma Syngenta

powoli przejmuje rynek pomidora gruntowego. Obecnie polskie firmy nasienne starają się

odzyskać utraconą pozycję na rynku nasion warzyw dla profesjonalistów. Obecnie działalność

hodowlaną w zakresie roślin uprawnych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej

prowadzą w Polsce spółki Agencji Nieruchomości Rolnych:

1. "DANKO" Hodowla Roślin Sp. z o.o.,

2. Poznańska Hodowla Roślin Sp. z o.o.,

3. Małopolska Hodowla Roślin HBP Sp. z o.o.,

4. Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego Sp. z o.o.,

5. Pomorsko-Mazurska Hodowla Ziemniaka Sp. z o.o.,

6. Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze "POLAN" Sp. z o.o.,

7. „SPÓJNIA” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o.,

8. „PlantiCo” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki Sp. z o.o.

Krakowska Hodowla i Nasiennictwo

Ogrodnicze POLAN Spółka z o.o.

Powstała w 1994 z połączenia dwóch

krakowskich firm: Krakowskiej Hodowli Roślin

Ogrodniczych (KHNO) i Przedsiębiorstwa

Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa

(PNOS).

W swoim asortymencie posiadają dużą ilość

własnych odmian, w tym 112 odmian warzyw w

16 gatunkach i 140 odmian kwiatów w 14

gatunkach. Uzyskali to dzięki współpracy z ponad

400 producentami nasion i Instytutami

badawczymi oraz własnym zapleczem reprodukcyjnym w postaci gruntów i zakładów hodowli.

Jakość jest jednym z wyznaczników działalności firmy. W produkcji nasion wykorzystuje

tradycyjne metody produkcji, które uzupełniane są przez zastosowanie najnowszych technologii.

Firma kładzie duży nacisk na hodowlę jakościową i odpornościową.

Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin

21 PRODUKCJA ROLNA

Od lat firma POLAN również z dużym powodzeniem szereg celów:

twórcza i zachowawcza hodowla roślin ogrodniczych

produkcja materiału wyjściowego i linii do mieszańców

produkcja materiału siewnego i nasadzeniowego

skup nasion, przerób technologiczny

ocena laboratoryjna i konfekcjonowanie nasion

sprzedaż materiału siewnego w kraju i na eksport

Jest jedną z nielicznych firm na polskim rynku, która w 75% posiada w sprzedaży nasiona

z własnej hodowli.

„SPÓJNIA” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Sp. z o.o.

z siedzibą w Nochowie (woj. Wielkopolskie) to firma hodowlano-nasienna z niemal 100-letnią

tradycją. Wykorzystuje doświadczenia, które sięgają 1917 roku oraz współczesne

najnowocześniejsze technologie i techniki hodowli roślin, dąży do uzyskania produktów

najwyższej jakości. Jest to jednozakładowe przedsiębiorstwo, które w swojej strukturze

podzielony jest na pracownie roślin: strączkowych (groch, fasola szparagowa i wielokwiatowa,

bób, soczewica, lędźwian), dyniowatych (ogórek gruntowy, ogórek pod osłony, oraz roślin

pozostałych: koper, sałata), korzeniowych (burak ćwikłowy, marchew, pietruszka), cebulowych

i krzyżowych (cebula, szczypiorek, rzodkiewka). Podstawową działalnością firmy jest hodowla

twórcza i zachowawcza roślin warzywnych, ich produkcja nasienna oraz obrót wytworzonym

materiałem siewnym zarówno we własnej Spółce jak i poprzez sieć dystrybutorów. Spółka na

realizacje celów posiada do dyspozycji 706 ha, gdzie 680 ha to użytki rolne, 2340 m powierzchni

szklarni, 5400 m tuneli foliowych - będących w obszarze działania Spółki, oraz 200 ha gruntów

ornych przeznaczonych tylko na produkcję nasienna warzyw.

„PlantiCo” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze

Zielonki Sp. z o.o.

To firma hodowlano – nasienna w województwie

mazowieckim. W 2008r powstała z połączenia

dwóch firm PlantiCo Zielonki i PlantiCo Gołębiew.

Główne zadania firmy to hodowla twórcza

i zachowawcza, produkcja nasienna prowadzona

na gruntach własnych, jak i u najlepszych

producentów w kraju. Oferta nasienna obejmuje

obecnie ponad 800 pozycji, z czego w Rejestrze

Odmian znajduje się 169 odmian własnych warzyw

szczególnie: cebula (16), groch łuskowy (10), fasola zwykła, szparagowa, zielono-

i żółtostrąkowa i na suche nasiona (16), marchew (14), pomidor gruntowy (18), papryka do

uprawy w polu i w tunelach foliowych (11) i ponad 100 odmian kwiatów: astra chińskiego (20),

aksamitki (5), lewkonii letniej (20), lwiej paszczy (8), pelargonii (19).

Twórczą hodowlą zajmują się również placówki naukowe takie jak: Instytut Ogrodnictwa

w Skierniewicach, Instytut włókien naturalnych w Poznaniu, Instytut Roślin Zielarskich

i Przetworów w Poznaniu oraz IUNG Puławy.

Ważną częścią przemysłu nasiennego są gospodarstwa nasienne, które zajmują się

Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin

22 PRODUKCJA ROLNA

reprodukcją materiału siewnego, która jest jedną z wielu aktywności gospodarstwa. Przykładowe

gospodarstwa to : W.Legutko Przedsiębiorstwo Hodowlano Nasienne, Top-Plant Gospodarstwo

Ogrodnicze, Grzesiak, i In.

Wpływ na funkcjonowanie rynku nasiennego w Polsce

mają również inne instytucje państwowe

tj.: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin

i Nasiennictwa, której głównymi zadaniami jest

przygotowanie i wdrażanie wytycznych oceny i kontroli

materiału siewnego, nadzór nad systemem ewidencji

przedsiębiorców dokonujących obrót materiałem

siewnym i In.. Kolejnym ważnym ośrodkiem

związanym z przemysłem hodowlano nasiennym jest

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin

Uprawnych. Do podstawowych zadani COBORU

należy prowadzenie krajowego rejestru odmian,

tworzenie metodyk badania i oceny odrębności

i trwałości (OWT), tworzenie metodyk badania i oceny

wartości gospodarczej. Wśród innych ważnych

podmiotów zajmujących się przemysłem nasiennym,

wyróżnić można IHAIR, Polską Izbę Nasienną oraz

Agencję Nasienną. Wymienione podmioty pełnią

funkcje badawczo-rozwojowe, upowszechniające oraz

kontrolne.

Literatura:

1. Hasło Ogrodnicze

2. Ogólna Uprawa Warzyw, Praca zbiorowa, 2007r.

3. T.Filipiak, Hodowla Roślin Ogrodniczych w Spółkach ANR 2008r

4. A.Piwowar., Przemysł nasienny w Polsce i jego rynek 2014r

5. www.ogrodinfo.pl

6. www.coboru.pl

7. www.anr.gov.pl

8. www.nasiona-warzyw.pl

9. www.plantico.pl

10. www.nasiona.pl

(Źródło zdjęć: CDR Radom, internet )

Cele i kierunki hodowli nasiennej roślin

23 PRODUKCJA ROLNA

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

Autor: Marek Krysztoforski; CDR O/Radom

I oto stajemy się szczęśliwym posiadaczem czy też dzierżawcą nowego kawałka ziemi.

W głowie mamy już wstępny plan co zasadzimy czy też zasiejemy. W przypadku rolnictwa

najlepszy biznes plan zależy jednak od stanu gleby i klimatu. Od czego zacząć?

Na początku musimy dowiedzieć się nieco o historii ziemi, na której zamierzamy

gospodarować. Od byłego właściciela, lub też od sąsiadów warto dowiedzieć się, co było w

ostatnich latach uprawiane jeśli to możliwe to jakie były plony, czy był dawany obornik lub

gnojowica, kiedy ostatni raz wapnowano.

Te informacje pozwolą nam zrewidować pogląd o żyzności gleby - w wypisie z ewidencji

gruntów mamy co prawda podana klasę bonitacyjną, ale to nie wszystko. Gleba nawet dobrej

klasy, zaniedbana, zakwaszona i zachwaszczona wymaga nawet kilku lat pracy, żeby osiągnąć

możliwości wynikające z jej potencjału.

Drugą czynnością jest zapoznanie się z położeniem działki. Pomogą nam mapy,

nieoceniony jest Internet. Zarówno na Google Map jak i na Geoportalu możemy znaleźć każdą

działkę rolną i jej zdjęcie wykonane w trakcie oblotów. Zdjęcia są robione jesienią lub wiosną.

