KSIążKA PSYCHIATRIA

7/22/2019 KSIKA PSYCHIATRIA

1/198

PSYCHIATRIA

Podrcznik dla studentw pielgniarstwa

pod redakcj

Ireny KRUPKI-MATUSZCZYK

Macieja MATUSZCZYKA

lski Uniwersytet Medycznyw Katowicach


2/198

Psychiatria



3/198

Autorzy rozdziawdr n. med. Aleksandra CIELIK

dr n. med. Teresa GRZYWA

dr n. med. Magorzata JANAS-KOZIK

lek. med. Krystyna JENA

mgr Magorzata KANIA

dr n. med. Adam KLASIK

prof. dr hab. Irena KRUPKA-MATUSZCZYK

dr n. med. Krzysztof KRYSTA

dr n. med. Marek KRZYSTANEK

dr n. med. Krzysztof KUCIA

dr n. med. Maciej MATUSZCZYK

mgr Sylwia NIEZGODA

mgr Zdzisawa PILARZ

mgr Zygmunt PODBIELSKI

mgr Marzena TWARDOWSKA

mgr Wojciech TWARDOWSKI

mgr Aleksandra WILK

Wybr i opracowanie zacznikw

mgr Aleksandra WILK


4/198

PSYCHIATRIA


pod redakcj

Ireny KRUPKI-MATUSZCZYK

Macieja MATUSZCZYKA

lski Uniwersytet Medycznyw Katowicach


5/198

Recenzent

Prof. dr hab. Andrzej Czernikiewicz

Redakcja

Alicja Prochas

Copyright by lski Uniwersytet Medyczny, Katowice 2007Wszelkie prawa zastrzeone

Dzieo moe by wykorzystywane tylko na uytekwasny, do celw naukowych, dydaktycznych lub edukacyjnych.Zabroniona jest niezgodna z prawem autorskim

reprodukcja, redystrybucja lub odsprzeda.

Wydanie I

ISBN 978-83-7509-047-5

Skad komputerowy i amanieWydawnictwo UM

40-752 Katowice, ul. Medykw 12


6/198

SPIS TRECI

Przedmowa ...........................................................................................................................................11

1. Psychopatologia oglna (Krystyna Jena) ...................................................................................... 13

1.1. Zaburzenia uwagi ..................................................................................................................... 131.2. Zaburzenia spostrzegania ......................................................................................................... 141.3. Zaburzenia mylenia ................................................................................................................ 151.4. Zaburzenia pamici .................................................................................................................. 191.5. Zaburzenia czynnoci emocjonalnych i motywacyjnych ......................................................... 191.6. Zaburzenia aktywnoci ruchowej ............................................................................................. 22

2. Zespoy psychopatologiczne (Beata Trdzbor) ............................................................................. 292.1. Zesp depresyjny .................................................................................................................... 29

2.2. Zesp maniakalny ................................................................................................................... 302.3. Inne zespoy psychopatologiczne ............................................................................................. 302.4. Zespoy zaburzewiadomoci ................................................................................................32

3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe (Marek

Krzystanek) ...................................................................................................................................... 35

3.1. Zaburzenia schizofreniczne (F 20) ........................................................................................... 353.1.1. Patogeneza schizofrenii.................................................................................................. 353.1.2. Epidemiologia ................................................................................................................ 363.1.3. Rozpoznawanie .............................................................................................................. 363.1.4. Rokowanie i leczenie...................................................................................................... 393.1.5. Rnicowanie ................................................................................................................. 40

3.2. Zaburzenia schizotypowe (F 21) .............................................................................................. 413.2.1. Patogeneza...................................................................................................................... 423.2.2. Epidemiologia ................................................................................................................ 423.2.3. Rozpoznawanie .............................................................................................................. 423.2.4. Rokowanie i leczenie...................................................................................................... 423.2.5. Rnicowanie ................................................................................................................. 43

3.3. Zaburzenia urojeniowe (F 22) .................................................................................................. 433.3.1. Patogeneza...................................................................................................................... 433.3.2. Epidemiologia ................................................................................................................ 433.3.3. Rozpoznawanie .............................................................................................................. 433.3.4. Rokowanie i leczenie...................................................................................................... 433.3.5. Rnicowanie ................................................................................................................. 44

3.4. Ostre i przemijajce zaburzenia psychotyczne (F 23) ..............................................................443.4.1. Ostre wielopostaciowe zaburzenia psychotyczne .......................................................... 443.4.2. Ostre zaburzenia psychotyczne podobne do schizofrenii............................................... 443.4.3. Ostre zaburzenia psychotyczne z przewaguroje ........................................................ 45

3.5. Indukowane zaburzenia urojeniowe (F 24) .............................................................................. 453.6. Zaburzenia schizoafektywne (F 25) ......................................................................................... 45

4. Zaburzenia nastroju (Krzysztof Kucia)......................................................................................... 47

4.1. Zaburzenia nastroju .................................................................................................................. 474.2. Depresja ....................................................................................................................................47

4.2.1. Przyczyny i klasyfikacja................................................................................................. 474.2.2. Obraz kliniczny .............................................................................................................. 48

4.3. Depresje maskowane ................................................................................................................ 494.3.1. Przebieg.......................................................................................................................... 49


7/198

6 Psychiatria. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa

4.3.2. Trudnoci w rozpoznawaniu .......................................................................................... 504.3.3. Leczenie ......................................................................................................................... 51

4.4. Mania ........................................................................................................................................514.5. Dystymia .................................................................................................................................. 52

4.5.1. Rozpoznanie rnicowe ................................................................................................. 53

5. Zaburzenia lkowe (Maciej Matuszczyk) ...................................................................................... 555.1. Przyczyny powstawania zaburze lkowych ........................................................................... 55

5.1.1. Psychologiczne przyczyny lku ..................................................................................... 555.1.2. Biologiczne podoe lku ............................................................................................... 56

5.2. Epidemiologia .......................................................................................................................... 565.3. Klasyfikacja ..............................................................................................................................56

5.3.1. Lk napadowy (paniczny) .............................................................................................. 565.3.2. Zaburzenia lkowe uoglnione ...................................................................................... 575.3.3. Fobie............................................................................................................................... 575.3.4. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne ............................................................................... 585.3.5. Rne formy reakcji na stres.......................................................................................... 58

5.3.6. Zaburzenia adaptacyjne.................................................................................................. 585.3.7. Reakcja aoby ............................................................................................................... 595.3.8. Ostra reakcja na stres...................................................................................................... 595.3.9. Zaburzenia stresowe pourazowe .................................................................................... 595.3.10. Zaburzenia dysocjacyjne .............................................................................................. 595.3.11. Lk w schorzeniach somatycznych .............................................................................. 605.3.12. Zaburzenia lkowe spowodowane uywaniem substancji psychoaktywnych.............. 605.3.13. Lk zwizany z leczeniem............................................................................................ 605.3.14. Lk w chorobach psychicznych ................................................................................... 61

5.4. Leczenie ................................................................................................................................... 615.4.1. Psychoterapia ................................................................................................................. 615.4.2. Farmakoterapia............................................................................................................... 61

6. Postpowanie z pacjentami uzalenionymi (Krzysztof Krysta, Adam Klasik)............................. 636.1. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z uywaniem alkoholu ................ 63

6.1.1. Obraz kliniczny alkoholowego zespou abstynencyjnego.............................................. 646.1.2. Majaczenie alkoholowe (majaczenie drenne, biaa gorczka)...................................... 646.1.3. Ostra halucynoza alkoholowa (ostra omamica) ............................................................. 646.1.4. Przewleka halucynoza alkoholowa (halucynoza Wernickego) ..................................... 656.1.5. Encefalopatia Wernickego ............................................................................................. 656.1.6. Psychoza Korsakowa (alkoholowy zesp amnestyczny, choroba Korsakowa,

zesp Wernickego-Korsakowa) .................................................................................... 656.1.7. Paranoja alkoholowa (alkoholowy obd zazdroci, obd opilczy, zesp Otella) .... 66

6.2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zwizane z uywaniem innych substancjipsychoaktywnych ..................................................................................................................... 666.2.1. Opiaty ............................................................................................................................. 666.2.2. Kannabinoidy ................................................................................................................. 676.2.3. Amfetamina.................................................................................................................... 676.2.4. Substancje halucynogenne ............................................................................................. 676.2.5. Substancje wziewne ....................................................................................................... 68

6.3. Diagnoza zespow zwizanych z uzalenieniem od substancji wedug ICD-10 .................... 686.3.1. Kryteria rozpoznania uywania szkodliwego (F 1x1).................................................... 686.3.2. Kryteria rozpoznania zespou uzalenienia (F 1x2) ....................................................... 686.3.3. Kryteria rozpoznania zespou abstynencyjnego (F 1x3) ................................................ 696.3.4. Kryteria rozpoznania zespou abstynencyjnego z majaczeniem (F 1x4) ....................... 69

6.3.5. Zaburzenia psychotyczne (F 1x5): ................................................................................. 696.3.6. Rezydualne i pno ujawniajce sizaburzenia psychotyczne (F 1x5)......................... 69


8/198

Spis treci 7

6.3.7. Zesp amnestyczny (F 1x6) .......................................................................................... 696.4. Problemy zwizane z diagnostykuzalenie na rnych etapach leczenia ........................... 706.5. Farmakoterapia uzalenie .......................................................................................................71

6.5.1. Farmakoterapia w uzalenieniu od alkoholu.................................................................. 716.5.2. Farmakoterapia w uzalenieniu od opiatw................................................................... 726.5.3. Farmakoterapia w uzalenieniu od lekw uspokajajcych............................................. 72

6.6. Dugoterminowe leczenie i rehabilitacja osb uzalenionych ................................................. 726.7. Terapia substytucyjna ...............................................................................................................736.8. Terapia ukierunkowana na abstynencj................................................................................... 74

7. Organiczne zaburzenia psychiczne (Anna Warchala) ................................................................. 75

7.1. Choroby ukadu nerwowego przebiegajce z otpieniem ........................................................ 757.2. Podzia otpie ......................................................................................................................... 757.3. Epidemiologia otpie ..............................................................................................................767.4. Fizjologiczne skutki starzenia siOUN ................................................................................... 767.5. Zaburzenia pamici .................................................................................................................. 777.6. Choroba Alzheimera ................................................................................................................ 77

7.7. Otpienie z ciaami Lewyego ..................................................................................................787.8. Otpienie czoowo-skroniowe .................................................................................................. 787.9. Leczenie ................................................................................................................................... 787.10. Choroba Huntingtona (chH) ................................................................................................... 797.11. Choroba Parkinsona (chP) ......................................................................................................797.12. Choroba Wilsona .................................................................................................................... 807.13. Zaburzenia psychiczne w neuroinfekcjach ............................................................................ 807.14. Przewleke choroby neuroinfekcyjne ..................................................................................... 81

7.14.1. Zesp nabytego upoledzenia odpornoci (AIDS)................................................... 817.14.2. Podostre stwardniajce zapalenie mzgu.................................................................. 817.14.3. Pasaowalne encefalopatie gbczaste (PEG), czyli choroby wywoane przez

priony ........................................................................................................................ 81

7.15. Wtrne zespoy otpienne ..................................................................................................... 827.16. Zespoy otpienne i inne zaburzenia psychiczne w nastpstwie urazw czaszkowo-

