dragana

1. POJAM KRIMINOLOGIJE

Kriminologija je nauka o zloinu, koja prouava kriminalitet kao masovnu i pojedinanu pojavu kao i njegove uzroke, a sve u cilju njegovog objanjenja i suzbijanja. S obzirom na to da postoji razliito definisanje pojma kriminologije neki navode da je :

-kriminologija samostalna nauna disciplina koja se bavi istraivanjem kr. djela i kazni;

-nauka o zloinu u irem smislu, kojom se obuhvataju uzroci kriminaliteta metodi njegovog suzbijanja, pitanja kriminalne politike, penologije materijalnog i formalnog krivinog prava ;

-nauka o pojavama i uzrocima kriminaliteta, uz kriminalistiku , kr. pravo i kriminalnu politiku;

-nauka o linosti kriminalca

-nauka o uzrocima i pojavama kriminaliteta.

Kriminologija se dijeli na: kriminalnu fenomenologiju; kriminalnu etiologiju;kriminalnu profilaksu; kriminalnu antropologiju; kriminalnu psihopataologiju; kriminalnu sociologiju; kriminalnu statistiku, kriminalnu psihologiju....

2. PREDMET KRIMINOLOGIJE

Kriminologija je nauka koja izuava pored izvrioca kao individualnog i kriminaliteta kao drutvenog fenomena i kriminogene faktore (spoljne i unutranje) i njihovu strukturu u datim drutvenim uslovima; uzroke, uslove i povode, a sve iz aspekta odreenih istorijskih, kulturnih, sociolokih, i drugih okolnosti. Predmet kriminologije u najirem smislu rijei jeste kriminalitet kao individualni in i drutvena pojava, njegovi uzroci i pojavni oblici. To podrazumjeva da je predmet ove nauke s jedne strane skup individualnih pojava, to znai skup delikata koje je poinio pojedinac, a s druge strane i posebne negativne pojave, zakonom zabranjene aktivnosti, kao skup individualnih akata drutvene nediscipline sankcionisane kao krivino djelo.

Prva shvatanja o predmetu kriminologije potiu od talijanskog naunika Lombroza koji je smatrao a je osnovno pitanje nauke zloinac, a ne njegovo dijelo.

Drugo shvatanje koje polazi od toga da je predmet kriminologije zloin potjee od franc. sociologa Dirkema, po kojem kriminologija izuava drustveno ponaanje u vezi sa krivinom sankcijom.

Poseban predmet kriminologije je linost delikventa, njegova socijalna obiljelja, psiholoka i bioloka struktra.

3. ODNOS KRIMINOLOGIJE SA SRODNIM NAUKAMA

Kriminologija je multidisciplinarna nauka i oslonjena je na druge srodne naune discipline i to na krivino,krivino procesno pravo i kriminalistiku.

Krivino pravo i kriminologija su veoma bliski tako da neki teoretiari smatraju da je krivino pravo grana kriminologije. Ta povezanost potie otuda to je kriminologija usmjereneka prouavanju etiolokih i fenomenolokih problema kriminalitela, a krivino pr. na opte pravne institute krivinih djela, ali ne samo njihove normativne strane, ve i kao drustvenih fenomena.

Krivinoprocesno pravo, cilj krivinog postupka je da se na propisani nain utvrdi injenica postojanja krivinog djela i odgovornosti izvrioea. odnosno da se izrekne odgovarajua krivina sankcija. Veza krivinoprocesnog prava i kriminologije odnosi se na tretman uinilaca krivinog delikta u postupku utvrivanja odgovornosti i izricanju sankcija.

Kriminalistika se bavi izuavanjem sredstava i metoda otkrivanja,razjanjavanja krivinih djela i otkrivanjem i hvatanjem izvrilaca krivicnih djela kao i otkrivanjem i obezbeivanjem dokaza za to.

Psihologija je nauka koja sistemski objanjava psiholoki ivot ovejka, a kriminologija uz pomo psihologije otkriva faktore koji su uzrokovali i formirali delikvenciju.

Od medicinskih nauka najtenju vezu s kriminologijom imaju psihopatologija, psihijatrija i sudska medicina.Psihopatologija je nauka o bolesnim dusevnim pojavama odnosno mentalnim pojavama linost.

Psihijatrija je grana medicine koja prouava mentalne bolesnike odnosno njihove poremeaje.

Pored ovih nauka pominju se jo i pedagogija, kao nauka o vaspitanju koje je znaajan inilac formiranja linosti; sociologija - nauka o drutvu koja prouava strukturu i zakonitost drutvenih odnosa i procesa; penologija nauka o nainu i efikasnosti sistema izvravanja kazni i drugih sankcija te viktimologija kao nauka o rtvi krivinih djela.

POJAM KRIMINALITETA

Pojam kriminalitet potie od latinske rijei crimen-zloin. Kriminlitet je drutvena pojava vrenja krivinih djela od strane pojedinca. Pravna definicija kriminaliteta je da su to radnje koje predstavljaju krivina djela odnosno proupravne kanjive radnje. U socioloskom smislu kriminalitet se posmatra ne samo kroz djelo on izuava i uinioca, drutvene uzorke, uslove i posljedice kriminaliteta.Kada govorimo o zloinu ili zlodjelu obino mislimo na dio kriminaliteta koji obuhvaa teka KD-a (ubojstva, pljake, silovanja i sl.) iako su u pojmu kriminaliteta sadrana i druga manje opasna KD-a (krae, teke krae, prijevare i sl.). Ako govorimo o pojavi KD-a onda kaemo da govorimo o kriminalitetu. U bitna svojstva kriminaliteta ubrajaju se: skup kriminogenih individualnih pojava,pojava koja ima drutveni karakter, negativna drutvena pojava, istorijska pojava,univerzalna pojava.

4. KRIMINOLOKE DISCPLINE

Kriminalna etiologija se bavi pitanjima determinacije i dispozicionih faktora i uzroka, uslova i povoda kriminalnog ponaanja. Izuava linost delikventa, njegovu psiholoku osnovu i socijalne determinante delikventnosti. Ona istrauje uzroke ponaanja delikvenata kroz nain njegovog ivota i njegovim moralnim i karakternim svojstvima i prirodu veza sa drutvenom sredinom. Obzirom da centralna teorijska pitanja kriminologije predstavljaju etnoloke probleme smatra se da se i sama kriminologija svodi na kriminalnu etiologiju.

Kriminalna fenomenologija se bavi prouavanjem fenomena u kriminologiji kao nauci. Ona utvruje klasifikaciju, prouava strukturu, stanje i kretanje(dinamiku ) kriminalnog ponaanja. U irem obliku prouava i vri tipologiju delikvenata u okviku pojedinih oblika kriminaliteta, izuava delikt kao pravni fenomen. Fenomeni su najtei oblici krivinih djela koji kao takvi zasluuju najveu panju u njihovom prouavanju. Ova nauna disciplina prouava u kojem je stanju bio delikvent u momentu izvrenja krivinog djela, ta ga je navelo na izvrenje ovog djela (uzrok) kao i posljedice koje kri. djelo proizvodi.

Kriminalna psihologija prouava psiholoke predispozicije, determinante i manifestacije kriminalnog ponaanja linosti. Osnove delikventnog ponaanja pored objektivnih inilaca uslovljavaju i psiholoki faktori koji se ogledaju u strukturi linosti odnosno individualnosti. Tu spadaju svojstva karaktera i temperamenta, stavovi i navike, motivi, kompleksi i dr.crte linosti koje utiu na asocijalno i destruktivno ponaanje.

Kriminalna psihopatologija prouava pitanja odnosa duevnih stanja i delikvencije. Uzroci delikvencije prema ovim shvatanjima su u trajnim ili privremenim duevnim oboljenjima, poremeajima i zaostalosti duevnog razvoja.

