a,ollp lotnlnLunl6ue lLlereL! ll)ieqle oIM 6ue eq ouv

'opu n u 6u 6rued 6u le qel es OllM es es 6!1nl6ed 6u e lput)lur nl le elsaiord-sollI e6LU 6ue lule]eul n peu ,(olnied Ie uo,{e6 N esueq eu dellqlqeLu es elPd Pu olPl 'ol! 6uo^snll 6ue Pl6lq elelv\eu 'ueep6eu

6ue 6ueurel Lroel6uelllrLr n 6N esueq e6u es olM bu oleBued 6ue oll oleuEd oJnd 'olel6ueleM

'o} 6uosesord 6u PednlededOedes otL.rnrlsur 6u teunbuPd 6ue esueq6ueqrl,eq 6.1onqnurq eu uelP\Ple"6ued T 76uotrsesrueoro 6ue {OIM) uorlez re6-o eperl pltoM 6uy ot'u -rele}eled f-/e6ur es oouns4Luns ouru 6uesueq eu de.i qtLleL! e6-u es estuededOeL le Jeqrllued Ur'6u se)inqoeur ouesueq e6u es esie^/\d.L!rd 6uolsnlis,ll 6u uoo,eleloed 6Lre VIe ! o/isesrteqol6 6 u osasord es soOe 6uelueuod ulrel e uld llqereu le obeq ef e uld 6u V

AOI./\^.Bs uBIB{BIB{ Eue

Z00Z lxSwl^1lS-OIsocvt-t et8 tt owor

sern6lJ ? s{3pJNcrgl

Kaninong Organisasyon?

ngpinokalayunin IgW'lO ay an8pagpdpatLrpad sa nrgprirrsipyong')nrlayangkalakalan'

Tinat rggal nito ang nrga hadlang sael(onomya al nagsusurong ng nasnrlrdulas na pandnigdigang kalakal.u.Sa ganitong iskerna. lahat daw aynrakikinabarg.

Ang nralayang kalakala| naipinapalaganap sa WTO ay bahaging mas malaking larawan. Nabuoang General Agfeement on ' lari f fs

and Trade (CATT), ang InlematioralMonetary Fund (lMF) al WorldBank (WB) na nalikha mataposangIkalawaDg Digmaang Pandaigdig.Layunin ng mga iDsti lusyong ito namakapagtakda rgi isangpolisiyangpang-eKonomya para sa Duongmundo, ngunit para lamang sabeDepisyo ng mga malalaking bansana nakikinabang sa kaayusang ito.Nangunguna sa mga barrsang ito aDgEstados Unidos (US) at mgamiyembro ng European Union (EU).

NoongEnero 1995, iniluwal saUruguay Round, isang serye ng mgapag-uusap sa GATT ang pagtatayo sa

WIO upanS bigyang pangilang Ing^kasunduan nito. Kung ikukunpara saCATI. nras pennancnic arrg W'1Odahil na r in s^ kapangyarihan at lawakngsakla$ nito.

lstruktura

Ang pinakamataas na awloridadsa W-lO ay ang MinisterialConference. Binubuo ito ng rngagabiDele para sa kalakalan oekononva na kinakatawan ng lahatog mga kasaping bansa. Ang bawatbansa ay may katunbas na isang botoanuman ang laki o kapangyafihangpang-ckononrya nito.NagpupuloDglamangang Min isterial Conferenceisang beses sa Ioob ng dalawang taonkung kaya'1 nristulang tagatatak nalamang ito ng mga papeles.

Sanrakatwid, ang mga kasapingCeneml Council na namamahala sapang-araw-araw na opemsyon ng\VTO ang talagang may kumpas sa

organrsasyon, llo ang saDgay nakuniki la l issanrga pol is iv^sa kalakalanat pag-aayos sa nrga di pngkakasrnrclo.

' I i rngkul in ug I r acle Pol ic)

I lcvlcw Body ra ipaalan sa lahat ngkasapi ang mga pol is i \ ,a sa kalakalan.Angsangay na i to ay nahahat i sa iba tibang konseho ayon sa ekononrva oprodukto. Ito ay ang nrga Council fbfTrade i l Coods, Counci l for ' l iade inServices, Council for Trade,RelaledIn tellectual Property Rights. angConnnittee on Agriculture at TextilesMonitofingBody.

Sa Dispute Settlement Body(DSB) naman pinapasa ang mgareklamo o di pagkakasundo. lto a)nakikinig, nagpapadaloyatnamamagrtan sa mga nagtatalc,lgkasapian. Kunghindimagtatagumpay ang pag-uusap atmay h ind i kuntento sa nagingdesisyon l1g DSB, ipinapasa ito saAppel late ReviewBody.

May mga kornite rtug binro pamnretugunan ang ilans usapin na maykirralaman sa i€lakalan. Ito ay ang mgaCommitlec on liade and theEnvironflcnt, ang CornmitLee on Tradcand Devclopnrcrrt. at ang Connnitteeon Anti-Dumping Practiccs.

Lahatang.Panig

I I inrl i larrrarrg lsangorganisaslong''pangkalakalan" ang WTO. Angsali tanS "l(alakalan" pa nga sal(nrlekslo n-n orgau isasyong ito ayidinidiki l nN lanraugpafa nradrklah nnral i ine afg nrga usapinq laL)as sakalakrlAn.Ang nlga ito aynakaliaApckto kah r1 sa kr.rllura ng nrganlanranmyan sa buong rDundo.

Pinaldwali narghuslo nqUlrrguay ItoL)rrd irrg sakop ng W l'O.J I indi na lamang kalakalan s.mNnLrpakll [a ar]g kasalr sa usapan.sinakop na fin n!i nralayarg kalaka lanang agrikullum al serbisyoi nagingang iba parrg mga usapirlg labas sakalalelar gaya ng /),/c//c./r/r//prape y I i ght s, k^ltk^san, segur'idadsa pagkain. al par rnuhunan.