Poniżej zdjęcie dwóch działek gospodarstwa pokazowego w Chwałowicach.

Po lewej Google Maps, widok powierzchni ziemi z powietrza (tzw. Earth).

Po prawej ortofotomapa z portalu Geoportal 2.

Górne pole (około 5 ha) jest wyraźnie podzielone - faktycznie występują na nim dwa typy

gleb. Prawa górna, jaśniejsza strona to gleby brunatne na górce, lewa strona to czarne ziemie

leżące w dołku nad strugą. Już sam wygląd pola z powietrza, pokazuje, że nie wszystko można

na każdej części uprawiać. Na „ dołku” udadzą się koniczyna czerwona, zboża, warzywa, śliwa,

krzewy owocowe, na „górce można uprawiać lucernę, zboża, drzewka owocowe.

Bardzo ważnym badaniem jest pobranie próbek glebowych do laboratoryjnej oceny

24 PRODUKCJA ROLNA

zasobności gleb. Próbki powinny jak najlepiej reprezentować pole. Optymalnym rozwiązaniem

jest pobieranie próbek, co kilka metrów laską glebową, idąc po przekątnej pola, jeżeli jest ono

zbliżone do kwadratu. W przypadku wąskich działek należy pobierać próbki zygzakiem od

miedzy do miedzy na całej długości pola. Nie może być ich mniej, ponieważ próba nie będzie

reprezentatywna. Pobrane z poszczególnych miejsc próbki mieszamy starannie ze sobą.

Do analizy przygotowujemy ok. 0,5kg dobrze wymieszanej ziemi. Przygotowana tą metodą

próbka poddana analizie odzwierciedli zasobność naszego stanowiska w składniki pokarmowe.

W przypadku głęboko korzeniących się roślin sadowniczych jedna próbka powinna być pobrana

z warstwy ornej do 20 cm a druga z głębszej 20-40 cm.

Analizę można wykonać w laboratoriach Stacji Chemiczno-Rolniczych, ODR-ów lub innych

laboratoriach zajmujących się takimi analizami. Na podstawie wyników analiz, jak również biorąc

pod uwagę wymagania konkretnych gatunków planowanych do nasadzeń, układamy plan

nawożenia, który ma zapewnić dobre warunki do wzrostu. Nakłady ponoszone na badania

chemiczne składu gleby zwracają się w postaci:

- zaoszczędzonych drogich nawozów,

- uniknięcia skutków przenawożenia (zasolenia gleb) i skażenia gleb, wód gruntowych

i powierzchniowych,

- obniżenia kosztów produkcji,

- właściwego odżywienia roślin, poprawy ich zdrowotności, odporności na przemarzanie,

a także jakości i ilości owoców.

Po otrzymaniu wyników analizy należy przede wszystkim doprowadzić do poprawy

zasobności w te składniki, które są w największym niedoborze.

Zaczynamy od wapnowania. Wapno nie tylko reguluje odczyn gleby, ale także wpływa na jej

własności fizyczne i biologiczne. Jeżeli gleba jest silnie zakwaszona, żadne inne działania nie

przyczynia się do poprawy plonowania! Następnie staramy się tak opracować nawożenie, żeby

zniknęły komunikaty o zawartości składnika „bardzo niskiej” i „niskiej”. Najlepiej nanieść na plan

pola informację o zasobności, stosując kolory:

- brązowy skrajnie niski, konieczna natychmiastowa interwencja

- czerwony, niski - należy dążyć do podniesienia zasobności

- żółty, średni - to jest nasze „minimum przyzwoitości w stosunku do gleby” można

prowadzić racjonalną uprawę,

- do tego stanu należy dążyć, jest to najlepsza zasobność gleb, przy której składniki będą

dostępne dla roślin,

- zielony, bardzo wysoka zasobność - możemy oszczędzić na nawozach. W przypadku

odczynu, fosforu i magnezu mogą się pojawić problemy z blokowaniem pobierania składników.

Dysponując mapką z naniesionymi kolorami szybko możemy zorientować się gdzie

występują największe niedobory.

Poniżej przykład analizy (z życia, z istniejącego gospodarstwa rolnego):

Jak łatwo zauważyć, głównym problemem jest poważne zakwaszenie gleb. Pierwszą

czynnością będzie więc wapnowanie. I to na jednym się nie skończy - aby doprowadzić do

pożądanego odczynu powyżej 5,6 pH trzeba będzie wapnować dwa lata pod rząd.

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

25 PRODUKCJA ROLNA

Widok pola podpowiada nam natomiast jak pobierać próby glebowe. Pole powinno być

podzielone na dwie części, gdyż będą tam zupełnie inne warunki. Pole przechodzimy zygzakiem

}i pobieramy po drodze kilka próbek pojedynczych, z których po wymieszaniu uzyskamy jedną

próbkę zbiorczą. Próbkę opisujemy tak, żebyśmy

sami wiedzieli skąd pochodzi próbka

Instrukcja pobierania próbek , którą otrzymujemy

w stacjach chemiczno rolniczych, mówi, żeby

pobierać jedną próbę z 4 ha gruntu, ale w miarę

jednorodnego. Proszę pamiętać, że wyniki

analizy gleby posłużą do ustalenia nawożenia.

Jeśli pole jest niejednorodne, a tak jest w tym

wypadku, to należy dobrać nawożenie do

największych możliwie jednorodnych jego

fragmentów. W tym wypadku są to części działki

o powierzchniach po 2,5 ha.

Na etapie planowania plantacji trwałych (sady, krzewy ) warto zapoznać się z jakością gleby,

a tym samym stanowiska. Do tego celu służą odkrywki glebowe.

Najlepsze miejsca do dokonania odkrywek zaznaczono niebieskimi kółkami. Liczba

koniecznych odkrywek zależy od zróżnicowania terenu i gleby, w naszym wypadku wystarczą

dwie.

Odkrywki wykonuje się na głębokość od 1,5 do 2m, z jedną ścianą pionową. Pozwala to na

poznanie poziomu wód gruntowych, ocenę jakości gleby i podglebia. Odkrywki te najlepiej jest

kopać w maju, po spłynięciu wód na wiosnę a przed nadejściem letniej suszy:

- tam, gdzie gleba na profilu ma barwę zgniłozieloną woda długo zalega,

- kolor jasnoceglasty świadczy o krótkotrwałym pobycie wody,

- naprzemienna mozaika zielono-ceglasta świadczy o znacznej zmienności stosunków

wodnych. Gleba jest jakiś czas zalana a potem przychodzi długi okres przesuszenia.

pH FOSFOR POTAS MAGNEZ

w KCl wapnowanie mg zasobność mg zasobność mg zasobność

3,9 konieczne 8,9 niska 6,2 niska 2,9 niska

4,3 konieczne 23,3 b.wysoka 14 średnia 6 wysoka

4 konieczne 7,5 niska 6,7 niska 3,5 średnia

4,8 potrzebne 7 niska 11,7 średnia 7,8 b.wysoka

4,4 konieczne 7,9 niska 4,7 b.niska 4 średnia

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

26 PRODUKCJA ROLNA

www.deeproot.com

- jednolita barwa jasna na przekroju może świadczyć o dobrym przewietrzaniu gleby,

- szarozielona barwa oznacza brak powietrza,

Jeżeli okaże się, że woda zalega na głębokości metra, to musimy wybić sobie z głowy jabłoń

czy gruszę - młode drzewka będą rosły pięknie, aż

w drugim-trzecim roku zaczną chorować i marnieć,

przyczyna będzie zalanie korzeni.

Przy pobieraniu próbek warto zwrócić uwagę na

strukturę gleby - duża liczba dużych brył w

warstwie ornej i podornej dowodzi złej struktury

gleby. Najbardziej pożądana jest struktura

drobnogruzełkowa i ciemna barwa, duża ilość

dżdżownic, drobnej fauny, korzonków.

Źródło: www.indianstonesupplies.co.uk

Bardzo korzystne jest pogłębienie warstwy uprawnej przy zastosowaniu głębosza, który

niszczy podeszwę płużną. Na zimę sprawdzoną uprawą jest mieszanka żyta z wyką ozimą.