Kriminalna antropologija-prema shvatanjima predstavnika ove discipline uzroci kr. ponaanja su u bioloko- konstitutivnoj i organski degenerativnoj strukturi linosti.

Kriminalna biologija prouava genetiku strukturu linosti na osnovu izgleda, konstitucije, zdravstvenog stanja, nasljea i dr.

Kriminalna entologija prouava vezu kriminaliteta i uslova ivota pojedinih naroda, obiaja i tradicija naroda i delikventa.

Kriminalna geografija prouava prostorne i vremenske dimenzije kriminaliteta .

Kriminalna lingvistika prouava nain i oblike meusobne verbalne interakcije delikvenata.

Kriminalna morfologija prouava oblike ispoljavanja zloina.

Kriminalna politika prouava mjere i aktivnosti drustva na problemima sprijecvanja i suzbijanju kriminaliteta .

Kriminalna profilaksa prouava uspjenost preventivnih mjera u sprijeavanju i suzbijanju kriminaliteta.

Kriminalna sociologija prouava spoljni uticaj drutvene sredine na linost delikventa i delikvenciju uopte.

Kriminalna statistika predstavlja zvaninu statistiku evidentiranja kriminalnih pojava prema odreenom kriteriju.

5. ANTIKA MISAO Misao o zloinu i zloincu stari su koliko i samo drustvo.Sofisti su motive ljudskog ponaanja poeli izuavati u 5.vijeku p.n.e.Teokrat smatra da su u ljudskom ponaanju dominantna tri osnovna motiva, a to su motiv za zadovoljstvom, za bogaenjem i za au. Hipokrat je izuavao negativan uticaj emocija na ponaanje ovjeka i ustanovio je tipologiju temperamenata, koja je i danas aktuelna u prouavanju endogenih faktora delikvencije. Platon je zloinca tretirao kao izvor bolesne due sa uzrocima psiholoke i socioloske prirode odnosno kao osobu koja djeluje pod uticajem strasti, koristoljublja,neznanja,seksualnih pobuda,psihikog nereda. Aristotel je smatrao da je zloinac sklonosti i navika na iju konanu odluku nemaju bitnog uticaja spoljni inioci. 6. SREDNJEVJEKOVNA MISAO U srednjem veku krivac se nije smatrao razumnim biem na koje utiu spolljni faktori nego biem u koje je usaen zao duh. U srednjem vijeku istaknute su misli sv. Augustina iTome Akvinskog. Sv.Augustin, kako je kasnije nazvan, u svom delu O bojoj dravi zastupao je stav da kazna predstavlja otkuplivanje za izvreno delo, a svrha kanjavanja je izazivanje kajanja kod izvrioca. Toma Akvinski, predava teologije u Napulju, u svojim delima Zbornik teologije i dr., pored apsolutne pravde uvidu kazne za najtee delikte povrede boanskog reda, istie i relativnu pravdu koja titi od drugih dela koja ugroavaju ljudsko drutvo, i kojom se uspostavlja drutveni red.7. HUMANISTIKA I RENESANSNA MISAO

Doba humanizma i renesanse predstavlja raskid sa srednjevekovnim mistinim shvatanjem o krivinom delu kao povredi boanskog reda i kazni iji je jedini cilj ispatanje i pomirenje sa bogom.Humanistiku i renesansnu misao obiljeili su Makijaveli, Tomas Mor, Ibn Haldun, Hugo Grocijus, Tomas Hobs, Don Lok, Monteskije, an ak Ruso i Holbah.

Tomas Mor istie drutveni karakter kriminaliteta i predlae ublaavanje sistema kanjavanja.Po njemu, uzroci kriminaliteta lee u drutvu, te je potrebno menjati odreene drutvene uslove ivota.Francuski pravnik Monteskije, u svom delu Duh Zakona, izneo je teze o uslovljenosti drutvenih pojava, karaktera oveka i mentaliteta naroda, pa i kriminaliteta.Zastupao je miljenje da krivini zakoni ako ele biti efikasni, moraju biti prilagoeni vremenu, tradiciji, kulturi i drutvenim prilikama sredine.

an ak Ruso u svom delu Drutveni ugovor smatra da je ovek, po svojoj prirodi, savreno bie, ali da se kvari pod uticajem drutva, kada ono zapadne u ekonomsko i politiko ropstvo.8.KLASINA SKOLA

Klasina kola je formirana pod uticajem francuske revolucije i filozofsko-pravnih shvatanja krajem 18 vijeka i poetkom 19 vijeka. Osnovno shvatanje kole je da je sloboda ovjeka najvia drutvena vrijednost, a zloin je povreda etikog reda i izraz slobodne volje ovjeka, a ne uticaja subjektivnih i objektivnih procesa i odnosa. Predstavnici klasine kole su: Bekarija,Fojerbah,Bentam. Predstavnike klasine kole nije interesovala linost zloinca, nego funkcija zakona i legalni krivinopravni procesi. U skladu s tim, linost delikventa nije predmet nauke, nego krivino djelo i kazna. Znaajan doprinos kole ini uvoenje principa zakonitosti i jednakosti u krivinom pravu, a najvea slabost jeste to je kao tipina formalna disciplina zanemarivala drutvenu uslovljenost delikvencije tako to je sve probleme kriminala svodila na isto pravne fomulacije, ali joj pripada znaajna zasluga za ukidanje invizitorskog postupka , ograniavanje smrtne kazne i ukidanje tjelesnih kazni.

9. ANTROPOLOKA KOLA

Teorijskim korjenom ove kole, kao i biolokih pravaca u kriminologiji uopte, smatra se knjiga Porijeklo vrsta arlsa Darvina, koja je objavljena 70-ih godina 19.vijeka. Kao ideja nastala iz darvinizma i kao reakcija na formalizam klasine kole nastala su dva posebna kriminoloka prava: antropoloki i pozitivistiki.Prvi pravac poznatiji kao Antropoloka kola, zasnovao je ezare Lobrozo s tezom da delikvente karakteriu odreena tipina konstituciona obiljeja degenerativnih karakteristika tijela, posebno lica i lobanje. Prema Lombrozovoj klasifikaciji razlikuju se kriminalni tipovi roenog zloinca, zloinca iz strasti, zloinca iz navike,sluajnih duevno bolesnih zloinaca. Prema njemu kriminalci imaju prmitivni tip modane strukture fizike degenerativnosti i defektivnosti,a to znai i ponaanja. Kao ljekar vrio je obdukcije kriminalaca te je primjetio da veliki broj kriminalaca ima iste fizike (anatomske) karakteristike: velika ili mala glava, asimetrija lica; mali i zdepasti rast; dugake i klempave ui; nalik na impanzu; udan izgled; udubljene i kose oi; malo i zakoeno elo; velika vilica i jagodine kosti; kriv ili spoljoten nos kod lopova, odnosno iljat kod ubica; usne mesnate i nateene; brazde na obrazima, kakve imaju neke ivotinje. Funkcionalno-fiziolokim nenormalnostima smatrao je neosjetljivost na bol, daltonizam, oslabljeno ulo dodira i slino. Savremena shvatanja odbacuju antropoloku kolu kao jednostranu i nenaunu. Ipak, njen znaaj je u tome je prva ukazala na vanost izuavanja izvrioca delikta, a ne samo delikta kao normativne kategorije.