Dala-dala ng W'fO ang 20 pangkasunduang In u lfilateral gaya DgGeneral ^,greement on Trade inSeNices (CA f S), ang I'rade-RelatedIntc llectual Property RiBhtsAgreement(TR1PS). ang Agreementon Agriculturc (AoA) al ang Trade-Rclatcd lnvestrncnt McasufesAgrcement (TRIMS).

Arg AoA ay nagbibigay-daan samas bukas na pa|ni l ihan sapaD1amaghan ng Lrnli-urltillgpaglanggal n ito. Tinatanggal din ngAoA ang mga anyo ng suportangbinibigay ng mga pamah alaan saagrikultura gaya ng subsidyo pafa sa

Ang TRIPS ay kuniki la la sailllbentof. ind ib id$,al man o kunpanya,ng lsang pr{xiukto,disenyootckuolohi\'arrqni likha uprngnra8karcon ito ngekslusibougpaggamito pagl(iltl muln sa pallsrrmilng iba di to. Ang palcnL, copyf lghi alibapaa) mga uf ing intel leclual

PfoPeflY ghts.

Maaari lanrang l lgyan ugpalcnte rng rsang inlbcrsvon kunSito ay bago. Ina), k inalamrn sapagl ikha ng lbang prodLrkto "r tnraaaf ing qanri l in sa pfo( lLrksyonginduslr ival . Kasnnra f in di to angmga ,r/cf0-rrljdrrvr,r ilaya n8bactef ia. v i lus. l i rngi . algac, at ibap a n g m q a n o n - b i o l o e l c l l a lnr icrobiological na nrga pfoscso.

Nj lalahad naninn ng CA' l S angmg, disipl ina al br l .ngl(as ng mgrbrtas parr sa liL)cmlisasyon ng mg6sedrisyo. Ni lal I lyon n j torgpabi i is jnang

pagpasok ng nrga davLrhan sa sekl{nng serbis)o gaya ng patubig. kuryente,hospital , at eskwclahan.

,^ngTRIMS ay nagsisi lb ing susing nrga dayuhan sa patrumuhLrnan saibangbarsa. Iginigiit nitoang pantay"na trato ng niga pamahalaan sa pagttanngngadayuhan at lokal t rakorporasyon.

Ga),unpanran, sanlu't sariDginsentibo Daman ang ibirr ibigay ng mgapamahalaan sa mga dayuhangkorpo.asyon. Tinatanggal dilr ngTRIMS ang lairat ngnrekanisno obatas Da pumoprotekla sa lokalnaindustriya.

Saunangl ingin, ang WTO ayisangparg-ekonomyang institusyounawaiangpinapanigan. Mal inis atmaayos ang porma at diltamisnlo ng

Nagkaisd oNans-isa?

..J

ahildinamismongWTO angpagdedcsis!on ryon

sa naprg usapan.nagnrumuKrangpanlay

dngliDig ngbawai bansang kasapinito. Hindi nakikitangmarami kungpaano isinasagawa ang nrga pinaka-kritikal na negosasyon sa loob ngwTo.

Halimbawa. napakalaki ng papcinxginagampanan ng mgadambuhalang korporasyon sapagdedesisyon. Sa ngayon, masDratipid para sa mga ito ang difcktangpamunuhunar kaysa makisanib samga lokalna industf iyang ibangbansa. Kaya ang nrga bansa ng mgadamb haiangkoeorasyong ito aylabis na sumusuporta sa malayang

Bago at pagkatapos ng mganegosasyon, kinokonsulta at akwal nanaliikipagtalakayan ang mgadarnbuhalang korporasyon kagaya nglntemational Chamber of Commercesa mga "expert meeting",

Habang nay sapat na koneksyonat partisipasyon ang mga dambuhalangkorporasyon, ang mahihirap Da bansanaman ay walang tin ig pagdating samga akhval na negosasyon.

Isa sa mga dalrilan kung bakitgrmuhoangThird MiDisterial Conferenccsa Seattle, USA nooDgNobyembre 1999ay aug kawalan ng demokmsya atkalinawan sa siste lang WTO.Ti tuligsangAfricanCroupatCaribbean Communily ang rngrmakapanrya.rihang bansa gaya ng tjS rlEU sa pagdadaos ng nrga biglalurgpulong na kunglawagir ay "green

Sa inisyal, ragkakasundo munaangnga nrayor na baDsa (ang US at angEU)bago kunrbinsihan opilitan angilang mali l i i tnabansanglrraglabasngisang dek larasyon na magbubukasngpilit sa mgabagong usapin. "Creenroom" angtawag sa proscsong ito.

KaraDihan sa mga mahahaiagangnegosasyon ay nagaDap sa "greenroom". Bagana't ang bumubuo sahalos2/3 ng kasapian ng WIO ay mahihirapnabahsa, iilan lamalgangnaiimbita sakanila sa mga pulong na ito.

Kungkayangpaikutinngmayayamang bansa an8 mgapatakaran ng WTO para sa kanilangganansya, walang-wala namanglaban ang lnahihirap na bansa.Sakaling ireklamo ni lang"proteksyonismo"ang malalakingbansa sa DSB, tiyak na wala silanglaban dahil lahatng miyembro ngnasabins sangav av dumadaan muna

Kmrut*ppagbubukas ng

ekononya ng mga bansa bilangkondisyon sa utang. Kaya lang, saorasna mabayaran ng bansa ang utang saIMF-WB, maaali na nitong baguhinang nrg?r polisiya knhir ito'y nragingtaliwas pa sa mga patakaran ngglobalisasyon.

Ngunit sa oras na sumaliang isangbansasa WTO, obligado itongsumunod sa mga patakaran nito. Angmga lokal na batas at polisiya ay dapatbaguhin para tumugma sa mga batasng WTO. Dagdag p4 ang mga batasng WTO ay aplikable pa rin sanlga

Kung ikukumpara angmgakasunduan ng WTO sa mgadeklarasyon ng Unitcd Nations (UN) okahit sa mga lnismong saligang balasng mga bansa. higit na masmakapangyarihaD ang mga nakasaadsa mga ito.