Można też siać rzepak ozimy. Do roślin wykazujących właściwości fitosanitarne i dostarczających

dużo masy organicznej należy gorczyca, facelia, gryka i inne. Po co najmniej dwukrotnym siewie

roślin na zielony nawóz powinniśmy osiągnąć zdecydowana poprawę struktury gleby oraz jej

zasobności w substancje organiczne

Zwracamy uwagę na faunę - dużo korytarzy dżdżownic świadczy o żyzności gleby, brak

dżdżownic mówi nam, że jest jakaś wada gleby.

Piękne tłuste pędraki to poważny problem. Duże, pięciocentymetrowe należą do chrabąszcza

majowego - mogą przebywać w glebie do 5 lat, mniejsze mogą należeć do ogrodnicy niszczylistki

lub guniaka czerwczyka, te przebywają w glebie do 3 lat. Pędraki są bardzo żarłoczne

a zwalczanie ich dosyć trudne. Należy kilkakrotnie przeorywać glebę, wyrzucając larwy na

wierzch, zasiewać i przyorywać poplony np. gorczycę.

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

27 PRODUKCJA ROLNA

Źródło: www.downgardenservices.org.uk

Przed rozpoczęciem produkcji dobrze jest rozwiązać kilka problemów:

Usunąć chwasty uporczywe. Każda uprawa ma swoje ulubione chwasty - terminy i

sposoby uprawy powodują, że inne chwasty wystąpią w uprawach ozimych, inne w jarych, inne w

zbożach a inne w uprawach szerokorzędowych:

Żródło: I. Duer IUNG PIB Puławy

Występuje jednak grupa chwastów szczególnie uciążliwych i trwałych : perz, ostrożeń,

szczaw tępolistny, powój polny, trzcina, skrzyp, bylice. Jednorazowe usuniecie takich chwastów

nie daje efektów, gdyż odbijają dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu.

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

Roślina uprawna Towarzyszące chwasty

Zboża ozime bratek polny, gorczyca polna, przytulia czepna, jasnoty,

rumianowate, miotła zbożowa, ostrożeń polny, samosie-

wy rzepaku

Zboża jare owies głuchy, jasnoty, rumianowate, rzodkiew świrzepa,

ostrożeń polny

Kukurydza owies głuchy, prosowate, rzodkiew świrzepa, komosa

biała, rdesty, szarłat szorstki, rumianowate

Ziemniak prosowate, gorczyca polna, komosa biała, gwiazdnica

posp., rdesty

Burak owies głuchy, prosowate, bratek polny, rumianowate,

szarłat

Rzepak miotła zbożowa, rumianowate, bratek polny, przytulia

czepna, mak polny, samosiewy zbóż

Strączkowe owies głuchy, bratek polny, komosa biała, rumianowate,

przytulia czepna, rzodkiew świrzepa,

Wszystkie uprawy perz, gwiazdnica pospolita, tobołki, tasznik

28 PRODUKCJA ROLNA

Źródło: gardeninggonewild.com

Ostrożeń polny - jeden z groźnych chwastów trwałych

Źródło: gardeninggonewild.com

Wiotki i delikatny powój polny ma pod ziemią cały zespół korzeni i bulwek

spichrzowych. Proste wycięcie nic nie daje, gdyż może odbijać z korzeni wielokrotnie.

Najlepiej i najtaniej wykonać jeden - dwa zabiegi pochodnymi glifosatu (Roundup).

Stosujemy regułę: opryskujemy chwasty gdy odbiją i mają kilkanaście centymetrów ponieważ

preparaty glifozatu są pobierane przez liście! Potem zostawiamy pole na co najmniej tydzień bez

zabiegów uprawowych, dając czas na zniszczenie części podziemnej.

Często pierwszy zabieg nie wywoła oczekiwanych skutków, na słomiasto-bladym polu

pozostaną wyspy zieleni. Należy je wtedy ponownie opryskać. Po oprysku musimy dać

preparatom czas na działanie - muszą dotrzeć do korzeni i rozłogów, tam ulegają rozkładowi do

właściwych metabolitów, które zniszczą chwasty.

Nawet gleba zaniedbana, po wykonaniu wszystkich tych czynności odwdzięczy się

właścicielowi dobrym plonem.

Marek Krysztoforski

CDR O Radom

Jak ocenić stan i urodzajność gleby?

29

Innowacyjność w PROW 2014-2020

/materiał informacyjny część 2/

W obecnym okresie programowania w UE innowacje są celem przekrojowym we wszystkich

programach operacyjnych w tym w PROW 2014-2020.

W PROW 2014-2020 zakłada się, że wszystkie projekty wspierane w ramach

poszczególnych działań będą innowacyjne i będą przyczyniać się do poprawy konkurencyjności

polskiego rolnictwa i leśnictwa z poszanowaniem ochrony środowiska.

Do programu, ponadto, wprowadzono specjalne instrumenty wspierające innowacje,

w pierwszej kolejności należy zaliczyć do nich działania takie jak:

- Transfer wiedzy i działalność informacyjna,

- Współpraca,

- Usługi doradcze, usługi z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym i usługi z zakresu

zastępstw.

Ważnym krokiem w kierunku zbliżenia nauki i praktyki jest utworzenie Europejskiego

Partnerstwa Innowacji na rzecz wydajnego, zrównoważonego rolnictwa (EPI).

Od (EPI) oczekuje się, że partnerstwo zapewni szerokie wsparcie na rzecz ściślejszych

powiązań pomiędzy unijną polityką rolną i polityką rozwoju obszarów wiejskich a polityką

w zakresie badań naukowych i innowacji, szczególnie inicjatywy przewodniej Unia Innowacji

i programu Horyzont 2020.

Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR)

W Polsce w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, tworzy się Sieć na rzecz

Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR). SIR finansowana będzie ze środków

Pomocy Technicznej.

Jednostką koordynującą działania SIR w ramach KSOW będzie Centrum Doradztwa

Rolniczego w Brwinowie. Powołane też będą jednostki regionalne SIR. Funkcje te pełnić będą

samorządy województw, natomiast zadania w zakresie SIR będą realizować Wojewódzkie

Ośrodki Doradztwa Rolniczego. CDR i WODR mają pełnić rolę brokerów innowacji. Broker

innowacji to :

Podmiot będący łącznikiem, zapewniający przepływ informacji oraz ułatwiający

nawiązanie współpracy w obszarze innowacji pomiędzy podmiotami sektora rolno-

spożywczego, naukowo-badawczego i doradztwem. Przyjęto, że w ramach PROW 2014-

2020 rolę tę będą pełnić doradcy rolni.

Rola innowacji w okresie programowania

2014-2020 w UE (cz. II)

Autor: Jadwiga Nowakowska, CDR/O Kraków

ROW

30

Rola i zadania brokerów innowacji:

Przed brokerami innowacji stawia się duże wymagania. Brokerów innowacji powinna

cechować: bezstronność i niezależność, umiejętność udzielania pomocy, wiedza

o współuczestnikach grupy oraz o sektorze, w którym działają. Rozumienie „języka” wszystkich

partnerów z różnych dziedzin i obszarów działania.

Zadania:

Zakłada się, że brokerzy innowacji będą pośredniczyć i współuczestniczyć w tworzeniu grup

operacyjnych (łączenie partnerów), w tworzeniu projektu planu operacyjnego, będą udzielać

pomocy na starcie projektu, zapewnią, aby proces tworzenia grup był przejrzysty, a cele

i oczekiwania były jasno określone. Brokerzy innowacji zapewnią spójność grupy tak, aby

partnerzy rozumieli jeden drugiego oraz zechcieli ze sobą współpracować, a także zapewnią

sprawną, bezpośrednią komunikację (spotkania „twarzą w twarz”), broker powinien szukać

pomysłów.

Grupy tematyczne:

W ramach Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) będą mogły

być powoływane grupy tematyczne. Grupy tematyczne będą działać w różnych obszarach na

przykład: produkcji roślinnej (w tym integrowana ochrona roślin - IPM; produkcji zwierzęcej (w

tym dobrostan zwierząt), mogą zajmować się problemami rolnictwa ekologicznego; ochroną

środowiska; agrobiznesu (w tym małe przetwórstwo). Katalog tematyczny jest otwarty, to tylko

przykłady.

Zadania dla Sieci Innowacji Rolniczych – koordynator krajowy (SIR)

Poziom krajowy – zadania koordynatora krajowego

Funkcję koordynatora krajowego będzie pełnić Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie.

