UNIVERZITET U TUZLI

PRIRODNO-MATEMATICKI FAKULTET

ODSJEK: GEOGRAFIJA

NACIONALNI PARK SUTJESKA

Seminarski rad

Student: Mentor:

Isabela Muminović Dr.sc. Fadila Kudumović-Dostović, docent

Tuzla, januar 2015. godine

SADRŽAJ

1. UVOD..........................................................................................................................................2

2. GEOGRAFSKI POLOŽAJ..........................................................................................................3

3. GEOLOŠKO-GEOMORFOLOŠKE ODLIKE...........................................................................4

3. 1. Maglić..................................................................................................................................5

3. 2. Zelengora.............................................................................................................................6

3. 3. Volujak................................................................................................................................7

4. KLIMATSKE ODLIKE..............................................................................................................8

5. HIDROGRAFSKE ODLIKE.......................................................................................................8

5. 1. Rijeka Sutjeska....................................................................................................................8

5. 1. 1. Najvažnije lijeve pritoke..............................................................................................9

5. 1. 2. Najvažnije desne pritoke............................................................................................10

5. 2. Jezera.................................................................................................................................11

5. 2. 1. Orlovačko jezero........................................................................................................11

5. 2. 2. Crno jezero.................................................................................................................12

5. 2. 3. Bijelo jezero...............................................................................................................12

5. 2. 4. Jezero Donje Bare......................................................................................................13

5. 2. 5. Jezero Gornje Bare....................................................................................................14

5. 2. 6. Štirinsko jezero..........................................................................................................15

5. 2. 7. Kotlaničko jezero.......................................................................................................15

5. 2. 8. Borilovačko jezero.....................................................................................................16

5. 2. 9. Kladopoljsko jezero...................................................................................................17

6. PEDOGEOGRAFSKE ODLIKE...............................................................................................17

7. BIOGEOGRAFSKE ODLIKE..................................................................................................18

7. 1. Flora...................................................................................................................................18

7. 2. Fauna..................................................................................................................................19

8. PERUĆICA................................................................................................................................20

9. KULTURNO-HISTORIJSKE VRIJEDNOSTI.........................................................................22

ZAKLJUČAK................................................................................................................................25

LITERATURA I IZVORI.............................................................................................................26

1

1. UVOD

U ovom seminarskom radu obrađen je Nacionalni park Sutjeska, jedan od tri Nacionalna

parka na području Bosne i Hercegovine, sa akcentom na fizičko-geografske karakteristike ovog

prostora. Najprije je predstavljen geografski položaj Parka, a nakon toga osnovne prirodne

karakteristike: geološko-geomorfološke sa posebnim osvrtom na planine Maglić, Zelengoru i

Volujak. Zatim su obrađene klimatske i hidrografske karakteristike u okviru kojih su posebno

obrađene, pored glavne rijeke Sutjeske, i njene najznačajnije lijeve i desne pritoke. Obrađeno je i

devet jezera, osam prirodnih i jedno vještačko jezero. Dat je uvid i u pedogeografske

karakteristike te je predstavljena flora i fauna Nacionalnog parka. Kao posebnost Parka, ali i

Evrope, obrađena je prašuma Perućica. Na kraju dat je osvrt i na kulturno-historijske vrijednosti

Nacionalnog parka Sutjeska.

2

2. GEOGRAFSKI POLOŽAJ

Nacionalni park Sutjeska nalazi se u šumskom, planinskom području, na jugoistoku naše

države, na granici između Bosne i Hercegovine i Crne Gore. Park se prostire na oko 17.250 ha

brdovitog terena i nalazi se otprilike na oko 43°19` sjeverne geografske širine i 18°37` istočne

geografske dužine. Planine koje ga okružuju su: Maglić, najveći vrh u BiH (2386 m),Volujak

(2337 m), Zelengora (2014 m), Lelija (2032 m) i Vučevo (400-1700 m), a dio su planinskog

vijenca Dinarida ili Dinarskih Alpa. Istočno od ovog parka nalaze se Pivske planine i kanjon

rijeke Pive, kao i kanjon Tare (najdublji kanjon u Evropi, a drugi u svijetu, poslije Velikog

kanjona SAD) koji pripada Nacionalnom parku Durmitor u susjednoj Crnoj Gori. Glavna

saobraćajnica između Trebinja i Sarajeva prolazi kroz Park u dužini od 12 km. Prema popisu

stanovništva iz 1991. godine Tjentište je imalo 559 stanovnika. Nalazi se u blizini sjevernog

ulaza u Park i administrativno je sjedište parka. Najbliži aerodrom je sarajevski aerodrom, koji

ima direktne letove za Cirih, Budimpeštu, Beč, Minhen, Ljubljanu i Istanbul.1

Slika 1. Geografski položaj Nacionalnog parka Sutjeska

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=4&naziv=geografski-polozaj&jez=bs

3. GEOLOŠKO-GEOMORFOLOŠKE ODLIKE

1 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=4&naziv=geografski-polozaj&jez=bs

3

Nacionalni park ograničen je u području visokih planina Bosne i Hercegovine –

Zelengore (2015), Maglića (2386) i Volujka (2297) koje pripadaju zoni „visokog krša“

geotektonske jedinice „spoljašnji Dinaridi“. Geološka građa ovog područja, pa tako i teritorije

nacionalnog paraka kako litofacijalna tako i tektonska, veoma je složena. Najveći dio prostora