Kaya't sa p4gpagok ng nahihirapna bansa gaya ng Pil ipinas sa W'l O.nawawalan ng kapangyarihan angmga pamahalaan na kontrol in ang:iari l initong ekonomya at I ikas-yaman. Kabaligtaran ito ng nasasaadsa mga deklarasyon at konstitusyong LN ukol sa karapatan ng mga

r)ansa sa soDeranyang pang-cl(onomya at sapagkontrol ng safilif i tong mgarekurso. Pinipigi lan ngnrra kasunduan sa WTO ang mgabansang itakda ang sarili nitongpag-

Kanino ang Bola?

Lahat ay Panalo?

Matapos aig pitong taongimplementasyon ng WTO, nagingmalinawangdi pagiging patas ng mgakasunduan. Halinbawa, pinapatindingAoAang kumpetisyon sa pagitan ngngasinubsidyobangproduklongagriku ltural n g mauui lad na bansd at ngmga d i p inondohang prod ukto ngmahihirapDa barsA. Sa s impleng salitx.paraDg pi0aSsabong ang katutubongsisiw nakulang sa bi iamina laban sarmported at mal sog na tandang.

Ang Estados UDidos (tJS) atluropcfln UnioD (EU), halimbawa, aybinibigyan ng karapatangsuuluporta sakani-kar ilang cksportasyon atpfoduksyon, Sa kabila nito'y maykampatan din silang nlagpataw ng nrgarcstliksyon sa pumapasok na imponmulasa ibang bansa, Ang mgapribilohiyong ito'y ipinagkakaitsamahih;rap na bansa. Sa katunayan,maaari pa Dgalg subsidyohan ngmayayamaDg bansa ang kanilang lokalna agriku ltura hanggang sa U S$3 00bilyoD. Sanantala, ang mga maralilangbansa ay iDoobliga fangtaasan angimportasyon Dg mga agrikultural naproduktci hanggang 5 porsyento.

Isa panghalimbawa ng di-pantayna kasunduan sa WTO ay ang TRIPS.lsinusulongngkasunduang itoanginteres ng mga dambuhalangkorporasyoirg nagmamay-ari ng mgapatente.

Ilalos 95% ng may hawak ngpatente ay mula sa mayayaman atindustriyalna bansa- Sila lamang,samakatrvid, angnahikinabang d ito. :

:lule I KrrJ av gtnagamltuDans .

pigilin ang mahihirap na bansa na mag-.indusfiy3lisamulasapaggamitngsarili',i da\rhansteknolohiva. Ans :

pondo para sa pagtutuklas ng mgabagong imbensyon ang siyang lagingmangunguna sa pag-aangkirl ng bagongteknblohiya.

Ansmahih i lan m hans hmo

knnFietisyon lapagkat k inakailangan parilong magbayad ng mataas na roJ./rybago nahiram ang dayuhangtekrolohiya. Kaya'tkung"kooperasyon"at paglilipat ngteknolohiyaangpag-r n , { , n , n nqnc f i l i ' r nd i r ^ .

'IRIPS ang pag-aario paglalaga_r ng

palente sa mga bagay ra may buhaytulad ng mga halaDr:rng-ganrot, blnhiat

Pinag-aaralar nanan rgaylrn n.llUN Conmissiur on Hu,:1an Rights(UNCIHR) ans CAI-S dahi l saposiblcng pagbargga nito sa nrgaoundanrentrl na kafapalan!l prnlao.Ang pagpasok ng nlg.r (ofporasJon sanlca brt i r \ . lnrs!rhi \ \ ( ' ec!c nl ledUkasyon at kalLrsusan ay nrayimplikasyon sa kafrpatan ng nrgamanranlayang nuKanrn ng mgascrbisyon! l ik) .

SanraDtala. hinal laranl ian nanr ln! i ' l l l lMS ang kaMpxtrM ng nrgrpanah 0ldang kontro I i n a mg dnyLrhangpanrunluh nan. Parl sa rnahihi lap nibansa, kai langan ang prolcksyon pafa

matulungan ang lokNl nainduslt iya.napigi lan angnrgr r apaniranggawain ng nrga dambuhalangkorporasyoD al mapanBalagaan angsobcranyang pang-ckononrya. Ngunit,angnga i to ay i t in ulur i rg Da mgabalakid sa kalakalan.

Sa rrga ragdaangtaoo. nagingbikt inu ang nahihi fap na b^Dsa ngmga kasunduan ng W IO. Nasal l1ntaan g loka I na ind ustfi\,a. sakahan,kabuhaynn. kalikasan at angkasigufuharr sa pagkain ngmgabansangrlo.

Sa nakal ipns na 50 taon, mammining bansa rng nagbukas sa buhos ngday hang kalale l at aran muhunan.I I ig i t na madulas angpagpasok ngnrsa kalakalat mga serbisyo. NooDg1998, anglaunang kalakalan sa daigdigay uDrabot sa US$7 rrilyon.

Subaliiang pandaigdiSangkalakalan:iy lumalago lamang para sa

nrga mayayamang bansa. Noong

mahihirap ra bansa ar 28% lamangng kabuuang incksport sa lnundo.Samanlala. halos 0.59/o lanang anginekspod ngnga pinrkarnahihl fap natrflnsa sa buong daigdig. Llataynamrn sa datos ng WTO noong taong2000,, : l i l )amak na nralakl ang nagin€ipa{isipasvon ng nrayaya,nang barsa.l f l lo na ng tJS sa malayalg kalakalan.Kung kaya' t mas Inalaki ang kani langkini ta kung ikukrmparasanrgamali l i i tn br instug nras makit id angoportLuidad iara nrakapagangkat(Ti g an Ang Tsart Lt 2).

'fotoo. Mas nralayr nga angk0lakalanngayon. n80ni l . higi tnamanil(nrg nrrpagsamrlr101ll. Ang nakamitlanrangng nrga Lasurlduan ng W'IOry ang pweNahin nng pagtrubukas ngnrga porni l ihan sl l Asya, Si langangl i l rcplr . at l . r t in ArIef ikA pdra sabcnepisyo ug nrg0 nrayayrman nangbansa al ng kani lanl tmgrdanrbLrltalangkorporasyon.