Do zadań koordynatora krajowego należy:

Identyfikacja partnerów krajowych i zagranicznych oraz nawiązanie współpracy z tymi

partnerami;

Identyfikacja potrzeb i problemów zgłaszanych przez współuczestników SIR oraz

przekazywanie ich do jednostki centralnej KSOW;

Udział w Grupie Roboczej ds. KSOW, Grupie Tematycznej SIR oraz grupach zadaniowych;

Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów SIR poprzez prowadzenie działań aktywizujących,

upowszechnianie wiedzy tematycznej i analitycznej pomiędzy interesariuszami

uczestniczącymi w sieci;

Prowadzenie bazy danych zawierającej wyniki prac badawczych oraz tzw. dobre praktyki

w zakresie innowacji, a także upowszechnianie materiałów na stronie internetowej CDR,

WODR-ów, KSOW itp. oraz w trakcie imprez (np. konferencji, seminariów, szkoleń itp.);

Prowadzenie działań promocyjnych z zakresu innowacji w rolnictwie, produkcji żywności

oraz na obszarach wiejskich;

Utworzenie i prowadzenie Grupy Tematycznej SIR przy Grupie Roboczej ds. KSOW oraz

powołanie i organizację prac grup zadaniowych przy CDR;

ROW

Rola innowacji ...

31

Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów partnerom SIR poprzez zarządzanie portalem

internetowymi oraz narzędziami umożliwiającymi wymianę informacji i prowadzenie

dyskusji pomiędzy skupionymi w Sieci partnerami;

Zbieranie i zgłaszanie propozycji tematów/projektów do realizacji w ramach planu działania

i 2-letniego planu operacyjnego;

Realizacja planu operacyjnego w części dotyczącej SIR;

Prowadzenie pilotażowych usług Brokerskich w trzech makroregionach (Wielkopolska –

Poznań, Mazowsze – Radom i Małopolska – Kraków) .

Poziom wojewódzki – zadania WODR

Zadania sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) na

poziomie województwa wykonują Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

Do ich zadań należy: identyfikacja partnerów, którzy mogą/chcą działać na rzecz innowacji

w obszarze rolnictwa, leśnictwa, produkcji żywności oraz na obszarach wiejskich, w tym

prowadzenie działań aktywizujących na poziomie województwa.

Identyfikacja potrzeb i problemów zgłaszanych przez zainteresowanych uczestnictwem w

sieci na poziomie województwa oraz przekazywaniem tych informacji do SR KSOW oraz

Koordynatora SIR.

Ułatwianie tworzenia sieci kontaktów partnerom SIR poprzez prowadzenie działań

upowszechniających wiedzę tematyczną i analityczną oraz współpraca z CDR.

Zbieranie i gromadzenie informacji (badania, innowacyjne projekty, nowe rozwiązana oraz

tzw. dobre praktyki w zakresie innowacji i ich upowszechnianie na stronie internetowej

CDR, WODR-ów, KSOW itp. oraz w trakcie imprez (np. konferencji, seminariów, szkoleń

itp.).

Udział w wojewódzkich grupach roboczych ds. KSOW oraz współpraca z LGD

z obszaru województwa.

Udział w Grupie Tematycznej SIR przy Grupie Roboczej KSOW oraz Grupach

Zadaniowych.

Przygotowanie i zgłaszanie we współpracy z brokerami propozycji tematów/projektów do

realizacji w ramach 2- letniego planu operacyjnego do CDR.

Prowadzenie usług Brokerskich.

Udział doradców w grupach operacyjnych i stała współpraca z grupami operacyjnymi.

Wsparcie grup operacyjnych (SIR) Działanie: Współpraca PROW 2014-2020

Opisana wyżej Sieć na rzecz Innowacji w Rolnictwie i na Obszarach Wiejskich (SIR) skupiać

będzie między innymi grupy operacyjne powoływane w celu realizacji innowacyjnego projektu.

Grupy operacyjne będą mogły uzyskiwać wsparcie w ramach działania Współpraca PROW

2014-2020. Wsparcie dotyczyć będzie zarówno tworzenia grup ich funkcjonowania oraz realizacji

projektów.

Kto może wchodzić w skład grup operacyjnych?

Grupy operacyjne na rzecz innowacji będą mogły być utworzone przez co najmniej dwa

ROW

Rola innowacji ...

32

różne podmioty należące do różnych kategorii:

- rolnicy lub grupy rolników;

- posiadacze lasów;

- naukowcy; instytuty lub jednostki naukowe; uczelnie (w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca

2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164 poz. 1365 z późn. zm.)),

- przedsiębiorcy sektora rolnego lub spożywczego (w tym usług gastronomicznych);

- przedsiębiorcy sektorów działających na rzecz sektora rolnego i spożywczego

(np. producenci nawozów, pasz, środków ochrony roślin, maszyn i urządzeń do produkcji);

Członkami grupy operacyjnej mogą być także:

- podmioty doradcze;

- konsumenci i ich organizacje;

- jednostki samorządu terytorialnego;

- organizacje branżowe i międzybranżowe działające w obszarze łańcucha żywnościowego.

Ich rolą w grupie operacyjnej będzie inicjowanie, animowanie, popularyzacja operacji itd.

Warunki brzegowe jakie musi spełnić grupa operacyjna:

Grupa operacyjna, by starać się o wsparcie w ramach działania Współpraca PROW

2014-2020 musi posiadać formę organizacyjno-prawną umożliwiającą zawieranie umów

i zaciąganie zobowiązań. Działać na podstawie ustalonych procedur wewnętrznych

z zachowaniem przejrzystości. Procedury wewnętrzne powinny zawierać opis sposobu

podejmowania decyzji oraz opis unikania występowania konfliktu interesów.

Grupa operacyjna powinna być powołana w celu realizacji konkretnej operacji i działać na

podstawie planu operacyjnego.

Co może być przedmiotem operacji?

Przedmiotem operacji mogą być produkty oraz praktyki, procesy i technologie związane

z produkcją lub przetwarzaniem produktów wymienionych w Załączniku nr 1 do Traktatu

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z zastrzeżeniem, że w przypadku praktyk, procesów

i technologii związanych przetwarzaniem tych produktów operacja kończy się przetworzeniem na

produkt wymieniony w Załączniku nr 1.

Operacje mogą również dotyczyć praktyk, produktów, procesów i technologii bezpośrednio

związanych z produkcją bądź przetwarzaniem produktów rolnych (np. innowacje w zakresie

nawozów, środków ochrony roślin, maszyn, urządzeń do produkcji rolnej, przetwórstwa, pasze,

innowacje na poziomie działań organizacyjnych i zarządczych sprzyjających adaptacji do zmian

klimatu).

Co może być finansowane?

Koszty ogólne operacji, w tym:

- aktywizacji potencjalnych partnerów grupy operacyjnej na rzecz innowacji w celu

osiągnięcia wykonalności projektu (działania informacyjne, pozyskiwanie partnerów

projektu),

- koszty funkcjonowania grupy operacyjnej,

- koszty opracowania planu operacyjnego grupy operacyjnej, planu biznesowego operacji,

ROW

Rola innowacji ...

33

analiz wykonalności i innych dokumentów związanych z przygotowaniem operacji,

- upowszechnienia wyników realizacji operacji,

- koszty badań stosowanych i prac rozwojowych bezpośrednio związanych z przedmiotem

operacji,

- koszty bezpośrednie (inwestycyjne) operacji związane z realizacją planu biznesowego

opartego na planie operacyjnym grupy operacyjnej EPI, w tym testowanie powstałego

produktu.

Wysokość wsparcia

Finansowane może być do 100% kwoty wydatków kwalifikowalnych związanych z kosztami

bieżącymi funkcjonowania grupy operacyjnej, prowadzeniem prac badawczych bezpośrednio

związanych z wdrożeniem przedmiotu operacji, testów, studiów wykonalności, przygotowania

planu operacyjnego grupy, animacji, promocji rezultatów operacji, przygotowania planu

biznesowego operacji.

Jeżeli operacja obejmuje inwestycje należące swym zakresem do jednego z działań lub

poddziałań wymienionych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1305/2013

poziom pomocy stosowany dla tej części operacji powinien być zgodny z wymienionym

Rozporządzeniem. Koszty ogólne mogą stanowić nie więcej niż 20% całkowitych kosztów

kwalifikowalnych operacji i nie więcej niż 2 000 000 zł.

Wsparcie udzielane jest w okresie maksymalnie 3 lat. W szczególnie uzasadnionych

przypadkach (wynikających z uzasadnionego okresu realizacji operacji) okres wsparcia

funkcjonowania grupy operacyjnej EPI oraz realizowanej przez nią operacji może ulec

wydłużeniu. Całkowita maksymalna wartość wsparcia operacji w zakresie bezpośrednich

kosztów kwalifikowalnych – 10 000 000 zł.

