MPSV-KONACAN IZVJESTAJ-TPredic i sar

PPrrooggrraamm iissppiittiivvaannjjaa ppllooddnnoossttii ppoolljjoopprriivvrreeddnnoogg zzeemmlljjiiššttaa ppoorrooddiiččnniihh kkoommeerrcciijjaallnniihh ggaazzddiinnssttaavvaa,, TT.. PPrreeddiićć ii ssaarr..

2

RADNI TIM

I) JU Poljoprivredni institut RS, Banja Luka - Zavod za agroekologiju

Rukovodilac Programa:

1. dr Tihomir Predić, agrohemije i ishrane biljaka, šef Zavoda

Saradnici:

2. Petra Nikić Nauth, magistar ekonomike poljoprivrede, specijalista za GIS

3. Tatjana Cvijanović, dipl. ing. poljoprivrede

4. Tatjana Docić Kojadinović, dipl.ing./master tehnologije

5. Duška Jokić, dipl.ing. tehnologije

6. Bojana Radanović, dipl.ing. poljoprivrede

7. Stanislav Sošnja, poljoprivredni tehničar

8. Sonja Dragojević, hemijski tehničar

II) Ministarstvo poljoprivrede; Resor za pružanje stručnih usluga u poljoprivredi:

Banja Luka, centralna kancelarija

1. Boris Pašalić, dr poljoprivrednih nauka, pomoćnik ministra za pružanje

stručnih usluga u poljoprivredi 2. Stanislava Bodor, poljoprivredni tehničar, saradnik za administrativno-

tehničke poslove PJ Banja Luka

3. Boris Jeličić, dipl.ing. poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za stočarstvo, 4. Stojan Kozomara, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo,VSS za

stočarstvo 5. Dejan Vrućinić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za

stočarstvo


3

6. Bojan Kecman, dipl.ing.poljoprivrede, opšti smjer, VSS za poljoprivrednu statistiku i informacije u poljoprivredi

7. Miroslav Bojić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za stočarstvo

8. Saša Galić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer voćarstvo, VSS za ruralni razvoj

PJ Gradiška

9. Dragoljub Malinović, dipl.ing.poljoprivrede, smjer ratarstvo i povrtarstvo, rukovodilac PJ Gradiška

10. Bojana Šukalo, dipl.ing.poljoprivrede, smjer voćarstvo i vinogradarstvo, VSS za ruralni razvoj

11. Rade Šušnjar, poljoprivredni tehničar, SS za oglede 12. Nenad Erceg, dipl.ing.poljoprivrede, smjer ratarstvo i povrtarstvo, VSS za

ratarstvo i povrtarstvo 13. Radovan Sekulić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za

stočarstvo 14. Milka Vukosav, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za

stočarstvo 15. Marijana Nastić, dipl.ing.poljoprivrede, kontrolni asistent 16. Nenad Gavranović, poljoprivredni tehničar, kontrolni asistent 17. Željko Babić, poljoprivredni tehničar, kontrolni asistent 18. Stanica Švraka, gimnazija, kontrolni asistent 19. Saša Marić, poljoprivredni tehničar, kontrolni asistent

PJ Prijedor

20. Danijel Egić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer opšti, rukovodilac PJ Prijedor, 21. Mirko Jokić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer voćarstvo i vinogradarstvo, VSS

za voćarstvo i vinogradarstvo 22. Duško Komnenović, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, kontrolni

asistent 23. Vladimir Mavić, veterinarski tehničar, kontrolni asistent

PJ Doboj

24. Dragiša Marković, dr poljoprivrednih nauka, rukovodilac PJ Doboj, 25. Aleksandar Popović, dipl.ing.poljoprivrede, smjer voćarstvo i

vinogradarstvo, VSS za voćarstvo i vinogradarstvo 26. Radmila Cvijić, dipl.ing.poljoprivrede, smjer stočarstvo, VSS za

stočarstvo 27. Miroslav Tadić, ekonomski tehničar, kontrolni asistent


5

SADRŽAJ

1. U V O D ..............................................................................................................7

2. METODOLOGIJA ..................................................................................................7

2.1. TERENSKI RADOVI ........................................................................................7

2.2. LABORATORIJSKI RADOVI ...........................................................................10

2.3. INTERPRETACIJA REZULTATA .......................................................................10

2.4. PODACI KOJE DOBIJA SVAKO GAZDINSTVO ..................................................12

2.5. PODACI KOJE DOBIJA MPŠV..........................................................................12

3. REZULTATI KONTROLE PLODNOSTI.....................................................................13

3.1. REGIJA BANJALUKA ..................................................................................13

3.1.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH) ................................................14

3.1.2. SADRŽAJ HUMUSA..............................................................................17

3.1.3. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG FOSFORA ..........................................18

3.1.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA .........................................19

3.1.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU BANJALUKA......................................................21

3.2. REGIJA BIJELJINA.....................................................................................22


3.2.2. SADRŽAJ HUMUSA..............................................................................25



3.2.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU BIJELJINA ........................................................28

3.3. REGIJA DOBOJ ........................................................................................30

3.3.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH) ...............................................31

3.3.2. SADRŽAJ HUMUSA.............................................................................33

3.3.3. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG FOSFORA .........................................34

3.3.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA ........................................35

3.3.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU DOBOJ............................................................36

3.4. REGIJA GRADIŠKA...................................................................................38


3.4.2. SADRŽAJ HUMUSA.............................................................................41


6



3.4.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU GRADIŠKA ......................................................44

3.5. REGIJA PRIJEDOR ...................................................................................46


3.5.2. SADRŽAJ HUMUSA..............................................................................49



3.5.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU PRIJEDOR........................................................52

3.6. REGIJA SOKOLAC .....................................................................................54


3.6.2. SADRŽAJ HUMUSA.............................................................................57



3.6.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU SOKOLAC........................................................60

3.7. REGIJA TREBINJE .....................................................................................62


3.7.2. SADRŽAJ HUMUSA.............................................................................65



3.7.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU TREBINJE .......................................................68

4. REKAPITULACIJA................................................................................................70

5. ZAKLJUČCI.........................................................................................................75


7

1. U V O D Na osnovu člana 55. Pravilnika o uslovima i načinu ostvarivanja novčanih podsticaja za razvoj poljoprivrede i sela (Sl. glasnik RS br.60/2014) i Ugovora potpisanog između Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS (12.03.5-330.2760/14 od 28.07.2014. god.) i Poljoprivednog instituta Republike Srpske u Banjaluci (764/2012 od 28.07.2014. godine, te aneksa ugovora broj 1157-1/2014 od 25.11.2014. godine), tokom perioda avgust – decembar 2014. godine, izvršena je realizacija projekta „Pedološke analize poljoprivrednog zemljišta za potrebe porodičnih komercijalnih gazdinstava u Republici Srpskoj u 2014. godini“.

2. METODOLOGIJA

2.1. TERENSKI RADOVI

U periodu avgust - decembar 2014. godine predstavnici Resora za pružanje stručnih usluga u poljoprivredi MPŠV RS su uzeli prosječne uzorke zemljišta za kontrolu podnosti. Uzorci su uzimani sоndama po propisanoj proceduri i po principu jedan prosječan uzorak - jedna parcela. Jedan prosječan uzorak sastoji se od 15 do 25 pojedinačnih uzoraka i uzeti su iz oraničnog sloja 0 – 30 cm za ratarske i povrtarske poljoprivredne biljne vrste, a za voće sa dubine 0 – 40 cm. Predstavnici Resora su u navedenom periodu kontinuirano dostavljali uzorke zemljišta u Poljoprivredni institut RS tj. u Zavoda za agroekologiju. Ukupno je ispitano 1876 prosječnih uzoraka zemljišta.

