PANIMULA

Iba-iba ang pananaw ng mga Pilipino tungkol sa nasyonalismo. Kapag

tinatanong sa mga kabataang Pilipino kung ano ang kahulugan ng

Nasyonalismo, ang kadalasang sinasagot nila ay ang pagmamahal at

pagiging tapat sa bayan o sa mas simpleng konteksto, ang pagiging

makabayan.

Makikita naman sa mga aklat na ang nasyonalismo ay galing sa

salitang Latin na “nacion” o ang “pagpapangkat ng mga taong may iisang

lahi na mas mataas kaysa pamilya ngunit mas maliit kaysa sambayanan” at

sa salitang “nasyon” na ang ibig sabihin ay “pangkat ng mga indibidwal na

nagkaroon ng magkakatulad na katangian dahil sa palagian nilang

interaksyon sa isa’t isa” o “isang pangkat ng mga tao na may iisang mithiin

at layunin sa buhay at pinagbubuklod ng iisang lahi , wika, relihiyon,

kaugalian at tradisyon.”

Sinasabing ang nasyonalismo ay tumutukoy sa “damdaming

makabansa ng mga taong nagpapakita ng katapatan sa kanilang bayan,

hindi lamang sa pangulo o sa ilang pinuno lamang” . “Higit na binibigyang-

diin dito ang pagkakaisa ng mga taong naniniwala na kanilang sila sa iisang

bansa at handang ipagtanggol at pangangalagaan ito.”

1

Ngunit ano nga ba ang kahulugan ng nasyonalismo para sa

isang Pilipino? Ano ang kahalagahan ng nasyonalismo sa mamamayan ng

isang bansa? At higit sa lahat, paano maipapakita ng isang mamamayan ang

nasyonalismo?

Sa mga susunod na pahina ay makakakuha tayo ng ideya kung ano

ang sagot sa mga tanong na ito.

Kahulugan ng Nasyonalismo

“Ang nasyonalismo ay isang postibong pwersa kung ito ay

gagamitin sa pagtataguyod ng pagkakaisa at pagkakakilanan at kung ito ay

hindi nakasasagabal sa tunguhin ng ibang bansa. Nagiging masama ito

kung gagawing batayan ng militarismo at pagsakop sa ibang bansa.”-

Kabihasnang Daigdig. Kasaysayan at kultura.

“Ang nasyonalismo ay nangangahulugan ng pagmamahal sa

bayan. Ito ay ang pagkakatanto ng isang nilalang o lahi na mahalagang

ipagtanggol ang kanyang bansa laban sa panlulupig ng mga banyaga.

Nangangahulugan din ito ng kamalayan ng isang lahi na sila ay may iisang

kasaysayan, wika, at pagpapahalaga. Ito ay nagsisilbing matibay na

reaksyon laban sa imperyalismo at kolonyalismong dumating sa iba’t-ibang

panig ng rehiyon nito.” –Kabihasnang Asyano. Kasaysayan at Kultura.

Para kay Claro M. Recto, “Walang masama sa pagtataguyod ng

kapakanan ng sariling bansa; ang masama ay ang pakikialam sa direksyong

2

tuutunguhin ng iba pang bansa. Ang pakikialam at panghihimasok sa ibang

bansa ay imperyalismo.” (Daigdig kasaysayan at kultura.)

Ayon naman kay Dr. Ferdinand Dagmang, propesor ng agham

panlipunan at pilosopiya, “Kung titingnan mo ang kasaysayan ng ating

bansa, lumabas ung isyu ng nasyonalismo nung panahon nang tayo ay

sinakop lamang. Bago tayo sinakop, wala pa tayong konsepto ng

nasyonalismo dahil bago dumating ang mga kastila ay hindi naman sila

nakaranas ng pagbabastos, pangaalipusta o pagaagaw ng mga lupain ng

mga banyaga gaya ng mga dumating na Portuges, mga arabo, intsik, bago

pa man dumating ang mga kastila. Pero wala pa sa panahong iyon ang isyu

ng nasyonalismo. Ngunit pagdating ng mga Kastila, nakaranas tayo ng mga

hindi kaayaaya gaya ng pagsisingil ng sobrang buwis, pagkontrol sa mga

tirahan ng mga tao, na kailangan ay lumapit sila sa mga simbahan, at ang

pagpapatupad ng mga order na ang mga lalaki ay kailangang magsilbi ng

walang bayad sa mga paggawa ng mga tulay, kalsada o mga simbahan.

Kung ganoon, ang nasyonalismo ay isang namuong diwa at pag-uugali

ng mga Pilipinong nakaranas ng pang-aapi o karahasan na ipinataw ng mga

dayuhan. Ang mga sumunod na pananakop ng mga Amerikano at Hapon at

Amerikano ulit ay nagpadagdag pa ng kahulugan sa nasyonalismo bilang

pagtayo at pagtataguyod sa diwang maka-bayan at maka-kapwa-Pilipino;

dagdag pa dito ang pagsisikap na matayo din ang pansariling kapakanan ng

buong bansang Pilipinas dahil na rin sa mga bantang pananakop ng lahat ng

aspeto ng ating pagiging isang bansa. Ang pag-angat ng sariling wika,

3

sariling kaugalian, sariling kapakanan, at lahat na ng bagay na may

kinalaman sa pagtatayo ng dangal ng Pilipinas ay naging tatak na ng

nasyonalismo.

Kaya ang mga Pilipino noon, naisip kung ano na ba ang nangyayari sa

bansa natin noong panahon kung kalian pumasok ang mga dayuhan dito.

Ano bang nangyayari sa atin? (Noon), simple lang ang buhay, ngayon,

mahirap na, kinokontrol na tayo ng mga banyaga, hanggang nagkaroon na

ng pagiisip, lalong lalo na ang mga nakapag-aral sa ibang bansa, kagaya

nina Jose Rizal, Del Pilar, Juan Luna, at iba pa, tungkol sa mga maaari

nilang gawin upang maipagtanggol ang kanilang bansa. Kahit nga si Andres

Bonifacio ay nakapagbasa ng mga kwento na may kinalaman sa kalayaan o

sa pagiisip na kritikal sa ibang mga bagay na hindi dapat na gawin sa tao.

Pag sinabi mo naman ang nasyonalismo, ay meron din iyan sa Europa,

isang halimbawa ay ang pananakop ni Hitler. Matatawag parin iyong

nasyonalismo. Pati ang pagusbong ng mga Natzi, matatawag iyong

negatibong nasyonalismo o eksklusibo na nasyonalismo. Sinasabi nila na

ang mga taga-Germany, mga Alemanya, ay ang dapat na magkontrol sa

Germany, na lahat ng tao sa loob ng Germany ay kokontrolin nila o kaya,

ang konseptong nasyonalismo nila ay ang pagpapalago sa sariling bansa,

mananakop sila ng mga lupain dahil sa tingin nila ay sila ang pinakamataas

sa lahat.. Ang nasyonalismo naman saatin ay ang nasyonalismo na

lumalaban sa mga taong nananakop at sa ganoong paraan, nabubuo ang

pagiisip na, bilang isang bansa, tayo’y may sariling karapatan bilang bayan,

4

at tayong lahat ay magkaisa dapat para isulong ang karapatan na iyon para

sagipin ang sarili nating pagkatao, ng mga Pilipino.”

Hindi lamang ito simpleng pagmamahal sa bayan. Ayon sa ilang aklat,

ang nasyonalismo ay hango sa salitang Latin na “natio” na ang ibig sabihin

ay ang pagkakabuklodbuklod ng mga tao na may iisang lahi. Mula sa

salitang “nasyon” na isang katawagan sa pangkat ng mga tao na may iisang

layunin at mithiin sa buhay at pinag-iisa ng parehong wika, relihiyon, lahi,

kaugalian at tradisyon. Tumutukoy ang nasyonalismo sa damdaming

makabansa ng mga taong nagpapakita ng katapatan sa kanilang bayan. Ito

ang pagkakaisa ng mga taong naniniwala na kabilang sila sa iisang bansa at

handang ipagtanggol at pangalagaan ito.

Ang “Panatang Makabayan”, kung iintindihin at isasapuso ang

nakasaad dito, ito ay isang panata na nagbibigay ng ideya sa nasyonalismo.

Hindi ba nakasaad sa “Panatang Makabayan” ang mga salitang “…Dahil

mahal ko ang Pilipinas, diringgin ko ang payo ng aking magulang,susundin

ko ang tuntunin ng Paaralan. Tutuparin ko ang tungkulin ng isang

mamamayang makabayan….” At isa pa ang “…iaalay ko ang aking buhay,

pangarap, pagsisikap sa bansang Pilipinas.” Tanda ng nasyonalismo ang

mga ito sapagkat mensahe nito ang pagiging tapat ng mamamayang Pilipino

sa kanyang sariling bayan at ibibigay at gagawin ang lahat para dito.

“Ang nasyonalismo ang pagmamahal, paggalang at marami pang

sangay sa bayan ngunit dataptwat hindi lang sa bayan kundi sa sariling lahi

rin, nasabi nang sa lahi maisasama rin dito ang malalim na obligasyon ng

5

isang indibidwal na maka nasyonalismo. Mahirap, yan ang kalimitang

nasasabi ng mga tao sa kadahilanan na maski ang mga tao ay nalimutan na

ang kahulugan ng nasyonsalismo at sa ngayon hindi na nila maipahayag

kung ano nga ba ang tunay na kahulugan ng pagmamahal at paggalang, ang

mga nararapat na pamantayan upang masabing nagtataglay ng

nasyonalismo ang isang indibidwal.” -Mark Alvin BSE 2-2 (2006)

Paano maipapakita ang nasyonalismo?

Sinabi nga na ang nasyonalismo ay tumutukoy rin sa

pagmamahal at paggalang sa bayan. Sa modernong panahon ngayon,

maipapakita mo ito sa paggawa ng mga simpleng bagay tulad ng pagiging

disiplinado at ang pagsunod sa mga batas. Ang batas na ipinapatupad ay

para sa ikabubuti ng bansa, kung susundin ito, tumutulong narin ang

mamamayan sa pagpapabuti sa bayan. Ang paglilingkod sa bayan ay isang

paraan din upang makatulong sa pagsulong ng bansa sa kaunlaran.

Sa mga susunod na pahina ay tatalakayin natin ang iba’t ibang paraan

na ginamit ng mga Pilipino upang maipamalas ang kanilang damdaming

Nasyonalimo sa pagdaloy ng kasaysayan ng Pilipinas.

Ang Dalawang Anyo ng Nasyonalismo

Maraming klase ng Nasyonalismo ang binabanggit sa mga aklat.

Mayroong state-building nationalism, peripheral nationalism, irredentist

6

nationalism, unification nationalism at marami pang iba (Hechter,2000,

p.17). Ngunit ang lahat ng ito ay dalawa lamang ang kalalabasan at anyo ng

pagpapakita: ang legal at tahimik na paraan na madalas ay gumagamit ng

pagsusulat, at ang mapaghimagsik na paraan na gumagamit ng dahas.

Sa panahon ng pananakop ng mga Espanyol ay makikitang ginamit

ang parehong paraan upang maipakita ang pagmamahal ng mga Pilipino sa

bayan. Ang pinakakilalang taong nagpakita ng nasyonalismo sa legal at

tahimik na anyo ay si Jose Rizal. Bagamat hindi itinuring na ligal ang

pamamaraan niya ng mga Kastila, ang paraan parin na ginamit niya ay

walang dahas at dinaan lamang sa pagsusulat ng mga aklat upang maimulat

ang kapwa niyang Pilipino sa pangaabuso ng mga mananakop.

Sa kabilang dako, ang KKK ay ipinakita ang kanilang nasyonalismo sa

anyong mapanghimagsik. Gumamit sila ng dahas sa pagpapakita ng

kanilang pagmamahal sa bayan at ipinakitang handa silang mamatay para

sa Pilipinas.

Kahalagahan ng Nasyonalismo

“Ang kahalagahan ng Nasyonalismo sa aking pagkatao ay may

malaking dulot, dahil dito nabuksan ang aking isip sa maraming bagay na

dapat gawin sa ating bansa, isa na lang halimbawa ang pagtulong sa kapwa

nangangailangan. Nang naisip ko na paano makakatulong ang isang

estudyante sa kanyang mga kababayan kahit na walang sapat na pinansyal?