Vwo at Pilipinas

Baganii't apekiido ang buongekonornya ng Pi l ip inas saglrbal isasyon at mgr kasuuduan ngw l O, ang nakadarna ngpinakarrral i t indiDg latay ayanSmganasa batayrng sektof.

Bulnigaysa kunpetisyon ang mgaIokalna indLrstr i ) , t dehi lsa pagdagsa ngmga nnrrang inlpo'1edna produkto.Dahil dito'y marammg manggagawaang nawclan ng t|abaho sa pagsara opagtitipid ng mga pagawaan atkumpan)- a. BaiaY sa datos noon€tEnero 2002. umabor sa 10.3% angtantos Dgka\!alan ng trabaho-

Dagdag pa. mas nagingmatipidpara sa mga dayuhang korporasyonna magdala na lanang ng mga

orodukto kaysa rnagiayo ng mga

ilalinrba\\'a. mula I 998 lral)ggang1999. nag-al isan ang nrganangUngunanq kuf rpaIya ng msegamot sa bansa ga)a ng AbbotLaboralof ics. I locchst. Johnson andJohnsur. Wl| fnef Larnbe( (Phi ls.)Inc.. at Noval l is Healthcare Phl ls.

Sa hu li, ang mga nranjjgaga$,rangpumapasan sa pagt t ip id ng nrgikoryorasyon. Mnbigat din ang latal ngglcbal isasyorr sa scktor ng ngamagsasaka at Inrngg.tgawanggrik lr l lural . Pabigal na rga irrg

atrasado at pyudal na katangian ngagrikui !um ng bansa. lalo pangpinat i t indi ngnrgaagro'kof nasyonAng kanrlang ! i .u lagayan.

l la l inrbawa. ang nrEa nlagsrsakatg n10is ay hunraharap sa rr0tzus nA

liastos sa p(xlLrksyon (dahil sapagkatali sa imporled na pataba atpcst is idyo) alkurnpet isyon saimponed na mais. Mulo pa noongdekada 1980. nag-arngkat na ng nr^isan8 pamaDalaan para lLrgunar angpapalakinglokal na koDsurro.Ngunitnragmula nang ipatupad ang lnllapatakafar Dg W'l O sa Pilipir.ts noongI 995, bumulwak ng21.000'Zo.rnginaangkat na mais ngbansa Ni lanronnito ang lokal na mais at nagingdahilan ng pagbagsak ng kabu ha),anng mga maSsasaka.

Kasabay Dg krwal,ln ng suporlangpamahalaan sa agrikLrhom, angpagdagsa ngmurang produktonginportcd angunti-unting pllmapataysa agrikultura rg bansa.

Kaya' i nuganda man sa pandinigang is logan ng WTO, nananat i l ingimposiblc sa rnahihirap 'u hansa argpagkamit ngkaunlann sa i la l in ni toAyon nga rrisno sa W-l O, angbilang ng mga taong nabubuhay samatind ing kah ifapan sa buong daigd ig

Panibagong Hirit sa WTO:banghurnihingingpagbabago sa sisletnangW'IOang mahihjmpna bansa, may ntgaJan roaijo na nanlang

nrga usapilrg uiiuluioang mgakapitalistang bArrsa gaya ng US ar E{J.Atlulad nginaasahan. higit ir()rgnrasakhw kaysa vr UnrgLray Round.

Matapos gontuho ang negosasyonsa Seattlc, nangakoang nrga nrayor nabansang ito ng "ad),endanlrpangl(dunlarl i na ghMnap sl Doha.Q lir n(X)lrg Nobycnrbrr 200 | upa Sfia isa li nnnlan, d iufiano. ang inleres ngnxrhihimpnabarso

Subalil lngfotoo,pinalanrLtianlanrang ito ng nrga natatatnis nasalita.walangl trrnay na naga$,ang kasuIduanpafr sa pnteksvorr ngnrthihjrap nabensa llaSkus. igirriit pe nga ng US atlltj angnrglr bagongadvcnda nito napil i tni langpirnlulLrsotnoonpamangl996 s.t F irsl l\4 i| isrerial Conlifcnce ngWTO sa Singrporc.

Panibagong Banta

J rmtawag na "Singapore issucs"aDgpanibagong bugkos ng ntgaadyendang irinuru lak ng US at EU saWlO.I1o ay ang mga konlrobeNyalnaisyuhilrsgil sapanrurnuhur)an.polisi\rasakurnpclrs\,on atpanrimr Ii ngparnahalaanat pagp.rpadaloy ng kala-kalan. SapanurnLrhunan, itinutul.LkngELl angpagsarna ng mga bagorc kl.rutxluan saW'lO na nagblbig.ry nB nrgr bagongkafapatan sa mga da),Lrhmgmamunnfiunan upang makap:Lsok samga bansa rg inas nlaluwag.

Sapoiisi)asakumpetisf on.

nrga lokrl na batrs ng fil3 bansa nakumikilingmnrgalokal naindustr iladahiltoayhri ipnborsanralayangkrLkrlan.

Sa panrirnili ng panraJnla.lr. naisngUSang isangkasurdualrgmaglilibcmlisasa pangongontnta ng panralalaan lto )upang nrabigyan ng kaapntan angknrilarg nua kUnrpan),ang fi lkatulx) lirpaesusuplay at pagkuha ng mga konh?lalxra sa Inga pfoyekto sa publikong sektorv nralrihirap na bans:t.

Sa p,rgpnpadalo) ng lAlakalan,hinihingi ng EtJ at US angpagtanggal samga bunrkmtikong pbscso gaya ngrrt/tdpe al tb!\ pa.

KungtLrtuusin.angntga Lrsapilrg i10ang isinarrrabing't RlMS dahilnafirr sapakikipaglaban g nrga Duhihiup nabarrs1. SubalitpnUloy irongidinidikdiksanrga negosasyon ng US at FlU.