Tabela 1. Broj planiranih i realizovanih uzoraka zemljišta po regijama

Regija Opština Planirano uzoraka

Ukupan broj ispitanih uzoraka

Banja Luka 85 74 Čelinac 44 44 Kneževo 5 1 Kotor Varoš 1 1 Kupres 3 3 Mrkonjić Grad 8 8 Ribnik 3 3 Šipovo 6 5

Banja Luka

UKUPNO 155 139 Bijeljina 96 80 Bratunac 8 3

Bijeljina

Lopare 8 0


8

Milići 2 2 Srebrenica 4 4 Ugljevik 41 35 Zvornik 20 10 UKUPNO 179 134 Brod 15 0 Derventa 374 4 Doboj 175 99 Donji Žabar 91 0 Modriča 56 0 Pelagićevo 85 0 Petrovo 14 14 Šamac 330 284 Teslić 22 13 Vukosavlje 1 0

Doboj

UKUPNO 1163 414 Gradiška 1293 523 Laktaši 47 35 Prnjavor 86 86 Srbac 157 151

Gradiška

UKUPNO 1583 795 Kostajnica 3 0 Kozarska Dubica 140 32 Novi Grad 55 43 Oštra Luka 5 5 Prijedor 133 120

Prijedor

UKUPNO 336 200 Čajniče 6 5 Han Pijesak 3 4 Pale 3 3 Rogatica 40 41 Rudo 6 5 Sokolac 10 9 Trnovo 3 3 Višegrad 16 16 Novo Goražde 0 1

Sokolac

UKUPNO 87 87 Berkovići 3 4 Trebinje Bileća 3 2


9

Foča 44 33 Gacko 9 8 Kalinovik 36 27 Ljubinje 1 1 Nevesinje 34 32 Trebinje 1 0 UKUPNO 131 107

Ukupno za RS u 2014. god.: 3634 1876

Slika 1. Prostorni raspored lokacija sa kojih su uzeti uzorci zemljišta


10

2.2. LABORATORIJSKI RADOVI

1. Reakcija zemljišta (pH) u vodi kao aktivna kiselost i u 1N KCl-u kao supstituciona kiselost određene su elektrometrijski kombinovanom elektrodom na pH-metru -Radiometar- pH M240 Meteor Lab 2. Količina fiziološki aktivnog fosfora u zemljištu određena je AL-metodom (Egner - Riehm - Domingo, JDPZ, 1970) uz očitavanje optičke gustoće na spektrofotometru Jennjay 64050 UV/Vis. 3. Količina fiziološki aktivnog kalijuma u zemljištu određena je AL-metodom (Egner - Riehm - Domingo, JDPZ, 1970) uz direktno očitanje koncentracije na atomskom apsorpcionom spektrofotometru PYE UNICAM SP-9. 4. Količina humusa u zemljištu je određena kolorimetrijskom metodom, u mokrospaljenom uzorku sa 1N K2Cr2O7 i conc H2SO4 (Resulović, 1969).

2.3. INTERPRETACIJA REZULTATA Interpretacija rezultata kontrole plodnosti vršena je na osnovu literaturnih podataka (tabele 2 – 5) i na osnovu praktičnog iskustva.

Tabela 2. Klasifikacija zemljišta po pH vrijednosti (pH 1M KCl po Thrun-u; pH H2O po Wiegner-u)

pH u KCl Potencijalna kiselost pH u H2O Aktivna kiselost

< 4,50 Jako kisela < 4,60 Ekstremno kisela

4,51 - 5,50 Kisela 4,61 -5,20 Jako kisela

5,51 - 6,50 Slabo kisela 5,21 - 5,80 Kisela

6,51 - 7,20 Neutralna 5,81 - 6,80 Slabo kisela

> 7,21 Alkalna 6,81 - 7,20 Neutralna

7,21 - 7,60 Slabo alkalna

> 7,61 Alkalna

Tabela 3. Klasifikacija zemljišta po sadržaju humusa (%)

Sadržaj humusa % humusa

Nizak <3,0

Osrednji 3,0 – 5,0

Dobar > 5,0


11

Tabela 4. Klasifikacija zemljišta po sadržaju lakopristupačnog fosfora (AL metoda Egner - Riehm)

Obezbijeđenost mg P2O5/100 g zemljišta

Jako nizak sadržaj <5,0

Nizak sadržaj 5,0 – 10,0

Osrednji sadržaj 10,0 – 20,0

Dobar sadržaj 20,0 – 30,0

Vrlo dobar sadržaj 30,0 – 50,0

Visok sadržaj >50,0

Tabela 5. Klasifikacija zemljišta po sadržaju lakopristupačnog kalijuma (AL metoda Egner - Riehm)

Obezbijeđenost mg K2O/100 g zemljišta

Nizak sadržaj <10,0

Osrednji sadržaj 10,0 – 20,0

Dobar sadržaj 20,0 – 30,0

Vrlo dobar sadržaj 30,0 – 60,0

Visok sadržaj >60,0

Preporuke koje su date poljoprivrednim proizvođačima prvenstveno su fokusirane na osnovno i startno đubrenje tj. na obezbjeđivanje dovoljnog sadržaja i povoljnijeg odnosa osnovnih hranjivih elemenata u zemljištu što je osnova za pravilan rast, razvoj i plodonošenje biljaka. Prihrana tokom vegetacije zavisi od niza faktora kao što su sorta, vremenski uslovi, zakorovljenost, zdravstveno stanje, način gajenja, korištenje zalivnog sistema itd. Broj prihrana i navedene količine đubriva u preporukama su orjentacione i moraju se utvrditi u toku vegetacije. U tabeli 6. date su formulacije đubriva dostupne na tržištu Republike Srpske koje su korištene u preporukama poljoprivrednim proizvođačima za primjenu đubriva:

Tabela 6. Najčešće formulacije mineralnih đubriva koje se mogu naći na tržištu RS

Redni broj

Formulacija đubriva

1. NPK 15:15:15

2. NPK 16:16:16

3. NPK 8:24:24


12

4. NPK 8:16:24

5. NPK 7:12:25

6. NPK 7:20:30

7. NPK 6:26:16

8. NPK 6:28:28

9. NPK 16:27:7

10. NPK 20:10:10

11. NPK 11:11:21 S

12. NPK 8:11:23 S

13. NPK 23:7:7 S

14. MAP 12:52:0

15. Kalijumsulfat (0:0:50)

16. 26% N

17. 24% N + 9% sumpor

18. KAN 27% N

19. AN 33% N

20. UREA 46% N

2.4. PODACI KOJE DOBIJA SVAKO GAZDINSTVO

Na osnovu rezultata hemijske analize zemljišta svaki proizvođač je dobio pisanu preporuku koja sadrži rezultate analiza zemljišta sa interpretacijom rezultata na osnovu kojih su date preporuke za primjenu organskih i mineralnih đubriva i poboljšivača zemljišta (ako je potrebno). Preporuka uz obrazloženje sadrži sledeće odgovore:

• količina potrebnog krečnog materijala za kalcifikaciju (ako je potrebno) • količina organskog đubriva (za popravku plodnosti ako je potrebno) • količina i vrsta mineralnog đubriva za popravku plodnosti (ako je potrebno – sa formulacijama dostupnim na tržištu RS)

• preporuka za racionalnu primjenu organskih i mineralnih đubriva za dvije poljoprivredne kulture po želji korisnika.