10.Italijanska pozitivistika kola

Za razliku od klasine kole pozitivisti se okreu prouavanju svijeta oko sebe, tumaei ljudsko ponaanje determinacijama biolokih, psiholokih i socijalnih faktora. Zaetnik shvatanja je takoer Lambrozo po kome su uzroci kriminalnog ponaanja u biolokom-fiziolokim karakteristikama i anatomskoj grai ovjeka. Prema pozitivistikom uenju, na linost dominantno djeluju antropoloki ili unutranji faktori. Oni su dio karaktera ovjeka, a kako e se linost ponaati u srediti zavisi dodatno od uticaja fizikih faktora. Pozitivistika shvatanja razvijana su i u kasnim fazama kriminoloke nauke preko kriminalne statistike, francuske i ikake kole. Prema shvatanjima pozitivista, svaki zloinac se od ostalih osoba razlikuje po uroenim tjelesnim i duevnim osobinama svojstvenim samo zloincima. Osnovu tog uenja ini mnotvo evidencija i sistematsko prouavanje mnotva objektivnih inilaca koje su dovoene u vezu sa ljudskim ponaanjem. Najznaajniji predstavnici ove kole su: Enriko Feri, Rafaele Garofalo.Feri je smatrao da uzroci delinkvencije lee prvenstveno u prirodnim odnosno fizikim faktorima kao i u porodinim, drutvenim i ekonomskih uslovima. Zato je odbacivao pojam moralne odgovornosti i prihvatao samo drutvenu odgovornost. Drugi znaajan predstavnik ove kole je italijanski sudija i kriviar Rafael Garofolo koji je smatrao da su kriminalci obiljeeni prije sve psihihikim anomalijama pa prestupnike dijeli na: tipine zloince; plahovite prestupnike, ubice; nasilnike; pohotljivce .

11 .SociolokA kolA

Ova kola daje akcenat prvenstveno na socijalne i druge drutvene inioce determinacije oveka. Varijante socioloke kole su:

a) Francuska kola, b) ikaka kola, c) Austrijska enciklopedijska kola, d) Nemaka socioloka kola.12. FRANCUSKA kolAFrancuska ili tzv.lionska kola ini socioloki pravac u kriminologiji koji zastupaju francuski kriminolozi, predstavnici teorije socijalne sredine (Tarde i Lakasanj). Suprotstavljajui svoje stavove italijanskoj pozitivistikoj teoriji, francuska kola uvodi tezu kolektivne krivice tj.da drutvo stvara i priprema zloince i shodno tome, ima za njih i odgovornost.

13. IKAKA kolAikaka kola je poznata po tome to se njeni predstavnici (Thraesher, Shaw, McKay) u izuavanju delinkvencije oslanjaju na istraivanja podkulture, subkulture i kontrakulture, kao posebnih kulturnih obrazaca neformalnih drutvenih grupa. Osnovu uenja ini polazite da su ljudska zajednica i sredina glavni faktor uticaja na ljudsko ponaanje. Predstavnici ikake kole polaze od shvatanja da je kriminalitet produkt socijalnog okruenja, posljedica naina ivota u velikim gradovima, nedostatka i sloma drutvene kontrole nad uim grupama migranata, sirotinje i maloljetnika. Oni kriminalitet objanjavaju posljedicom neujednaeog razvoja drutva.

14. AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA kolAAustrijska enciklopedijska kola nastala je na temelju teorijskih shvatanja Hansa Grosa, profesora kr.prava u Gracu. Znaaj Grosovih radova ogleda se u tri osnovna pravca:prvi put su odnos izvrenja i suzbijanja delikta, kao reakcije drutva, shvaeni kao jedinstveno u cjelini problema tako da se tjesnoj povezanosti nalaze kriminologija (lat.crimen zloin; logos nauka) , krivino pravo i penogija. Njegov uenik Ernst Zelig vjerovao je da kriminologiju ine dva podruja: nauka o uzrocima I pojavi zloina (etiologija, fenomenologija I kriminalna sociologija) i nauka o suzbijanju kriminaliteta, gdje svrstava kriminalistiku i penologiju.

15. NJEMAKA SOCIOLOKA kolANjemaka socioloka kola polazi od stanovita da je suzbijanje i sprijeavanje kriminaliteta mogue samo utvrivanjem uzroka, koje su svrstali u dvije grupe:

-individualna svojstva dekinkventa (nasljedna i steena), i

-fizike, drutvene, geografske i ekonomske okolnosti u uslovi

16. kola drutvene odbrane

Nastala kao drutveni pokret nakon drugog svjetskog rata oslonjena na evropsko kriminoloko nasljee, teila socijalizaciji i humanizaciji krivinog prava. Ona predstavlja orijentaciju u krivinim naukama sa zalaganjem za transformaciju zakonovodstva, zamjenama kazni, upoznavanjem subjektivnih svojstava linosti i usmjerenost ka resocijalizaciji linosti. Ideje pokreta zapoete su u Italiji 1945 godine osnivanjem centra za izuavanje drutvene odbrane to je imalo znaaj za postupanjem humanijem odnosu prema osuenicima i mjerama resolizacije radi njihove to bre i sigurnije reintegracije u drutvo. Razvojem krivino pravne i kriminoloke nauke krajem 19 vijeka u teoriji je sve vie prisutnija orijentacije na prevaspitavanju prestupnika. Najznaajniji predstavnici su: F. Gramatica, M. Ancel.

Metodi kriminologije

Kriminologija koristi metodama koje su zajednike svim drutvenim naukama . Posebno razvijena :

- metoda ispitivanja individualnih sluajeva

- kriminoloka klinika metoda kojom se prouavaju pojedini izvriuoci krivinih djela I njihova linost .

- metoda prognoziranja kriminalnog ponaanja .

Obzirom na dvostruki karakter koriste dvje osnovne metode

- metod prouavanja individualnih sluajeva I

- metod prouavanja kriminaliteta kao masovne pojave .

Metoda izuavanja pojedinanih sluajeva

Case study vri u kazneno popravnim ustanovama , obuhvata sve elemente prouavane linosti delinkventa , odnosno sve strane u njegovom razvoju Na osnovu ovog metoda izgraena klinika metoda koja polazi od koncepcije da je delinkventno ponaanje izraz odreene bioloke I psipsihike konstrukcije linosti .

Tehnike prikupljanja podataka o kriminalitetu kao individualnoj pojavi razliite I obuhvataju :

- razgovor zahtjeva posebn strunost ispitivaa radi uspostavljanja neposrednog kontakta u cilju dobijanja iscrpnih podatka ,

- posmatranje obuhvata zapaanje I tumaenje ponaanja neke osobe I njenih reakcija u odreenim uslovima ,

- psihoanalizu linosti primjenjuje kod klinikog metoda , a vri se putem razliitih testova .

Da bi se dobila kompletna slika o linosti uinioca neophodno je izvriti ispitivanje linosti sa sociolokog aspekta prouavanjem socijalnih uslova ivota . Primjena metode individualnih sluajeva I klinike metode omoguava upoznavanje linosti u cilju individualizacije krivinih sankcija u cilju prognoziranja budueg ponaanja delinkventa .

Teorije u kriminologiji (pojam, vrste, nauni i praktini znaaj)

Prije nego to je kriminologija ustanovljena kao posebna vrsta nauke interesovala se zato to neki ljudi vladaju asocijalno ili zato se neko ponaanje smatra kriminalom a drugo ne. Razvojem kriminoloke misli kroz istoriju i osnovni kriminoloki pravci dati kroz shvatanja odreenih prestavnika klasine i antropoloke kole, italijanskih pozitivista i predstavnika sociolokih kola ukazuju na razliite pristupe u istraivanju tumaenju i teorijskoj zasnovanost kriminalnog ponaanja linosti uope i uzroka kriminaliteta kao pojave. U vezi navedenog razvilo se vie teorijskih pravaca; bioloke, psiholoke, psihopatoloke, socioloke i kritike orjentacije.

Bioloke teorije (pojam, vrste i kritiki osvrt)-

SU: frenoloska teorija,reorija nasledja,biokonstitucionalna teorija i teorija skolnosti,hromozomska teorija,endokrinoloska teorija,rasna teorija.