Nacionalnog parka izgrađuju sedimenti Trijasa, koji je razvijen u potpunosti. Donji Trijas,

zastupljen klastičnim “flišolikim“ naslagama liskunovitih škriljaca, pješčara i kvarcnih pješčara,

razvijen je u relativno širokom pojasu od Crnog preko Bijelog jezera na Zelengori, te istočmo od

Kozjih strana (2013) i Bregoča (2014) do Bâra, istočno od Uglješinog vrha (1859), a zatim na

širem prostoru Savinog groba (1405), Mrkalja i Tjentišta, te “Prašume Perućica”.Procesima

“kraljuštanja” i “navlačenja”, relativnog izdizanja donjeg Trijasa i/ili relativnog spuštanja mlađih

stijenskih masa, na ovom i širem prostoru stijenske mase donjeg Trijasa “izbile” su na površinu

terena na relativno velikom dijelu prostora nacionalnog parka.Srednji Trijas razvijen u faciji

dolomita, mermeriziranih dolomita i dolomitičnih i pločastih krečnjaka anizijskog kata i u faciji

rožnaca, krečnjaka sa rožnacima i sprudnim krečnjacima ladinskog kata, te uslojenim

krečnjacima sa proslojcima dolomita srednjeg do gornjeg Trijasa zgrađuje prostrane dijelove na

Sjevero-istoku, Jugu i Istoku nacionalnog parka. Gornji Trijas zastupljen slojevitim laporovitim

krečnjacima, dolomitičnim krečnjacima i dolomitima izgrađuje relativno malo područje istočnih

padina Bregoča (2014) i Kozjih strana (2013) na zapadu Zelengore, te uzan pojas Jabučkih

stijena na jugozapadnom podnožju Zelengore. Sedimenti Jure javljaju se u uskim pojasevima u

središnjem dijelu Zelengore i na lijevoj dolinskoj strani rječice Jabušnice. Zastupljeni su

krečnjacima i laporovitim krečnjacima sa rožnacima. Stijene kredne starosti na većem dijelu

prostora nacionalnog parka su erodovane. Javljaju se u faciji fliša na zapadnim i južnim

padinama Zelengore. Zastupljene su brečama, pješčarima, laporovitim krečnjacima, laporcima i

glincima. Magmatske stijene zauzimaju manje prostranstvo u obliku izliva bazičnih ofiolitskih

stijena jurske starosti i tercijarnih vulkanskih proboja kisele magme. Na području Trebove

planine (1872) i Vrbničkih koliba na sjevernom dijelu prostora i na ušću Perućice u Sutjesku

javljaju se doleriti Centralne ofiolitske zone, a manje prostrani vulkanski izlivi andezita i

keratofira prisutni su na istočnom dijelu prostora Nacionalnog parka. Kvartarne naslage

zastupljene su u malom obimu.2 Nacionalni park Sutjeska obuhvata prostrano planinsko područje

na tromeđi Bosne i Hercegovine i Crne Gore, oivčeno rijekama Pivom, Drinom, izvorišnim

2 Prostorni plan područja posebne namjene Nacionalni park Sutjeska 2011-2031, "Institut za građevinarstvo-IG", d.o.o., Banja Luka, JP Zavod za urbanizam Vojvodine, Novi Sad, Banja Luka, 2013. str. 34-35.

4

tokom Neretve, te planinskim masivima Bioča, Vučeva, Maglića, Volujaka, Lebršnika i

Zelengore3 Najstrmiji tereni zastupljeni su, prvenstveno, na neotektonski izdignutim područjima

koje grade mezozojski krečnjaci.4

3. 1. Maglić

Maglić je planina sa najvišim vrhom u Bosni i Hercegovini (2386 m), a nalazi se na

granici BiH i Crne gore 20-ak km jugozapadno od Foče. Planina je omeđena rijekom Sutjeskom

na zapadu, planinom Volujak na jugozapadu, rijekama Drinom i Pivom na sjeveroistoku, te

planinom Bioč na jugoistoku.Maglić je izgrađen od permskih stijena, mezozojskog vapnenca,

dijabaza i malafira, a vidljivi su i lednički tragovi. Obrastao je bukovom i crnogoričnom šumom.

Gornja šumska granica je na oko 1600 m, a iznad te visine je plato s pašnjacima i brojnim

grebenima i visovima. Podnožje planine i sve padine su bogate vodom, s brojnim izvorima od

kojih je najizdašniji Carev Do koji nikad ne presušuje.5

Slika 2. Planina Maglić

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=47&naziv=planine&jez=bs

3. 2. Zelengora

3 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=7&naziv=reljef&jez=bs4 Ahmetbegović, S., Hadžimustafić, E., Smajić, S.: Morfometrijska analiza reljefa Bosne i Hercegovine, Zbornik radova Prirodno-matematičkog fakulteta, Svezak geografija, godina VIII-IX, broj 8-9, UNTZ, Tuzla, 2013., str. 98.5 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=47&naziv=planine&jez=bs

5

Zelengora je planina u Bosni i Hercegovini, koja se nalazi u sklopu Nacionalnog parka

Sutjeska. Najpoznatija je po velikom broju glacijalnih jezera, od kojih su najpoznatija Kotlaničko

jezero, Orlovačko jezero, Štirinsko jezero, Jugovo jezero, Donje Bare, Gornje Bare i dr. Najveći

vrh Zelengore je Bregoč (2014 m), a pored njega se nalazi još desetak vrhova oko 2000 m. 6