2.5. PODACI KOJE DOBIJA MPŠV

• Pisani izvještaj o stanju plodnosti zemljišta na ispitivanim parcelama po Regijama.

• Pristup podacima u GIS obliku koje se čuvaju i ažuriraju u Poljoprivrednom institutu RS u sklopu GIS podataka Osnove Republike Srpske


13

3. REZULTATI KONTROLE PLODNOSTI

Na području Republike Srpske u 2014. godini izvršena je kontrola plodnosti 1876 parcele kako je to prikazano u tabeli 1. i na slici 1. U narednom tekstu biće dat pregled ukupnog stanja osnovnih parametara plodnosti u oraničnom sloju zemljišta po regijama.

3.1. REGIJA BANJALUKA

Tabela 7. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Banjaluka

Regija Opština Broj ispitanih uzoraka Banja Luka 74 Čelinac 44 Kneževo 1 Kotor Varoš 1 Kupres 3 Mrkonjić Grad 8 Ribnik 3 Šipovo 5

Banja Luka

UKUPNO 139

Slika 2. Raspored lokacija uzorkovanja na području regije Banjaluka


14

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Banjaluka i prikazana u tabeli 8. i grafu 1. Tabela 8. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se gajiti

ili se već gaje - regija Banjaluka

Povrće Voće Ratarski usjevi

TDS Ukupno

7 22 92 18 139

Graf 1. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Banjaluka

3.1.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH)

Reakcija (pH, aktivna i potencijalna) je osnovna karakteristika zemljišta od koje zavise fizički procesi, hemijske i biohemijske reakcije i mikrobiološka aktivnost u zemljištu. Od toga, da li se radi o kiseloj, neutralnoj ili alkalnoj reakciji zemljišta zavisi stepen pristupačnosti hranjivih elemenata za biljke.

Tabela 9. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po pH zemljišta - regija

Banjaluka

Kategorije kiselosti

Broj uzoraka %

Ekstremno kiselo 2 1 Jako kiselo 20 14 Kiselo 52 38

Slabo kiselo 37 27 Neutralno 7 5

Slabo alkalno 11 8 Alkalno 10 7


15

Graf 2. Procentualna zastupljenost uzoraka po kategorijam kiselosti zemljišta - regija Banjaluka

Slika 3. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta - regija Banja Luka


16

Iz prikazanih rezultata se može zaključiti da su na ispitivanim parcelama više zastupljena zemljišta koja sa aspekta kiselosti imaju ograničenja kod gajenja većine poljoprivrednih biljnih vrsta - 60% (ekstremno kisela 1%, jako kisela 14%, kisela 38% i alkalna 7%) u odnosu na zemljišta koja su povoljna za gajenje većine poljoprivrednih kultura - 40% (slabo kisela 27%, neutralna 5%, slabo alkalna 8%). Značajnija ograničenja se mogu javiti na parcelama koja imaju ekstremno i jako kiselu reakciju (22 uzoraka ili 15% ispitivanih uzoraka) i baznu reakciju (10 parcela ili 7% uzoraka). Na ovim parcelama može doći do poremećaja u ishrani biljaka što se direktno odražava na količinu i kvalitet prinosa. Na ekstremno kiselim, jako kiselim i kiselim zemljišta se preporučuje kalcifikacija kako bi se zaustavili negativni procesi u zemljištu, a na baznim primjena đubriva neposredno pred sjetvu ili sadnju uz preporučenu folijarnu prihranu. Na grafu 4. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta. Kod 53% tj. 74 ispitana uzorka, kalcifikacija je neophodna mjera, kod 32% tj. kod 44 ispitana uzorka kalcifikacija je nepotrebna dok je kod 15% tj. 21 ispitana uzoraka kalcifikacija jako štetna mjera. Zaključak je da u ispitivanom području reakcija zemljišta varira u jako širokim granicima i da se iz tog razloga ne mogu davati nikakve preporuke o primjeni krečnog materijala bez prethodne analize zemljišta.

Graf 3. Pogodnost za gajenje većine poljoprivrednih biljnih vrsta – regija

Banjaluka

Graf 4. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Banjaluka


17

3.1.2. SADRŽAJ HUMUSA

Sadržaj humusa je osnovni parametar plodnosti zemljišta. Neosporno je pozitivno dejstvo humusnih materija na održavanje povoljnih vodnovazdušnih i ukupnih bioloških svojstava zemljišta, a naročito na sadržaj i aktivnost tzv. hranidbenog humusa koji ima direktni uticaj na ishranu biljaka, a u prvom redu na ishranu biljaka azotom. Sadržaj humusa ispod 2% najvjerovatnije predstavlja tzv. “čvrsto humusno jezgro" koje je relativno stabilno i otporno na daljnu mikrobiološku razgradnju tako da se ne može uzimati u obzir kao određena zaliha hranjivih materija. Tabela 10. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po klasama obezbjeđenosti

zemljišta humusom – regija Banjaluka

Klase obezbjeđenosti

Broj uzoraka

%

Nizak sadržaj 78 56

Osrednji 34 24

Dobar sadržaj 27 19

Graf 5. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa– regija Banjaluka

Iz prikazanih rezultata u tabeli 10. i grafu 5. može se konstatovati da su ispitivane parcele slabo obezbjeđene humusom. Čak 78 uzoraka ili 56% ima nizak sadržaj humusa, a 34 uzorka ili 24% uzoraka imaju osrednji sadržaj, dok 27 uzoraka zemljišta ili 19% ima zadovoljavajući sadržaj humusa. Ovakvo stanje se


18

može dovesti u vezu sa prirodnom osobinom tipova zemljišta na ispitivanim parcelama kao i dosadašnjim načinom korištenja ispitivanih parcela. U proteklom periodu parcele su uglavnom đubrene mineralnim đubrivima tako da je jedna od osnovnih mjera popravke plodnosti ispitivanih parcela neophodnost redovne primjene organskih đubriva u osnovnoj obradi.

3.1.3. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG FOSFORA

Iskorištavanje fosfora iz fosfornih đubriva je malo (oko 20%), a pored toga joni fosfora (anjoni H3PO4) se u zemljištu brzo vežu za druge katjone, tako da je pomjeranje fosfora po dubini profila vrlo malo. Fosforna đubriva OBAVEZNO UNIJETI U ZEMLJIŠTE - U ZONU GDJE SE NALAZI NAJVEĆA MASA KORIJENOVOG SISTEMA. Primejna fosfornih đubriva po površini zemljišta bez unošenja u zemljište, nema (voće) ili ima mali efekat za ishranu biljaka (žitarice i travne smjese). Uzroke pojave nedostatka fosfora za biljke je potrebno otkloniti određenim mjerama prije zasnivanja usjeva, prije svega potrebno je izvršiti popravku kiselosti zemljišta, a zatim primjenjivati formulacije đubriva na osnovu rezultata analize i potreba biljaka koje se gaje. Na osnovu prikazanih rezultata u tabeli 11. može se konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U čak 87% uzoraka ili 120 ispitivanih uzorka utvrđen je sadržaj koji je manji od 5 mg P2O5/100g zemljišta, dok je samo u 4 uzorka (2 dobar i 2 vrlo dobra) utvrđena dobra obezbijeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.