Dumating ang isang magandang pagkakataon upang ako’y makatulong sa

7

mga nangangailangan, ito ay nung ako’y napabilang sa isang organisasyon

sa loob ng ating unibersidad na ang kanilang pakay ay tumulong sa mga

taong nangangailangan. Nang ako’y nagsimulang tumulong at

makipamuhay sa mga taong kapos palad, naramdaman ko na bakit mas

marami ang naghihrap at nasadlak sa mga siksikang lugar, napag isip isip

ko na dapat mas lalo kong bigyan ng halaga ang pakamakanasyonalismo

dahil naramdaman ko na talagang kailangan ng ating mga kababayan ang

pagmamahal at pangunawa upang maintindihan din nila na kahit sila’y

hirap sa pamumuhay ay maaring gampanan na lang nila ang pagbibgay ng

pagmamahal sa bayan at sa kanilang mga kababyan.” -Alvin BSE 2-2 (2006)

Sinasabi na ang nasyonalismo ay nanggaling sa salita na ang ibig

sabihin ay isang pangkat ng mga tao na may iisang mithiin at layunin sa

buhay at pinagbubuklod ng iisang lahi, wika, relihiyon, kaugalian at

tradisyon. Kung gayon, ang nasyonalismo ay makatutulong upang umunlad

ang bansa. Dahil kung may iisang mithiin ang mga Pilipino, mas madami

ang magtutulungan upang matupad ito at mas magiging madali itong

matupad. Magkakaisa rin ang mga Pilipino dahil sa iisa nilang wika,

relihiyon at mga tradisyon. Mas madali silang pagbuklodbuklorin at

pagkaisahin upang matupad ang mga layunin nito.

Ayon nga kay Dr. Ferdinand Dagmang, “Sa mga sitwasyon kung

kailan tayo ay sinasakop o inaabuso, ang nasyonalismo ang naguudyok sa

damdamin na nagsasabi saating tayo ay kailangan na magkaisa. At ang

pagkakaisa na iyon ay magiging maganda sa ating mga Pilipino. Mahalaga

8

rin ang nasyonalismo para sa ating pride o dangal. Maipagmamalaki natin

ang pagiging Pilipino kung mayroon tayong nasyonalismo. Ang diwa ng

nasyonalismo ang nagbibigay sa atin ng magandang pananaw tungkol sa

ating mga sarili.”

ANG NASYONALISMO PARA SA PILIPINO SA

IBA’T IBANG YUGTO NG KASAYSAYAN (1565-

1946)

Ngayon na alam na natin ang kahulugan, halaga at mga paraan kung

paano maipapakita ang nasyonalismo ng mga Pilipino, matutunghayan

naman natin ngayon kung sa aling mga pangyayari sa kasaysayan ng ating

bansa naipakita ng mga Pilipino ang kanilang damdaming Nasyonalismo (at

Kontra-nasyonalismo).

KOLONISASYON NG MGA ESPANYOL (1565-1898)

Pakikipaglaban ni Raja Tupas, 1565.

Ilang tropa ng mga espanyol at mahigit 500 na sundalo ang

sumakop sa bansa at inatake si Tupas, ang anak ng dating raja na si

9

Raja Humabon. Nang matalo ng mga kastila si Raja Tupas,

pinaglagda siya sa isang kasunduan na naglalahad na ang Pilipinas ay

napasasailalim na sa Espanya.

Hindi man nila natalo ang mga kastila, nakapagpakita parin sila

ng nasyonalismo. Ipinagtanggol nila ang bansa laban sa mga dayuhan.

Labanan sa Bangkusay, 1570.

Taong 1570 nang maganap ang Labanan sa Bangkusay, isang

lugar sa Tondo. Libo-libong mga katutubo ang lumaban sa mahigit

300 na sundalong kastila. Walang panama ang sandata ng mga

katutubo sa sandata ng mga kastila kung kaya’t madaling natalo ang

hukbo nina Sulayman, Lakandula at Matanda at sinunog ang lugar.

Ang tatlong Raja ay hinuli ni Martin de Goiti. Ang mga buhay na

alagad ni Sulayman kasama ang mga sundalo ni Raja Lakandula at

Matanda ay bumalik sa gubat ng Maynila at nang lumaon ay

nagsimula ng rebelyon. Matapos ang ilang buwang pakikipaglaban,

sumuko sila nang dumating ang Heneral na si Miguel Lopez de

Legazpi.

Wala mang kalaban-laban ang mga Pilipino, pinilit parin nilang

makuha ang iisa nilang mithiin, ang lumaya mula sa mga dayuhan na

gusto silang baguhin at impluwensyahan, gaya ng ginawa ng kanilang

mga ninuno. Ipinakita nilang hindi sila sangayon sa pananakop ng

10

mga Kastila at hindi sila sumuko sa pakikipaglaban kahit na ilang

beses na silang nakaranas ng pagkatalo.

Aklasan sa Pampanga, 1585.

Ang aklasan naman sa Pampanga na naganap noong 1585 ay

pinangunahan ng mga Kapampangan laban sa mga encomenderos

dahil sa pang-aabuso nila sa mga katutubo. Ngunit hindi natuloy ang

plano sapagkat isang Pilipina na may asawang sundalong Kastila ay

nagsumbong sa awtoridad. Marahil ay hindi malinaw sa kanya ang

kahulugan ng nasyonalismo at ang layunin ng kanyang mga kalahi na

makamit ang magandang resulta para sa ikabubuti ng maraming

Pilipino.

Pagpapalaganap sa Relihiyong Katoliko

Dinala ng Espanya sa bansa ang relihiyong katoliko. Isang

prayle, si Padre Juan de Placencia ay sumulat ng isang Christian

Doctrine noong 1593. Halos lahat ng isla sa Pilipinas, bukod sa

Mindanao na nanatiling mga Muslim, ay napilitang maging mga

Katoliko. Hindi payag ang mga Muslim sa pananakop ng mga

Espanyol sa Pilipinas kung kaya’t nagresulta ito ng mga kaguluhan.

Ipinakita rin ng mga Muslim ang pagmamahal sa bayan

sapagkat lumaban sila upang hindi masakop ng mga Kastila ang

Pilipinas. Nanatili sila sa relihiyong islam, ipinakita nila na

11

ipinaglalaban nila ang kanilang pinaniniwalaan na sa tingin nila ay

makabubuti para sa nakararaming Pilipino.

Ngunit ang nasyon ay nasabi na isang pangkat ng mga tao na

may iisang lahi, wika, kultura, relihiyon at iba pa. Hindi iisa ang

relihiyon ng mga mamamayan ng Pilipinas dito. Hindi pa malinaw ang

pagkakaisa sapagkat halos lahat ng mga Pilipino ay tinanggap na ang

relihiyon ng mga dayuhan at ang Mindanao naman ay patuloy na

nakipaglaban.

Aklasan sa Tributo, 1589.

Ang Aklasan laban sa Tributo ay naganap sa probinsya ng

Cagayan, Ilocos Norte at Ilocus Sur noong taong 1589. Ang mga

katutubo, kabilang ang mga Ilocano, Ibanag at iba pa, ay nag-aklas

dahil sa pangongolekta ng hindi makatarungang buwis. Si

Gobernador-Heneral Santiago de Vera ay nagpadala ng mga Kastila

upang patahimikin ang mga lumalaban.

Rebelyong Dagohoy, 1744-1829.

Ang rebelyong pinangunahan ni Francisco Dagohoy ay nagtagal

nang 1744-1829. Natatangi ang aklasan na ito sapagkat may

kaugnayan ito sa relihiyon. Matapos ang isang labanan kung saan

namatay ang kapatid ni Dagohoy, hindi pumayag ang pari na bigyan

ng isang burol ang kanyang kapatid sapagkat ang pakikipagduwelo ay

12

isang kasalanan. Ang pagtanggi ng pari ang nagpamulat sa kaniya ng

kawalan ng katarungan sa bansa sa kamay ng mga Kastila. Dahil sa

pagnanais ni Dagohoy na mabigyan ng maayos na burol ang kanyang

kapatid ay humantong ito sa pinakamahabang aklasan na naganap sa

Pilipinas sa tagal na 85 taon.

Pagtatag sa La Liga Filipina, 1892.

Itinatag ni Rizal ang La Liga Filipina pagkabalik niya sa

Pilipinas noong 1892. Layunin nito na maipatupad ang reporma sa

loob ng kolonya. Ang gobyerno ay nangangamba sa La Liga kung

kaya’t iniutos na sirain ito.

Sa pagkakatatag niya sa La Liga Filipina ay naipakita ni Rizal

ang pagiging makabayan. Hangad niya ang isang pagbabago tungo sa

kaunlaran. Hindi lamang magandang buhay para sa kanyang kapwa

ang kanyang layunin kundi kaayusan at kaunlaran din para sa Inang

bayan.

Pagtatag ng Katipunan, 1892.

Ang mga miyembro ng nawasak na La Liga na sina Ladislao

Diwa, Teodoro Plata, Valentin Diaz at Deodato Arellano ay sumali kay

Bonifacio sa pagtatag ng Katipunan sa isang bahay sa Calle Azcarraga

13

noong 1892. Layunin nito na magtatag ng gobyerno na maipapalit

matapos mapatalsik ang administrasyon ng mga Espanyol.

Matagumpay na nabawi ng mga Pilipino halos ang buong Pilipinas

maliban lamang sa Maynila.

Kahit na wasak na ang ilang mga samahan, gumawa parin ng

lihim na kilusan ang mga Pilipino na may magandang layunin para sa

bansa. Naging bunga ng hindi nila pagsuko ay ang pagkabawing muli

ng maraming lupain mula sa mga Kastila.

Himagsikang Pilipino, 1896-1898

Ang ugat ng inilunsad na Himagsikan ay dahil sa panloob at

panlabas na sanhi. Ang panlabas na sanhi ay ang pagsali ng Pilipinas

sa pandaigdigang kalakalan, dala ng pagbukas sa Kanal ng Suez

noong 1869. Bukod sa mga produktong pumapasok, pumasok din ang

mga kaisipan tulad ng kalayaan at kasarinlan na dumaan mula sa

Suez patungo sa Pilipinas. Ang panloob na sanhi ay ang hindi

makatarungan na pagpatay sa tatlong paring GOMBURZA. Si Padre

Pedro Pelaez, isang paring Pilipino ang namuno ng isang kilusang

sekularisasyon. Layunin nito na ibigay sa mga paring katutubo ang

mga parokya na hawak pa noon ng mga kastilang pari. Matapos

mamatay si Padre Pedro Pelaez, itinuloy ng tatlong pari na sina Padre

Mariano Gomez, Padre Jose Burgos at Padre Jacinto Zamora, ang

kilusan.

14

Nagkaisa ang mga Pilipino upang umaksyon laban sa mali at di

magandang pamamahala ng mga dayuhan.

PANGONGOLONYA NG MGA AMERIKANO (1898-1946)

Isang karikaturang pulitikal

noong 1898 na ipinapakita si

McKinley, pangulo ng Estados Unidos

kasama ang isang "mabangis" na bata.

Ikinukumpara dito ang pagbalik ng

Pilipinas sa Espanya sa paghagis ng

bata sa bangin.

Nagsimula ang relasyon ng US at Pilipinas nang lumaban sila ng

magkasama laban sa Espanya. Dahil sa magkakampi, binigyan ang mga

sundalong Pilipino ng mga mahalagang impormasyon at suporta para sa

militar. Ngunit hindi sumuporta ang US sa hangarin ng mga Pilipino na

lumaya at hindi natuwa si Aguinaldo sa pagtutol ng mga Amerikano sa

kalayaan ng Pilipinas. Nasira ang mabuting relasyon ng dalawang bansa at

15

nang lumaon ay lumabas din ang tunay na hangarin nga mga Amerikano na

manatili sa mga pulo.

Taong 1898 nang naitala na malaya na ang Pilipinas mula sa Espanya.

Sa unang pagkakataon ay iwinagayway ang bandila ng Pilipinas at tinugtog

ang pambansang awit sa publiko. Naposisyon ang US bilang protektor ng

Pilipinas.

Dahil sa Kasunduan na nilagdaan ng Espanya at Amerika noong ika-10

ng Disyembre 1898 sa Paris, nabago ang landas ng kasaysayan at itinanghal

ang Estados Unidos ng Amerika bilang bagong superpower. Naging kolonya

ng Amerika ang Cuba, Puerto Rico, Guam, mga isla ng Marianas, at ang

Pilipinas.

Digmaang Pilipino-Amerikano, 1899.

Nagsimula ang digmaang Pilipino-Amerikano noong ika-4 ng

Pebrero sanhi ng pagpatay ng dalawang Amerikanong sundalo sa

tatlong Pilipinong sundalo sa San Juan.