Zelengora je planinski plato zapadno od kanjona Sutjeske. Za razliku od Maglića i Volujaka,

koje su izrazito stjenovite planine, karakteristike Zelengore su gusti šumski kompleksi, planinski

pašnjaci i prelijepa glečerska jezera ("gorske oči"). Staze na Zelengori ne odlikuje ekstremna ili

vrlo velika težina uspona, ali su ne manje atraktivne sa stanovišta ljepote pejzaža i bogatstva

biljnog i životinjskog svijeta. Poseban atrakcija Zelengore su "katuni", tradicionalna ljetna

stočarska naselja.7 Zelengora je vodom bogata planina isprepletena curcima, potočićima,

potocima, rječicama i rijekama. Važni potoci su: Džafer-potok, Jelen-potok, Govza, Krupica,

Otiješa potok, Živi potok, Bukovica,Treskavac, Kotač potok, Duboki potok, Ulaski potok,

Usovački potok itd. 8

Slika 3. Planina Zelengora

Izvor:http://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/en/images/stories/nacionalni_parkovi/sutjeska/zelengora- ulaz.jpg

3. 3. Volujak

6 http://bs.wikipedia.org/wiki/Zelengora7 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=51&naziv=planine&jez=bs8 http://www.gacko.net/zelengora.htm

6

Volujak je planina u graničnom području Bosne i Hercegovine i Crne Gore. Jugozapadni

je dio planinskog masiva Maglić-Volujak-Bioč, između rijeka Sutjeske, Drine, Pive i Vrbnice.

Volujak se pruža smjerom sjeve9rozapad-jugoistok, a od Maglića ga odvaja potok Suha na

sjeveru. Najviši vrhovi na Volujku su Velika Vlasulja 2.337 m, Široka Točila 2.297 m, Studenac

2.294 m i Previja 2.273 m. Do visine od 1.600 m Volujak je pod bukovom i četinarskom šumom.

Iznad te visine su travnjaci. Podnožjem planine nalazi se put Foča-Gacko.Volujak je planina koja

se nadovezuje na Maglić i ima niz vrhova preko 2.000 m/ n.v. Veoma je atraktivan za planinare.

Maglić i Volujak su veličanstveni gorostasi, prepuni strmih, surovih litica, i u ljetnim mjesecima

prošarani krpama snijega koji se nikada ne topi. To je jedinstven niz vrhova, provalija, točila,

cirkova i planinske travnjačke vegetacije.

Slika 4. Planina Volujak

Izvor:http://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/en/images/stories/nacionalni_parkovi/

sutjeska/planine/volujak_01.jpg

4. KLIMATSKE ODLIKE

9 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=52&naziv=planine&jez=bs

7

U klimatskom pogledu, ovo područje je pod uticajem modifikovane planinske klime.

Srednja godišnja temperatura iznosi u Suhoj (690 m/n.v.) + 8,6°C, a na Čemernu (1305 m/n.v.)

+6°C. Negativnu temperaturu ima samo januar (-3,1°C) u Suhoj, odnosno decembar (-1,4°C),

januar (-4,5°C) i februar (-2,9°C) na Čemernu. Najtopliji mjeseci su juli i avgust, sa +18ºC u

Suhoj i +14,9° na Čemernu. Apsolutna minimalna temperatura spušta se i do -22°C, a apsolutna

maksimalna i do +30°C. Zbog stalnog sudara tople, mediteranske i oštre, planinske klime, nad

ovim prostorima su česte i obilne, ali gotovo ravnomjerno raspoređene padavine u obliku kiše i

snijega, 1428 mm godišnje u Suhoj, odnosno 1527 mm godišnje, u prosjeku, na Čemernu.10

5. HIDROGRAFSKE ODLIKE

5. 1. Rijeka Sutjeska

Rijeka Sutjeska, koja je glavni sliv Nacionalnog parka, duga je 37 km i izvire na

nadmorskoj visini od 1800 m, a njeno ušće u Drinu je na oko 430 m/n.v. Dakle, ukupan pad

iznosi oko 1370 m, što dovoljno govori o karakteru te planinske rijeke. Sutjeska protiče kroz

uski kanjon, lomeći se o njegove kamene litice. Na putu od izvora do ušća pridružuju joj se

brojne rječice i potoci, koji se gotovo strmoglavo obrušavaju sa podnožja Maglića, Volujaka i

Zelengore. Glavne pritoke Sutjeske sa zapada su Jabušnica, Hrčavka i Bukovik, a sa istoka Suški

Potok, Perućica i Ždrijelo. Sve ove vode parka su kristalno bistre i čiste, bogate potočnom

pastrmkom i drugim oblicima života karakterističnim za te ekosisteme. Izvorišni dio rijeke

Sutjeske nalazi se na tromeđi Bosne i Hercegovine i Crne Gore u planinskom sistemu masiva

visokih planina Volujaka (2336 m) i Vilišta (2133 m), na jugozapadnim padinama M. Vlasulje

(1922 m) i zapadnim obroncima Kuka(1821 m) u Brdima. Gornji tok rijeke Sutjeske nastaje iz

više stalnih, ali slabijih potočića koji izbijaju na jugoistočnoj strani kotline Čemerno. Ovi

potočići se sastaju kod mjesta Žugovine, gdje obrazuju Sutjesku. 11

Slika 5. Kanjon rijeke Sutjeske

10 http://www.npsutjeska.net/kategorija.php?id=9&naziv=smjestaj&jez=bs11 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=11&naziv=rijeke&jez=bs

8

Izvor: http://www.tararaft.com/images/sutjeska11.jpg

5. 1. 1. Najvažnije lijeve pritoke

Jabučnica

Jabučnica prima vodu iz glavnih izvora Vita Bara i Crvene Lokve, na južnim padinama

Pod Kleke i Pod Klanca u planinskom sistemu Oboreno Točilo sa vrhom Munjaš (1892 m).