-mzgowych ........................................................................................................................... 827.17. Guzy wewntrzczaszkowe ..................................................................................................... 837.18. Organiczny zesp amnestyczny (zesp lub psychoza Korsakowa, OZA) ........................... 837.19. Zespoy psychotyczne z zaburzeniami wiadomoci niewywoane alkoholem ani

substancjami psychoaktywnymi ............................................................................................ 837.20. Zaburzenia osobowoci i zachowania spowodowane chorob, uszkodzeniem lub

dysfunkcjmzgu ................................................................................................................... 847.20.1. Zesp czoowy .......................................................................................................... 847.20.2. Zesp skroniowy....................................................................................................... 84

8. Farmakoterapia i wybrane metody leczenia biologicznego w psychiatrii (IrenaKrupka-Matuszczyk) ........................................................................................................................ 87

8.1. Leki przeciwpsychotyczne, neuroleptyki ................................................................................. 878.2. Leki przeciwdepresyjne, tymoleptyki ...................................................................................... 888.3. Leki przeciwlkowe i nasenne ................................................................................................. 89

8.3.1. Zasady stosowania.......................................................................................................... 908.3.2. Wskazania ...................................................................................................................... 908.3.3. Przeciwwskazania .......................................................................................................... 908.3.4. Dziaania niepodane.................................................................................................... 908.3.5. Zatrucia BDZ.................................................................................................................. 91

8.4. Leki nasenne niebenzodiazepinowe ......................................................................................... 91

8.5. Stabilizatory nastroju = leki normotymiczne ........................................................................... 918.6. Leki prokognitywne i nootropowe ........................................................................................... 92


9/198


8.7. rodki pychostymulujce, pobudzajce ................................................................................... 938.8. Pozafarmakologiczne metody terapii biologicznej .................................................................. 93

8.8.1. Elektrowstrzsy (EW = sejsmoterapia) .......................................................................... 938.8.2. Bezsenno wymuszona................................................................................................. 938.8.3. wiatoterapia................................................................................................................. 948.8.4. Inne................................................................................................................................. 94

9. Wybrane zagadnienia z psychiatrii wieku rozwojowego (Magorzata Janas-Kozik) ................ 95

9.1. Caociowe zaburzenia rozwojowe F 84 .................................................................................. 969.1.1. Autyzm dziecicy (autyzm Kannera, zesp Kannera) F 84.0. ................................... 979.1.2. Zesp Aspergera F 84.5. ............................................................................................... 99

9.2. Zaburzenie hiperkinetyczne (zesp nadpobudliwoci psychoruchowej z deficytemuwagi ADHD) F 90 .......................................................................................................... 101

9.3. Jadowstrt psychiczny, anoreksja psychiczna F 50.0. .......................................................... 1049.4. aroczno psychiczna, bulimia psychiczna F 50.2. ............................................................ 108

10. Muzykoterapia w procesie leczenia (Sylwia Niezgoda) ............................................................. 11110.1. Czym jest muzykoterapia? ................................................................................................... 111

10.2. Muzykoterapia w procesie leczenia ..................................................................................... 11110.2.1. Muzykoterapia w oddziale psychiatrycznym........................................................... 11210.2.2. Zajcia relaksacyjne w procesie leczenia zaburze lkowych................................. 11310.2.3. Zajcia muzykoterapeutyczne w procesie leczenia zaburze lkowych.................. 11310.2.4. Zajcia relaksacyjne w procesie leczenia zaburze z krgu psychoz ...................... 11310.2.5. Muzykoterapia w procesie leczenia zaburze z krgu psychoz............................... 11410.2.6. Rola pielgniarki w muzykoterapii i relaksacji........................................................ 114

11. Arteterapia w procesie leczenia (Magorzata Kania)................................................................. 117

12. Psychoterapeutyczna rola pielgniarki w domu pomocy spoecznej (Zygmunt Podbielski)... 12112.1. Kontakt ................................................................................................................................. 12112.2. Udzielanie informacji ........................................................................................................... 12312.3. Rozmowa terapeutyczna ...................................................................................................... 12412.4. Podsumowanie ..................................................................................................................... 125

13. Specyfika opieki pielgniarskiej w oddziale psychiatrycznym (Teresa Grzywna,AleksandraCielik) ....................................................................................................................... 12713.1. Specyfika relacji pielgniarka pacjent ...............................................................................12713.2. rda informacji o chorym psychicznie i ich dokumentowanie ......................................... 12913.3. Proces komunikacji .............................................................................................................. 13113.4. Udzia pielgniarki w procesie farmakoterapii .................................................................... 13413.5. Udzia pielgniarki w terapii wstrzsami elektrycznymi ..................................................... 13613.6. Udzia pielgniarki w psychoterapii .................................................................................... 136

13.7. Udzia pielgniarki w terapii zajciowej .............................................................................. 13813.8. Rehabilitacja chorych psychicznie udzia pielgniarki ..................................................... 14013.9. Proces pielgnowania w psychiatrii ..................................................................................... 14413.10. Pielgnowanie chorego z zespoem depresyjnym .............................................................. 14613.11. Tendencje samobjcze ....................................................................................................... 14813.12. Pielgnowanie pacjenta z zespoem maniakalnym ............................................................ 14913.13. Pielgnowanie pacjenta chorego na schizofreni............................................................... 15013.14. Opieka pielgniarska wobec pacjenta z rozpoznaniem zoliwego zespou

neuroleptycznego ............................................................................................................... 15313.14.1. Charakterystyka zespou ...................................................................................... 15313.14.2. Opieka pielgniarska............................................................................................ 153

13.15. Opieka pielgniarska wobec pacjenta przejawiajcego zachowania agresywne

i gwatowne ........................................................................................................................ 15413.15.1. Agresja: reakcja na sytuacjtrudn, przejawianie wrogoci .............................. 154


10/198

Spis treci 9

13.15.2. Zasady organizacji otoczenia terapeutycznego w celu ograniczenia agresji ....... 15613.16. Opieka pielgniarska wobec pacjenta z zaburzeniami wiadomoci ................................. 15713.17. Udzia pielgniarki w procesie psychoedukacji chorego psychicznie i jego rodziny ....... 158

13.17.1. Edukacja rodziny pacjenta z chorobafektywn............................................... 15913.17.2. Edukacja rodziny chorego na schizofreni........................................................ 160

14. Specyfika relacji pielgniarki z pacjentem chorym psychicznie (Zdzisawa Pilarz) .............. 16314.1. Model relacji midzyludzkich w pielgniarstwie .................................................................16314.2. Fazy relacji pacjent pielgniarka ....................................................................................... 16414.3. Role pielgniarki wobec pacjenta ........................................................................................ 16614.4. Bdne postawy wobec pacjenta z zaburzeniami psychicznymi .......................................... 16814.5. Ocena jakoci opieki pielgniarskiej nad pacjentem psychiatrycznym ............................... 170

15. Specyfika pracy pielgniarki w jednostkach penitencjarnych (Marzena Twardowska,Wojciech Twardowski) .................................................................................................................. 17515.1. Wizienna suba zdrowia i jej podopieczni ........................................................................ 17515.2. Psychologiczne funkcjonowanie osb pozbawionych wolnoci: kryzys uwizienia ...........17615.3. Podkultura: drugie ycie wizienia ...................................................................................... 178

15.4. Samoagresja ......................................................................................................................... 17915.5. Osoby z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi i upoledzone umysowo .......... 18015.6. Osoby uzalenione od alkoholu lub narkotykw ................................................................. 18115.7. Podsumowanie: specyficzne trudnoci, specyficzne zadania .............................................. 183

16. Zaczniki .................................................................................................................................... 185


11/198

Przedmowa

Przedstawiona praca podejmuje problematykpsychiatrii, psychologii klinicznej i pielgniar-stwa psychiatrycznego, z ktrych to dziedzin opracowania w jzyku polskim swyjtkoworzadkie. Zaprezentowano aktualne opracowania naukowe z tych zakresw, a szczeglnymizaletami kompendium s: kompleksowo i uwzgldnienie nie tylko medycyny opartej nadowodach (evidence based medicine), lecz take medycyny opartej na praktyce (practice ba-

sed medicine).

Opracowanie obejmuje peny zakres wiedzy z psychiatrii i pielgniarstwa psychiatrycznegouyteczny w pracy pielgniarek psychiatrycznych. Istotnym wzbogaceniem jest rozdziauwzgldniajcy specyfik pracy w jednostkach penitencjarnych, a take aneks obejmujcym.in. regulacje prawne.

Zalet jest logiczna kompozycja pocztkowe rozdziay prezentujdane z symptomatologiii syndromologii, dalej omwiono poszczeglne grupy zaburze psychicznych, metody ichterapii oraz wiadomoci z pielgniarstwa psychiatrycznego. Istotnym uzupenieniem spyta-nia sprawdzajce na kocu poszczeglnych rozdziaw.

Praca zawiera podstawowe dane z pimiennictwa polskiego. Zaletjest umieszczenie ich podposzczeglnymi rozdziaami.

Odbiorcami ksiki z pewnocibdnie tylko osoby ksztacce siw zakresie pielgniar-stwa psychiatrycznego, lecz take wyranie szerszy krg osb pomagajcych i leczcych pa-cjentw z zaburzeniami psychicznymi.

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Czernikiewicz


12/198

1. Psychopatologia oglna

Krystyna Jena

Psychopatologia oglna zajmuje siopisem objaww zaburze psychicznych i wyjania zna-czenie uywanych nazw. W rozdziale tym zostanprzedstawione podstawowe objawy zwi-zane z zaburzeniami czynnoci poznawczych, emocjonalnych oraz motywacyjnych czowie-ka.

Za pomoc czynnoci poznawczych czowiek zdobywa wiedz o sobie i o otaczajcym gowiecie. Naledo nich uwaga, spostrzeganie, mylenie i pami.

1.1. Zaburzenia uwagi

Uwaga jest czynnocipoznawcz, ktrej przypisuje siprzede wszystkim rolmechanizmuograniczajcego nadmiar informacji na wszystkich etapach jej przetwarzania, od odbioru wra-e zmysowych, przez procesy mylenia, kodowania i odtwarzania ladw pamiciowych a

po wybr uruchamianej reakcji. Istnieje uwaga dowolna, kiedy czynnoci przebiegaj podkontroli uwaga mimowolna gdy przebiegajautomatycznie.

FUNKCJE UWAGI

1. Selektywno (koncentracja, skupienie) zdolno do wyboru pewnych fragmentw polauwagi, kosztem innych (np. piszc opracowanie na jaki konkretny temat).

2. Trwao (wytrwao) zdolno do wytrwaego wyczekiwania na pojawienie siokre-lonego bodca, czy informacji (np. w czasie nudnego wykadu).

3. Przerzutno uwagi (przeszukiwanie) zdolno do aktywnego badania pola uwagiw celu znalezienia okrelonych informacji (np. w czasie przegldania jakiego katalogu).

4. Podzielno, czyli zdolno do szybkiego przeczania uwagi w celu jednoczesnegowykonywania kilku czynnoci (np. jazda rowerem, obserwowanie ruchu ulicznego i roz-waanie w myli, co i w jakiej kolejnoci zaatwi).

