NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO PLAN · PDF fileGEOMORFOLOGIJA, GEOLOGIJA I ZEMLJIŠTE NA PODRUČJU NP I OKOLNOG PODRUČJA .....18 2.3.1.1. Geomorfologija i geologija

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO

PLAN UPRAVLJANJA 2016–2020.

Podgorica, septembar 2015. godine

NP Skadarsko jezero - Plan upravljanja 2016–2020. godine

Učesnici u izradi Plana upravljanja: Mr Zoran Mrdak – direktor JPNPCG Rade K. Gregović – pomoćnik direktora JPNPCG Mr Darko Brajušković – pomoćnik direktora JPNPCG Dr Goran Škatarić – direktor Nacionalnog parka Skadarsko jezero Koordinator izrade plana: Dr Aleksandar Mijović - šef Službe za unapređenje i razvoj Mr Veselin Luburić – savjetnik za zaštitu i razvoj Mr Nela Vešović Dubak – šef Službe za promociju, marketing i edukaciju Mr Jasmin Spahić – šef Službe za finansijsko-računovodstvene poslove Andrija Marojević – šef Službe za opšte, pravne poslove i kontrolu Slavica Đurišić – stručni saradnik za zaštitu flore Mr Slobodan Stijepović – stručni saradnik za zaštitu šuma Jelena Dragović – stručni saradnik za zaštitu šuma Marina Đurović – stručni saradnik za zaštitu faune Mr Stevan Marić – stručni saradnik za ribarstvo Radmila Adžić – stručni saradnik za zaštitu kulturno-istorijskog nasljeđa Snežana Vukotić – stručni saradnik za etnografsku baštinu Hajdana Ilić Božović – stručni saradnik za promociju i edukaciju Mojaš Đurović – stručni saradnik za zaštitu poljoprivrednog zemljišta i voda Dijana Kažić – stručni saradnik za međunarodne odnose i saradnju

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore


SKRAĆENICE I AKRONIMI:

AEWA Sporazum o zaštiti afričko-evroazijskih migratornih ptica močvarica CBD Convention of Biological Diversity CEPF Critical Ecosystems Partnership Fund CITES Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna

and Flora mnv metara nadmorske visine EUR euro GEF Global Environmental Facility GIS Geografski informacioni sistem IBA Important Bird Areas IPA Important Plant Areas IWC Međunarodni cenzus ptica vodenih staništa JPNPCG Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore IUCN International Union for Conservation of Nature NVO nevladina organizacija NP Nacionalni park NPSJ Nacionalni park Skadarsko jezero PP Prostorni plan PPPN Prostorni plan posebne namjene PPPNSJ Prostorni plan posebne namjene za Skadarsko jezero PU Plan upravljanja PUNSJ Plan upravljanja za Skadarsko jezero

RAMSAR Konvencija o vlažnim staništima (ranije: Konvencija o vlažnim staništima od međunarodnog značaja naročito kao staništa ptica močvarica)

ZP zaštićeno područje UN United Nations (Ujedinjene nacije) UNDP United Nations Development Programme UNEP United Nations Environmental Programme WB World Bank (Svjetska banka) WWF Worldwide Fund for Nature



Sadržaj:

1. UVOD .................................................................................................................................................... 9 1.1. ZAKONODAVNI I PLANSKI OKVIR .................................................................................................................. 9 1.2. KATEGORIJA NACIONALNI PARK – ZAŠTIĆENO PRIRODNO DOBRO U MEĐUNARODNOM I

NACIONALNOM KONTEKSTU ...................................................................................................................... 10 1.2.1. NACIONALNI PARKOVI U MEĐUNARODNOM KONTEKSTU ............................................................. 10 1.2.2. NACIONALNI PARKOVI U NACIONALNOM KONTEKSTU .................................................................. 10

1.3. NP SKADARSKO JEZERO U SISTEMU ZAŠTIĆENIH PODRUČJA CRNE GORE ....................................... 10 1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA, PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA I KONVENCIJAMA ................ 11 1.5. NADLEŽNOSTI I NAČIN UPRAVLJANJA U NACIONALNOM PARKU .......................................................... 13 1.6. ORGANIZACIJA JPNPCG I NP SKADARSKO JEZERO ................................................................................ 14 1.7. METODOLOŠKI PRISTUP IZRADI PLANA UPRAVLJANJA .......................................................................... 16

2. STANJE U NP SKADARSKO JEZERO ............................................................................................. 17 2.1. OSNOVNE INFORMACIJE O NP SKADARSKO JEZERO ............................................................................. 17 2.2. GEOGRAFSKI POLOŽAJ I PROSTOR PARKA ............................................................................................. 17

2.3. PRIRODNE ODLIKE NP SKADARSKOG JEZERA I OKOLNOG PODRUČJA .......................................... 18 2.3.1. GEOMORFOLOGIJA, GEOLOGIJA I ZEMLJIŠTE NA PODRUČJU NP I OKOLNOG PODRUČJA ...... 18

2.3.1.1. Geomorfologija i geologija ................................................................................................................. 18 2.3.1.2. Zemljište ............................................................................................................................................ 18

2.3.2. KLIMATSKE KARAKTERISTIKE PODRUČJA ....................................................................................... 19 2.3.3. HIDROLOŠKI SISTEM – POVRŠINSKE I POZEMNE VODE ................................................................ 19

2.3.3.1 Poplave na Skadarskom jezeru ............................................................................................................... 20 2.3.4. PREDIONE ODLIKE NP SKADARSKO JEZERO I OKOLNOG PODRUČJA ........................................ 22 2.3.5. EKOSISTEMI NP SKADARSKO JEZERO ............................................................................................. 23 2.3.6. FLORA I VEGETACIJA .......................................................................................................................... 23

2.3.6.1. Šumski ekosistemi ............................................................................................................................. 25 2.3.7. FAUNA ................................................................................................................................................... 26

2.3.7.1. Fauna beskičmenjaka ........................................................................................................................ 26 2.3.7.2. Fauna riba .......................................................................................................................................... 27 2.3.7.3. Fauna vodozemaca ........................................................................................................................... 28 2.3.7.4. Fauna gmizavaca ............................................................................................................................... 28 2.3.7.5. Fauna ptica ........................................................................................................................................ 29 2.3.7.6. Fauna sisara ...................................................................................................................................... 30

2.4. SOCIO-EKONOMSKE I KULTURNE ODLIKE REGIONA I NP SKADARSKO JEZERO ................................ 31 2.4.1. STANOVNIŠTVO, DEMOGRAFIJA I NASELJA..................................................................................... 31 2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI U OKRUŽENJU ............................................................. 32

2.4.2.1. Privredne aktivnosti na prostoru NP Skadarsko jezero ...................................................................... 32 2.4.3. JAVNA INFRASTRUKTURA .................................................................................................................. 33

2.4.3.1. Saobraćaj ........................................................................................................................................... 33 2.4.3.2. Energetska infrastruktura ................................................................................................................... 33 2.4.3.3. PTT usluge, saobraćaj i telekomunikacije .......................................................................................... 33

2.4.4. UTICAJI NA ŽIVOTNU SREDINU .......................................................................................................... 33 2.4.4.1. Zagađenje vazduha ........................................................................................................................... 33 2.4.4.2. Zagađenje voda ................................................................................................................................. 34 2.4.4.3. Sistem ambijentalne higijene ............................................................................................................. 34

2.4.5. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE .................................................................................................. 35 2.4.6. ETNOGRAFSKO NASLJEĐE ................................................................................................................ 36 2.4.7. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI ZA POSJETIOCE .............................. 36



2.4.7.1. Centri za posjetioce i ekspo prostori .................................................................................................. 36 2.4.7.2. Planinske staze: Pješačke, biciklističke i staze posebne namjene ..................................................... 37 2.4.7.3. Vidikovci ............................................................................................................................................. 38 2.4.7.4. Drugi informativno-edukativni sadržaji za posjetioce ......................................................................... 38

2.5. REŽIMI, MJERE ZAŠTITE, OČUVANJE I KORIŠĆENJE PROSTORA NA PODRUČJU NP SKADARSKO JEZERO ......................................................................................................................................................... 39

2.5.1. ZONIRANJE NP SKADARSKO JEZERO ............................................................................................... 39 2.5.1.1. Prva zona zaštite – rezervati .............................................................................................................. 40 2.5.1.2. Druga zona zaštite ............................................................................................................................. 40 2.5.1.3. Treća zona zaštite .............................................................................................................................. 40

2.5.2. UPRAVLJANJE I SPROVOĐENJE MJERA ZAŠTITE ........................................................................... 41 2.5.2.1. Služba zaštite..................................................................................................................................... 41

2.5.3. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI OČUVANJA BIODIVERZITETA ..................... 42 2.5.3.1. Flora i vegetacija ................................................................................................................................ 42 2.5.3.2. Ihtiofauna ........................................................................................................................................... 43 2.5.3.3. Ornitofauna ........................................................................................................................................ 43 2.5.3.4. Sisari .................................................................................................................................................. 45

2.5.4. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI ZAŠTITE KULTURNO-ISTORIJSKOG NASLJEĐA ............................................................................................................................................. 46

2.5.5. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI ZAŠTITE ETNOGRAFSKOG NASLJEĐA ..... 47 2.5.6. UPRAVLJANJE PRIRODNIM RESURSIMA .......................................................................................... 47

2.5.6.1. Ribarstvo ............................................................................................................................................ 47 2.5.6.2. Eksploatacija pijeska i šljunka ............................................................................................................ 47 2.5.6.3. Eksploatacija vode ............................................................................................................................. 48 2.5.6.4. Poljoprivreda ...................................................................................................................................... 48

2.5.7. UPRAVLJANJE POSJETIOCIMA .......................................................................................................... 48

3. EVALUCIJA NP SKADARSKO JEZERO .......................................................................................... 49

4. TEME, IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I MOGUĆNOSTI ZA EFIKASNO UPRAVLJANJE I OČUVANJE NP SKADARSKO JEZERO ................................................. 50 4.1. OČUVANJE PRIRODE - IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I MOGUĆNOSTI ... 50 4.2. SOCIO-EKONOMSKA I KULTUROLOŠKA PITANJA, IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE,

ŠANSE I MOGUĆNOSTI ZA EFIKASNO UPRAVLJANJE I OČUVANJE NP SKADARSKO JEZERO ........... 50 4.3. INSTITUCIONALNA PITANJA RAZVOJA, IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I

MOGUĆNOSTI ZA UPRAVLJANJE OČUVANJEM NP SKADARSKO JEZERO ............................................ 52

5. DUGOROČNA VIZIJA I STRATEŠKI CILJEVI ZA UPRAVLJANJE NP SKADARSKO JEZERO .. 54 5.1. OSNOVNA RAZMATRANJA .......................................................................................................................... 54 5.2. IZJAVA O VIZIJI .............................................................................................................................................. 54 5.3. STRATEŠKI CILJEVI ZA UPRAVLJANJE NP SKADARSKO JEZERO .......................................................... 56

6. OPERATIVNI PROGRAM UPRAVLJANJA NP SKADARSKO JEZERO ......................................... 58 6.1. STRATEŠKA OBLAST 1: Dalji razvoj zakonodavstva, razgraničenje i zoniranje ............................................ 59 6.2. STRATEŠKA OBLAST 2: Fizička zaštita i očuvanje ekosistema i njihovih prirodnih procesa, staništa i vrsta 60 6.3. STRATEŠKA OBLAST 3: Istraživanje, praćenje, obnova i unapređenje ekosistema, staništa i uslova za vrste ………………………………………………………………………………………………………………………… 61 6.4. STRATEŠKA OBLAST 4: Zaštita i očuvanje kulturne baštine ......................................................................... 64 6.5. STRATEŠKA OBLAST 5: Edukacija ............................................................................................................... 66 6.6. STRATEŠKA OBLAST 6: Informisanje i odnosi sa javnošću .......................................................................... 67 6.7. STRATEŠKA OBLAST 7: Uključivanje i učestvovanje javnosti ....................................................................... 68 6.8. STRATEŠKA OBLAST 8: Podržavanje održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja i omogućavanje

rekreativnih aktivnosti...................................................................................................................................... 69 6.9. STRATEŠKA OBLAST 9: Institucionalni razvoj i nacionalna i međunarodna saradnja ................................... 70



7. POBOLJŠANJE I UNAPEĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA .......................................... 73 7.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA NA NIVOU PARKA

SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ................................................ 73 7.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ........... 73 7.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI................................ 74

8. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD ............................................................................. 75

9. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA ........................................................................... 75 9.1. DEFINICIJA PRIORITETA .............................................................................................................................. 75 9.2. DEFINICIJA NOSILACA REALIZACIJE PLANA ............................................................................................. 75 9.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA ........................................................................................................ 76

10. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ............................................................ 77 10.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA ................................................................................................... 77

10.1.1. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI .......................................................................................................... 78 10.2. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA .............................................................. 80

11. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA ............................................................................................... 84 11.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE ........................... 84 11.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA................................. 84

12. SMJERNICE I PREPORUKE ......................................................................................................... 85

LITERATURA ............................................................................................................................................. 86



Osnovni podaci Naziv zaštićenog područja Nacionalni park Skadarsko jezero Kategorija zaštićenog područja

Nacionalni park / II kategorija zaštite po kategorizaciji IUCN-a – „zaštićeno prirodno dobro od velikog značaja“

Godina proglašenja zaštićenog područja 1983. godina Površina 40.000 ha Geografski položaj

Zetsko-skadarska kotlina 19º03'- 19º30' istočne geografske širine 42º03' - 42º2' sjeverne geografske dužine

Međunarodna zaštita

Dio jezera (20.000 ha) je proglašen Ramsarskim područjem 1995. godine, i uključen je u svjetsku Listu wetland područja od međunarodnog značaja Ramsarske konvencije Međunarodno „Značajno područja za ptice” IBA (Important Bird Areas) na svih 40.000 ha Parka, od 1989. godine Međunarodno „Značajno područje za biljke” IPA (Important Plant Areas)

Karakteristični ekosistemi

Slatkovodni ekosistemi; močvarni ekosistemi; plavni ekosistemi (šumske i livadske zajednice; kopneni ekosistemi (šume, šumo-šikare, garige, kamenjari)

Plansko razdoblje Plana upravljanja 2016–2020. godina



Ovaj plan upravljanja rađen je u okviru Projekta „Podrška dugoročno održivom upravljanju Skadarskim jezerom“. Projekat je finansirao Partnerski fond za zaštitu ekosistema (CEPF - Critical Ecosystem Partnership Fund). CEPF je osnovan kako bi doprinio zaštiti biološki najbogatijih i najugroženijih regiona svijeta, poznatih kao vruće tačke biodiverziteta.

Tokom projektnog perioda, nosilac ovog projekta - Međunarodna unija za zaštitu prirode (IUCN), će sa partnerima - NVO Green Home i Institutom za zaštitu prirode u Albaniji, a u saradnji sa Javnim preduzećem za nacionalne parkove Crne Gore raditi na uspostavljanju prekogranične platforme za resorne institucije, ali i za druge zainteresovane strane koje će zajedničkim radom osigurati održivu budućnost Skadarskog jezera. Projekat je pored toga fokusiran na poboljšanje prakse i institucionalnih kapaciteta za upravljanje zaštićenim oblastima u regionu jezera u Albaniji i Crnoj Gori. Jedna od važnih projektnih aktivnosti je i podrška Radnoj grupi za izradu Plana upravljanja.

U projektne aktivnosti vezane za izradu Plana upravljanja za Nacionalni park Skadarsko jezero (2016–2020) je, pored JPNPCG, NVO Green Home i IUCN, angažovan stručni konsultant za zaštićena područja Günther Loiskandl.



1. UVOD

1.1.1. ZAKONODAVNI I PLANSKI OKVIR

Zbog prirodnih vrijednosti i istorijskog i kulturnog značaja, Ukazom Skupštine Crne Gore 27. novembra 1983. godine proglašen je četvrti crnogorski nacionalni park - Skadarsko jezero, za čije je funkcionisanje konstituisana samoupravna interesna zajednica sa sjedištem u Podgorici. NP Skadarsko jezero je 1989. godine dobio IBA status (Područje od međunarodnog značaja za boravak ptica), a 1995. godine je upisan u Ramsar listu - Svjetsku listu močvara od međunarodnog značaja.

Temeljni pravni dokument kojim se uređuje zaštita i očuvanje prirode u Crnoj Gori je Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 62/13). Ovaj zakon definiše kategorije zaštićenih područja, odgovorne institucije, kao i osnovne upravljačke dokumente za zaštićena područja. Prema Zakonu o nacionalnim parkovima (Sl. list CG br. 28/14), zaštita, unapređivanje i razvoj nacionalnih parkova je djelatnost od javnog interesa.

Plan upravljanja za Nacionalni park Skadarsko jezero (PUNPSJ) za 2016–2020. usvaja se na osnovu sljedećih osnovnih zakonskih i planskih dokumenata Crne Gore koji se tiču zaštite prirode:

• Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 62/13) • Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list CG br. 28/14) • Prostorni plan područja posebne namjene za NP Skadarsko jezero (Sl. list CG br. 46/01)

Pravni osnov za donošenje planova upravljanja nacionalnim parkovima prirode sadržan je

u Članu 65 Zakona o zaštiti prirode, koji propisuje da Vlada Crne Gore donosi plan upravljanja na period od pet godina i implementira ga kroz usvajanje godišnjih programa upravljanja. Plan upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom je planski dokument kojim se planiraju mjere i aktivnosti zaštite i očuvanja zaštićenog prirodnog dobra, i predstavlja plansku osnovu za upravljanje i korišćenje prirodnog dobra za ekonomske, socijalne i ekološke namjene.

Zakonske odredbe za uzradu Plana upravljanja date su i Zakonom o nacionalnim parkovima. Član 14 propisuje da planove upravljanja izrađuje JPNPCG, uz prethodno pribavljeno mišljenje Ministarstva. Istim članom ovog zakona propisano je da Godišnji program upravljanja donosi privredno društvo (odnosno JPNPCG), u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodno pribavljenu saglasnost Ministarstva.

Planska osnova za izradu Plana upravljanja je Prostorni plan područja posebne namjene za NP Skadarsko jezero (Sl. list CG br. 46/01). Ovaj prostorni plan pokriva dijelove teritorija Glavnog grada Podgorice, opštine Bar i prijestonice Cetinje. Usklađenost Plana upravljanja, kao strateškog dokumenta i osnove za upravljanje sa Prostornim planom je od izuzetnog značaja za zoniranje Parka.



Prostorni plan daje smjernice, dok Plan upravljanja dodatno utvrđuje operativne aspekte upravljanja zaštićenim područjem.

1.2. KATEGORIJA NACIONALNI PARK – ZAŠTIĆENO PRIRODNO DOBRO U MEĐUNARODNOM I NACIONALNOM KONTEKSTU

1.2.1. NACIONALNI PARKOVI U MEĐUNARODNOM KONTEKSTU

Prema smjernicama IUCN, zaštićena područja pod nazivom „nacionalni parkovi“ su: „Velika prirodna ili gotovo prirodna područja izdvojena radi zaštite cjelokupnih ekosistema, vrsta i procesa koji se u njima odvijaju, koja omogućavaju duhovne, naučne, edukativne i rekreativne aktivnosti i posjete“.

Prema smjernicama IUCN, na najmanje 75 % površine NP upravlja se radi očuvanja i zaštite ekoloških procesa u prirodi.

Prema „World Database on Protected Areas“, u 2012. godini je registrovano ukupno 3.532 zaštićenih područja pod imenom „nacionalni park“. Samo je 2.333 ovih dobara prema Smjernicama IUCN za primjenu upravljačkih kategorija u zaštićenim područjima svrstano u IUCN kategoriju II – „međunarodno priznati nacionalni parkovi“. Pojam „nacionalni park“ nije isključivo vezan za kategoriju II i često se u mnogim zemljama ovim imenom nazivaju zaštićena područja nezavisno od načina upravljanja ovim prirodnom dobrom. 1.2.2. NACIONALNI PARKOVI U NACIONALNOM KONTEKSTU

Prema Zakonu o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 62/13), nacionalni parkovi su „prirodni lokaliteti kopna ili mora, odnosno kopna i mora, određeni da štite ekološku cjelovitost jednog ili više ekosistema za sadašnje i buduće generacije, pri čemu se onemogućava neadekvatno korišćenje prirodnih dobara ili druge štetne radnje i aktivnosti i obezbjeđuju osnove za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne potrebe i potrebe posjetioca koje treba da budu saglasne sa očuvanjem životne sredine i kulture. U nacionalnom parku zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se ugrožava izvornost prirode“.

Svi nacionalni parkovi odgovaraju IUCN kategoriji II, što je propisano i Zakonom o nacionalnim parkovima.

1.3. NP SKADARSKO JEZERO U SISTEMU ZAŠTIĆENIH PODRUČJA CRNE GORE

Zaštićena prirodna dobra su lokaliteti koji imaju izraženu biološku, geološku, ekosistemsku

ili predionu raznovrsnost. Prema Zakonu o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 62/13), zaštićena prirodna dobra su:

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore 10


1. zaštićeni lokaliteti - strogi i posebni rezervat prirode, nacionalni park, regionalni park i park prirode, spomenik prirode, zaštićeno stanište i predio izuzetnih odlika;

2. zaštićene vrste biljaka, životinja i gljiva - strogo zaštićena divlja vrsta i zaštićena divlja vrsta;

3. zaštićeni geološki i paleontološki objekti.

Zaštićena prirodna dobra mogu biti od: • međunarodnog značaja; • nacionalnog značaja; • lokalnog značaja.

Kategorizacija zaštićenih prirodnih dobara

Zaštićena prirodna dobra u Crnoj Gori se razvrstavaju u sljedeće kategorije:

• I kategorija - zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja; • II kategorija - zaštićeno prirodno dobro od velikog značaja; • III kategorija - značajno zaštićeno prirodno dobro.

U II kategoriju razvrstavaju se zaštićena prirodna dobra koja imaju jednu ili više osobina

od velikog značaja za Crnu Goru, i to:

• autentičnost sa stanovišta fundamentalnih prirodnih nauka i primijenjenih biotehničkih disciplina;

• ugroženost, smanjenje areala ili smanjenje brojnog stanja jedinki ili zajednica, poremećaj ekosistema i dr.;

• prirodni fenomen, životnu zajednicu ili stanište vrsta reprezentativnih obilježja na nivou regionalno-geografskih cjelina;

• atraktivna pejzažna obilježja i kulturno-istorijske vrijednosti; • područje od velikog značaja za očuvanje kvaliteta životne sredine i za očuvanje i

regulaciju klime.

ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA, PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA I KONVENCIJAMA

Plan upravljanja respektuje opredjeljenja definisana obavezujućim domaćim i

međunarodnim planovima, strategijama i konvencijama, a posebno: • Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine • Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park Skadarsko jezero • Prostorne i urbanističke planovi opština čije prostore pokriva nacionalni park • Nacionalnu Strategiju biodiverziteta sa akcionim planom



• Nacionalnu strategiju održivog razvoja • Konvenciju o biološkom diverzitetu (CBD) • Konvenciju o vlažnim staništima • Strategiju razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma u Crnoj Gori • Strategiju razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine

Shodno Zakonu o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list br. 50/08, 34/11, 35/13,

33/14) definisana je obaveza izrade i donošenja PPPN (prostornih planova posebne namjene) za područja nacionalnih parkova. Prostorni plan područja posebne namjene za Nacionalni park Skadarsko jezero (Sl. list RCG, br.46/01) predstavlja osnov za održivi razvoj, očuvanje, zaštitu, unapređivanje i korišćenje potencijala područja. Referentni osnov za definisanje polaznih opredjeljenja za izradu ovog PPPN čine Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine i prostorni i urbanistički planovi opština Cetinje, Bar i Podgorica.

Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine pruža okvir za prostorni razvoj teritorije Crne Gore i definiše opšte principe i ciljeve prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju, kao i posebnih ciljeva područja i potpodručja, kao i odgovarajućih principa prostornog razvoja zasnovanih na održivom razvoju. Ovaj plan daje smjernice za kreiranje sektorskih politika i detaljnijih prostorno-planskih dokumenata na državnom i lokalnom nivou.

PPCG definiše područje Skadarskog jezera kao posebnu razvojnu zonu i prepoznaje plovni put rijeke Bojane kao glavni potencijal ove razvojne zone. Prioriteti razvoja ovog područja su turizam i rekreacija, poljoprivreda, i strogo kontrolisano ribarstvo, radi održavanja ekološke ravnoteže. Pored toga, ovaj prostor je prepoznat kao prekogranična razvojna zona čiji su prioriteti razvoja: saobraćajna integracija kroz izgradnju dijela Jadransko-jonskog autoputa, brze saobraćajnice u primorskom zaleđu i plovni putevi, odnosno međunarodni plovni saobraćaj na Skadarskom jezeru.

Na osnovu Člana 21 i Člana 31 Stav 1 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/08, 34/11 i 35/13), Vlada Crne Gore 2014. godine donijela je Odluku o izradi Prostornog plana posebne namjene nacionalnog parka Skadarsko jezero za period do 2025. godine. Izradom novog PPPN ostvariće se jasna „vizija“ budućeg izgleda ovog prostora, sa namjerom da se obezbijedi očuvanje i jačanje jedinstvenog karaktera prostora, a da se istovremeno stimulišu kontrolisane turističke intervencije, sa ciljem kreiranja prostora kao međunarodne turističke eko-destinacije, u okviru održive zajednice. U Odluci je istaknuta potreba za posebnom obradom nautičkog turizma, odnosno plovidbe na jezeru i stvaranjem uslova za razvojno pozicioniranje jezera, kao i potreba za uređenjem postojećih pristaništa Rijeka Crnojevića, Virpazar, Krnjice, Ckla, Karuč, Plavnica i Vranjina, kao i razvojem komercijalnih pristaništa. U pogledu razvoja privrede, a naročito poljoprivrede, istaknuta je potreba za definisanjem zona za razvoj i mjera za uređenje prostora radi proizvodnje vina, zdrave hrane, vode, ljekovitog bilja i šumskih plodova.

Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godine, predviđene su različite aktivnosti i definisane institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, koje bi osavremenile i unaprijedile upravljanje i zaštitu biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Strateški ciljevi zaštite biodiverziteta na nacionalnom nivou su do 2015. godine bili definisani Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010-2015 godina. Zbog potrebe usklađivanja NSBAP-a sa Aiči ciljevima Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) i



formiranja nacionalnog strateškog okvira u skladu sa Strateškim planom za biodiverzitet 2011-2020 i EU Strategijom biodiverziteta do 2020, kao i radi redefinisanja nacionalnih strateških ciljeva, u narednom periodu biće urađena revizija Nacionalne strategije biodiverziteta i redefinisanje nacionalnih ciljeva.

Prva Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (NSOR) usvojena 2007. godine, bila je korak u nastojanju da se deklarativno opredjeljenje Crne Gore da bude ekološka država konkretizuje i realizuje. Od kada je usvojena, NSOR je kroz proces evaluacije pretrpjela reviziju u dijelu akcionog plana, kada su revidirani određeni ciljevi, mjere i sa njima povezani indikatori, u skladu sa izvještajima o implementaciji i progresom ostalih programa koji su u međuvremenu realizovani. Budući da je rok za koji je ova strategija bila predviđena istekao, i da su se u Crnoj Gori u međuvremenu desile mnoge promjene, prije svega reforme vezane za EU integracije i harmonizaciju nacionalne legislative sa Acquisem, kao i da su na nacionalnom i međunarodnom nivou pokrenuti novi programi i inicijative vezane za održivi razvoj, stekli su se uslovi za reviziju NSOR, koja treba da bude usklađena sa novim politikama i strategijama. U skladu sa navedenim, izrađeno je Polazište za izradu NSOR 2014-2020. godine, koje daje novu razvojnu viziju Crne Gore, a na osnovu njega će se razvijati nova NSOR i dalji proces konsultacija.

Republika Crna Gora je potpisnik svih značajnih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite prirode, među kojima su Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (CBD) i Konvencija o vlažnim staništima, kojima se obavezala na očuvanje postojeće biološke raznovrsnosti i na održivo korištenje njenih sastavnih dijelova.

Deklaracija Big Win II obavezuje Goru Goru da, zajedno sa ostalim državama regije, radi na jačanju procesa planiranja u zaštiti prirode, valorizovanju ekonomske vrijednosti svog prirodnog bogatstva, te na temelju tih vrijednosti na jačanju modela za održivo finansiranje zaštićenih područja u regiji, kao i da zajednički radi na ukupnom unapređenju zaštićenih područja u Dinarskom luku. Pored toga, ovom deklaracijom predviđeno je upisivanje čitave površine Skadarskog jezera koja pripada Crnoj Gori u svjetsku Listu wetland područja od međunarodnog značaja Ramsarske konvencije.

Aktivnosti u okviru regionalnog saveza zaštićenih područja na prostoru zemalja Dinarskog luka, Asocijacije Parkovi Dinarskog luka, usmjerene su na očuvanje bioraznolikosti i prirodnih fenomena, mreže zaštićenih područja u regionu Dinarida, promovisanje turističkog brenda „Dinarski parkovi - neotkriveni svijet“, održivi regionalni razvoj i kvalitet života u regiji.