Łącznie maksymalna wartość wsparcia – 12 000 000 zł.

Informacje dodatkowe

Działanie „Współpraca” nie służy wspieraniu działalności badawczej. Wydatki związane

z badaniami będą wspierane jedynie w przypadku badań niezbędnych do wdrożenia nowego

rozwiązania i nie mogą być pozycją dominującą kosztów operacji.

Klastry mogą korzystać ze wsparcia w ramach poddziałania, o ile spełniają warunki

odnoszące się do grup operacyjnych na rzecz innowacji.

Przykłady:

Przedstawione poniżej przykłady zostały zaczerpnięte z Przeglądu Obszarów Wiejskich UE(1).

1. Wykorzystanie energii słonecznej do suszenia ziół w Polsce

Suszenie plonów jest jedną z najbardziej energochłonnych operacji wykonywanych

w gospodarstwach rolnych. A więc drogich. Szukanie tańszych rozwiązań jest czymś bardzo

ważnym. Doktor Edmunt Giejbowicz przedstawiciel Polski z FAPA w grupie dyskusyjnej ENRD

ds. transferu wiedzy i innowacji cytuje „ rolnika, który będąc na międzynarodowych targach,

1. Przegląd Obszarów wiejskich UE nr.16 PL/2013

ROW

Rola innowacji ...

34

wpadł na pomysł budowy kolektora słonecznego w celu zapewnienia sobie uzupełniającego

źródła energii do niskotemperaturowego, powolnego suszenia ziół. Technologia ta nie jest nowa,

ale nie była jeszcze stosowana w Polsce. Po dyskusjach z ODR złożył wniosek o wsparcie

z PROW 2007-2013 w ramach działania 121 i obecnie dysponuje w pełni działającym systemem

obejmującym 100 kolektorów słonecznych do suszenia ziół i owoców, pracującym w jego 21 ha

gospodarstwie od początku czerwca do połowy października.” Przed zainstalowaniem kolektorów

rolnik spalał rocznie około 100 ton pyłu węglowego (używając dwóch pieców o mocy 240 kW)

w celu wysuszenia 350 ton świeżych ziół. Obecnie kupuje około 40 % mniej pyłu węglowego co

przynosi wymierne korzyści ekonomiczne oraz korzyści dla środowiska.

2. Żywe laboratorium Rolne w Finlandii

Projekt ten skupia trzech partnerów: Centrum Technologiczne Uniwersytet Nauk

Stosowanych w Seinajoki oraz Instytut Ruralla Uniwersytetu Helsińskiego.

„W żywym laboratorium koncentrujemy się na inżynierii i projektowaniu urządzeń oraz

nowych technologiach, które są dopasowane do potrzeb zarówno producentów jak

i użytkowników końcowych”. Projekt polega na stworzeniu sieci użytkowników końcowych

i organizowaniu rozmaitych wycieczek, spotkań dyskusyjnych, warsztatów dotyczących

innowacji, aby ułatwić proces aktywnego uczenia się i wymianę doświadczeń pomiędzy

użytkownikami. Gdy zainteresowani producenci urządzeń kontaktują się z żywym laboratorium

rolnym, omawiane są dane projekty z istotnymi użytkownikami końcowymi z sieci. Typowy projekt

może obejmować badania potrzeb użytkowników, ocenę działania konkretnego urządzenia lub

połączenie takich elementów. Dzięki żywemu laboratorium wszystkie zainteresowane strony

odnoszą korzyści. Producenci urządzeń opracowują bardziej opłacalne i lepiej zbywalne

produkty, a rolnicy i leśnicy mają dostęp do sprzętu lepiej przystosowanego do ich potrzeb.

3. Ośrodek spa i uzdrowisko w gospodarstwie rolnym w Holandii

Każda forma różnicowania działalności rolniczej wymaga pewnej wizji i odwagi, jednak

przemiana gospodarstwa zajmującego się hodowlą zwierząt w ośrodek spa i uzdrowisko to

posunięcie wyjątkowo śmiałe i innowacyjne. „Jesteśmy tradycyjną rodziną rolników. To

gospodarstwo należy do naszej rodziny od 1645 roku, a w swojej obecnej formie istnieje od 1893

roku. Nasze trzy córki nie były chętne do zajmowania się mleczarstwem, a żeby dalej prowadzić

działalność musielibyśmy znaczenie zmodernizować budynki gospodarskie. Rozważaliśmy

możliwość modernizacji naszego sprzętu, ale jednocześnie zaczęliśmy szukać innych rozwiązań

– opowiadają Frans i Marinka Steggink.” Rodzina postanowiła zamienić obiekt mleczarski na

obiekt do chowu bydła mięsnego i wykorzystać spokojne wiejskie otoczenie do stworzenia

ośrodka spa i uzdrowiska oferującego komfortowe zakwaterowanie w wiejskim domu.

„Wpadliśmy na ten pomysł, gdy w lokalnej prasie natrafiliśmy na informację o sieci

franchisingowej ośrodków spa – mówią właściciele gospodarstwa. „Gospodarstwo nadal należy

do nas, ale ośrodek działa na podstawie umowy franchisingowej i prowadzi go przedsiębiorca,

który pilotuje koncepcję spa. Plan operacyjny przedsięwzięcia powstał dzięki pomocy doradców

w ramach PROW 2007-2013. Jak dotąd z ośrodka spa korzysta co miesiąc ponad 100 klientów.

Klienci doceniają również to, że w ośrodku stosuje się wiele lokalnych produktów.

ROW

Rola innowacji ...

35

Kilka myśli z Przegląd Obszarów Wiejskich UE nr.16 PL/2013 dotyczących innowacji.

Działanie: System doradztwa – wspierający

innowacje w PROW 2014- 2020

W nowym okresie programowania zakłada się

rozszerzenie zakresu doradztwa, a także podniesienie poziomu usług

doradczych i osiąganie wyższej efektywności pracy doradczej.

Zmianie ulegną też zasady ubiegania się o wsparcie z tytułu świadczonych

usług doradczych.

Beneficjentami wsparcia będą podmioty doradcze, a nie jak było do tej pory rolnicy czy

posiadacze lasów. Sprzyjać to powinno lepszemu wykorzystaniu środków przeznaczonych na

doradztwo. System doradztwa w perspektywie finansowej 2014-2020 obejmuje rolników, osoby

działające w sektorze rolnym, żywnościowym i leśnym oraz małe i średnie przedsiębiorstwa.

Zakłada świadczenie kompleksowej porady dla rolnika lub grupy rolników, świadczenie

kompleksowej porady dla właścicieli lasów oraz wsparcie szkoleń dla doradców. Intensywność

wsparcia może wynieść do 100% kosztów kwalifikowanych operacji. W PROW 2014-2020

przyjmuje się, że wsparcie z tytułu:

a) porady dla rolnika lub grupy rolników będzie wynosić nie więcej niż:

- równowartość 1 500 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie 3-letniego programu

doradczego dla rolnika/grupy rolników,

- równowartość 1 050 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie 2-letniego programu

doradczego dla rolnika/grupy rolników,

b) porady dla właścicieli lasów

- nie więcej niż równowartość 500 euro za poradę – opracowanie i zrealizowanie programu

doradczego dla właściciela lasu/grupy właścicieli lasów.

Rolnik, właściciel lasu lub grupa rolników lub właścicieli lasów mogą skorzystać z porady

ROW

Rola innowacji ...

Innowacje nie ograniczają się

do nowych wynalazków czy

nowoczesnych technologii.

Obejmują wykonywanie pracy

w nowy sposób i nowymi

technikami.

Dopiero wówczas, gdy

nowy kreatywny po-

mysł staje się często

stosowany w danej

dziedzinie , można go

nazwać innowacyj-

nym.

Dopiero wówczas, gdy

nowy kreatywny po-

mysł staje się często

stosowany w danej

dziedzinie , można go

nazwać innowacyj-

nym.

36

maksymalnie dwa razy w okresie programowania.

Wspierane będą też szkolenia dla doradców – nie więcej niż równowartość 200 000 euro

za trzy lata szkolenia dla jednego podmiotu szkoleniowego w okresie realizacji Programu.

Działanie: Transfer wiedzy i działalność informacyjna w PROW 2014-2020

Działanie Transfer wiedzy i działalność informacyjna ma umożliwić zwiększanie

innowacyjności i wiedzy na obszarach wiejskich oraz wzmocnić więzi między rolnictwem

i leśnictwem, a badaniami i innowacją, a także promować uczenie się przez całe życie.