5. Zakres (rozpito uwagi), czyli liczba elementw pola uwagi, ktre daje sispostrzec(uchwyci) jednoczenie.

POJCIA

1. Nieuwaga (dekoncentracja) zbiorcze okrelenie zaburze uwagi, jedna z bardziej pospo-litych skarg pacjentw. Polegajca na zaburzeniach jednej lub kilku jej funkcji, wystpujew niedorozwoju, psychozach, otpieniu, zaburzeniach wiadomoci.

2. Deficyt uwagi chory nie moe na niczym duej skupi uwagi, nie jest zdolny do wyko-nywania czynnoci w sposb uporzdkowany, objaw szczeglnie wyrany w zespole ma-niakalnym.


13/198


3. Trudno przenoszenia uwagi z jednego przedmiotu na drugi, trwanie przy jednym te-macie pomimo zmieniajcych siokolicznoci wystpuje w organicznych zaburzeniachosobowoci, zespoach otpiennych.

1.2. Zaburzenia spostrzegania

Spostrzeganie to proces przetwarzania informacji bezporednio oparty na informacjach juwczeniej zakodowanych w naszym systemie informacyjnym. Kluczow rolodgrywajw tym procesie narzdy zmysw i wczeniejsze dowiadczenia. Spostrzeganie moe skupiasina odczuwaniu wrae (sensationes) lub tworzeniu spostrzee (perceptiones). Wraenieto elementarne zjawisko psychiczne, ktre polega na odzwierciedleniu cechy przedmiotudziaajcego na receptor (np. wraenie dotyku, blu, ciepa, zimna, wzrokowe ciemny

punkt, barwna plama, suchowe potrcenie struny skrzypiec). Spostrzeenie to poznawczyproces psychiczny polegajcy na odzwierciedleniu przedmiotu dziaajcego na receptor lubreceptory. Najczciej dziaajna nas zespoy bodcw i doznajemy rwnoczenie rnychspostrzee, np. suchajc kogo i patrzc na, doznajemy rwnoczenie spostrzee sucho-wych i wzrokowych. Szczegln form reprezentacji psychicznych stanowi wyobraenia,ktre mimo, i naledo czynnoci mylenia przez swobrazowo sbliskie spostrze-ganiu. Wyobraenia zwykle atwo odrni od spostrzee, poniewa przedmiot wyobraonynie jest odczuwany jako realny, nie ma go w zasigu zmysw, jest mniej wyrazisty, wymagazwikszonej uwagi.

Zudzenia (iluzje) to bdnie rozpoznane spostrzeenia realnie istniejcych przedmiotw, kt-rym towarzyszy mniej lub bardziej stanowczy sd realizujcy. Zalenie od rodzaju zmysu,ktrego dotycz, dzielsina: wzrokowe, suchowe, smakowe wchowe, cenestetyczne i ki-nestetyczne. Iluzje wystpujpospolicie u osb zdrowych, kiedy dziaajw warunkach utrud-niajcych waciwe rozpoznanie bodca (np. pod wpywem strachu, mgy, ciemnoci, zm-czenia, lub dziaania szkodliwych substancji) spostrzegany w nocy w lesie krzak moe zo-sta rozpoznany jako przyczajony zoczyca. Zwykle jednakwiato lub dodatkowe informa-cje szybko korygujrozpoznanie i sd realizujcy. W zudzeniach powstaych pod wpywemstanw chorobowych (zaburzenia wiadomoci, urojenia), chorzy trwajprzy mylnej interpre-tacji znieksztaconego spostrzeenia pomimo dowodw bdnoci.

Omamy (halucynacje) to spostrzeenia nieistniejcych w rzeczywistoci przedmiotw (niema realnego bodca), ktrym towarzyszy bdny sd realizujcy, tzn. poczucie, e spostrze-gany przedmiot rzeczywicie istnieje w odpowiadajcej danemu zmysowi przestrzeni:

Omamy wzrokowe polegaj na zwidywaniu zjawisk aktualnie niezachodzcych typuwrae (fotopsje: byski, punkty, plamy, iskry) lub typu spostrzee (chory widzi postacieludzkie, zwierzta, przedmioty powikszone omamy makroptyczne lub bardzo mae

omamy mikroptyczne). Omamy suchowe polegaj na doznawaniu zjawisk prostych: trzaski, stuki, szmery

(acoasmata), dwikw (phonemata) oraz zjawisk zoonych: gosy ludzkie, zwierzce,muzyka. Wrd omamw suchowych sownych (gosw) najczstsze sprzeklestwa,wyzwiska, nakazy, komentarze, czasem rozmowy.

Omamy czuciowe mogdotyczy czucia skrnego (dotykowe np. odczucie aktywno-ci pasoytw na skrze, kucia, nawietlania), czucia wewntrznego (cenestetyczne np.

przykre lub przyjemne odczucia przypominajce bl, elektryzowanie, szarpanie, rozciga-nie, ciskanie w obrbie mini, narzdw wewntrznych, pciowych) lub czucia ruchui rwnowagi (kinestetyczne np. unoszenia sispadania, chwiania podoa, obracania).

Omamy wchowe halucynowane zapachy, czciej przykre (gaz, spalenizna, smrd) niprzyjemne (re, kadzido, sosna), czasem niezwyke (zapach nieba, przyszoci, diaba).


14/198

1. Psychopatologia oglna 15

Omamy smakowe odczuwanie smaku rzekomej trucizny, smaku przyjemnego, przykre-go lub niezwykego (np. smak gronkowcw na szczotce do zbw).

Omamy rzekome (pseudohalucynacje) przeycia wyodrbnione spord innych oma-mw z powodu cech sugerujcych, e traccharakter dozna zmysowych, a zbliajsido wyobrae. Sto spostrzeenia powstajce bez bodcw dziaajcych z zewntrz, rzu-

towane w przestrze nieadekwatn(wewntrznlub subiektywn), do tej, z ktrej zwykleodbierane stakie doznania.

W praktyce najczstsze s pseudohalucynacje suchowe sowne (gosy) umiejscowionew obrbie wasnego ciaa, rzadziej w przestrzeni psychicznej subiektywnej (we mnie gossumienia, w gbi jestestwa) lub w inny sposb wyobraonej (z kosmosu, z nadrzeczywi-stoci). Rzadziej wystpuj pseudohalucynacje wzrokowe przybierajce posta filmw lubobrazw umiejscawianych w oczach, bd bezporednio przed oczami obrazy widzianeoczami wyobrani.

Zudzenia i omamy pojawiajsiw jakociowych zaburzeniach wiadomoci. Scharaktery-styczne dla zespou majaczeniowego oraz psychoz, zwaszcza schizofrenicznych, zaburzewiadomoci typu onejroidalnego, a czasem pojawiajsiw stanach depresyjnych.

1.3. Zaburzenia mylenia

Mylenie jest pojciem do wieloznacznym, ktre w odniesieniu do procesw przetwarzaniainformacji mona zawzi do dwch czynnoci dokonywanych wobec informacji napywaj-cej ze rodowiska i zgromadzonej w pamici:

tworzenia i przetwarzania jej w zoone reprezentacje poznawcze (m. in. wyobraenia,pojcia, zdania),

operowania nimi do rnych celw, a ostatecznie w celu wypracowania wnioskw, ktrepozwolskutecznie reagowa i oddziaywa na rodowisko zewntrzne oraz wewntrzne.

Reprezentacje poznawcze tworz dostpn czowiekowi wiedz o wiecie. Podstawowymsposobem analizy procesw mylowych chorego jest analiza jego wypowiedzi, ktre pozosta-

jz jednej strony pod kontroljego umiejtnoci jzykowych, a z drugiej umiejtnoci po-rozumiewania si.

Myli nadwartociowe to przekonania w zasadzie prawdziwe, ktre maj bardzo silnywpyw na decyzje, zachowania i cae postpowanie czowieka, charakteryzujwynalazcwi reformatorw. Natomiast w przypadku podporzdkowania caoci zachowania nadwarto-ciowej myli, idei, ktre to zachowanie staje si radykalne, fanatyczne, a wic dysfunkcjo-nalne, nabiera cech zaburze osobowoci.

Urojenia (delusiones) to faszywe przekonania pochodzenia chorobowego, ktre cechuje:1) faszywo, czyli rozmijanie siwyraanych przez chorego przekona z przekonaniami

otoczenia,

2) chorobowy kontekst, czyli wspwystpowanie innych objaww psychopatologicznych,3) niezwykle silne odczucie rzeczywistoci,4) niekorygowalno, tzn. niepodatno na rzeczowe kontrargumenty.Jeeli treci urojeniowe nie sw peni skrystalizowane, mwi sio nastawieniach urojenio-wych, a w przypadku uruchomienia ich przez prawidowe spostrzeenia o spostrzeeniachurojeniowych.

Urojenia dzieli size wzgldu na ich budoworaz tre.


15/198


Istnieje kilka typw budowy (struktury) uroje

Proste pojedyncze lub rozwinite urojenia stanowice prost interpretacj, bd wyja-nienie innych objaww (np. omamw), bez tendencji do systematyzacji.

Paranoiczne stanowi zwarty, konsekwentny system uzupeniajcych si przekonaurojeniowych.

Paranoidalne cechuj si brakiem konsekwencji, zwartoci i wzajemnych powiza,treciami niezbyt prawdopodobnymi lub dziwacznymi.

Oniryczne wyrniajce si brakiem konsekwencji, zmiennoci i intensywnym prze-ywaniem aktualnego dziania si zwykle dramatycznych, silnie angaujcych emocjo-nalnie wydarze (np. koniec wiata, katastrofa). Chory pomimo poczucia aktywnegoudziau (wyobraeniowego, oszczdnego ruchowo jak we nie) zachowuje si do

biernie. Cao przeywania przypomina marzenia senne.

W psychologii rozrnia sinastpujce typy uroje w zalenoci od tematyki

Odnoszce (ksobne) wisize stwierdzaniem nierealnych lub zaprzeczaniem realnymzwizkom chorego z otoczeniem (np. patrzna mnie, miejsize mnie, mwio mniew telewizji).

Oddziaywania (wpywu, owadnicia) polegajna przewiadczeniu chorego, i niekt-re lub wszystkie jego przeycia i zachowania ulegajwpywowi obcych si (np. osb, in-stytucji), dziaajcych rodkami naturalnymi (np. rodki techniczne, psychologiczne),nadnaturalnymi (np. wpyw duchowy, magiczny) lub niewiadomych sposobw, czasem naodlego. Niekiedy chory czuje si cakowicie owadnity obcym wpywem, zupenie

bezwolny.

Przeladowcze wisiz przekonaniem o dziaaniach otoczenia zmierzajcych do po-zbawienia chorego ycia, zdrowia, godnoci, wasnoci.

Zmiany osoby dotyczurojeniowego poczucia zagraajcej, zachodzcej lub ju zaist-niaej, czciowej, bd cakowitej zmiany cielesnej, czy psychicznej, zmiany tosamocialbo przemiany w innistot.

Wyszociowe (wielkociowe) dotyczy podwyszonej oceny wasnych cech (np. urody,zdrowia, siy), moliwoci (materialnych, duchowych), pozycji (spoecznej), tosamo.