Masterplan Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine prepoznaje područje Skadarskog jezera kao izuzetan turistički potencijal, prije svega za razvoj izletničkog, nautičkog, seoskog i sportskog turizma. Skadarsko jezero i prijestonica Cetinje, zbog svog istorijskog značaja, raznolikosti flore i faune i fascinantnih pejzaža, čine jedan od šest klastera na koje je, prema Masterplanu, Crna Gora podijeljena kao turistička destinacija.

1.4. NADLEŽNOSTI I NAČIN UPRAVLJANJA U NACIONALNOM PARKU

Nacionalnim parkovima upravlja Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore (JPNPCG). JPNPCG je osnovano 1992. godine sa sjedištem u Podgorici, sa ciljem jedinstvenog upravljanja nacionalnim parkovima. Unutrašnje organizacione jedinice JP su: Nacionalni park Biogradska gora, Nacionalni park Durmitor, Nacionalni park Lovćen, Nacionalni park Skadarsko jezero i Nacionalni park Prokletije.



Statutom Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore iz 2011. godine, definisane su upravljačke djelatnosti u nacionalnim parkovima koje se sprovode radi zaštite i očuvanja biodiverziteta. Između ostalih, to su:

• sprovođenje mjera zaštite u skladu sa režimom zaštite; • praćenje stanja u nacionalnim parkovima i dostavljanje podataka organu uprave

nadležnom za poslove zaštite prirode i pravnom licu; • obezbjeđivanje nesmetanog odvijanja prirodnih procesa i održivog korišćenja

nacionalnih parkova; • poštovanje pravilnika o unutrašnjem redu u nacionalnim parkovima.

1.5. ORGANIZACIJA JPNPCG I NP SKADARSKO JEZERO

Radi obavljanja zajedničkih poslova i objedinjenih funkcija na nivou JP formirane su Službe zajedničkih poslova sa sjedištem u Podgorici:

• Služba direktora; • Služba za unapređivanje i razvoj; • Služba za pravne, opšte poslove i kontrolu; • Služba za finansijske poslove; • Služba za promotivno-edukativne poslove i marketing.

U okviru organizacionih jedinica, formirane su sljedeće službe:

• Služba za stručno-administrativne poslove; • Služba zaštite; • Služba za održavanje ambijentalne higijene i infrastrukture



Organizaciona šema



1.6. METODOLOŠKI PRISTUP IZRADI PLANA UPRAVLJANJA

Zakonski okvir za upravljanje nacionalnim parkovima zasniva se na Zakonu o zaštiti prirode i Zakonu o nacionalnim parkovima. Zakonom o zaštiti prirode defiisana je obaveza upravljača zaštićenog prirodnog dobra (u ovom slučaju nacionalnih parkova), da izrade plan upravljanja koji se donosi na period od pet godina. Istim zakonom definisan je sadržaj planova upravljanja.

Članom 66 Zakona o zaštiti prirode definisan je sadržaj planova upravljanja i propisano da plan upravljanja za zaštićeno područje sadrži:

• mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog dobra; • razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog prirodnog

dobra, uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva; • način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom; • dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja; • analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; • prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra; • prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih vrijednosti i

segmenata životne sredine; • ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra; • smjernice za naučno-istraživački rad; • planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i uređenju

prostora; • prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta; • aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra; • oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti; • dinamiku i subjekte realizacije Plana upravljanja i način ocjene sprovođenja; • finansijska sredstva za realizaciju Plana upravljanja; • druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom.

Zakonom utvrđeni sadržaj plana upravljanja i činjenica da on mora biti usaglašen sa

PPPN NP Skadarsko jezero, planskim dokumentom višeg reda, opredijelili su metodološki pristup za njegovu izradu. Pored toga, za izradu ovog plana upravljanja korišćene su smjernice date u aktuelnom priručniku za upravljanje zaštićeniim područjima („Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“ IUCN, 2003), koji je bio značajan vodič i instrument za izradu savremenog plana upravljanja, po principima najbolje međunarodne prakse.

Uvažavajući nacionalno zakonodavstvo i IUCN kriterijume, po kojima se u NP Skadarsko jezero upravlja kao zaštićenim prirodnim dobrom kategorije II IUCN, glavni cilj upravljanja u NPSJ je zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture, kao i podrška za ekološke procese, uz promociju obrazovanja i rekreacije.



2. STANJE U NP SKADARSKO JEZERO

2.1. OSNOVNE INFORMACIJE O NP SKADARSKO JEZERO

Nacionalni park Skadarsko jezero prostire se kroz crnogorski dio jezera i njegovo priobalje. Posebnu hidrološku specifičnost jezera predstavljaju sublakustrični izvori (oka, vrulje) koji se nalaze na njegovom obodu, dnu i oko ljevkastih depresija i mogu biti duboki i do 60 m.

Park se razlikuje od drugih nacionalni parkova u Crnoj Gori, a i šire, naglašenim limnološkom karakteristikama, sa izuzetno raznovrsnom algoflorom i bogatom ornitofaunom i ihtiofaunom. Od ukupne površine parka, 22.400 ha je vodena površina i 14.600 ha obodnog kopna i močvara.

Na prostoru jezera dominiraju slatkovodni i močvarni ekosistemi. Veoma je značajno prisustvo endemičnih predstavnika faune beskičmenjaka i endemične herpetofaune, kao i izuzetno bogate faune ptica. Vegetacija je bogata i raznovrsna, sa više od 25 rijetkh i endemičnih vrsta. Čistu vodu jezera krase i velikim dijelom pokrivaju bijeli i žuti lokvanji. U plavnim dijelovima nalazi se nekada široko rasprostranjena podvrsta skadarskog hrasta - Quercus robur ssp. scutariensis, a na južnim obalama jezera opstaju reliktne šume pitomog kestena.

Dalmatinski pelikan (Pelicanus crispus), rijetka i ugrožena vrsta u Europi, postao je zaštitni znak i Jezera i Parka.

Najvredniji segment kulturne baštine u parku i užem okruženju pripada spomeničkom fondu - srednjovjekovnim manastirima iz doba vladavine Balšića i Crnojevića i fortifikacionim objektima iz vremena osmanske dominacije.

Jezero je lako dostupno, jer se nalazi uz magistralni put od Podgorice ka Primorju, a uz jezero prolazi i međunarodna pruga.

2.2. GEOGRAFSKI POLOŽAJ I PROSTOR PARKA

Skadarsko jezero se nalazi u Zetsko-skadarskoj kotlini. Preko rijeke Bojane jezero je povezano sa Jadranskim morem, od kojeg je odvojeno nizom planina, koje se izdižu na prostoru između jezera i Jadrana.

Geografski koordinate jezera: 19º03'-19º30' istočne geografske širine, odnosno 42º03'- 42º2' sjeverne geografske dužine.

Po površini koja zavisno od vodostaja varira u rasponu 354-505,8 km², najveće je jezero u jugoistočnoj Evropi. Jezero je dugo 50 km, a široko najviše 14 km. Dvije trećine jezera sa 110.5 km obale pripadaju Crnoj Gori, dok je jedna trećina jezera sa 57.5 km obale na teritoriji Albanije.

Jezero je kriptodepresija čiji je minimalni vodostaj na oko 5 m iznad mora, sa maksimalnom dubinom od 8.3 m i prosječnom dubinom od 5 m, pri takvom vodostaju. Od ukupne površine NP, 25.000 ha zauzima vodeno tijelo.



2.3. PRIRODNE ODLIKE NP SKADARSKOG JEZERA I OKOLNOG PODRUČJA 2.3.1. GEOMORFOLOGIJA, GEOLOGIJA I ZEMLJIŠTE NA PODRUČJU NP I OKOLNOG

PODRUČJA 2.3.1.1. Geomorfologija i geologija

Skadarsko jezero se nalazi u Zetsko-skadarskoj kotlini. Brojne rječne doline iz kojih se rijeke slivaju u najniže dijelove kotline, formiraju akvatorijum Skadarskog jezera. Preko rijeke Bojane jezero je povezano sa Jadranskim morem.

Zetsko-skadarska kotlina je tektonskog porijekla. Ispunjena je tercijarnim marinskim sedimentima, a naročito debelim, pretežno riječnim kvartarnim nanosom.

Dio njegovog dna je kriptodepresija sa brojnim vruljama (sublakustrični izvori) dubine i preko 60m (Raduš) ispod nivoa mora.

Sjeverna obala je niska i močvarna, nastavlja se u prostranu Zetsku ravnicu. Sa juga i jugozapada prostor ograničavaju odsjeci i padine planina: Sozine, Rumije i Taraboša. Obale su strme, ponegdje i okomite i slabo razuđene. Duž same obale raspoređena su ostrva (Starčevo, Beška, Moračnik, Tophala, Gradac, Dužica, Skut, Grmožur i mnogi drugi školjevi). Na jugozapadu i sjeveru uzdiže se čitav arhipelag većih i manjih ostrva: Prevlaka, Andrijska gora, Vranjina, Liponjak, Kamenik, Čakovica i Žabljak Crnojevića.

U slivu jezera otkriven je veliki broj pećina, koje se najčešće nalaze na brdskim padinama i po obodima Zetske i Bjelopavlićke ravnice, Nikšićkog polja i duž kanjona Morače i njenih pritoka.

2.3.1.2. Zemljište

Na području Parka zastupljena su hidromorfna i terestrična zemljišta. Hidromorfna zemljišta se javljaju uz ravno priobalno područje i zauzimaju površinu od oko

17.000 ha. Idući od obale smjenjuju se organo-mineralno zemljište i treset, različiti tipovi aluvijum karbonatnog zemljišta (zabaren, slabo zabareni i ilovasti). Organo-mineralno zemljište je pod bujnom vegetacijom močvara i vrbaka, i predstavlja najproduktivniji biotop jezera. Tresetišta moćnosti do 4 m javljaju se pod ilovastim naplavama na lokalitetima Podhuma, Gornjeg blata i Rzavca.

Terestična zemljišta se nalaze na neplavnim uzdignutim terenima i na vodopropusnoj karstnoj i konglomeratnoj podlozi. Na fluvio-glacijalnoj naplavi Ćemovskog i Tuškog polja razvijeno je skeletno smeđe zemljište, na ekstremno propusnoj podlozi šljunka i konglomerata.

Nestanak šumskog pokrivača, u preistorijskom periodu, uslovio je snažan proces eolske erozije, koji je vremenom odnio sa središnjeg dijela kompleksa čitavi sloj zemljišta. Ogoljeni skelet donedavno je predstavljao pustinjsko-stepsku oblast slabog pašnjaka. Zahvaljujući savremenoj agrotehnici i navodnjavanju, danas se tu nalaze plantaže vinograda i voćnjaka.

Plitke crvenice su zastupljene na krečnjačkim padinama oboda jezera. Najveći dio ovog zemljišta, u granicama Parka, pokriven je golim krečnjačkim stijenama (70 %), a manji dio (oko 30 %) čine zemljišta škrapa i uvala, sa plitkim skeletnim crvenicama. Pretaložene crvenice se



javljaju u lavirintu krečnjačkog pobrđa, u vrtačama i dolovima, sa znatno većom dubinom i kontinuitetom prostiranja. Odlikuje ih ekstremna vodopropusnost i bezvodnost.

Smeđe antropogeno zemljište terasa je podgrađivanjem padina pretvoreno u poljoprivredno zemljište, koje je na prostoru Crmnice i Krajine pod vinogradima, voćnjacima i maslinjacima. Smeđe zemljište na flišu pokriva padinske komplekse obrasle gustom vegetacijom šumo-šikara, tipa makije. Zastupljeno je mozaično, iznad antropogenog zemljišta. 2.3.2. KLIMATSKE KARAKTERISTIKE PODRUČJA

Slivno područje Skadarskog jezera ima jadransko-sredozemnu klimu, sa određenim modifikacijama uslovljenim razvijenim reljefom, kao i temperaturnim i padavinskim režimima. Region se odlikuje dugim sušnim i vrelim ljetima, pa samo u julu i avgustu ima u prosjeku oko 350 sunčanih sati, i to pojedinačno u ova dva mjeseca. Ovakav prosjek sunčanih dana tokom ljetnjih mjeseci je na nivou prosječne osunčanosti crnogorskog primorja. Zime su kišovite i nešto hladnije u odnosu na primorje. Srednja godišnja količina padavina kreće se od 2.000 l/m² do 2.500 l/m², u zavisnosti od stanice mjerenja. Najveću količinu padavina jezero dobija u januaru, kada se srednja količina padavina kreće od 200-300 l/m², a najmanja je zabilježena u avgustu, svega 40-60 l/m². Srednja godišnja oblačnost iznosi 4,7 desetina pokrivenosti neba. Vedrih dana je prosječno 124,8 u godini, najviše tokom jula i avgusta, a najmanje u novembru i decembru. Srednja godišnja temperatura vazduha kreće se od 14°C do 15°C, sa temperaturnim maksimumom u julu i minimumom u januaru. Srednja julska temparatura iznosi 25,7°C, a srednja januarska 4°C. Tokom proljeća u ovom području javljaju se mrazevi različitog intenziteta. U martu i aprilu prosječno se javlja 9-10 mraznih dana, a u maju čak i do 4 mrazna dana. Prvi jesenji mrazevi javljaju se dosta kasno, prosječno krajem prve dekade decembra, mada se u pojedinim hladnijim godinama mogu javiti već sredinom novembra. Vjetrovi najčešće duvaju iz sjevernog i južnog kvadranta. Najzastupljeniji vjetrovi su bura, sjever, jugo, danik i noćnik. Dominantni pravci su sjeveroistok i jugozapad, a tišine su vrlo rijetke, svega oko 12 % godišnje. Prosječni broj dana sa jakim vjetrom kreće se od 30 do 40 godišnje, dok olujnog vjetra ima 10 dana godišnje.

2.3.3. HIDROLOŠKI SISTEM – POVRŠINSKE I POZEMNE VODE

Geološki sastav i tektonski sklop terena dominantno su uticali na preraspodjelu voda i uopšte hidrogeološke odlike i odnose u slivu Skadarskog jezera.

Najvažnija hidrološka odlika Parka je prisustvo vodenog akvatorijuma jezera sa njegovim pritokama. Površina slivnog područja iznosi 5.490 km2 i to 4.460 km² u Crnoj Gori i 1.030 km² u Albaniji. Površina jezera pri ljetnjem nivou vode je 370 km2, a pri zimskom nivou vode 540 km2. Prosječna dubina jezera je 5 m, a maksimalna 8.3 m.

Najveću količinu vode jezeru daje rijeka Morača sa pritokama - preko 62 %, pa su njegovi vodostaji najvećim dijelom zavisni od dotoka vode Moračom. Skadarskom jezeru vode daju i manje rijeke, kao što su: Mrka, Gostijska rijeka, Zetica, Plavnica, Tara, Mala Morača, Šegrtnica,



Karatuna, Bazagrudska matica i Rijeka Crnojevića, koje teku sa sjevera i sjeverozapada, a Seljašnica, Orahovštica i Crmnica sa jugozapada.

Posebnu hidrološku specifičnost jezera predstavljaju sublakustrični izvori. Sublakustrični izvori (oka, vrulje) se nalaze na obodu jezera, na dnu i oko ljevkastih depresija i mogu biti duboki i do 60 m. Najviše ih ima uz sjevernu, sjeverozapadnu i jugozapadnu obalu. Izdašnost ovih izvora nije dovoljno poznata, ali se procjenjuje da vrulje i podaviranja donose jezeru oko 60 m3/s vode, što je oko 18 % ukupnog dotoka.

Jezero gubi oko 20 % vode isparavanjem koje je posebno veliko u ljetnjem periodu. Oko 80 % otiče rijekom Bojanom.

2.3.3.1 Poplave na Skadarskom jezeru Poplave na ovom prostoru predstavljaju opasnost za ljude, kao i za biljni i životinjski svijet, a nanose i nesumljivu materijalnu štetu. Poplave većih razmjera dogodile su se 2010. i 2011. godine i izazvale su veliku materijalnu štetu na prostoru Crne Gore i na prostoru Albanije. Tokom 2010. godine jezero je dostiglo najveći ikada izmjereni nivo od 10.44 metara. Ukupna površina sliva Skadarskog jezera je 5490 km2. Od toga je na prostoru Crne Gore 4460 km2. Sama površina jezera na godišnjem nivou varira između 370 i 550 kvadratnih kilometara. Kada površina jezera zahvata 505 kvadratnih kilometara, Crnoj Gori pripada 67,3%, odnosno 340 km2. U vrijeme kada je površina jezera 533 km2, tada je na prostoru Crne Gore potopljeno 14.550 hektara zemljišta, a na prostoru Albanije 1500 hektara. Upravo je to prostor koji je potopljen 1858. godine skretanjem rijeke Drim u rijeku Bojanu. Poplave oko Skadarskog jezera i toka Bojane moguće je riješiti prije svega regulacijom Drima i regulacijom Bojane.

U najvećem dijelu godine rijeka Morača sa svojim pritokama daje najveće količine vode Skadarskom jezeru, pa je vodostaj Jezera pod direktnim uticajem dotoka vode Morače. Međutim, u nepovoljnim hidrološkim uslovima uzrokovanih velikim padavinama, dio voda jezero dobija od rijeke Drim, u periodu kada su kote voda rijeke Drim na njegovom ušću u Bojanu više od nivoa voda Skadarskog jezera. Tada dio njegovih voda skreće na sjever i vododotokom Bojane uliva se u Skadarsko jezero. Dodatni problem predstavljaju i tri velike akumulacije izgrađene krajem šezdesetih godina dvadesetog vijeka na rijeci Drim, koje su u potpunosti izmijenile prirodni režimi voda i nanosa rijeke Drim.

Postoje podaci još iz 1846 godine o poplavama do kojih je došlo usmjeravanjem rijeke Kiri prema Bojani, kao iz 1846 godine, kada je dio Drima (Drinjača) skrenut prema toku Bojane, kada su se na graničnom prostor Crne Gore, Albanije i Kosova dogodile velike hidrološke promjene. Iste godine nastale su velike poplave u Zetskoj ravnici, a nivo jezera se podigao preko tri metra. Od tada se na različite načine razmatra ideja o vraćanju Drima u staro korito. Više puta, a još od daleke 1878. godine razmatrane su ideje o mogućim aktivnostima i načinima smanjenja nivoa Skadarskog jezera na prostoru Crne Gore i Albanije. Ovi pokušaji nastavljeni su i posle II Svjetskog rata, ali kao i prethodni, nisu realizovani. Zaključak svih ovih projekata bio je da je u cilju zaštite od poplavljivanja neophodno vratiti dio toka rijeke Drim (Drinjača) u staro korito i obezbjiediti da nivo vode u Skadarskom jezeru varira između 4.5 i 6.5 m nadmorske visine. Na žalost, ne samo da ovi planovi nisu ostvareni, već je cilju izgradnje akumulacije kompletan tok Drima kasnije preveden u rijeku Bojanu.



Godine 2005. sklopljen je ugovor između CANU i Albanske akademije nauka o istraživanjima u cilju rješavanja problema poplava oko Skadarskog jezera i Bojane, ali je objavljeno vrlo malo podataka o ovim istraživanjima.

U cilju iznalaženja načina regulacije poplava na prostoru oko Skadarskog jezera JPNPCG je 2011. godine je organizovalo naučni skup o hidrološkim problemima na prostoru jezera.

Crna Gora i Albanija su formirale posebne komisije čiji je zadatak da daju konkretne predloge za rješavanje problema regulacije vodotoka. Aktivnosti komisija dovele su 2010. godine do potpisivanja Memoranduma o razumijevanju između Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Crne Gore i Ministarstva zaštite životne sredine, šumarstva i vodoprivrede Republike Albanije. Memorandumom je konstatovano da nepovoljni hidrološki režim Skadarskog jezera i rijeke Bojane predstavlja prijetnju od poplava i da je neophodno osigurati veći stepen zaštite priobalnog područja. Ukazano je na potrebu donošenja Akcionog plana za održivu prevenciju poplava u slivu Skadarskog jezera i rijeke Bojane. Memorandumom su predviđene kratkoročne i dugoročne mjere za rješavanje ovog problema. Kratkoročne mjere za regulaciju rijeke Bojane obuhvatale su izradu projektne dokumentacije uređenja korita rijeke Bojane sa ciljem kontrolisanog povećanja protoka vode, definisanje prioriteta u izvođenju radova i intenziviranje rada međudržavne Komisije. Dugoročnim mjerama predviđena je izrada planova upravljanja slivovima Skadarskog jezera, Drima i Bojane, izrada kompletne projektne dokumentacije regulacije Skadarskog jezera, Drima i Bojane i realizacija navedenih mjera definisanih projektima.

Vlada Crne Gore usvojila je “Informaciju o uzrocima i posljedicama poplava u slivu Skadarskog jezera i rijeke Bojane”, kao i predlog mjera koje je dostavilo Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja

Do sada je urađen projekat regulacije rijeke Morače, projekat obezbjeđenja protočnosti desnog rukavca rijeke Bojane u zoni ušća, i elaborat za sanaciju nasipa i obezbjeđenja protočnosti korita rijeke Bojane. Svi projekti su usaglašeni sa albanskom stranom. Takođe, sanirani su nasipi na rijeci Bojani u dužini od 9 km, a izvršena je i regulacija Vladimirske rijeke na potezu od oko 300m. Na desnom ušću rijeke Bojane izvršeni su regulacioni radovi i uklonjeno je 15.000m3 koji su u velikoj mjeri dovodili do začepljenja i plavljenja. Albanska strana je takođe realizovala određene radove na svojoj teritoriji.

Pored regulacije toka rijeke Morače, potrebno je regulisati i tok rijeke Drim. U martu 2013. godine španska kompanija “Ambisat” dobila je podršku Vlade Španije da uradi potrebnu analizu upravljanja tokom rijeke Morače, a započeti su i razgovori sa albanskom stranom oko analize upravljanja toka rijeke Drim.

Vlada Crne Gore usvojila je “Informaciju o uzrocima i posljedicama poplava u slivu Skadarskog jezera i rijeke Bojane”, kao i predlog mjera koje je dostavilo Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja.



Dalje aktivnosti, uključujući i traženje prilično velikih finansijskih sredstava potrebnih za konačno rješavanje problema plavljenja, vodi Međudržavna komisija, uz učešće Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja.

2.3.4. PREDIONE ODLIKE NP SKADARSKO JEZERO I OKOLNOG PODRUČJA

Biogeografsko-ekološki prostor Crne Gore karakteriše deset pejzažnih tipova: eumediteranski, niži submediteranski, mediteransko-flišni, ravničarsko-močvarni, viši submediteranski, brdsko-silikatni, mezofilni, planinski, visokoplaninski i antropogeni pejzažni tip.

Područje Skadarskog jezera je između 21 osnovne pejzažne jedinice izdvojeno kao posebna pejzažna jedinica, s obzirom na prepoznatljiv izgled i sklad prirodne i kulturne baštine.

Područje karakterišu sljedeći pejzažni tipovi predjela:

• niži submediteranski tip • ravničarsko-močvarni tip

Karakterističan izgled pejzažu jezera i okruženja daju: prostrana površina jezera,

razuđena obala sa brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, stjenovita ostrva, bujna močvarna vegetacija sa prostranim tršćacima i livadama lokvanja i vodenog oraška (kasaronje), bujnim vodoplavnim livadama i poplavnim šumama.

Prema evropskoj klasifikaciji predjela, za područje Skadarskog jezera karakteristični su sljedeći tipovi predjela:

• Mhr_fo – mediteranska brda, dominiraju stijene sa šumom. • Mhr_sh – mediteranska brda, dominiraju stijene sa grmljem i travom (polu) prirodna

vegetacija. • Mlo_we – mediteranska nizija, preovlađuje organska podloga sa močvarom. • Mlo_wa – mediteranska nizija, preovlađuje organska podloga sa vodenim površinama.

Akvatorijalni pejzaž dominira ovim prostorom. Sjeverni dio jezera karakterišu močvarna područja koja se ogledaju u prostorima obraslim

širokim pojasom trske, flotantnim biljkama, plavnim livadama i šumama. Južni dio jezera karakteriše ogoljeli kraški pejzaž, čije su obale razuđene i bogate brojnim

zalivima, ostrvima, poluostrvima i rtovima.



2.3.5. EKOSISTEMI NP SKADARSKO JEZERO

Region Skadarskog jezera je jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta na prostoru zapadnog Balkana i jugoistočne Evrope. Odlikuje se dominacijom slatkovodnih i močvarnih biotopa, naročito uz sjevernu obalu, i prisustvom šumo-šikara, gariga i kamenjara na južnim karstnim padinama.

Na prostoru jezera prisutni su:

• vodeni ekosistemi • močvarni ekosistemi • plavni ekosistemi (šumske i livadske zajednice) • kopneni ekosistemi (šumo-šikare, garige i kamenjari)

2.3.6. FLORA I VEGETACIJA

Veliki diverzitet flore objašnjava se specifičnim geografskim položajem, geološkim i pedološkim svojstvima, povoljnim klimatskim uslovima i istorijskim razlozima, koji čine da je Skadarska kotlina bila jedan od značajnih refugijuma tokom ledenog doba.

Na osnovu postojećih florističkih i vegetacijskih podataka, mogu se predstaviti osnovne karakteristike algoflore i vaskularne flore područja jezera.

Zajednica algi odlikuje se raznovrsnošću mikrofitskih i makrofitskih predstavnika. Determinisano je čak 1.092 vrsta, varijeteta i formi, od kojih 930 za područje koje pripada Crnoj Gori, odnosno Nacionalnom parku. Uglavnom su to mikrofitske alge (planktonske i bentosne), dok su makrofitske alge predstavljene sa 24 vrste pršljenčica (Charophyta). Fitoplanktonska alga Cyclotella skadariensis je endem Skadarskog jezera.

Od vaskularnih biljaka za područje jezera navodi se 726 vrsta (497 za Crnu Goru), od kojih su 164 vrste vodene makrofite, što je znatno više u odnosu na druge akvatične ekosisteme u Crnoj Gori.

Vodenu vegetaciju izgrađuju planktonske i bentosne alge i submerzne makrofite. U posljednjih trideset godina u fitoplanktonskoj zajednici desile su se značajne kvalitativno-kvantitativne promjene. Zapaženo je smanjenje broja vrsta kod svih razdjela algi. Nasuprot smanjenju broja vrsta, gustina populacija se povećala 3 do 20 puta na pojedinim lokalitetima, što se objašnjava povećanjem koncentracije i količine nutrijenata u jezeru u odnosu na ranije istraživani period. Gustina fitoplanktona je najmanja na lokalitetu lijevo ušće Morače, dok je najveća na lokalitetu Raduš.

Od posebne važnosti za jezero su zajednice submerznih makrofita. Javljaju se do 10 m dubine u okviru eufrotične zone, tako da gotovo u potpunosti obrastaju dno. Po specifičnostima izdvajaju se zajednice: Najadetum marine, Potameto-Najadetum, Potametum perfoliati i Potametum lucentis. Od algi, najčešći predstavnici submerznih makrofitskih vrsta su harofitne alge (Chara spp., Nitella spp.).

Močvarna vegetacija, koju čine zajednice flotantnih i emerznih makrofita, zauzima veliki prostor uz sjevernu obalu jezera, i u mnogobrojnim zalivima južne obale. Od višestrukog je



značaja za ekosistem jezera u cjelini. Prihvatajući polutante s kopna, doprinosi kvalitetu vode, održavajući je relativno čistom. Predstavlja mrestilište za brojne vrste riba i gnjezdilište i hranilište mnogih ptica. Zajednice makrofita takođe doživljavaju promjene u posljednjih trideset godina. Površina pod makrofitskom vegetacijom nekada je iznosila 33.5 km2, dok danas približno iznosi 56.52 km2 (podatak je dobijen na osnovu procjene, budući da nije bilo dovoljno istraživanja na osnovu kojih bi se mogle tačno utvrditi kvalitativno-kvantitativne promjene).

Vrste koje dominiraju u makrofitskoj zajednici su Ceratophylum demersum, kasaronja -Trapa natans, bijeli lokvanj - Nymphea alba, žuti lokvanj - Nuphar luteum i zuka ili šašina - Scripus lacustris. One su indikatori eutrofne sredine, odnosno organskog opterećenja.

Plavna vegetacija, predstavljena šumskim i livadskim zajednicama, razvijena je naročito u plavnoj zoni sjeverne obale, duž riječnih tokova i u zalivima. Od šumskih zajednica dominantne su zajednice sa vrbom (Salix alba, S. cinerea, Populus deltoides, i dr.) i pokazuju ekspanziju, naročito na lokalitetu Manastirka tapija, na ušću Morače. Dublje u zaleđu, uz Gostiljsku rijeku, egzistiraju ostaci zajednice skadarskog hrasta – Querqus robur ssp. squtariensis sa poljskim jasenom – Fraxinus angustifolia i grčkom lustrikom – Periploca graeca, fragmentarne distribucije, zbog nekadašnjeg pretvaranja šumskog u poljoprivredno zemljište.