Ang kakulangan ng mga sandata ang naging dahilan ng

pagkatalo ng mga Pilipinong sundalo sa mga pangunahing labanan

ngunit ang mga Pilipino ay nagwagi sa mga labanang gerilya.

Pagtatag sa Partido Liberal, 1900.

16

Itinatag ang Partido liberal na may layuning isali ang Pilipinas

sa Estados Unidos.

Pagdakip kay Aguinaldo, 1901.

Taong 1901, nadakip si Aguinaldo sa Palanan, Isabela at dinala

sa Maynila. Nanumpa siya ng katapatan sa Estados Unidos at

ipinagutos na sumuko na ang kanyang mga kasama na naging hudyat

ng pagtatapos ng digmaan.

Sa taong rin iyon ay naganap ang Balangiga Massacre

kung saan nilusob at nilipol ng mga Pilipino ang mga kawal

Amerikano sa Balangiga. Gumanti ang mga kawal sa pamamagitan ng

pagsunog sa buong bayan.

1903 nang pasimulan ni William Howard Taft ang polisiyang

“The Philippines for the Filipinos”. Ipinapangako sa polosiyang ito na

ibigay ang administrasyon ng Pilipinas sa mga Pilipino.

1916 naman nang lagdaan ang Jones Act. Nilalaman nito ang

pormal na pangako ng Estados Unidos na kalayaan sa Pilipinas.

Ngunit sinasabi dito na maibibigay lamang ang kalayaan kung

makapagtatag ang bansa ng isang matatag na gobyerno.

Ang sinasabi ng mga Amerikano na matatag na gobyerno ay ang

gobyerno na binabalak nilang itatag sa bansa. Ang gobyernong ito ay

nakabatay sa mga patakaran ng mga Amerikano at para sa mga

17

Amerikano. Dito palang ay nakakapanghinala na ang “kalayaan” na

inaalok ng US saatin.

Taong 1934, nilagdaan naman ang Batas Tydings-Mcduffie,

kilala rin bilang Batas sa kalayaan ng Pilipinas. Ito ay ang batas na

nagkakaloob ng nagsasariling pamahalaan ng Pilipinas at ng kalayaan

nito mula sa Estados Unidos matapos ang sampung taon.

PANANAKOP NG MGA HAPONES (1942-1944)

Taong 1941 nang naglunsad ng isang biglaang pag-atake ang mga

hapones sa Clark Air Base sa Pampanga. Matapos ang mga pagbobomba,

dumating na ang mga sundalong Hapones sa Luzon.

Sinakop nila ang Pilipinas (na noon ay kinokontrol ng US) noong

panahon ng World War II.

Pagkakatatag sa HukBaLaHap, 1942.

Ang dating president na si Manuel Quezon at ang gabinete ay

umalis patungo sa Estados Unidos.

Sa taon ring ito naitatag ang Hukabalahap (Hukbong Bayan

Laban sa Hapon). Kasapi dito ang mga magsasaka at mga

manggagawa na nagmula sa mga probinsya sa Gitnang Luzon. Isa

itong kilusan na ang layunin ay ang makamit ang kalayaan at ang

natatanging gerilya na hindi tumanggap ng mga utos mula kay

MacArthur.

18

Naganap din ang tinaguriang Bataan Death March kung saan

ipinamartsa ang mga bihag na Pilipino at Amerikano mula sa

Mariveles, Bataan hanggang Capas, Tarlac.

Pagtatag sa samahang Makapili, 1944.

Itinatag ang samahang kampi sa mga Hapones na tinawag na

Makapili.

Treaty of Manila, 1946.

Nakamit na ang kalayaan ng Pilipinas sa paglagda sa

Treaty of Manila sa pagitan ng gobyerno ng Estados Unidos at

Pilipinas.

PAGSULONG SA MGA KILUSANG MAKABAYAN

Sa dami ng mga kaganapan, hindi basta tumunganga ang mga

nasakdal. Ang mga Pilipino ay gumawa ng iba’t ibang aksyon. Tulad

nga ng mga nabanggit, sila ay naghimagsik, nagtatag ng mga kilusan

at organisasyon at iba pang paraan upang lumaban.

Ilan sa mga organisasyon na itinatag nila ay ang La Liga

Filipina, KKK, Hukbalahap at marami pang iba. Ilang naman sa mga

naging salik sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino ay ang

19

pagkamatay ng tatlong paring martir, sekularisasyon, pag-usbong ng

mga ilustrado, at frailocracy.

Ang La Liga Filipina ay isang samahan na itinatag ni Jose Rizal

na binubuo ng mga kasapi na nagnanais putulin ang pang-aapi at

pang-aabuso ng mga Kastila sa mga Pilipino. Layunin nito ay maging

malaya ang Pilipinas mula sa mga Kastila sa mapayapang paraan. sa

pagsasabi na mapalaya ang Pilipinas sa mapayapang paraan,

naipakita dito ang isang anyo ng nasyonalismo, ang diplomatiko at

banayad.

Ang KKK o Kataastaasang Kagalanggalangang Katipunan ng

mga Anak ng Bayan ay isang lihim na samahan na itinatag ni Andres

Bonifacio matapos mawasak ang La Liga Filipina at iba pang

organisasyon. Layunin nito na palayain ang bansa mula sa mga

mananakop na Espanyol.

Nang dahil sa pagpatay sa GOMBURZA, nagalit ang maraming

Pilipino sa hindi makatarungang pagpatay sa kanila. Ang mga

prayleng mapang-abuso ay nabigyan ng posisyon at kapangyarihan sa

gobyerno. Umusbong ang nasyonalismo dahil sa galit ng mga Pilipino

sa mga prayle (na kastila) at sa Espanya at sa sa pagnanais na paalisin

ang mga prayleng ito.

Ang sekularisasyon ay isang kilusan noong panahon ng

pananakop ng mga Kastila ng mga paring Pilipino na naglalayong

mabigyan ng sari-sariling parokya ang mga ito. Ang mga Pilipinong

20

pari ang namuno sa mga simbahan sa Pilipinas, at dahil dito, nalaman

ng mga Pilipino na kaya nilang magsarili at magpatakbo ng sariling

simbahan.

Ang pagusbong ng mga Ilustrado ay malaki rin ang naitulong sa

pagsulong ng mga kilusang makabayan sa bansa.

Halimbawa ng mga Ilustrado ay sina Jose Rizal, Graciano Lopez

Jaena, Marcelo del Pilar at iba pa. Sila ang mga Pilipino na nabigyan

ng pagkakataon na mag-aral sa ibang bansa. Natutunan nila ang

konsepto ng liberalismo at dahil dito ay tinawag sila na mga Ilustrado

o mga naliwanagan.

Sa liberalismo ay kinikilala ang kakayahan ng isang indibidwal

na makapag-ambag sa lipunan at inaalis ang mga restriksyon dito.

Dahil sa kaisipang ito ay nagkaroon sila ng tiwala sa kanilang mga

sarili at napangahas na kalabanin ang mga Kastila.

Ang kaisipang liberalismo ay hindi lamang nila pinag-aralan sa

kanilang mga sarili. Ipinamahagi rin nila ito sa mga Pilipinong hindi

nakapag-aral sa ibang bansa. Sila ang nagsilbing tagapagmulat sa

mga Pilipinong mahihirap sa mga paghihirap na dinaranas ng bansa

sa kamay ng mga Kastila at sa kung paano nila ito mawawakasan.

Ang Hukbo ng Bayan Laban sa mga Hapon o kilala rin sa

katawagang Hukbalahap ay isang grupo ng mga Pilipinong

kumakalaban sa mga hapon noong sakop pa ng mga Hapones ang

21

Pilipinas. Nais ng kilusan na ito na makamit ang kalayaan ng Pilipinas

mula sa pagmamalupit ng mga Hapones.

Isa lamang ang pangyayari na nakatulong sa pagsulong ng mga

kilusang makabayan at ito ay ang pananakop ng mga dayuhan.

Naging dahilan ang galit at lungkot upang magkaisa ang lahat at

gumawa ng aksyon. Iisa lamang ang naging layunin ng mga ito, ang

gawing mabuti ang kalagayan ng ating bansa at ng mga taong

nakatira dito.

22

ANG NASYONALISMO SA KONTEMPORARYONG

PILIPINAS (1946 HANGGANG KASALUKUYAN)

Hulyo 4, 1946 nang idineklara ng Amerika ang kalayaan ng bansang

Pilipinas. Mahalaga ang kalayaan sa pagunlad n gating nasyonalismo.

Kasabay ng kalayaang pulitikal ay ang kalayaan ng mga mamamayan na

pagtuunan ng pansin ang sariling kapakanan ng bansa at mapaunlad ito.

Ngunit marami parin ang naghihinala kung tunay nga bang nakamit

na natin ang kalayaan sa pagdating ng petsang ito. Dahil ito sa sunod-sunod

na mga kasunduang nilagdaan ng Pilipinas na nagbigay sa United States ng

karapatan sa ekonomiya at base military sa bansa.

Kahit na natapos na ang digmaan at ‘lantarang” pananakop ng mga

Amerikano, gumamit naman sila ng makabagong paraan ng pananakop: ang

neokolonyalismo. Ayon kay Renato Constantino, isang makabayang

historyador, “Ang mga naging pundasyon ng istrukturang neokolonyal ng

bansa ay ang Bell Trade Act, Tydings Rehabilitation Act, Military Bases

Agreement at ang Military Assistance Act.” Nagkaroon din ng mga

Amerikanong taga-payo ang sandatahang lakas ng PIlipinas sa

pamamagitan ng Joint US Military Advisory Group (JUSMAG). Dito ay

naranasan (at patuloy na nararanasan ngayon) ng Pilipinas ang pagkatali ng

ekonomiya, kultura at mga desisyon nito sa bansang Amerika.

23

Ang neokolonyalismo ay pumasok sa relasyon ng Pilipinas at United

Stated dahil sa dalawang pangyayari:

Una, ang matinding pagkawasak ng bansa bunga ng digmaan. Mahigit

isang milyong Pilipino ang namatay, malaking halaga ng mga ari-arian ang

nawasak at marami ang naghirap. Dahil dito ay nangailangan ng pondo ang

Pilipinas upang makapagsagawa ng restorasyon sa ekonomiya, mga

imprestraktura at pulitika. Kinailangan nila ang tulong ng United States

upang tuluyang makabangon mula sa mga digmaang pinagdaanan nito.

Ipinasa sa Kongreso ng US ang Tydings Rehabilitation Act kung saan

binigyan ng US ng pondo ang Pilipinas bilang bayad-pinsala. Iniwan din ng

US ang lahat ng mga kagamitang pandigma nila sa bansa.

Pangalawa, ang pagtatanaw ng utang na loob ng mga Pilipino sa mga

Amerikano. Bilang pasasalamat sa “pagtulong” ng mga Amerikano upang

“makalaya” ang bansa mula sa kamay ng mga Hapones, ang mga pinuno ay

naging tapat sakanila at iniisip palagi ang kanilang kapakanan.

Layunin ng Amerika na palawakin at dagdagan pa ang kapangyarihan

nito. Mahihinuha mula sa mga patakarang ipinapatupad ng mga Amerikano

na balak nilang gawin ang Pilipinas na kuhanan nila ng likas na yaman at

tambakan ng mga produktong Amerikano. Makikita ito sa ipinatupad na Bell

Trade Act kung saan inilulunsad ang “malayang” kalakalan sa pagitan ng

US at Pilipinas ngunit nagbibigay ng mga limitasyon sa Pilipinas sa

pagpapasok ng produkto nila sa US. Ang US ang lubos na nakinabang sa

panukalang ito at hindi naging makatarungan sa panig ng mga Pilipino.

24

Bilang pasasalamat sa pagbibigay ng Amerika ng pondong panggastos

para sa restorasyon, ginawa ang pag-aamyenda ng Konstitusyon ng

Pilipinas upang mas maging malaya ang US sa paggamit ng likas-yaman ng

bansa. Dahil dito ay natamasa ng mga Amerikano ang parity rights o ang

pantay na karapatan ng mga Amerikano sa mga Pilipino sa paglinang ng

likas-yaman ng bansa. Napapayag ang mga Pilipino sa pagbibigay ng parity

rights dahil sa inaasahan nilang dadagsa ang mga mamumuhunang

Amerikano sa bansa at dadami ang trabaho para sa lahat. Bunga nito ay

nakapasok sa bansa ang mga mapangabusong mga Amerikano at natabunan

ng mga korporasyong Amerikano ang sa mga Pilipino.