Bioloke teorije u kriminologiji ine nauni pravci koji shvatanja u organskom svijetu primjenjuju na drutvene odnose i pojave.Tu se ubrajaju inioci biosomatskih procesa kao to su: uroene nasljedne organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje uslovjalavaju delikventno ponaanje pojedinih lica.Ovo su uglavnom teorije koje prouavaju delikventost kao to su: teorija nasljea, frenoloka teorija, biokonstitucionalna teroija i terija sklonosti, hromozomska teorija, endokrinoloka teorija, rasna teorija i dr. Ove teorije su od poetnih i esto tvrdih stavova vremenom evoulirale u kompromisnija shvatanja. Lombrozova teorija se nije odrala, ali je meu prvima postavila pitanje linosti delikvenata i njihova unutranja svojstva koja ga ine svjesnim i nesvjesnim odnosno odgovornim,manje odgovornim ili uopte neodgovornim za postupke. Savremena kriminoloka misao tvrdi da bioloki faktori mogu initi neke predispozicije, ali ne i determinante za devijantne sklonosti. Uticaj naslednih i rasnih elemenata se takoe pokazao apsurdnim i vie ukazuje na socio-ekonomske uslove ivota pojedinca, etikih grupa i rasa nego na njihovu bioloku predisponiranost. Bioloki faktori u etiologiji devijantnosti imaju svoje mjesto, ali samo u smislu predispozicije, a manje kao uzronika odluujueg znaaja.17. FRENOLOKA TEORIJA

Frenologija je nauka o lobanji na kojoj je zasnovan bioloki pravac i shvatanje u nauci da se na osnovu oblika lobanje mogu odrediti duevne osobine i sposobnosti nekog oveka. Frenoloke teze u kriminologiji pojavile su se poetkom 19-og veka. Predstavnici frenoloke kole su: beki lekar GAL i vedski teolog LAVATER. Ove teorije istiu povezanost delinkventnih sklonosti i moralnih osobina linosti sa konstitucijom lobanje. Prema ovoj teoriji sutina karakternih osobina oveka je u vezi sa kotanom konstitucijom, oblikom i obimom glave koji se izraava u segmentima. Segmenata ima 26 po Galu ili 35 po Lavateru. Segmentima se odreuju vie i nie sklonosti oveka u zavisnosti od oblika glave.

Prema frenolokim shvatanjima glava kod kriminalaca je krukastog oblika ima iri vilini deo od eonog dela usljed dominacije niih segmenata, dok je kod nedelinkvenata razvijeniji gornji deo glave. Na osnovu tzv. segmenta pristalice frenoloke teorije su smatrale da se sa sigurnou mogu predvideti budua ponaanja osobe. Frenoloka teorija je dugo vremena bila popularna i priznata i u Evropi i u Americi. Tridesetih godina prolog veka ova teorija je skoro u potpunosti osporena. Osnovna zamjerka je bila da je nauno neutemeljena pretpostavka da meko modano tkivo moe uticati na oblik i formu vrste kotane strukture kakvu ima lobanja. Spada u bioloke teorije.

18. TEORIJA NASLJEA

Pitanje odnosa nasljea i delikventnosti je klasino pitanje krimiologije, a i biolokih teorija jo od Lombroza.

Prema Lombrozu roeni zloinac potie od degenerisane porodice kod ijih se lanova javljaju sluajevi ludila, gluvoe, sifilisa, epilepsije i alkoholizma. U biologiji se nasljednim smatra ono to nastaje u trenutku oploenja, to stvaraju hromozomi, dok se kod nekih istraivaa sa ovim pojmom poistovjeuje i priroeno, ono to se razvija u majinoj utrobi.Od svih oblika nasljea (materijalno,duhovno i genetsko) za kriminologiju je najbitnije genetsko, ono koje se ispoljava u biolokim karakteristikama definisanim u hromozomima, genima i DNK. Genetsko nasljee se odnosi na pojedinca, etniku cjelinu ili ljudsku vrstu. Kriminolozi iz druge polovine 19 v. su veinom priznavali teoriju nasljea kao nauno validnu. U okviru penologije razvijena je i posebna disciplina EUGENIKA, iji je cilj bio sprjeavanje reprodukcije putem sterilizacije. Genetika shvatanja tumae da je kriminalno ponaanje uroena i nasljedna pojava, to je dokazivano kroz dvije vrste studija: prouavanjem kriminalnih porodica i blizanaca.

Drugi pristup se odnosi na shvatanja da geni, kao element hromozoma, imaju nasljedne osobine, ime se objanjava uslovljenost hromozomskih aberacija delikventne osobine.

Trea varijanata nastala je u okviru sociolokih pristupa tzv.teorija socijalnog nasljea, prema kojoj starije generacije prenose u nasljee svoje osobine na mlae.

19. BIOKONSTITUCIONALNA TEORIJA I TEORIJA SKLONOSTI

Prva znaajnija teorija u okviru biolokih, s konstitucionalnim osnovama, proistekla je iz Lombrozove tzv. antropoloke kole. Lombrozo je ustanovio 5 tipova zloinaca:-roeni zloinci s brojnim anomalijama anatomske, bioloke i psiholoke prirode; -duevno bolesni kriminalci, koji se dijele na moralne ludake i duevne bolesnike i matodoide (poluludaci); -zloinci iz strasti, neuravnoteene i preosjetljive osobe; -sluajni zloinci bez uroenih sklonosti; -zloinci iz navike nervno neuravnoteena lica, uroena sklonost za vrenje k.d. imovinskog karaktera.

Devijacije i delikvenciju kod ena objanjavana je hormonalnim poremeajem, menopauzom, poremeajem menstrualnih ciklusa i sl.

Austrijski kriminolog Ernest Zelig smatrao je da postoji veza izmeu fiz. i psiho-biolokih svojstava ljudi sklonih delikvenciji pa je tu posebnu naunu disciplinu nazvao kriminalna biologija. On u svojoj klasifikaciji delikvenata razlikuje atipine, mjeovite i iste tipove kriminalaca. U iste tipove ubraja: profesionalne zloince iz nerada, zloince protiv imovine iz neznatne otpornosti, kriminalce usljed neobuzdane krize, kriminalce primitivnih reakcija, kriminalce iz ideolokih razloga, agresivne, seksualno neobuzdane i kriminalce nedostatka duevne discipline. R. Grasberger je vjerovao da izmeu tjelesnih i psihikih procesa postoji zavisnost a i mnogi dr. predstavnici ovih teorija su smatrali da izmeu fizikog-anatomskog izgleda i moralnih osobina ovjeka postoji kauzalna veza. Earnest Hoton istie da su bioloke inferiornosti primarni uzrok zloina. ovjek sklon kriminalu je linost nie bioloke pripadnost. Visoki i mravi predisponirali su z aubistva i pljake, visoki i teki za prevare i krivotvorenja, mali za krae i provale, niski teki za napade na ovjeka i seksulne zloine.

Uroene sklonosti za delikvenciju i nasljee u delikventno orjentaciji pripisuje se linostima posebnih biolokih,svojstava koja stiu: nasljeem gena i nasljeem posebnog konstitucionalnog tipa. Ovaj pravac se zalagao za prouavanje kako specifinih tako i nasljednih dispozicija odnosno sklonosti kao to su razdraljivost, agresivnost i druga svojstva koja kod pojedinh osoba lake nego kod drugih vode u devijantno ponaanje. Smatra se da se ne mogu nasljeem prenositi kriminalna djela predaka, nego samo sklonosti koje su do njih dovele.