Gornji i srednji tok rijeke je okružen planinskim vrhovima Brgoč (2015 m), Borovac (1835 m),

Dubrova (1828 m), Klek (1896 m), Munjaš (1892 m), Vranjača (1887 m) i dr., dok je dio

srednjeg i donji dio oivičen sa sjeveroistoka planinskim lancem Jabučkih Stijena sa vrhovima

Tovarnice.12

12 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=11&naziv=rijeke&jez=bs#fotografija

9

Hrčavka

Izvori ove izrazito planinske riječice su u šumovitim predjelima istočnih padina

planinskog masiva Oboreno Točilo sa vrhovima Orlovača (1960 m), Kozje Strane (2014 m) i

južnih padina Planika. Od izvora do ušća (Mihalj Polje) dužina toka je 13,5 km, sa ukupnom

visinskom razlikom od 1028 m. Dolina ove pritoke Sutjeske je dobro usječena u Zelengorski

masiv, sa veoma atraktivnim kanjonom i klisurama. Vodotok se odlikuje velikim padovima i

brojnim kaskadama sa vodopadima.13

5. 1. 2. Najvažnije desne pritoke

Suški potok

Izvorski dio nalazi se na koti oko 1310 m, sa sjeverozapadnim padinama Šarenih Lastvi i

Stavljana-ogranka Maglića. Ova riječica sa strmim obalama, protiče kroz krečnjačke predjele sa

čestim kaskadama, brzacima i vodopadima. Ukupna dužina vodotoka je 7,3 km, a visinska

razlika 536 m.14

Perućica

Prima izvore na Crvenim Prljagama na oko 1600 m/n.v. sa sjeverozapadnih obronaka

Maglića (2386 m) sa sjevera Pogleda (1804 m) i Makaza (1645 m) sa juga. Na svojoj dužini od

oko 6,5 km prolazi kroz veličanstvene predjele prašume, a na svom srednjem toku, zvanom

Skakavci, na oko 3 km od ušća pravi vodopad, a od Sniježnika prima potočić Kondžil, koji pada

sa znatne visine u Perućicu.

Pored ovih glavnih pritoka, u rijeku Sutjesku se uliva još znatan broj manjih potoka. Ovo

područje je bogato vodom, kako vodotocima i jezerima, tako i mnogobrojnim izvorima i

vrelima.15

13 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=11&naziv=rijeke&jez=bs#fotografija14 Isto15 Isto

10

5. 2. Jezera

5. 2. 1. Orlovačko jezero

Orlovačko jezero je smješteno na nadmorskoj visini od 1438 m. Pripada grupi cirkovnih

jezera koga okružuju živopisne livade i brežuljci iznad kojih se uzdižu padine Zelengore. Dužina

jezera je oko 350 m, širina oko 100 m, a prosječna dubina oko 5 m. Jezero se nalazi u sklopu

nacionalnog parka Sutjeska. Istočno od jezera se izdižu vrhovi Orlovac i Orlovača, jugoistočno

na dva sata hoda nalazi se najveći vrh Zelengore Bregoč (2014 m), južno Stog (1821 m) i

sjeverno Ljeljen (1765 m). U jezeru žive potočna pastrmka, jezerska zlatovčica i ubačena

kalifornijska pastrmka. Do jezera se najlakše dolazi sa Čemerna, makadamskim putem dužine

oko 50 km. Jezero je najposjećenije tokom ljetnih mjeseci, kada na njemu borave planinari,

turisti, izletnici, ribari i mnogi drugi.16

Slika 6. Orlovačko jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=54&naziv=jezera&jez=bs#Fotografija/5/

16 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=54&naziv=jezera&gal.php?id=12&ime=etnografsko-naslijedje

11

5. 2. 2. Crno jezero

Crno jezero na Zelengori smješteno na oko 1450 m/n.v. Okruženo je vrhovima: Orlovac

(1962 m/n.v.), Orufe i Orlovača (1959 m/n.v.) sa padinama pokrivenim siparima. Malo jezerce

zbog jakog dotoka svježe vode puno je potočne pastrmke. Dugačko je oko 85 m, a široko oko 60

m. Najveća dubina mu je oko 4 m. Kotlina jezera je jajolikog oblika. Obala jezera je močvarna,

crni humus pokriva ne samo obalu, već i dno, pa je zbog toga jezero i dobilo ime. Sa

sjeverozapada se spuštaju strane Orlovca obrasle smrčom, a na jugoistočnoj strani je bukova

šuma, koja dopire do jezera.17

Slika 7. Crno jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=57&naziv=jezera&jez=bs#Fotografija/5/

5. 2. 3. Bijelo jezero

Bijelo jezero na Zelengori, smješteno je oko 500 m južnije od Crnog jezera. Zovu ga i

Zeleno jezero, zbog njegove boje. Okruženo je vrhovima: Orlovac, Orlovača i Trebova planina.