Wsparcie w ramach tego działania obejmuje: szkolenia zawodowe i nabywanie

umiejętności) oraz demonstracje i działania informacyjne.

W ramach poddziałania szkolenia zawodowe i nabywanie umiejętności wsparcie będzie

udzielane na szkolenia ukierunkowane na rozwój wiedzy i umiejętności zawodowych rolników,

właścicieli lasów, w zakresie związanym z prowadzeniem działalności rolniczej i związanej

z rolnictwem oraz leśnictwem. Szkolenia dotyczyć będą między innymi takich zagadnień jak :

- zarządzanie,

- technologia i organizacja produkcji w gospodarstwie, w tym produkcja ekologiczna,

- bezpieczeństwo pracy, marketing, rachunkowość, ubezpieczenia w gospodarstwie,

korzystanie z instrumentów finansowych, ochrona środowiska, wykorzystaniem TIK,

spółdzielczości, tworzenia i funkcjonowania grup producentów, skrócenia łańcucha

żywnościowego.

Działania szkoleniowe prowadzone będą w formie: kursów, warsztatów, demonstracji,

krótkoterminowych wymian, wyjazdów studyjnych.

W ramach poddziałania demonstracje i działania informacyjne wsparcie udzielane

będzie na następujące typy operacji:

- inwestycje w projekty demonstracyjne w zakresie produkcji rolnej i leśnej lub

przetwórstwa rolno-spożywczego służące promowaniu innowacji. Inwestycje te polegać będą

na przebudowie, modernizacji lub wyposażeniu obiektów budowlanych oraz zakupie sprzętu,

materiałów i usług służących realizacji operacji.

- Działania upowszechniające dobre praktyki lub innowacyjne rozwiązania dotyczące

produkcji rolnej i leśnej lub przetwórstwa rolno-spożywczego.

Działania te ukierunkowane będą na upowszechnienie dobrych praktyk lub

innowacyjnych rozwiązań wypracowanych przez jednostki naukowe i uczelnie wyższe.

Działania upowszechniające mogą być prowadzone w formie konferencji, seminariów,

pokazów, demonstracji.

Beneficjenci

Beneficjentami tego działania mogą być: jednostki naukowe i uczelnie; publiczne podmioty

doradcze, tj. wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, Centrum Doradztwa Rolniczego, izby

rolnicze; JST lub organy administracji rządowej prowadzące szkoły rolnicze lub szkoły leśne, lub

centra kształcenia ustawicznego, lub centra kształcenia praktycznego; podmioty prowadzące

działalność szkoleniową.

Warunki brzegowe jakie trzeba spełnić:

Pomoc może być przyznana jeżeli:

ROW

Rola innowacji ...

37

- operacja wpisuje się w priorytety PROW 2014-2020;

- szkolenie realizowane w ramach operacji nie zastępuje zajęć edukacyjnych przewidzianych

programem nauczania obowiązującym w szkołach ponadgimnazjalnych lub programem

kształcenia dla poszczególnych kierunków na uczelniach wyższych.

Pomoc może być przyznana wnioskodawcy, który:

- prowadzi działalność szkoleniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

- dysponuje odpowiednim personelem, w tym kadrą dydaktyczną;

- dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową do prowadzenia działań transferu

wiedzy;

- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników

tych działań.

Działania upowszechniające dobre praktyki lub innowacyjne rozwiązania.

Rodzaj wsparcia:

- koszty ściśle związane z organizacją i przeprowadzeniem działań upowszechniających,

- koszty ogólne związane z realizacją operacji.

Beneficjenci

- jednostki naukowe i uczelnie;

- publiczne podmioty doradcze, tj. wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego,

Centrum Doradztwa Rolniczego, izby rolnicze;

- podmioty prowadzące działalność szkoleniową.

Warunki brzegowe:

Pomoc może być przyznana jeśli:

- operacja wpisuje się w priorytety PROW 2014-2020,

Pomoc może być przyznana wnioskodawcy, który:

- prowadzi działalność szkoleniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

- dysponuje odpowiednim personelem, w tym kadrą dydaktyczną,

- dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową,

- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników

tych działań.

Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 100% kosztów kwalifikowalnych operacji.

Inne ważne uwagi dla wdrażania działania:

Ostatecznymi odbiorcami pomocy (uczestnikami działań transferu wiedzy) są: rolnik,

domownik rolnika, małżonek rolnika, osoba zatrudniona w rolnictwie, właściciel lasu, osoba

fizyczna, która nie ukończyła 40 roku życia, posiadająca odpowiednie kwalifikacje,

rozpoczynająca po raz pierwszy prowadzenie gospodarstwa (młody rolnik w ramach działania

„Premia dla młodych rolników” PROW 2014 - 2020).

Ostateczni odbiorcy pomocy nie ponoszą kosztów związanych z udziałem w tych działaniach.

Wsparcie może być przyznane temu wnioskodawcy, który:

- posiada odpowiednie doświadczenie w organizacji działań transferu wiedzy dla uczestników

tych działań, gdzie za odpowiednie doświadczenie uważa się co najmniej 5 lat aktywności

w organizacji działań transferu wiedzy o charakterze i złożoności porównywalnych z zakresem

działania.

ROW

Rola innowacji ...

38

Za aktywność w organizacji działań transferu wiedzy uważa się organizację minimum

sześciu działań w roku, potwierdzone rocznymi sprawozdaniami z działalności lub min. 3

rekomendacjami dotyczącymi realizacji ww. działań transferu wiedzy. Dysponuje odpowiednim

personelem, który posiada przygotowanie do organizacji i przeprowadzenia działań transferu

wiedzy. Kadra dydaktyczna posiada kwalifikacje do przeprowadzenia działań transferu wiedzy

odpowiadające zakresowi określonemu w konkursie (m.in. odpowiednie wykształcenie,

ukończone szkolenia, kursy, staże). Dysponuje odpowiednią bazą dydaktyczno-lokalową do

prowadzenia działań transferu wiedzy.

Podsumowanie

1. Innowacje w PROW 2014-2020 są ważnym celem przekrojowym.

Oznacza to, że w ramach poszczególnych działań preferowane będą projekty innowacyjne

poprawiające konkurencyjności polskiego rolnictwa i leśnictwa oraz ochronę środowiska.

2. W PROW 2014-2020 działaniami wspierającymi innowacje są:

- Transfer wiedzy i działalność informacyjna,

- Współpraca,

- Usługi doradcze, usługi z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym i usługi z zakresu

zastępstw.

3. Innowacyjność na obszarach wiejskich wspierać będą sieci: na poziomie europejskim EPI

(Europejskie Partnerstwo Innowacji), na poziomie krajowym Sieć Innowacji w Rolnictwie (SIR).

4.W Polsce SIR będzie funkcjonować w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.

Ważnym celem SIR będzie wspieranie procesu tworzenia i funkcjonowania grup

operacyjnych.

5. Grupy operacyjne będą tworzone w celu realizacji konkretnego projektu innowacyjnego

w ramach działania Współpraca PROW 2014-2020.

6. Powołani zostaną brokerzy innowacji, którzy będą współuczestniczyć w tworzeniu grup

operacyjnych (łączenie partnerów), w tworzeniu projektu planu operacyjnego oraz udzielać

pomocy na starcie projektu.

7. Kolejnym działaniem w PROW 2014-2020 wspierającym innowacje jest Transfer wiedzy

i działalność informacyjna. Wsparcie w ramach tego działania obejmuje: szkolenia

zawodowe i nabywanie umiejętności oraz demonstracje i działania informacyjne.

Beneficjentem tego działania mogą być szkoły rolnicze CKP, CKU.

8. Ważną rolę w zakresie wdrażania innowacji PROW 2014-2020 powierza się doradcom

rolnym. Doradcy rolni będą pełnić funkcję brokerów innowacji, będą łączyć partnerów, tworzyć

plany operacyjne grup, służyć wsparciem merytorycznym.

Literatura:

1. DROW MRiRW – prezentacja Innowacje w rolnictwie i na obszarach wiejskich w latach 2014 –

2020

2. Wspieranie innowacyjności w ramach WPR: dotychczasowe doświadczenia i nowe propozycje

legislacyjne autorzy: Edmund Giejbowicz, Aleksandra Chlebicka (FAPA)

3. Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata . Redakcja Paulina Zadura – Lichota

/2013

4. Unia innowacji – przekształcanie innowacyjnych pomysłów w miejsca pracy, rozwój ekologiczny

i społeczny; Autor: Justyna Siwińska

ROW

Rola innowacji ...