20. HROMOZOMSKA TEORIJAPredstavnik ove teorije je an Pinatel. Ova teorija je zasnovana na uenju da postoje poremeaji u jezgru elije (hromozomima) koja sadri gene i nosilac je nasljednih osobina, a produkuju drutveno abnormalno ponaanje. Nastala je na osnovu rezultata istraivanja koje je provedeno na osuenicima i koje pokazuje da se meu kriminalcima znatno ee javljaju XYY kombinacije hromozoma nego u normalnoj populaciji. Tako se razvila hipoteza da je viak hromozoma Y u vezi sa kriminalnim ponaanjem,naroito nasilnim. Jacobs je sugerisao da mukarci sa XYY sindromom imaju vei stepen agresivnosti nego normalni XY mukarci. Poseban bioloki pravac objanjava da enormni viak hromozma Y stvara poseban konstitucionalni tip linosti sklonih kriminalitetu. Tako se kombinacija XYY hromozoma kod mukaraca i XYY hromozoma kod ena smatraju kriminogenim. Osnovne predpostavke ove teorije su sljedee:

a) jedan od 1000 mukaraca je tip hromozomske aberacije XYY

b) Mukarac XYY je vie predisponiran kriminalnom ponaanju

c) mukarac XYY je manje inteligentan nego XY.

d) vie XYY mukaraca je u zatvoru

Nenormalnost autozoma ustanovljena je kod mongoloida to je kasnije iniciralo mnoge zakljuke o povezanosti lica tih svojstava sa seksualnim deliktima i deliktima nasilja uopte.

21. ENDOKRINOLOKA TEORIJA

Predstavnik ove teorije je Pande. Endokrinoloka teorija predstavlja jedan od pravaca bioloke teorije koja uzronost kriminaliteta objanjava poremeajima u funkcionisanju endokrinih (tiroidnih, hipofiza, nadbubrene i polne)ljezda. Rezultati med.istraivanja polaze od stava da su mentalni poremeaji linosti, niska inteligencija i nagoni posljedice tih poremeaja. Mnogi autori endokrini sistem uzimaju za osnovu uzroka delikvencije smatrajui da ljezde s unutranjim luenjem bitno utiu na psihofiziki razvoj linosti, te da se tim poremeajima mogu tumaiti svi oblici devijantnog ponaanja. lap i Simit su osobe koje pate od endokrinih poremeaja tipini uroeni zloinci. Podolski tvrdi da sto vise pada nivo seera u krvi to je vea tendencija vrenja krivinih djela.

Kritiari ove teorije smatraju da poremeaj endokrinih lezda utiu na emocionalno stanje linosti, a veza sa kriminogenim ponaanjem je vie indirektna, nego to je neposredna posledica.

Ipak, poremeajem rada endokrinih lezda objanjavaju se sexualni delikti, jer su poremeeni nagoni i inteligencija to dovodi do asocijalnosti i afekata.22. RASNA TEORIJA

Najekstremniji vid biolokih pristupa u nauci, zasnovan je prvenstveno na predpostavci da je rasno svojstvosvakog od pripadnika viih i niih rasa uroeno i nasljedno. Ovaj teorijski pravac delikventno ponaanje vezuje za rasnu pripadnost. Teorija ima osnovu u stavovima Lambroza kao i drugih autora po kome svaka rasa posjeduje zbir moralnih instikata koji nisu plod rasuivanja individuuma nego njegov uroeni dio, jednako kao i fiziki tip rase kojoj pripada. Poznato je da je ova teorija zloupotrebljavana za progon Jevreja.

PSIHOLOKE TEORIJE

su:psihopatoloska teorija, teorija inteligencije,teorija neprilagodjenosti,frustaciona teorija,bihevioristicka shvatanja,psihopatoloski pristupi.

Ove teorije nastale su iz socijale medicine i one u prvi plan objanjenja pojava socijalnih devijacija i delikvencije, kao njegovog posebnog izraza, postavljaju psiholoke determinante. Psiholoke teorije polaze od psiholokih karakteristika koje determiniu ponaanje linosti, dovodei u vezu psihike osobine i devijantnost, i tu su se razvila dva globalna prvca uenja. Jedno ponaanje linosti sagledano sa psiholokog osnova, ali ne van konteksta uticaja socjalnih i drutvenih inalaca- integralno stanovite i drugo koje uzima u obzir samo psiholoke osnove uzronosti (razliite faktore: motivaciju, karakter, emocije,inteligenciju, sklonost i sl.) .U socijalnoj patologiji i kriminologiji razvili su se pravci kao to je psihoanaliza, teorija inteligencije, teorija podraavanja, teorija neprilagoenosti, teorija frustracije i dr.

23. PSIHOANALITIKA SHVATANJA (predstavnik Etore Patini)

Imaju za polaznu osnovu objanjenja devijantnosti psihikim stanjem linosti u sferi nesvjesnog, podsvjesnog, potisnute seksualne sile i impulse. Takoe, polaze od teze da sve to se odvija u ivotu i snovima ovjeka, nastaje iz podsvjesti, posljedica je dogaaja u ranom djetinjstvu, a koji su neposrednoj sprezi sa razvojem seksualnosti u najoptijem smislu.Pristalice kriminalne psihologije kod teorije u elementima instinkta, posebno instinkta smrti(tanatosa) nalaze objanjenja sklonosti ovjeka ka destrukciji, agresiji i dr. oblicima nasilja.

Za psihoanalitiare delikt je proizvod, odnosno posljedica potisnute elje u podsvjesti jer seu podsvjesti se sukobljavaju prikriveni motivi i elje, gdje proizvode unutranje sukobe. Prema tim shvatanjima poremeaji nastaju po tri osnova: uticajem antidrutvenog karaktera pod uticajem konstitucije linosti i sredine, poremeajima organske prirode kao posljedicom nervnih oteenja i toksinosti i psihotikih poremeaja Ega, usljed ega linost nije ustanju da razlikuje stvarnost od fikcije.

Takoe, postoje stavovi gdje se faktori kriminaliteta tumae poremeajima odnosa funkcionalnih komponenti Ida (nesvjesni dio psihike strukture i ini dio nagonskog bia linost), Ega (odraava se kao miljenje, percepcija, govor, uenje, memorija,rasuivanje, motorika, akcija) i Superega (to je savjest, odnosi se na moralne zahtjeve, norme drutva i socijal.motive). Id, Ego i Superego nisu stogo odvojeni, ve su u dinaminom odnosu.

24. TEORIJA INTELIGENCIJE

U psiholokim teorijama postoji pristup koji uzroke delinkvencije dovodi u vezu sa psihikim svojstvima niske inteligencije, maloumnosti.(prva varijanta) Predstavnici ove teorije smatraju da deficitarnost inteligencije dovodi do neshvatanja znaaja drutvenih normi od strane linosti, a samim tim i odsustva odgovornosti za njihovo potovanje i pridravanje.

Istraivanja koja su se u poetku bavila odnosom inteligencije i kriminaliteta nazivana su tzv. pedigre studijama. Pomou njih su se vrila genetika izuavanja porodinog stabla kriminalaca kako bi se utvrdilo ima li osnova u porodinom poreklu predaka sa niskim koeficijentom inteligencije-IQ. To se posebno odnosi na radove Dodaglea i Goddarda.

Druga varijanta ove teorije (Ferguson, Burt, Bagot) devijantnost dovodi u vezu sa niskom obrazovnom strukturom, a pri tom se ovaj faktor uzima kao posledica niske inteligencije, a ne kao odraz socijalnih uslova i mogunosti obrazovanja. Oba pristupa pokuavaju da dokau da kod devijantnih linosti preovladavaju osobe ispodprosjene inteligencije i nivoa obrazovanja, to ima za posljedicu neshvatanje drutvenih vrijednosti i odgovornost za vlastite postupke.