Dalawa pa sa mga panukala na ipinatupad nila ay ang Military Bases

Agreement (ika-14 ng Marso, 1947) at Mutual Defense Treaty ( ika-30 ng

Agusto, 1951).

Pinahayag ni Manuel Roxas, ang unang presidente pagkalaya ng

Pilipinas, noong 1946 ang kanyang paniniwala na ang seguridad at

kaligtasan ng Pilipinas ay nakasalalay sa pagtatayo ng mga base-militar ng

mga Amerikano sa bansa. Ngunit makikita sa Military Bases Agreement na

ang mga Amerikano ang higit na nakakikinabang nito. Ang mga base sa

Pilipinas ay gagamitin ng mga Amerikano upang nadepensahan at

maisulong ang interes nila sa bahagi ng Asya at mapigilan ang komunismo

sa rehiyon. Ngunit sa katunayan, ayon sa ilang historyador, wala pa

talagang naguumpisang paglaganap ng komunismo noon. Sinasabing

25

ginagamit lamang ito bilang panakip sa layunin ng U.S. na panatilihin ang

relasyong kolonyal nito sa Pilipinas.

Pagkamulat ng mga Pilipino, 1950’s.

Pinuna ni Claro M. Recto ang isyu sa mga patakarang

ipinapatupad ng Amerika sa Pilipinas sa kanyang pahayag noong

1949:

(Isinalin mula sa ingles) “Isinakripisyo namin ang aming

soberanya sa pagpapahintulot sa mga Amerikano upang magtayo ng

mga base sa aming bansa. Bumili kami ng mga armas sa bansang

Amerika lamang…”

Pinuna nya rin dito ang hindi pagbanggit sa kung kaninong

bandila ang iwawagayway sa mga base. Binanggit niya na sa mga

base ng Amerika sa Pilipinas ay watawat ng Amerika ang

namamayagpag.

“Sa kabuuan, sinasabi sa Artikulo XII na ang parusa sa lahat ng

krimen at pagatake sa loob ng mga base ay isasagawa sa ilalim ng

Estados Unidos maliban na lamang kung ang suspek at biktima ay

parehong mga Pilipino na kapwa hindi kabilang sa Armed Forces of

the United States. Ngunit ano naman ang gagawin ng mga Pilipino na

hindi kabilang sa pwersa ng E.U. o nagtatrabaho para dito sa loob ng

mga base?

26

Sinasaad rin sa Artikulo XIII na sa panahon ng digmaan, ang

anumang krimen na gawin ng mga miyembro ng Armed Forces of the

United States sa loob ng Pilipinas ay paparusahan sa ilalim ng

pamahalaan ng Estados Unidos. Kung ganoon, sa panahon ng

digmaan, tayo ay mapapasailalim na ng Estados Unidos at ang bansa

ay mapapangibabawan at kokontrolin na ng mga kaaway na

Amerikano.”

Mga 1950’s nang simulang magkalumot ang relasyon ng

Amerika at Pilipinas dahil sa mga kasulatan na ito. Pinalala pa ito

nang sinubukang ipagtanggol ng mga Amerikano ang mga kriminal na

miyembro ng pwersa nila na ginawa ang mga krimen sa labas ng base

at sa oras ng kanilang duty. At ang may pinakalaking epekto ay ang

pagpapadala ng mga kriminal sa sarili nilang bansa at pagsasawalang

bahala ng Amerika sa hatol ng korte ng Pilipinas. Dinagdagan pa ito

ng prostitusyon na naipalaganap ng mga sundalong Amerikano sa

mga base nito.

Nagkaroon ng ilang mga protesta at mga Pilipinong nais na

palabasin ang mga Amerikano sa bansa. Dito nagumpisang umusbong

muli ang nasyonalismo sa mga Pilipino. Naging malinaw sakanila na

balak muling sakupin ng Amerika ang Pilipinas at sa pagkakataong ito

ay lumaban na sila bago pa man maging huli ang lahat.

Sinubukang angkinin ng Amerika ang mahigit 199,580 ektarya na

lupain na ginamit para sa mga base nito sa bansa. Nang malaman ito

27

ng sambayanang Pilipino ay agad itong tinugunan ng mga

nasyonalistang Pilipino at naging nalaman nila na hindi totoo ang

kalayaan na sinasabing ibinigay na sa bansa. Ang imahe ng Amerika

ay nadumihan. Sila ay tinawag na mga oportunista at

mapagsamantala.

Humina ang mga kritisismo at akusasyon sa Amerika nang

ibinigay nito “ang soberanya ng gobyerno ng Pilipinas sa mga base”.

Anti-Americanism, 1960’s

Ngunit noong 1960’s, naging maingay muli ang Anti-

Americanism (ang terminong ginagamit ng mga Amerikano sa mga

Pilipinong tumutuligsa sakanila) bunga ng dalawang insidente: ang

isang Pilipino na pinatay ng isang sundalong Amerikano noong 1964

at ang pagpatay naman sa isang Pilipinong mangingisda sa loob ng

Olongapo Naval Base sa taong ring iyon. Pinagtanggol ng Amerika

ang unang pagpatay. Sinabing depensa lamang ito sa diumanong

plano ng Pilipino na pagpapasabog sa ilang mga estudyanteng

Amerikano. Ngunit hindi naniwala ang mga nasyonalistang Pilipino at

sinabing ginagamit lamang ito upang masira ang reputasyon ng

Pilipinas at maipakita sa mga Amerikano na ang mga Pilipino ay likas

28

na mga mamamatay-tao. Napatunayan naman na ang bombang

ipinakita ng mga Amerikano ay mula pa noong World War II at

imposibleng sumabog. Dahil rito ay naging target ng mga kritisismo

ang American Ambassador. Ang mga Amerikanong estudyante naman,

sa tuwing nakikita ng mga Pilipino, ay binabato ng mga insulto.

Hindi lamang mga Amerikano ang inaakusahan ng mga

nasyonalistang Pilipino kundi pati na rin ang mga Pilipinong sumasali

sa kanilang panig ng Amerika. Maging ang Presidente noon na si

Diosdado Macapagal ay tinanong ng mga ito kung aling panig siya

kakampi. (Agoncillo, 1975, p. 292)

Noong ika-25 ng Enero, 1965, ilang mga estudyante at

manggagawa, sa pamumuno ng nasyonalistang grupo na Kabataang

Makabayan, ang nagprotesta sa harapan ng American Embassy.

Bagamat tahimik, maayos at walang dahas, karamihan parin sa mga

Amerikano ay napuno ng takot at nakitang mapanganib ang mga

nasyonalistang Pilipino at dapat nilang tugunan ang mga daing nito.

Nakita ng maraming Pilipino ang hangarin ng Amerika na sakupin ang

bansa natin.

Ayon sa mga Amerikano, ang ginagawa nilang ito ay upang

matulungan lamang ang mga Pilipino na umahon mula sa mga

digmaang nagdaan sakanila, lalo na at hindi pa sila marunong kung

paano pamahalaan ang sariling bansa (tinatawag nilang benevolent

assimilation). Kaya naman pinapakialamanan ng US ang mga desisyon

29

ng pamahalaan ng Pilipinas at si Roxas naman ay nagiging parang

isang papet lamang nila. Ngunit para sa iba, nagiging praktikal

lamang siya dahil sa kagustuhang maging matagumpay ang

restorasyon ng bansa. Dahil dito ay nagmumukhang bumababa na ang

katayuang moral at pulitikal ng bansa. (Mateo, Boncan, Balonso,

Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.320) Si Roxas ay hindi naging

isang magandang ehemplo para sa mga Pilipino. Hindi siya nagpakita

ng damdaming nasyonalismo at inuna ang pangangailangan (at mga

pansariling interes) ng dayuhan.

Ang pagsasang-ayon ni Roxas sa panlalait ng mga Amerikano sa

Pilipinas ay naging dahilan lamang upang bumaba ang tingin ng mga

Pilipino sa sariling bayan. Pinaparating ng mga Amerika at ni Roxas

na hindi pa marunong ang mga Pilipino na tumayo sa sarili nitong

mga paa at masyado pang mahina upang makaahon mula sa digmaan

nang magisa. Ang mga panlalait na ito ay malaki ang naging epekto sa

kanilang pride bilang mga Pilipino at sa pagdebelop ng kanilang

damdaming nasyonalismo.

Sa pamamahala ni Roxas ay muling umusbong ang armadong

kilusan ng mga magbubukid na Hukbo ng Bayan Laban sa mga Hapon

(HUKBALAHAP). Naging isa na itong samahang radikal na

pinamumunuan ni Luis Taruc laban sa pamahalaan. Tinugunan nila

ang lumalaking agwat ng mayayaman at mahihirap, konsentrasyon ng

lupang sakahan at ang katiwalian sa pamahalaan.

30

Inakusahan ni Roxas ang mga rebelde gaya ng mga Huks at

Pambansang Kaisahan ng mga Magbubukid ng pagpapabagsak sa

pamahalaan at sa bansa. Ngunit kung susuriing mabuti ay hindi

naman ang pagbagsak ng pamahalaan ang layunin ng mga rebelde.

Ang hinihingi lamang nila ay reporma sa lupa at pigilan ang

katiwalian sa pamahalaan para sa ikabubuti nito. Makatarungan ang

kanilang mga hinihingi, ngunit hindi makatarungan ang naging tugon

ni Roxas dito.

Tinawag na isang krimen ang pagsali sa mga kilusang ito at

nagsagawa ng malawakang pagaresto sa mga kasapi. Dahil dito ay

lalong sumiklab ang rebelyong Huk sa sumunod na administrasyon.

Ngunit si Elpidio Quirino, ang pumalit sa puwesto ni Roxas, ay

naniniwala rin na walang halaga ang “kalayaang pampulitikal” na

ibinigay sakanila kung wala namang katatagang pangekonomiya.

Pinagpatuloy rin niya ang paghingi ng tulong mula sa US para sa

rehabilitasyon ng bansa. Ang problema sa mga rebelyon ay lalo

lamang lumala. At dahil sa marami sa mga kasapi ng kilusan ay

magsasaka, lalong humina ang agrikultura at ekonomiya ng Pilipinas.

Bago pa man ang digmaan, nagbalak na ang mga magsasaka ng

Gitnang Luzon na labanan ang mga may-ari ng lupa upang makuha

ang kanilang mga karapatan. Ngunit sa pagdating ng mga Hapones ay

pagsamantalang itong tumigil, binuo ang HUKBALAHAP at hinarap

naman ang mga bagong mananakop. Ngunit nang makamit ng

31

Pilipinas ang “kalayaan”, muling lumaban ang mga magsasaka sa mga

mapagsamantalang may-ari ng lupa. Lalo pa silang nagalit nang

siningil sila ng back rent, o ang bayad sa renta nila sa lupa sa mahigit

tatlong taon na pamamalagi ng mga Hapones sa bansa. Dahil sa

paglaban ng HUKBALAHAP at paninira sakanila ng mga may-ari ng

lupa, hindi kinilala ng pamahalaan ang kanilang kabayanihan noong

panahon ng pananakop ng mga Hapones. Pinapakita lamang nito na

walang utang na loob ang pamahalaan sa mga kabayanihan ng

HUKBALAHAP gayong malaki ang nagawa nila upang maipagtanggol

ang kapwa nila Pilipino pero malaki ang kanilang utang na loob sa

mga dayuhan na wala sakanilang ginawa kundi ang paniwalain ang

mga Pilipino na tunay nang lumaya ang ating bansa sa tulong ng mga

Amerikano at kontrolin tayo sa pamamagitan ng pagbibigay ng pondo

para sa restorasyon.

Sa naganap na halalan para sa lehislatura noong 1945, nanalo

ang ilang miyembro ng Democratic Alliance, isang samahan ng mga

magbubukid at mangggagawa tulad ni Luis Taruc. Ngunit hindi sila

pinayagang umupo sa puwesto ng pamahalaan dahil sa pagaakusa

sakanila ng pandaraya bagamat wala namang ebidensya na

nagpatunay nito. Lalong nagalit ang mga magsasaka dahil sa nawalan

sila ng kinatawan sa Kongreso. Ang mga hinaing nila ay hindi na

pinakinkiggan.

32

Dahil sa kawalan ng katarungan sa panig ng mga Huks, sila ay

nagalsa at binuo ang Hukbong Mapagpalaya ng Bayan (HMB).