Ilagama'l nabigo ang LJS at UU narnaglunsad ngmga negosasyon hiDggilsa "Sirrgapore issues", nagrva namanrilang itulak sa mahlhtrap n.r bansanghamprn angnrga ito pagkalapos ng IrillhMinisrerialsa200l.

Malaya nga ba angkllnkalan sa\\rl O? Sapar ua ang kasahrkLryang(aragavan nq namamayan Ltpangrrra$bing hisil lla DapagsarlanLilahan algjnawane palarsa ang nuhhirap nabansa sa ckonontyang ibang bansa. Sa\\iTO- nula)" lamang ang ka Iakalanpa|a s.n iilang nlakapans/arihang bansa.Ar sapagdidikta nito ngnrgapolisiyangglobalisailon,higitnalumalagapakangkabuha\ an ng numama)an.

Ang Atjng Adyenda

lka nga \vala|gsino nran angnatubuhal pansa sar ili lanrang,.Ngunitsa atiDg pakikipagkalalalan sada igdig ang sobenn"v' u at pagsasariii angnlga usaping h irrdi kailan man binu bukassa m8a ncgosas)()].

Sa rnahihimp na brrrsn ga),n ngI' i l ipinas.rapak dalirgnraki lr lrngngacpekb ng nli laya ng ka lal(ala|l saekononya a[ sn bullay ng matran}lyan.,3ilrnrgtitgnpafi andi la ngnralalangkakftalan. h irrd ingJr ir rd i rnasasagot ngW1_O angpnrblcnra ng ntahihirap naba$a. Sa knbaligl]nmn. patLrhy nllsusulonganq nrga panibagongncgrsasyon nang h ixii nabibigyun ngfrnrgang niga ntnhihimpt)a bansa p,llilsa mga kasunduaug lu lushy sa kan ilanglikas-yanun al sotrcnn),a.

Ilangga 1 aDg nrga lanran ngnegosasyon ay globalisasyon. walan gmaaasahang palibabago ang ntgabansa mal iban na latnang sapapal inding k.hirapan. Kunq kaya,tang nlafapat gawin ng niga bansa ayrgi i tangkani lang kasaf inlan a1pumrglas sa WTO. I to lanrangangpafaan pang rnaitakdr mg bansa angsafil i n itong adycnda|gpangKauntaran.

I lMi r iom Azur in

llamayani anU Pakiki[atraI N4iriclm Azurin

ayang bang m iyembro ng kan angtribo h ndikailanman natutunang rnagbasa at n'ragsu atni l\/acli- ing Duag. Ngunit sa tuwing siya ayaabutan ng suhoj, bibigyan ng magagandang

babae. o aakltin ng matataas na pusisyon natit yaknil\ iaclr-ing ang ibig sabihin nito at kung ano ang dapatnryang gawrn

Hind iman lang napuwing s iMac l - in9 sa kanyangmga kalaban -nrakapangyarihang pulit iko man obanyaga-nagustongLragawsakar iaTgnr luFonglupa in . Noong hu l ing bahag i ng dekada 1970,pinamunuan nlya ang kanyang mga kababayan sapagplgilsa pagtatayo ng dam sa l log Chlco. Ang damna p nondohan ng World Bank ay magpapalubog samalawak na bahagi ng rnga sakahan at n nunongluparn.

Ang fespetadofg l ider n'r u a sa tribo ng Bugnay aynaging susi sa pag-aayos ng mga sigalot sa pagitanng mga magkaka abang tribo upang sama-samanilang maharap ang lisang kalaban. Subalit, angpak kibakang lto ang siyang marahas na bumawisaouhay n lVac||-,rg

Pag"alala kay Macli. ing

DalawapL t dalawang taor .a ang Jmroas -angmarnatay si l\ lacli- ing ngunit ang araw ng kanyangpagkamaiay ayg nugunita pa rin ng libu-libong katutuboat mga organrsasyong nagtataguyod sa karapatan ngrnga katuiubo. Sa pamumuno ng Cordil lera People'sAll iance (CPA), binalik sa bayang sinilangan ni IMac iing ang tauilang selebrasyon ng Araw ng Kordi yefa

Ang pagbabalik sa Kalinga ay isang rnensahe sapamahalaan ng muling panunumbalik ng paglaban ngmga ka tu tubo Matapos ang makasaysayangpakikibaka ng mga katutubo doon, permanente nangnaglagay ang pamahalaan ng mga sunda o sa lLtgarSa kasalukuyan, ang Kalinga ang pinakamilttarisadongprobinsya sa Kordilyera.

Ang papalindjng milltarisasyon, ayon sa CPA, "ayoara flas g-ro a rg lagumoay tg mga pro/ekto 19pamaha aan " l lan sa mga pfoyektong to ay angpagmim na enerhiya at turismo na magpapa ayassamga katutubo al pipigilsa mga Pil ipino na gamltin anglikas-yaman na bumubuhay sa kanila Dagdag pa,ang mga batas na dapai ay nagtatanggolsa karapatanng mga katutubo sa kanilang nlnunong lupain angnagiging instrumento para agawin sa kan a tto.

A rg Koro lye'a ay taha^a- ng o nakamalah .9konsent rasyon ng mga ka tu tubo sa P l l ip lnasNakakarnangha ang hanay ng mga bundok at hagdan-hagdang palayan. lvlayarnan din lto sa mga yarnang-mineral gaya ng g nto ai tanso. Ang topog ri ipiya n to

ay paborable sa pagtatayo ng n-iga dam na, ayon sapamahalaan ay kinaka angan para mapunan angmga pangangailangan sa kuryente ng mga residenteat rnalalaking lndusklya sa Luzon

Ngun i ikapa l i lng"kaun larang i to 'yangpagpapa l tgafirit ng l ibu- ibong ektarya ng rnatatabang lupa lto ayhinding-hndi mapapayagan ng mga katutubo saKordilyera.