Jezero je kružnog oblika sa prečnikom oko 40 m, dubina mu je oko 3 m i nalazi se na

nadmorskoj visini oko 1500 m. U njemu nema ribe.18

17 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=57&naziv=jezera&jez=bs18 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=58&naziv=jezera&jez=bs

12

Slika 8. Bijelo jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=58&naziv=jezera&jez=bs#Fotografija/1/

5. 2. 4. Jezero Donje Bare

Jezero Donje Bare nalazi se u podnožju sjeveroistočne strane Tovarnice sa vrhom

Planinica (1.722m). Na sjeveroistočnoj strani jezera nalaze se planinske livade, u čijim su

udubljenjima grupisane male bare bogate barskom florom. Jezero je na oko 1.500 m/n.v., dugo je

200 m, a široko 140 m, sa najvećom dubinom preko 4 m. Jezero prima izvorsku vodu sa više

strana, a između ostalog i sa jednog od najvećih izvora koji se nalazi na zapadnoj strani. Voda iz

jezera otiče podzemnim kanalima.19

Slika 9. Jezero Donje Bare

19 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=55&naziv=jezera&jez=bs

13

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=55&naziv=jezera&jez

=bs# Fotografija/2/

5. 2. 5. Jezero Gornje Bare

Jezero Gornje Bare je jezero u Bosni i Hercegovini na planini Zelengori. Udaljeno je od

jezera Donje Bare oko 1,5 km sjeverozapadno. Ima dužinu oko 150 m., širinu oko 80 m., a

najveća dubina mu je oko 2 m. Nalazi se na nadmorskoj visini od 1515 m. U jezeru nema ribe.20

Slika 10. Jezero Gornje Bare

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=56&naziv=jezera&jez

=bs#Fotografija/7/

20 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=56&naziv=jezera&jez=bs

14

5. 2. 6. Štirinsko jezero

Štirinsko jezero, najveće od jezera na Zelengori, dugačko je oko 600 m, široko oko 350

m, a najveća dubina mu je 4,5 m. Nalazi se na nadmorskoj visini od 1672 m i udaljeno je od

Kotlaničkog jezera oko 1 sat hoda. Okruženo je vrhovima: Dumoš, Todor (1949 m/n.v.) i

Osredak (1828 m/n.v.). U njemu obitava jezerska zlatovčica. U blizini jezera nalazi se 80

stećaka.21

Slika 11. Štirinsko jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=59&naziv=jezera&jez=bs#Fotografija/2/

5. 2. 7. Kotlaničko jezero

Kotlaničko jezero na Zelengori, smješteno na 1528 m nadmorske visine, jedno je od

najljepših prirodnih jezera. Još uvijek netaknuto ljudskom rukom zbog svoje nepristupačnosti,

jako je bogato ribom, jezerskom zlatovčicom, a u njemu ima i tritona, endemičnog vodozemca.

Dužina jezera je oko 480 m, širina oko 200 m, maksimalna dubina oko 10 m.22

21 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=59&naziv=jezera&jez=bs22 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=60&naziv=jezera&jez=bs

15

Slika 12. Kotlaničko jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=60&naziv=

jezera& jez=bs#Fotografija/3/

5. 2. 8. Borilovačko jezero

Borilovačko, odnosno Jugovo jezero je jedino vještačko jezero na Zelengori. Okruženo je

vrhovima Kalelija i Stog. Dugo je oko 250 m i široko oko 100 m. Nalazi se na oko 1450 m

nadmorske visine. Jezero se svake godine poribljava kalifornijskom pastrmkom. Udaljeno je od

Čemerna 24 km i do jezera vodi makadamski put.23

Slika 13. Borilovačko jezero

Izvor:

http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=61&naziv= jezera&jez=bs#fotografija/3/

23 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=61&naziv=jezera&jez=bs

16

5. 2. 9. Kladopoljsko jezero

Kladopoljsko jezero je jezero na planini Zelengori. Nalazi se na nadmorskoj visini od

1.380 m, dugačko je oko 250 m i široko oko 100 m. Maksimalna dubina jezera je oko 9 m. Sam

naziv Kladopoljsko, jezero je dobilo po kladama (balvanima) kojih je puno jezero. Pretpostavlja

se da je ovaj dio Zelengore nekad bio sav u šumama, te je pored jezera išao i put kojim su se

balvani izvlačili iz šume. Jedan dio tih balvana je ostajao u jezeru i dan danas izgledaju jako

očuvano. U jezeru jedina vrsta ribe je potočna pastrmka, a opstaje zahvaljujući jakom dotoku

vode iz jednog potoka u kojem se i mrijesti.24

Slika 14. Kladopoljsko jezero

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=62&naziv=jezera&jez=bs#Fotografija/1/

6. PEDOGEOGRAFSKE ODLIKE

Proučavanja su pokazala da je u ovom području tip zemljišta tijesno povezan s vrstom

geološke podloge, a da podtipovi, varijeteti i svojstva zemljišta variraju u zavisnosti od ostalih

pedogenetskih faktora (vegetacija, reljef, ekspozicija, makro- i mikroklima, mineraloški sastav

stijena). Utvrđeni su slijedeći tipovi zemljišta: kiselosmeđe,kiselosmeđe ilimerizirano,

ilimerizirano, rendzina (organogena krečnjačka rendzina, rendzina sa sirovim humusom,

rendzina na točilima, organomineralna i dolomitna rendzina), smeđekrečnjačko, humusno