Pinangakuan sila ng administrasyong Quirino ng reporma sa lupa,

demokrasya at lehitimong karapatan ng mga mamamayan, pagresolba

sa katiwalian ng pamahalaan, pagbasura ng Bell Trade Act at Military

Bases Agreement at pagtutol sa mga patakaran ng Imperyalistang

bansa. Ngunit kung titingnan ay mahirap na matupad ang mga ito

sapagkat karamihan ng mga nasa posisyon ay mga may-ari ng lupa,

nakadepende sa mga Amerikano at may mga pansariling interes. Ang

layunin lamang nila sa kanilang pagupo sa mga pwesto sa pamahalaan

ay ang maprotektahan ang kanilang mga yaman, ari-arian at

kapangyarihan.

Tulad ng inaasahan, hindi natupad ang mga ipinangako. May

mga kasapi parin ng Huks ang nakakulong, wala paring reporma sa

lupa, at ang pamahalaan ay nanatiling sunod-sunuran sa US.

Pamumuno ni Ramon Magsaysay

Sa pamumuno ni Magsaysay bilang pangulo ay naging

pangunahin layunin niya ang pagsugpo sa rebelyon. Naging tanyag

siya dahil sa kanyang pakikisalamuha sa masa. Ayon kay Magsaysay,

“Yaong mas mahirap sa buhay ay dapat may higit na pakinabang sa

33

batas” (“Those who have less in life should have more in law”)( Mateo,

Boncan, Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.325)

Ipinakita niya ang kanyang damdaming nasyonalismo sakanyang

paghahangad na makatulong sa nakararaming Pilipino. Nagpatupad

siya ng reporma sa lupa, mga patubig at mga programang

pangkabuhayan kung kaya’t minahal siya ng masa. Ang mga talumpati

niya ay nasa wikang Tagalog upang makarating ang kanyang mensahe

sa nakararami. Binigyang-pansin rin niya ang kulturang Pilipino. Sa

mga espesyal na okasyon sa Malakanyang ay pinalaganap niya ang

paginom ng basi, ang katutubong inumin mula Ilocos, at ang pagsuot

ng Barong Tagalog. Nagluksa ang sambayanang Pilipino sa kanyang

pagkamatay dahil sa maganda niyang relasyon sa masa at matapat

niyang panunungkulan bilang presidente na naging solusyon sa

suliranin sa rehabilitasyon at rebelyong Huk.

Nagsilbi siyang isang magandang ehemplo ng nasyonalismo sa

mga Pilipino. Nais niyang makiisa ang masa sa kanyang mga hangarin

para sa bansa kung kaya’t nakikisalamuha siya sa mga ito.

Filipino First Policy

Sa pagupo sa puwesto ni Carlos P. Garcia ay ipinatupad niya

ang Pilipino Muna o ang Filipino First Policy. Layunin nitong

paigtingin ang nasyonalismo sa mga Pilipino. Mas binigyan ng

oportunidad ang mga negosyanteng Pilipino kaysa sa mga dayuhang

34

namumuhunan. Sinuportahan niya ang lokal na industriya at

tinangkilik ang mga produktong Pilipino. Pinatupad rin ang pagtitipid

sa pagangkat ng mga produkto mula sa ibang bansa. Layunin nito na

palakasin ang industriyang Pilipino upang makapagipon ng malaking

halaga upang maisakatuparan ang pambansang industriyalisasyon.

Pinukaw rin nito ang pagkamabayan ng mga Pilipino. (Mateo, Boncan,

Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p. 331)

Marami sa mga Pilipino ang natuwa sa polisiyang ito bagamat

binatikos ito ng mga Amerikano at Tsino dahil ito ay naging isang

balakid sa kanilang mga pansariling interes.

Paglaban sa katiwalian at pagpapalit ng petsa ng Araw ng

Kalayaan

Sa pamumuno naman ni Diosdado Macapagal ay pinagtuunan

niya ng pansin ang katiwalian sa pamahalaan. Nangampanya siya

upang magbayad ng tamang buwis ang mga mamamayan at

malabanan ang nepotismo (pagtatalaga ng kamag-anak sa anumang

posisyon sa pamahalaan). Bumaba ang pandaraya at pagsasamantala

ng mga pulitiko.

Dahil dito ay nagbalik ang tiwala ng mga mamamayan sa

gobyerno. Isang mahalagang salik sa nasyonalismo ang tiwala ng mga

mamamayan sa mga namumuno rito. Sa pamamagitan nito ay

nagkakaroon na sila ng tiwala sa kakayahan ng bansa na umunlad

35

nang walang tulong mula sa mga dayuhan. Ito rin ay nakakatulong

upang tumaas ang pagtingin ng mga Pilipino sa sarili.

Sa kanya ring panunungkulan ay pinalitan niya ang petsa ng

Araw ng Kalayaan upang maging inspirasyon sa kabatan ang

kabayanihan ng mga rebolusyonaryo noong panahon ng pananakop ng

Espanya. Mula Hulyo 4 ay naging Hunyo 12 na ito. Ang pagpapalit ng

rin petsa ng Araw ng Kalayaan ay maaaring makatulong upang

mahubog ang nasyonalismo ng bansa. Dahil noong Hulyo 4, huwad na

kalayaan lamang ang ating natanggap at patuloy parin tayong

kinokontrol ng mga Amerikano pagkatapos ng petsang ito. Samantala

noong Hunyo 12 naman ay nakatanggap tayo ng kalayaan nang

walang tulong ng sinuman bagamat agad na pumasok ang mga

bagong mananakop. Isa pa, ang pagtatakda ng Araw ng Kalayaan sa

Hulyo 4 ay mas nagpapakita lamang ng pagkakatali natin sa Amerika.

Ipinapahayag lamang nito na tayo ay dapat na magbayad ng utang na

loob para sa “pagpapalaya” nila satin.

Sa panunungkulan rin ni Macapagal ay makikita natin ang mga

pulitikong balimbing na palipat-lipat ng partido upang mapaboran ng

namamahala. Ang mga pulitikong noon ay nasa kalabang partido ni

Macapagal ay lumipat na sa kanyang partido. Makikitang walang

damdaming nasyonalismo ang mga balimbing na pulitikong ito

sapagkat ang mga sarili lamang nila ang kanilang iniisip. Wala silang

pakialam kung ang panig na sinasamahan nila ay may magagandang

36

layunin para sa bansa. Ang mahalaga lamang sakanila ay ang masama

sa mas makapangyarihang partido.

Rehimeng Marcos

Sa rehimen naman ni Ferdinand E. Marcos ay sinimulan niya

ang rehiyonalisasyon ng bansa. Hinati niya ang bansa sa 12 rehiyon

batay sa mga pagkakaiba nito upang mas madaling matugunan ang

pangangailangan ng bawat isa.

Marahil ay isa rin ito sa mga nakaapekto ng nasyonalismo ng

bansa. Sa pamamagitan ng rehiyonalisasyon, nabibigyang-diin ang

pagkakaiba ng mga rehiyon sa isa’t isa. Ang kahulugan ng nasyon ay

“isang pangkat ng mga tao na may iisang mithiin at layunin sa buhay

at pinagbubuklod ng iisang lahi , wika, relihiyon, kaugalian at

tradisyon”. Ngunit papaano natin maisasadiwa ang kahulugan ng

nasyon kung ipinapalaganap natin ang ideya ng pagkakaiba-iba ng

mga Pilipino sa isa’t isa? Hindi naman masamang isagawa ang

rehiyonalisasyon sapagkat nakatutulong rin ito upang mas mas

madaling masolusyonan ang mga problema ng bawat rehiyon. Ngunit

hindi dapat mapasok sa isipan nating mga Pilipino na magkakaiba ang

bawat rehiyon kung kaya’t hindi na kailangan pang magsama-sama

ang mga ito dahil sa magkakaiba naman ang kanilang mga layunin.

Sa kanyang pagkakahalal ay ipinangako rin niyang walang

tropang Pilipino ang ipapadala niya bilang tulong sa hukbo ng US sa

37

digmaan sa Vietnam. Ngunit kalaunan ay binawi rin niya ito. Makikita

dito na patuloy paring kinokontrol ng US ang Pilipinas sa kabila ng

pagbabasura ng ilan sa mga patakarang ipinatupad nila at

pagpapatupad ni Carlos Garcia ng Filipino First Policy. Pinilit lamang

ng Amerika si Ferdinand Marcos na kumampi sa kanilang panig sa

isasagawang digmaan laban sa Vietnam upang ipamukha itong isang

“demokratikong” digmaan kung saan kasama nila ang ilang Asyanong

bansa. (Agoncillo, 1975, p. 293)

Martial Law

Sa pagdeklara ng Presidential Decree 1081 noong Setyembre

21, 1972 (na nilagdaan noon pang Setyembre 17 at inanunsyo sa

publiko noong Setyembre 23 pa), bumulusok ang popularidad ni

Marcos. Umani siya ng mga papuri dahil sa pansamantalang kaayusan

at kapayapaan sa bansa. Ngunit sa karamihan, ito ay nagdulot ng

takot at pangamba.

Isinisi ni Marcos ang pagdedeklara niya ng Batas Militar sa

lumalalang problema sa rebelyon, pagbaba ng produksyon,

pagkaparalisa sa mga operasyon ng pamahalaan at ang tumataas na

bilang ng mga krimen (Mateo, Boncan, Balonso, Tadena, Jose,

Ponsaran, Ong, 2006, 338). Inakusahan ang mga rebeldeng grupo

(Communist Party of the Philippines at New People’s Army) ng

pagpapasabog sa mga lungsod (urban terrorism). Isinisi rin niya ang

38

kaguluhan sa bansa sa radikalismo ng mga estudyante at

manggagawa. Maging ang pagpapasabog sa Plaza Miranda, na

pinaniniwalaang pinlano ni Marcos upang mapatay ang mga

katunggali niya sa kabilang partido, upang maipakita ang “karahasan”

ng mga Pilipino at mabigyan ng katwiran ang pagpapatupad niya ng

Batas Militar. Sa katunayan ay nagsagawa rin si Marcos ng huwad na

assassination kay Juan Ponce Enrile, noong kalihim ng tanggulang

pambansa.

Kasabay ng pagdeklara ng Batas Militar ay ipinatupad rin ni Marcos

ang kampanyang Bagong Lipunan. Narito ang mga hakbang na

isasakatuparan:

1. Ang pagpapaalis ng mga opisyal sa pamahalaan na

napatunayang tiwali at mapang-abuso;

2. Pagpaparusa sa mga nagtutulak sa paggamit ng ipinagbabawal

na gamot;

3. Pagtatakda ng curfew upang masolusyonan ang lumalalang

krimen;

4. Pagpapalaganap ng pilosopiyang “Isang Bansa, Isang Diwa”

upang pukawin ang pagkamakabayan ng mga Pilipino; at

5. Pagsasanay sa mga mamamayan na maging disiplinado at

masunurin. (Mateo, Boncan, Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong,

2006, p.340)

39

Malinaw na naisakatuparan ang lahat ng mga hakbang, maliban

ang pang-apat. Ang paninisi niya sa mga Pilipino ay nakasisira lamang

sa kanilang puri. Makikitang hindi lamang ang mga dayuhan ang

nagmamaliit saatin, kundi pati na rin ang kapwa Pilipino. Maaaring

nakasisira ito sa tiwala ng mga Pilipino sa kanilang mga sarili at

bayan.

Ngunit hindi ito sapat upang pigilan ang mga Pilipino na

mangahas na lumaban sa gobyerno. Sa kabila ng pagaaliw ng

pamahalaan sakanila sa pamamagitan ng pagpapatayo ng mga

imprastraktura at panunuhol sa mga komentarista upang purihin ang

mga aksyon ng kanyang administrasyon, kaliwa’t kanan parin ang

nagsusulputan na mga rebelyon tulad ng Communist Party of the

Philippines (CPP) at New People’s Army (NPA).

Bunga ito ng laganap na paglabag sa mga karapatang pantao.

Lalo na ang sa mga kalaban ng gobyerno tulad ng mga aktibista at

mga manunulat na bumabatikos sa pamamahala ni Marcos. Nawalan

na ng kalayaan sa pagsusulat at isinuspinde ang writ of habeas corpus

na nagbigay ng kalayaan kay Marcos na basta-basta na lamang

ipakulong ang mga kalaban nito. Dahil rin dito ay napadali ang

pagpapalit ng Konstitusyon ng 1973 na isinagawa upang maging ligal

ang mga binabalak ni Marcos.