Para sa kanila ang lupa ay biyaya ng diyos kaya tda p.at itong alagaan. Diio naninrrahan ang ka uluwa ngkanilang mga ninuno. Kung gayon, ang l!pa'y hindilamang p lnagrnumulan ng pagka ln kund i angpundasyon ng kanilang buhay. lto ang dahilan kungbakit ang mga dayuhang proyekto na sumasakop sakanilang lupa ay tinatapatan ng buhay at kamatayangpakikibaka.

Dam"buhalang Problema Na Naman?

Ang San Roque l\ i lult i-Purpose Dam Project(SRl\,4DP) ng pamahalaan ay isa sa mga proyektongito. Ang dam na li l lkha ng 345 megawatt na kuryenteay ang p inaka lanra lak i r in sa buong T imogSi langang Asya. Mapapa layas n i to ang 741magsasaka at sasalanta sa klta ng 8,000 pesantesa rehiyon

Ngunit sa kaninong pakinabang?

An9 lvlarubeni Corporation

t[ansnasyunal na Hapon, at ang Sithe. Energies na subsidaryo ng Marubent ang

makik nabang sa dam. Ang proyekto ayiumatanggap din ng ayudang Hapon mulasa Japan Bank fo f In te rna t ona lCooperatron.

Tinululigsa ng mgataga-Kord lyera angpagpasok ng NAPOCOR sa PurchasedPower Ad jus tment (PPA) sa mganagpapa akad ng proyek to . Sa PPA,babaya'an ng mga ma-rrmrl, ang rgakumpanya ng $400 mi lyon para sakons t ruksyon a i $10 m lyon pa fa saoperasyon * may mallkha mang kuryenteo wala

Nanganganib ang malil l tt na rninahan, mga punobabuyan, upang agrikultural, t €han - ang buhay attradisyon ng mga katutubo. Pati ang mga gruponglagalag gaya ng Cord era People's L berai on Arrny(CPLA) ay ginanrit ng pamahalaan upang manghatisa mga katutubo

Sa kabila nang lahat ng ito, ang rnga katuiubo ngKord i l yera ay naghahanda sa rnas rna la lak lngpakik baka sa hrnaharap. Katulad ng kanilang mganinuno. si Macli-ing Dulag at ang kanyang pakikibakaay nakaukit sa bawat bato ang kanyang pamana aynagpapataba ng bawat sakahan, at ang kanyangtapang ay umaagos sa buong Kordilyera. IBONFEATTJRES

ai Kansai Electfic

$indak sa $ulur Fel ic s mo lvonolonson

olo, Sulu - Turnitindiang mga alingawngaw ngdigma sa bahaglng timog ng Sulu.

Halos dalawang taon nang nakararanas ang Tngataga-Sulu ng pinakamat nding anyo ng paninira bungang patuloy na pakikldig ma ng pamahalaan L..lnti-untingInuubos ng mga operasyong nril i tar ang populasyonng rnga lvlorong Tausug sa panamagitan ng pagbawsa mga buhay, ari-arian at kabuhayan nila.

Ang mga katutubong ito na nagmula sa mgamatatapang na tribong mandirigma sa sinaunangsultanato ng Sulu ay muling natututong lpagianggolang saril i sa harap ng pananalantang g nagawa ngmga s!ndalo ng pamahalaan sa kanilang lupaln.

Sumali ang IBON Features sa isang fact findingmlsslor (FF|V1) sa Sulu noong Abril 19-24. Napag-.alaman ng FFIVI ang mga kasindak-sindak na kuwentong Daglabag sa karapatalg partao na raaan ra r rgituring na terorismo ng estado.

Ito rin aygumagatong amang sa nagpapanuntbalikna kilusan para sa pagsasarilt ng daiing rebeldenggrupong Moro National Liberation Front (MNLF) naang mga kasapr ngayo y nakakaramdam ng pagtataksilng pamahalaan pagkaiapos nitong pumirma sa sangkasunduangpangkapayapaannoong 1996

Walang Kaayusan o Militarisado?

Sa isang bagong salta, ang Jolo ay maaanngmagrng rsang mapang law na guba t naprnamumugafan ng mga krim nal. Pagdating pa langbinatiagad karning ballta tungkolsa isang s!ndalongbinaril noong Pebrero 16 ng rnga dt-kilalang tao sapalengke ng Jolo.

Ang palengke ring iyon ay naging saksi sapagkamaiayng sang ba tangTausugnamayb i tb i tnasupot . H ind i n iya a lam na i io pa lay may lamanggranada na kapareho ng mga gfanadang dala-dala ngmga sunda losa lungsod Bagos iyamamatay nasabnrya sa l(anyang nanay na ang nagbigay sa kanya ngsupot ay nagsasalita ng Tagalog.

lan sa mga sunda lo sa Jo lo ay mula sa mgaprob.ls/a rg Luzor at -agsasalta -g Tagalog

Noong Enero 15 naman isang ra l i para sakapayapaan na p namunuan ng Concerned Citizensof Sulu (CCS) ay nalwi sa karahasan pagkatapospaulanan ng bala ang 10,000 sibilyan ng mga sundalosa i lalim ni Col. Adelo Jandayan

Ayon kay Cocoy Tulawie pinuno ng CCS, isangSJrda o arg ' rah tang maqta ta-ggatnd sara 19 p ' - .ggranada ngunit nabigo ito nang pigil in siya ng mga taoSumaklolo ang mga kasamahan nitong sundalo Ayonsa mga saksj, nagpaulan ng bala ang mga sundalo sabullo ng mga ralyista

Maaaring sinasabi ng parnahalaan na sa SLt u,r.arami ang walang takot sa batas kumpara sa ibang

bahag i ng l \ l i ndanao Ngun i t . to too r in na angm litar sasyon ang mismong nagtutu aksa mga sibi yan- na kabilang sa mga pinakarnahirap sa probrnsiya- na lumaban sa pamaha laan.

Nasalanta ng Digma

Sampu sa 15 mun ispa l ldad na may 300000katao ang apeklado simula pa nang ldeklara ng datingPangulong Estfada ang pagtugis nito sa Abu SayaffH ind i pa man nagta taga l s i Pres idente G or iaIVacapagal-Arroyo sa pos syon nang magdek ara itong 'state of lawlessness'sa l\,4lndanao. Ini unsad niArroyo angpinakamalit inding operasyong militar, lalona sa Basilan at Sulu nang susugan nlya angkampanya aban sa terorismo ng presidenfe ng LJS nas George Bush.