24 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=62&naziv=jezera&jez=bs

17

silikatno i smeđe zemljište na eruptivu. Posebice su zanimljive pojave i pravilnosti koje su

utvrđene u odnosu nekih od ovih tala s područnim šumskim, livadnim i ostalim biljnim

zajednicama. 25

7. BIOGEOGRAFSKE ODLIKE

7. 1. Flora

Flora nacionalnog parka Sutjeska i okoline je veoma dobro istražena u prošlosti. Park se

nalazi u planinskom području poznatom po velikom broju endemskih vrsta i podvrsta. U NPS-u

se pojavljuje više od 2600 vrsta vaskularnih biljaka i to u 670 rodova,123 familije, 52 reda i 7

klasa. Od ovog broja, 21 vrsta u 11 rodova su stenoendemske vrste. 99 vrsta su otrovne, a 436

jestive. Crvena lista biljaka IUCN (The IUCN Red Data List) klasifikuje biljke kao rijetke,

ugrožene ili osjetljive u skladu sa grupom kriterija koji definišu stepen ugroženosti budućeg

opstanka datih vrsta. U Parku se pojavljuje veliki broj ovakvih vrsta i one su najvažnije vrste

koje Plan gazdovanja mora da uzme u razmatranje. Tri od vrsta koje su navedene kao osjetljive

mogu se koristiti u komercijalne svrhe, Abies alba, Picea abies i Acer pseudoplatanus.26

Slika 15. Picea abies, jedna od osjetljivih vrsta Nacionalnog parka Sutjeska

Izvor: http://sutjeska.design21th.com/slike/clanci/

images/Picea_abies-.jpg

25 http://www.sumari.hr/sumlist/gootxt.asp?id=197203&s=77&s2=8626 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=12&naziv=flora&jez=bs

18

7. 2. Fauna

Veoma malo je poznato o sisarima u Nacionalnom parku Sutjeska. Vrste koje su do sada

registrovane smatraju se tipičnim za šumska, sub-alpska i alpska staništa planinskih regija

jugoistočne Evrope. Ipak, može se desiti da se pojave i registruju neke vrste koje do sada nisu

bile registrovane (npr. Mustela erminea, Martes martes, Martes foina i Felis sylvestris). Također

je veoma teško primijetiti slijepe miševe (Chiroptera), a moguće je da u Parku postoje jedna ili

dvije vrste. Dvije vrste sisara koje žive u nacionalnom parku Sutjeska, vuk (Canus Lupus) i

medvjed (Ursus arctos), u cijeloj Evropi su pod zaštitom i nalaze se na listi CITES-Apendix II. U

ovom parku obje vrste se love. U nacionalnom parku Sutjeska je zabilježeno 114 vrsta ptica, što

čini 36% od ukupnog broja poznatih vrsta u Bosni i Hercegovini. Od 114 registrovanih vrsta

ptica, 61 vrsta živi i gnijezdi se u Parku, 32 vrste posjećuju Park samo u toku ljeta, ali se također

tu gnijezde.16 vrsta pripada selicama koje prolaze kroz Park u proljeće i jesen na putu ka

sjevernijim predijelima gdje se gnijezde, dok zimu provode u južnim predijelima. 5 vrsta se

obično pojavljuje samo zimi. U nacionalnom parku Sutjeska se pojavljuje pet vrsta riba iz dvije

familije,od kojih je jedna Salmo giardneri prenesena iz Kalifornije i to samo u dva jezera na

Zelengori, Orlovačko i Kotlaničko. Salmo giardneri je takođe prenesena u Trnovačko jezero

ispod Maglića u Crnoj Gori. Ostale četiri vrste se prirodno javljaju na ovom području, a to su:

Salmo trutta, Salvelinus alpinus, Tymallus tymallus (familija Salmonidae) i Phoxinus phoxinus

(familija Cyprinidae). Sve osim vrsta Phoxinus phoxinus su se lovile sa dozvolom u sportske

svrhe. Riblja populacija u Parku nije pažljivo nadgledana i veoma je malo poznato o historiji

njihovog života u ovom području. U jezerima Zelengore nije vršeno poribljavanje Salmo

giardneri od 1991. godine. Vodozemci i gmizavci u parku mogu se grupisati u dva

zoogeografska elementa: alpsko-arktičko sjevernu grupu i mediteransko-centralnoevropsku

grupu. Prva grupa ima sklonost ka hladnijim ekosistemima na visokim nadmorskim visinima, a

druga ka toplijim, nižim, južnim ekosistemima. Najistaknutija grupa beskičmenjaka u

nacionalnom parku Sutjeska je red Lepidoptera. Njihova raznovrsnost u Parku je u velikoj mjeri

odraz raznovrsnosti divljeg bilja koje predstavlja njihov izvor hrane.27

27 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=13&naziv=fauna&jez=bs

19

Slika 16. Divokoza

Izvor: http://sutjeska.design21th.com/slike/clanci/images/divokoza%202.jpg

8. PERUĆICA

Živi svijet Perućice izražen kroz vegetaciju (fitocenoze i biljne zajednice, ekosisteme,

floru, faunu i drugo) je veoma raznovrstan i bogat. Perućica je zbog svog južnog položaja u