25. TEORIJA NEPRILAGOENOSTI

Neka psiholoka shvatanja delinkventno ponaanje tumae faktorima nemogunosti prilagoavanja linosti u realnim socijalnim uslovima, raskorakom izmeu ciljeva pojedinaca i interesa zajednice. Neprilagoenost kao uzrok devijantnosti tumai se na razliite naine. Di Tulio misli da se neprilagoenost nalazi u oblasti osjeanja, Pejd smatra da je uzroke kriminaliteta najbolje traiti u prilagoavanju individue na njenu okolinu. Frojd smatra da se kriminalitet javlja upravo zbog toga to pojedinci kod kojih postoje instiktivne kriminalne tendencije ne uspevaju da se prilagode drutvu, jer im nedostaje vaspitanje za to. Frojd polazi od pretpostavke da svaki ovek ima kriminogene dispozicije, a one dolaze do izraaja samo kod pojedinaca koji nisu u stanju da se prilagode drutvenim normama.

26. FRUSTRACIONA TEORIJA

Neki psiholozi poput Dalarda i Mulera kriminalne dispozicije oveka objanjavaju posledicama trajnog delovanja frustracionih inilaca na linost u njenom razvoju. Dalard i saradnici su 1939. god. ovom teorijom objanjavali devijantno ponaanje i ljudsku agresivnost, smatrajui da usljed frustracija kod linosti dolazi do razoarenja, emocionalnih promena i poremeaja u psihikim funkcijama koje se manifestuju u destruktivnim agresijama (u takvim stanjima linost bez oseanja krivice za svoje postupke na neracionalan nain uklanja prepreke radi ostvarenja svojih elja i ciljeva).

Heli smatra da je uzrok kriminalnog ponaanja oveka u frustracijama nastalim usled nezadovoljenih potreba u ranoj fazi detinjstva.

Frustraciona teorija polazi od stanovita, da je pojaana agresivnost reakcija na sve to spreava zadovoljenje motiva. Predstavnici ovih teorija smatraju da se tei oblici devijantnosti-delinkvencija mogu dovesti u direktnu vezu sa uzrocima frustracionih stanja, niskim pragom frustracione tolerancije. Oni navode da frustracije mogu nastati: usled delovanja socijalnih faktora (ekonomski status, regionalni raspored) ili linih svojstava (invaliditet, obrazovanje, fiziki izgled i slino).

Prema poznatoj teoriji traenja rtve (Dalard 1939) uzrok agresivnosti je u preprekama ostvarenja eljenog cilja. Usljed nemogunosti zadovoljenja motiva, izazvana gomilanjem frustracija, agresija se usmjerava ka najpristupanijim ciljevima, objektima koji ne moraju biti stvarni izvor frustracije. Odbrambeni sistem frustrirane osobe je u disfunkciji i sa socijalnom sredinom.

Na osnovama frustracione teorije postoje pokuaji da se objasni i kriminalitet niih slojeva drutva, kao kompenzaciona reakcija na socijalni status, kao i pojave huliganstva i vandalizma.

27. BIOHEVIORISTIKA SHVATANJA

Biheviorizam je pravac u psihologiji koji je zasnovao ameriki psiholog Votson, on je prouavao psihike procese na osnovu objektivnog ponaanja ljudi, s orijentacijom na fizioloke aspekte problema psiholokih procesa.

Predstavnici: Bardes, Bandura.

Ove teorije delinkvenciju tumae kao steeni, naueni oblik ponaanja, a kao osnovni uzronik ljudske destrukcije uzimaju drutvene faktore. Linost reaguje u zavisnosti od toga na koji nain reagovanja je nauena. Delinkventno ponaanje objanjava se uzrocima steenih navika ponaanja kroz uenje po modelu. Posmatrajui delinkventno ponaanje modela linost moe takvo ponaanje potpuno da usvoji, iako mu je do tada bilo strano. Biheviorizam sve vrste ponaanja izvodi iz uenja, pa i emocionalna stanja, sa orijentacijom da je svako ponaanje mogue menjati vaspitanjem.

Ovaj pravac se ponegdje u literaturi tretira i teorijom socijalnog uenja. Pristup je zasnovan na Burdersovoj verziji shvatanja pojma socijalnog uenja, zakonu imitacije i radovima o agresiji Bandure, po kome je delinkventno ponaanje uzrokovano kao i svako drugo posredstvom tzv. modelovanja tj. opservacionog uenja. Prema ovoj teoriji svako ponaanje ukljuujui i kriminalno, je naueno. Prema njima, uenje se stie na vie naina, kroz porodicu, preko medija, ueem u subkulturnim grupama i sl.

PSIHOPATOLOKI PRISUPI

Psihopatoloki pristupi nastali su pod uticajem medicinskih nauka, pri emu se socijalno - patoloki faktor uzrono povezuje s boleu i poremeajima psihe, s trajnim ili privremenim duevnim oboljenjima, duevnim poremeajima i zaostalou u duevnom razvoju.

Veina teoretiara psihopatoloke orjentacije kriminalitet uzrono tumai poremeajima nervnog sistema. Oni polaze od pretpostavke da je ovjekov karakter uslovljen iniocima nervnog sklopa, uroenih i steenih, dispozicija linosti. Meutim, onaj ko je sposoban da razumije sebe i socijalno okruenje, ko moe da misli, da slijedi logiku, da nema previe nestabilnih emocija i da ne osjea unutranje smetnje,da ima blisku vezu s drugima trebalo bi da je, po definiciji zrelosti je normalan. Ono to je normalno u jednoj kulturi ne mora biti normalno u drugoj, kao to normalno u jednom vremenu ne mora biti normalno u drugom.

Faris i Danham, smatrali su da se psihopatoloki poremeaji javljaju kao posljedica visokog stepena socijalne izolacije i dezorganizacije;

Psihiki poremeene linosti, zavisno od stepena poremeenosti, mogu ispoljavati devijantne sklonosti od najbliih do najteih oblika kriminaliteta. Psihopatoloki pristupi ukazuju na injenicu da se jedan dio populacije ponaa devijantno pod uticajem mentalnih poremeaja.

SOCIOLOKE TEORIJE( pojam,vrste i kritiki osvrt)

su : terije socijalne sredine i socijalnih problema,teorija anomije,teorija socijalnih veza i teorija suzdrzavanja,terija interakcizma i etikecije, teorija socijalnog ucenja, teorija imitacije,teorija diferencijalne asocijacije, teorija diferencijlne indentifikacije,teorija podkulture i kontrakultura,teroija kulturnog konflikta i teorija drustvenih nauka.

Socioloke teorije predstavljaju nauna shvatanja koja pojave i dogaaje izuavaju i tumae s pozicija determinizacije drutvenih i ue socijalnih faktora. Ovakva misao o delikvenciji nastala je iz kritikih postavki prema antropolokim, biolokim i psiholokim shvatanjima. Socioloki pristupi i teorije su u svojim zaecima nastale kao kritika klasinih shvatanja kriminaliteta, ali su se kasnije razvile kao posebne discipline u naunoj oblasti socijalne patologije, socijalne psihijatrije, kriminologije ili u posebnu granu - kriminalnu sociologiju, kao uu oblast. Vremenom su se konstituisale razne socioloke teorije kriminaliteta, kao to su: teorije socijalne sredine i socijalnih problema, teorije socijalnog uenja, kulturoloke teorije i teorije kritike orijentacije.28. TEORIJA SOCIJALNE SREDINE I SOCIJALNIH PROBLEMA U ovu grupu teorija spadaju one koje kriminalitet kao individualni in i kriminalitet kao drutvenu pojavu vide uzrono vezane za mikro sredinu i u makro sredini, odnosno za izvesne poremeaje drutvenih odnosa i procesa u drutvenoj zajednici, odnosno socijalnoj sredini. U ove teorije spadaju: Teorija anomije, Teorija drutvenih problema, Teorija socijalnog interakcizma i etikecije, Teorija socijalnih veza i suzdravanja i Funkcionalizam.29. TEORIJA ANOMIJE

Stanje anomije je takvo stanje po kojem su norme oekivanog ponaanja odsutne,nedefinisane ili nejasno formulisane, stanje odsustva normi. Pojedinac nije u stanju da pri tom nae svoje mjesto u drutvu, jer mu nisu jasna pravila po kojima trba da se upravlja. To dovodi do stanja nezadovoljstva, konfliktnih odnosa i fenomena devijacija. Prema Dirkemu anomija je stanje nedostatka jasnih i primjenjivih drutvenih normi ili sudara normi. Anomija kao poremeenost regulativnih funkcija drutva, vrijednosti i normi i njihov znaaj u poimanju pojedinaca Dirkem vjeruje da se u takvom drutvu gubi sila drutvene kontrole, jaa individualizam, razvijaju pojave bezobzirnosti, pohlepe, haosa i nereda.