Kopnena vegetacija – južnu, kamenitu obalu jezera naseljavaju degradirani tipovi šumske vegetacije: šumo-šikare, garige i kamenjari.

Od šumskih zajednica najbrojnije su šumo-šikare sa bjelograbićem: Carpinetosum orientalis punicetosum (bjelograbić sa hrastom i narom), Phillyreo carpinetum orientalis troianae (bjelograbić sa česminom i zelenikom), Phillyreo carpinetum orientalis punicetosum (bjelograbić sa narom i zelenikom) i Phillyreo carpinetosum orientalis (bjelograbić sa dračom i zelenikom. Bliže jezeru, a posebno na ostrvima, nalaze se ostaci makije sa reliktnim vrstama hrastom crnika – Quercus ilex i lovorom – Laurus nobilis.

Gariga i kamenjar predstavljaju krajnji stepen degradacije vegetacijskog pokrivača. Karakteristična je zajednica Stipo-salvietum sa prostranim površinama obraslim pelimom – Salvia officinalis. Iako se radi o degradiranoj vegetaciji, odlikuje se raznovrsnom florom bogatom ljekovitim, aromatičnim i medonosnim biljem, ali i prisustvom značajnog broja endemskih i rijetkih biljnih vrsta, nacionalnog i/ili međunarodnog značaja (Gladiolus palustris, Tulipa grisebachiana, Ramonda serbica, Cymbalaria ebelii, Ruscus aculeatus, Narcissus angustifolius, Orchideaceae, Petteria ramentacea).

Primjenom kriterijuma za identifikaciju EMERALD područja po osnovu Bernske konvencije (Konvencija o zaštiti Evropskih staništa divlje flore i faune) i EU Wild Birds Directive, područje Nacionalnog parka Skadarsko jezero definisano je kao posebno značajno EMERALD područje u Crnoj Gori.

Područje NP Skadarsko jezero je zbog prisustva značajnih biljnih vrsta prepoznato kao Područje značajno za biljke (Important Plant Areas – IPA).

Identifikovana IPA staništa (po tipologizaciji Emerald staništa):

• 22.31 Euro-Siberian perennial amphibious communities • 22.3232 Small galingale swards • 22.341 Short Mediterranean amphibous sward



• 22.412 Frogbit rafts • 22.414 Bladderwort colonies • 22.4321 Water crowfoot communities • 22.44 Chandalier algae submerged carpets • 44.1 Riparian willow formations • 44.8 Southern riparian galleries and thickets

IPA biljne vrste: Cymbalaria ebelii, Gladiolus palustris, Himantoglossum caprinum, Mannia

triandra, Marsilea quadrifolia, Minuartia velenovsky, Najas flexilis, Ophrys oestriphera (syn. O. scolopax ssp. cornuta), Trapa natans.

Po kriterijumima EU Habitat directive (Natura staništa) identifikovano je 11 staništa:

• 3130 Oligotrofne do mezotrofne stajaće vode sa vegetaciom Littorelleta uniflorae i/ili sa

Isoëto-Nanojuncetea • 3140 Tvrde oligo-mezotrofne vode sa dnom obraslim harama (Characeae) • 3150 Prirodne eutrofne vode sa vegetacijom Magnopotamion i Hydrocharition • 5310 Žbunaste formacije sa lovorom (Laurus nobilis) • 6220 Eumediteranski kserofilni travnjaci Thero-Brachypodietea • 62A0 Istočno submediteranski suvi travnjaci Scorzoneretalia villosae • 91E0 Aluvijalne šume crne johe i gorskog (lučkog) jasena • 91F0 Crnogorske poplavne šume jasena, lužnjaka i johe (predlog) • 92A0 Galerija bijele vrbe i bijele topole • 9250 Šume makedonskog hrasta • 9260 Šume pitomog kestena

Na području Parka primijećeno je, a za pojedine lokalitete i evidentirano prisustvo

najmanje 15 invazivnih vrsta sa preliminarne liste invazivnih vrsta za Crnu Goru. Na osnovu ekologije staništa i vrsta, pretpostavlja se da ih ima više. Međutim, nijesu sve jednako agresivne u širenju i oduzimanju staništa autohtone vegetacije. 2.3.6.1. Šumski ekosistemi

U Parku dominiraju plavne šume sa zaštitnom funkcijom. U kontinentalnom dijelu i na ostrvima prisutni su razni degradacijski oblici, prvenstveno šikare koje formiraju manje šumske komplekse, a od značajnih vrsta na prostoru šikara prisutni su lovor i hrast crnika. Jedina šuma kompaktnijeg sastava i veće površine na prostoru ovog nacionalnog parka je Manastirska tapija – specijalni rezervat prirode.

Plavne šume uz riječne tokove se zadnjih godina šire na račun akvatorijuma. Ovo je naročito uočljivo na prostoru Plavnice i na ušću Morače u jezero.

Na prostoru Parka prisutne su sljedeće asocijacije i subasocijacije: Zajednica bjelograbića (Carpinetum orientalis) rasprostranjena je na širem pojasu sliva

jezera. Zahvata uglavnom sjeverni i sjeveroistočni padinski dio.



Zajednica šuma skadarskog lužnjaka (Quercus robus ssp. scutariensis-Fraxinus oxicarpa-Periploca graeca) nadovezuje se na zajednicu Alneto-Quercion roboris. Nalazi se na poplavnom dijelu i zahvata manje površine. Osnovni pečat ovoj zajednici daje podvrsta hrasta lužnjaka koji je na osnovu Zakona o zaštiti prirode stavljen pod posebnu zaštitu.

Zajednica pitomog kestena i hrasta sladuna (Querceto castanetum montenegrinum) razvija se na silikantnoj podlozi, na jugozapadnim ekspozicijama Skadarskog jezera. Pojavljuje se, uglavnom u fragmentima, na lokalitetu Krajine, zahvatajući najvećim dijelom prostor u kontaktnoj zoni. Pojava raka kore na stablima kestena zahtijeva istraživanje bolesti i njeno suzbijanje.

Zajednica sladuna i cera (Quercetum confertae cerris) naseljava gajnjače i flišna staništa, koja je potrebno što prije zaštititi, kao posljednje ostatke ove zanimljive šumske zajednice.

Zajednica cera (Quercetum cerris) pojavljuje se, u vidu fragmenta, u višim predjelima i široj kontaktnoj zoni Nacionalnog parka.

Zajednica mediteranskih zimzelenih šuma – makija se nalazi u degradiranim fragmentima, na ostrvima krajinskog arhipelaga i nekim djelovima južne obale jezera. Na tim prostorima prepoznaju se elementi zajednica potencijalne vegetacije: šume hrasta crnike i makije sa crnim jasenom, šume hrasta crnike sa crnim grabom, sastojine lovora i maslinjaci.

Vrbovo-topolove šume prekrivaju velike prostore na sjevernoj, vodoplavnoj obali jezera. Ove šume su svedene na drvorede i šumarke, kao međaše parcela koje se u suvo doba godine koriste za ispašu i za košenje. Jedina prava šuma ovog tipa je zaštićeni kompleks vodoplavnih vrbovih šuma na ušću Morače (ornitološki rezervat Manastirska tapija). To je jedina stara vrbova šuma na jezeru, koja se širi prirodnim procesom, osvajajući nove površine koje se formiraju na novim nanosima Morače, na ušću u jezero.

2.3.7. FAUNA

Područje jezera pripada submediteranskoj fauni, a njegova najbliža okolina ima izrazite karakteristike kontinentalne faune.

2.3.7.1. Fauna beskičmenjaka Akvatični beskičmenjaci

Skadarsko jezero je značajno stanište vodenih beskičmenjaka. Po broju vrsta, najbrojniji organizmi zooplanktona i mikrofaune su Rotatoria, Cladocera, Copepoda i Protozoa. Od rakova, zanimljivo je prisustvo evropske slatkovodne krabe – Telephusa fluviatilis i kozice – Palaemontes antennarius. Iz grupe Crustacea, vrsta Laurogamarus scutariensis predstavlja značajan endem basena Jezera.

Fauna mekušaca je relativno siromašna vrstama, ali su njihove populacije brojne. To se naročito odnosi na slatkovodne školjke -– Dreissena polymorpha i Anodonta cyanea, kao i brojne populacije vodenog puža – Viviparus viviparus. Na samom prostoru jezera utvrđeno je prisustvo pet endemičnih vrsta puževa, koje su po prvi put opisane za nauku. Gyraulus meierbrooki, Bithynia zeta, Bithynia skadarskii (endem Skadarskog jezera). Vrsta Valvata



montenegrina je endem sliva Skadarskog jezera). Evidentirano je prisustvo veoma brojne populacije barskog puža – Lymnaea fragilis na jezeru, dok je vrsta školjke – Pseudoanadonta complanata, koja je ugrožena na evropskom nivou, nađena na lokalitetima Vranjina i ostrvu Grmožur.

Od faune vodenih insekata, najzastupljenije su Trihoptere, Ephemeroptere, Plecoptere i Diptere. Terestrični beskičmenjaci

Fauna beskičmenjaka kopnenih ekosistema predstavljena je velikim brojem vrsta, među kojima su prisutni brojni mediteranski endemiti (zaštićene vrste): šumski mrav – Formica rufa, lastin repak – Papilio machaon, sredozemni lastin repak – Papilio alexanor i jedarce – Papilio podalirius, jelenak – Lucanus cervus i nosorožac – Oryctos nasicornis.

Među najznačajnijim vrstama leptira koje žive u region jezera su: Zerynthia polyxena, Parnassius mnemosyne, Papilio alexanor esper, Gonepteryx rhamni,

Lycaena ottomanus, Pseudophilotes vicrama, Pseudophilotes bavius, Scolitantides orion, Glaucopsyche alexis, Nymphalis xanthomelas, Euphydryas aurinia, Apatura metis, Chazara briseis.

Faunistički raritet ovog prostora je džinovska vodena stjenica – Belostoma nilotica. Istraživanja koja su se u prethodnom periodu odnosila na faunu invertebrata, nijesu dala

dovoljne podatke o procjeni stanja populacija i eventualnom nivou ugroženosti. 2.3.7.2. Fauna riba

Povoljni hidrološki i klimatski uslovi, obilje hrane i zaklona su uslovili intenzivan razvoj ihtiofaune u Skadarskom jezeru. Takođe, te odlike dovele su do nekih specifičnih ihtioloških odlika jezera.

Zbog tople, plitke vode i velike površine, jezero je ciprinidno tj. u njemu dominiraju ribe iz porodice šarana (Cyprinidae). Međutim, hidrološke i biološke odlike pritoka, a naročito pojava podvodnih izvora (sublakustričnih izvora), koji imaju suprotne fizičko-hemijske odlike od jezerske vode, omogućavaju pojavu salmonidnih riba (ribe iz porodice pastrmki). Blizina Jadranskog mora i relativno kratka komunikacija preko rijeke Bojane dovela je do pojave nekih morskih riba u ihtiofauni jezera. Zato je današnja fauna riba veoma brojna, utvrđeno je gotovo 48 vrsta. Koliko vrsta riba živi u slivu Skadarskog jezera još nije precizno utvrđeno. Za sada je zasigurno registrovano 30 autohtonih i 15 alohtonih (introdukovanih) vrsta.

Ihtiofaunu karakteriše relativno visok stepen endemizma, prisutno je 6 endema sliva Skadarskog jezera:

• Mala kubla – Alosa sp. (jezero glavno stanište) • Zetska mekousna – Salmothymus zetensis (samo u rijeci Zeti, nema je u jezeru) • Skadarska mrenica – Gobio skadrensis (sporadično u jezeru) • Bijeli brcak – Rutilus sp. (jezero glavno stanište) • Zetska brkica Barbatula zetensis (u pritokama, nema je u jezeru) • Crnogorski glavoč – Pomatoschistus montenegrensis (jezero i donji tok)



Ekonomski je značajan znatno manji broj vrsta u jezeru. Za komercijalni lov koriste se

prave jezerske i migratorne – morske vrste. Ulov većih količina (u posljednje vrijeme) baziran je na svega nekoliko vrsta: ukljeva – Alburnus scoranza, krap, šaran – Cyprinus carpio, brcak, žutalj – Rutilus prespensi, jegulja – Anguilla anguilla.

Pored navedenih vrsta u jezeru love se i ekonomski koriste još Squalius squalus - klen, Scardinius knezevici – ljolja, Alosa sp. – mala kubla, Liza ramada – skakavica, Mugil cephalus – skakavica, Dicentrarchus labrax – levrek, Carassius auratus gibelio – kinez, Perca fluviatilis –grgeč.

Fauna riba ima ogromnu ekološku ulogu, jer čini glavnu sponu između primarnih producenata (fitoplankton i više biljke) i konzumenata nižeg reda (beskičmenjaci), sa konzumentima višeg reda, prvenstveno pticama i nekim sisarima. Najveću ulogu u ishrani ptica močvarica imaju ekonomski manje značajne vrste kao što su brcak, endemični šaran, sitna ali brojna gambuzija i glavoč. 2.3.7.3. Fauna vodozemaca

Jezero sa širokom zonom močvarne vegetacije i vodoplavnim livadama, idealno je stanište za veliki broj vodozemaca. Jezerska zona predstavlja locus classicus ugrožene skadarske zelene žabe - Rana shqiperica.

Zaštićene vrste vodozemaca su: velika krastača – Bufo bufo, zelena krastača – Bufo viridis, gatalinka – Hyla arborea i obični mrmoljak – Trituris vulgaris. Šumsku zonu naseljava obični ili šareni daždevnjak – Salamandra salamandra.

Pregled vrsta vodozemaca: Pelophylax ridibundus, Pelophylax lessonae, Pelophylax shqipericus, Rana dalmatina, Bufo bufo, Epidalea (Bufo) viridis, Hyla arborea, Bombina variegata, Salamandra salamandra, Lissotriton vulgaris, Triturus macedonicus.

Sve nabrojane vrste su zaštićene zakonom i nalaze se na spiskovima Direktive o staništima (Natura 2000) i spisku Bernske konvencije. Pelophylax shqipericus, Triturus macedonicus i Bombina variegata scabra su balkanski endemiti. 2.3.7.4. Fauna gmizavaca

Skadarsko jezero ima veoma bogatu faunu gmizavaca. Značajne su endemične vrste, kao i vrste koje su proglašene ugroženim i zaštićenim po međunarodnim konvencijama. Posebno je interesantna fauna gmizavaca na ostrvima.

Pravi vodeni predstavnici herpetofaune u jezeru su malobrojni. To su barska kornjača – Emys orbicularis i dvije vrste zmija: barska bjelouška – Natrix natrix i riječna bjelouška – Natrix tessellata.

Faunu gmizavaca jezera i njegove okoline čine zakonom zaštićene vrste, među kojima i endemske vrste:

Palearktička, široko rasprostranjena vrsta šarka – Vipera berus. Srednjoevropske vrste: sljepić – Anguis fragilis, obični smuk – Coluber longissimus,

smukulja – Coronella austriaca, barska bjelouška – Natrix natrix, riječna bjelouška – Natrix



tessellata, sivi gušter – Lacerta agilis, zidni gušter – Podarcis muralis, gušter zelembać – Lacerta viridis.

Mediteranski endemiti: barska kornjača – Emys orbicularis, kopnena kornjača – Testudo hermani, kućni macaklin – Hemydactylus turcicus, kraški gušter – Podarcis melisellensis, primorski gušter – Lacerta sicula, mrki gušter – Algyroides nigropuctatus, blavor – Ophysaurus apodus, smuk šilac – Coelopeltis monspessulans, šareni smuk – Elaphe situla, prugasti smuk –Elaphe quatuorilineata, crnokrpica – Tarbophis fallax, poskok – Vipera ammodytes.

Oštroglavi gušter – Dalmatolacerta oxycephala (Lacerta oxycephala) je endemična vrsta istočnih obala Jadrana.

Od navedenih vrsta, tri vrste se nalaze na spisku Direktive o staništima (Natura 2000): Natrix tessellata, Zamenis longissimus, Elaphe quatuorlineata, a pet na spisku Bernske konvencije: Emys orbicularis, Natrix natrix, Natrix tessellata, Hierophis gemonensis i Dolichophis caspius. 2.3.7.5. Fauna ptica

Park broji 280 vrsta ptica od kojih su mnoge u najvećem dijelu svoga areala ugrožene i prorijeđene. Tako bogata ornitofauna, pored autohtonih vrsta ptica, sastoji se i od elemenata vrlo udaljenih oblasti pa čak i drugih kontinenata. U međunarodnom pogledu, jezero je jedno od pet najznačajnijih zimovališta ptica u Evropi.

Ekološke pogodnosti i biogeografska situacija omogućili su širenje i rasprostranjenje ekspanzivne mediteranske vrste daurska lasta – Hirundo daurica. Jezero je stanište mnogih vrsta koje su u najvećem dijelu svog areala prorijeđene i ugrožene (velika bijela čaplja – Egretta alba, kudravi pelikan – Pelecanus crispus, crni ibis – Plegadis falcinellus, šljuka livadarka – Gallinago media, i dr).

Područje Parka je najznačajnije kao gnjezdilište, hranilište i odmorište migratornih vrsta. Ornitofauna Skadarskog jezera broji 280 vrsta svrstanih u 18 taksonomskih redova. Od ukupne ornitofaune na jezeru, više od 30 % čine zimovalice, sličan procenat opada na

prolaznice, oko 20 % spada u kategoriju gnjezdarica, dok stanarice čine nešto više od 10 %. Ekološki vezane za vlažna područja, a ne pripadaju fauni močvarnih ptica, su sljedeće

zaštićene vrste: eja močvarica – Circus aeruginosus, vodomar – Alcedo atthis, orao ribar – Pandion haliaetus.

Vrste morskih ekosistema koje nalazimo na prostoru jezera su: morski gnjurci – Gavidae (3 vrste), galebovi i čigre – Laridae (14 vrsta).

Na osnovu tipa vegetacije i nivoa vode, izdvajaju se sljedeće karakteristične zone ornitofaune, značajne za prostor jezera. To su:

• Zona trajne vode/pučina – naseljavaju je ptice van gnjezdećeg perioda, a u ovoj zoni aktivne su različite vrste ptica i u toku sezone gniježđenja, dok su zimi prisutne gregarne ptice na migraciji

• Zona plivajuće vegetacije – ima izuzetan značaj tokom perioda gniježđenja močvarnih ptica.

• Zona močvare sa livadama emerzne vegetacije (npr. trska) takođe je od posebnog značaja tokom gniježđenja močvarnih ptica.



• Zona sa ljeti suvim livadama – strme i kamenite obale u zoni kamenjara i makije – značajno je stanište ptica pjevačica.

2.3.7.6. Fauna sisara

Fauna sisara pripada najmanje istraženim grupama životinjskog svijeta na prostoru Parka. Region jezera naseljava oko pedeset vrsta sisara, od kojih se polovina vrsta nalazi u

aneksima međunarodnih konvencija. Sisari ovog prostora su manje vezani za vodena staništa, izuzev semiakvatičnog predstavnika vidre (Lutra lutra). Ostali sisari naseljavaju kopnene ekosisteme, posebno šumska područja. Veoma malo literaturnih podataka nalazimo o sisarima i to uglavnom o pripadnicima „krupnih" sisara. O fauni tzv. sitnih vrsta sisara (šumski glodari, insektivori itd.) praktično nema podataka.

Do sada registrovane vrste su šest vrsta iz reda Insectivora (bubojedi), od koji su rovčice zaštićene Bernskom konvencijom.

Na osnovu dosadašnjih istraživanja – u posljednjih pet godina pronađeno je 12 novih vrsta slijepih miševa (Red Chiroptera) – ovaj prostor je stanište za preko 60 % vrsta zabilježenih u Crnoj Gori. Takođe, na osnovu veličina kolonija u podzemnim objektima, identifikovana su najznačajnija zimska i ljetnja skloništa slijepih miševa koja su uvrštena na listu najznačajnijih podzemnih staništa EUROBATS konvencije.

Od vrsta iz reda Lagomorpha (zečevi), zastupljen je zec – Lepus europaeus. Od predstavnika iz reda Rodentia (glodari), treba istaći globalno ugrožene i međunarodno zaštićene: vjeverica – Sciurus vulgaris i porodica Gliridae (puhovi): običan puh – Glis glis i puh orašar – Eliomys quercinus.

Zastupljene vrste iz reda Carnivora (mesojedi) su lisica – Vulpes vulpes, šakal – Canis aureus i vidra – Lutra lutra. Vidra se nalazi na spisku Direktive o staništima, spisku Bernske konvencije, CITES listi i listi Bonske konvencije.

Iz reda Artiodactyla (papkari), prisutna je divlja svinja – Sus scrofa.



2.4. SOCIO-EKONOMSKE I KULTURNE ODLIKE REGIONA I NP SKADARSKO

JEZERO 2.4.1. STANOVNIŠTVO, DEMOGRAFIJA I NASELJA

Region Jezera i njegovo okruženje karakteriše značajna raznolikost u gustini naseljenosti između crnogorske i albanske strane, kao i naseljenosti različitih područja.

Prema trenutnim procjenama i trendovima, na crnogorskoj strani, područja Riječke oblasti, Crmnice, Lješanske oblasti i Krajine bilježe pad u broju stanovnika, koji je praćen procesom starenja stanovništva i smanjenjem prosječnog broja članova domaćinstava. Nekim naseljima kao što su Godinje, Kruševice, Krnjice, Prevlaka, Riječani, Duljevo, Donje Selo i Šinđon prijeti gašenje. Znatan rast broja stanovnika zabilježen je samo u Zetskoj i Tuškoj ravnici, kao prigradskim zonama Podgorice.

Popisom stanovništva iz 2011. godine, obuhvaćeno je 41 naselje koja pripadaju Parku ili su u njegovom pograničnom dijelu, a koja ukupno imaju 12.596 stanovnika. U naseljima koja pripadaju opštini Podgorica koncentrisan je najveći broj stanovnika – 10.827, dok u barskoj opštini ima 1.347, a u cetinjskoj opštini 422 stanovnika.

Radi boljeg sagledavanja demografskih obilježja, naselja treba posmatrati po već postojećim socio-ekonomskim cjelinama.

Krajina – prostire se uz južnu padinu jezera. Obuhvata 22 ruralna naselja (8 u Ostrosu i 14 u Šestanima). Broj stanovnika je stabilan i ne bilježi neke veće oscilacije. Naselja ove cjeline imaju stabilne demografske tokove i relativno stabilan broj članova domaćinstava. Većinski živalj je albanske nacionalnosti, islamske vjeroispovjesti.

Crmnica – predstavlja sponu između primorskog i kontinentalnog dijela Crne Gore. Sačinjavaju je 24 naselja. Naselja ove oblasti bilježe pad broja stanovnika i nijesu brojna. Najveći broj stanovnika – 277 – ima Virpazar, gradski centar ove oblasti. U Crmnici živi uglavnom stanovništvo crnogorske nacionalnosti.

Riječka oblast – nalazi se na zapadnoj i sjeverozapadnoj obali jezera. Obuhvata 37 seoskih naselja. Izuzev Rijeke Crnojevića koja je centar ovog područja i ima 175 stanovnika i Vranjine koja ima 209 stanovnika, ostala naselja Riječke nahije imaju ispod 50 stanovnika. Opšta karakteristika naselja ove cjeline je usitnjenost i loša infrastrukturna povezanost. U Riječkoj oblasti dominira stanovništvo crnogorske nacionalnosti, ali je zastupljeno i stanovništvo srpske i muslimanske nacionalnosti.

Lješanska oblast – nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Skadarskog jezera. Stanovništvo se pretežno bavi zemljoradnjom, stočarstvom i trgovinom vina i duvana. U ovoj oblasti pretežno živi stanovništvo crnogorske nacionalnosti.

Zetska ravnica – obuhvata 28 naselja u kojima živi oko 20.000 stanovnika. Dva najveća naselja su Golubovci i Tuzi. Stanovništvo se uglavnom bavi zemljoradnjom i stočarstvom. U ovoj oblasti su zastupljene sve četiri nacionalnosti, ali je u najvećem broju zastupljeno stanovništvo crnogorske i srpske nacionalnosti.



2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI U OKRUŽENJU

Prostor Parka nalazi se između dva privredno i turistički najrazvijenija područja u zemlji. Sa sjevera je to glavni grad Podgorica, a sa juga crnogorsko primorje.

Podgorica se razvila u moderan grad. Razvoj gradske infrastrukture i uslužnih djelatnosti naročito oživljava posljednje decenije, kada je urađen veliki broj mostova, bulevara, poslovnih i tržnih centara, modernih hotela i dr. Sve je to praćeno naglom demografskom ekspanzijom, tako da u Podgorici danas živi gotovo 1/3 stanovništva Crne Gore. Grad danas ima više ekskluzivnih hotela, što ga pozicionira kao centar kongresnog turizma.

Privredni i ukupni društveno-ekonomski tokovi glavnog grada imaju snažan uticaj na ekonomsku sliku regiona Skadarskog jezera. Sama Podgorica je, sa svojih 200.000 stanovnika, snažno emitivno tržište, a Park je za mnoge građane glavnog grada atraktivno izletište.

Bar je najvažniji lučki grad u zemlji, a značajan dio teritorije ove opštine pripada Parku. Turizam je jedna od strateških privrednih djelatnosti ove opštine, a jezero važan dio turističke ponude grada Bara. U njemu je izgrađeno više hotela visoke kategorije, kao i veliki broj smještajnih jedinica u privatnom smještaju. Turističke agencije iz ovog grada tokom cijele ljetnje sezone organizovano dovode goste u park.

Prijestonica Cetinje je sa parkom povezana preko Rijeke Crnojevića, i ta povezanost ima uglavnom pozitivne refleksije, naročito na onaj dio prostora parka koji pripada cetinjskoj opštini. Privredna struktura grada je uglavnom orijentisana ka malim i srednjim preduzećima, tranzitnom i razvoju kulturnog turizma.

„Plantaže” su najveća vinogradarsko-vinska kompanija u Crnoj Gori. U njenom vlasništvu, u neposrednoj blizini parka, na nekoliko kilometara od sjeverne obale jezera, na Ćemovskom polju, nalazi se najveći vinograd u Evropi, na 2.310 ha površine.

Kombinat aluminijuma Podgorica (KAP) nalazi se na Ćemovskom polju i značajan je industrijski kompleks lociran između Podgorice i parka. 2.4.2.1. Privredne aktivnosti na prostoru NP Skadarsko jezero

Na prostoru parka, voda se iz sublakustričnih izvora jezera (lokacija Bolje sestra)

distribuira za potrebe Regionalnog vodovoda primorskih opština. Na prostoru parka privredne aktivnosti su najvećim dijelom orijentisane na izletnički

turizam, poljoprivredu i ribarstvo kojim se bavi lokalno stanovništvo Vranjine, Virpazara i drugih mjesta. Na prostoru parka se nalazi hotel „13. jul“, a izgrađeno je i nekoliko novih smještajnih objekata u privatnom vlasništvu.

Na Murićkoj plaži izgrađeno je nekoliko bungalova za smještaj, dok se dio objekata nalazi na Vranjini, Plavnici, i njihovi smještajni kapaciteti su cca 60 ležajeva, što je nedovoljno u odnosu na turističku potražnju.

Na prostoru parka lokalni brodovlasnici organizuju krstarenje jezerom, sa pristana Vranjina, Virpazar, Rijeka Crnojevića i Plavnica.

Evidentirano je više ugostiteljskih objekata, među kojima se po ponudi izdvaja objekat u vlasništvu Parka – „Jezero“, koji se nalazi pod zakupom kompanije Plantaže, kao i objekti u Murićima, Pješačcu, Gavrilovcu itd.



Lokalno stanovništvo se uglavnom bavi ribarstvom, prodajom suvenira, izdavanjem smještajnih kapaciteta, prevozom turista brodovima, ugostiteljskim sadržajima.

Lokalne turističke agencije i agencije iz regiona dovode turiste pretežno na jednodnevno krstarenje jezerom. Najveća frekvencija turista je na Virpazaru, preko čijeg pristana isplovi najviše brodova u toku sezone.

Na prostoru parka oformljeno je pet ribarskih udruženja: „Vranjina“ - Vranjina; „Crmica“ - Virpazar–Bar; „Krajina“ – Bar-Ostros; „Izvor“ – Tuzi i „Zeta“ – Golubovci.