Tinatayang 22,287 na sibilyan ang ikinulong at 2,491 naman ang

naging biktima ng salvaging o ang pagpatay na hindi dumaraan sa

40

proseso ng batas. Ayon sa Amnesty International, umabot ng 759 ang

bilang ng mga desaparecidos o ang mga idinampot na kaaway ng

gobyeroat hindi na natagpuan pa. Pinaniniwalaan na ang mga ito ay

pinaslang na at itinago ang mga bangkay.( Mateo, Boncan, Balonso,

Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p. 342)

Sa panahong ito, ang pagkakaroon ng damdaming nasyonalismo

ay maituturing na mapanganib. Ngunit pinatunayan ng mga Pilipino

na handa silang mamatay para sa ikabubuti ng nakararaming Pilipino.

Sa katunayan ay dumami pa ang bilang ng mga kasapi ng NPA

nang pagdeklara ng Batas Militar. Mula 1,000 ay naging 30,000 ito.

(Mateo, Boncan, Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.345)

Noong 1970’s naman ay nagkaroon ng rebelyon ang Moro

National Liberation Front (MNLF) dahil sa hindi pagtugon ng

pamahalaan sa kanilang mga pangangailangan. Hangad nilang

ihiwalay ang rehiyon ng Mindanao sa Pilipinas sa pamamagitan ng

dahas. Noong 1975, tinatayang 30,000 tropa ang pinamunuan ni Nur

Misuari, isang Muslim na dating nagtuturo sa Unibersidad ng

Pilipinas. Libo libo ang napaslang sa rebelyong ito kung kaya’t

nilagdaan ang Tripoli Agreement noong 1976 kung saan

pinagkalooban sila ng kalayaang pamahalaan ang sarili. Ngunit di

nagtagal ay sumiklab muli ang pagrerebelde ng grupo. Nahati rin ang

MNLF at nabuo ang Moro Islamic Liberation Front o MILF. (Mateo,

Boncan, Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.345)

41

Lumawak naman ang mga kilos-protesta ng mga mamamayan.

Tinugunan ito ng pamahalaan sa marahas na paraan. Sinuhulan nila

ang ilang Pilipino upang sumali sa mga rally at magdulot ng gulo

upang mabigyang-katwiran ang paggamit ng dahas ng mga pulis at

militar.

Lumabas rin ang ilang mga akda na may temang pulitikal gaya

ng Dekada ’70 ni Lualhati Bautista, Sebyo ni Carlos Humberto at Mga

Ibong Mandaragit ni Amado V. Hernandez. Ang tulang Prometheus

Unbound naman na isinulat ni Jose Lacaba na may alyas na Ruben

Cuevas ay tumuligsa rin kay Marcos. Ngunit malaya itong

naipalathala dahil sa mapalinlang nitong pagkakasulat.

Promentheus UnboundNi Ruben CuevasI shall never exchange my fetters for slavish servility. ‘Tis better to be chained to the rock than be bound to the service of Zeus.—AESCHYLOUS, Promentheus Unbound

Mars shall grow tonight,Artemis is out of sight,Rust in the twilight skyColors a bloodshot eye,Or shall I say that dustSunders the sleep of just?

Hold fast to the gift of fire!I am rage! I am wrath! I am ire!The vulture sits on my rock,Licks at the chains of that mockEmancipation’s breath,Reeks of death, death, death.

Death shall not unclench me.I am earth, wind and sea!Kisses bestow on the braveThat defy the damp of the graveAnd strike the chill hand ofDeath with flaming sword of love.Orion stirs. The vultureRetreats from the hard, pure

42

Thrust of the spark that burns,Unbounds, departs, returnsTo pluck out of death’s fistA god who dares to resist.

Mapapansin na sa mga unang letra sa bawat linya ay mababasa

ang MARCOS HITLER DIKTADOR TUTA, ang mga katagang madalas

na isinisigaw ng mga nagpo-protesta. (Mateo, Boncan, Balonso,

Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.358) May mga pahayagan rin na

laban kay Marcos na lumabas gaya ng We Forum ni Jose Burgos, Mr.

& Ms. Ni Eugenia Apostol at Malaya, ang pahayagang tinatawag ni

Marcos na mosquito press.

Nagkaroon din ng mga impersonator ng mga pulitiko at mga

dulang may temang pulitikal. Marahil ay nakatulong rin upang

magising sa pangaabuso ng pamahalaan sa mga Pilipino ang mga

kanta ni Bob Marley na may karaniwang tema na tungkol sa

pangaalipin, diskriminasyon, etnisidad at rebolusyon. (Mateo, Boncan,

Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p.358)

People Power

Si Benigno Aquino, Jr. ay isa sa mga pinakamahihigpit na

kalaban ni Marcos. Inakusahan siya ng subersyon o paglaban sa

estado at ipinakulong. Pagkabalik ni Ninoy Aquino sa bansa mula U.S.

noong Agosto 21, 1983, ay pinaslang siya sa Manila International

Airport. Pinalabas ni Marcos na ang pagpapaslang ay utos lamang kay

43

Rolando Galman ng CPP-NPA. Ngunit batay sa imbestigasyon ng

Agrava Commision, ang tunay na nasa likod ng pagpatay ay sina

Imelda Marcos at Fabian Ver.

Sa pagkamatay ni Aquino ay umigting pa lalo ang damdaming

nasyonalismo ng mga Pilipino. Mahigit isang milyong Pilipino ang

nagsama-sama sa paghahatid kay Ninoy Aquino sa kanyang huling

hantungan. Dito ay ipinakita nila ang kanilang pagdadalamhati sa

pagkamatay ng bayani at ang kanilang galit sa mapangabusong

pamamahala ni Marcos. Si Aquino ay naging simbolo ng nasyonalismo

noong panahon ng Batas Militar.

Upang ipakita na may suporta parin siya ng mga Pilipino ay

nagsagawa si Marcos ng isang Snap Election noong 1986. Sa kabila

ng kanyang pandaraya, nanalo ang kanyang kalaban na si Corazon

Aquino sa pagkapangulo batay sa National Movement for Free

Elections (NAMFREL). Nanalo man siya sa minanipulang resulta ng

Commision on Elections (COMELEC), si Cory Aquino parin ang

tinanggap na pangulo ng mga Pilipino.

Nagkaroon ng malawakang kilos-protesta hindi lamang sa

Kamaynilaan kundi pati na rin sa iba’t ibang lugar sa Pilipinas.

Nanguna sa kilos-protesta ang civil society kung saan ang mga kasapi

ay mula sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Dalawa sa mga popular na

samahang nagsasagawa ng mga rally ay ang Justice for Aquino,

Justice for All (JAJA) at August Twenty-One Movement (ATOM).

44

Si Cory Aquino ay may mahalagang papel sa pagpapaigting ng

nasyonalismo sa mga panahong iyon. Naging simbolo siya ng

pakikipaglaban kay Marcos, ng mapayapa at relihiyosong pakikibaka.

Ikinampanya rin niya ang pagboboykot sa mga bangko at mga

produkto ng mga crony ni Marcos. Maging ang kompanya ng kanyang

pinsan na San Miguel Beer at Coca-Cola ay kinampanya niyang

boykotin dahil sa isa ito sa mga crony ni Marcos.

Naging isa siyang magandang imahe ng nasyonalismo. Maging

ang mga kamag-anak niya ay nakaya niyang kalabanin dahil sa mga

pagkakampi nito sa taong dahilan ng kaguluhan sa bansa. Wala siyang

pinapanigan. Ang iniisip lamang niya ay ang kapakanan ng Pilipinas.

Pebrero 22, 1986 nang kumalas sina Fidel Ramos at Juan Ponce Enrile

mula sa pamahalaan ni Marcos. Dumagsa ang maraming mamamayan

sa Epifanio de los Santos Avenue (EDSA) bilang tugon sa paghingi ng

tulong ng dalawa at ni Jaime Cardinal Sin upang bigyan sila ng

proteksyon mula sa pag-atake ni Marcos. Iba’t ibang uri ng

mamamayan ang dumagsa sa EDSA. Mayroong mga madre,

estudyante, manunulat, propesyunal, manggagawa at iba pa. Hindi

lamang mahihirap ang sumama kundi pati na rin ang mga nasa

gitnang uri at mga mayayaman.

Nagkaisa ang lahat sa pagpapabagsak kay Marcos sa

mapayapang paraan. Sa People Power ay naipamalas ng mga

mamamayan ang kakayahan nila bilang mga Pilipino, na kaya nilang

45

magkaisa upang makamit nila ang iisa nilang mithiin. Sa

pangyayaring ito isinabuhay ng mga Pilipino ang diwa ng

nasyonalismo. Dahil dito ay hinangaan ng buong daigdig ang bansang

Pilipinas.

Pebrero 25, 1986 nang nagtagumpay ang mga Pilipino na

patalsikin si Marcos sa kanyang puwesto.

PAGKATAPOS NG PEOPLE POWER

Pagbabalik sa Demokrasya

Sa administrasyong Aquino ay pinalitan ang nagtalaga ng mga

magiging kasapi ng Constitutional Commision ang president mula sa

iba’t ibang sektor ng lipunan upang palitan ang Konstitusyon ni

Marcos. Binigyan rin niya ng kalayaan ang iba’t ibang rehiyon sa

Pilipinas na magkaroon ng lokal na pamahalaan.

Sa pamamahala ni Aquino ay nanumbalik ang demokrasya.

Marahil ay ito na ang pinakamalaking kontribusyon ng

administrasyong Aquino sa pagpapaigting ng nasyonalismo sa mga

Pilipino. Ang demokrasya ay isang napakahalagang salik ng

nasyonalismo dahil sa pinapahalagahan nito ang pagkakaisa ng mga

mamamayan sa pagtatalaga ng mga mamumuno sakanila. Dito

mahihinuha kung ano ang kagustuhan ng nakararaming Pilipino at

nang sa gayon ay magtulungan ang lahat para matupad ito.

46

Ngunit hindi nagtagal at bumalik muli ang kawalan ng

katatagang pulitikal ng bansa. Ang mga mamamayan ay nagkakahati

rin sa kanilang paniniwalang pampulitika. Unti-unti nang humihina

ang nasyonalismo sa mga Pilipino.

Hindi parin nawala ang mga rebelyon. May nagaganap parin na

labanan sa pagitan ng mga komunista at mga may-ari ng lupa.

Mayroon ding mga rebeldeng nagtangkang patalsikin sa puwesto si

Cory Aquino.

Pagpapaunlad sa Ekonomiya ng Bansa

Sa pamamahala ni Fidel Ramos ay nagtangka siyang solusyonan

ang problema sa rebelyong Muslim at komunista at itinatag ang

Southern Philippine Council for Peace and Development. Naging

matagumpay naman ang kanyang pakikipagusap sa MNLF.

Subalit kahit na nasolusyonan na ni Ramos ang problema sa

rebelyon na nakatulong upang mapagkaisa ang Pilipinas, ang

pagpapaunlad naman niya ng ekonomiya ay hindi naging maganda

ang epekto sa damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino.

Upang mapaunlad ang ekonomiya ng bansa, sumunod siya sa

patakarang liberalisasyon at naging aktibo sa iba’t ibang organisasyon

gaya ng Association of SouthEast Asian Nations (ASEAN), ASEAN

Free Trade Area (AFTA), Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) at

World Trade Organization (WTO). Pinagtuunan rin niya ng pansin ang

47

relasyon ng Pilipinas sa ibang mga bansa. Sa pagsunod niya sa

patakarang liberalisasyon, sumusuporta siya sa neoliberal na kaisipan

ng mga Kanluraning Bansa at ipinapasok ang mga ito sa bansa.

Naipalaganap nito ang kolonyalismo sa bansa.

People Power II

Sa pamamahala naman ni Joseph Estrada ay nilagdaan ang

Visiting Forces Agreement (VFA) kung saan pinahintulutan ang mga

sundalong Amerikano sa Pilipinas upang magsanay ng military

exercises kasama ng mga sundalong Pilipino. Marami ang pumuna sa

kasunduang ito at sinabing wala itong pagkakaiba sa pagkakaroon ng

mga base ng Amerikano sa bansa.

Nagpatuloy parin ang rebelyon ng MILF at Abu Sayyaf Group

(ASG) sa rehimen ni Estrada. Ngunit sa pagkakataong ito, naglunsad

na ang pamahalaan ng all-out war laban sa dalawang grupo na ito. Sa

pakikipaglaban ng pamahalaan sa mga rebelde ay nawawala lamang

ang kapayapaan sa bansa at naging mas watak-watak ang mga

Pilipino.

Napatunayang nagnakaw si Estrada at napatalsik sa

pamamagitan ng People Power II noong Enero 11, 2001. Dito ay

natunghayan nating muli ang damdaming nasyonalismo ng mga

Pilipino.