Tabela 11. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Banjaluka

Sadržaj Broj uzoraka

%

Jako nizak 120 87

Nizak 9 7

Osrednji 6 4

Dobar 2 1

Vrlo dobar 2 1

Visok 0 0


19

Graf 6. Procentualna zastupljenost uzoraka zemljišta po osnovu sadržaja lakopristupačnih oblika fosfora – regija Banjaluka

Iz svega proizilazi da je primjena fosfornih ili PK đubriva sa naglašenom komponentom fosfora je osnovna mjera popravke plodnosti zemljišta na ispitivanim parcelama. Obezbjeđenost zemljišta fiziološki aktivnim oblicima fosfora je u najvećem broju slučajeva povezana sa stanjem reakcije zemljišta. Na jako kiselim i kiselim zemljištima mjere poboljšanja sadržaja lakopristupačnih oblika fosfora u zemljištu se moraju kombinovati sa popravkom kiselosti zemljišta (kalcifikacija, humizacija). U određenim slučajevima na kiselim zemljištima se preporučuje primjena TOMASFOSFAT-a. Na slabokiselim, neutralnim i blago alkalnim se preporučuje primjena NPK đubriva sa naglašenom komponentom fosfora u kombinaciji sa stajskim đubrivom. Na alkalnim zemljištima primjenjivati fosforna đubriva neposredno pred sjetvu i sadnju, a preporučuje se i višefazno folijarno prihranjivanje.

3.1.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA

Zemljišta na području Republike Srpske su uglavnom dobro obezbjeđena fiziološki aktivnim kalijumom, što je slučaj i sa uzorcima sa banjalučke regije, gdje dominiraju zemljišta sa osrednjim i dobrim sadržajem kalijuma (85% slučajeva). Ipak, u ispitivanim uzorcima je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika kalijuma u jako širokim granicama: od jako niskog sadržaja (2,2 mg K2O/100g


20

zemljišta) do uzoraka sa visokim sadržajem AL-kalijuma (79,4 mg K2O/100g zemljišta). U 14% uzoraka je utvrđen nizak sadržaj kalijuma tako da i ovi rezultati potvrđuju da se i ishrani biljaka kalijumom na određenim zemljištima (parcelama) treba posvetiti potrebna pažnja kako bi kvalitet i količina prinosa što manje zavisila od onih faktora na koje čovjek može uticati, a to je pravilna primjena đubriva.

Tabela 12. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Banjaluka


%

Nizak 19 14

Osrednji 50 36

Dobar 40 29

Vrlo dobar 28 20

Visok 2 1

Graf 7. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Banjaluka


21

3.1.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU BANJALUKA

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta na regiji Banjaluka je od planiranih 155 izvršena na 139 parcela (89,6%).

• Od ukupno 139 parcela preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve................. 92 uzorka o voćarstvo......................... 22 uzorka o travno djetelinske smjese...18 uzoraka o povrće.............................. 7 uzoraka

• Plodnost ispitanog zemljišta zavisi od tipa zemljišta i dosadašnjeg načina korištenja - gazdovanja.

• Na osnovu rezultata ispitanih parametara plodnosti može se konstatovati sledeće:

o Kiselost (pH) je ograničavajući faktor za gajenje poljoprivrednih biljnih vrsta kod 60 % ispitanih parcela (ekstremno kisela 1%, jako kisela 14%, kisela 38% i alkalna 7%)

o Sadržaj humusa je nizak kod 56% ispitanih uzoraka

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je jako nizak u čak 87% uzoraka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 14% ispitanih parcela

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama u regiji Banjaluka.

• Svako porodično gazdinstvo je za svaku parcelu dobilo pisani izvještaj sa rezultatima i interpretacijom rezultata, preporukama za popravku plodnosti zemljišta (ako je potrebno) i preporukama za primjenu đubriva za dvije biljne vrste (na osnovu podataka iz formulara).


22

3.2. REGIJA BIJELJINA

Tabela 13. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Bijeljina

Regija Opština Ukupan broj ispitanih uzoraka

Bijeljina 80

Bratunac 3

Lopare 0

Milići 2

Srebrenica 4

Ugljevik 35

Zvornik 10

Bijeljina

UKUPNO 134

Slika 4. Raspored lokacija uzetih uzoraka na regiji Bijeljina


23

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Bijeljina i prikazana u tabeli 14. i grafu 8. Tabela 14. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Bijeljina

Biljna vrsta / broj parcela


TDS Ukupno

15 18 96 5 134

Graf 8. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Bijeljina

3.2.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH) Tabela 15. pH u H2O - Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost - regija Bijeljina

Kategorije kiselosti Broj uzoraka %





24

Slika 5. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta - regija Bijeljina

Graf 9. Procentualna zastupljenost uzoraka po aktivnoj kiselosti zemljišta - regija Bijeljina


25

Na ispitivanom području dominiraju alklna i slabo alklana zemljišta uz rijeku Savu i Drinu. Sa aspekta aktivne kiselosti 58% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju (graf 10.). Treba naglasiti da se značajnija ograničenja mogu javiti na parcelama koja imaju ekstremno i jako kiselu reakciju (11 uzoraka ili 8% ispitivanih uzoraka) i baznu reakciju (47 parcele ili 35% uzoraka). U grafu 11. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta. Na 48% ispitanih parcela kalcifikacija je jako štetna mjera.


Bijeljina

Graf 11. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Bijeljina

3.2.2. SADRŽAJ HUMUSA Tabela 16. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po klasama obezbjeđenosti

zemljišta humusom – regija Bijeljina


Broj uzoraka %


Osrednji 33 24

Dobar sadržaj 0 0


26

Graf 12. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa – regija Bijeljina

Iz prikazanih rezultata u tabeli 16. i grafu 12. može se konstatovati da su ispitivane parcele slabo obezbjeđene humusom. Čak 76% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, a 33 uzorka ili 24% uzoraka imaju osrednji sadržaj, dok ni jedan uzorak nema dobru obezbjeđenost humusom.


Tabela 17. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Bijeljina


%

Jako nizak 37 27

Nizak 33 24

Osrednji 40 29

Dobar 9 7

Vrlo dobar 9 7

Visok 8 6

Na osnovu prikazanih rezultata se može konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta značajan udio imaju uzorci sa niskim i jako niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 51% ispitivanih uzorka utvrđen je sadržaj koji


27

je manji od 10 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u 26 uzorka (9 dobar, 9 vrlo dobra i 8 visok) utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.

Graf 13. Procentualna zastupljenost uzoraka zemljišta po osnovu sadržaja

lakopristupačnih oblika fosfora – regija Bijeljina


U ispitivanim uzorcima sa regije Bijeljina je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u jako širokim granicama: od jako niskog sadržaja (5,6 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa visokim sadržajem AL - kalijuma koji može biti toksičan za biljke (105,4 mg K2O/100g zemljišta).

Tabela 18. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Bijeljina


%

Nizak 19 14

Osrednji 50 36

Dobar 40 29

Vrlo dobar 28 20

Visok 2 1


28

Graf 14. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Bijeljina

3.2.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU BIJELJINA

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta u regiji Bijeljina

je od planiranih 179 uzoraka izvršena u 134 uzorka ili 75%.