2.4.3. JAVNA INFRASTRUKTURA 2.4.3.1. Saobraćaj

Kroz prostor parka prolazi magistralni put Podgorica-Bar, najznačajnija i najfrekventnija

saobraćajnica koja povezuje jug Crne Gore sa njenim sjeverom. Istom trasom prolazi i željeznička pruga Beograd-Bar. Iz samog parka polazi više putnih pravaca. Jedan od njih povezuje prostor parka sa Petrovcem. Put od Virpazara koji ide prema Rijeci Crnojevića povezuje park sa prijestonicom Cetinje. Od Virpazara put vodi prema Ostrosu i dalje prema Ulcinju. Od posebnog interesa za park je blizina aerodroma Golubovci, Podgorica. 2.4.3.2. Energetska infrastruktura

U sklopu jedinstvenog elektroenergetskog sistema Crne Gore, na području Jezera nalaze se elektroenergetski objekti prenosne mreže napona 110 kV, 35 kV, 10 kV i 1 kV. Preko parka prolaze određeni magistralni koridori dalekovoda od Podgorice ka primorju. Distributivna mreža elektrifikacije naselja je takođe razvijena. Elektrifikacija pruge Beograd-Bar je obezbijeđena posebnim naponskim vodom, smještenim u koridoru pruge. 2.4.3.3. PTT usluge, saobraćaj i telekomunikacije

Postojeći PTT sistem u zoni Jezera omogućava funkcionisanje telefonskog saobraćaja u naseljima. Najveća centrala je u Virpazaru i preko nje idu veze za najveći dio područja, kao i manjih područnih telefonskih centrala. Velika površina basena opslužena je signalom mobilne telefonije tri operatera. 2.4.4. UTICAJI NA ŽIVOTNU SREDINU 2.4.4.1. Zagađenje vazduha

Kao zagađivači vazduha mogu se nabrojati KAP, drumski tranzitni saobraćaj, otvorena odlagališta na kojima se vrši spaljivanje otpada i čestice koje se javljaju kao produkt grijanja na čvrsta i tečna goriva u domaćinstvima. Različiti zagađivači vazduha sa prostora Podgorice, čiji otpadni produkti (dim, čađ, lebdeće čestice, taložni prah, sumpor-dioksid, ugljen-dioksid, azotovi oksidi, ugljovodonične frakcije i drugi gasovi, posebno fluoridi), kao i stvaranje sekundarnih



zagađujućih materija i efekata tipa „staklene bašte", fotohemijskog smoga i drugih štetnih dejstava mogu različitim vazdušnim strujanjima dospjeti i na prostor parka.

Agencija za zaštitu životne sredine kontinuirano obavlja mjerenja zagađujućih materija: azot(II)oksida (NO), azot(IV)oksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen(II)oksida (CO), PM10 čestica, sadržaja olova (Pb), benzo(a)pirena (BaP), relevantnih predstavnika PAH-ova (markera benzo(a)pirena) i ukupnih PAH-ova u PM10.

Povećane koncentracije PM10 čestica sredinom maja 2013. godine, neuobičajeno visoke za ovaj period godine, rezultat su kretanja saharskog pijeska. Ova pojava je izazvala prekoračenja dozvoljenih srednjih dnevnih koncentracija PM10 čestica u gotovo cijelom regionu jugoistočnog Mediterana. 2.4.4.2. Zagađenje voda

Poljoprivredna i industrijska zagađenja (naročito teška industrija na crnogorskoj strani iz Nikšića i KAP-a u Podgorici) i zagađenja iz komunalnih otpadnih voda obje zemlje (uglavnom iz Podgorice, Cetinja, Skadra), svoj put do Skadarskog jezera pronalaze površinskim i podzemnim vodama.

Kvalitet voda jezera se uzorkuje na 9 lokacija i vode su mu svrstane u A2, C i K2 klasu boniteta. Pomjeranje ravnoteže, to jest prelazak u A3 klasu, uglavnom imaju sljedeći parametri: jonski odnos Ca/Mg, saturacija kiseonikom, temperatura, amonijak, fosfati, nitriti i deterdženti, a što se tiče profila to su oni koji su pod uticajem dolaznih rijeka – Morače, Crnojevića rijeke, Plavnice i Virpazarske rijeke (Vranjina, Kamenik, Virpazar, Plavnica i Moračnik). Jezerski sistem uspijeva da odoli pritiscima dospjelih organskih materija, pa su indikovani kiseonični parametri (HPK, BPK5) bili u propisanoj klasi, izuzev kod Kamenika gdje je BPK5 bila u A3 klasi.

Mikrobiološki parametri i klase vode za kupanje su u zahtijevanom bonitetu, a sadržaj koli bakterija je u boljem stanju od propisanog i sva mjerna mjesta pripadala su A ili A1 (S), odnosno K1 klasi. 2.4.4.3. Sistem ambijentalne higijene

U Parku postoji Služba za održavanje ambijentalne higijene i infrastrukture, čiji je osnovni zadatak održavanje čistoće na najfrekventnijim turističkim vodenim koridorima, pješačkim i biciklističkim stazama, tvrđavama i sl. U okviru akcije „Očistimo Crnu Goru", u saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma 2014. godine na teritoriji parka je popisano 19 lokacija na kojima postoje manje i veće deponije heterogenog otpada.

Upravljanje otpadom u okviru parka vrši se u saradnji sa komunalnim službama Cetinja, Podgorice i Bara. Nedostaje uključivanje Nacionalnih parkova u donošenje opštinskih planova upravljanja otpadom, registrovanja vrste i količine otpada, kako bi se dobili kvalitetni podaci o stvaranju i načinu konačnog odlaganja otpada iz parka i organizovanje edukativnih radionica sa lokalnim stanovništvom o značaju očuvanja ambijentalne higijene.

Na području parka postoje konvencionalni uređaji za tretman otpadnih voda u Virpazaru i Rijeci Crnojevića, kao i biološki uređaji za tretman otpadnih voda na objektu Nacionalnih parkova na Vranjini i turističkom kompleksu na Plavnici.



2.4.5. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE

Materijalnu kulturnu baštinu NP Skadarsko jezero, sa užom zaštitnom zonom, karakteriše raznovrsnost i bogatstvo arheoloških lokaliteta, sakralne i fortifikacione arhitekture i specifičnog narodnog graditeljstva.

Slaba istraženost, zub vremena, zapuštenost, devastacije, nebriga i neodržavanje, kao i nedovoljna valorizacija tradicionalnih vrijednosti, karakteristike su lošeg stanja u kojem se nalazi kulturno-istorijsko nasljeđe.

Od mnoštva rekognosciranih arheoloških nalazišta u priobalju, dosadašnja detaljnija iskopavanja svode se na nekoliko lokaliteta ilirsko-helenističkog i rimskog perioda i srednjovjekovnih sakralnih kompleksa. Značajan arheološki materijal do kojeg se došlo tokom istraživanja nalazi se na stručnoj obradi ili u muzejskim postavkama Bara, Podgorice i Cetinja.

Najreprezentativniji segment kulturnog nasljeđa odnosi se na nepokretna kulturna dobra, u najvećem broju sakralnog i fortifikacionog karaktera. Prema Registru spomenika kulture Crne Gore, u granicama Nacionalnog parka nalazi se 19 i u užoj zoni sedam kulturnih dobara. Među najznačajnijim su srednjovjekovni manastiri dinastije Balšić i Crnojević (Starčevo, Moračnik, Beška, Kom i Obod) i utvđeni kompleksi (Žabljak Crnojevića, Lesendro, Besac i Grmožur).

Talasom obnove manastirskih kompleksa krajem XX i tokom prve decenije ovog vijeka, nepoštovanjem projektne dokumentacije i konzervatorskih pravila, kao i izostankom kontrole službi zaštite, devalvirane su ili trajno poremećene izvorne karakteristike ovih kulturnih dobara. Došlo je do izgradnje konaka, unošenja novih materijala u naslijeđeno tkivo crkava, čija je unutrašnjost izmijenjena i preoblikovana, ugradnje eloksirane bravarije, freskopisanja bez uvažavanja kulturno-istorijskog konteksta, zamjene izvornih kamenih ploča mermernim, unošenja novog mobilijara (ikonostasa) industrijske izrade.

S druge strane, zapuštena utvrđenja za posljedicu imaju kako uticaj prirodnih faktora, obrušavanje zidova i zarastanje u vegetaciju, tako i raznošenje gradivnog materijala. Imajući u vidu loše stanje i značaj fortifikacija na jezeru, Ministarstvo kulture je u saradnji sa Delegacijom Evropske unije u Crnoj Gori tokom 2013. godine implementiralo projekat „Restauracija utvrđenja Besac u Virpazaru”, kojim je sprovedena prva faza rehabilitacije ovog kulturnog dobra. U 2014. godini urađen je menadžment plan na osnovu kojeg će se sprovoditi druga faza radova, izgradnja infrastrukture i adekvatno privođenje namjeni.

Identifikovan je veći broj potencijalnih kulturnih dobara profanog i sakralnog karaktera. Kao primjer potpune zapuštenosti i odsustva brige o vrijednosti dobra je Dvorac kralja

Nikole na Ljeskovcu u Rijeci Crnojevića. U priobalnom pojasu i zaleđu jezera, prilagođeni konfiguraciji terena, nalaze se brojni

primjeri autentičnog narodnog graditeljstva. Pojedinačni objekti u crmničkim i krajinskim selima koje nije zahvatio proces obnove i novogradnje, sačuvali su autentičnost i izvornost. Stare ruralne cjeline (pr. zaseok Lekovići u Godinju, Poseljani), ribarske i stambene kuće sa svoltanim konobama, kameni mostovi i mlinovi na pritokama jezera, potvrđuju kulturni pejzaž posebne graditeljske vrijednosti.



U mnogim selima zapaža se naglašena težnja ka novogradnji. Sve više je objekata koji se obnavljaju uz nekontrolisanu i neadekvatnu sanaciju i dograđivanja, bez poštovanja tradicionalnih formi i građevinskih materijala. Među njima treba istaći identifikovana potencijalna kulturna dobra ribarsko naselje Karuč, Podgrađe, Žabljak Crnojevića, Dodoši i Rijeka Crnojevića. Tipičan primjer degradacije je naselje Vranjina koje je neplanskom gradnjom izgubilo svojstva i osobenosti zaštićenog kulturnog dobra. 2.4.6. ETNOGRAFSKO NASLJEĐE

Osim poznatih i zaštićenih kulturnih dobara, na prostoru parka nalazi se brojno nezaštićeno graditeljsko nasljeđe. Tradicionalno graditeljsko nasljeđe, stambena ambijentalna ili narodna arhitektura koja je sastavni dio graditeljskog nasljeđa, nije u potpunosti istražena, dokumentovana, etnografski proučena i spomenički valorizovana s aspekta kulturno-istorijskog nasljeđa. Poslije katastrofalnog zemljotresa 1975. godine, ovo nasljeđe je drastično stradalo, a mnoge stare kuće bivaju napuštene i gube funkciju stanovanja. Jedan broj njih se adaptira, dograđuje, preoblikuje ili se pak grade nove, na sasvim novim lokacijama, bez upotrebe tradicionalnih materijala i tehnologija.

Materijalno nasljeđe, koje čini nepokretnu i pokretnu kulturnu baštinu očuvano je u mjeri u kojoj svjedoči o kontinuitetu života na ovom prostoru. Malo je autentično očuvanih objekata. Najviše ima onih koji su manje ili više pretpjeli određene izmjene (profani i sakralni objekti). Nematerijalno kulturno nasljeđe dijelom je očuvano u modifikovanom obliku.

Posebno u fokus treba staviti kategoriju kulturni pejzaž i potrebu oživljavanja najboljih tekovina, jer ljudi su značajan faktor u oblikovanju ovdašnjeg pejzaža, njegovanjem lokalne kulture, tradicionalnih djelatnostii i zanata, koji su najvažniji dio nematerijalne kulturne baštine. Zetsko kolo je reprezent nematerijalnog kulturnog nasljeđa u okviru tradicionalne muzike, igre i pjesme (po nekim etnomuzikolozima posvećeno je Ivanu Crnojeviću, igra podsjeća na pjesmu, crnogorsku himnu „Oj svijetla majska zoro”). Upravo na tome i treba graditi budući razvoj ovog područja.

Kako bi se istakao značaj koji imaju stare vještine i zanati ljudi u parkovima, 2010. godine snimljen je dokumentarno-etnološki film „Čuvari starih zanata“.

2.4.7. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI ZA POSJETIOCE

2.4.7.1. Centri za posjetioce i ekspo prostori

U Parku se nalaze dva centra za posjetioce i to na Vranjini i u Virpazaru. Centar za posjetioce na Vranjini nalazi se u Upravnoj zgradi Parka. Kroz izložbenu

galeriju, etno sobu i kroz interaktivne prezentacije, u njemu su prikazane prirodne i kulturne vrijednosti nacionalnih parkova Crne Gore. Pored toga, ovdje se organizuju i različite edukativne radionice. U okviru ovog centra nalazi se info punkt na kome se mogu dobiti informacije vezano za aktivni odmor i smještaj u parkovima, kao i promotivni štampani materijal. U sklopu Centra radi i suvenirnica. U proteklom planskom periodu, u Centru je zabilježen kontinuirani porast broja posjetilaca.



U Virpazaru, najfrekventnijoj lokaciji u parku, nalazi se Centar za posjetioce u kojem se posjetioci kroz interaktivnu prezentaciju upoznaju o ponudama aktivnog odmora.

Poplave koje su zadesile region tokom 2010. godine, izazvale su veća oštećenja tematskog centra u Rijeci Crnojevića, koji je nakon toga relociran na edukativnu stazu Lipovik. Tokom 2013. godine ovaj centar je rekonstruisan, ali u njemu nije instalirana nova tematska postavka, pa zato još nije otvoren za posjetioce.

Ekspo prostor i elementi amfiteatra u neposrednoj blizini Uprave parka i Centra za posjetioce na Vranjini čine dopunu edukativne ponude parkova. Ekspo prostor prikazuje turističke ponude, kao i osnovne informacije o crnogorskim parkovima. Usljed loših vremenskih uslova i nemarnosti posjetilaca, ekspo prostor je znatno oštećen, pa se u narednom planskom periodu predviđa njegova rekonstrukcija.

2.4.7.2. Planinske staze: Pješačke, biciklističke i staze posebne namjene

U parku postoji osam pješačkih staza, ukupne dužine 53,5 km. Staze su opremljene horizontalnom i vertikalnom signalizacijom. Po stepenu zahtjevnosti to su uglavnom srednje teške staze.

Park raspolaže sa pet biciklističkih staza, ukupne dužine 146 km, i dvije staze za planinski

biciklizam, ukupne dužine 18 km. Po stepenu zahtjevnosti to su lake i srednje teške staze. Biciklističke staze, kao i staze za planinski biciklizam nisu opremljene signalizacijom. Na većini se koristi pješačka horizontalna i vertikalna signalizacija. Takođe, na signalizirajućem mobilijaru nisu postavljeni piktogrami, koji su inače standardna oprema pri ovakvoj vrsti markiranja.

Biciklističke staze Rijeka Crnojevića – Virpazar – Ckla Rijeka Crnojevića - Ckla Virpazar – Crmničko polje – Virpazar Virpazar – Limljani – Boljevići – Virpazar Virpazar – Sutorman – Bar Staze za planinski biciklizam Dodoši – Žabljak Crnojevića

Pješačke staze Ceklinskim putevima Rvaši – Mala Bobija (791) Starim karavanskim putem Komarno – Rijeka Crnojevića (792B) Dolinom rijeke Orahovštice (793) Koritom rječice Sutorman (778) Zabes – Godinje (796B) Obalom Krajine kroz maslinjake (795E) Centralni vidikovac Skadarsko jezero (796A) Vidikovac Zekova glava (793R)



Virpazar – Orahovštica

U parku se nalaze i dvije staze posebne namjene, edukativna staza Lipovik i edukativno-rekreativna staza Obod. Edukativna staza Lipovik dužine 2,5 km opremljena je edukativnim, interaktivnim i odmorišnim mobilijarom. Staza je namijenjena održavanju edukativnih programa „škola u prirodi“, za djecu školskoga uzrasta. Edukativno-rekreativna staza Obod dužine 7 km pruža različite mogućnosti korišćenja po segmentima i u vezi je sa edukativnom stazom Lipovik. Staza je interesantna i kao istorijsko-edukativna jer prolazi pored više istorijskih objekata.

2.4.7.3. Vidikovci

U parku postoji pet uređenih vidikovca:

• vidikovac Zekova glava – na istoimenoj pješačkoj stazi • vidikovac Obod – na ekološko-rekreativnoj stazi Obod • vidikovac na Vranjini • vidikovac Pješačac – na biciklističkoj stazi Rijeka Crnojevića – Virpazar – Ckla • vidikovac na Pavlovoj strani

Pored uređenih, postoji i veliki broj neuređenih vidikovaca.

2.4.7.4. Drugi informativno-edukativni sadržaji za posjetioce

U parku postoje tri tornja za posmatranje ptica. Nalaze se na Stanaju, Radušu i Pjescima. Koncipirani su tako da ih posjetioci mogu koristiti individualno ili uz vodiče.

Cijelo područje parka sadrži sistem informativnog mobilijara na kome se nalaze turističke karte i informativni tekstovi o prirodnim i kulturnim vrijednostima lokaliteta na kojima se nalaze.

U pojedinim selima Crmnice i Riječke oblasti koja se nalaze u granicama ili kontaktnoj zoni parka uspostavljeni su Vinski putevi sa adekvatnom signalizacijom.



2.5. REŽIMI, MJERE ZAŠTITE, OČUVANJE I KORIŠĆENJE PROSTORA NA

PODRUČJU NP SKADARSKO JEZERO

2.5.1. ZONIRANJE NP SKADARSKO JEZERO

Zoniranje parka se temelji na načelima očuvanja prirodnih i kulturnih vrijednosti i definiše teritorije pod strogom zaštitom i teritorije u kojima su dozvoljeno određene aktivnosti, kao što su ribolov, specifični oblici poljoprivrede, druge komercijalne aktivnosti, plovidba, građevinske i druge intervencije u prostoru. Cilj zoniranja je zaštita flore i faune, i očuvanje prirodnih ekosistema i kulturnih vrijednosti kroz zaštitu, unapređenje i kontrolu korišćenja resursa. Koncept zoniranja podrazumijeva tri zone koje se razlikuju u nivou zaštite i primjeni režima zaštite. Cilj je zaštita najvažnijih prirodnih vrijednosti, ublažavanjem antropogenih uticaja, kroz direktnu fizičku zaštitu, ali i kroz ograničenja i kontrolu korišćenja čitavog područja. Koncept zoniranja je u skladu s postojećim PPPPN za NPSJ i sastavni je dio Plana upravljanja NP.

Za područje parka, prema prirodnim vrijednostima, rasprostranjenosti, potrebama lokalnog stanovništva i potrebama upravljanja predviđene su sljedeće zone:

• I zona zaštite (režim zaštite I stepena) • II zona zaštite (režim zaštite II stepena) • III zona zaštite (održivo korišćenje, režim zaštite III stepena)



2.5.1.1. Prva zona zaštite – rezervati

Iskonska prirodna staništa i područja divljine sa visokom prirodnom vrijednošću na lokalnom, regionalnom i globalnom nivou, sa režimom stroge zaštite u kojoj su korišćenje i pristup zabranjeni. Prisustvo ljudi je strogo kontrolisano i ograničeno na naučno-istraživački rad, monitoring i pojedine oblike ekološke edukacije.

Zonu I stepena zaštite čine specijalni rezervati prirode Pančeva oka i Manastirska tapija, kao i pojas od 500 m od granica rezervata. Gnjezdilište ptica Crni žar, kao i pojas od 500 m od je granica gnijezdilišta. To je močvarna zona sa vegetacijom u kojoj dominiraju trska, rogoz, šaš, vrba, bijeli i žuti lokvanj i kasaronja. U gustim sastojinama vegetacije nalaze se prostori otvorene vode (oka). Stanište je mnogih beskičmenjaka, vodozemaca, mrestilište riba i gnjezdilište ptica. Od ptica, ovdje borave sezonski ili tokom cijele godine kudravi pelikan, mali i veliki kormorani, više vrsta čaplji i brojne ptice močvarice. Kolonija kudravog pelikana gnijezdi u teško pristupačnim okama u središtu ove oblasti.

2.5.1.2. Druga zona zaštite

Prirodna staništa i područja divljine pod zaštitom, gdje su dozvoljene određene aktivnosti i korišćenje koji su kompatibilni sa ekološkim principima (tradicionalno ribarenje, ispaša, ograničen i usmjeren turizam). Ovu zonu čine sjeverna i sjeverozapadna močvarna strana jezera sa užim pojasom otvorene vode do rijeke Karatune, Gornje Malo blato, kao i pojedina ostrva u jugoistočnom dijelu jezera (Bisag, Omerova gorica, Golubovo ostrvo). Ovo je prostor otvorene vode koji se graniči sa močvarnim pojasom, a predstavlja stanište beskičmenjaka i riba. U ovu zonu ulazi i pojas vodoplavnih livada, sa svojim florističkim diverzitetom, kao i pojedini kopneni ekosistemi zbog specifičnih ekoloških pojava i procesa koji se na njima odvijaju.

Pristup zoni je strogo ograničen. Ulaz je dozvoljen samo lokalnom stanovništvu za obavljanje ribolova, ispašu stoke, a pristup posjetiocima je dozvoljen samo na strogo definisanim rutama, u malom broju i pod nadzorom Parka. Plovidba je ograničena na male čamce sa motorom maksimalne snage 6 KS ili električnim/solarnim motorom i za turističke brodove sa četvorotaktnim motorima, po strogo utvrđenim rutama.

Na kopnenom dijelu ove zone (vodoplavne livade) dozvoljeno je tradicionalno pašarenje i kosidba. Ulazni punktovi su jasno definisani, i samo se oni mogu koristiti za pristup jezeru.

Na ostrvima je dozvoljeno obavljanje sportsko-rekreativnog ribolova na jasno definisanim lokacijama i uz minimalno uznemiravanje.

2.5.1.3. Treća zona zaštite

Očuvana poluprirodna staništa, kulturna baština, sela oko jezera i lokaliteti za rekreaciju. Ovu zonu čini otvorena voda, ostrva, kopneni dio parka duž južne i jugozapadne obale jezera (Krajina, Crmnica, Riječka i Lješanska oblast), uključujući i naselja. U ovoj fleksibilnoj zoni, u kojoj se nalaze očuvana poluprirodna staništa, naselja i kulturna baština, odvijaju se poljoprivredne, turističke i rekreativne aktivnosti. Pristup ovoj zoni je dozvoljen, kao i određene aktivnosti koje su u skladu sa ekološkim principima. Prostor otvorenih voda treba da ima jasno



definisane plovidbene puteve, kako bi se izbjegli konflikti između ribara, turističkih brodova i rekreativaca, poboljšala sigurnost plovidbe i smanjilo ugrožavanje biodiverziteta.

U naseljima, razvoj se oslanja na tradicionalne aktivnosti, u skladu sa principima održivosti.

2.5.2. UPRAVLJANJE I SPROVOĐENJE MJERA ZAŠTITE 2.5.2.1. Služba zaštite

Služba zaštite je temelj očuvanja prirodnih i stvorenih vrijednosti parka i osnov za ostvarivanje zacrtanih ciljeva zaštite. U skladu sa unutrašnjim aktima, ova služba obavlja sljedeće poslove: kontrola terena, sprečavanje i prijavljivanje nezakonitih radnji, prijavljivanje svih fizičkih promjena u parku, rad na kontrolno-naplatnim punktovima i druge poslove u funkciji zaštite i očuvanja prostora parka.

U prethodnom planskom periodu radilo se na jačanju kapaciteta ove službe. Nadzornici su u skladu sa Zakonom o zaštiti lica i imovine, završili obuku na Policijskoj akademiji u Danilovgradu, čime su ispunili kriterijume propisane ovim zakonom i stekli uslove za obavljanje poslova zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti parka. Služba zaštite je takođe shodno ovom zakonu ispunila uslove za dobijanje odobrenja za rad, koji je ovoj službi izdala Uprava policije.

Shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine, koji je stupio na snagu početkom 2014. godine, nadzornici su dobili mnogo veća ovlašćenja, pa su prilikom obavljanja redovnih poslova i zadataka ovlašćeni da utvrde identitet lica, daju upozorenja ili izdaju naređenja, izvrše pregled lica, stvari i vozila, zadrže lice zatečeno u izvršenju krivičnog djela, obezbijede mjesto događaja, upotrijebe fizičku snagu i druga sredstva prinude, upotrijebe posebno dresirane pse, upotrijebe vatreno oružje.

Javno preduzeće je tokom 2012. godine uputilo petoro zaposlenih na obuku za voditelja čamca, koju su uspješno završili.

Zaposleni u ovoj službi su tokom 2014. godine u Policijskoj akademiji u Danilovgradu pohađali obuku za primjenu ovlašćenja i mentalno taktičku obuku – savladavanje stresa prilikom primjene ovlašćenja i pružanja prve pomoći.

Takođe, pospješena je saradnja sa Granično-pomorskom policijom, što je rezultiralo razmjenom informacija i efikasnijom koordinacijom zajedničkih akcija. Ovo je doprinijelo većoj upućenosti Uprave policije na koordinaciju i asistenciju sa Parkom na suzbijanju nezakonitih radnji u parku, kao i efikasnijoj operativnoj koordinaciji starješina ovih službi na terenu.



2.5.3. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI OČUVANJA BIODIVERZITETA

Poslove monitoringa u oblasti zaštite prirode obavlja Stručna služba JPNPCG, sprovodeći

svoja istraživanja i koristeći rezultate istraživanja dobijene od referentnih institucija, koje su prema Zakonu o zaštiti prirode nadležne za vršenje biomonitoringa. Rezultati brojnih aktivnosti na poslovima zaštite i unapređenja biodiverziteta objavljuju se putem elektronskih i štampanih medija.

2.5.3.1. Flora i vegetacija

Rad Stručne službe JPNPCG, tokom prethodnog planskog perioda, bio je usmjeren ka sticanju novih saznanja o stanju populacija nacionalno zaštićenih i međunarodno značajnih vrsta i njihovih staništa (IUCN status, Bernska konvencija, EU Habitat direktiva, Natura 2000, IPA, CITES), i predlaganju mjera zaštite.

Evidentirane su endemske, nacionalno i međunarodno zaštićene vrste na brojnim lokalitetima, prevashodno na lokalitetima i staništima gdje je prisutnost turista mogući faktor ugrožavanja florističkog diverziteta (duž puta Virpazar – Murići – Ckla, duž pješačke staze Rijeka Crnojevića – Obodska pećina). Uspostavljanjem dugoročnog monitoringa i uporednom analizom stanja za odabrane vrste, ustanoviće se mogući uticaji i predložiti mjere konzervacije.

Program monitoringa nacionalno i međunarodno značajnih biljnih vrsta (skadarski hrast - Quercus robur subsp. scutariensis, Caldesia parnassifolia, Marsilea quadrifolia, Utricularia vulgaris) i Natura habitatata (91E0, 3150 i 5310), realizovan je u sklopu projekta „Očuvanje i održivo korišćenje biodiverziteta na područjima Prespanskog, Ohridskog i Skadarskog jezera“. U realizaciji programa učestvovali su ekspertski timovi Nacionalnih parkova Crne Gore i Agencije za zaštitu životne sredine. Metodologija izvještavanja usklađena je sa Standardnom formom prikupljanja podataka, shodno Natura 2000.

Uvidom u stanje, identifikovani su faktori ugrožavanja i predložene mjere konzervacije za skadarski hrast, dok se za vrste Marsilea quadrifolia i Caldessia parnasifolia i staništa (91E0, 3150 i 5310) nastavlja program monitoringa. Za Utricularia vulgaris, koja se vodi kao rijetka karnivorna vrsta, zaštićena nacionalnim zakonodavstvom, utvrđeno je da je populaciono brojna i neugrožena i ne zahtijeva dalje praćenje, sem na lokalitetu Pančeva oka, gdje je nađena sa Hydrocharis morsus ranae, kao potencijalni Natura habitat – 3150.

Da bi se ustanovila veličina procesa bujanja površina pod plavnim šumama (zajednice vrba) i močvarnom vegetacijom, uspostavljen je dugoročni monitoring njihove progresije. Već na samom početku može se konstatovati da je najkritičnije u zoni Manastirske tapije, gdje se na nanosima sitnog pijeska razvijaju veoma gusti podmlaci vrba i zalaze duboko u jezero.

Na području parka, tokom rada na terenu, primijećeno je (za pojedine lokacije i evidentirano) prisustvo 15 invazivnih vrsta sa preliminarne liste za Crnu Goru. Na osnovu ekologije staništa i vrsta, pretpostavlja se da ih ima više. Međutim, nijesu sve jednako agresivne u širenju i oduzimanju staništa autohtone vegetacije. Najinvazivnije su bagremac – Amorpha fruticosa, kiselo drvo ili pajasen – Ailanthus altissima, japanski dud – Broussonetia papyrifera



(syn. Morus papyrifera), tatula – Datura stramonium, ambrozija – Ambrosia artemisiifolia, Sorghum halepense, baštenski slez – Alcea rosea, idr.). Bagrem – Robinia pseudacacia, iako se odavno odomaćio uz ušća rijeka i na suvljim staništima, pokazuje manju agresivnost u širenju areala.

2.5.3.2. Ihtiofauna

Monitoring ihtiofaune obavlja se u sklopu međunarodnog projekta CSBL „Konzervacija i održivo korišćenje biodiverziteta Skadarskog, Ohridskog i Prespanskog jezera“.