48

Ang People Power ay naging tanyag sa buong daigdig. Sa

katunayan ay isinagawa rin ito ng mga bansang Poland,

Czechoslovakia, Germany, Germany, U.S.S.R. at South Korea. Ang

People Power ay isa sa mga bagay na maipagmamalaki natin tungkol

sa ating bansa.

Pamahalaang Arroyo

Sa panahon ng rehimen ni Gloria Arroyo, nagkaroon ng banta

ng terorismo. Bilang tulong ay nagpadala ang Pilipinas ng mga

sundalong Pilipino sa mga kritikal na bansa gaya ng Iraq. Ngunit

mayroong mga Overseas Filipino Workers ang nabihag ng mga

terorista at hininging kapalit ang pagpapabalik ng mga sundalong

Pilipino sa sarili nitong bansa. Nahirapang magdesisyon si Arroyo

dahil sa isinasaalang-alang parin niya ang pananagutan nito sa U.S. at

ang magiging imahe ng Pilipinas sa ibang bansa. Nang lumaon ay

napagdesisyunan ni Arroyo na pangalagaan ang kaligtasan ng mga

Pilipinong nabihag at ipabalik sa bansa ang mga sundalong Pilipino.

Hanggang sa kasalukuyan ay hindi parin nawawala ang

problema sa mga rebeldeng komunista at Muslim at ang mga

tumutuligsa sa pamahalaan. Dahil rito ay hindi parin tiyak kung

49

mayroon pa nga bang nasyonalismo ang mga Pilipino o tuluyan na ba

itong nawala sa damdamin ng mga mamamayan.

NASYONALISMO SA KASALUKUYAN

ANG PAGDAMI NG MGA OFW

Maraming mga dahilan kung bakit patuloy na dumadami ang bilang

ng mga Overseas Filipino Workers o OFW.

50

Una, dahil sa pagnanais na umahon mula sa kahirapan. Dahil sa

mababa ang sweldo sa Pilipinas, napipilitan ang mga Pilipinong

manggagawa na mangibangbansa at doon kumuha ng trabaho kung saan

makakukuha sila ng higit na mataas na sweldo.

Pangalawa, ang pagnanais nila na tumakas mula sa mga problemang

bumabalot sa sarili nating bansa. Dahil sa mga kaguluhang nagaganap sa

Pilipinas ay mas nanaisin pa ng mga Pilipino na lumuwas ng bansa (madalas

ay kasama ang buo nitong pamilya) kaysa ang tiisin ang kahirapan sa sarili

nilang bansa. Mayroon pa ngang mga doctor na nagaral pa ng nursing para

lamang mapadali ang pagkuha ng trabaho sa ibang bansa.

Ang mga OFW ay itinuturing na mga bagong bayani. Ngunit paano

sila magiging mga Bagong bayani kung hindi nila ipinapakita ang

pinakamahalagang katangian ng isang totoong bayani, ang nasyonalismo?

Unang una, hindi ang kapakanan ng bansa ang kanilang iniisip nang

napagpasyahan nilang magtrabaho sa ibang bansa kundi ang kapakanan

lamang ng sarili nilang pamilya. Pangalawa, hindi nila naipapakita ang

pagiging makabayan, pagmamahal at pagiging tapat sa bayan sa

pamamagitan ng pagalis nila sa bansa. Nasilaw sila sa malaking sweldo na

makukuha nila sa ibang bansa at iniwanan ang kanilang tungkulin sa sarili

nilang bayan. Hindi na nila inisip ang mga naiwan nilang responsibilidad na

dapat sana ay pambayad sa utang na loob nila sa Pilipinas.

MGA REBELYON

51

MGA ISYUNG KINAKAHARAP NG PAMAHALAAN AT MGA PULITIKO

(ELECTION2010)

MGA SALIK AT HAMON SA PAGBUO NG MATATAG NA NASYON

Sa ating kasaysayan ay natunghayan natin ang iba’t ibang paraan ng

pagpapakita ng damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino at ang mga

pangyayaring nagudyok ng mga ito. Maoobserbahan natin dito ang mga

salik sa pagpapaigting ng damdaming nasyonalismo sa Pilipinas.

Una, ang konsepto ng nasyon, kung saan nakapaloob ang

nasyonalismo, na binibigyang pansin ng mga mamamayan.

Ang nasyon na itinatag ng mga nasyonalistang Pilipino noong

pananakop ng mga Kastila ay umiikot sa orihinal na kulturang Pilipino. Ang

gusto nilang itatag ay isang bansa kung saan walang nanghihimasok na

dayuhan at ang mga layunin ay para lamang sa mga mamamayan nito.

Ngunit sa pakikipagtulungan ng mga Amerikano sa mga Pilipino

upang makamit nito ang kalayaan, unti-unting nawala ang orihinal na

konsepto ng nasyon. Ang layunin nilang makamit ang kalayaan ay inakala

nilang maisasakatuparan gamit ang wikang Ingles (bilang media sa

komunikasyon nila sa mga Amerikano), edukasyon, relihiyon, tradisyon at

sistemang pang pulitika na itinuro ng mga Amerikano saatin upang maging

“sibilisado” tayo.

52

Ang konsepto ng nasyon (o ang sarili nilang pangkat ng mga tao na

may iisang mithiin at layunin sa buhay at pinagbubuklod ng iisang lahi ,

wika, relihiyon, kaugalian at tradisyon) ng mga elite na Pilipino ay

naimpluwensiyahan ng mga dayuhan. Ang wika, relihiyon, kaugalian,

tradisyon at maging ang kanilang lahi ay halos kapareho na ng mga mga

mananakop, lalo na ng mga Amerikano. Ang itinatag nilang edukasyon ay

batay sa wikang Ingles, sa pagtuturo ng simbahang Katoliko, at sa mga

tradisyon ng mga Amerikano gaya ng Mother’s day at Halloween at sa

pamamagitan ng edukasyon na ito ay naipapalaganap ang mga kaisipang

kolonyal sa mga Pilipino. Maaaring napuna na ito ng ilang mga

nasyonalistang Pilipino ngunit mahirap nang baguhin pa ang sistema ng

edukasyon sa Pilipinas dahil sa ito na ang ating nakasanayan at malaki na

ang nabago nito sa ating kultura.

Makikita naman na ang masang Pilipino ngayon ay malaki ang

paghanga sa mga elite at mga banyaga. Para sakanila ay “sosyal”, mas

disente, mas umaangat sa buhay at mas mataas kaysa sakanila ang mga ito.

Masasabi lamang ng mga magulang na matalino ang kanilang anak kung

marunong itong magingles. Karamihan rin ng mga Pilipino ay nagpapaputi,

nagpapakulay ng buhok at gumagamit ng contact lens upang mabago ang

kulay ng kanilang mga mata dahil sa gusto nilang maging katulad ng mga

dayuhan na modelo ng mga umaasensong elite. Pangarap naman ng

maraming Pilipino ang makapunta sa ibang bansa upang doon ay

53

matutunan nila ang kultura ng mga hinahangaan nilang dayuhan at maging

isa sa mga Pilipinong elite.

Kung ito ang iiral na konsepto ng nasyon sa Pilipinas, ang

nasyonalismo na madedebelop natin ay nakapaikot sa mga kaisipang

kolonyal at hindi sa orihinal na kulturang Pilipino na sariling atin. May

tendensiyang ang mga Amerikano ang makikinabang sa mga kalalabasan ng

“nasyonalismo” na ito. Ang iisipin ng mga Pilipino sa kanilang mga layunin

ay ang kapakanan ng mga Amerikano at ang mga Pilipinong nakadepende

sakanila. Ang kapakanan ng nakararaming Piliipino (mga masa at mga

Pilipinong tumangging tanggapin ang mga impluwensyang dayuhan gaya ng

mga etnolinggwistikong grupo) ay naisasantabi na dahil sa ang mga elite

naman ang siyang naghahari sa bansa at ang kumokontrol sa pulitika,

ekonomiya, edukasyon at maging sa relihiyon nito (makikita sa

diskriminasyon na nararanasan ng mga Muslim mula sa mga Kristiyano).

Ang lumalaganap na konsepto ng nasyon na itinatag ng mga elite ay

isang epekto ng neokolonyalismo. At sa paglaganap ng konseptong ito ay

mas mapapadali ang pagkontrol at pananakop nila saatin.

Hindi lamang impluwensyang Amerikano ang nakaapekto sa konsepto

ng “nasyon” nating mga Pilipino. Sa globalisasyon (ang proseso ng pag-

igting ng pagkakaugnay-ugnay ng mga bansa sa daigdig [depenisyon mula

sa WikiAnswers]), naging malapit ang bansa sa mga banyaga. Hindi lamang

teknolohiya at tulong sa pagpapaunlad ng ekonomiya ang naidala ng

54

prosesong ito sa ating bansa. Kasabay ng mga produktong banyaga ay ang

mga kaisipan, wika at pati ang kultura nila.

Napasok sa mga isipan ng mga Pilipino na ang imported na mga

produkto ay mas mataas ang kalidad at may epektong nakaaangat sa

posisyon nila sa lipunan. Ang mga produktong sariling atin ay minamaliit na

ng mga Pilipino at sa halip na ipagbili ang mga ito sa Pilipinas ay inaangkat

na lamang ng mga dayuhan. (Makikita na ang direksyon ng kulturang

Pilipino ay papunta sa labas. Hindi ito umiikot sa loob ng bansa.)

Isa pang salik ay ang tugon ng mga Pilipino sa mga aksyon ng kapwa

nila Pilipino, lalo na ng pamahalaan at mga nakaaangat sa lipunan.

Maraming mga tunggalian sa pagitan ng mga Pilipino ang makikita natin sa

kasalukuyang panahon.

Una, ang tunggaliang Muslim at Kristiyano. Ang mga Muslim ay

nagrereklamo sa nararanasan nilang diskriminasyon at pangaapi. Para

sakanila ay naisasantabi na ang kanilang kapakanan at ang laging inuuna ay

ang mga Kristiyano lamang. Para naman sa mga Kristiyano, sila ang

nagdudulot ng gulo sa bansa.

Pangalawa, ang labanan ng mga magsasaka at mga may-ari ng lupa.

Hanggang ngayon ay isyu parin ang Land Reform at ang mga magsasaka ay

unti-unting nawawalan ng lupang sasakahan. Ang pangyayari sa Hacienda

Luisita ay isa sa mga magpapatunay rito. Ang mga magsasaka ay lumusob

sa Hacienda upang ipaglaban ang lupaing dapat ay sakanila habang ang

mga namumuno naman sa Hacienda ay gumamit ng dahas upang pigilan

55

ang mga nagpoprotesta. Ang pamilyang may-ari ng Hacienda Luisita ay

mayroong mataas na posisyon sa pulitika kung kaya’t matagumpay nilang

naprotektahan ang kanilang Hacienda.

Makikita rin sa pangayayaring ito ang isa pang tunggalian na

nagaganap sa ating bansa, ang tunggalian sa pagitan ng mahihirap at

mayayaman at pamahalaan. Sa kasalukuyan, ang karaniwang nakakakuha

ng posisyon sa pulitika ay ang mga mayayaman at ang mga may-ari ng lupa

at mga korporasyon. Gaya ng mga Muslim, ang tingin ng mga mahihirap ay

hindi sila naaasikaso ng pamahalaan at ang mga mayayaman lamang ang

napagtutuunan ng pansin. Para sakanila ay ang mga mayayaman at

pamahalaan ang may kasalanan sa kanilang kahirapan. Makikita rin ang

tunggaliang mahihirap-pamahalaan sa dalawang nagdaan na People Power

at mga kudeta.

Ang mga tunggaliang ito ay nakasisira sa pagkakaisa ng mga Pilipino.

Ang mga Pilipino ay nagkakawatak-watak at tumatangging makiisa sa mga

tinuturing nilang kalaban. Ang mga Muslim ay gustong humiwalay sa mga

Katolikong umaabuso sakanila, ang mga magsasaka ay nakikipaglaban sa

mga may-ari ng lupa at ang mga mahihirap ay galit sa mga mayayaman at

isinisisi sa pamahalaan ang kalagayan nila sa buhay.

Mahalaga rin na magkaroon ng pride o magandang tingin sa sarili ang

mga Pilipino para mapaigting ang kanilang damdaming nasyonalismo. Kung

56

hindi nila kayang maipagmalaki ang sarili nilang bansa, mahirap na

magkaroon sila ng pagmamahal dito.

Ang mga ideolohiyang nakapasok sa Pilipinas ay malaki rin ang

naging epekto sa nasyonalismo nating mga Pilipino.