Drugi znaajan predstavnik i osniva pozitivistikog pravca ove teorije je Merton koji anomijom shvata kao drutveno stanje odnosno, kao tip drutvene strukture. Po njemu anomija i devijantnost nastaju usled disfunkcije drutvenih ciljeva i sredstava koja u tom drutvu slue za ispunjenje tih ciljeva. Odsustvo potovanja normi dovodi do pojedinanog i grupnog odstupanja od drutveno prihvatljivog ponaanja. Ta odstupanja mogu se ispoljiti u formi: inovacija, ritualizma, povlaenja i pobune.

Merton je ustanovio pet oblika individualne i grupne reakcije socijalne adaptacije, u odnosu na sredstva i ciljeve, a to su:

- Konformizam podrazumjeva prihvatanje kulture i institucionalnih vrijednosti, kao i ritualizam koji prihvata vrijednosti, odbijajui mogunost da e se one ikada dostii.

- Inovacija znai prihvatanje kulturnih vrijednosti ali zbog ekonomske nejednakosti, i nemogunosti ostvarivanja interesa institucionalnim sredstvima podstrekava siromanije slojeve da koriste nelegalne metode, a bogate i ljude na funkcijama da se slue korupkcionakim metodama,to podstie tendenciju ka kriminalu bijelog okovratnika.

- Ritualisti naputaju ciljeve u koje su vjerovali, ali se pridravaju naina ivota koji ne dolazi ozbiljno u sukob sa drutveno prihvatljivim.

-Povlaenje je odbacivanje vrijednosti i mogunosti njihovog institucionalnog ostvarivanja, a pristalice ovog oblika naputaju i sredstva i ciljeve i povlae se u sebe odajui se obino alkoholizmu i narkomaniji.

- Pobuna je podreena radikalnom cilju promjene vrijednosti i institucija.

30. TEORIJA SOCIJALNOG INTERAKCIZMA I ETIKECIJE

Predstavnici: Lemert, Beker, GofmanTeorija socijalnog interakcizma polazi od opteg pristupa o devijantnom ponaanju, objanjavajui time i delikventno - kriminalno. Osnovana teza teorije socijalnog interakcizma je da su drutveni odnosi, odnosi interakcije devijantnih i nedevijantnih drutvenih grupa, u kojima odreene drutvene grupe odstupaju od normalnih pravila i obrazaca ponaanja i tee delinkventnom ponaanju. Devijantno ponaanje, nije pojava sama po sebi , ve ga drutvena reakcija odreuje takvim.Prema pristalicama ove teorije (Lemert, Beker, Gofman) drutvo se deli na KONFORMISTE koja je kontrolna drutvena grupa i DEVIJANTE prema kojima je usmerena drutvena reakcija preventiva i sankcije.

Ova teorija ima i drugi pristup(bitno se ne razlikuje), a to je teorija etikecije, Etikecija je oznaka drutvene reakcije na kriminalnu radnju, stigma koja prati izvrioca delikta. Na taj nain se stvara krivina tipologija delikvenata prema vrsti kriminalne dijelatnosti.

To je tzv. kriminalistiko uenje o stigmatizaciji ( obiljeavanje i igosanje). Devijant je onaj kome je ova oznaka uspijeno dodijeljena, ponaanje koje je ljude i takvim oznailo.Drutvena reakcija na odreeno ponaanje predstavlja etiketu u vidu pojma kurve, narkomana , lopova, nasilnika i slino. Takva osoba postepeno prihvata " ulogu" koju joj je drutvo stigmatizacijom nametnulo i ponaa se prema oekivanjima datog profila.

31. TEORIJA SOCIJALNIH VEZA I TEORIJA SUZDRAVANJA

Teorija socijalnih veza ili kako se ponegdje naziva teorija drutvenih spona, za razliku od drugih, ima pristup da objasni zato se ljudi prodrutveno ponaaju, a ne devijantno. Njeni stavovi se esto koriste da bi se dokazalo antidrutveno vladanje linosti. Hiri je 1969. god. Ustanovio etri drutvene spone unapreenja socijalizacije ovjeka,

- veza (povezanost, posebno prema porodici i koli),

- obaveza (predanost, a odnosi se na vrijeme, energju i napore u edukativnim i socijalnim naporima koje linost vezuju moralnim vrijednostima drutva.)

- ukljuenost (uestvovanje, oznaava zaukopljenost aktivnostima konvencionalnim intresima zajednice) i

- vjerovanje (naglaava sistem socijalnih vrijednosti , u smislu potovanja zakona, ljudi i institucija koje ih primjenjuju)

Prema njemu ,to su ove spone vre manje su mogunosti delikventnog ponaanja. Hiri pretpostavlja da su svi ljudi imaju uslove i mogunosti da postanu kriminalci, te da drava, a ne moralna kontrola obezbeuje red i zakon jer bez te kontrole svako je u mogunosti i slobodan da se bavi kriminalitetom. TEORIJA SUZDRAVANJAKrajem 60tih godina prolog veka ameriki sociolog Rekles je na slinim principima pokuao da objasni svojom teorijom suzdravanja kako delinkvenciju, tako i normalno ponaanje. Po njemu - ljudsko ponaanje se odvija pod meusobnim uticajima 2 oblika kontrole (suzdravanja) spoljne i unutranje. Oba oblika tite linost od delinkventnog ponaanja:

Drutveni procesi podstiu jedinku ili je odvraaju od delinkventnog ponaanja.

Spoljnim normativnim zabranama drutvo kontrolie lanove zajednice. Efekti spoljnog suzdravanja su vei ukoliko su u zajednici potpuniji procesi identifikacije sa vrijednostima i normama, ukoliko je drutvo postavilo razumne limite ponaanja i odgovornosti, te ukoliko u njemu postoje uslovi alternativnih puteva uspjeha i satisfakcije, kao i mehanizam ostvarivanja postavljenih ciljeva. Nasuprot tome, kriminalitet podstie pojava siromatva, deprivacije, nezaposlenosti, nesigurnosti i nejednakosti.

Unutranja komponenta suzdravanja i uslov normalnosti podrazumeva jak ego, razvijenu svest, visok stepen odgovornosti i visok prag frustracione tolerancije.

32. FUNKCIONALIZAM

Predstavnici: Klarens, DefriDevijantnost po funkcionalizmu je rezultat uticaja neuspene socijalizacije, psihikih povreda i trauma doivljenih u uslovima konfliktnih normi.

Ova teorija polazi od toga da u drutvu postoji funkcionalno jedinstvo elemenata koji mu omoguavaju skladan razvoj. Poremeaj u pojedinim elementima tog sistema dovodi do patolokih pojava kao i do kriminaliteta. 33. TEORIJA SOCIJALNOG UENJA

Grupi teorija socijalnog uenja pripadaju ona shvatanja koja uzroke delinkvencije nalaze u imitaciji, identifikaciji, odnosno u podravanju modela u drutvenoj sredini. Ove teorije sline su bihevioristikim shvatanjima koja su svrstana u psiholoka, ali koja imaju dosta dodirnih taka koje su vezane za socijalne uslove. Tu se ubrajaju teorija imitacije, teorija diferencijalne asocijacije i teorija diferencijalne identifikacije.