• Od ukupno 134 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve..................96 uzorka o voćarstvo......................... 18 uzorka o povrće..............................15 uzoraka o travno djetelinske smjese .....5 uzoraka



o Dominiraju alklna i slabo alklana zemljišta uz Savu i Drinu (49%). Alkalna zemljišta imaju ograničenja, ali sa aspekta aktivne kiselosti 58% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju.

o Sadržaj humusa je nizak kod 76% ispitanih uzoraka, tako da je primjena stajnjaka (organskih đubriva) preporučena mjera


29

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je jako nizak u 51% ispitivanih uzorka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 14% ispitanih parcela

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama u regiji Bijeljina



30

3.3. REGIJA DOBOJ

Tabela 19. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Doboj


Brod 0

Derventa 4

Doboj 99

Donji Žabar 0

Modriča 0

Pelagićevo 0

Petrovo 14

Šamac 284

Teslić 13

Vukosavlje 0

Doboj

UKUPNO 414

Slika 6. Raspored uzetih uzoraka na regiji Doboj


31

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Doboj i prikazana u tabeli 20. i grafu 15. Tabela 20. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Doboj



TDS Ukupno

31 20 323 40 414

Graf 15. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Doboj

3.3.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH) Tabela 21. pH u H2O - Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost - regija Doboj






32

Graf 16. Procentualna zastupljenost uzoraka po klasama kiselosti - regija Doboj

Slika 7. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta regije Doboj


33

Na ispitivanom području dominiraju kisela zemljišta. Sa aspekta aktivne kiselosti 74% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju (graf 17.). Značajnija ograničenja mogu se javiti na parcelama koje imaju ekstremno i jako kiselu reakciju (13% ispitivanih uzoraka) i baznu reakciju (14% uzoraka). Na ovim parcelama može doći do poremećaja u ishrani biljaka što se direktno odražava na količinu i kvalitet prinosa. Na ekstremno kiselim, jako kiselim i kiselim zemljišta se preporučuje kalcifikacija kako bi se zaustavili negativni procesi u zemljištu, a na baznim primjena đubriva neposredno pred sjetvu ili sadnju uz preporučenu folijarnu prihranu. U grafu 18. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta.

Graf 17. Pogodnost za gajenje većine poljoprivrednih biljnih vrsta – regija Doboj

Graf 18. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Doboj


zemljišta humusom – regija Doboj


Broj uzoraka

%


Osrednji 88 21

Dobar sadržaj 29 7


34

Graf 19. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa – regija Doboj

Iz prikazanih rezultata u tabeli 22. i grafu 19. može se konstatovati da dominiraju parcele čije je zemljište slabo obezbjeđene humusom. Čak 72% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, a 88 uzorka ili 21% uzoraka imaju osrednji sadržaj, dok 29 uzoraka zemljišta ili 7% ima zadovoljavajući sadržaj humusa.

Redovna primjena stajnjka (organskih đubriva) je preporučena mjera popravke plodnosti zemljišta


Tabela 23. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju

lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Doboj


%

Jako nizak 165 40

Nizak 123 30

Osrednji 86 21

Dobar 19 5

Vrlo dobar 17 4

Visok 4 1

Na osnovu rezultata prikazanih u tabeli 23. se može konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim i niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 70% uzoraka ili 288 ispitivanih uzorka utvrđen


35

je sadržaj fosfora koji je manji od 10 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u 40 uzorka utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.


lakopristupačnih oblika fosfora – regija Doboj

Primjena fosfornih ili PK đubriva sa naglašenom komponentom fosfora je jedna od osnovnih mjera popravke plodnosti zemljišta na ispitivanim parcelama Fosforna đubriva OBAVEZNO UNIJETI U ZEMLJIŠTE - U ZONU GDJE SE NALAZI NAJVEĆA MASA KORIJENOVOG SISTEMA. Primjena fosfornih đubriva po površini zemljišta bez unošenja u zemljište, nema (voće) ili ima mali efekat za ishranu biljaka (žitarice i travne smjese).


U ispitivanim uzorcima sa regije Doboj je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u jako širokim granicama: od jako niskog sadržaja (3,7 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa vrlo dobrim sadržajem AL-kalijuma (74,2 mg K2O/100g zemljišta).

Tabela 24. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Doboj


%

Nizak 64 16

Osrednji 221 53

Dobar 70 16,8

Vrlo dobar 58 14

Visok 1 0,2


36

Graf 21. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Doboj

U 16% uzoraka (64 parcele) je utvrđen nizak sadržaj kalijuma tako da i ovi rezultati potvrđuju da se i ishrani biljaka kalijumom na određenim zemljištima treba posvetiti posebna pažnja kako bi kvalitet i količina prinosa što manje zavisili od onih faktora na koje čovjek može uticati, a to je pravilna primjena đubriva.

3.3.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU DOBOJ

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta je u na regiji Doboj od planiranih 1163 uzoraka izvršena u 414 uzorka ili 36%.

• Od ukupno 414 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve................... 373 uzorka... (78%) o travno djetelinske smjese .....40 uzoraka.. (10%) o povrće.................................31 uzoraka.. (7%) o voćarstvo........................... 20 uzorka.... (5%)



o Dominiraju kisela zemljišta. Sa aspekta aktivne kiselosti 74% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju


37


o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je nizak u 70% ili 288 ispitivanih uzorka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 16% ispitanih uzoraka (parcela)

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama u regiji Doboj. Osnovni limitirajući faktori su kiselost, nizak sadržaj humusa i nizak sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora.



38

3.4. REGIJA GRADIŠKA

Tabela 25. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Gradiška


Gradiška 523

Laktaši 35

Prnjavor 86

Srbac 151

Gradiška

UKUPNO: 795

Slika 8. Raspored uzetih uzoraka na području regije Gradiška


39

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Gradiška i prikazana u tabeli 26. i grafu 22. Tabela 26. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Gradiška



TDS Ukupno

133 20 614 28 795

Graf 22. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Gradiška


Tabela 27. pH u H2O - Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost - regija Gradiška






40

Graf 23. Procentualna zastupljenost uzoraka po aktivnoj kiselosti zemljišta - regija Gadiška

Slika 9. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta regije Gradiška


41

Na ispitivanim parcelama regije Gradiške dominiraju kisela zemljišta i to u 86% analizirianih uzoraka. Ograničenja se mogu javiti na parcelama koja imaju ekstremno i jako kiselu reakciju (160 uzoraka ili 20% ispitanih uzoraka) i baznu reakciju (50 parcele ili 6% uzoraka). Na ovim parcelama može doći do poremećaja u ishrani biljaka što se direktno odražava na količinu i kvalitet prinosa. U grafu 25. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta. Kalcifikacija zemljišta je neophodna mjera u 53% slučajeva. Sa aspekta aktivne kiselosti 74% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju (graf 24.).


Gradiška

Graf 25. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Gradiška


zemljišta humusom – regija Gradiška


Broj uzoraka

%


Osrednji 246 31

Dobar sadržaj 18 2


42

Graf 26. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa – regija Gradiška

Iz prikazanih rezultata u tabeli 28. i grafu 26. može se konstatovati da su ispitivane parcele slabo obezbjeđene humusom. 67% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, 31% uzoraka imaju osrednji sadržaj dok samo 18 uzoraka zemljišta ili 2% ima zadovoljavajući sadržaj humusa.



lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Gradiška


%

Jako nizak 310 39

Nizak 197 25

Osrednji 151 19

Dobar 73 9

Vrlo dobar 49 6

Visok 15 2

Na osnovu prikazanih rezultata se može konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim i niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 310 uzoraka ili 39% ispitanih uzorka utvrđen je sadržaj fosfora koji je manji od 5 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u 137 uzorka (73 dobar, 49 vrlo dobar i 15 visok) ili 17%, utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.