Tokom 2013. i 2014. godine spovedena su istraživanja, a monitoring ihtiofaune biće nastavljen i narednih godina. Koriste se MMG mreže i EN 14757 standard za implementaciju koji omogućava standardizovan pristup istraživanju ihtiofaune jezera. Na crnogorskoj strani jezera detektovano je 13 vrsta riba. Najzastupljenije vrste su ukljeva – Alburnus scoranza, zatim brcak – Rutilus prespensis i grgeč – Perca fluviatilis. U dubljim djelovima jezera detektovano je manje jedinki, ali su prosječno većih dimenzija. MMG mreže su pokazale niži kapacitet za uzorkovanje vrsta koje brže rastu, odnosno imaju veću tjelesnu masu, kao što su krap – Cyprinus carpio i kinez – Carassius gibelio. Detektovan je različiti sastav uzorkovanih vrsta na različitim djelovima jezera, što se objašnjava različitošću ekoloških parametara sjeveroistočnog dijela jezera u odnosu na južni dio jezera.

Prisustvo pastrmke u uzorcima ukazuje na dobar ekološki status jezera. Velika razlika prilikom upoređivanja sa ribarskim podacima iz prošlog vijeka je u rastu mase invazivnih vrsta (kinez i grgeč) i domaćeg klena – Squalius cephalus, dok na drugoj strani je detektovano smanjenje biomase skobalja – Chondrostoma nasus, cipola – Liza ramada, kuble – Alosa fallax. Tokom istraživanja u ranijem periodu nisu detektovani cipol i skobalj, dok su istraživanja tokom 2013. i 2014. godine ukazala na prisustvo i djelimični oporavak ovih vrsta u jezeru. Budući monitoring treba da da precizan odgovor da li je ovo ustaljeni ciklus jezera, ili je u pitanju trenutni trend. Precizniji odgovori se mogu dati samo tokom dužeg perioda praćenja od minimum pet godina. Komplementarne tehnike koje se koriste za ovaj monitoring su još i elektro uzorkovanje transekta, monitoring komercijalnog ulova i praćenje larvalnih stadijuma ribljih populacija.

Vrijeme, lokalitet i ribolovna sredstva za obavljanje ribolova utvrđeni su opštim aktom, pri čemu postoje ograničenja u pogledu broja mreža i promjera okaca na njima, što je u funkciji očuvanja i unapređenja populacija ekonomski značajnih vrsta.

2.5.3.3. Ornitofauna

Na osnovu Plana upravljanja NP Skadarsko jezero 2011-2015. godina, vršen je monitoring ornitofaune tj. brojnost, distribucija, vitalnost populacije, stepen ugroženosti, a na osnovu rezultata monitoringa slijedile su određene upravljačke aktivnosti. Naročita pažnja data je istraživanju ptica vodenih ekosistema.

Na osnovu literaturnih podataka, kao i na osnovu terenskih istraživanja, ustanovljeno je da su 24 vrste ptica trajno nestale sa prostora Skadarskog jezera. Razlozi nestajanja pojedinih vrsta, kao i smanjenja populacija ptica su kompleksni, a posljedica sadejstva kompleksnih



globalnih, regionalnih i lokalnih uticaja na prirodu i životnu sredinu. Postoje podaci koji identifikuju i suprotan proces. Naime, posle više godina odsustva registovan je povraćaj nekih vrsta, ali nikada u onolikom broju u kojem su nekada bile prisutne.

U odabiru vrsta korišćen je domaći zakonodavni okvir, kao i međunarodni standardi (IUCN, Bernska konvencija, Bonska konvencija, CITES, Evropski trend za određene vrste, Konvencija o migratornim vrstama, Globalni status, Evropski status ugroženosti itd.), ili drugi specifični kriterijumi.

Utvrđivanje zimskog cenzusa zimujućih vrsta IWC

Familija Ardeidae (čaplje), vrsta siva čaplja – Ardea cinerea, gnijezdi oko 140 parova. Osim što gnijezdi na ostrvu Omerova gorica, ova vrsta je proširila areal gniježđenja i u rezervatu Pančevo oko, Crni žar i u 2013. godini na lokaciji Pjavnik. Ugrožena je jer je na gnjezdilištu uznemiravaju ribolovci, kao i zbog sječe stabala na kojima gnijezdi.

Čaplja govedarica – Bubulcus ibis, čije je gniježđenje otkriveno na jezeru 2006. godine, u proteklom periodu prikazuje trend širenja svog areala, pa je moguće da će se njena brojnost povećavati.

Familija Phalacrocoracidae (kormorani)

Najbrojniji je mali kormoran ili fendak – Microcarbo pygmaeus. Populacija koja se identifikuje kao domaća, ima stabilnu brojnost van perioda gniježđenja. U toku proljećnih mjeseci (maj/jun) njihova brojnost ima izuzetno visok pozitivni trend. Gnijezdeća populacija uglavnom je distribuirana u Crnom žaru i Pančevom oku, dok je u 2012/2013. godine gnijezdila i na Pjavniku, što je bilo privremenog karaktera. Donedavno je uživala status ranjive (VU), ali se implementacijom Akcionog plana EU za fendake, njihov broj značajno povećao. Kolonija na jezeru je poslije izraelske druga najveća kolonija na Zemlji.

Veliki kormoran ili vranac – Phalacrocorax carbo. Za ovu vrstu je karakteristično da se njegova brojnost višestruko povećava tokom zimskog cenzusa. U posljednjih pet godina, populacija pokazuje stabilan trend. Tokom petogodišnjeg monitoringa gnijezdeće populacija bile su smještene prvenstveno u specijalnom rezervatu Pančeva oka, znatno manji broj je bio registrovan u Crnom žaru, dok je nakon četiri decenije vranac ponovo gnijezdio u specijalnom rezervatu Manastirska tapija u periodu 2011/2012. godini. Familija Rallidae (barske koke), Fulica atra

Jezero je značajno zimovalište za baljošku – Fulica atra. Tokom posljednjih godina na globalnom planu zabilježen je opadajući trend njegovih populacija. Brojnost ove vrste je znatno manja u odnosu na kapacitet jezera. Familija Pelecanidae (pelikani), Pelecanus crispus

Mala populacija kudravog pelikana – Pelecanus crispus, koji je značajna gnezdarica jezera, najzapadnija je kolonija pelikana na Planeti. Status ove kolonije je vrlo rizičan i praktično



balansira na rubu opstanka. Ugrožena je antropogenim faktorima (ribolovci, krivolov, turisti), kao i uticajem prirodnih faktora, prije svega velikim sezonskim variranjem nivoa vode jezera.

Zahvaljujući konzervaciјskim mjerama zaštite, danas ova vrsta, koja je ranije kategorisana kao ranjiva vrsta (VU), pripada IUCN kategoriji LC (Least Concern, „zadnja briga“), odnosno spada u neugrožene vrste. Aktivne mjere konzervacije i upravljanja staništem pelikana koje se na jezeru primjenjuju od 2010. godine su: postavljanje plutajućih vještačkih platformi - gnjezdilišta za bezbjedno gniježđenje, postavljanje tornjeva za posmatranje pelikana sa kopna, ograničavanje prolaska ribarskih čamaca, postavljanje bova sa upozorenjima, smanjivanje frekvencija turističkih brodova u blizini specijalnih rezervata prirode, izmještanje ulaznih punktova za ribarske čamce, zabrana sportskog ribolova u blizini kolonija za vrijeme gniježđenja. Familija Anatidae (plovke)

Plovka crnka – Aythya nyroca gnijezdi na prostoru Crnog žara i Pančeva oka, ali nije zapaženo masovno gniježđenje. Vrsta je na Crvenoj listi IUCN označena kao „skoro ugrožena“ (NT) i u novije vrijeme joj opada brojnost na globalnom nivou. Brojnost ove vrste je u odnosu na kapacitet jezera zanemarljivo mala.

Glavoč – Aythya ferina posljednjih godina bilježi znatan pad brojnosti, naročito u Evropi, a znatno je prorijeđena i na jezeru. Spada u kategoriju NT, ali bi je prema mnogim navodima trebalo svrstati u kategoriju ranjivih (VU) vrsta.

Patka pupčanica – Anas querquedula je tipična migratorna vrsta. U malom broju može se vidjeti i tokom sezone gnežđenja. Jesenja migracija počinje krajem ljeta i završava se pred početak zime. Proljećna seoba je koncentrisana, masovna i odvija se u martu i aprilu. U novije vrijeme evidentirana je tendencija opadanja broja pupčanice na proljećnoj seobi i pomjeranje seobe prema kasnijem periodu.

Ibis ili ražanj – Plegadis falcinellus je rijetka i ugrožena gnjezdarica, zaštićena u Evropi. Od 2012. godine je redovna gnjezdarica na jezeru.

Bjelobrada čigra – Chlidonias hybrida je vrsta koja širi svoj areal gniježđenja na jezeru, što je utvrđeno monitoringom tokom posljednje četiri godine.

Zimskim cenzusom (IWC), odnosno prebrojavanjem ptica u zimskom periodu, se u toku implementacije Plana upravljanja za prethodni petogodišnji period utvrđivala brojnost zimujućih ptica na Skadarskom jezeru, koje su ujedno i najugroženije na globalnom nivou. IWC se u istom periodu provodi na svim vodenim objektima u Evropi. Brojnost populacija ptica nije drastično fluktuirala u periodu od deset godina. Posljednjih godina jezero pokazuje veću posjećenost u toku jesenjih mjeseci u odnosu na zimski period, te se za takve godine može reći da su imale značajniji migratorni karakter nego zimujući. Monitoringom u toku zimovanja (IWC) najzapaženija fluktuacija brojnosti je bila izražena za neke vrste pataka koje su u pojedinim evropskim arealima lovne vrste (mala patka, gluvara, glavoč, sivka).

2.5.3.4. Sisari



Monitoring vidre – Lutra lutra na Skadarskom jezeru je započet 2011. godine. Sprovedene su aktivnosti na utvrđivanju i kartiranju potencijalnih staništa vidre i ocjeni njenog ekološkog stanja (analiza stanja i stepena ugroženosti), s ciljem izgradnje osnove za buduću procjenu brojnosti i vitalnosti vidre na području parka. Evidentirano je njeno prisustvo na lokalitetima Uvala Jovovića, Uvala Šišarina, Debeli rt, ostrvo Vranjina, rijeka Orahovštica, zaliv Kunježa, Prevlaka, Sutormanska rijeka, Crmničko polje, Gostiljska rijeka i ulaz u kanal Virpazar. Radi oporavka vidre, preduzete su konzervacijske mjere. U privredne i sportsko - ribolovne dozvole unijeta je zabrana bacanja mreža i bubnjeva ispod mostova, u blizini kanala i na ušćima pritoka gdje je uočeno prisustvo vidre. Postavljene su dvije table na magistralnom putu Podgorica – Bar na lokalitetima Debela glava i Virpazar, gdje je registrovano više slučajeva stradanja vidre u saobraćaju. Pored toga, održavane su edukativne radionice sa učenicma osnovnih škola sa područja parka sa ciljem informisanja o značaju ove rijetke i zaštićene vrste.

JPNPCG je 2011.godine pokrenulo program praćenja stanja pećinskih vrsta slijepih miševa na prostoru jezera. Naredne tri godine su identifikovana najznačajnija skloništa ovih životinja i vrste koja ta skloništa koriste. Prvi zimski cenzus slijepih miševa je sproveden u zimskom periodu 2015. godine. Pronađeno je 12 novih vrsta za Skadarsko jezero, pa je ukupan broj vrsta slijepih miševa u NP 19, što je više od 60 % od ukupno zabilježenih vrsta slijepih miševa u Crnoj Gori (29). Takođe, na osnovu veličina kolonija u podzemnim objektima, identifikovana su najznačajnija zimska i ljetnja skloništa slijepih miševa koja su uvrštena u EUROBATS listu važnih podzemnih objekata (Začirska pećina, pećina Grbočica, pećina kod Gorane, Obodska pećina, Šutovića jama, Golubija pećina (ostrvo Vranjina)).

2.5.4. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI ZAŠTITE KULTURNO-ISTORIJSKOG NASLJEĐA

Proučavanjem specifičnosti narodnog graditeljstva ovog regiona nauka se nije ozbiljnije

bavila. Ne postoje stručne studije i elaborati valorizacije na osnovu kojih bi se mogla sprovoditi procedura zaštite graditeljske baštine ovih prostora.

Služba za unapređenje i razvoj JPNPCG, kroz implementaciju Plana upravljanja 2011–2015. godine za NP Skadarsko jezero je vršila rekognosciranje, dokumentovanje u utvrđivanja stanja tipičnih objekata tradicionalne arhitekture – mlinova i starih kamenih mostova, na ovim prostorima. Istraživanje će se nastaviti i u narednom planskom periodu, radi daljeg identifikovanja, valorizacije i prezentacije izvornog graditeljstva.

Strateškim projektom „Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore”, koji su 2013/14. godine implementirali Ministarstvo kulture i Uprava za zaštitu kulturnih dobara, u saradnji sa svim nacionalnim i lokalnim institucijama iz oblasti kulturne baštine, sprovedena je kampanja provjere kulturnih vrijednosti svih pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara Crne Gore, među kojima su obrađena i kulturna dobra sa prostora jezera. Zadatak revalorizacije je bio izrada elaborata radi identifikovanja svojstava, osobenosti i značaja, stanja očuvanosti kao i predlaganje konzervatorskih mjera i režima zaštite za unapređenje kulturnih dobara.

Usvajanjem Izvještaja o implementaciji projekta, jula 2014. godine od Vlade Crne Gore, zaduženi su Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore da, nakon usvajanja elaborata, pripreme listu prioritetnih intervencija za izradu konzervatorskih projekata i sprovođenje konzervatorskih mjera, radi unapređenja stanja najugroženijih kulturnih



dobara. Na osnovu liste prioritetnih intervencija, na kojoj će se naći i najugroženija kulturna dobra basena Jezera, planiraće se godišnji programi rada, u skladu sa planiranim budžetom.

2.5.5. MONITORING I PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA RADI ZAŠTITE ETNOGRAFSKOG NASLJEĐA

Kroz strateški projekat „Zaštita nematerijalnog kulturnog nasljeđa Crne Gore“ koje su

2012-2015. godine zajedno pokrenuli Ministarstvo kulture, Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Narodni muzej Crne Gore, urađeno je u prvoj fazi rekognosciranje područja po svim opštinama. Na osnovu prikupljene dokumentacije, sačinjena je iista (od 250 elementa), za nacionalni Registar, koja je preduslov za UNESCO reprezentativnu listu zaštite. Među nematerijalnim kulturnim dobrima koja su se izdvojila i za koje su urađeni elaborati i koji su dobili status kulturnog dobra su: Bokeška mornarica, izrada dobrotske čipke, kult Sv. Vladimira, fašinada, Bokeška noć i čunarstvo – izrada tradicionalnih čunova na Skadarskom jezeru. Cijeneći značaj nematerijalnog kulturnog nasljeđa, Nacionalni parkovi su dali svoj doprinos u rekognosiciranju i evidentiranju nematerijalnih kulturnih dobara u parku (kovački zanat, berba „žara“ ili trske – njena primjena za različite potrebe, sviranje na tradicionalnom muzičkom instrumentu „kaval“, i iz etnomedicine namještanje lomova – „dlaženje“).

2.5.6. UPRAVLJANJE PRIRODNIM RESURSIMA

2.5.6.1. Ribarstvo

Od prirodnih resursa na prostoru parka, najviše se eksploatiše riblji fond. Jezero je najvredniji resurs ribe u Crnoj Gori.

Način korišćenja, zaštite, očuvanja, uzgoja i ulova riba u nacionalnim parkovima definisan je Zakonom o slatkovodnom ribarstvu Crne Gore (Sl. list CG br. 11/07). Takođe, proizilazeća Naredba o ribolovnim zabranama, ograničenjima i mjerama za zaštitu ribljeg fonda definiše konkretne mjere zaštite i donosi se svake godine. Ribolovna sezona na Skadarskom jezeru za sve ribe (izuzev ukljeve) traje od 1. juna do 15. marta, a za ukljevu od 31.oktobra do 15. marta.

Od ukupnog ulova na jezeru, oko 70 % je u ovkiru svega tri vrste: krap - Cyprinus carpio, ukljeva - Alburnus scoranza i brcak – Rutilus prespensis.

JPNPCG daje u zakup ribolovna oka na jezeru, gdje će se dozvoljavati izlov ukljeve i kavezni uzgoj pastrmke, na osnovu dozvole resornog ministarstva, i mišljenja u vezi količine izlova koje daje Prirodno-matematički fakultet, odsjek Biologija. Kontrolu izlova ukljeve, saglasno ugovoru, vrši Služba zaštite.

2.5.6.2. Eksploatacija pijeska i šljunka

U periodu od 2010. do 2012. godine na prostoru parka vršena je eksploatacija pijeska i šljunka na lokaciji Bakine tigle.



Koncesije za ovaj lokalitet odobrilo je Javno preduzeće, po vodoprivrednim uslovima Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva i Uprave za vode. Služba zaštite vršila je nadzor nad ovim lokalitetom, na način koji je bio preciziran ugovorima.

2.5.6.3. Eksploatacija vode

Radi snabdijevanja crnogorskog primorja vodom, voda se iz sublakustričnih izvora jezera (lokacija Bolje sestra) na prostoru parka distribuira za potrebe Regionalnog vodovoda primorskih opština.

2.5.6.4. Poljoprivreda

Na području parka ne postoji intenzivna poljoprivreda. Obradivo zemljište u gotovo svim naseljima na području parka je u obliku malih kaskadnih parcela, uglavnom zbog topografije i drugih karakteristika kraškog terena koje prevladava. Iako su zemljišta u ovom području relativno kvalitetna, produktivnost je smanjena zbog više faktora. Na ovim parcelama povrće i voće se uzgaja prvenstveno za vlastitu upotrebu, prodaju na lokalnim tržnicama u Virpazaru ili Baru, ili lokalnim restoranima i drugim ugostiteljskim objektima. 2.5.7. UPRAVLJANJE POSJETIOCIMA

U pružanju usluga na prostoru parka dominantan je izletnički i sportsko-rekreativni turizam. Izletnički turizam je organizovan u najvećem obimu u vidu jednodnevnih tura koje uključuju krstarenje brodom i upoznavanje prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti.

Ukupno je na ovaj način od 2010. do 2014 godine jezero posjetilo 285.135 turista. Ulaz za posjetioce je organizovan na dva informativno-kontrolna punkta: Virpazar i Vranjina, dok se naplata ulaznica vrši i na Rijeci Crnojevića. Osim izletničkog turizma u Parku su, u manjem obimu prisutni i drugi vidovi turizma: sportski ribolov, pješačenje, biciklizam, jedrenje, kajakarenje, bird watching i sl.

Radi bolje pristupačnosti posjetiocima, u Parku postoji sistem informativnih tabli. („Prirodne table”, „Kulturne table“ i „Triangli”), koje upućuju i informišu posjetioce o prirodnim i kulturnim vrijednostima parka i njegovim turističkim ponudama. Sistem pješačkih i biciklističkih staza obilježen je standardnom signalizacijom i markacijom.

Tokom turističke sezone sprovodi se anketa sa ciljem ispitivanja vrijednosti, kvaliteta i poslovnosti radi unapređenja, poboljšanja i inoviranja usluga, ponuda i sadržaja.

U prethodnom planskom periodu preduzete su aktivnosti na razvijanju novog turističkog proizvoda - kajakarenja, unapređivanju turističke infrastrukture, rekreativnih, edukativnih i interpretativnih sadržaja, promociji parka, kao i izradi i štampi različitih promotivnih materijala (katalog, vodič, liflet, brošura, cjenovnik i sl.)



3. EVALUCIJA NP SKADARSKO JEZERO

Nacionalni park Skadarsko jezero je uspostavljen i njime se upravlja kako bi se osigurala zaštita i očuvanje karakteristika i posebnih vrijednosti Skadarskog jezera i okolnih priobalnih područja.

Prirodne osobine i vrijednosti su od značaja za očuvanje biološke raznolikosti, ne samo na nacionalnom, nego i na međunarodnom nivou. Takođe su od velike važnosti i koristi za dobrobit, zdravlje, izvor prirodnih resursa, rekreaciju i život lokalnog stanovništva i velikog dijela stanovništva Crne Gore.

Kako istočni dio Skadarskog jezera pripada Republici Albaniji, ima veliku važnost u smislu prekogranične saradnje i dobrosusjedskih odnosa.

Skadarsko jezero je značajno jer posjeduje sljedeće izvanredne vrijednosti koje treba zaštititi i očuvati od postojećih i potencijalnih prijetnji:

• Skadarsko jezero je najveće slatkovodno tijelo u jugoistočnoj Evropi i važan izvor pitke vode.

• Najveće je zimovalište vodenih ptica u jugoistočnoj Evropi i značajno (međunarodno) područje za ptice (IBA), kao i područje od međunarodnog značaja pod Ramsarskom konvencijom.

• Ono je „Hot Spot” (vruća tačka) biološke raznolikosti, i veoma je značajno i kao stanište komercijalno važnih vrsta riba.

• Sadrži jedinstvene i velike močvarne ekosisteme i predjele. • Nosi jedinstvenu kulturno-istorijsku baštinu crnogorskog naroda, uključujući lokalno

tradicionalno održivo korišćenje resursa. • Posebna je atrakcija koja promoviše Crnu Goru i razvoj održivog turizma i kroz njega

privredni značaj ribarstva i poljoprivredne proizvodnje.

Zbog geografskog položaja, geološke istorije i očuvanog ekosistema, region Skadarskog jezera odlikuje se bogatim biodiverzitetom. Broj vrsta iz različitih taksonomskih grupa je velik, kao i nivo genetske raznolikosti, što se ogleda u velikom broju podvrsta i endemskih vrsta. Područje jezera se odlikuje i raznovrsnim ekosistemima, što doprinosi ukupnoj biološkoj raznolikosti ovog prostora. Pored toga, poznato je po kulturnoj baštini, jer su tokom duge istorije ovo područje naseljavale različite civilizacije, i ostavljale svoj trag, što je vidljivo u brojnim arheološkim nalazištima, srednjovjekovnim crkvama i utvrđenjima.



4. TEME, IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I MOGUĆNOSTI ZA EFIKASNO UPRAVLJANJE I

OČUVANJE NP SKADARSKO JEZERO 4.1. OČUVANJE PRIRODE - IZAZOVI, PROBLEMI, OGRANIČENJA, PRIJETNJE,

ŠANSE I MOGUĆNOSTI

Jedinstvene i izvanredne prirodne osobine i resursi, kao što je opisano u Poglavlju 3, kao obilježja koja karakterišu prostor Parka, mogu se sagledati kao šanse i mogućnosti, za efikasno konzervativno upravljanje prostorom ovog nacionalnog parka. 4.2. SOCIO-EKONOMSKA I KULTUROLOŠKA PITANJA, IZAZOVI, PROBLEMI,

OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I MOGUĆNOSTI ZA EFIKASNO UPRAVLJANJE I OČUVANJE NP SKADARSKO JEZERO

Navedene prednosti mogu se sagledati kao šanse i mogućnosti za održivi privredno-

društveni razvoj, za dobrobit lokalnog stanovništva i podrška za adekvatno i efikasno upravljanje Parkom:

• kulturna baština koja ilustruje burnu prošlost ovog područja; • tradicionalna ruralna arhitektura i srednjovjekovni manastiri; • tradicionalna privreda; • duh preduzetništva u turizmu, hotelijerstvu i ugostiteljstvu; • blizina najvažnijih turističkih odredišta, dobar pristup iz Podgorice i crnogorskih

primorskih turističkih centara, kao i od turističkih središta južne Hrvatske i sjeverne Albanije;

• atraktivna pozicija pruža mogućnost, položaj Parka na granici između Crne Gore i Albanije – dvije i dalje „neotkrivene" evropske zemlje;

• trendovi turističkog tržišta pružaju mogućnost za razvoj održivog turističkog proizvoda, koji može biti u vezi s poljoprivredom, zanatstvom i drugim uslugama;

• povećano zanimanje za kulturnu baštinu; • rastuće znanje o održivom razvoju i povećanje svijesti o nužnosti očuvanja prirodne i

kulturne baštine; • predložena izgradnja i proširenje glavnih saobraćajnica, kako bi se poboljšala

dostupnost i regiona i samog Nacionalnog parka; • nizak nivo brodskog saobraćaja na vodama jezera.

Slabosti i ukorijenjeni problemi prouzrokovani direktnim i indirektnim ljudskim

aktivnostima u prošlosti, kao i u budućnosti mogu biti prisutni na teritoriju NPSJ, ili izvan njenih



granica. U narednoj listi su navedeni kao ograničenja i prijetnje očuvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti u Parku, ali i održivog privredno-društvenog razvoja. Prijetnje i pritisci obično se manifestuju u obliku socijalnih i ekonomskih zahtjeva prema Parku i njegovoj administraciji:

• Narušavanje izgleda prirodnih predjela nezakonitim i neuređenim odlagalištima otpada, nedovršeni i narušeni građevinski objekti, nedozvoljena i neuređena eksploatacija kamena, šljunka i pijeska, itd.

• Zagađenje životne sredine različitim izvorima zagađenja u Crnoj Gori i Albaniji: nepročišćenim otpadnim vodama iz velikih urbanih područja kao što su

Podgorica, Nikšić i Skadar, kao i iz brojnih ruralnih naselja - zbog nedostatka kolektora i netretiranih otpadnih voda;

otpadnim vodama iz industrijskih postrojenja poput Kombinata aluminijuma; hemijskim sredstvima koja se koriste u poljoprivredi i industriji, a ispuštaju se u

vodu, vazduh i zemlju.

• Faktori rizika koji ugrožavaju diverzitet vaskularne flore na području Parka uglavnom se mogu okarakterisati kao antropogeni. To su: Različiti oblici fizičkog, hemijskog i biološkog zagađenja, direktno ili indirektno

ugrožavaju biljne vrste i negativno utiču na kvalitativni i kvantitativni sastav cenobionata pojedinih ekosistema. Pojedina istraživanja ukazala su na činjenicu da je došlo do određenih promjena u kvalitetu vode u jezeru. Posljedica ovih promjena ogleda se u napredovanju procesa eutrofikacije jezera, što se najuočljivije vidi u zoni makrofitske vegetacije, posebno na ušću rijeke Morače. Takođe, od velike važnosti je činjenica da se Skadarsko jezero „prečišćava” preko rijeke Bojane, koja odvodi vodu iz jezera u more. Kako bi se spriječile ozbiljne promjene u ekološkoj i biološkoj ravnoteži ekosistema, potrebno je reagovati na izvore zagađenja eliminišući ili ublažujući dotok zagađivača u jezero.

Narušavanje staništa kroz različite oblike korištenja prirodnih resursa. Većina kopnenih biljnih zajednica na ovom prostoru predstavljaju različite forme degradacijskih stadijuma šumske vegetacije, a nastale su zbog nekontrolisane eksploatacije šuma, u dugom vremenskom intervalu i pretežno su u privatnom vlasništvu. Krečnjački kamenjari, kao krajnji stadijum degradacije šumskih ekosistema, su od posebnog interesa, kao jedinstveno područje sa brojnim ljekovitim biljnim vrstama. Kada je u pitanju sakupljanje i eksploatacija ljekovitog i aromatičnog bilja, neophodni je primjena principa održivog korišćenja i efikasna kontrola sakupljanja. Kadulja – Salvia officinalis se intenzivno koristi kao ljekovita i aromatična biljka, a često se neracionalno i neadekvatno sakuplja, što može dovesti do ugrožavanja populacije ove vrste, ali i daljeg procesa degradacije zemljišta na takvim terenima.

• Zapuštenost i devastacija kulturnih dobara i nevalorizovano graditeljsko nasljeđe.



• Depopulacija stanovništva južnih i zapadnih područja dovodi do ugrožavaju i narušavanja postojećih tradicionalnih naselja, njihove društvene strukture i načina života i negativno se odražava na lokalnu ekonomiju i dovodi do odustajanja od tradicionalnog ekonomskog privređivanja.

• Povećanje broja stanovnika na sjevernoj obali jezera dovodi do povećane naseljenosti i pritiska kroz izgradnju i korišćenje zemljišta na tom području.

• Slabi smještajni kapaciteti i nedostatak odgovarajućih objekata za promovisanje eko- turizma.

• Relativno loše stanje lokalnih puteva sprečava značajan porast broja korisnika ovih staza za pojedine aktivnosti, kao što su biciklizam ili šetnja lokalnim cestama oko jezera.

• Planiran autoput Bar – Beograd kroz područje jezera može imati nepovoljan uticaj na predioni i ekosistemski diverzitet.

• Rizik od poplava zbog uticaja pritoka jezera i promjena na prirodni vodni režim. • Neizrađena ribarska osnova za Skadarsko jezero. • Korišćenje zemljišta u privatnom vlasništvu. • Mogućnost negativnih uticaja zbog izgradnje malih hidroelektrana na rijeci Morači. • Neodgovarajuća turistička infrastruktura i staze za posjetioce, posebno kada su u pitanju

osobe s invaliditetom. • Krivolov i druge ilegalne aktivnost. • Neodržive ekonomske aktivnosti. • Relativno nizak nivo investicija. • Slabi turistički kapaciteti. • Nedostatak propisa i neusaglašenost u pogledu primjene održivih turističkih djelatnosti.