Sa rnaraming pagkaka taon , ang mgamunlsipalidad na l lo ang nakatikim ng pagbobombapanununo9 pananalanta sa mga pribadong pag-aaflat pwersahang pagpapaalis sa kanilang mga tahananrnu a sa mga sunda lo na s inasabrng nasa parn !munoni Col Romeo Tolentino

Batay sa s rnagawang dokurnentasyon ngpaglabag sa karapatang pantao ng pamahalaan, mayptong insidente ng masaker na bumiktlrna sa 11sibilyan kung saan dalawa ay bala ang naganaprn u la Setye m bre 2000 h anggang September 2001 saSu u Kasarna na rn d to ang maraming kaso ng i l iga1a pag are.lo al derensyon pagnarakaw sa m9a aria r ian , pagdukot , panununog pagpapa layas a tpagbobombang ginawa ng mga sundalo sa mgasrbrlyan.

Ayon sa Karapatan, isang grupo para sa karapatangpanrao, sa sa mga pangmatagarang epeKto ng mgaoperasyong militar sa Sulu, ay ang pananalanta samga pag-aad at kabuhayan ng mga Tausug

Karamihan sa mga sibilyan ngayon ay nasa mgaevacualion centers aihindi makapagpatuloy ng normalna buhay dahil sa paluloy na operasyon sa Su u. l\,4aylang ins idente p . r nga na nag u lunsad ng mgaarmadong atake ang mismong mga sibilyan.

Itagil ang gyera

Pafa sa kap tan ng isang nasalantang barangaysa Sulu, nangyayari ang mga paglulusob ng mgasibilyan sa kampo ng rnll i tardahilmaaaring nagh higantiang mga sib yan sa rnga abusong ginagawa ngmilltarsa kanila. Tapos ang mga sibllyang pinapatayng mlliary nirereport nila na rnga Abu Sayyaf o kayal\,4NLF o l,4isuari Renegade Group, kahit hinditetoo "dagdag pa nrto.

Sa isangpanayamsa midya, hiniling ng mgataga Suluna itigilna ng pamahalaan ang mga operasyong militarattangga in lahat ng n]ga destakamento ng miltar sa mgaeskwelahar ar pampLb rko-g Lgarsakar larg oayan

Bagar.a't madami nang biktima ang nasawi atnasaktan, kahit isa sa kanila'y hindi nabigyan ngkabayaran para sa danyos na nil ikha ng mllltar sakan i lang pamumuhay. Kaya naman, bukod sakafampatang kabay?ran, na s din ng mga taga Suluna managot ang Iahat ng salarin, tangga in sa serbisyos i 104th lB Commanding Of f i cer Co l . RomeoTo len t ino , a t maq lunsad anq pamaha laan nq

lFaglala[an llan0Uan0 saKataDusan

r Fe l ic is mo [ /onalonson W

Mang Cequena,45 , ay nakapagkabaho ng23 taon sa planta ng Nestle sa Cabuyao,Laguna Kung h nd i i dadah t an ngadm n s t rasyon ang ' redundancy" para

muling makatakas sa ob g asyon n itong magbigay ngrelircmetlt benefits, sa tantiya n yaay makakatanggapslya ng halos P700 000 na benep syo

Kung tu tuus n , ma l i t pa nga i to kumpara sa P1 6n yong rctirenent berefit na t natanggap ng sangpangkaraniwang rnanggagawa ng Wyeth-Suaco san : . a h ^ n ^ h . h . n ^ . a r h , < ! ^

Ngun i tdah i h lnd ih naharap ng Nest e ang usap nng tetirenent beretl ls sa rnga negosasyon ngpanibagong collect iv e b a I g a i ni ng ag reetne nt (CBA)ng unyon, hindi larnang nawalan ng pagkakataongmakapaggiI ang mga unyonista ng rnga bagongkahll ingan sa CBA, baka hindina rin s la makakuha nganurnang beneprsyo

lka-limang buwan na ngayon ng kanilang we ga.It inuturo ni Diosdado Fortuna, ang presidente ngUnion of Fllrplno Emp oyees-Drug Food and All iedServ ces-Kilusang Mayo Uno (UFE-DFA,KMU) angpagig ng'mapan niang" at "di patas' ng maneydsment.

P i l ipwersa s i la aq mga rama-a la la na pumtrmdsa sar9 ka( r rdudng lagsasab-g a^g syL rgretirement benefit ay hlndl adyenda ng CBA at hindsak law rg -ga regosasyo ' r Anq oagtL lak sakondsyong ito bago harapin ng Nestle ang mgarnanggagawa sa CBA, ay "pambabraso a tpagpapawalang-bisa sa desisyon ng Korte Supremana ang retircment beneflts ay isyu ng CBA ng unyonsa Nestle.'

des syon ng Nationa Labor Reiat ons Comnt ss on(NLRC) ng Department of Labor and Emp oyment(DOLE) na nagsasabatas na ang usaprn ng rell/er)e/)1beneftts ay mga isyung dapat pag-usapan sa CBAAng des s,/or ay,l irabas . aug'rav -g welga rg Nei rtenoong 1987.