39 prawo

Pozycja Treść

1516

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 września 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych warunków utrzymywania

gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony

zostały określone w przepisach Unii Europejskiej.

Dz. U. z 2015 Nr 1516

1512

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 września 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie Krajowego Centrum Hodowli

Zwierząt.

Dz. U. z 2015 Nr 1512

1486

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 września 2015 r.

w sprawie szczegółowego sposobu podziału ogólnych kwot połowowych

i dodatkowych kwot połowo.

Dz. U. z 2015 Nr 1486

1455

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.

w sprawie wysokości kar pieniężnych za poważne naruszenia przepisów

wspólnej polityki rybołówstwa.

Dz. U. z 2015 Nr 1455

1453

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.

w sprawie kryteriów, na podstawie których okręgowy inspektor rybołówstwa

morskiego dokonuje oceny wagi stwierdzonego naruszenia przepisów

wspólnej polityki rybołówstwa.

Dz. U. z 2015 Nr 1453

Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane

z rolnictwem i obszarami wiejskimi

40 prawo

Pozycja Treść

1435

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 września 2015 r.

w sprawie rekompensat za nieprzerwane nieutrzymywanie świń

w gospodarstwie.

Dz. U. z 2015 Nr 1435

1433 Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.

Dz. U. z 2015 Nr 1433

1429

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 sierpnia 2015 r.

w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełnili wymagania

dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym, oraz sposobu jego

przekazywania.

Dz. U. z 2015 Nr 1429

1419

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o Agencji Rynku Rolnego

i organizacji niektórych rynków rolnych oraz niektórych innych ustaw.

Dz. U. z 2015 Nr 1419

1415

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2015 r.

w sprawie zakresu, trybu, formy oraz terminów przekazywania przez agencje

płatnicze danych finansowych i informacji jednostce koordynującej.

Dz. U. z 2015 Nr 1415

1414

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 września 2015 r.

w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty

pomocy finansowej na operacje typu „Budowa lub modernizacja dróg

lokalnych” w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji związanych

z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej

infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie

energii” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–

2020.

Dz. U. z 2015 Nr 1414

Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane

z rolnictwem i obszarami wiejskimi

41 prawo

Pozycja Treść

1397

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 sierpnia 2015 r.

w sprawie danych niezbędnych do właściwego monitorowania realizacji

i ewaluacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.

Dz. U. z 2015 Nr 1397

1371

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r.

w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty

pomocy finansowej na operacje typu „Modernizacja gospodarstw rolnych”

w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych”

objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.

Dz. U. z 2015 Nr 1371

1362

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 sierpnia 2015 r.

w sprawie przekazywania przez agencje płatnicze jednostce koordynującej

informacji niezbędnych do publikacji wykazu beneficjentów.

Dz. U. z 2015 Nr 1362

1344

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r.

w sprawie warunków i trybu przeprowadzania czynności kontrolnych

w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.

Dz. U. z 2015 Nr 1344

1338

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych

i leśnych.

Dz. U. z 2015 Nr 1338

Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane

z rolnictwem i obszarami wiejskimi

42 prawo

Pozycja Treść

1332

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dla

paszportów roślin oraz sposobu ich wypełniania.

Dz. U. z 2015 Nr 1332

1316

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych sposobów

postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się

organizmu Bursaphelenchus xylophilus (Steiner et Buhrer) Nickle et al.

(węgorek sosnowiec).

Dz. U. z 2015 Nr 1316

1315

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie zakazu wprowadzania na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej roślin Mangifera L., Momordica L., Trichosanthes

L., Solanum melongena L., Colocasia Schott pochodzących z Republiki Indii.

Dz. U. z 2015 Nr 1315

1289

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

w sprawie określenia choroby zakaźnej zwierząt, przeciwko której nie

wykonuje się szczepień.

Dz. U. z 2015 Nr 1289

1267 Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o organizacji rynku rybnego.

Dz. U. z 2015 Nr 1267

Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane

z rolnictwem i obszarami wiejskimi

43 prawo

Pozycja Treść

1244

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2015 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu

przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania

„Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności

i aktywizacja” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

2007–2013.

Dz. U. z 2015 Nr 1244

1232

Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania

oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania „Wdrażanie lokalnych

strategii rozwoju” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

2007–2013 .

Dz. U. z 2015 Nr 1232

1228

Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 sierpnia 2015 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi w sprawie zbieranych danych rynkowych.

Dz. U. z 2015 Nr 1228

1227

Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 lipca 2015 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu

się organizmów kwarantannowych.

Dz. U. z 2015 Nr 1227

Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane

z rolnictwem i obszarami wiejskimi

44 DOBRE PRAKTYKI

Nowe życie jezior

Autor: Marcin Sitarek

Rewelacyjna metoda oczyszczania zbiorników

wodnych; studium dobrej praktyki rolniczej

Woda stanowi podstawę wszelkiego życia na Ziemi. Odgrywa ona zasadniczą role w kształtowaniu się klimatu, wpływ na inne składniki środowiska geograficznego takie jak gleba, rzeźba terenu, roślinność, zwierzęta. Człowiek wykorzystuje wodę nie tylko do podstawowych procesów życiowych, ale również w przemyśle, gospodarce komunalnej, rolnictwie i leśnictwie.

Każdy biotop niezależnie od tego, czy to będzie staw, jezioro, ogród, las czy łąka stanowi wieloelementowy, skomplikowany system zależności. Świadczy to o ogromnej dynamice, ale też i uporządkowaniu i równowadze w całej przyrodzie. Efektem tego są rożne zmiany jakie zachodzą w środowisku wodnym, czego wybitnym przykładem jest proces eutrofizacji.

Eutrofizacja jest definiowana jako wzmożony rozwój fitoplanktonu (organizmy roślinne w wodzie) spowodowany nadmiernym dostarczaniem do wody składników odżywczych - pierwiastki biogenne, głównie azot i fosfor, także potas i sód, co prowadzi ona do zachwiania równowagi ekologicznej. Skutkiem tego jest deficyt tlenowy i zahamowanie rozkładu tlenowego materii organicznej (stopniowe zapełnianie zbiorników rozkładającą się substancją organiczną) i wyniszczenie wielu najwrażliwszych tlenowych organizmów, w tym najwartościowszych ryb.

Eutrofizacja występuje głównie w wodach stojących. Prowadzi ona do zachwiania równowagi biologicznej i do zmian właściwości wody, polegających na występowaniu intensywnego zabarwienia i zapachu, mętności, dużych wahaniach stężenia tlenu i odczynu (pH) w warstwie górnej i powstaniu warunków beztlenowych. Następuje dominacja organizmów beztlenowych (saprobionty) i gromadzenia się znacznej ilości materii organicznej (mułów). Efektem tego procesu jest obniżenie jakości wód, często drastyczne ograniczenie bioróżnorodności

Pamiętajmy aby chronić wodę, oszczędzać ją,

i szanować, póki nie jest za późno. Od zawsze jest

wierny tej zasadzie. Od najmłodszych lat miał

kontakt z przyrodą i do tej pory ona go inspiruje,

interesuje, a on stara się ją chronić. Jest świadomy,

że wszyscy ludzie nie są w stanie żyć bez przyrody

(a natura sobie poradzi bez ludzkości). Odkrywanie

tajemnic przyrody i dbanie o nią stało się jego

sposobem na życie. Kontynuowanie swoich

zainteresowań realizował w szkole średniej i na

studiach. Uwieńczeniem pasji była obrona pracy

doktorskiej na Akademii Rolniczej w Szczecinie.

Następnie zaczął pracować w doradztwie rolniczym.

Zauważył problemy jakie są w oczyszczaniu jezior

i stawów. Istniejące dotychczas metody posiadały

wiele wad, jak np.: zbyt duża ingerencja w życie,

wysokie koszty wykonania, brak uniwersalności. Po

kilku latach doświadczeń znalazł rozwiązanie

problemu. Stworzył biologiczną metodę

oczyszczania zbiorników wodnych, która spełniała

założone kryteria. Obecnie ma na swym koncie

kilkadziesiąt oczyszczonych zbiorników wodnych

o różnym stopniu zdegradowania. Metoda okazała

się tak bardzo skuteczna, że jest w trakcie wniosku

patentowego i stanowi podstawę jego przyszłej

habilitacji. Niezwykła efektywność opracowanego

przez niego systemu rekultywacji jezior i stawów

wpłynęła na podjęcie własnej działalności (pod

nazwą www.czystystaw.pl) i kontynuowania walki

o czystość środowiska naturalnego.