Sa konserbatismo, pinahahalagahan ang pagpapanatili ng status quo

at ang mga tradisyon ng mga nakaraang henerasyon (Mateo, Boncan,

Balonso, Tadena, Jose, Ponsaran, Ong, 2006, p. 321). Tumatanggi sila sa

mga makabagong paraan na hindi pa malinaw ang magiging resulta at

ipinipilit na panatilihin ang mga kaugaliang subok na. Kung ito ang iiral sa

ating mga Pilipino, tatanggihan natin ang anumang pagbabago na gustong

gawin saatin ng mga dayuhan.

Sa liberalismo naman ay kinikilala ang kakayahan ng isang indibidwal

na makapag-ambag sa lipunan at inaalis ang mga restriksyon dito.

Makabubuti ito sa damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino dahil sa

makatutulong ito upang magkaroon ng tiwala ang bawat Pilipino sa

kanyang sarili at magamit ang mga kakayahan nito upang makatulong sa

bayan.

Mga Hakbang sa Pagpapalakas ng Nasyonalismo

Upang mapalakas ang damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino,

mahalaga na malagpasan muna natin ang mga hamon na tinalakay.

57

Una, dapat na matuto tayong tanggapin ang ating nasyonalidad.

Tingnan ang mga naging tagumpay at magagandang nagawa ng mga ninuno

natin sa kasaysayan. Hindi dapat maging layunin natin ang maging

presentable sa mga dayuhan at umayon sa kanilang mga batayan (kung ano

ang tingin nila na maganda at katanggap-tanggap). Hindi dapat natin

palaging ikinukumpara ang sariling bansa sa mga dayuhan.

Dapat ay pumili tayo ng isang nararapat na lider na magiging isang

magandang imahe saatin at hindi iniisip ang imahe nito at ng Pilipinas sa

paningin ng mga dayuhan. Hindi isang lider na sunud-sunuran lamang sa

mga banyaga at ang isinusulong lamang ay ang sarili nitong interes at ng

mga taong pinapakinabangan nito.

Makatutulong rin na basahin lamang ang kasaysayan na gumagamit

ng pantayong pananaw at hindi ang gumagamit pangkaming pananaw

(kung saan ang laging bida ay ang mga dayuhan). Kung papansinin lamang

natin ang mga nagging tagumpay ng mga ninuno natin ay mas magiging

madali na mapamahal tayo sa ating bansa.

Ang mga taong nagpapakita naman ng dammdaming kontra

nasyonalismo ay dapat na magsilbing isang imahe na hindi dapat gayahin

ng mga Pilipino.

Pangalawa, dapat tayong matutong tumanggi sa impluwensiya mula

sa mga dayuhan. Mahalagang ipalaganap ang paggamit ng wikang Tagalog

lalo na sa edukasyon. Dapat na gawing pangunahing wika sa pagtuturo ang

Tagalog upang maipasok sa isipan ng mga estudyante na dapat gamitin ito

58

sa pangaraw-araw. Hanggang ngayon ay sinusunod parin natin ang sistema

ng edukasyon na itinatag ng mga Amerikano kung saan isa sa

pinakamahahalagang sabjek ay ang pagaaral ng wikang Ingles. Mas

makatutulong kung mas malaki ang matatanggap na insentib.

Dapat ay maging prayoridad rin ang negosyo ng mga Pilipino. Kung

lalago ang mga negosyong ito ay hindi na natin kakailanganin pang

magangkat ng mga produkto mula sa ibang bansa at mapipigilan ang mga

dumadating na impluwensya sa bansa na kasabay ng mga produktong

dinadala ng mga dayuhan.

APENDIKS

Panayam kay Dr. Ferdinand Dagmang:

- Para saiyo, ano ang kahulugan ng nasyonalismo?

- “Kung titingnan mo ang kasaysayan ng ating bansa, lumabas ang isyu

ng nasyonalismo noong panahon nang tayo ay sinakop lang. Bago tayo

59

sinakop, wala pa yang konsepto ng nasyonalismo kasi ang mga tao

noon, bago dumating ang mga kastila ay hindi naman sila ung

binabalasubas, binabastos o inaagawan ng mga lupain o kaya

inaalipusta ng mga tao mula sa ibang bansa gaya ng mga nakasulat sa

kasaysayan na may mga Portuguese na dumating, o mga arabo, intsik.

Pero wala pa ung isyu ng nasyonalismo. Ngayon, pagdating ng mga

kastila, nakaranas tayo ng mga hindi kaayaaya gaya ng pagpapatupad

ng pagsisingil ng buwis, o kaya pagpapatupad sa pagkontrol sa mga

tirahan ng mga tao, na kailangan ay lumapit sila sa simbahan, o kaya

pagpapatupad ng mga order na ang mga lalaki ay kailangang magsilbi

sa mga pagawaan ng tulay o kaya daanan o mga simbahan.

So ung mga Pilipino noon, naisip na ano ba ang nangyayari dito sa

bansa natin. Ano bang nangyayari sa ating sitwasyon sa buhay dahil

(noon), simple lang ang buhay, ngayon, hirap na, o kaya ay

kinokontrol na ng mga banyaga, hanggang nagkaroon na ng pagiisip,

lalong lalo na ang mga kabataan na nagaral sa ibang bansa. Kahit nga

si Andres Bonifacio na nakapagbasa ng mga kwento namay kinalaman

sa kalayaan o sa pagiisip na medyo kritikal sa ibang mga bagay na

hindi karapatdapat na gawin sa tao. So may mga Pilipinong

nasasaktan, an gating pride bilang mga Pilipino, nang ang bansa natin

ay nasakop, naisip nila na, “ano nang nangyayari sa bansa natin?” So

ngayon, umusbong doon sa sitwasyon na tayo ay nasakop.

60

Pag sinabi mo naman ang nasyonalismo, ay meron din yan sa Europa,

kagaya, halimbawa nung panahon ni Hitler, nasyonalismo rin un, e.

(Pati) ung pagusbong ng mga Natzi, pero negatibong nasyonalismo,

parang eksklusibo na nasyonalismo. Sinasabi nila na ang mga taga-

Germany, mga Alemanya, ay ang dapat na magkontrol sa Germany,na

lahat ng tao sa loob ng Germany ay sasakupin nila o kaya, ang

konseptong nasyonalismo nila ay ang pagpapalago sa sariling bansa at

magiging parang sila ang mananakop ng sariling bayan dahil sa tingin

nila ay sila ang pinakamataas sa lahat. Ibang klase ng nasyonalismo

un, nasyonalismo na nananakop. Ung nasyonalismo naman satin,

nasyonalismo na lumalaban sa mga taong nananakop at sa ganoong

paraan, nabubuo ang pagiisip na , bilang isang bansa, tayo’y may

sariling karapatan bilang bayan, at tayong lahat ay magkaisa dapat

para isulong ang karapatan na iyon para sagipin ang sarili nating

pagkatao, ng mga Pilipino.”

- Kahit na nananakop ka, nasyonalismo parin ang ipinapakita mo?

- “Ang nasyonalismo sa Europa, ung mga Natzi, nationalism rin un,e.

Kaya pag sinabing nasyonalismo sa Europa, hindi maganda ang tingin

nila doon kasi lagi nilang naaalala ung pananakop ni Hitler, ung

pananakop ni <?> sa Italy—kasi magkasama sila,e. O kaya ung

nasyonalismo ng mga hapon, dominante sila at gustong manakop ng

bansa. Samantala ang nasyonalismo sa mga Pilipino, depensa sa ating

pagkatao iyon, bilang mga Pilipino sa bansang Pilipinas.”

61

- Paano ung mga rebelde, kahit na nananakit sila ng kapwa Pilipino, nasyonalismo parin ba

ung tawag doon?

- “Halimbawa, ung mga muslim? Kailangan ay tingnan mo ang kasaysayan ng mga

Muslim. Kung titingnan mo, hindi naman nila ginagamit ung katagang nasyonalismo, e.

Ang sinasabi nila, kailangan nila magkaroon ng sariling bayan, na independent, na

hiwalay sa Pilipinas. So kung titingnan ay wala silang konsepto ng nasyonalismo bilang

mga pilipino. Kundi ang konsepto ng pagiging isang grupo ng mga tao na gustong

humiwalay sa Pilipinas at gustong bumuo ng sariling estado. So kung sasabihin natin na

magtatayo sila ng sarili nilang estado, ang pagiging Muslim nila, ay magbubunsod rin

iyan ng pagiisip sa sarili nilang bayan. At later on, magkakaroon rin sila ng konsepto ng

nasyonalismo na nagugat sa pagmamahal nila sa sarili nilang pamayanang muslim.

- Ang pananaw kasi na iyon (nasyonalismo) ay nakaugat sa pananaw mo sa iyong bayan,

na sa tingin mo ay iyon ang kailangan mong depensahan, kailangan mong panagutan, na

kung meron mang halimbawa manakit sa iyo, bilang isang Pilipino, may manakit saiyo

bilang isang Muslim, may karapatan kang lumaban at depensahan ang sarili mong bayan.

Iyon ang isang konsepto ng nasyonalismo na ang pinagugatan ay ung mga negatibong

experience.

- Bakit mahalaga ang nasyonalismo? Ano ang magagawa nito para saatin?

- Pag may mga sitwasyon, halimbawa na negatibo gaya ng pananakop, ung nasyonalismo

kasi ay isang pakiramdam na tayo ay kailangan na magkaisa. At ang pagkakaisa na iyon,

siyempre, ay magiging maganda iyon sa ating mga Pilipino. Maganda rin ang

nasyonalismo para saating pride. Tayo ay magiging proud maging Pilipino kung mayroon

tayong nasyonalismo. Hindi lamang dahil tayo ay sinakop kundi dahil rin tayo ay

62

mayroong tinatawag na identity. Mahalgang mahalaga kasi ang identity, eh. So un, ang

diwa ng nasyonalismo ang nagbibigay satin ng magandang pagiisip tungkol sa ating

pagkatao. Ang iniisip kasi ng iba, ano pa ang kahalagahan ng nasyonalismo kung ang

bansa naman natin ay minamata ng ibang tao? Pero kung tayo ay magkaisa, mababago

natin ang sitwasyon ng Pilipinas sa pamamagitan ng diwa ng nasyonalismo.

- Sa ngayon, meron parin bang nasyonalismo, dahil sabi nyo, ang nasyonalismo ay

lumalabas lamang tuwing may nagtatangkang manakop satin?

- Mahirap nga na asahan na ang mga Pilipino ay magkaroon ng ganoong pananaw. Kasi,

ang mga Pilipino, hindi nila nararamdaman masyado ung dating nadama ng mga taong

lumaban sa mga mananakop. At mahirap na maalala iyon (araw ng kalayaan) dahil hindi

lubos na naaalala ng mga tao ang pangyayari na iyon dahil nang lumaya tayo mula sa

mga Kastila, pumasok naman ang mga Hapon, mga Amerikano at hindi natin nakita ang

pagusbong ng bayang Pilipino dahil sa pagdating ng mga bagong mananakop. At

hanggang ngayon ay hawak parin ang ating kultura. Sa TV, sa pananamit, nagiingles ang

mga guro, mga aklat, mga gamit, mga kinakain, mga dollar, anime… Nawawala na ang

pagiging makabayan. Ang mga Pilipino ngayon ay hindi na nakaugat sa mga karanasan

ng mga Pilipino noon na sana dapat ay makaimpluwensya sakanila. E ang tanong nga ay

paano ka magiging makabayan kung ang bansa mo ay naiimpluwensiyahan na ng mga

dayuhan? At ang kultura natin ngayon ay state-side na ang pinanggalingan.

- May paraan ba para mapalakas uli ang nasyonalismo natin? Kailangan ban a may

sumakop muli satin?

- Hindi naman kailangang may sumakop. Kailangan lang, maging aware tayo na ang

kultura na ating sinusunod, ay parang pananakop na rin. Bagong pananakop iyan na hindi

63

mo nakikita. Walang sandata pero ang kultura nila, pumasok sa atin. Kaya ang hirap

maging makabayan. Ang mga magulang, tinuturuan ang mga anak nila magingles at ng

mga kaugalian Amerikano, at sa paglaki nila, litonglito sila kung ano ba talaga ang

mahalaga para sakanila. Kasi ang mahalaga nalang ay ang paghahanap ng trabaho, hanap-

buhay, Makita ang sariling distinction in the future—maging matagumpay, not

necessarily as a Filipino, but as a doctor, hindi makabayang doctor, as an engineer, pero

di makabayang engineer,. So nasaan ang value ng pagiging makabayan? Wala na.

64