Evropi (submediteransko-mediteransko područje), bila za vrijeme ledenog doba veoma

značajan refugijalni prostor koji je omogućio da se mnoge termofilne vrste evropskog sjevera i

njenog središja sačuvaju na ovom području. Ledeno doba je zahvatilo područje Perućice pa su

njeni vršni dijelovi bili prekriveni lednicima, o čemu svjedoče ostaci glacijalnih perioda (lednički

cirkovi i korita, morene raznovrsnog karaktera, glacijalni obluci, i dr.). Niži dijelovi Perućice

ostali su bar djelimično, bez ledničkog pokrivača, što je omogućilo razvijanje refugijalne flore i

vegetacije (Ostrya carpinifolia i njene zajednice i druge). U okviru ovog strogog prirodnog

rezervata, zaštićena su, pored šumskih sastojina bukve, jele i smrče, još i sastojine subalpske

bukve, čiste ili sa planinskim javorom; subalpske smrče, te vegetacija bora krivulja, ili tzv.

klekovina bora i planinska travnjačka vegetacija. U Perućici, kao i u drugi dijelovima parka,

nalazi se doista, pravo bogatstvo i raznovrsnost biljnog svijeta, te niz endemskih i rijetkih vrsta.

O bogatstvu biljnog svijeta Perućice može da posvijedoči i to da je registrovano preko 170 vrsta

drveća i grmlja i preko 1000 vrsta zeljastog bilja. Prašumski rezervat i rezervat šumske,

20

visokoplaninske i travnjačke vegetacije rudina i snježnika i vegetacije stijena i točila, sa

najznačajnijim vrstama: bukva, smrča, jela, planinski i gorski javor, klekovina bora, planinski

mekinjak (Drzpis linneana), balkanska pucalina (Silene balcanika), tarčuka (Aubretia croatica),

prenjska kamenjarka (Saxifraga prenja), puzava vrba (Salix serpillifolia), malijev likovac

(Daphne malzana), sa nizom drugih endemnih i rijetkih biljaka. Rezervat visokoplaninske

vegetacije Volujak, obuhvata područje vrhova Volujaka (Studenac, Vlasulja, Badanj) sa

zajednicama eline (Elzna mzosuroides), kluzijevog petoprsta (Potentilla clusiana) i drugim. 28

Slika 17. Perućica

Izvor: http://www.balcanica.info/l2/319.jpg

28 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=8&naziv=perucica&jez=bs

21

Slika 18. Vodopad Skakavac

Izvor: http://www.visokogorcicg.com/wp-content/uploads/2011/01/24-Vodopad-Skakavac

-u-prasumi-Perucica.jpg

9. KULTURNO-HISTORIJSKE VRIJEDNOSTI

Izuzetno vrijedan segment u kompleksu Nacionalnog parka Sutjeska predstavljaju

historijski spomenici i ambijenti kulturno-historijske vrijednosti. Oni svjedoče, ne samo o

kontinuitetu naseljenosti ovog područja od praistorijske epohe do danas, već i o sukcesiji

različitih kulturnih stratuma i stvaralačkoj posebnosti populacija koje su se ovdje smjenjivale.

Područje koje obuhvata nacionalni park Sutjeska svojom konfiguracijom, nadmorskom visinom,

geološkim, klimatskim, kao i odlikama flore i faune, pogodno je za stočarske kulture, te je

uslovilo naseljavanje stočarskih zajednica u neolitskom periodu. O ovom razdoblju svjedoče

grobne gromile - kameni tumulusi, svjedočanstva znatne naseljenosti i kreativnog ljudskog

prisustva. Za antičku rimsku civilizaciju ovo područje imalo je tranzitni karakter tako da u tom

razdoblju ovdje nisu formirana gradska središta. Kao posljedica ovih okolnosti javlja se odsustvo

tragova antičkih spomenika tipa fortifikacija, urbanih aglomeracija, javnih, sakralnih i

memorijalnih objekata. Jedini tragovi ljudske djelatnosti iz ovog razdoblja su veoma oštećeni i

loše vidljivi dijelovi trase antičke ceste (pokriveni turskom kaldrmom). Stočarska osnova

privređivanja odgovarala je srednjovjekovnim populacijama ovog kraja, te su ostaci kulturno-

22

istorijskih spomenika iz ovog perioda brojniji i većeg značaja. Prostor koji danas obuhvata

nacionalni park Sutjeska u srednjem vijeku je takođe bio i poprište veoma važnih istorijskih

događaja, od izuzetnog značaja za političke i ekonomske prilike u srednjovjekovnom bosanskom

kraljevstvu, što je uslovilo pojavu većeg broja srednjovjekovnih utvrđenih gradova,

fortifikaciono-rezidencijalnog karaktera. O karakteru kulture ovog razdoblja svjedoče i

srednjovjekovna groblja sa stećcima - specifičnim oblicima nadgrobnika. Razdoblje otomanske

dominacije nije ostavilo znatne kulturno-istorijske tragove na prostoru koji danas obuhvata

nacionalni park Sutjeska, budući da su reprezentativni objekti importovane orijentalne kulture

bili koncentrisani u gradskim naseljima. Izuzetak čine pravoslavna crkva u selu Popi, kao

svjedočanstvo hrišćanske sakralne arhitekture iz perioda otomanske dominacije i stambeno-

odbrambena kula u selu Šadići, kao karakterističan primjer ove vrste graditeljstva iz poznog

vremena turske okupacije. Period austrougarske okupacije takođe nije ostavio tragove

graditeljskih ili drugih kulturoloških poduhvata na ovom području. Na širem tangentnom

području nacionalnog parka Sutjeska odigrala se važna bitka između njemačkih okupacionih