43

Graf 27. Procentualna zastupljenost uzoraka zemljišta po osnovu sadržaja lakopristupačnih oblika fosfora – regija Gradiška

3.4.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA U ispitivanim uzorcima sa regije Gradiška je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u širokim granicama od jako niskog sadržaja (0,4 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa visokim sadržajem AL-kalijuma (76,2 mg K2O/100g zemljišta).

Tabela 30. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Gradiška


%

Nizak 119 15

Osrednji 342 43

Dobar 203 26

Vrlo dobar 124 16

Visok 7 1


44

Graf 28. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Gradiška

3.4.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU GRADIŠKA

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta je na regiji Gradiška od planiranih 1583 uzoraka izvršena u 795 uzorka ili 50%.

• Od ukupno 795 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve................... 614 uzorka... (77%) o povrće................................133 uzoraka. (17%) o travno djetelinske smjese ......28 uzoraka.. (4%) o voćarstvo............................. 20 uzorka.... (2%)

• Plodnost ispitanog zemljišta zavisi od tipa zemljišta i dosadašnjeg načina korištenja - gazdovanja. Parcele na kojima se gaji povrće u većini slučajeva imaju dobar, a u nekim slučajevima i visok sadržaj osnovnih hranjivih elemenata.


o Dominiraju kisela zemljišta, ali sa aspekta aktivne kiselosti 74% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju (33% umjereno pogodna i 41% pogodna)



45

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je nizak u 64% ili 507 ispitivanih uzorka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 15% ili 119 ispitanih uzoraka (parcela)

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama u regiji Gradiška prvenstveno kod gajenje ratarskih biljnih vrsta. Osnovni limitirajući faktori su kiselost, nizak sadržaj humusa i nizak sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora.

• Kod gajenjea povrća, prvenstveno u zaštićenom prostoru, utvrđen je dobar i visok sadržaj osnovnih hranjivih elemenata pa je interpretaciji tih uzoraka i preporukama data posebna pažnja.



46

3.5. REGIJA PRIJEDOR

Tabela 31. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Prijedor


Kostajnica 0

Kozarska Dubica 32

Novi Grad 43

Oštra Luka 5

Prijedor 120

Prijedor

UKUPNO 200

Slika 10. Raspored lokacija uzimanja uzoraka na regiji Prijedor


47

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Prijedor i prikazana u tabeli 32. i grafu 29. Tabela 32. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Prijedor



TDS Ukupno

4 19 162 15 200

Graf 29. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Prijedor


Tabela 33. pH u H2O - Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost - regija Prijedor






48

Graf 30. Procentualna zastupljenost uzoraka po aktivnoj kiselosti zemljišta - regija Prijedor

Slika 11. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta regije Prijedor


49

Na ispitivanim parcelama regije Prijedor dominiraju kisela zemljišta i to u 79% analiziranih uzoraka. Ograničenja se mogu javiti na parcelama koje imaju ekstremno i jako kiselu reakciju tj. samo u 19 uzoraka ili 9% ispitanih uzoraka) i baznu reakciju (17 parcele ili 9% uzoraka). Na ovim parcelama može doći do poremećaja u ishrani biljaka što se direktno odražava na količinu i kvalitet prinosa. U grafu 32. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta. Kalcifikacija zemljišta je preporučena u 47% slučajeva. Sa aspekta aktivne kiselosti 44% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju, a 38% umjereno pogodno (graf 31.). Kod 18% ispitanih uzoraka reakcija zemljišta je osnovni ograničavajući faktor biljne poljoprivredne proizvodnje.

Graf 31. Pogodnost za gajenje većine

poljoprivrednih biljnih vrsta – regija Prijedor Graf 32. Neophodnost popravke zemljišta

kalcifikacijom – regija Prijedor


zemljišta humusom – regija Prijedor


Broj uzoraka

%


Osrednji 62 31

Dobar sadržaj 10 5


50

Graf 33. Procentualna zastupljenost uzoraka po potrebi za primjenom organskih đubriva – regija Prijedor

Iz prikazanih rezultata u tabeli 34. i grafu 33. može se konstatovati da su ispitivane parcele slabo obezbjeđene humusom, jer 64% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, 31% uzoraka imaju osrednji sadržaj dok samo 10 uzoraka zemljišta ili 5% ima zadovoljavajući sadržaj humusa.



lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Prijedor


%

Jako nizak 140 70

Nizak 35 17

Osrednji 23 11

Dobar 1 1

Vrlo dobar 1 1

Visok 0 0

Na osnovu rezultata prikazanih u tabeli 35. može se konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 140 uzoraka ili 70% ispitanih uzorka utvrđen je sadržaj fosfora koji je manji od 5 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u 35 uzoraka (17%) sadržaj


51

lakopristupačnog fosfora nizak. Samo u 2 uzorka (1 dobar i 1 vrlo dobar) utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.


lakopristupačnih oblika fosfora – regija Prijedor

3.5.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA U ispitivanim uzorcima sa regije Prijedor je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u granicama od jako niskog sadržaja (3,7 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa vrlo dobrim sadržajem AL-kalijuma (45,5 mg K2O/100g zemljišta). Ipak treba konstatovati da dominiraju uzorci sa osrednjim (47%) i niskim sadržajem (34%) tako da i ovi rezultati potvrđuju da se i ishrani biljaka kalijumom na određenim zemljištima (parcelama) treba posvetiti posebna pažnja kako bi kvalitet i količina prinosa što manje zavisila od onih faktora na koje čovjek može uticati, a to je pravilna primjena đubriva.

Tabela 36. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Prijedor


%

Nizak 67 34

Osrednji 94 47

Dobar 24 12

Vrlo dobar 15 8

Visok 0 0


52

Graf 35. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Prijedor

3.5.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU PRIJEDOR

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta je na regiji Prijedor od planiranih 336 uzoraka izvršena u 200 uzoraka ili 59,5%.

• Od ukupno 200 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve................... 162 uzorka... (77%) o voćarstvo.............................19 uzorka.... (9%) o travno djetelinske smjese ......15 uzoraka.. (8%) o povrće....................................4 uzoraka.. (2%)



o Dominiraju kisela zemljišta, ali sa aspekta aktivne kiselosti 44 % ispitivanih parcela je pogodno, a 38% je umjereno pogodno. Kod 18% ispitanih uzoraka reakcija zemljišta je osnovni ograničavajući faktor biljne poljoprivredne proizvodnje.


o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je nizak u 88% ispitivanih uzorka


53

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 34% uzoraka što visok nivo u odnosu na druge regije

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama u regiji Prijedor. Osnovni limitirajući faktori su nizak sadržaj humusa i nizak sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora, ali i nizak sadržaj lakopristupačnog kalijuma



54

3.6. REGIJA SOKOLAC

Tabela 37. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Sokolac


Čajniče 5

Han Pijesak 4

Pale 3

Rogatica 41

Rudo 5

Sokolac 9

Trnovo 3

Višegrad 16

Novo Goražde 1

Sokolac

UKUPNO 87

Slika 12. Raspored lokacija uzoraka na području regije Sokolac


55

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Sokolac i prikazana je u tabeli 38. i grafu 36. Tabela 38. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Sokolac