4.3. INSTITUCIONALNA PITANJA RAZVOJA, IZAZOVI, PROBLEMI,

OGRANIČENJA, PRIJETNJE, ŠANSE I MOGUĆNOSTI ZA UPRAVLJANJE OČUVANJEM NP SKADARSKO JEZERO

Šanse i mogućnosti za postizanje ciljeva i jačanja institucionalnog razvoja:

• povećan kapacitet Stručnih službi JPNPCG i Službe zaštite tokom posljednjih nekoliko

godina; • uspostavljeni su odnosi koji omogućuju ad hoc komunikaciju s lokalnim stanovništvom o

specifičnim pitanjima; • dobro opremljena Upravna zgrada Nacionalnog parka; • Park je međunarodno značajno stanište Ramsarske konvencije; • interes međunarodne zajednice za formiranje prekograničnog zaštićenog područja može

omogućiti pristup stranim fondovima i dodatnu institucionalnu podršku; • uključivanje Skadarskog jezera u važne državne strategije može „osnažiti“ upravljanje

Nacionalnim parkom; • očekivana implementacija NATURA 2000 i verifikacija Emerald staništa;



• prekogranična saradnja s Albanijom, kao i formiranje zajedničkog prekograničnog zaštićenog područja;

• međunarodna donatorska podrška projektima – u saradnji s nevladinim organizacijama.

Sljedeći problemi su identifikovani kao slabosti, problemi, ograničenja i prijetnje za budući institucionalni razvoj:

• komunikacija s lokalnim stanovništvom nije dovoljno institucionalizovana; • nedovoljni materijalni resursi, infrastruktura i oprema, kao i nedovoljan broj i kapacitet u

Službi zaštite; • nedostatak relevantne, aktuelne i pouzdane informacije o pojedinim ekosistemima,

staništima i vrstama, zbog nedostatka kapaciteta za naučno-stručna istraživanja i monitoring;

• nedovoljno koordinisana i nekompatibilna međuinstitucionalna i međuresorna saradnja; • slabi institucionalni i administrativni kapaciteti nadležnih institucija koje gravitiraju

području Parka; • nedostatak kapaciteta za izradu i realizaciju projekata finansiranih kroz donacije i sl.; • slaba stručna i starosna struktura nadzornika u Službi zaštite; • prevozna sredstva (čamci i motorna vozila) su zastarjela i u lošem su stanju; • Služba zaštite ima zastarjelu i neefikasnu opremu za rad.



5. DUGOROČNA VIZIJA I STRATEŠKI CILJEVI ZA UPRAVLJANJE

NP SKADARSKO JEZERO 5.1. OSNOVNA RAZMATRANJA

Analizirajući moguće opcije razvoja, jasno je da je na osnovu pripadajuće kategorije, osnovna svrha formiranja ovog parka zaštita prirodne i kulturne baštine. Parkom se upravlja po kriterijima IUCN (Međunarodne unije za zaštitu prirode) definisanim za kategoriju II. U skladu sa definicijom IUCN, zaštićena priroda dobra u II kategoriji su: „Veliki prirodni ili kulturni resursi čija je svrha očuvanje ekoloških procesa, sa pripadajućim vrstama i ekosistemima karakterističnim za to područje, što ujedno predstavlja osnovu za ekološki i kulturno prilagođene mogućnosti za duhovne, naučne, obrazovne i rekreativne aktivnosti posjetioca”.

Glavni cilj upravljanja se definiše kao zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture i podrška za ekološke procese, uz promociju obrazovanja i rekreacije (IUCN, 2008 „Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“, str.16).

Pored toga, postizanje ciljeva zaštite orijentisane na razvoj parka, mora uzeti u obzir i potrebe ljudi koji žive na ovom prostoru. Da bi se praktično primijenio konzervacijski orijentisan razvoj kao glavni cilj, ali da bi se uvažila i potreba za održivim socio-ekonomskim razvojem u regionu nacionalnog parka, potrebno je definisati:

• strateške ciljeve upravljanja i specifične operativne ciljeve upravljanja i prioritete, uzimajući u obzir odgovarajuće ciljeve upravljanja za zaštićena IUCN područja u kategoriji II – nacionalni park;

• odgovarajući koncept zoniranja; distribucija zona zaštite mora doprinijeti optimalnom očuvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti parka i treba podržati način upravljanja usklađen sa kategorijom II IUCN-a;

• jasan smjer budućeg održivog ekološkog i društveno-ekonomskog razvoja, s posebnim naglaskom na turizam u regionu parka, kako bi se fokusirala na buduće projekte i investicije.

5.2. IZJAVA O VIZIJI

Plan upravljanja usmjeren je ka ostvarenju dugoročne vizije. Sa željom i ambicijom da se Plan upravljanja za Nacionalni park Skadarsko jezero 2016–2020. godine, dosljedno realizuje i ne mijenja značajno tokom njegove realizacije i sa naglaskom na strateške ciljeve upravljanja i posebne ciljeve upravljanja, ova vizija formuliše idealne uslove, osobine i izgled ovog nacionalnog parka u budućnosti. Ova izjava opisuje željene i predviđene rezultate politike u zaštitii očuvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti Parka i tako osigurava kontinuitet u procesu upravljanja na održivi način:



Vizija dugoročnog razvoja Nacionalnog parka Skadarsko jezero:

NP Skadarsko jezero će postati sjajan primjer za najbolje prakse zaštićenog područja tipa nacionalni park, prema crnogorskom zakonodavstvu, kojim se upravlja u skladu sa međunarodnim standardima utvrđenim IUCN smjernicama za zaštićeno područje kategorija II – nacionalni park u svim relevantnim poljima, kao što su zaštita prirode i očuvanje, naučna istraživanja i praćenja stanja prirode i životne sredine, edukacija, rekreacija i turizam, učešće javnosti i podrška održivom regionalnom socio-ekonomskom i kulturnom razvoju. • NP Skadarsko jezero će omogućiti dugoročnu zaštitu i očuvanje tipičnih vodenih, plavnih i

kopnenih ekosistema jezera, uključujući i njihove prirodne procesa i biološku raznolikost divlje flore i faune na njihovim prirodnim staništima, a 75 % njegove teritorije biće van uticaja ugrožavajućih i štetnih antropogenih zahvata i uticaja.

• NP Skadarsko jezero će na 25 % svoje teritorije dozvoljavati regulisano i kontrolisano održivo i tradicionalno korišćenje prirodnih resursa lokalnog stanovništva koje živi u, kao i u neposrednoj blizini parka, kako bi omogućio dugoročne održive izvore prirodnih resursa.

• NP Skadarsko jezero će aktivno doprinijeti poboljšanju, restauraciji i sanaciji prirodnih ekosistema i staništa u i van njegove teritorije, s posebnim naglaskom na punu restauraciju funkcionalne i prirodne povezanosti voda sliva jezera, sve do ušća rijeke Bojane u Jadransko more.

• NP Skadarsko jezero će kao važan argument za unapređenje zaštite životne sredine u oblasti upravljanja otpadom, sanacije zemljišta i zagađenja vode, zemljišta i vazduha, aktivno doprinijeti unapređenju zaštite životne sredine u slivu jezera.

• NP Skadarsko jezero će ostvariti dobru saradnju sa albanskim partnerima koji upravljaju zaštićenim dobrom, koje se nalazi na albanskom dijelu jezera, čime će se osigurati usklađena prekogranična zaštita i konzervativno upravljanje na cijeloj teritoriji jezera, u skladu sa međunarodnom dobrom praksom.

• NP Skadarsko jezero će uz očuvanje prirodnih ljepota i prirodne baštine međunarodnog značaja osigurati i očuvanje kulturne baštine regije.

• NP Skadarsko jezero će obezbijediti dobro razvijenu i redovno održavanu obrazovnu i rekreativnu infrastrukturu i pružiti profesionalan i kvalitetan program za posjetioce. Posjetioci će imati dobre mogućnosti da uživaju u prirodi, kontaktu sa florom i faunom, čistom vazduhu, očuvanim pejzažima i miru. Lokalno stanovništvo, posebno mlađa populacija, domaći i sve brojniji strani posjetioci će razumjeti i uvažavati Nacionalni park kao jedinstven i vrijedan ekosistem od međunarodnog značaja.

• NP Skadarsko jezero će ostvariti blisku i intenzivnu suradnju sa relevantnim nacionalnim i međunarodnim naučno-istraživačkim institucijama i visokoškolskim ustanovama. Naučnici i studenti će na obostranu korist koristiti park kao laboratoriju u prirodi, kao i za socio-ekonomska i kulturološka proučavanja.

• NP Skadarsko jezero će podržavati održiv, socio-ekonomski i kulturni razvoj ovog regiona privlačenjem dodatnog segmenta turista koji posjećuju park, ne samo za vrijeme ljetnje sezone, već i tokom cijele godine. Time će se stvoriti dodatne mogućnosti zapošljavanja



i prihodovanja lokalnog stanovništva, kroz ekoturizam i oživljavanje tradicionalnih, lokalnih ručno rađenih proizvoda - rukotvorine i kulture, čime se čuva i obnavlja lokalni identitet.

• NP Skadarsko jezero će biti poznat, visoko cijenjen i prihvaćen kao izuzetna prirodna baština i kao primjer cjelokupnom regionu kada je u pitanju očuvanje prirode, eko-turizam i održivi razvoj – lokalnom stanovništvu, državi, ali i van državnih granica. Lokalno stanovništvo će aktivno doprinijeti očuvanju vrijednosti parka i biti aktivan partner upravi parka.

• Politika i razvojni programi Crne Gore i međunarodnih donatora prepoznaće značaj NP Skadarsko jezero i daće poseban značaj poboljšanju javne infrastrukture i podrške održivom društveno-ekonomskom razvoju u opštinama na teritoriji parka.

• NP Skadarsko jezero će biti obezbijeđeno odgovarajućim finansijskim, ljudskim i materijalnim resursima za upravljanje i administraciju, tako da će biti moguće ostvariti pomenut aspekt vizije njegovog razvoja.

5.3. STRATEŠKI CILJEVI ZA UPRAVLJANJE NP SKADARSKO JEZERO

Za vrijeme važenja plana upravljanja 2016–2020. godina, skup strateških ciljeva upravljanja, koji proizilaze iz dugoročne vizije će biti vodič za planiranje i sprovođenje konkretnih aktivnosti upravljanja. Strateški ciljevi su posebne izjave o rezultatima koje Uprava nastoji da ostvari u roku od pet godina mandata. U slučaju promjene prirodnih, političkih, finansijskih, metodoloških i drugih uslova, strateški ciljevi moraju se mijenjati u skladu s tim. Tokom sprovođenja ovog plana upravljanja, potrebno je sprovoditi praćenje efikasnosti upravljanja. To će dovesti do naknadnog prilagođavanja ciljeva ili njihove zamjene novim ciljevima u budućnosti.

Set strateških ciljeva upravljanja se direktno odražava na operativne programe upravljanja, koji sadrže ciljeve upravljanja i aktivnosti, kao što je opisano u nastavku. Takav pristup omogućuje integrisanje i usklađivanje složenih zahtjeva efikasnog upravljanja Parkom u koordinisan koncept upravljanja.

Strateški ciljevi za upravljanje NP Skadarsko jezero

Strateški cilj 1 : NP Skadarsko jezero se upravlja na osnovu razvijene i unaprijeđene legislative, sa jasnim i definisanim spoljnim granicama parka, i jasnim i definisanim razgraničenjem zona unutar parka, u skladu sa zahtjevima međunarodne dobre prakse upravljanja. Strateški cilj 2 : NP Skadarsko jezero omogućava efikasnu fizičku zaštitu i očuvanje svih svojih ekosistema i njihovih prirodnih procesa, živih i neživih vodenih, plavnih i terestičnih komponenti ekosistema. Neprihvatljive i nezakonite aktivnosti, degradacija i značajni negativni uticaji na prirodne procese, staništa i vrsta flore i faune su eliminisani. U skladu sa zoniranjem, samo u određenim dijelovima dozvoljeno je kontrolisano korišćenje pojedinih resursa. Strateški cilj 3 :



Identifikovani su načini za obnovu i unapređenje ekosistema, staništa i vrsta. NP Skadarsko jezero zajedno sa odgovornim i sposobnim partnerima na nacionalnom i međunarodnom nivou, naučnim institucijama i organizacijama za zaštitu prirode brine o sprovođenju naučnih istraživanja i monitoringa na svojoj teritoriji, kako bi se omogućilo efikasno upravljanje prostorom parka. Strateški cilj 4 : NP Skadarsko jezero omogućava očuvanje, unapređivanje i popularizaciju kulturno-istorijskih i etnografskih vrijednosti i potencijala Strateški cilj 5 : NP Skadarsko jezero omogućava atraktivne programe i aktivnosti za interpretaciju prirode i ekološku edukaciju. Na lokalnom nivou park značajno doprinosi nacionalnim naporima na podizanju svijesti i širenju znanja o prirodnoj i kulturnoj baštini Crne Gore i razvoju turizma orijentisanog ka prirodi, kao dijelu održivog društveno-ekonomskog razvoja regije nacionalnog parka. Strateški cilj 6 : NP Skadarsko jezero je poznato, prihvaćeno i cijenjeno kao područje izvrsnosti u pogledu prirode i kulturnih vrijednosti, a kao primjer najbolje prakse za njihovo očuvanje, na lokalnom nivou, kod relevantnih zainteresovanih strana (stakeholders), kao i na nacionalnom i međunarodnom nivou. Strateški cilj 7 : NP Skadarsko jezero je zbog aktivnog uključivanja i učestvovanja javnosti, cijenjen i prihvaćen kooperativni partner lokalnog stanovništva, zainteresovanih strana (stakeholders). Strateški cilj 8: NP Skadarsko jezero podržava održivi turizam i socio-ekonomski razvoj regiona parka i pruža mogućnosti za rekreativne aktivnosti. Strateški cilj 9 : Nacionalnim parkom upravlja JPNPCG i njegova organizaciona jedinica NP Skadarsko jezero, obezbjeđujući dovoljan broj kvalitetnog i motivisanog osoblja, koje ima dobre i odgovarajuće uslove rada i mogućnosti za dalje profesionalno napredovanje. Oba entiteta upravljanja su dobila adekvatnu infrastrukturu i materijalne resurse, kako bi se omogućio razvoj i upravljanje parkom, prema specifičnim zahtjevima i međunarodnim standardima. Uspostavljena je dobra saradnja sa drugim odgovornim nacionalnim državnim institucijama, prekogranična saradnja sa odgovornom institucijom, nadležnom za upravljanje jezerom na albanskoj teritoriji i održavaju se redovni kontakti sa međunarodnim institucijama i partnerima. Strateški cilj 10 : NP Skadarsko jezero je finansijski stabilan u pogledu sredstava neophodnih za redovno poslovanje i sprovođenje svih aktivnosti upravljanja u periodu 2016–2020, kao što je navedeno u ovom planu upravljanja, u skladu sa adekvatnim mehanizmima poslovnog planiranja i upravljanja. Park se finansira kroz državni budžet, uz dodatna sredstva od prihoda za pružanje usluga i donatorskih sredstava i subvencija za određene projektne aktivnosti.



6. OPERATIVNI PROGRAM UPRAVLJANJA NP SKADARSKO

JEZERO

Ovaj dio Plana upravljanja propisuje specifične aktivnosti upravljanja koje će se obavljati u periodu 2016–2020. godine, a koje će biti usmjerene na ispunjavanje definisanih ciljeva upravljanja. Ciljevi upravljanja i odgovarajuće aktivnosti koje će se sprovoditi, objedinjeni su u operativne programe upravljanja, odnosno strateške oblasti, koje su direktno povezane sa strateškim ciljevima upravljanja i vizijom za upravljanje ovim nacionalnim parkom.

Kroz operativne programe upravljanja reflektovani su izazovi za razvoj i upravljanje parkom. Programi su formulisani na osnovu prethodno definisanih prijetnji i ograničenja koje se odnose na ciljeve očuvanja parka, a proizilaze iz prirodnih, socio-ekonomskih, kulturnih, političkih, administrativnih i finansijskih uslova na teritoriji parka i u njegovom okruženju. Ovi programi upravljanja imaju za cilj ublažavanje, minimizovanje ili prevazilaženje ovih prijetnji i ograničenja.

Ključni ciljevi upravljanja u planskom periodu 2016–2020. godine na prostoru parka, čijim će se dostizanjem začajno unaprijediti upravljanje prostorom parka i zaštititi i očuvati karakteristični vodeni, plavni i kopneni ekosistemi jezera i ukupan biodiverzitet, prepoznati su u različitim strateškim i posebnim ciljevima upravljanja.

Za dostizanje ovih ciljeva neophodna je izrada novog Prostornog plana posebne namjene za Nacionalni park Skadarsko jezero, za period do 2025. godine koji će definisati budući karakter ovog prostora i definisati zone, koje će se planski obraditi na nivou detaljne razrade. Drugi važan preduslov dobrog upravljanja resursima Jezera je izrada plana gazdovanja, upravljanja i zaštite ribljeg fonda kroz izradu Ribarske osnove, na osnovu koje će se planirati obim izlova i broj dozvola i realizovati poseban cilj upravljanja održivo korišćenje ihtiofaune na Skadarskom jezeru. Kao jednu od značajnih upravljačkih aktivnosti ističemo i procjenu mogućnosti za poribljavanje i uzgoj autohtonog krapa – Cyprinus carpio, radi rasterećenja prirodne populacije ove vrste na jezeru.

Imajući u vidu poseban značaj i specifičnost ornitofaune Skadarskog jezera, kao posebno važne ciljeve upravljanja u narednom periodu ističemo posebne ciljeve upravljanja staništima ptica, kao i nastavak monitoringa ornitofaune.

Kada je u pitanju flora i vegetacija, prioritet u ovom planskom periodu biće revitalizacija degradiranih autohtonih staništa, sa posebnim naglaskom na degradaciju prirodnih staništa proizrokovanu širenjem alohtonih invazivnih vrsta. Kao najinvazivnija vrsta ovih prostora koja je zauzela velike površine na prostoru Parka, prepoznat je bagremac – Amorpha fruticosa i od izuzetne je važnosti prikupiti sve podatke o distribuciji i ekologiji ove vrste, da bi se u planskom periodu pristupilo upravljačkim mjerama, a radi sprečavanja širenja ove vrste i revitalizacije prirodnih staništa koje je ova vrsta naselila.

U ovom planskom periodu posebna pažnja posvetiće se poboljšanju prekogranične saradnje sa odgovornom institucijom nadležnom za upravljanje jezerom na albanskoj teritoriji.

Radi podržavanja održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja, od izuzetnog značaja je realizovanje državnog projekta uspostavljanja međunarodnih plovnih puteva na Skadarskom jezeru (Skadar – Virpazar – Rijeka Crnojevića i Bar – Virpazar – Rijeka Crnojevića), kao i dalje unapređivanje turističke infrastrukture.


https://www.google.me/search?es_sm=93&q=cyprinus+carpio&spell=1&sa=X&ei=KR0lVbvyMsuwPLb6gKgJ&ved=0CBgQvwUoAA


U ovom planskom periodu izuzetno je važno unaprijediti infrastrukturu JPNPCG na prostoru ovog parka. U prvom redu planirana je izgradnja odgovarajuće objekta za službu zaštite na Bobovištu i izgradnja skladišta za čuvanje i pretakanje goriva. Radi boljeg održavanja komunalne higijene planira se nabavka amfibijskog plovila za čišćenje kanala i prikupljanje i uklanjanje plutajućeg otpada i postavljanje rešetke za prikupljanje komunalnog otpada na Morači. 6.1. STRATEŠKA OBLAST 1: Dalji razvoj zakonodavstva, razgraničenje i

zoniranje

Tokom planskog perioda 2016–2020. godine, u Parku će se upravljati na osnovu novog PPPN koji će definisati osnovni koncept namjene ovog prostora, režim zaštite kulturne i prirodne baštine i dati smjernice za razvoj određenih privrednih grana na održivim osnovama. Pored toga, daljim unapređenjem zakonodavstva, prije svega u oblasti zaštite prirode, planiranom revizijom statusa i režima zaštite, ostvariće se zakonodavni preduslovi za efikasno upravljanje ovim prostorom. Od vitalnog interesa za očuvanje ihtiofaune jezera je izrada Ribarske osnove, čime bi se postavile stručne osnove za održivo korišćenje ovog resursa. Takođe, dalji proces harmonizacije zakonodavstva u oblasti životne sredine, kao i proglašenje cijele površine jezera Ramsar područjem na teritoriji Crne Gore, značajno će doprinijeti efikasnijem očuvanju Parka, ali i njegovoj afirmaciji.

Strateški cilj 1 : NP Skadarsko jezero se upravlja na osnovu novog PPPN, razvijene i unaprijeđene legislative, sa jasnim i definisanim razgraničenjem zona unutar Parka, u skladu sa zahtjevima međunarodne dobre prakse upravljanja. Posebni cilj 1.1. Izrada Prostornog plana posebne namjene Nacionalnog parka

Skadarsko jezero za period do 2025. godine Aktivnost 1.1.1. Podrška nadležnoj instituciji uključivanjem u proces izrade PPPN Posebni cilj 1.2. Nominacija za proširenje Ramsarskog područja na cjelokupnu

površinu Skadarskog jezera na teritoriji Crne Gore Aktivnost 1.2.1. Učešće u radnom timu za obezbjeđivanje informacija neophodnih za

nominaciju Posebni cilj 1.3. Razvijanje i unapređivanje zakonodavstva u oblasti u kojoj se

uređuje rad NP Aktivnost 1.3.1. Identifikacija potreba za dalji razvoj i unapređenje zakonodavstva

kojim se uređuje rad NP Aktivnost 1.3.2. Podrška nadležnoj instituciji u procesu izmjena i dopuna

zakonodavstva Aktivnost 1.3.3. Izrada izmjena i dopuna postojećeg zakonodavstva kojim se uređuje

rad NP Posebni cilj 1.4. Participacija u procesima EU integracija Aktivnost 1.4.1. Učešće u Vladinim komisijama, radnim tijelima u okviru pregovaračkog



procesa za Poglavlje 27 (Životna sredina) Posebni cilj 1.5. Razvijanje i unapređivanje zonacije NP Aktivnost 1.5.1. Identifikacija potreba za daljim razvojem i unapređenjem zoniranja NP Aktivnost 1.5.2. Podrška nadležnoj instituciji u tehničkom planiranju, obavljanju javnih

konsultacija, u učestvovanju u procesima i u mapiranju Posebni cilj 1.6. Izrada Plana objekata privremenog karaktera Aktivnost 1.6.1. Određivanje lokacija i objekata privremenog karaktera Aktivnost 1.6.2. Izmjene i dopune Plana objekata privremenog karaktera Posebni cilj 1.7. Izrada Ribarske osnove Aktivnost 1.7.1. Podrška nadležnoj instituciji u izradi Ribarske osnove

6.2. STRATEŠKA OBLAST 2: Fizička zaštita i očuvanje ekosistema i njihovih

prirodnih procesa, staništa i vrsta

U saradnji sa državnim institucijama potrebno je preduzimati mjere kako bi se u vršenju poslova sprečavanja protivpravnih radnji u većoj mjeri angažovale inspekcijske službe. Zakonom o zaštiti lica i imovine nadzornici nacionalnih parkova i službenici MUP-a, upućeni su jedni na druge prilikom sprečavanja nezakonitih radnji, pa je radi efikasnije kontrole i sankcionisanja ovakvih radnji potrebno ostvarivati kontinuiranu koordinaciju aktivnosti. Pored toga, za ostvarivanje efikasne fizičke zaštite, potebno je povećati broj zaposlenih u Službi zaštite i vršiti stalno stručno osposobljavanje, izgraditi neophodnu infrastrukturu, kao i modernizovati opremu ove službe. Strateški cilj 2 : NP Skadarsko jezero omogućava efikasnu zaštitu i očuvanje svih svojih ekosistema i njihovih prirodnih procesa, živih i neživih vodenih, plavnih i terestičnih komponenti ekosistema. Neprihvatljive i nezakonite aktivnosti, degradacija i veći negativni uticaji na prirodne procese, staništa i vrsta flore i faune su eliminisani. U skladu sa zoniranjem, samo u određenim dijelovima ovog područja dozvoljeno je kontrolisano korišćenje pojedinih resursa. Posebni cilj 2.1. Jačanje kapaciteta Službe zaštite Aktivnost 2.1.1. Povećanje broja izvršilaca u Službi zaštite Aktivnost 2.1.2. Propisivanje potrebnih pravila i uputstava za rad Aktivnost 2.1.3. Stručno usavršavanje izvršilaca kroz vršenje obuka i usvajanja

novih vještina i znanja shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine Aktivnost 2.1.4. Osposobljavanje nadzornika za profesionalan i moderan pristup

prema posjetiocima parka Posebni cilj 2.2. Poboljšana saradnja sa državnim institucijama radi

sprečavanja i procesuiranja protivpravnih radnji Aktivnost 2.2.1. Redovni kontakti i koordinisana kontrola nelegalnih aktivnosti sa

nadležnim inspekcijskim službama (šumarstvo, lovstvo i zaštita bilja, slatkovodno ribarstvo, zaštita životne sredine, zaštita prostora i građevinska inspekcija)

Aktivnost 2.2.2. Redovni kontakti sa MUP-om



Aktivnost 2.2.3. Jačanje saradnje sa nadležnim sudovima Posebni cilj 2.3. Izgradnja infrastrukture i nabavka adekvatne opreme Aktivnost 2.3.1. Izgradnja objekta za Službu zaštite na Vranjini i Bobovištu Aktivnost 2.3.2. Izgradnja skladista za čuvanje i pretakanje goriva na Vranjini Aktivnost 2.3.3. Nabavka amfibijskog plovila za čišćenje kanala i prikupljanje i

uklanjanje plutajućeg otpada Aktivnost 2.3.4. Nabavka 3 vozila i 4 plovila za potrebe Službe zaštite Aktivnost 2.3.5. Nabavka ljetnjih i zimskih uniformi

6.3. STRATEŠKA OBLAST 3: Istraživanje, praćenje, obnova i unapređenje

ekosistema, staništa i uslova za vrste

Prostor NP Skadarsko jezero je područje od izuzetnih prirodnih vrijednosti. Prepoznato je kao Ramsarsko područje i međunarodno značajno područje za ptice (IBA) i biljke (IPA). Ovaj nacionalni park se razlikuje od drugih nacionalnih parkova u Crnoj Gori veličinom vodenog tijela, pa u ukupnom prostoru dominiraju vodena površina i močvare. Zbog prisustva brojnih ugroženih, osjetljivih, ranjivih, značajnih i zaštićenih vrsta i ekosistema, zajedno sa relevantnim stručnim i naučnim institucijama, neophodno je sprovoditi dalja istraživanja i montoring, na osnovu čega će se definisati pritisci na ekosisteme, staništa i vrste, i definisati i realizovati mjere zaštite.