Maej wartoci(depresyjne) dotyczzanienia oceny wasnych cech, moliwoci, pozy-cji lub tosamoci. Szczeglnie czsto pojawiajsi tu urojenia odzwierciedlajce zagro-enia egzystencjalne, zwizane z utrat: zdrowia (hipochondryczne), spokoju sumienia(winy), pomylnoci materialnej (ruiny), nieistnienia (nihilistyczne).

Urojenia wystpujw zaburzeniach somatogennych, schizofrenicznych, afektywnych i reak-tywnych.


16/198


Tabela I. Zaburzenia myleniaForma

Tretok struktura i funkcja

Myli nadwartociowe spowolnienie zuboenie myleniaUrojenia przyspieszenie mylenie paralogiczne

Automatyzm psychiczny otamowania mylenie nieskadneMyli natrtne natok mylenie niekomunikatywne

rozwleko rozkojarzeniewerbigeracje spltaniestereotypie

perseweracje

iteracje

mutyzm

sowotok

Automatyzmy psychiczne przeycia zatracania lub utraty wpywu (autorstwa, sprawstwa)chorego na spostrzeganie, mylenie, mowlub ruchy wasnego ciaa, ktre odczuwane sjakoautomatyczne, niepodlegajce wysikowi woli. Rozrnia si tzw. may automatyzm, w kt-rym poczucie obcoci wasnych przey pozostaje niepene (jak gdyby) oraz rozwinityautomatyzm, w ktrym poczucie obcoci przey jest ju w zasadzie pene. Przejawia si toomamami rzekomymi wspwystpujcymi z urojeniami oddziaywania, owadnicia orazobecnociomamw prawdziwych. Automatyzmy psychiczne mogsipojawi w schizofre-nii i mog to by automatyzmy ruchowe (ruchy odczuwane jako nie swoje lub wywoane,echo ruchw), ideacyjne (myli obce, nasyane, zabierane, uganiane, odsaniane, stanowiceecho), ideacyjno-sowne (gosy w ciele, narzucona mowa, enuncjacje i komentarze sowne).

Myli natrtne (obsesje) to myli uporczywie powracajce, narzucajce sichoremu z po-

czuciem przymusu, mimo prb i wysiku wkadanego w ich oddalenie, lecz zawsze traktowa-ne jako myli wasne (uporczywe doznawanie wtpliwoci, dugotrwae poszukiwanie zapo-mnianego nazwiska czy nazwy miejscowoci: liczenie w myli do okrelonej liczby przed

podjciem wanej czynnoci wiem, e to nie ma sensu, ale policzi bdmie spokj).

Spowolnienie/zahamowanie rnego stopnia ograniczenie szybkoci mylenia i wypowia-dania si. Przejawiaj siwydueniem czasu niezbdnego do sformuowania i przekazaniawypowiedzi, ale mogprowadzi do poczucia, e mylenie cakowicie ustaje. Spowolnienieczciej dostrzegane jest w zaburzeniach organicznych i schizofrenicznych, zahamowanie w depresji.

Przyspieszenie rnego stopnia wzmoenie szybkoci przesuwania si, zmiennoci i ini-cjowania coraz to nowych wtkw mylenia, a do gonitwy myli. Wypowiedzi chorego ce-chuje wzmoona rozmowno, gadatliwo, towarzyszca zwykle wzmoeniu nastroju i ak-tywnoci.

Otamowania chwilowa, zwykle nieoczekiwana pauza w biegu myli i wypowiedzi. Moeby przedstawiana jako odczucie nagej pustki, braku myli w gowie. Obserwowane sw schizofrenii.

Natok (mantyzm) subiektywne poczucie uciliwego nadmiaru spontanicznie pojawiaj-cych si, kolejnych wtkw i tematw mylenia. Moe siwiza z poczuciem utraty kontrolinad biegiem myli, a nawet z przekonaniem o zakcajcym oddziaywaniu si zewntrznych,czsto wystpuje w schizofrenii.

Rozwleko, drobiazgowo skonno do inicjowania nowych, zwykle zbdnych wtkwwypowiedzi, pomimo niezakoczenia ju rozpocztych, co powoduje oddalanie siod wtkugwnego, spada sprawno porozumiewania si. W przypadku nadmiernego uszczegowia-


17/198


nia mwimy o drobiazgowoci. Objaw czsto obserwowany w organicznych zaburzeniachpsychicznych.

Stereotypie, perseweracje, iteracje rne formy powtarzania, zawania mylenia i wy-powiedzi do tych samych tematw, zda, lub wyrae.

Werbigeracje kolejne, seryjne, jakby automatyczne powtarzanie sw, fraz, czasem maosensownych lub celowych.

Mutyzm brak reakcji sownych, mimo zacht i polece kierowanych do chorego. Mutyzmwybirczy dotyczy porozumiewania si za pomoc sw tylko z okrelonymi osobami (np.rodzicami) lub w okrelonych sytuacjach (np. w szkole, wrd obcych). Mutyzm obserwujesiw zaburzeniach psychicznych psychogennych, organicznych i schizofrenicznych (katato-nicznych).

Zuboenie mylenia (alogia) ograniczenie ilociowej lub treciowej zawartoci myleniai wypowiedzi chorego, co utrudnia moliwo porozumiewania siz nim.

Mylenie paralogiczne oznacza komunikowane za pomocwypowiedzi wyrane odstp-stwa od regu logiki, ktre sprawiaj, e rozmwcy trudno zrozumie znaczenie poj, zasadyczenia ich, reguy wnioskowania. Moe te wynika z podporzdkowania mylenia zasa-dom innym ni logiczne (wczesne fazy rozwoju czowieka, marzenia senne, niski poziomcywilizacyjny, ruchy religijne).

Mylenie niespjne oznacza zakcenie regu wizania skadnikw mylenia w spjnca-o z powodu utraty gramatycznej poprawnoci mylenia i/lub zatracenia zwartoci pynno-ci uzewntrznianych myli (np. zbaczanie, utrata celu, mwienie obok).

Mylenie niekomunikatywne istot jest brak zrozumienia wypowiedzi przez rozmwcz powodu paralogii i nieskadnoci mylenia lub z powodu ograniczenia intencji porozumie-wania si, czego przykadem jest mylenie dereistyczne, autystyczne, odnoszce sido siebie(wystpujce w schizofrenii):

mylenie dereistyczne to mylenie oderwane od rzeczywistoci, zatopione w tematachabstrakcyjnych, lekcewace przyjte zasady, reguy, bez respektowania potrzeb i realnejsytuacji,

mylenie autystyczne wie si z przeniesieniem zainteresowania chorego gwnie nawasne ycie wewntrzne, czsto znieksztacone przez objawy psychotyczne, co sprawia,e nie jest on zainteresowany nawizaniem rozmowy i wymianinformacji,

mylenie odnoszce do siebie to potrzeba odnoszenia treci wszelkiej komunikacji dosiebie, niezalenie od jej realnych uwarunkowa.

Rozkojarzenie zoone zaburzenie struktury i funkcji mylenia, w ktrym elementy nieko-munikatywnoci, paralogicznoci i nieskadnoci powoduj, i wypowiedzi chorego stajsimao zrozumiae lub niezrozumiae i stypowe dla schizofrenii.

Spltanie (inkoherencja) zoone zaburzenia struktury i czynnoci mylenia, prowadzcedo wypowiedzi niezrozumiaych, niekomunikatywnych, wybitnie nieskadnych z powodunieskadnoci gramatycznej (agramatyzm) i nieskadnoci toku mylenia, ktry jest porozry-wany, (niespjny), rozpraszany i poda za przypadkowym kojarzeniem na zasadzie podo-

biestwa fonetycznego rymu i rytmu. Czste sperseweracje, werbigeracje, iteracje. Wyst-puje gwnie w zespole jakociowych zaburze wiadomoci spltaniu uwarunkowanymsomatycznie.


18/198


1.4. Zaburzenia pamici

Pami polega na utrwalaniu (zapamitywaniu), przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwa-rzaniu (przypominaniu) treci doznawanych uprzednio spostrzee, myli, emocji oraz doko-nanych czynnoci ruchowych. Pami umoliwia zdobycie dowiadczenia i wykorzystanie go

w dziaaniu. Wyrnia sipamiwie(dynamiczn, przemijajca) oraz trwa(statyczn),a jej zaburzenia to:

nadczynno pamici (hipermnesia) zdolno szybkiego zapamitywania oraz odtwa-rzania zapamitanych treci, zaznacza siw stanach hipomaniakalnych, czasem dotyczyosb niedorozwinitych umysowo, wykazujcych szczeglne uzdolnienia matematyczne,

niedoczynno pamici (hipomnesia) upoledzenie zapamitywania w stanach wzru-szenia, w nerwicach oraz upoledzenie zapamitywania, procesu przechowywania i przy-

pominania uwarunkowane zmianami organicznymi jak w zespole otpiennym,

niepami (amnesia), tj. luka pamiciowa obejmujca okres krtki (jako nastpstwo za-burzewiadomoci) lub rnie dugi w gbokim zespole otpiennym,

zafaszowanie pamici (paramnesia) to konfabulacje, zudzenia i omamy pamicioweoraz zjawiska typu deja vu,

konfabulacje, treci przypadkowe, faszywe bd nieprawdopodobne wypeniajce czstoluki pamiciowe,

zudzenia pamiciowe polegajna znieksztaceniu treci zapamitywanych zjawisk, spo-tykane sw psychozach m.in. w schizofrenii, parafrenii oraz w nerwicach,

omamy pamiciowe polegaj na przewiadczeniu chorego o realnoci przey, ktrychnie dozna, lub ktrych dowiadczy jedynie w wyobrani, wystpujw psychozach schi-zofrenicznych,

zjawiska typu deja vu (zudzenia pamiciowe utosamiajce) polegajna poczuciu zna-jomoci sytuacji nowej, a wic nieprzeytej nigdy poprzednio. Objawy te nosz nazwyju przeytego (deja vecu), ju widzianego (deja vu), pojawiajsinapadowo w pa-daczce skroniowej.

1.5. Zaburzenia czynnoci emocjonalnych i motywacyjnych

Przedmiotem zainteresowania stu czynnoci psychiczne nadajce dynamiki kierunek prze-yciom i zachowaniu chorego, a take jego interakcjom z otoczeniem.

ZABURZENIA UCZUCIOWOCI

Emocja (uczucie) to zwykle subiektywnie odczuwany stan psychiczny, przynaglajcy dorozpoczcia pewnych dziaa, ktremu towarzyszrne zmiany cielesne, charakterystycznaekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowanie. Terminu nastrj uywa sizwykle,aby podkreli duszy czas utrzymywania si emocji, ktre ponadto wyranie zabarwiajinne aspekty zachowania i przeywania.