TDS Ukupno

29 24 31 3 87

Graf 36. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Sokolac

3.6.1. REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH) Tabela 39. pH u H2O - Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost - regija Sokolac






56

Graf 37. Procentualna zastupljenost uzoraka po aktivnoj kiselosti zemljišta - regija Sokolac

Slika 13. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta regije Sokolac


57

Na ispitivanim parcelama regije Sokolac dominiraju slabo kisela zemljišta u 31% slučajeva. Zemljišta koja su povoljna za gajenje najvećeg broja poljoprivrednih kultura zastupljena su sa 56% (slabo kisela 31%, neutralna 16%, slabo alkalna 9%). Ograničenja se mogu javiti na parcelama koje imaju jako kiselu reakciju (9 uzoraka ili 10% ispitanih uzoraka) i baznu reakciju (13 parcela ili 15% uzoraka). Na ovim parcelama može doći do poremećaja u ishrani biljaka što se direktno odražava na količinu i kvalitet prinosa. U grafu 39. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta. Sa aspekta aktivne kiselosti 56% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju, 18% je umjereno pogodno, a kod 25% ispitivanih uzoraka reakcija zemljišta je osnovni ograničavajući faktor gajenja određenog broja poljoprivrednih biljnih vrsta (graf 38.).

Graf 38. Pogodnost za gajenje većine poljoprivrednih biljnih vrsta – regija Sokolac

Graf 39. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Sokolac


zemljišta humusom – regija Sokolac


Broj uzoraka %

Nizak sadržaj 7 8

Osrednji 37 43



58

Graf 40. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa – regija Sokolac

Iz prikazanih rezultata u tabeli 40. i grafu 40. može se konstatovati da su ispitivane parcele dobro obezbjeđene humusom, jer samo 8% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, 43% uzoraka imaju osrednji sadržaj, dok 43 uzoraka zemljišta ili 49% ima zadovoljavajući sadržaj humusa. Dobar sadržaj humusa je osnovna karakteristika planinskih zemljišta.



lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Sokolac


%

Jako nizak 48 55

Nizak 15 17

Osrednji 11 12

Dobar 6 7

Vrlo dobar 6 7

Visok 1 2

Na osnovu rezultata prikazanih u tabeli 41. može se konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 48 uzoraka ili 55% ispitanih uzorka utvrđen je sadržaj fosfora koji je manji od 5 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u samo 13 uzorka (6 dobar, 6


59

vrlo dobar i 1 visok) utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.


lakopristupačnih oblika fosfora – regija Sokolac

3.6.4. SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA U ispitivanim uzorcima sa regije Sokolac je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u granicama od jako niskog sadržaja (6 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa jako visokim sadržajem AL-kalijuma (97,4 mg K2O/100g zemljišta).

Tabela 42. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Sokolac


%

Nizak 12 14

Osrednji 24 28

Dobar 15 17

Vrlo dobar 30 34

Visok 6 7


60

Graf 42. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Sokolac

3.6.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU SOKOLAC

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta na regiji Sokolac je izvršena sa 100% učinkom tj. uzorci su uzeti na svih 87 planiranih lokacija.

• Od ukupno 87 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za: o ratarske usjeve..................... 31 uzoraka... (36%) o povrće (krompir)...................29 uzoraka... (33%) o voćarstvo.............................24 uzoraka.... (28%) o travno djetelinske smjese .......3 uzoraka...... (3%)



o Dominiraju slabo kisela zemljišta u 31% slučajeva. Zemljišta koja su povoljna za gajenje najvećeg broja poljoprivrednih kultura zastupljena su sa 56% (slabo kisela 31%, neutralna 16%, slabo alkalna 9%). Negativni efekat jako kiselih zemljišta (9%) ublažava dobar sadržaj humusa tako da se može konstatovati da kiselost zemljišta nije značajan ograničavajući faktor gajenja poljoprivrednih biljnih vrsta na regiji Sokolac.


61

o Sadržaj humusa je zadovoljavajući u 92% ispitanih uzoraka, što je očekivano s obzirom da se u većini slučajeva radi o planinskim zemljištima

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je nizak u 72% ispitivanih uzoraka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 14% uzoraka

• U većini slučajeva, osnovni nedostatak je nizak sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora.



62

3.7. REGIJA TREBINJE

Tabela 43. Pregled broja ispitanih uzoraka zemljišta u regiji Trebinje


Berkovići 4

Bileća 2

Foča 33

Gacko 8

Kalinovik 27

Ljubinje 1

Nevesinje 32

Trebinje 0

Trebinje

UKUPNO 107

Slika 14. Raspored lokacija uzorkovanja na području regije Trebinje


63

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta na regiji Trebinje i prikazana je u tabeli 44. i grafu 43. Tabela 44. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na regiji Trebinje



TDS Ukupno

13 33 27 34 107

Graf 43. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja - regija Trebinje


Tabela 45. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po klasama kiselosti

zemljišta - regija Trebinje

Kategorije kiselosti

Broj uzoraka %





64

Graf 44. Procentualna zastupljenost uzoraka po aktivnoj kiselosti zemljišta - regija Trebinje

Slika 15. Karta kiselosti poljoprivrednog zemljišta regije Trebinje


65

Slično kao u regiji Sokolac, na ispitivanim parcelama regije Trebinje dominiraju slabo kisela zemljišta u 40% slučajeva. Zemljišta koja su povoljna za gajenje najvećeg broja poljoprivrednih kultura zastupljena su sa 65% (slabo kisela 40%, neutralna 17%, slabo alkalna 8%) . Sa aspekta aktivne kiselosti 65% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju, 21% je umjereno pogodno, a samo kod 14% ispitivanih uzoraka reakcija zemljišta je osnovni ograničavajući faktor gajenja određenog broja poljoprivrednih biljnih vrsta (graf 45.). U grafu 46. je prikazano procentualno učešće parcela po potrebi za primjenom kalcifikacije kao mjere popravke plodnosti zemljišta.


Trebinje

Graf 46. Neophodnost popravke zemljišta kalcifikacijom – regija Trebinje


zemljišta humusom – regija Trebinje


Broj uzoraka %

Nizak sadržaj 10 9

Osrednji 34 32



66

Graf 47. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju humusa – regija Trebinje

Iz prikazanih rezultata u tabeli 46. i grafu 47. može se konstatovati da su ispitivane parcele dobro obezbjeđene humusom, jer samo 9% uzoraka ima nizak sadržaj humusa, 32% uzoraka imaju osrednji sadržaj dok 63 uzoraka zemljišta ili 59% ima zadovoljavajući sadržaj humusa.



lakopristupačnog fosfora u zemljištu – regija Trebinje

Sadržaj Broj uzoraka %

Jako nizak 55 51

Nizak 14 13

Osrednji 20 19

Dobar 6 6

Vrlo dobar 8 7

Visok 4 4

Na osnovu rezultata prikazanih u tabeli 47. može se konstatovati da u ispitivanim uzorcima zemljišta dominiraju uzorci sa jako niskim sadržajem lakopristupačnih oblika fosfora. U 55 uzoraka ili 51% ispitanih uzorka utvrđen je sadržaj fosfora koji je manji od 5 mg P2O5/100g zemljišta, dok je u samo 17 uzorka (6 dobar, 8


67

vrlo dobar i 4 visok) utvrđena dobra obezbjeđenost zemljišta lakopristupačnim oblicima fosfora.


lakopristupačnih oblika fosfora – regija Trebinje


U ispitivanim uzorcima sa regije Trebinje je utvrđeno variranje lakopristupačnih oblika (AL-oblika) kalijuma u granicama od jako niskog sadržaja (5,3 mg K2O/100g zemljišta) do uzoraka sa visokim i moguće toksičnim sadržajem AL-kalijuma (110,2 mg K2O/100g zemljišta).