Strateški cilj 3 : Identifikovani su načini za obnovu i unapređenje ekosistema, staništa i vrsta. NP Skadarsko jezero zajedno sa odgovornim i sposobnim partnerima na nacionalnom i međunarodnom nivou, naučnim institucijama i organizacijama za zaštitu prirode, brine o sprovođenju naučnih istraživanja i monitoringa na svojoj teritoriji, kako bi se omogućilo efikasno upravljanje prostorom Parka. Posebni cilj 3.1. Očuvanje diverziteta staništa i biljnih vrsta Aktivnost 3.1.1. Inventarizacija vaskularne flore – prikupljanjem taksonomskih,

stanišnih, ekoloških i konzervacionih podataka, radom na terenu i obradom relevantnih literaturnih sadržaja

Aktivnost 3.1.2. Kartografski prikaz rasprostranjenja endemskih, nacionalno i međunarodno značajnih vrsta, na osnovu raspoloživih podataka

Posebni cilj 3.2. Očuvanje staništa i unapređenje stanja populacija močvarnih biljnih vrsta

Aktivnost 3.2.1. Nastavak monitoringa biljnih vrsta Caldesia parnassifolia i Marsilea quadrifolia – nacionalno i međunarodno zaštićenih vrsta, koje se po IUCN kriterijumima ugroženosti vode kao iščezle (EX) i/ili kritično ugrožene (CR)

Aktivnost 3.2.2. Praćenje stanja populacija osjetljivih ekosistema i potencijalnih Natura staništa (3150)

Aktivnost 3.2.3. Kartografski prikaz staništa obuhvaćenih monitoringom



Aktivnost 3.2.4. Definisanje i primjena mjera zaštite i/ili revitalizacije ugroženih staništa

Posebni cilj 3.3. Očuvanje staništa i biljnih vrsta kopnenih ekosistema Aktivnost 3.3.1. Identifikovati prioritetne rijetke vrste za koje će se sprovesti

istraživanja njihove rasprostranjenosti i distribucije na području parka

Aktivnost 3.3.2. Kartiranje staništa vrsta obuhvaćenih istraživanjima Aktivnost 3.3.3. Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija Posebni cilj 3.4. Kontrola pritisaka na ekosisteme i staništa Aktivnost 3.4.1. Nastavak monitoringa progresije močvarne vegetacije duž

sjeverne obale jezera (usljed zagađivanja i ubrzanog procesa eutrofikacije)

Aktivnost 3.4.2. Praćenje vrsta nacionalno i međunarodno zaštićene flore na staništima pod antropogenim pritiskom, koje se javljaju u malom broju primjeraka, ili se klasifikuju kao rijetke i ugrožene

Aktivnost 3.4.3. Kontrola ubiranja ljekovite flore i šumskih plodova u komercijalne svrhe: primjena propisa, nadgledanje aktivnosti, praćenje stanja komercijalno korišćenih površina i populacija

Aktivnost 3.4.4. Kartiranje staništa obuhvaćenih programom praćenja/monitoringa Aktivnost 3.4.5. Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija Posebni cilj 3.5. Revitalizacija degradiranih autohtonih staništa Aktivnost 3.5.1. Revitalizacija staništa skadarskog hrasta, identifikovanog kao

potencijalni Natura habitat – 91E0 Aktivnost 3.5.2. Prikupljanje podataka o distribuciji i stepenu invazivnosti

introdukovanih biljnih vrsta, prioritetno za: bagremac – Amorpha fruticosa, pajasen – Ailanthus altissima, tatula – Datura stramonium, ambroziju – Ambrosia artemisiifolia

Aktivnost 3.5.3. Kartografski prikaz distribucije najinvazivnijh vrsta na području NP Aktivnost 3.5.4. Primjena mjera revitalizacije autohtonih staništa, uklanjanjem

invazivnih vrsta na kritičnim tačkama Posebni cilj 3.6. Zaštita i unapređenje upravljanja šumskim ekosistemima Aktivnost 3.6.1. Zaštita šuma od požara Aktivnost 3.6.2. Izrada GIS baze, IPS baze podataka i baze dendrometrijskih

podataka Aktivnost 3.6.3. Evidentiranje i praćenje stanja postojeće šumske vegetacije na

ostrvima, posebno vrste lovor – Laurus nobilis Posebni cilj 3.7. Upravljanje staništem kolonijalnih vrsta (gnjezdarica) ptica Aktivnost 3.7.1. Utvrđivanje stepena ugroženosti kolonijalnih vrsta Aktivnost 3.7.2. Implementacija mjera zaštite Posebni cilj 3.8. Upravljanje staništem kudravog pelikana – Pelecanus

crispus Aktivnost 3.8.1. Sezonski cenzus kudravog pelikana Aktivnost 3.8.2. Prstenovanje jedinki



Aktivnost 3.8.3. Implementacija mjera zaštite Posebni cilj 3.9. Monitoring velikog kormorana – Phalacrocorax carbo Aktivnost 3.9.1 Kvantitavitni monitoring (zima-proljeće) Aktivnost 3.9.2. Kartiranje staništa Aktivnost 3.9.3. Praćenje distribucije kolonija Posebni cilj 3.10. Monitoring čaplje govedarice – Bubulcus ibis Aktivnost 3.10.1. Monitoring brojnosti gnjezdećih parova Posebni cilj 3.11. Monitoring bjelobrade čigre – Chlidonias hybrida Aktivnost 3.11.1. Monitoring brojnosti gnjezdećih parova Posebni cilj 3.12. Uspostavljanje monitoringa gniježđenja patke crnke (Aythya

nyroca) Aktivnost 3.12.1. Utvrđivanje mogućeg gniježđenja patke crnke Posebni cilj 3.13. Utvrđivanje zimskog cenzusa zimujućih vrsta (IWC) na jezeru Aktivnost 3.13.1. Kvantitativni monitoring zimujućih vrsta Aktivnost 3.13.2. Kvalitativni monitoring zimujućih vrsta Aktivnost 3.13.3. Praćenje distribucije zimujućih ptica Posebni cilj 3.14. Očuvanje diverziteta sisara Aktivnost 3.14.1. Istraživanje sisara i njihovih staništa na terestričnom dijelu NP, u

saradnji sa relevantnim institucijama i organizacijama Aktivnost 3.14.2. Implementacija mjera zaštite sisara Aktivnost 3.14.3. Nastavak utvrđivanja najznačajnijih staništa vidre – Lutra lutra Aktivnost 3.14.4. Implementacija mjera zaštite vidre Posebni cilj 3.15. Održivo korišćenje ihtiofaune na Skadarskom jezeru Aktivnost 3.15.1. Procjena brojnosti ekonomski značajnih populacija ihtiofaune Aktivnost 3.15.2. Definisati metodologiju monitoringa ekonomski značajnih vrsta i

način gazdovanja ribljim fondom Aktivnost 3.15.3. Predložiti načine unapređenja ribarstva Aktivnost 3.15.4. Procijeniti godišnji prirast ribljeg fonda ekonomski značajnih vrsta Aktivnost 3.15.5. Procijeniti količinu godišnjeg ulova po vrstama Posebni cilj 3.16. Saradnja sa udruženjem ribara Skadarskog jezera Aktivnost 3.16.1. Održavanje redovnih kontakata sa ribarskim udruženjima Aktivnost 3.16.2. Saradnja u suzbijanju nelegalnog ribolova Aktivnost 3.16.3. Dobijanje podataka o količinama i vrstama ulova Posebni cilj 3.17. Zaštita staništa za mrijest ekonomski značajnih vrsta riba Aktivnost 3.17.1. Zaštita lokaliteta značajnih za očuvanje riba (tzv. “no-take-zones”) Aktivnost 3.17.2. Izrada brošura, lifleta, bilborda i edukacija o ugroženim ribljim

vrstama i načinu lova Aktivnost 3.17.3. Zaštita autohtonih vrsta od neadekvatnog unosa ribljih vrsta u

jezero Posebni cilj 3.18. Uspostaviti monitoring ekonomski značajnih vrsta riba Aktivnost 3.18.1. Povremeni monitoring određenih vrsta Aktivnost 3.18.2. Trajni monitoring ekonomski značajnih vrsta Aktivnost 3.18.3. Procijeniti uticaj ihtiofagnih vrsta ptica (vrste koje se hrane ribom)



na brojnost ihtiofaune ekonomski značajnih vrsta Posebni cilj 3.19. Sprovođenje zahtjeva i normi definisanih Poglavljem 13

(Ribarstvo) i 18 (Statistika) za pristup EU Aktivnost 3.19.1. Učestvovanje u radnim grupama koje će urediti ribarstvo

Skadarskog jezera u skladu sa zahtjevima EU Aktivnost 3.19.2 Sakupljanje podataka o ribarstvu u skladu sa EU regulativama Aktivnost 3.19.3. Učesće u radu zajedničkog stručnog tijela sa Ministarstvom

poljoprivrede i ruralnog razvoja i Monstatom Posebni cilj 3.20. Procijeniti mogućnosti za poribljavanje i uzgoj autohtonog

krapa – Cyprinus carpio, radi rasterećenja prirodne populacije ove vrste

Aktivnost 3.20.1. Izraditi stručne studije opravdanosti za poribljavanje i uzgoj krapa Aktivnost 3.20.2. Identifikovati lokalitete na kojima je moguće oformiti repro-centre

za ovu vrstu Aktivnost 3.20.3. Poribljavanje jezera mlađi proizvedenom iz repro centra Posebni cilj 3.21. Praćenje hidro-hemijskih i hidro-fizičkih parametara

hidrološkog sistema Skadarskog jezera Aktivnost 3.21.1. Saradnja sa nadležnim institucijama radi dobijanja podataka o

zagađenju vode neorganskim i organskim materijama Posebni cilj 3.22. Rješavanje problema fizičkog zagađenja Aktivnost 3.22.1. Saradnja sa nadležnim organima na nacionalnom i lokalnom

nivou, radi sprečavanja dotoka i akumulacije otpada, koje dospijeva u jezero vodenim tokovima

Aktivnost 3.22.2. Nastavak kampanje i zajedničke akcije sa lokalnim stanovništvom u uklanjanju čvrstog otpada sa smetlišta i na najfrekventnijim lokacijama na prostoru parka

6.4. STRATEŠKA OBLAST 4: Zaštita i očuvanje kulturne baštine

Zaštita kulturnih dobara, narodnog graditeljstva i nematerijalnog kulturnog nasljeđa su procesi koji su pred upravljačkim strukturama i nadležnim institucijama postavljeni kao primarni zadaci, koji će se sprovoditi u narednom planskom periodu.

Strateški cilj 4 : Nacionalni park omogućava očuvanje, unapređivanje i popularizaciju kulturno-istorijskih i etnografskih vrijednosti i potencijala Posebni cilj 4.1. Unapređenje stanja kulturnih dobara Aktivnost 4.1.1. Praćenje stanja i dostavljanje informacija relevantnim

institucijama o promjenama nastalim na kulturnim dobrima Aktivnost 4.1.2. Evidentiranje i blagovremeno sprečavanje nedozvoljenih radnji na

kulturnim dobrima Aktivnost 4.1.3. Uklanjanje vegetacije na naznačajnijim tvrđavama Jezera


https://www.google.me/search?es_sm=93&q=cyprinus+carpio&spell=1&sa=X&ei=KR0lVbvyMsuwPLb6gKgJ&ved=0CBgQvwUoAA


(Žabljak Crnojevića, Lesendro, Grmožur, Besac) Aktivnost 4.1.4. Iniciranje i učešće u projektima istraživanja i sprovođenja mjera

zaštite kulturnih dobara, koje implementiraju nadležne institucije (stručni i logistički doprinos)

Posebni cilj 4.2. Rekognosciranje, valorizacija, zaštita i prezentacija tradicionalnih vrijednosti kulturno-istorijskog nasljeđa

Aktivnost 4.2.1. Identifikovanje i dokumentovanje tipičnih objekata i cjelina tradicionalne arhitekture, započetih u prethodnom planskom periodu

Aktivnost 4.2.2. Evidentiranje podataka od lokalnog stanovništva Aktivnost 4.2.3. Literaturno i arhivsko istraživanje Aktivnost 4.2.4. Izrada tematskih publikacija Aktivnost 4.2.5. Pokretanje inicijativa za uspostavljanje zaštite objekata i cjelina

sa prepoznatim kulturnim vrijednostima Aktivnost 4.2.6. Učešće u projektima zaštite i valorizacije objekata, predmeta i

elemenata sa potencijalnim kulturnim vrijednostima, koje implementiraju institucije zaštite

Aktivnost 4.2.7. Kreiranje i implementacija projekata valorizacije i prezentacije kulturno-istorijskih i graditeljskih potencijala, u službi razvoja kulturnog turizma

Aktivnost 4.2.8. Obezbjeđenje adekvatnog depoa za smještaj i čuvanje eksponata postojećih tematskih zbirki kulturno-istorijske prošlosti

Aktivnost 4.2.9. Osmišljavanje i realizacija izložbenih postavki tematskih zbirki kulturno-istorijske prošlosti Jezera u rekonstruisanom objektu stare pošte u Rijeci Crnojevića

Aktivnost 4.2.10. Kreiranje kulturnih staza i ruta Aktivnost 4.2.11. Osmišljavanje i organizovanje tematskih izložbi povodom

značajnih datuma Posebni cilj 4.3. Očuvanje, unapređenje, prezentacija i promocija

etnografskih vrijednosti i potencijala Aktivnost 4.3.1. Afirmisati i promovisati vizure jedinstvenog prirodnog pejzaža

(čemu ide u prilog novi Zakon o kulturi, koji pruža zaštitu i valorizuje prirodne pejzaže kao autentičnu vrijednost)

Aktivnost 4.3.2. Stručna pomoć i savjet za korišćenje tradicionalnih materijala prilikom infrastrukturne gradnje, obnove i sanacije ili rekonstrukcije objekata

Aktivnost 4.3.3. Podsticati i podržati pozitivne primjere koje sprovodi lokalno stanovništvo, oživljavanjem tekovina tradicionalnog nasljeđa

Aktivnost 4.3.4. Iniciranje i pokretanje procedure za pravnu i drugu zaštitu vrijednih etnografskih cjelina kod kojih se prepoznaje autentičnost koja je sastavni dio kulturnog pejzaža ovog prostora

Aktivnost 4.3.5. Podsticati i promovisati aktivnosti na održavanju tradicionalnog privređivanja, ekstenzivne poljoprivrede i proizvodnje



Aktivnost 4.3.6. Pokretanje inicijative da specifičan način spravljanja i konzerviranja ribe po tradicionalnoj recepturi (sušeni krap, ukljeva) dobije zaštitnu oznaku porijekla i izvornosti

Aktivnost 4.3.7. Identifikovanje i dokumentovanje nematerijalne kulturne baštine - običajne prakse, izvođačkih djelatnosti, starih zanata i vještina ljudi u parku (ranije započeto)

Aktivnost 4.3.8. Uspostavljanje kontakta i prikupljanje podataka od lokalnog stanovništva

Aktivnost 4.3.9. Literaturno i arhivsko istraživanje u fondovima relevantnih institucija

Aktivnost 4.3.10. Popunjavanje Upitnika za identifikaciju elementa nematerijalnog kulturnog nasljeđa

Aktivnost 4.3.11. Učešće u projektima zaštite i valorizacije nematerijalne vrijednosti kulturne baštine, pod pokroviteljstvom relevantnih institucija zaštite

Aktivnost 4.3.12. Edukacija i podizanje svijesti javnosti o značaju očuvanja etnografske baštine, koja je preduslov za razvoj kulturnog turizma

Aktivnost 4.3.13. Unapređenje i nastavak saradnje sa državnim i međunarodnim institucijama u oblasti etnografskog nasljeđa

Aktivnost 4.3.14. Osmišljavanje i organizovanje manifestacija, sajmova, festivala, izložbi i kulturno-umjetničkih programa, koji promovišu ljude, njihov način života, lokalnu gastronomiju, muzički folklor, privređivanje, znanje i vještine, predmete i rukotvorine koje su proizvod ovog prostora ili u vezi sa njim

Aktivnost 4.3.15. Učešće u kreiranju i osmišljavanju tematskih staza Aktivnost 4.3.16. Kreiranje programa i organizovanje obilježavanja važnih datuma i

dešavanja u Parku Aktivnost 4.3.17. Izrada promotivnog materijala (katalozi, brošure, lifleti, časopisi)

6.5. STRATEŠKA OBLAST 5: Edukacija

Radi podizanja svijesti o značaju zaštićenih područja i njihovom očuvanju, u narednom planskom periodu predviđen je nastavak aktivnosti vezanih za edukaciju školske populacije, studenata, posjetilaca, lokalnog stanovništva i korisnika privrednih djelatnosti na prostoru Parka. Popularizacija biodiverziteta i unapređenje edukativnih i interpretativnih sadržaja, kroz različite aktivnosti, doprinijeće boljem poznavanju prirodnih vrijednosti ovog prostora i boljem razumijevanju potrebe očuvanja prirode na prostoru parka.



Strateški cilj 5 : NP Skadarsko jezero omogućava atraktivne programe i aktivnosti za interpretaciju prirode i ekološku edukaciju. Na lokalnom nivou park značajno doprinosi nacionalnim naporima na podizanju svijesti i širenju znanja o prirodnoj i kulturnoj baštini Crne Gore i razvoju turizma orijentisanog ka prirodi, kao dijelu održivog društveno-ekonomskog razvoja regije nacionalnog parka. Posebni cilj 5.1. Popularizacija značaja očuvanja florističkog i stanišnog

diverziteta Aktivnost 5.1.1. Popularizacija značaja očuvanja nacionalno zaštićenih i

međunarodno značajnih (IUCN status, Bernska konvencija, Habitat direktiva – NATURA 2000, IPA, CITES) vrsta i njihovih staništa, kroz rad centara za posjetioce i obogaćivanjem edukativnih prezentacionih sadržaja

Posebni cilj 5.2. Unapređenje edukativnih sadržaja Aktivnost 5.2.1. Objekat na Lipoviku urediti za organizovanje različitih edukativnih

programa Aktivnost 5.2.2. Izrada publikacije edukativnih aktivnosti za organizovane posjete

vrtića, osnovnih i srednjih škola Aktivnost 5.2.3. Izrada edukativnih programa i sprovođenje interaktivnih programa

nastave u prirodi o značaju nacionalnog parka (škola u prirodi), za školsku populaciju

Aktivnost 5.2.4. Izrada programa „nadzornik-volonter" (za djecu) Aktivnost 5.2.5. Obilježavanje značajnih ekoloških datuma Posebni cilj 5.3. Unapređenje interpretativnih sadržaja Aktivnost 5.3.1. Osmisliti i sprovesti ciljane interpretativne programe obilaska

parka

6.6. STRATEŠKA OBLAST 6: Informisanje i odnosi sa javnošću

U narednom planskom intervalu predviđene su aktivnosti na unapređenju i razvoju moderne komunikacije i informisanja šire javnosti. Putem elektronskih i štampanih medija, učešćem na različitim turističkim sajmovima (regionalnim i međunarodnim) i izradom i štampom promotivnih materijala, afirmisaće se aktivnosti u parku i njihovi rezultati, prirodne i kulturne vrijednosti parka, njegova turistička ponuda, usluge i imidž.



Strateški cilj 6 : NP Skadarsko jezero je poznato, prihvaćeno i cijenjeno kao područje izvrsnosti u pogledu prirode i kulturnih vrijednosti, a kao primjer najbolje prakse za njihovo očuvanje, na lokalnom nivou, kod relevantnih zainteresovanih strana, kao i na nacionalnom i međunarodnom nivou. Posebni cilj 6.1. Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu Aktivnost 6.1.1. Učešće na turističkim sajmovima Aktivnost 6.1.2. Izrada i štampa promotivnih materijala (katalog, vodič, liflet,

brošura, cjenovnik i sl.) Aktivnost 6.1.3. Promocija putem štampanih i elektronskih medija Aktivnost 6.1.4. Izrada novog veb sajta Aktivnost 6.1.5. Ažuriranje veb stranice i promocija Parka na društvenim

mrežama

6.7. STRATEŠKA OBLAST 7: Uključivanje i učestvovanje javnosti

Park će kao jednu od svojih priroritenih aktivnosti u narednom planskom periodu imati pospješivanje svih oblika saradnje sa reprezentativnim predstavnicima lokalnih zajednica na prostoru parka i njegove gravitacione zone. Shodno savremenim standardima i preporukama relevantnih međunarodnih institucija (UNESCO, IUCN, WWF, UNEP, WCPA), JPNPCG i NP Skadarsko jezero imaju za cilj da u narednom periodu unaprijede odnos sa lokalnim stejkholderima. Kao jedan od preporučenih alata za dostizanje ovog cilja je organizovanje Socio-ekonomskog savjeta, kroz čiji rad se želi postići veći nivo integracije lokalnog stanovništva u osnovne upravljačke ciljeve Parka. Strateški cilj 7: NP Skadarsko jezero je zbog aktivnog uključivanja i učestvovanja javnosti, cijenjen i prihvaćen kooperativni partner lokalnog stanovništva i svih relevantnih zainteresovanih strana (stakeholders) Posebni cilj 7.1. Unapređenje saradnje s lokalnim stanovništvom Aktivnost 7.1.1. Organizovanje rada Socio-ekonomskog savjeta za rad sa

lokalnim zajednicama (održavanje najmanje dvije sjednice u skladu sa Poslovnikom i tačno utvrđenim dnevnim redom)

Aktivnost 7.1.2. Organizovanje sastanaka sa mjesnim zajednicama i korisnicima prostora parka kroz rad savjeta

Aktivnost 7.1.3. Realizacija zajedničkih aktivnosti na promociji održivih oblika turizma u parku

Posebni cilj 7.2. Unapređenje saradnje sa domaćim organizacijama sa područja i gravitacione zone Parka

Aktivnost 7.2.1. Unaprijediti saradnju sa regionalnim i lokalnim subjektima (opštine, regionalne i lokalne turističke organizacije i turističke agencije)



Aktivnost 7.2.2. Unaprijediti saradnju sa udruženjima ribara Aktivnost 7.2.3. Unaprijediti saradnju sa drugim udruženjima i organizacijama na

području i gravitacionoj zoni parka Aktivnost 7.2.4. Unaprijediti saradnju sa NVO na području i u gravitacionoj zoni

parka 6.8. STRATEŠKA OBLAST 8: Podržavanje održivog turizma i socio-

ekonomskog razvoja i omogućavanje rekreativnih aktivnosti

Radi unapređenja turističke funkcije Parka na principima održivog razvoja, u narednom planskom periodu radiće se na poboljšanju i formiranju nove turističke infrastrukture, koja obuhvata informativno-prezentacione, edukativne i rekreativne elemente. Planirane su i aktivnosti na poboljšanju i održavanju sistema pješačkih i biciklističkih staza, uređenju vidikovaca i osmatračnica za posmatranje ptica. Kreiranjem novih turističkih proizvoda i programa obilazaka, obogatiće se ukupna turistička ponuda Parka. Strateški cilj 8: NP Skadarsko jezero podržava održivi turizam i socio-ekonomski razvoj regiona Parka i pruža mogućnosti za rekreativne aktivnosti Posebni cilj 8.1. Uspostavljanje međunarodnih plovnih puteva na

Skadarskom jezeru Skadar – Virpazar – Rijeka Crnojevića i Bar – Virpazar – Rijeka Crnojevića

Aktivnost 8.1.1. Učešće u radnom timu za realizaciju projektnog zadatka 3. Prijedlog master plana valorizacije Skadarskog jezera (Ministarstvo saobraćaja i pomorstva)

Posebni cilj 8.2. Unapređenje turističke infrastrukture Aktivnost 8.2.1. Centri za posjetioce će se dopunjavati novim eksponatima i

sadržajima Aktivnost 8.2.2. Rekonstrukcija stare pošte u Rijeci Crnojevića Aktivnost 8.2.3. Formiranje naplatnog punkta u Rijeci Crnojevića (Lipovik) Aktivnost 8.2.4. Izgradnja javnih toaleta na Vranjini Aktivnost 8.2.5. Nabavka dva „zelena broda“ za prevoz turista Aktivnost 8.2.6. Održavanje i adaptacija ekspo prostora Aktivnost 8.2.7. Rekonstrukcija tornja na Pijescima (Plavnica) za posmatranje

ptica Aktivnost 8.2.8. Izrada projekta za unapređivanje postojećih i formiranje nove

tematske staze Aktivnost 8.2.9. Održavanje i unapređenje biciklističkih staza Aktivnost 8.2.10. Unapređenje postojećih i formiranje novih vidikovaca i odmorišta Aktivnost 8.2.11. Unapređenje pješačkih staza Aktivnost 8.2.12. Obnoviti postojeću i postaviti novu signalizaciju unutar parka

(usmjeravanje unutar parka, označavanje staza, vidikovaca i



značajnih lokaliteta) Posebni cilj 8.3. Unapređenje turističkih proizvoda Aktivnost 8.3.1 Unapređivanje postojećih turističkih proizvoda (kajakarenje i

posmatranje ptica) Aktivnost 8.3.2. Formiranje staza za sportski ribolov Posebni cilj 8.4. Upravljanje posjetiocima Aktivnost 8.4.1. Anketiranje posjetilaca (analiza strukture posjetilaca) Aktivnost 8.4.2. Analizirati uticaj posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti

parka Aktivnost 8.4.3. Analizirati korišćenje postojećeg sistema staza u parku Aktivnost 8.4.4. Izgraditi mehanizam da posjetioci ne ostavljaju vidljive tragove za

sobom („leave no trace” principi) Aktivnost 8.4.5. Osmisliti i organizovati programe bazirane na prirodnim i

kulturnim vrijednostima za različite ciljne grupe Posebni cilj 8.5. Prezentovati Park posjetiocima i široj javnosti Aktivnost 8.5.1. Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije za različite ciljne

grupe Aktivnost 8.5.2. Osmisliti i organizovati manifestaciju tipičnu za park Posebni cilj 8.6. Unapređenje marketing strategije Aktivnost 8.6.1. Izrada marketing strategije - priprema i izrada marketing plana Posebni cilj 8.7. Izrada marketinškog materijala Aktivnost 8.7.1. Izrada autentičnog suvenira parka Aktivnost 8.7.2. Izrada i štampa prodajnog marketinškog materijala (majice, kape,

čaše, olovke i sl.) Posebni cilj 8.8. Podrška proizvodnji lokalnih proizvođača (suveniri i

autohtoni proizvodi domaće radinosti) Aktivnost 8.8.1. Inicirati uspostavljanje sertifikata za lokalne proizvode Aktivnost 8.8.2. Unapređivanje saradnje sa lokalnim proizvođačima Aktivnost 8.8.3. Organizovanje takmičenja za najbolji originalni suvenir parka

6.9. STRATEŠKA OBLAST 9: Institucionalni razvoj i nacionalna i međunarodna

saradnja

Imajući u vidu činjenice da je prostor parka prepoznat kao Ramsarsko područje i da će se u narednom periodu cijelokupan prostor crnogorskog dijela Skadarskog jezera biti kandidovan kao Ramsarsko područje, kao i da je od strateškog interesa za integralnu zaštitu jezera dobra prekogranična saradnja sa relevantnim institucijama na albanskoj teritoriji, neophodno je pristupiti različitim aktivnostima koje će omogućiti ispunjavanje međunarodni zahtjeva i standarda u očuvanju prirode. Za dostizanje ovih ciljeva u navedenoj strateškoj oblasti neophodno je imati kvalifikovanu strukturu zaposlenih u okviru JPNPCG i NPSJ koja će ispuniti navedene standarde i zahtjeve.



Strateški cilj 9: Nacionalnim parkom upravlja JPNPCG i njegova organizaciona jedinica NP Skadarsko jezero, obezbjeđujući dovoljan broj kvalitetnog i motivisanog osoblja koje ima dobre i odgovarajuće uslove rada i mogućnosti za daljnje profesionalno napredovanje. Oba entiteta upravljanja su dobila adekvatnu infrastrukturu i materijalne resurse, kako bi se omogućio razvoj i upravljanje Parkom prema specifičnim zahtjevima i međunarodnim standardima. Uspostavljena je dobra prekogranična saradnja sa odgovornom institucijom nadležnom za upravljanje jezerom na albanskoj teritoriji i održavaju se redovni kontakti sa domaćim i međunarodnim institucijama i partnerima. Posebni cilj 9.1. JPNPCG i NPSJ imaju unaprijeđenu kvalifikovanu strukturu

zaposlenih i poboljšane uslove rada, kao i mogućnost za dalje profesionalno usavršavanje

Aktivnost 9.1.1. Procjena broja i kvalifikovanosti zaposlenih i procjena uslova rada Aktivnost 9.1.2. Poboljšanje opštih uslova za rad osoblja Aktivnost 9.1.3. Osmišljavanje i izvođenje redovnih programa izgradnje kapaciteta

i različitih obuka Posebni cilj 9.2. Saradnja u okviru Asocijacije Parkovi Dinarskog luka Aktivnost 9.2.1. Učešće u radu Asocijacije Aktivnost 9.2.2. Realizacija inicijativa i drugih proizilazećih obaveza definisanih

programskim sadržajima Asocijacije Posebni cilj 9.3. Uspostavljanje prekogranične saradnje sa nadležnom

institucijom zaduženom za upravljanje jezerom na albanskoj strani

Aktivnost 9.3.1. U saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma inicirati sastanke sa nadležnom institucijom zaduženom za upravljanje jezerom na albanskoj strani i definisati prioritete u zaštiti

Aktivnost 9.3.2 Realizacija zajedničkih inicijativa Posebni cilj 9.4. Unaprijediti i ostvariti prekograničnu saradnju kroz program

IPA II 2014–2020. Aktivnost 9.4.1. Učešće na treninzima za jačanje ljudskih kapaciteta za pisanje

IPA projekata. Aktivnost 9.4.2. Učešće na forumima za upoznavanje potencijalnih projektnih

partnera za prekograničnu saradnju i izrada baze podataka o njima.

Aktivnost 9.4.3. Saradnja sa zajedničkim tehničkim sekretarijatima za prekograničnu saradnju

Aktivnost 9.4.4. Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje.

Posebni cilj 9.5.

Unaprijediti i ostvariti projektne aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020.



Aktivnost 9.5.1. Učešće na treninzima za jačanje kapaciteta za pisanje IPA projekata.

Aktivnost 9.5.2. Učešće na forumima za ostvarivanje saradnje sa potencijalnim projektnim partnerima i izrada baze podataka

Aktivnost 9.5.3. Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa.

Posebni cilj 9.6.

Unaprijediti i ostvariti saradnju sa domaćim organizacijama i donatorima

Aktivnost 9.6.1. Organizacija sastanaka o postizanju dogovora i unapređenja saradnje, raspodjele, broja, prioriteta i potreba zajedničkih projektnih aktivnosti.

Aktivnost 9.6.2. Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti. Posebni cilj 9.7.