45 DOBRE PRAKTYKI

oraz niekorzystne zmiany zabarwienia i zapachu wody itp., łącznie z pojawieniem się toksyn.

Taka sytuacji prowadzi do całkowitej degradacji zbiorników wodnych, które zatracają swoje walory biologiczne i staja się uciążliwe dla okolicznych mieszkańców.

Metody oczyszczania i uzdatniania zbiorników wodnych

Metody mechaniczne

Metody te polegają na mechanicznej ingerencji w strukturę zbiornika wodnego. Polega ona na usuwanie bogatej w fosfor warstwy osadów dennych ze zbiornika wodnego. Polega na mechanicznym usunięciu warstwy osadów.

Metody mechaniczne pozwalają na zmniejszenie skutków eutrofizacji, ale mają kilka wad:

1. Bagrowanie narusza strukturę biologiczną akwenu –jest równoznaczne z wyeliminowaniem olbrzymiego zespołu organizmów biologicznych żyjących w osadach dennych zbiornika –często niezbędnego dla poprawnego funkcjonowania całego jeziora. Na odbudowanie tego potrzeba wielu lat.

2. Nie zawsze istnieją warunki do wykonania tych metod – np.: nie ma dojazdu, wąskie

i słabo umocnione brzegi, brak możliwości obniżenia poziomu lustra wody.

3. Krótkotrwały efekt – po pewnym czasie nagromadzi się kolejna ilość materii organicznej

i eutrofizacja rozpocznie się od nowa.

4. Niebezpieczeństwo bardzo szybkiego wystąpienia zakwitów glonów i sinic.

Metody mechanicznego oczyszczania zbiorników wodnych są niezwykle kosztowne i wymagają użycia specjalistycznego sprzętu. Ponadto trzeba zagospodarować wybrany szlam z dna zbiornika.

Metody chemiczne

Metoda ta oparta jest na stosowaniu różnych substancji chemicznych, głównie pestycydów,

których zadaniem jest hamowanie rozwoju niepożądanych organizmów żywych,

a w szczególności glonów. Innym sposobem jest stosowanie takich preparatów chemicznych,

które powodują likwidację nadmiaru biogenów, a tym samym zmniejszenie intensywności

produkcji pierwotnej. Działanie tych preparatów polega na chemicznym wiązaniu miogenów,

głównie związków fosforu. Metoda ta polega na wytrąceniu tego pierwiastka znajdującego się

w wodzie i blokowaniu jego uwalniania się z osadów dennych. Używane są różne środki

koagulujące (wiążące wolny fosfor do postaci nieczynnych chemicznie fosforanów).

Przy zastosowaniu tej metody można tutaj osiągnąć bardzo dobre wyniki widoczne w krótkim

czasie. Metody chemiczne nie są jednak obojętne dla środowiska – ich negatywne skutki

uboczne często są większe niż osiągane korzyści. Ponadto są one bardzo kosztowne.

Metody biologiczne

Jedną z metod biologicznych jest zastosowanie Technologii Efektywnych Mikroorganizmów.

Efektywne Mikroorganizmy, to kompozycja mikroorganiczna złożona z kultur bakterii: kwasu

mlekowego, bakterii fototroficznych oraz drożdży. Umiejętnie i systematycznie wprowadzane do

środowiska przywracają mu potencjał naturalnej samo odnowy. Technologię EM™ opracował

prof. Teruo Higa z Okinawy. W wielu krajach Technologia EM jest stosowana w rolnictwie,

Nowe życie jezior

46 DOBRE PRAKTYKI

ogrodnictwie czy hodowli zwierząt, jak również w ochronie środowiska. Technologia ta została

wykorzystana w oczyszczaniu i rewitalizacji zbiorników wodnych. Dostosowanie tej metody do

polskich warunków i specyfiki zbiorników wodnych dokonał ichtiolog dr inż. Marcin Sitarek.

Od wielu lat zajmuje się przywracaniem warunków życia w zbiornikach wodnych. Oczyściłem wiele różnych, zeutrofizowanych jezior i stawów na terenie całej Polski. Metoda jest w trakcie procesu patentowego w Urzędzie Patentowym, dlatego nie mogę podać żadnych szczegółów.

W latach 2012 – 2013 wykonałem zabiegi rewitalizacji zbiornika wodnego Muchawka położonego na zachodnich obrzeżach miasta Siedlce, przy ulicy Poznańskiej. Zabieg wykonano w dwóch etapach: w 2012 roku i 2013 r.

Powierzchnia zalewu wynosi około 40 ha, a zbiornik gromadzi prawie 600 000 mᶾ wody zasilanej z rzeki Muchawka. Zbiornik został wybudowany na początku lat 70-tych XX wieku. Teren przy zalewie został ustanowiony w 2003 r. użytkiem ekologicznym pod nazwą „Dolina Muchawki”. Zbiornik ma jeden dopływ, stworzony z uregulowanego odcinka rzeki Muchawki oraz jeden odpływ. Na dopływie i odpływie zlokalizowano dwa mnichy betonowe.

Zbiornik znajduje się w naturalnym zagłębieniu terenu, a jego brzegi stanowią niewielkie groble o dobrze umocnionych brzegach. Ze względu na niewielki spadek terenu zgodnie z kierunkiem przepływu wody, więc napełnianie poszczególnych stawów odbywa się naturalnie. Dno stawów charakteryzuje się równomiernym spadkiem ku środkowi zbiornika.

Ze względu na to, że opisywany zbiornik wodny jest już w znacznym stopniu zeutrofizowany, więc na dnie znajduje się niewielka warstwa mułu.

Wokół zbiornika stworzono infrastrukturę związaną z wypoczynkiem mieszkańców Siedlec. Na bazę turystyczną składają się obiekty gastronomiczne, sportowe, ale również i kąpieliska. Usytuowanie tych obiektów ma bezpośredni wpływ na procesy eutrofizacji zachodzące w tym zbiorniku.

Pomiarów parametrów wody oraz osadów dennych wykonano w marcu, czerwcu i lipcu 2011 r 0raz powtórzono je w 2012 i 2013 roku przez Laboratorium Ochrony Środowiska Pracy Sp.z.o.o. w Siedlcach oraz przez Laboratorium Badania Ścieków Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z.o.o. w Siedlcach. W początkowych latach określono wody w Zalewie jako pozaklasowe, natomiast w 2013 roku, po zakończeniu rewitalizacji woda została zaliczona do pierwszej klasy czystości. Według opinii Sanepidu woda jest idealna.

Charakterystyczne cechy tej metody:

Ekologia i dbałość o środowisko naturalne

- metoda jest całkowicie nieszkodliwa i nie inwazyjna dla środowiska naturalnego. W żaden sposób nie zaburza naturalnej równowagi biologicznej ekosystemu.

- przy zastosowaniu tej metody nie stosuje się żadnego okresu karencji czy zakazów korzystania ze zbiornika wodnego i jego otoczenia.

Uniwersalność

- metodę można wykorzystywać na wszystkich typach zbiorników wodnych

- zastosowanie dwóch systemów wprowadzania mikroorganizmów pozwalają na dotarcie do każdej części i głębokości zbiornika wodnego.

Nowe życie jezior

47 DOBRE PRAKTYKI

- metoda jest niezwykle prosta w wykonaniu

- niski koszt oczyszczania (około 30 – 50 % kosztów metody chemicznej lub mechanicznej).

Innowacyjność metody

Obecnie w ochronie wód brakowało kompleksowej metody oczyszczania zbiorników wodnych. Dotychczas stosowane zabiegi były zbyt mało uniwersalne, a ponadto drogie i wymagające specjalistycznego sprzętu. Ponadto za bardzo ingerowały w środowisko naturalne i zaburzały równowagę biologiczną.

Ponadto zarówno metoda chemiczna jak i mechaniczna nie działają wybiórczo i nie likwidują tylko i wyłącznie „złych” organizmów, ale ginie wtedy wiele pożytecznych zwierząt i roślin. A odbudowanie struktury biologicznej trwa latami.

Warto zauważyć, że zastosowanie środków chemicznych powoduje tylko likwidację nadmiaru biogenów, a nie idzie to w parze ze zmniejszeniem ilości osadów dennych

Przykłady eutrofizacji

.... i walka z eutrofizacją

Fot. Autor

Nowe życie jezior