19/198


Tabela II. Zaburzenia nastroju

Typ Dynamika Wysycenie

Obnienie nastroju zobojtnienie syntymiaPodwyszenie nastroju spycenie, zuboenie hipertymiaLk zaleganie hipotymia, atymia

Zo (dysforia) lepko paratymiachwiejno katatymia

nietrzymanie

Obnienie nastroju waciwocicharakterystycznsduej utrzymujcy siujemny tonemocjonalny i ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich przey opisywane przez chorychna przykad jako: przygnbienie, smutek, ze samopoczucie, rozpacz, brak radoci, bezsilno,niemoc, bl istnienia, pragnienie mierci, bezradno, al, zniechcenie. Osoby znajce cho-rego oceniaj, e jego przeycia i zachowania znajduj siponiej poziomu uwaanego dlaniego za prawidowy, tzn. zapewniajcy wzgldnie dobre samopoczucie i sprawne funkcjo-nowanie. Rozrnia sitrzy typy obnionego nastroju:

1. Nastrj depresyjny obnienie nastroju wyrnia si tu wyranym tonem rozpaczy,smutku, przygnbienia, niezdolnoci do odczuwania radoci i przyjemnoci, niemonocii bezsilnoci. Towarzyszce temu przeywaniu przekonania skaniajchorego do podkre-lenia:

a. niskiej samooceny wasnej wartoci, dokona i moliwoci utraty rde oparcia(zdrowia, majtku),

b. niskiej oceny wasnej przeszoci z poczuciem braku osigni, wyrzutami sumienialub poczuciem winy, potpianiem lub oskaraniem siza niepowodzenia, zaniedbania,wykroczenia moralne lub przeciw prawu,

c.

niskiej oceny przyszoci z pesymizmem, niewiarw moliwo poprawy, poczu-ciem utraty zdrowia, poczuciem beznadziejnoci i bezradnoci, czasem skaniajcymido rezygnacji lub samobjstwa.

Niezbyt nasilone obnienie nastroju to nastrj subdepresyjny.

2. Nastrj depresyjno-dysforyczny (dysforyczny) w obnieniu nastroju zaakcentowanyjest ton alu, rozalenia, zniechcenia, nieszczliwoci, rozdranienia, a nawet zoci.W wypowiedziach czste sprzekonania odzwierciedlajce:

a. ujemn samoocen swej pozycji z poczuciem ponienia przez innych, litoci lubzoci wobec siebie, przy wzgldnie zachowanej samoocenie,

b. ujemnocenpoprzedzajcych wydarze raczej z poczuciem nieszczcia, rozale-nia i pokrzywdzenia przez los lub osoby ni z poczuciem winy,

c. ujemn ocen sytuacji i moliwoci jej rozwizywania z poczuciem spitrzeniatrudnoci, braku wyjcia, oczekiwaniem lub wymuszaniem pomocy w jej rozwizaniu.

3. Nastrj dystymiczny aktualnie utosamiany z nastrojem subdepresyjnym.4. Anhedonia utrata zainteresowa oraz odczuwania przyjemnoci.Podwyszenie nastroju cechuje siwybitnie dodatnim tonem i zabarwieniem emocjonal-nym wszystkich przey, ktre chory opisuje jako: rado, wesoo, szczcie, entuzjazm,

poczucie mocy energii. Przeycia i zachowania chorego swyranie powyej poziomu uwa-anego dla niego za prawidowy. Rozrniamy kilka typw podwyszonego nastroju:


20/198


1. Nastrj maniakalny cechuje siwzgldnie rwnomiernym wzmoeniem podwyszone-go nastroju z odczuciami uniesienia, radoci o do ekspansywnym, duej utrzymujcymsicharakterze. Wypowiedzi chorego wskazujna:

a. zawyenie samooceny z przypisywaniem sobie wysokiej wartoci, pozycji spoecz-nej, moliwoci materialnych lub psychicznych, a czasem niezwykej tosamoci,

b. zawyenie samooceny wasnej przeszoci, z podkreleniem zasug i osigni,c. zawyenie oceny przyszoci z optymizmem lub entuzjazmem wobec nadchodzcych

czasw i wydarze, czasem wyszociowe oceny nabierajcech urojeniowych. Nie-zbyt nasilone wzmoenie nastroju to nastrj hipomaniakalny.

2. Nastrj euforyczny to do pytkie wzmoenie nastroju z dominowaniem wesooci,samozadowolenia, skonnocido artowania, bagatelizowania trudnoci i przeciwiestw.Wypowiedzi wskazujraczej na zadowolenie z siebie ni wyszociowsamoocen. Eu-foria towarzyszy chorobom organicznym mzgu.

3. Nastrj moriatyczny (moria, wio) odmiana euforii ze szczeglnie nasilon, lecz pustwesokowatoci i tendencj do baznowania i niewyrafinowanych artw, charaktery-styczny dla uszkodzenia czci oczodoowej patw czoowych.

4. Nastrj ekstatyczny wzmoenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, od-czucia podniosoci sytuacji i wydarze oraz wasnego w nich udziau. Stany ekstatycznestanowi element obrazu psychoz padaczkowych i napadw padaczkowych o zoonejsymptomatologii (np. stanu marzeniowego).

Lk to nastrj, w ktrym dominuje odczucie silnego zagroenia lub zatrwaajcej zmianywywodzcej siz nieznanego, nierealnego rda. Jeeli rdo zagroenia (zmiany) jest zna-ne, uywamy terminu strach. Nastrojowi lku towarzyszprzejawy wzbudzenia psychicz-nego (trudno skupienia, rozlunienia, zanicia, wzmoona czujno, draliwo), rucho-wego (wzmoenie napicia mini, drenie, dygotanie, niepokj, mczliwo, mikkie no-

gi) oraz autonomicznego (tachykardia, hipertonia, zasabnicie, zawroty gowy, trudnociw przeykaniu, sucholuzwek, nudnoci, parcie na mocz i stolec, pocenie si, mrowienie,uderzenia gorca). Lk moe siprzejawia jako:

uoglniony (przewleky, wolno pyncy) dugotrwale utrzymujce sinapicie lkoweo rnej, lecz mao zmieniajcej siintensywnoci,

napadowy (napady paniki) krtkotrwae, powtarzajce siepizody o bardzo duym nasi-leniu przeywanego lku,

w postaci fobii (fobie) tj. nawykowego unikania sytuacji lkorodnych, kojarzonychz obawwystpienia objaww nasilonego lku (lk wyprzedzajcy, antycypacyjny).

Lk wystpuje w wielu epizodycznych i okresowych zaburzeniach psychicznych.

Zo (dysforia) to nastrj, w ktrym dominuje negatywnie przeywane wzburzenie zwi-zane z poczuciem ograniczenia lub zablokowania (frustracji) moliwoci realizacji wasnychcelw. Zoci czsto towarzyszy:

przekonanie o pokrzywdzeniu lub alu do siebie z odcieniem upokorzenia, wzburzenie ruchowe (drenie, napicie, niepokj lub pobudzenie, wrogie odgosy i gesty), wzbudzenie wegetatywne (blado, sucho luzwek, tachykardia, wzrost cinienia,

przyspieszenie oddechu).

Zobojtnienie uczuciowe (apatia) ilociowe ograniczenie lub brak przeywaniauczu u chorych z zaburzeniami organicznymi i schizofrenicznymi.


21/198


Spycenie uczuciowe (sztywno, blado) zatracenie intensywnoci, zabarwienia i modu-lacji reakcji emocjonalnych na zachodzce wydarzenia, wypowiedzi, na osoby i okolicznoci.Typowe dla zaburze schizofrenicznych.

Zuboenie uczuciowe (uproszczenie, prymitywizacja) ograniczenie lub nawet zanik uczuzoonych (np. przywizanie, troska, mio, wierno, powicenie) z dominacjuczu ele-

mentarnych, zwizanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych (np. godu, przyjemnoci,pragnienia, bezpieczestwa). Typowe dla zaburze organicznych, a w niektrych przypad-kach dla schizofrenii.

Zaleganie uczu tendencja do dugotrwaego utrzymywania sistanw uczuciowych,w mao zmienionej lub niezmienionej postaci.

Lepko uczuciowa niemono oderwania siod stanw uczuciowych, przejcia nad nimido porzdku, nadmierne wikanie si(lepienie) w reakcje, lub zwizki uczuciowe, utrudniaj-ce zachowanie dystansu emocjonalnego wobec ludzi i okolicznoci. Zaleganie i lepko emo-cjonalna stypowe dla zmian organicznych mzgu.

Chwiejno uczuciowa spontaniczna lub sprowokowana atwo przechodzenia pomidzy

przeciwstawnymi stanami uczuciowymi od smutku, przygnbienia czy paczliwoci z jednej,do radoci, wesooci i dowcipkowania z drugiej strony lub w odwrotnym kierunku. Jest fi-zjologicznym skadnikiem uczuciowoci dziecicej i osb w wieku podeszym, sprzyjaj jejzmiany organiczne mzgu.

Nietrzymanie uczu tendencja do wyzwalania gwatownych i intensywnych reakcji uczu-ciowych, ktre wyamuj si spod kontroli pod wpywem bahych bodcw wewntrznychi zewntrznych, czemu sprzyjajuszkodzenia i choroby mzgu.

Hipertymia tendencja do przesadnej ekspresji uczuciowej.

Hipotymia ograniczenie lub brak ekspansji uczuciowej.

Paratymia rozmijanie siujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej (dziwaczne, za-skakujce).

Katatymia yczeniowe przeksztacanie siprzey lub zachowa pod wpywem nastawieemocjonalnych (oczekiwa, nadziei, obaw).

Zaburzenia czynnoci motywacyjnych (aktywnoci ruchowej, aktywnoci impulsywnej,aktywnoci zoonej).

Motywacja to mechanizmy zaangaowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymaniei zakoczenie dziaania. Ilociow charakterystyk motywacji mona przedstawi jakozmniejszenie lub zwikszenie napdu psychomotorycznego.

Zmniejszenie/zwikszenie napdu psychomotorycznego to zmiana wszelkich przejaww

aktywnoci zarwno ruchowej, impulsywnej, jak i zoonej.

1.6. Zaburzenia aktywnoci ruchowej

Spowolnienie/zahamowanie ruchowe rnego stopnia zmniejszenie szybkoci i ograni-czenie zmiennoci rnych form aktywnoci psychomotorycznej oglnej ruchliwoci, mi-miki, gestykulacji, ruchw lokomocyjnych, wypowiadania si. W skrajnych przypadkach ru-chy spontaniczne, reakcje na bodce i kontrola czynnoci fizjologicznych (jedzenie, wydala-nie) zamieraj, mowa ustaje (mutyzm) obserwujemy osupienie (stupor). Zahamowanie de-

presyjne charakteryzuje siproporcjonalnocinasilenia objaww, katatoniczne chaotycz-

nocii niedostosowaniem, reaktywne yczeniowym nasyceniem emocjonalnym.


22/198


Przyspieszenie/pobudzenie ruchowe rnego stopnia zwikszenie szybkoci i nasileniezmiennoci rnych form aktywnoci motorycznej. W skrajnym pobudzeniu aktywno stajesibezproduktywna, w niezbyt nasilonej postaci mwimy o niepokoju ruchowym. Pobudze-nie maniakalne charakteryzuje sipewnrwnomiernociskadowych objaww, katatonicz-ne chaosem i niedostosowaniem, reaktywne yczeniowym wysyceniem emocjonalnym,

organiczne gwatownocii brakiem hamulcw.Natrtne czynnoci (kompulsje) proste lub zoone czynnoci ruchowe, ktre chory od-czuwa jako przymus, lecz ktre uporczywie ponawia, mimo wiadomoci ich bezsensownocii prb przeciwstawiania si(np. wielokrotne sprawdzanie, czy drzwi szamknite, krany za-krcone, elazko wyczone, przymusowe mycie rk).