Unaprijediti i ostvariti saradnju sa regionalnim i inostranim organizacijama


Aktivnost 9.7.2. Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti. Posebni cilj 9.8. Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa preduzećima

prepoznatim po društveno odgovornom poslovanju u Crnoj Gori


Aktivnost 9.8.2. Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti.



7. POBOLJŠANJE I UNAPEĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA

7.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Shodno savremenim sredstvima komunikacije, neophodno je uspostaviti efikasan sistem

upravljanja informacijama i efikasan sistem protoka informacija na relaciji Park-stručne službe Javnog preduzeća. Za takav pristup neophodno je uspostaviti sljedeće sistemske pristupe:

• Postavljanje organizacionog sistema saglasno unutrašnjim aktima Javnog preduzeća

• Pravovremen odabir i selekcija informacija • Postojanje efikasnih organizacionih i stručnih sposobnosti zaposlenih unutar

stručnih službi i Parka • Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama

7.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU

JAVNOG PREDUZEĆA

Sredstva za rad Javnog preduzeća obezbjeđuju se:

• iz budžeta Crne Gore, u skladu sa godišnim programima, planovima upravljanja i projektima u oblasti zaštite životne sredine

• iz naknada za korišćenje dobara nacionalnih parkova • iz donacija

Budući da Javno preduzeće upravlja nacionalnim parkovima na osnovu plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja, koji u svakom nacionalnom parku (pojedinačno) sadrže, stanje, ciljeve i aktivnosti vrlo eksplicitno definisane sa neposrednim izvršiocima, svi izvori prihoda, radi dosljedne primjene Zakona i propisa o platnom prometu u zemlji se slivaju na žiro-račun Javnog preduzeća.

Upravljanje finansijama se vodi centralizovano preko softvera za finansije Javnog preduzeća. Organizacione jedinice takođe imaju pristup finansijskom softveru preko kojeg se vodi djelimično knjigovodstvo. Svakodnevno se prati priliv i odliv novčanih sredstava. U skladu sa zakonskim propisima pazari se uplaćuju svakodnevno i organizacione jedinice



dokumentovano prate promjene. U Službi za finansijske poslove se u skladu sa propisima i pravilnicima vezanim za finansije evidentiraju i prate sve poslovne promjene.

Rezultati finansijske analize se koriste u procesu finansijskog planiranja kao ulazne informacije za izradu finansijskog plana. Rezultati te analize takođe čine polaznu osnovu koja služi kao referentna tačka za praćenje i evaluaciju tokom implementacije plana finansijske održivosti. U narednom periodu potrebno je osnažiti sistem upravljanja finansija kroz uvođenje novih softverskih rješenja, prvenstveno kroz naplatne punktove u nacionalnim parkovima, kao i kroz zaposlene koji će direktno odgovarati službi za finansijske poslove, a raditi posao u organizacionim jedinicama nacionalnih parkova.

Kvalitetne i brze informacije i podaci koji će se akumulirati bilo kroz nove programe, bilo fizički uvažavajući sve propise će doprinijeti da i odluke vezano za finansije budu realne i doprinose većoj održivosti nacionalnih parkova.

Realne finansijske informacije u finansijskoj analizi ostaju glavno sredstvo ne samo za osmišljavanje finansijskog plana i poboljšanje finansijskog upravljanja, već i za ubjeđivanje mogućih donatora u jasne finansijske potrebe zaštićenih područja koje je moguće provjeriti, a samim tim i za obezbjeđivanje njihove finansijske podrške.

Preduzeće kao pravno lice, kroz platni sistem (koji se sastoji od seta instrumenata i sistema međubankarskog transfera) omogućava protok novca i time determiniše ekonomsku politiku i finansijsko poslovanje.

Saglasno navedenom utvrđuje se operativni cilj osposobljavanja upravljačkih struktura po svim osnovama za upravljanje sistemom finansija i njegovo praćenje od rukovodne strukture Javnog preuzeća.

7.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI

Sistem kontrole kao i praćenje planiranih aktivnosti potrebno je sprovoditi kako na nivou

Parka tako i na nivou Uprave Javnog preduzeća. Sam sistem obuhvata i organizacionu strukturu, metode i postupke rada i unutrašnju

reviziju, utvrđen je i implementiran od rukovodioca Javnog preduzeća, sa ciljem uspješnog upravljanja i ostvarivanja zadataka na transparentan, pravilan, ekonomičan, efikasan i efektivan način.

Kontrolne aktivnosti uspostavljaju se radi ostvarivanja ciljeva Javnog preduzeća svođenjem rizika na prihvatljiv nivo, primjenom pisanih pravila, principa i postupaka.

Godišnjim planom upravljanja preciziraju se nosioci planiranih aktivnosti i njihova dinamika sa potrebnim finansijskim sredstvima i izvorima finansiranja.



8. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD

U narednom periodu će se inicirati sprovođenje istraživanja u Parku, sa naučnim i

stručnim institucijama iz zemlje i inostranstva, koja bi produbila sadašnji nivo znanja o biološkoj raznovrsnosti, zaštićenim prirodnim i kulturnim vrijednostima, posebno specijskog biodiverziteta vrsta koje imaju konzervacijsku vrijednost.

Istraživanja ekosistema i njegovih komponenti treba da bude u fokusu: • Istraživanja flore i vegetacije • Istraživanja faune • Logističke podrške Javnog preduzeća i uprave parkaistraživačkim aktivnostima drugih

stručnih i naučnih institucija iz zemlje i inostranstva.

9. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA

9.1. DEFINICIJA PRIORITETA

Nacionalni park i upravljačke strukture Javnog preduzeća u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima izrađivaće godišnje programe upravljanja, kao izvode iz petogodišnjeg plana.

Shodno strateškim ciljevima datim u petogodišnjem planu, za svaku godinu biće definisani prioriteti, koji će se naročito odnositi na sljedeće segmente upravljanja prostorom parka:

• Fizička zaštita prostora • Stručna zaštita prirodnih vrijednosti i kulturno-istorijskog nasljeđa • Razvoj turizma, promocija i edukacija • Unapređenje saradnje sa lokalnim strukturama • Unapređenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje parka

Sve ove aspekte biće imaće godišnji programi upravljanja i upravljačke strukture će voditi

računa da implementiraju aktivnosti po svojim prioritetima.

9.2. DEFINICIJA NOSILACA REALIZACIJE PLANA

S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog preduzeća, za upravljanje prostorom nacionalnog parka zaduženo je ovo preduzeće uz sinhronizovano djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se Plan efikasno sprovodio u praksi. Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce kroz tri komplementarna i međusobno povezana nivoa;



Za fizičku kontrolu prostora zadužena je Služba fizičke zaštite koja se nalazi pod neposrednom rukovodnom kontrolom direktora organizacione jedinice;

Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti parka implementiraće Služba za unapređenje i razvoj. Ista služba organizovaće i koordinirati međunarodnu saradnju, kao i pripremu projektnih predloga koji za cilj imaju obezbjeđivanje odgovarajućih sredstava za park.

Za promociju, edukaciju i interpretaciju prirodnih i radom stvorenih vrijednosti baviće se Služba za edukaciju, marketing i promociju.

Sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad svih zajedničkih službi sa nivoa Javnog preduzeća i direktora parka, koji će za sve aktivnosti pružati neophodnu logističku i tehničku podršku na samom terenu.

Materijalno tehnička sredstva za efikasan rad i implementaciju Plana upravljanja obezbjeđuje menadžment Javnog preduzeća, na čijem čelu stoji direktor kao odgovorno lice. 9.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA

Shodno Članu 14 i Članu 15 Zakona o nacionalnim parkovima, za operacionalizaciju Plana upravljanja donosi se godišnji program upravljanja. Njega donosi javno preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodnu saglasnost resornog ministarstva.



10. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

10.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA

Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrađuju se godišnji finansijski izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu se radi na bazi prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini i procjene prihoda po osnovu korišćenja dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te odobrenih sredstava državnim budžetom za narednu godinu.

Kod procjene potrebnih sredstava za sprovođenje plana za Plan upravljanja 2016–2020. godina ulaze sljedeći elementi:

• Bruto plata i ostala primanja zaposlenih • Materijalni i drugi troškovi koji prate poslovanje • Konkretni programi koji se odnose na Park • Kapitalni projekti

Za NP Skadarsko jezero u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate zaposlenih kao i dio

bruto plata stručnih službi, srazmjerno broju zaposlenih prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se finansiranje programa projektuje prema planu potrebnih sredstava za angažovanje konkretnih poslova i izvođenja određenih radova u parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 5 %.

Troškovi finansiranja godišnjih programa upravljanja projektovani su da se finansiraju iz državnog budžeta. Prethodnih godina su troškovi ljudskih resursa djelimično pokrivani iz državnog budžeta, dok se ostali troškovi (materijalni troškovi koji prate poslovanja Javnog preduzeća i nacionalnih parkova: bruto zarade, troškovi goriva, održavanja osnovnih sredstava, komunalne usluge, električna energija i ostali troškovi) finansiraju od sopstvenih sredstava koje nacionalni parkovi ostvare u skladu sa Odlukom o visini i načinu plaćanja naknada za korišćenje dobara nacionalnih parkova. Kapitalni projekti se finansiraju iz državnog budžeta namijenjenog za kapitalna ulaganja u infrastrukturu i ostalo, dok se od eventualnih donatora obezbjeđuju sredstva za kapitalna ulaganja i opremu u skladu sa namjenom opredijeljenih sredstava.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava po godinama za NP Skadarsko jezero:

Elementi 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. Trošk.ljudskih resursa 400.000,00 410.000,00 430.000,00 450.000,00 470.000,00 Ostali troškovi 240.000,00 260.000,00 280.000,00 300.000,00 320.000,00 Finansiranje programa 70.000,00 73.000,00 77.000,00 80.000,00 85.000,00 Ukupno 710.000,00 743.000,00 787.000,00 830.000,00 875.000,00



10.1.1. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI Vrsta investicije Izgradnja infrastrukture i nabavka opreme

1. Plan Izgradnja objekta Službe zaštite na Vranjini i Bobovištu (Aktivnost 2.3.1.)

Opis

Radi bolje kontrole prostora Parka, neophodno je izgraditi objekat za službu zaštite na Bobovištu (30 m2) i rekonstruisati objekat na Vranjini (30 m2).

Proračun 150.000 € Vremenski okvir 2016–2018 2. Plan Izgradnja skladišta za čuvanje i pretakanje goriva

(Aktivnost 2.3.2.) Opis Izgradnja skladišta za čuvanje i pretakanje goriva je zakonska

obaveza (Zakon o zapaljivim tečnostima i gasovima, Sl. list CG br. 26/2010 i br. 31/2010). Budući da takav objekat ne postoji na prostoru Parka, u narednom periodu neophodno je izgraditi ovaj objekat na Vranjini. Planirana veličina objekta je 25 m2.

Proračun 20.000 € Vremenski okvir 2016–2017 3. Plan Nabavka amfibijskog plovila za čišćenje kanala i prikupljanje i

uklanjanje plutajućeg otpada (Aktivnost 2.3.3.)

Opis Posljednjih godina uočava se povećanje plutajućeg nanosa na jezeru, koji se sastoji od plastičnih kesa, staklene i plastične ambalaže, gume, biljnog materijala i različitog muljevito-organskog otpada. Ovaj nanos se akumulira, a različiti materijali formiraju (fizički i hemijski) plutajuća „ostrva”. Debljinu plutajućih ostrva je teško procijeniti, ali znatan dio nanosa djelimično potone i nalazi se ispod površine (na dubini od 0.5-15 m), dok određena količina potone na dno. Pored toga, zbog erozionih procesa i prirodnog zarastanja kanala vegetacijom, ovi kanali vremenom zarastaju i nagomilavaju komunalni otpad koji dolazi rijekom Moračom i njenim pritokama. Sakupljanje ovog otpada na kanalima je veoma komplikovano, jer zbog procesa obrastanja kanala vegetacijom nije moguće sakupiti nagomilani otpad bez adekvatne mehanizacije. Nabavkom amfibijskog vozila moguće je efikasno sanirati i očistiti kanale, a ujedno i sakupljati plutajući otpad koji se akumulira na jezeru.

Proračun 140.000 € Vremenski okvir 2016–2018 4. Plan Nabavka vozila i plovila za potrebe Službe zaštite

(Aktivnost 2.3.4.) Opis Za efikasniji rad Službe zaštite na Skadarskom jezeru i



sprečavanje neregularnih aktivnosti neophodna je nabavka novih vozila i plovila. Njihov broj je sada nedovoljan i nalaze se u dosta lošem stanju. Vrijednost tri nova vozila je 30.000 €, a vrijednost 4 plovila (25, 40 i 50 KS) je 30.000 €

Proračun 60.000 € Vremenski okvir 2016–2020 Vrsta investicije Unapređenje turističke infrastrukture

5. Plan Rekonstrukcija stare pošte u Rijeci Crnojevića (Aktivnost 8.2.2.)

Opis Objekat stare pošte u Rijeci Crnojevića, planiran za rekonstrukciju i adaptaciju u tematski centra za posjetioce, u ruševnom je stanju i zapušten. U osnovi je dimenzija 11 x 10 m, orijentisan jug - sjever. Ima dvije etaže i visoko potkrovlje, sa terasom prema jugu. Bočne fasade spojene su sa susjednim objektima, koji zajedno čine ulični niz starih kuća, na lijevoj strani ulaza u naselje prema rivi. Rekonstrukcijom i adaptacijom stare pošte u tematski centar obogatiće se turistička ponuda Parka kulturno-istorijskim sadržajima i istovremeno dobiti jedini objekat muzejsko-izložbenog karaktera u Rijeci Crnojevića

Proračun 180.000 € Vremenski okvir 2017–2019 6. Plan Nabavka dva „zelena broda“ za prevoz turista

(Aktivnost 8.2.5.) Opis Radi povećanja kvaliteta turističke ponude na jezeru, u narednom

periodu planira se nabavka dva “zelena broda“, tehnološki opremljena tako da će ispunjavati savremene ekološke standarde. Prevoz turista na jezeru je na dosta niskom nivou, sa prilično zastarjelim brodovima koji ne ispunjavaju savremene ekološke standarde, a ove poslove vrši neobučen kadar koji nije osposobljen da ponudi kvalitetan ekoturistički program kojim bi se turisti na pravi način informisali o prirodnim vrijednostima nacionalnog parka. Ovi brodovi bi imali kvalifikovano i profesionalno osoblje i specijalizovanog vodiča, čime bi turisti dobili kvalitetnu turističku ponudu. Planirana je nabavka jednog broda kapaciteta 100 putnika i jednog broda kapaciteta 50 putnika.

Proračun 150.000 € Vremenski okvir 2016–2020.



10.2. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovođenje Plana upravljanja 2016–2020. godine, za NP Skadarsko jezero dolazi se do ukupnih sredstava neophodnih za realizaciju plana.

Slijedi tabelarni pregled procjene finansijskih sredstava za Plan upravljanja NP Skadarsko jezero 2016–2020. godina.

Elementi 2016–2020. godina Troškovi ljudskih resursa 2.160.000,00 Ostali troškovi 1.400.000,00 Finansiranje programa 385.000,00 Kapitalni projekti 700.000,00 Ukupno 4.645.000,00

Slijedi tabelarni prikaz analitike finansiranja programa i ostalih troškova za period 2016–

2020.godinu.

Analitika finansiranja programa i ostalih troškova za period 2016–2020.god.

Zaštita prirodnih vrijednosti 3.425.000,00 Zaštita kulturno-istorijskih vrijednosti 70.000,00 Turizam i rekreacija 80.000,00 Edukacija i interpretacija 50.000,00 Promocija i marketing 70.000,00 Unapređivanje saradnje sa korisnicima prostora parka 20.000,00 Unapređivanje saradnje sa domaćim i inostranim organizacijama i donatorima 20.000,00

Unapređivanje prekogranične saradnje 10.000,00 Unapređivanje sistema ambijentalne higijene 200.00,00 Kapitalni projekti 700.000,00 Ukupno 4.645.000,00



NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO - FINANSIJSKA ODRŽIVOST

Prihodi

R.b. PRIHODI Plan 2016. Procentualno

učešće u ukupnim prihodima

1 Ulaznice 300.000,00 41,67%

2 Ribolovne dozvole 60.000,00 8,33%

3 Korišćenje dobara(privremeni, stalni objekti, štandovi) 40.000,00 5,56%

4 Ulaznice-Centar za posjetioce 3.000,00 0,42%

5 Koncesija za izlovljavanje ukljeve 25.000,00 3,47%

6 Zakup vodene povrsine (turistički brodovi) 18.000,00 2,50%

7 Prodaja zaplijenjenih sredstava 2.000,00 0,28%

8 Ostali poslovni prihodi (loženje vatre, izdavanje krplji, bicikla,naplaćena otpisana potraživanja, prodaja os.itd.) 9.500,00 1,32%

9 Prodaja suvenira 8.000,00 1,11%

10 Izdavanje poslovnog prostora 35.000,00 4,86%

11 Snimanje filmova 1.000,00 0,14%

12 Posmatranje ptica 4.000,00 0,56%

13 Izdavanje kajaka 4.500,00 0,63%

U K U P N O 720.000,00 100,00%



Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Projektovani prihodi po godinama

720.000,00 756.000,00 793.800,00 834.000,00 875.000,00

UKUPNO (€) 3.978.800,00 Ukupno planirana sredstva za petogodišnji period za Plan upravljanja NP Skadarsko

jezero iznose 4.645.000,00 Eura. Planom analize za sopstvena sredstva došlo se do mogućih sopstvenih sredstava u iznosu od 3.978.800,00 Eura. Dakle, da bi se finansijski pokrile sve aktivnosti i Programi, uključujući i kapitalne investicije potrebno je iz budžeta obezbijediti ukupno za pet godina 666.200,00 Eura.

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima, JPNPCG sredstva za rad obezbjeđjuje iz

sljedećih izvora:

• iz državnog budžeta • iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda • iz donacija • kredita • drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte, a posebno finansijskim rizikom u savremenim uslovima

postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće kod upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i rashoda, kao i rizik da li će se ostvariti planirana sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda iz budžeta, kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja.

Donacije kao mogući oblik finansiranja nije moguće preciznije definisati ovim planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim, a sve u skladu sa planiram projektima koji će eventualno biti podržani.

Finansijska održivost još uvijek nije dostignuta, jer sistem zaštićenih područja ne posjeduje dovoljan iznos stabilnih sredstava za dugoročno zadovoljenje ukupnih troškova poslovanja. Zaštićena područja u Crnoj Gori su slabo opremljena u pogledu mogućnosti za ostvarivanje prihoda koje zaštićena područja obezbjeđuju kroz potrošačka i nepotrošačka korišćenja prirodnih resursa.

Pored obezbjeđivanja odgovarajućih finansijskih sredstava, rukovodioci u zaštićenim područjima takođe moraju poboljšati kvalitet, oblik, vremenski okvir, postavljanje ciljeva, namjene i izvore finansiranja. To znači da upravljanje zaštićenim područjima mora biti dvosmjerno. Jedan smjer podrazumijeva finansiranje strane „ponude” koja nastaje zbog ostvarivanja većeg nivoa prihoda na nivou cjelokupnog sistema. Drugi pravac, jednako značajan, se odnosi na izazove na strani „tražnje” u pogledu upravljanja finansijskim potrebama zaštićenih područja (na lokacijama i na centralnom nivou). Finansijsku održivost zaštićenih područja treba rješavati sa obje strane ove uravnotežene finansijske jednačine.



Da bi Crna Gora dostigla finansijsku stabilnost zaštićenih područja i sistema zaštićenih područja, potrebne su joj snažne i djelotvorne institucije za ostvarivanje, upravljanje i ulaganje sredstava u nacionalne sisteme zaštićenih područja. Dugoročno posmatrano, finansijska održivost ne treba da podrazumjeva samo obezbjeđivanje resursa za premošćavanje finansijskog jaza; sistemi zaštićenih područja treba da budu usmjereni ka pronalaženju uslova za omogućivanje i obezbjeđivanje djelotvornog učešća i razmjene ostvarenih koristi sa različitim zainteresovanim stranama u sistemima zaštićenih područja.



11. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA

11.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE

Petogodišnji Plan upravljanja NP Skadarsko jezero (2016–2020), obezbjeđuje okvirne

smjernice iz kojih proizilaze jednogodišnji programi zaštite i razvoja, finansijski i drugi planovi. Analizom donijetih programa i planova, prati se nihovo sprovođenje i prave izvještaji o radu Nacionalnog parka, što omogućava uvid u dinamiku i mogućnost blagovremenog djelovanja sa nivoa rukovodne i upravljačke strukture, radi optimalnog sprovođenja programa zaštite i razvoja.

11.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA

U izvještajima o radu, koji se daju kroz podatke o fizičkoj i stručnoj zaštiti, korišćenju

dobara, pružanju usluga, razvoju, naučno-istraživačkom radu i saradnji sa domaćim i inostranim organizacijama treba prikazati realno stanje u NP Skadarsko jezero

Kroz sagledavanje i analizu tog stanja stvaraju se uslovi za uočavanje svih pozitivnih pomaka, kao i eventualnih objektivnih poteškoća koji prate rad i poslovanje u Parku. Na osnovu takvog zapažanja, izvode se zaključci koji će biti u skladu sa petogodišnjim planom upravljanja i dinamikom njegove realizacije, a radi što uspješnijeg poslovanja i svestrane afirmacije Parka u planom predviđenom periodu.



12. SMJERNICE I PREPORUKE

Plan upravljanja Nacionalnim parkom Skadarsko jezero je, nakon Prostornog plana posebne namjene, osnovni dokument za upravljanje prostorom parka, njegovim razvojem i održivim korišćenjem prirodnih i kulturno istorijskih vrijednosti. U njemu se sublimiraju osnovni interesi i ciljevi, koji usmjeravaju uređenje i korišćenje prostora i osiguravaju zaštitu prirodnih procesa u nacionalnom parku. U ovom smislu treba:

• Poštovati međunarodne standarde i kriterijume zaštite prirode i održavanja prirodnih procesa bez uticaja ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje;

• Ciljevi upravljanja parkovima moraju biti specifični, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove, kao i pitanja vlasništva i interesa uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa;

• Uspostaviti geografsko-informacioni sistem radi obezbjeđenja neophodnih informacija o stanju i promjenama u ekosistemima;

• Identifikovati degradirane površine i predložiti način i mjere njihovog saniranja; • Edukovati lokalno stanovništvo i posjetioce o prirodnim i kulturno-istorijskim

vrijednostima parka; • Podsticati naučno istraživački rad na prostoru parka; • Vršiti zaštitu i monitoring biodiverziteta i unapređenje predionih raznovrsnosti parka; • Unaprijediti prekograničnu i ukupnu međunarodnu saradnju; • Uspostaviti efikasan sistem upravljanja posjetiocima; • Podržavati sve vidove održivog turizma; • Intenzivirati aktivnosti na razvoju kulturnog turizma i stvarati uslove da se Žabljak

Crnojevića pretvori u centar vjerskog turizma

Upravljanje parkom mora biti specifično, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove, uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja, kako od državnog budžeta, tako i stvaranjem uslova za povećanje sopstvenih prihoda i donacija, kako bi se na efikasan način implementirale navedene smijernice i dostigli ciljevi definisani Planom upravljanja za svaku stratešku oblast pojedinačno.



LITERATURA

• Appleton, M.R. i Hotham, P.A.E., 2007. Izrada planova upravljanja zaštićenim područjima u Hrvatskoj - Priručnik. Fauna & Flora International, Cambridge, UK.

• Dudley, N (ed.), 2008. Guidelines for Applying Protected Area Management Categories, IUCN, Gland, Switzerland.

• Katnić, A. et al., 2013. Procjena ugrožavajućih faktora na biodiverzitet Skadarskog jezera, naročito na vodnu i šumsku vegetaciju i nacrt aktivnosti koje garantuju njihovu zaštitu – do 2016. Primjena integralnog modela upravljanja ekosistemom Skadarskog jezera – EMA plan. Green Home.

• Marić, D. and Milošević, D., 2011. Katalog slatkovodnih riba (Osteichthyes) Crne Gore. Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. Katalozi 5, Knjiga 4. Podgorica. pp 114.

• Mauzej Grudnik Z., Druks Gajšek, P., 2011. Lake Skadar Monitoring Programme Development. ERICo Velenje Ecological Research &Industrial Co-operation Ltd. Velenje.

• Mrdak, D. et al., 2014. Conservation and Sustainable Use of Biodiversity at Lakes Prespa, Ohrid and Skadar/Scadar/Shkodra (CSBL).

• Mrdak, D., Petrović, D., Katnić, A., Erceg, M., 2011. Integrated study to support the designation of the trans-boundary Lake Skadar/ Shkodra as biosphere reserve in the frame of the project “Supporting the proposed Trans-boundary Biosphere Reserve of Lake Skadar/ Shkodra area through a participatory approach”. University of Montenegro, Faculty of Sciences and Mathematics.

• Ministarstvo održivog razvoj i turizma, 2014. Peti Nacionalni izvještaj Crne Gore prema Konvenciji Ujedinjenih nacija o biološkoj raznovrsnosti.

• Ministarstvo održivog razvoja i turizma, 2013. Treći nacionalni izvještaj o implementaciji nacionalne strategije biodiverziteta (2010-2015), za period 2012-2013. godine, rezime Petković, S., 1091. Prilog poznavanju fitoplanktona Skadarskog jezera sa posebnim osvrtom na dinamiku brojnosti i ritam razviđa Ceratium hirundinella (O. F. Mull) Schrank. Poljoprivreda i šumarstvo, 21 (2)_ 33-56.

• Petrović, D., Hadžiablahović, S., Vuksanović, S., Mačić, V., Lakušić, D., 2012. Katalog tipova staništa Crne Gore značajnih za Evropsku uniju.

• Pulević, V., Hadžiablahović S., Kasom G., Rakočević-Nedović J., Nikčević S., Pešić V., Ražnatović A., Ćirović R., Saveljić D., Bušković V, D. Dhora, L. Kashta, F. Sokoli, I. Haxhiu, T. Bino, F. Bego, R. Smajlaj, M. Rakaj, 2001. Biodiversity-database of the Shkodra/Skadar Lake, Checklist of species. Project: Promotion of network and exchanges in the coutry of the South Eastern Europe. REC for Central and Eastern Europe & SDC Swiss Agency for Development and Cooperation.

• Rakočević, J., 2006. Ekološka i taksonomska studija fitoplanktona Skadarskog jezera. Teza, Univerzitet u Beogradu, 155 p., in Šundić, B., Radujković, D., 2012. Zagađenje Skadarskog jezera. Izvještaj projekta ’’Integralno upravljanje ekosistemom Skadarskog jezera – EMA-PLAN’’, Green Home.

• Sillero, N., Campos, J., Bonardi, A. et al., 2014. Updated distribution and biogeography of amphibians and reptiles of Europe. Amphibia-Reptilia 35: 1-31.



• Stojanović, S., Nikilić. L.& Lazić, D., 1998. The function of dominant hydrophytes of the Mostonga (Serbia Yugoslavia) in water quality bioindication. Proceeding of the 27th Annual Conference of yugoslavia Water Pollution Control Society, Beograd (Yugoslavia), 425-428., in Stojanović, S., Nikilić. L.& Lazić, D., 1998. The function of dominant hydrophytes of the Mostonga (Serbia Yugoslavia) in water quality bioindication. Proceeding of the 27th Annual Conference of yugoslavia Water Pollution Control Society, Beograd (Yugoslavia), 425-428

• Thomas, L. and Middleton, J., 2003. Guidelines for Management Planning of Protected Areas. IUCN – The World Conservation Union.

• Važna biljna staništa u Crnoj Gori, IPA projekat. • University of Montenegro, Faculty of Sciences and Matematics, 2012. Protected Area

GAP assessment with comprehensive plan for a representative PAS (Protected Area System).

• Hadžiablahović, S., Sokoli F. & Kashta L., 2001: Vascular plants, Biodiversity-database of the Shkodra/Skadar Lake, Checklist of species. Project: Promotion of network and exchanges in the coutry of the South Eastern Europe. REC for Central and Eastern Europe & SDC Swiss Agency for Development and Cooperation. 21-35.

• Šundić, D., Radujković, B., 2012. Zagađenje Skadarskog jezera. Izvještaj projekta ’’Integralno upravljanje ekosistemom Skadarskog jezera – EMA-PLAN’’, Green Home.

• Crnobrnja-Isailovic, J. & Dzukic, G., 1995. First report about conservation status of herpetofauna in the Skadar Lake Region (Montenegro): Current situation and perspectives. Llórente et al. (Eds). Scientia Herpetologica 1995:373-380.

• Vugdelić, M., Analysis of synergies, gaps and complementarities on integrated environmental management at regional level Skadar Lake – Montenenegro – Studies 1 and 2. NGO Green Home.


Documents

NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO PLAN · PDF fileGEOMORFOLOGIJA, GEOLOGIJA I ZEMLJIŠTE NA PODRUČJU NP I OKOLNOG PODRUČJA .....18 2.3.1.1. Geomorfologija i geologija