snaga i oslobodilačkih jedinica 1943. godine, u istoriji poznata kao Treća ofanziva. U spomen na

ovaj događaj 1973. godine je podignuto Spomen obilježje Bitke na Sutjesci, vrijedno

svjedočanstvo savremene arhitekture, skulpture i slikarstva, harmonizovano sa ambijentom. Ono

posjeduje naglašene estetske vrijednosti. Na području parka postoji još desetak spomen-obilježja

posvećenih pojedinim važnim momentima ili ličnostima bitke na Sutjesci. Vrijedno kulturno-

istorijsko naslijeđe područja nacionalnog parka Sutjeska predstavljaju i spomenici etnografskog

karaktera. Specifični uslovi privređivanja, determinisani posebnim prirodnim uslovima,

definisali su karakteristične oblike objekata za stanovanje, privremeno boravljenje i proizvodnju.

Ovi oblici, imanentni stočarskim zajednicama planinskih oblasti, sačuvali su svoje izvorne

oblike. Objekti i pojedinačni predmeti folklornog karaktera značajni su ne samo kao

svjedočanstvo tradicionalnih zanimanja i kulturoloških pojava koje ih prate, već i kao primjer

naglašene harmonizacije čovjeka sa njegovim prirodnim okruženjem.29

29 http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=14&naziv=osnovne-informacije&jez=bs

23

Slika 19. Spomenik Bitke na Sutjesci

Izvor: http://radiosarajevo.ba/img/s/627x344//upload/images/gallery/foto/042013/napustenijugoslovenskispomenici/Spomenik_16.jpg

Slika 20. Stećci na Zavidežu

Izvor: http://www.npsutjeska.net/stranica.php?id=14&naziv=osnovne-informacije&jez=bs#fotografija/3/

24

ZAKLJUČAK

Nacionalni park Sutjeska je najstariji i najveći nacionalni park u BiH koji je po svojim

prirodnim vrijednostima i ljepotama biser Bosne i Hercegovine. Obuhvata područje Sutjeske sa

strogim prirodnim rezervatom Perućica, dijelove planina Maglić (2386 m- najviši vrh u BiH),

Volujaka, Vučeva i Zelengore. Zahvaljujući izvanrednim prirodnim vrijednostima i njihovoj

očuvanosti NP Sutjeska je od 2000. godine uvršten u II kategoriju IUCN-a (Odjel UN-a za

zaštitu prirode i prirodnih dobara). NP Sutjeska je najraznovrsniji kompleks ekosistema na

prostoru BiH i jedan od najraznovrsnijih na prostorima jugoistočne Evrope. Cijelo područje

Parka odlikuje izuzetna ljepota i raznolikost oblika pejzaža-od dolina, gustih šumskih

kompleksa, planinskih pašnjaka do visokih planinskih masiva. Na Zelengori se nalazi osam

glečerskih jezera „gorskih očiju“, a ono što također karakteriše ovo područje su duboki kanjoni

Sutjeske, Hrčavke i Jabučnice, bistrih planinskih rijeka bogatih potočnom pastrmkom. Veoma je

dragocjen i bogat fond divljači i rijetkih biljnih vrsta, od kojih su mnoge endemske. U samom

srcu Parka smješten je i strogi prirodni rezervat Perućica (1434 ha), najočuvanija i najveća

prašuma u Evropi, u kojoj je od osnivanja nacionalnog parka strogo zabranjena bilo kakva

intervencija čovjeka. Na području nacionalnog parka Sutjeska nalaze se i mnogobrojni spomenici

starije i novije historije.

25

LITERATURA I IZVORI:

1. Prostorni plan područja posebne namjene Nacionalni park Sutjeska 2011-2031, "Institut za

građevinarstvo-IG", d.o.o., Banja Luka, JP Zavod za urbanizam Vojvodine, Novi Sad, Banja

Luka, 2013.

2. Ahmetbegović, S., Hadžimustafić, E., Smajić, S.: Morfometrijska analiza reljefa Bosne i

Hercegovine, Zbornik radova Prirodno-matematičkog fakulteta, Svezak geografija, godina VIII-

IX, broj 8-9, Univerzitet u Tuzli, Tuzla, 2013.

Podaci sa interneta:

http://www.npsutjeska.net/ (02.01.2015.)

http://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/en/images/stories/nacionalni_parkovi/

sutjeska/zelengora-ulaz.jpg (02.01.2015.)

http://bs.wikipedia.org/wiki/Zelengora (02.01.2015.)

http://www.gacko.net/zelengora.htm (02.01.2015.)

http://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/en/images/stories/nacionalni_parkovi/

sutjeska/planine/volujak_01.jpg (02.01.2015.)

http://www.tararaft.com/images/sutjeska11.jpg (02.01.2015.)

http://sutjeska.design21th.com/slike/clanci/images/Picea_abies-.jpg (02.01.2015.)

http://www.sumari.hr/sumlist/gootxt.asp?id=197203&s=77&s2=86 (02.01.2015.)

http://www.balcanica.info/l2/319.jpg (02.01.2015.)

http://www.visokogorcicg.com/wp-content/uploads/2011/01/24-Vodopad-Skakavac-u-prasumi-

Perucica.jpg (02.01.2015.)

http://radiosarajevo.ba/img/s/627x344//upload/images/gallery/foto/042013/

napustenijugoslovenskispomenici/Spomenik_16.jpg (02.01.2015.)

26