Parakinezy niezwyke formy aktywnoci ruchowej, typowe dla katatonii.

katalepsja wie siz nienaturalnym wzmoeniem napicia miniowego o charakterzeplastycznym (prowadzi do zastygania lub gitkoci woskowej) bd sztywnym (deskowa-te usztywnienie tuowia i koczyn),

zastyganie wybitne spowolnienie ruchw, powodujce e pozycja nadana ciau choregoz trudem i bardzo wolno powraca do pierwotnego stanu,

gitko woskowa plastyczno napicia miniowego i ulego chorego pozwalajnada jego ciau pozycjprawie dowoln, nawet nienaturaln, jakby byo z wosku,

objaw echa natychmiastowe, wzgldnie wierne i jakby automatyczne powtarzanie zarozmwc jego gestw (echopraksja), wyrazu twarzy (echomimia) wypowiedzi (echola-lia),

automatyzm nakazowy skrajna ulego chorego wobec minimalnych sugestii pyn-cych z otoczenia (np. poruszanie siza, podanie za),

automatyczna ulego zjawisko niemal automatycznego podporzdkowywania sicho-rego poleceniom czy sugestiom otoczenia (zastyganie, gitko woskowa, objawy echa,automatyzm nakazowy),

negatywizm bezzasadny opr chorego, lub przeciwstawianie si sugestiom lub polece-niom z otoczenia:

a. bierny polega na niepodejmowaniu nakazywanych czynnoci,b. czynny polega na aktywnym przeciwstawianiu sitakim czynnociom (np. biernego

poruszania koczyny),

c. nakazowy automatyczne przeciwstawianie si poleceniom, tak i mona uzyskaoczekiwane ruchy, polecajc ich niewykonywanie.

Zaburzenia aktywnoci impulsywnej aktywno impulsywna pozostaje pod wpywem im-pulsw, tj. bardzo silnych motyww wewntrznych, ktrych wpyw tylko w ograniczonymrozmiarze podlega wiadomej kontroli i przemylanej decyzji.

Popdy silne wrodzone potrzeby uwarunkowane biologicznie pozwalajce zachowayciei przeduy istnienie gatunku.

Nawyki silnie oddziaujce potrzeby nabyte ksztatujce si pod wpywem dowiadczeyciowych.

Podwyszona/zmniejszona impulsywno wzmoenie/ograniczenie motywujcej roli,emocji, popdw i nawykw (zaburzenia osobowoci, zmiany otpienne).

Impulsywno popdowa wie siz motywujcym wpywem wrodzonych silnych pop-dw, pozostajcych pod kontrol mechanizmw neuronalnych i humoralnych, penicychwanbiologicznie rolw zachowaniu ycia jednostki i gatunku:


23/198


zaburzenia aknienia (hiperoreksja, bulimia, anoreksja), zaburzenia pragnienia (polidypsja, oligodypsja), zaburzenia snu (hipersomnia, insomnia, parasomnie), zaburzenia popdu pciowego (satyriaza, nimfomania, hipolibidia).Nawykowe dziaania znaczenie kliniczne majtakie, ktrych cel nie jest spoecznie akcep-towany lub nawyk tak silny, i osoba nie jest w stanie nad nim pomimo wysiku i prb zapa-nowa:

kradzie(kleptomania) zabr drobnych przedmiotw, nie dla zysku, podpalanie (piromania) podkadanie ognia, wczgostwo (poriomania) uporczywe podejmowanie wdrwek, uprawianie hazardu gry tradycyjne i komputerowe, kolekcjonowanie nie tylko przedmiotw przydatnych.Nawykowe unikanie (fobie) czynnikiem motywujcym jest lk przed sytuacjlkorodn.

agorafobia unikanie przestrzeni, tumu, kadej sytuacji publicznej, z ktrej szybkie wy-cofanie silub uzyskanie pomocy nie jest moliwe (np. niemono opuszczenia wasne-go pokoju, korzystania z komunikacji),

fobie spoeczne unikanie sytuacji, w ktrych dokonywana jest spoeczna ocena (np.wiedzy, sprawnoci, dobrego wychowania), a motywem obawa przed zaczerwienieniemsi, zajkniciem, popenieniem bdu,

fobie specyficzne unikanie np. ciemnoci (nyktofobia), pajkw (arachnofobia), wyso-koci (akrofobia), grzmotw (keraunofobia).

Natrtne impulsy eby co zrobi (popchn kogo, dotkn, skoczy z balkonu, zraninoem), narzucajce si, niechciane, odrzucane, uwaane za absurd, niemoliwe do spenie-nia, ale wasne z towarzyszcym lkiem i napiciem. Zwykle nie dochodzi do ich realizacji.

Paragnomen dziaanie o cechach impulsywnych, nieoczekiwane, zaskakujce, jeeli uzy-skuje interpretacjurojeniow, uznawane jest za pierwszy objaw rozpoczynajcej sipsycho-zy.

Zaburzenia aktywnoci zoonej aktywno zoona stanowi efekt bardziej zoonychdecyzji motywacyjnych z przewaajcym udziaem wiadomej celowej, przemylanej intencji(zainteresowania, intencjonalnoci) ksztatowanej przy znacznym udziale nabytej wiedzyi umiejtnoci, obowizujcych norm i wzorcw spoeczno-kulturowych oraz indywidualnych

potrzeb.

Zwikszenie intencjonalnoci (zainteresowa) nadmierny poziom aktywnego zaintereso-wania otoczeniem, ktre jest problemem klinicznym w pobudzeniu maniakalnym, katatonicz-nym i niektrych zespoach organicznych z uszkodzeniem patw skroniowych.

Zmniejszenie intencjonalnoci (zainteresowa):

bierno pacjent bezczynny, bez inicjatywy, niezainteresowanie brak zaciekawienia otoczeniem i sob(pacjent nie pyta, nie oczeku-

je, nie dba o ad dookoa, o wasne potrzeby),


24/198


nieuczestniczenie w wymianie spoecznej pacjent odsuwa siod ludzi, zada i obowiz-kw, unika rozmw, najchtniej pozostaje na uboczu.

Elementy obnionej intencjonalnoci pojawiajsiw wielu zaburzeniach, a caociowe zabu-rzenia tego typu (zesp apatyczno-abuliczny) w zespoach organicznych z uszkodzeniem

patw czoowych i schizofrenii z przewagsymptomatologii deficytowej.Zaburzenia wzorcw aktywnoci zoonej:

wzorce ekspresji sposb wyraania (natrctwa, stereotypie, perseweracje, iteracje, ma-nieryzmy, grymasowanie),

wzorce interakcji sposb porozumiewania si (trudny kontakt, niedostosowanie, am-biwalencja, wycofanie si, autyzm),

wzorce intencjonalnoci sposb zachowywania sii reagowania w sytuacjach spoecz-nych, interpersonalnych (paranoiczno, sensytywno, ekspansywno, zdystansowanie,krucho uczuciowa, dyssocjalno, histrioniczno, makiawelizm, anankastyczno, za-leno, lkliwo).

Natrctwa uporczywe nawracanie myli, czynnoci i impulsw, odczuwane jako przymu-sowe i absurdalne.

Stereotypie zawenie zainteresowa, ktre powracaj stale do tego samego lub bardzobliskiego krgu spraw, do tych samych przemyle, czy wyobrae (stereotypia mylenia),wypowiedzi (stereotypie sowne), ruchw (stereotypie ruchowe), reakcji emocjonalnych (ste-reotypowo emocjonalna) lub zachowa (stereotypowo zachowa) ni to wynika z oko-licznoci. Wystpujw zaburzeniach osobowoci, zespoach otpiennych, katatonicznych.

Perseweracje wielokrotne, niewynikajce z przebiegu kontaktu wtrcanie tych samych, razju udzielonych odpowiedzi (perseweracje sowne), lub reakcji ruchowych (perseweracje ru-chowe), mimo e temat i okolicznoci ulegy tymczasem zmianie. Typowa dla zaburze orga-nicznych.

Iteracje wielokrotne, seryjne, pozbawione istotnej treci powtarzanie gosek, fragmentwwyrazw. Typowe dla zaburze organicznych.

Grymasy np. wykrzywianie twarzy, niesymetryczne otwieranie ust, zaciskanie oczu, poka-zywanie jzyka, odbiegajce od oczekiwa, czasem niezwyke lub dziwaczne, pozbawionetreci. Charakterystyczne dla przewlekych zdezorganizowanych zaburze schizofrenicznych.

Manieryzmy np. podskakiwanie zamiast chodzenia, spluwanie za siebie po kadym zdaniu,chodzenie na palcach, odwrotne zakadanie butw, salutowanie kademu przechodzcemu,niedostosowane, niezrozumiae, wystpujw psychozach schizofrenicznych.

Trudny kontakt najczstszy, lecz mao specyficzny przejaw rnych zaburze psychicz-nych, np. poczucie szczeglnego dystansu emocjonalnego szyby lub odczucie dziwnociw zetkniciu z chorym na schizofreni.

Niedostosowanie rozmijanie si rnych aspektw zachowania chorego z oczekiwaniamiwynikajcymi z okolicznoci, np. emocjonalne (paratymia), mimiczne (paramimia), mylenia(paralogia), wypowiadania si(parafazja). Wystpuje w schizofrenii.

Ambiwalencja (dwuwartociowo) zjawisko jednoczesnego przeywania cakowiciesprzecznych ze sob nastawie psychicznych bez dostrzegania zachodzcej midzy nimisprzecznoci wskanik diagnostyczny schizofrenii.

ambiwalencja (w wszym rozumieniu) w odniesieniu do nastawie uczuciowych,

ambisentencja w odniesieniu do wypowiadanych sdw, przekona, twierdze,


25/198


ambitedencja w odniesieniu do reakcji, de, celw.Wycofanie si ograniczenie denia do interakcji spoecznych z otoczeniem w tym zwykledo kontaktu diagnostycznego:

bierne bezczynno, rezygnacja, czynne odmowa, sprzeciw.Autyzm specyficzna posta wycofania si z przeniesieniem zainteresowa ze wiata ze-wntrznego do wiata wewntrznego, znieksztaconego przez przeycia psychotyczne (uroje-nia, omamy) charakterystyczny dla schizofrenii.

Zaburzenia zachowa intencjonalnych:

paranoiczno podejrzliwo, z gotowocido konstruowania spiskowych wyjanie, sensytywno skonno do odnoszcego (ksobnego) interpretowania wydarze, z prze-

cenianiem wasnego znaczenia, nadwraliwocina niepowodzenia, ekspansywno narzucanie innym swojego punktu widzenia, ekscentryzm podejmowanie zachowa niecodziennych, naruszajcych lub amicych

przecitne wzorce,

zdystansowanie samotnictwo z emocjonalnie chodnym dystansem wobec otoczeniai wttrosko siebie i innych,

krucho uczuciowa niepewno wasnej tosamoci i postawa z atwym angaowa-niem siw dziaania skrajne, zmienne, niekonsekwentne,

dyssocjalno (asocjalno, antysocjalno) brak rozeznania lub lekcewaenie dla obo-wizujcych regu spoecznych,

egocentryzm koncentrowanie uwagi i zainteresowa otoczenia na sobie, czsto z wiel-bieniem wasnej osoby (narcyzm) lub przesadnym podkrelaniem swoich zalet i zasug(renomizm),

histrioniczno skonno do ywych emocjonalnie, demonstracyjnych gestw i za-chowa w celu zainteresowania sobotoczenia lub wywierania wpywu na inne osoby,

makiawelizm wola wadzy z deniem do podporzdkowywania sobie innych osb zapomocpodstpnych manipulacji (np. kamstwa, podstpu),

anankastyczno narzucanie sobie i innym sztywnych norm adu, porzdku, zaleno uoglniona bezradno z tendencjdo rezygnacji z wasnych potrzeb i podpo-rzdkowywania si, lkliwo uoglniona niepewno motywujca do unikania dziaa.PYTANIA

1. Podaj definicji podzia zudze oraz omamw.2. Wymie zaburzenia treci mylenia i omw urojenia.3. Wyjanij, na czym polega pami i opisz rodzaje zaburze pamici.4.