Sa abang yon noong 1gB7 para sa syu ngtplttcmcnt benpfur ratlonq urlonistd a.g .a5a,r/.kasama ang presidente ng kanilang unyon Buhay atd!rgo ng nrga manggagawa ng Neslle ang ib nuhos sas y L ' 9 , a t t t a r n a l t l b e a e r . / i s H 1 d D w e o e ^ g b a e

wala n na ang ' samb t ni Fortuna

Ang planta ng Nestie sa Cabuyao ang pinakama aksa syarn na planta nito sa bansa. Dalawampungporsyento sa kabuuang biang ng empleyado ngnangungunang tagapag-manupaktura ng pagka n sabansa ay rnakikta rin d to Ginagawa dlto ang r.gaproduktong nru a sa gatas gaya ng Chocolait, ChamytoBearbfand, Nesvta, Cerelac. Lactogen Nestogen,Neslac at iba pa

Ang Nestle, na isang kumpanyang Swiss, aynahrrang ng Fortune magazine bilang nangungunangtagamanupaktura ng mga produktong pagkain sa 500

umani ito ng P8.76 bilyon netong kita sa kabita ngkrisis na tumama sa bansa, ayon sa datos ng UFE-DFA-KMU Kumita ito ng 93 41 bityon noong 2OO0mula $3 19 noong 1999. Pumatak pa ito sa $3.22bilyon noong isang taon

Nan niwala si Fortuna at iba pang opisyalna kayaiginigiit ng Nest e na ibasva ang retirement benefilssa bago n i lang CBA ay dah i l l i h im na n i i ipa t ang pondong mga manggagawa para gamitin sa isang negosyosa realestale.

May mga katibayan st Fortuna na nagsasab ngang pondo para sa kanilang rctirement benefits aynapunta sa PENPRO, lnc na nakalista sa Securit iesand Exchange Cornmiss ion . Noong taong 2001, 6O%ng PENPRO Inc ay pag-aar i ng PENPRO, angretirement fLlld ng mga manggagawa sa Nesflesamantalang 40% naman a ng pag-aar ng mga op syalng Nest e

lsa sa mga t nukoy ni Fortuna sa rnga opisyal nagumamltsa kanilang pondo ay siNestle Chief Execui veOfficer Juan B Santos na siya ring tagapagpayo saekonomya n Pangulong Glor a lvlacapagal-Arroyo.

N i f e rek la mo n iFortuna ang DoLE dahilsa ha ip na tumulong ito

negosasyon ng CBA. lbig sabihin, pagkaraan pa nglimang taon.

Labag man sa kalooban ng mga unyonista walasilang naging opsyon kundi ang sumunod sa desisyonng DoLE.Sumulat sila sa maneydsment subalt hindisrla p nansin nito.

Bagsak ang ka l idad ng paggawa sa p lan tang i tong Nest le dah i l sa pagsasawa ang-baha ia ngrnaneydsment sa we lga ng mga manggagawa'Kung da t i , h ind i pa s i la masaya na maKa-acr /eyekami ng 98% quality petarmance ngayon kahit2Aak nahih .apatl na silang r.aka-ach/eye sa rngaeskrro at mga bagong tralree, klwento pa nil\ langCeq uen a

Sa ngayo y pa tu loy na p nanghahawakan ng600 unyon is ta ang kan i lang p ike f layn . Inamtn namannil\,4ang Cequena na nagdulot ng labis na sakrip syo'lpahr rap sa mga manggagawa ang kan i ang we lgaNgun i t nakapagb igay naTnan i lo ng mas mala lm napag-unawa a t ka fanasan sa pak ik ibaka ng mgamanggagawa lBoN FEATURES

sapamamagr tan ngpagpaparupao sades isyon ng NLRCnoong 1989 to pa angnaging instrumenio parapag ka i t sa mga

ma nggagawa angkanrlang mga karapatan

Noong Abril 3, 2002.nag labas ng des Syonang DoLE. Habangk in k la la n l to angka rapa tan ng mgarnanggagawa sang-ayonsa desisyon ng NLRC atKorte Suprema srnablnaman n t tong maaaTl, , u , ! , P d , ! P a u - r .

K a n l a sa

I J

3

-!.

-F,t*;?. .i

- : f* ;tqV*','l

s*,i,x

W

\ :

i , i 4ct"

.e

May Liwanag Ba Sa PPA?

wre

Pombrhrro nomon.Ahg bobo no ngo ng suweldo notin,pinopoboyoon po ng pomoholoang'luridas ong kuryenle. Ano ho lqng

ong hongyoyan so o+in?I SK! tSKl

/ - r : k )q /

Bilang ng mga Pabrikang Nagsasara,Tumaas wg 63.1%

I l\4iriom Azurin

nf-liyak na dumami na naman ang mga

I pam ilyang natututong bumaluktot sa

I maiiksing kumot. Sa pagpasok-|. pa lang ngtaong iro. 10.885

manggaga$ a agad ang bi lang Dg mga Pil ipinongwalangtrabaho. Lumobo ito ng 200% mula sabilang na 3,727 noong Enero nang nakalipas nataon.

Ang panibago at mas malaking bugso ngtanggalan sa trabaho ay dulot ng pagsasarang 393 empresa na naitala ng Department ofLabor and Employment (DoLE). Mas mataasito ng 63.1% noong nakalipas na taon.

Sa 400 empresa na nag-ulat sa DoLE, 65.negosyo ang nagsara, Ang pagkalugi ng mganegosyong ito ay tumangay ng 2,910 manggagawa.

Samantala, ang 393 na empresang nagbawas ngmga manggagawa upang makatipid ay nakaapektong 7,975 empleyado. Karamihan sa mga negosyongito ay mula sa maliit hanggang katamtamang lakingempresa.

Angtatlong pangunahingdahilang inulatng mgaregosyor€ nagsara o nagbawas ay angreorgqnization/downs izing/redundancy (183),pagbaba ngdemand sa painilihan (94) at pagkalugi (60).

Edib,iol tud Ra+rc se\a Gvnn IE;d l'e Di€dor) Adqi6 :ruioi t lEx@tt,

s6ribil $LEdq M. roqs le tdiror; R modo f8 kiq (seniide HedJ, Mq o nreGo

N;rc rowoo 4PtD)j M.. ElGq S€rcto lReocr Expo';o H€d), imnih. dsl tosio.

Publkhed Moithly by /rot Foudarb. /r., vilh ofke or Rm,.303,.1427InrerorOld Sra. Meso,Monilo. P.O BoxSM.447, Mdn ld.

l - . _?9 Eo / T l dO lOBE moi : ed b6@ibon.or€Enrercd monrh y as f Et closs o h€ sb. Meso Poi Ofii€