Tabela 48. Broj uzoraka i njihova procentualna zastupljenost po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Trebinje


%

Nizak 7 7

Osrednji 30 28

Dobar 28 26

Vrlo dobar 38 36

Visok 4 3


68

Graf 49. Procentualna zastupljenost uzoraka po sadržaju lakopristupačnog kalijuma u zemljištu – regija Trebinje

3.7.5. ZAKLJUČAK ZA REGIJU TREBINJE

• U 2014. godini kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta na regiji Trebinje je izvršena u 82% planiranih uzoraka tj. uzorci su uzeti sa 107 od 131 planirane lokacije.

• Od ukupno 107 uzorka (parcele) preporuke za đubrenje su date za:

o travno djetelinske smjese .......34 uzoraka......(32%) o voćarstvo...............................33 uzoraka......(31%) o ratarske usjeve....................... 27 uzoraka..... (25%) o povrće (krompir)......................13 uzoraka.... (12%)



o Dominiraju slabo kisela zemljišta u 40% slučajeva. Zemljišta koja su povoljna za gajenje najvećeg broja poljoprivrednih kultura zastupljena su sa 65% (slabo kisela 40%, neutralna 17%, slabo alkalna 8%) .

o Sa aspekta aktivne kiselosti 65% ispitivanih parcela je pogodno za poljoprivrednu proizvodnju, 21% je umjereno pogodno, a samo kod 14% ispitivanih uzoraka reakcija zemljišta je osnovni ograničavajući faktor gajenja određenog broja poljoprivrednih biljnih vrsta. Negativni efekat jako kiselih zemljišta (5%) ublažava dobar sadržaj humusa tako


69

da se može konstatovati da kiselost zemljišta nije značajan ograničavajući faktor gajenja poljoprivbrednih biljnih vrsta u regiji Trebinje

o Sadržaj humusa je zadovoljavajući u 85% ispitanih uzoraka, što je očekivano obzirom da se u većini slučajeva radi o planinskim zemljištima

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je nizak u 64% ispitivanih uzorka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je zadovoljavajući u 93% uzoraka

• U većini slučajeva, osnovni nedostatak je nizak sadržaj lakopristupačnih oblika fosfora.



70

4. REKAPITULACIJA

Na području Republike Srpske u 2014. godini izvršena je kontrola plodnosti 1876 parcele kako je to prikazano u tabeli 1. i na slici 1.

Na osnovu podataka o želji vlasnika/korisnika zemljišta za koju poljoprivrednu biljnu vrstu želi da mu se da plan đubrenja, napravljena je struktura korištenja poljoprivrednog zemljišta porodičnih komercijalnih gazdinstava u RS za 2014/2015 god. i prikazana je u tabeli 45. i grafu 44.

Tabela 50. Broj analiziranih parcela po osnovu poljoprivrednih biljnih vrsta koje će se

gajiti ili se već gaje na parcelama porodičnih komercijalnih gazdinstava na području cijele RS za 2014/2015. god.

Biljna vrsta Povrće Voće Ratarski

usjevi TDS Ukupno

Br.uzoraka 232 156 1345 143 1876

% 12 8 72 8 100

Graf 50. Procentualna zastupljenost parcela po strukturi korištenja na teritoriji RS u

2014/15 god.


71

REAKCIJA ZEMLJIŠTA (KISELOST, pH)

Graf 51. Pogodnost za gajenje većine poljoprivrednih biljnih vrsta


72

SADRŽAJ HUMUSA


73

SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG FOSFORA


74

SADRŽAJ FIZIOLOŠKI AKTIVNOG KALIJUMA


75

5. Z A K LJ U Č C I

• Ukupne obradive povrišine u RS zauzimaju 723 112 ha (Osnova RS), a kontrolom plodnosti zemljišta u 2014. godini obuhvaćeno je 2320 ha porodičnih komercijalnih gazdinstava sa kojih je analizirano 1876 prosječnih uzoraka

• Prosječna površina ispitivane parcele iznosila je 1,2 ha.

• Program je realizovan u 51,6% planiranih uzoraka tj. u 1876 od planiranih 3634 uzorka.

• Razlog neizvršenja planiranog broja uzoraka su katastrofalne majske poplave, tako da je projekat, umjesto predviđenog perioda maj - decembar, realizovan u periodu septembar - decembar 2014. godine.

• Od ukupno 1876 uzoraka (2320 ha) preporuke za đubrenje su date za:

• ratarske usjeve 71,7% uzoraka • povrće 12,4% uzoraka • voćarstvo 8,3% uzoraka • travno djetelinske smjese 7,6% uzoraka



o Kiselost (pH) je ograničavajući faktor za gajenje poljoprivrednih biljnih vrsta kod 26% ispitanih parcela (ekstremno kisela 2%, jako kisela 13%, i alkalna 11%)

o Kalcifikacija kao mjera popravke kiselosti zemljišta preporučena je u 45% ispitanih uzoraka

o Sadržaj humusa je nizak kod 61% ispitanih uzoraka.

o Sadržaj lakopristupačnog fosfora je jako nizak u čak 69% uzoraka

o Sadržaj lakopristupačnog kalijuma je nizak u 16% ispitanih uzoraka

• Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da je plodnost zemljišta jedan od ograničavajućih faktora postizanja dobrih prinosa na ispitivanim parcelama, tako da se značajnije povećanje prinosa može postići pravilnom i

JU POLJOPRIVREDNI INSTITUT REPUBLIKE SRPSKE

B a nj a L u k a Zavod za agroekologiju

ISTRAŽIVAČKE DJELATNOSTI

• Istraživanja fizičko - hemijskih svojstava zemljišta u cilju agro i hidromelioracija

• Istraživanja u oblasti erozije • Istraživanje uzroka fizioloških

oboljenja biljaka • Istraživanja u oblasti pravilne

ishrane biljaka • Istraživanja u oblasti zaštite

životne sredine

USLUŽNE DJELATNOSTI:

• Kontrola plodnosti zemljišta

• Projektovanje i nadzor nad izvođenjem agro i hidromelioracija

• Kontrola zagađenosti zemljišta, biljaka i vode teškim metalima i ostacima pesticida

• Kontrola ostataka pesticida u poljoprivrednim proizvodima i stočnoj hrani

• Kontrola kvaliteta organskih i mineralnih đubriva

• Kontrola kvaliteta stočne hrane

• Kontrola kvaliteta pesticida

• Primjena GIS-a u poljoprivredi u cilju agroekološkog zoniranja i planiranja korištenja zemljišta

KONTAKT

Dr Tihomir Predić Knjaza Miloša 17

78000 Banja Luka - BiH Tel.: +387 (51) 303 112; 321 490

Fax.: +387 (51) 312 792

e- mail: [email protected]

www.poljinstrs.org

Planiranje korištenja zemjlišta

GIS u poljoprivredi

Agrohemija

Zemljište, đubriva i ishrana biljaka

Sigurnost poljoprivrednih proizvoda

Analitika pesticida

Kontrola kvaliteta stočne hrane

Documents

MPSV-KONACAN IZVJESTAJ-TPredic i sar