Opisz cechy i typy obnionego oraz podwyszonego nastroju.

5. Przedstaw zaburzenia aktywnoci ruchowej ze szczeglnym uwzgldnieniem parakinez.


26/198


PIMIENNICTWO

[1]Bilikiewicz A. (Red.): Psychiatria dla studentw medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa1998.

[2]Bilikiewicz A., Puyski St., Rybakowski J., Wcirka J. (Red.): Psychiatria, t. I, Wydawnictwo Medyczne Urban i Partner, Wrocaw 2002.

[3]Puyski St. (Red.): Leksykon psychiatrii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.


27/198

2. Zespoy psychopatologiczneBeata Trdzbor

W procesie diagnostycznym bardzo istotna jest umiejtno dostrzegania wspistnienia ob-jaww psychopatologicznych i czenia ich w zespoy.

Zesp to zbir objaww wystpujcych jednoczenie i przez to charakterystyczny dla niekt-rych chorb. W rozdziale omwiono: zesp depresyjny, maniakalny, katatoniczny, parano-idalny, paranoiczny, parafreniczny, psychoorganiczny i zespoy zaburzewiadomoci.

2.1. Zesp depresyjny

Jednym z najczstszych jest zesp depresyjny, ktre obejmuje:

1. Obnienie nastroju.2. Spowolnienie toku mylenia.3. Spowolnienie ruchowe.

Nastrj moe by obniony w rnym stopniu od przygnbienia przypominajcego zy hu-mor u zdrowych ludzi do gbokiej rozpaczy z poczuciem beznadziejnoci. Wanym kryte-

rium pozwalajcym rozrni przygnbienie od zespou depresyjnego jest zgodnie z obowi-zujcklasyfikacj ICDX minimum 2-tygodniowy okres wystpowania objaww. Obnio-nemu nastrojowi moe towarzyszy paczliwo, a niekiedy bolenie odczuwana niemono

paczu. Niekiedy w zespoach depresyjnych zamiast przygnbienia moe pojawia sinastrjobojtny (niezdolno do odczuwania smutku ani radoci), jak rwnie nastrj dysforyczny.

Spowolnienie toku mylenia moe wyraa sinieco powolniejszym formuowaniem mylilub w skrajnych wypadkach poczuciem cakowitego braku komunikacji z otoczeniem.W wikszoci zespow depresyjnych obserwuje sispowolnienie ruchowe. Pacjentom trud-no podoa obowizkom zawodowym, rodzinnym. W zespoach o gbszym nasileniu chorzyczsto nie sw stanie umy si, zje samodzielnie posiku, wsta z ka. W skrajnym nasi-leniu spowolnienia psychoruchowego moe rozwin si osupienie depresyjne. Pacjent nie

jest w stanie zatroszczy sinawet o zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych.Zesp depresyjny, w ktrym u chorego nie jest zauwaalny obniony nastrj, natomiast na

pierwszy plan wysuwaj si takie objawy, jak bezsenno, zaburzenia odywiania, natrtnemyli i czynnoci, dolegliwoci somatyczne, okresowe naduywanie lekw czy alkoholu na-zywany jest depresj maskowan. Objawy te niejako zakrywaj typowe objawy zespoudepresyjnego, ale ustpujpo zastosowaniu lekw przeciwdepresyjnych.


28/198


2.2. Zesp maniakalny

W zespole maniakalnym obserwuje si:

1. Podwyszony nastrj.2. Przyspieszenie toku mylenia.3. Podwyszenie napdu ruchowego.Pacjenci sprawiaj wraenie osb radosnych, szczliwych, wiodcych ycie w tczowej

powiacie. Niekiedy moe pojawi si nastrj draliwy, jeeli otoczenie zaczyna stawiapewne wymagania wobec chorego i urealnia jego pomysy. Tok mylenia moe w przypad-kach o niewielkim nasileniu przypomina bardzo sprawny sposb kojarzenia i mwieniau osoby o duej sprawnoci intelektualnej. Przy gbokim nasileniu objaww zespou mania-kalnego tok mylenia jest tak szybki i towarzyszy mu stale nadmierne rozkojarzenie i prze-rzutno uwagi, e wypowiedzi pacjenta stajsiniemal niezrozumiae. Zesp maniakalnyo niewielkim nasileniu, w ktrym chory robi na otoczeniu wraenie niezwykle aktywnej, po-godnej osoby nazywany jest zespoem hipomaniakalnym.

2.3. Inne zespoy psychopatologiczne

Do zespow wystpujcych w psychozach schizofrenicznych naley zesp hebefreniczny.Chorzy zaczynaj dziwacznie si zachowywa, staj si kpiarscy, miej si bez powodu,staj si gruboskrni, draliwi. Czsto przejawiaj zachowania przypominajce zachowaniamaego dziecka (puerylizm). Urojenia majcharakter niespjny, sniekonsekwentne, nielo-giczne. Towarzyszy im rozkojarzony tok mylenia.

W zespole katatonicznym moemy wyodrbni dwa podtypy: hipokinetyczny i hiperkine-

tyczny. W pierwszym z nich pacjenci sznacznie spowolniali, mogmie znaczne trudnociz wykonywaniem codziennych czynnoci, a w skrajnie nasilonej postaci moe pojawi sicakowity bezruch. Spowolnieniu ruchowemu towarzyszy pogorszenie kontaktu werbalnego od komunikowania si szeptem a po cakowity bezgos. Stan, w ktrym bezgosowi (mu-tyzm) towarzyszy cakowity brak aktywnoci nazywany jest osupieniem.

W zespole hiperkinetycznym pojawia siznaczne pobudzenie psychoruchowe. Zachowaniastaj si dziwaczne i niezrozumiae. Chorzy s goni, wielomwni. W skrajnie nasilonych

postaciach ich zachowanie staje sicakowicie bezadne. Chorzy niszczprzedmioty, swojodzie, sprawiajwraenie jakby w sposb pozbawiony kontroli prbowali rozadowa ener-gi. W zespoach katatonicznych objawy wytwrcze (urojenia i omamy) zajmujmiejsce dru-goplanowe.

W osupieniu obserwujemy cakowite zahamowania ruchowe lub jego znaczne spowolnienie.W zalenoci od obrazu klinicznego mona wyodrbni osupienie efektoryczne i recepto-ryczne. W osupieniu efektorycznym dochodzi do znacznego zahamowania ruchowego przyzachowanej zdolnoci do odbierania bodcw. Chory syszy i widzi, ale nie potrafi zareago-wa, wykona ruchu. Napicie miniowe jest podwyszone. Mona obserwowa przyjmo-wanie niezwykych, wymuszonych pozycji przez chorego, sprzeciwianie sipoleceniom, na-kazom otoczenia (negatywizm czynny), gitko woskowlub pseudogitko. Chory, mimocakowitego lub znacznego ograniczenia ruchowego, po przeminiciu zespou osupieniowe-go zachowuje wspomnienia z okresu jego trwania.

W postaci receptorycznej spowolnienie ruchowe nie osiga zazwyczaj znacznego nasilenia.Chorzy wprawdzie poruszajsibardzo powoli, ale zanika cakowicie kontakt z otoczeniem,sprawiajwraenie osb zagubionych, nieobecnych. W trakcie trwania zespou moe sipo-

jawi echopraksja, echomimia, echolalia, stereotypie ruchowe, negatywizm bierny (bierne


29/198

2. Zespoy psychopatologiczne 31

sprzeciwianie sipoleceniom, nakazom otoczenia). Napicie miniowe nie jest podwyszo-ne. Po przeminiciu objaww zespou zazwyczaj pozostaje niepami lub pami fragmenta-ryczna z tego okresu.

Zespoy osupieniowe mogwystpowa w depresji, w psychozach schizofrenicznych, infek-cyjnych, toksycznych lub mogmie charakter reaktywny.

Halucynoza (omamica) to zesp, w ktrym na plan pierwszy wysuwajsihalucynacje, naj-czciej suchowe, ktrym towarzyszurojenia przeladowcze. Zazwyczaj rozwijaj sionena podou organicznym, toksycznym bd infekcyjnym.

Nieco podobny obraz psychopatologiczny obserwuje siw zespole paranoidalnym, tj. domi-nacje omamw i uroje. Rni sione jednak istotnie od halucynozy ze wzgldu na towa-rzyszcy im rozkojarzony tok mylenia oraz dominacj uroje przeladowczych, ksobnych,odsonicia, oddziaywania, ktrym towarzysz najczciej pseudohalucynacje suchowe,omamy wchowe, smakowe, dotykowe, czucia ustrojowego (cenestetyczne). Zespoy parano-idalne obserwowane szazwyczaj w przebiegu psychoz schizofrenicznych.

W zespoach parafrenicznych wystpuj usystematyzowane urojenia (zazwyczaj przela-

dowcze), ktrym towarzyszomamy (najczciej suchowe, wchowe, smakowe). Zespoy testypowe dla przebiegu psychoz wieku pnego.

W zespole paranoicznym wystpuj usystematyzowane urojenia o treci przeladowczej,ksobnej, wielkociowej, hipochondrycznej. W jego rozwoju odgrywaj rol czynniki endo-genne (prawdziwa paranoja) oraz psychospoeczne, osobowociowe (reakcja paranoiczna).

Jednym z zespow o bardzo charakterystycznym obrazie klinicznym, wyodrbniajcym sispord innych zespow psychotycznych jest zesp Kandinskiego i Clerambaulta. Chory,ktry cierpi z jego powodu doznaje pseudohalucynacji suchowych oraz uroje owadnicia.Ma wraenie, ze jaka niezwyka sia, zo, Szatan zawadn jego umysem, ze syszy jegogos, musi wypenia polecenia, e jest pod jego wpywem. Zesp ten obserwowany jest za-zwyczaj w przebiegu schizofrenii paranoidalnej.

Pod dawnym terminem zespou psychoorganicznego mieszczsidwa zespoy: otpiennyi charakteropatyczny. Wspln ich cech jest podoe organiczne, bdce wynikiem uszko-dzenia, zaniku tkanki mzgowej pod wpywem urazw, czynnikw toksycznych, infekcyj-nych, schorze oglnoustrojowych. W zespole otpiennym obserwujemy upoledzenie funk-cji poznawczych, obnienie oglnej sprawnoci intelektualnej (logicznego mylenia, analizo-wania, wnioskowania), zaburzenia pamici, spadek krytycyzmu, co do wasnego stanu inte-lektualnego oraz chwiejno emocjonaln. Ta ostatnia moe przejawia siatwym przecho-dzeniem od rozrzewnienia do pogodnego nastroju czy zmian nastroju z wesoego na roz-draniony. W zespoach charakteropatycznych nie dochodzi zazwyczaj do znacznego upo-ledzenia intelektu, funkcji poznawczych, zmienia sinatomiast caociowy obraz zachowai relacji z otoczeniem. Chory staje si jakby innym czowiekiem. Moe wystpowa zmniej-szona wytrwao w realizacji zada, ktre nie przynosznatychmiastowej gratyfikacji, nie-dostosowane dowcipkowanie, draliwo, apatia, podejmowanie dziaa bez zwaania nakonsekwencje, podejrzliwo, drobiazgowo, zmiana w zakresie zachowa seksualnych.

W przebiegu uszkodzenia OUN moe pojawi sizesp amnestyczny. Przejawia sion upo-ledzeniem pamici wieej oraz zmniejszon zdolnoci przypominania sobie wydarzez przeszoci bez defektu bezporedniego odtwarzania i oglnego upoledzenia intelektu.Ubytki w pamici s wypenione konfabulacjami. Zesp ten moe by wynikiem zatruciatlenkiem wgla, innymi substancjami toksycznymi, niedoboru witaminy B1, urazu.

Zesp psychoendokrynologiczny wyodrbniony przez Bleulera jest wynikiem zaburzeukadu gruczow wydzielania wewntrznego, charakteryzuje sizaburzeniami w sferze na-

pdu psychicznego, poszczeglnych popdw oraz nastroju.


30/198


Reakcje egzogenne Bonhoeffera s wywoane rnymi czynnikami zewntrzpochodnymii nie maj jednolitego obrazu klinicznego. Mog istnie jako zespoy zaburzewiadomoci,zespoy rzekomonerwicowe, depresyjne, hipomaniakalne, otpienne.

Zesp psychohipoglikemiczny obejmuje objawy neurasteniczne (uczucie wyczerpania,zmczenia, pobolewania mini, gowy, draliwo) wzmoon pobudliwo sercowo-na-

czyniowprzy stanach hipoglikemicznych. Sone wynikiem duej wraliwoci psychicznejna nawet niewielkhipoglikemirozwijajcsi pod wpywem emocji (lk, przestrach), jaki wskutek dugiej przerwy midzy posikami, w trakcie bycia na czczo.

2.4. Zespoy zaburzewiadomoci

Zespoy zaburzewiadomoci cechuje:

niejasne spostrzeganie i pojmowanie wiata, utrudnienie kontaktu, niepene bd opnione rekcje, zaburzone przypominanie i zapamitywanie, dezorientacja, ograniczenie przey psychicznych do wycinka rzeczywistoci.Mona je podzieli na ilociowe i jakociowe zespoy zaburzewiadomoci.

Do ilociowych nale:

1. Senno patologiczna jest to stan, ktry przypomina naturalnsenno pojawiajcsiw godzinach wieczornych czy pod wpywem znuenia. Chory ma skonno do zapadaniaw sen. Mona go wprawdzie obudzi, ale po chwili odczuwa a znowu nieprzepart po-trzebsnu. Nie jest ona wynikiem zmczenia, ani nie czy siz naturalnym rytmem snui czuwania. Jest spowodowana czynnikami patologicznymi, najczciej toksycznymi, za-

palnymi lub zmianami rozrostowymi w OUN.

2. Stanem gbszym zaburze wiadomoci jest ppiczka (sopor), czyli sen gboki.Chorego nie mona wybudzi. Reaguje on na bodce blowe grymasem twarzy, lekkim

poruszeniem gowy czy cofniciem koczyny.

3. W stanie piczki dochodzi do wyczenia jakiejkolwiek reaktywnoci. W najgbszychpostaciach piczki wystpuje cakowita arefleksja, z zanikiem wszelkich odruchw.W zalenoci od czynnikw etiologicznych mona mwi o piczce cukrzycowej, wtro-

bowej, mocznicowej, pourazowej, poudarowej, spowodowanej zatruciami egzopochod-

nymi. Przeduajcy sistan piczki czsto wskazuje, e czynnik, ktry jspowodowamoe doprowadzi chorego do mierci.

Do zespow jakociowych zalicza si:

Przymglenie proste w zespole tym obserwuje si trudnoci w pojmowaniu przez cho-rego otaczajcego wiata i wasnych przey, spadek reakcji na polecenia, pytania, znacz-ne ubstwo i spowolnienie motoryki. Natomiast nie obserwuje si zafaszowania spo-strzegania w postaci iluzji i omamw ani zawenia pola wiadomoci. Przymglenie moecakowicie ustpi lub przej w inne zaburzenie wiadomoci.

Zesp majaczeniowy charakteryzujcy sizachowaniem orientacji autopsychicznej (do-tyczcej wasnej osoby) przy zaburzonej orientacji allopsychicznej (dotyczcej miejsca,

czasu, otoczenia).Towarzyszmu takie objawy kliniczne, jak:


31/198

2. Zespoy psychopatologiczne 33

niepokj psychoruchowy, mogcy osiga znaczne nasilenie, przejawiajce sidziaa-niami agresywnymi i autoagresywnymi, wymagajcymi zabezpieczenia mechaniczne-go pacjenta,

urojenia przeladowcze, ksobne, o niespjnej treci, powodujce, e chory ma wrae-nie, e bierze udzia w jakiej sytuacji,

halucynacje wzrokowe, suchowe, dotykowe, iluzje zmysowe, czciowa niepami pojawiajca sipo ustpieniu objaww zespou.

Zesp majaczeniowy (delirium) w praktyczne klinicznej spotkany jest najczciej u osbw cikim stanie somatycznym, po zabiegach operacyjnych w znieczuleniu oglnym, u osbw podeszym wieku, wyczerpanych, odwodnionych, w stanach gorczkowych, po urazachOUN, jak rwnie pod wpywem substancji toksycznych, czynnikw zakanych, jako jednaz postaci psychoz alkoholowych.

Zesp pomroczny (zamroczeniowy). W zespole tym dochodzi do zaburze orientacji auto-i allopsychicznej. Osiowym objawem jest osobowo naprzemienna, kiedy to u chorego po-

jawia sinowa (patologiczna) osobowo z zachowaniami i postpowaniem odmiennym oddotychczasowego. Mogpojawi si gwatowne wyadowania ruchowe i popdowe, zacho-wania agresywne, prby samobjcze, napaci, ucieczki. Obraz kliniczny czsto jest bardzornorodny z zaburzeniami nastroju o charakterze dysforycznym, ekstatycznym.

Przeycia stanu pomrocznego pokryte s niepamici. Niekiedy pozostaj fragmentarycznewspomnienia.

Zoony zesp zamroczeniowo-majaczeniowy nazywany jest zespoem onejroidalnym lubonirycznym. W obrazie klinicznym zaznacza si:

dezorientacja o zmiennym nasileniu, omamy, pseudohalucynacje i zudzenia o niezwykej treci, poczucie uczestnictwa w niezwykych zdarzeniach, przypominajcych marzenia senne.Zesp ten bywa obserwowany w przebiegu psychoz schizofrenicznych, w padaczce, scho-rzeniach infekcyjnych, w zatruciach.

Zesp spltaniowy (amentywny) rozwija sii ustpuje zazwyczaj powoli, charakteryzuje sinajgbszym zaburzeniem wiadomoci;. W obrazie klinicznym dominuj:

zdezorientowanie we wszystkich kierunkach, cakowity brak kontaktu werbalnego, znaczne pobudzenie ruchowe ograniczajce si do niewielkiej przestrzeni niepokjw obrbie ka, inkoherentny tok mylenia, lk, cakowita niepami po ustpieniu zespou.Zesp spltaniowy stanowi powane powikanie cikich schorze somatycznych (w tymchorb zakanych i intoksykacyjnych). Jest niekorzystnym przejawem rokowniczym, ktrymoe zwiastowamier chorego.


32/198


PYTANIA

1. W jakich zespoach psychopatologicznych wystpuj zaburzenia nastroju jako jedenz osiowych objaww?

2. Jakie objawy psychopatologiczne mogstanowi maskdepresji?3. W jakim zespole psychopatologicznym dochodzi do cakowitego zniesienia odruchw

cignistych?

4. Jakie wsplne cechy wystpujw zespoach zaburzewiadomoci?5. Co odrnia ilociowe zespoy zaburzewiadomoci od jakociowych?PIMIENNICTWO

[1]Bilikiewicz A. (Red.): Psychiatria dla studentw medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa1998.

[2]Bilikiewicz A., Puyski St., Rybakowski J., Wcirka J. (Red.): Psychiatria, t. I, Wydawnictwo Medyczne Urban i Partner, Wrocaw 2002.[3]Puyski St. (Red.): Leksykon psychiatrii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.


33/198

3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii(schizotypowe) i urojeniowe

Marek Krzystanek

W rozdziale omwiono: zaburzenia schizofreniczne, zaburzenia schizotypowe, zaburzeniaurojeniowe, ostre przemijajce zaburzenia psychotyczne, indukowane zaburzenia urojeniowe,zaburzenia schizoafektywne.

3.1. Zaburzenia schizofreniczne (F 20)

Schizofrenia to choroba mzgu, ktra zaburza kady poziom funkcjonowania czowieka. Jejgwnymi objawami s zaburzenia mylenia, przeywania, spostrzegania i relacji pomidzychorym i jego otoczeniem. Mechanizm powstawania tej choroby jest zoony i niejasny.Prawdopodobnie nie mamy do czynienia z jedn schizofreni, ale z grup schorze, mog-cych rni siprzyczyn, obrazem klinicznym i rokowaniem. Badania schizofrenii od ponad100 lat pasjonuj i inspiruj ludzi nauki, prowadzc do coraz lepszego zrozumienia naturyludzkiego umysu.

3.1.1. Patogeneza schizofrenii

Spord wielu teorii tumaczcych powstawanie tego schorzenia na uwagzasuguje modelpodatnoci i stresu. Podatno na zachorowanie miaaby zalee od zmian budowy lub funk-cjonowania mzgu, natomiast stres rodowiskowy odgrywaby rol czynnika spustowego,uwalniajcego chorob.

Jednym z elementw podatnoci na zachorowanie moe bynieprawidowa budowa genw.Za genetycznym uwarunkowaniem choroby przemawiajdane, dotyczce jej rodzinnego wy-stpowania. Ryzyko wystpienia schizofrenii u dziecka, ktrego jeden rodzic jest chory wy-nosi okoo 1015% i wzrasta do 40% w przypadku, kiedy chorujoboje rodzice. Znaczca

jest rwnie dua zgodno pojawienia sischizofrenii u blinit dwujajowych (okoo 10%)

i jednojajowych (40%). W wietle dotychczasowej wiedzy za wystpienie schizofrenii odpo-wiada nie jeden, ale wiele genw.

Schizofrenia moe by wynikiem uszkodzenia mzgu w okresie podowym. Badania epide-miologiczne wskazuj, e ryzyko zachorowania na schizofreni jest wiksze u dzieci matek,ktre w czasie ciy choroway na infekcjwirusow(zwaszcza w drugim trymestrze ci-y), cierpiay na niedoywienie, u dzieci urodzonych w zimie lub wczesn wiosnorazw przypadku wy

Documents

KSIążKA PSYCHIATRIA