34. TEORIJA IMITACIJEPredstavnik: Tarde Teorija imitacije prihvata, u sutini, uticaj socijalne sredine na pojave delikvencije, uvodei i druge elemente. Tarde je pravnik i sociolog sa sociopsiholokim pristupima, uporednim analizama, dao je doprinos shvatanjima da uzroke treba traiti i u uslovima dravne organizacije "kakvo drutvo takav i kriminalitet". Delikvencija je oblik nauenog ponaanja. Ona se ui i stie u saradnji sa drugima. Svi vani postupci drutvenog ivota provode se pod uticajem primjera. "ovjek ubija ili ne ubija zbog toga to imitira druge".

Tarde je opisao tri zakona imitacije:

Zakon bliskog dodira ili nain imitacije definie kao modu u kojoj se ljudi u velikim gradovima oponaaju u onoj mjeri u kojoj meu njima postoji uska veza, i kao naviku u stabilnim grupama u porodici i na selu gdje je kontakt rijei.

Zakon imitacije superiornih gdje nii slojevi oponaaju vie , a kriminalci od viih uzora oponaaju pijanstvo , trovanje i ubistva ( djela svojstvena kraljevima)

Zakon ubacivanja gdje se jedan nain i metod izvrenja krivinih djela zamjenjuje drugim.

Tarde je smatrao da su kriminalci osobe koje ue zanat kao i svi drugi, imitirajui uzore jo od najranije mladosti.

35. TEORIJA DIFERENCIJALNE ASOCIJACIJE

Prema miljenju amerikog sociologa Edwin Saderlanda delikventno ponaanje uzrokovano je uzajamnim uticajem pojedinaca i grupa, ono se stie po modelu kriminalnih motivacija, stavova i tehnike uenjem i druenjem sa delikventima. Delikventno ponaanje je naueno i ono se , za razliku od drugih procesa obrazovanja, odvija u interakciji ( socijalnom druenju) sa ostalim osobama u procesu komunikacije, ali ukljuuje i mnoge druge poznate mehanizme uenja u grupi.

Saderland smatra da je osnovna pretpostavka u sticanju delikventne motivacije uenje pod sredstvom pozitivne ili negativne definicije normi. Druenjem u kriminalnoj grupi linost ne mora implicitno biti kriminalna, jer da li e to postati zavisi od linih sklonosti i inteziteta kontakta s onima koji imaju pozitivnu ili negativnu definiciju normi.

Proces razvoja kriminalne karijere pojedinca i grupa tumae se simbolikim interakcizmom, teorija poiva na nekoliko osnovnih postulata, a to je da se kriminalno ponaanje ui u interakciji sa drugim osobama u procesu komunikacije, da primarni dio kriminalnog uenja nastaje u grupama prijatelja, da se diferencijalna drutva mogu mjenjati u uestalosti, trajnosti, prednosti i intezitetu, a u toku uenja kriminalnog ponaanja ue se: tehnike izvrenja krivinog djela ( komplikovane i jednostavne) , razvijaju specifini motivi, akcije i racionalizuju i da opravdavaju ponaanje i stavove

Ova teorija se zasniva na nekoliko osnovnih postulata:

1. kriminalno ponaanje se ui;

2. kriminalno ponaanje se ui u interakciji sa drugim osobama u procesu komunikacije;

3. poetak kriminalnog uenja je u grupama prijatelja;

4. u toku uenja kriminalnog ponaanja ue se: tehnike izvrenja krivinog dela, razvijaju se specifini motivi i opravdavaju se ponaanje i stavovi.

5. Specifine direkcije motiva ue se iz definicije legalnih kodova

Prisvajajui vie povoljnijih od nepovoljnijih kodova naruavanja zakona osoba postaje delinkvent

36. TEORIJA DIFERENCIJALNE IDENTIFIKACIJE

Glaser- Prema ovaj teoriji osnova devijantnog ponaanja uslovljena je je identifikacijom delikvenata s uzorima, izmiljenim ili stvarnim, i normama ponaanja koje individua reprodukuje, ponaanja u delikventnoj grupi. Identifikacijom se oblikuje svijest i prihvataju modeli kriminalne orijentacije. Grupe ijih normi i standarda ponaanja se pridrava osoba koja im faktiki ne pripada u psihologiji se nazivaju referentne grupe, koje nam omoguava objanjavanje sluajeva kada se ponaanje neke osobe kada se raizilazi s normama socijalne skupine iji je ona faktiki lan.

Ova teorija posmatra pojeedinca kao aktivnijeg voljnijeg uesnika u procesu kriminalnog uenja. Kljuno pitanje u objanjenju kriminalnog ponaanja, prema Glaseru, jeste sa kim pojedinac subjektivno odluuje da se identifikuje, sa kriminalcima ili nekriminalcima.37. KULTUROLOKE TEORIJE

Kulturoloke teorije su one u ijoj osnovi etiolokog definisanja problema delinkvencije stoje kulturni inioci, kao to su faktori podkultura i kontrakulturnih obrazaca ponaanja, kulturnog raskoraka ili sukoba kultura, te odnosi drutvenih grupa.

38. TEORIJA PODKULTURA I KONTRAKULTURAPredstavnici: Koen, Volfgang, Ferakuti, Klauard, MilerTeorija podkultura i kontrakultura je poseban pristup koji polaze od toga da i devijantne grupe, kao i konformistike grupe, imaju svoje vrednosti, orijentacije i stavove (obrasci podkultura, subkultura i kontrakultura) i svesno ih dre za pozitivne.

Devijantne grupe preko identifikacije, socijalizacije i imitacije formiraju posebnu podkulturu i kontrakulturu, primerenu vrednostima koje grupa afirmie, sa hijerarhijskim ustrojstvom, neformalnim pravilima, koja obavezuju lanove na odgovarajue specifino ponaanje, diferentno od drutveno vrednovanog.

Ovaj model ponaanja je u sukobu s optim, univerzalnim i kulturnim vrednostima, u emu neki teoretiari nalaze osnov za delinkventno ponaanje, naroito meu omladinom.

Teorija podkultura i kontrakultura ima uporite u fenomenologiji, odnosno izraenoj stopi kriminaliteta siromanih krajeva i slojeva drutva. One prenaglaavaju znaaj kulture i kulturnih vrijednosti u negativnoj orijentaciji ovjeka: zanemaruju druge inioce drutvenog uticaja i protivrijenosti drutvenog poloaja niih klasa; iskljuuju svaki vid uslovljenosti pojave od strane karakteristika linosti; ne objanjavaju zato veina siromanih nisu devijantni, odnosno i to su i pripadnici srednjih i viih slojeva kriminalno orijentisani.Klauard i Olin su kriminalne grupe posmatrali kao kulturne podgrupe meu kojima su tri osnovne: -Prvi , unutar grupe postoji bliska povezanost i integrisanost. Stariji kriminalci u takvim grupama slue kao model..

Drugi tip predstavlja konfliktne i nasilne druine, koje su manje integrisane od predhodnih sa sklonou demonstraciji sile i destruktivnosti.

Trea grupa je najbezazlenija, ona je poznata jednako po uspijenosti pridravanja zakonitom kao i nezakonitom ponaanju tkz. "dupli gubitnici" poznatiji u svijetu alkohola, droge i seksa.

39. TEORIJA KULTURNOG KONFLIKTA ili teorija kulturnog raskoraka

kriminalitet kao drutvenu pojavu objanjava proizvodom sukoba kultura , kulturnih vrijednosti izmeu drutvenih grupa i unutar same grupe( misli se na nacionalne, socijalne, vjerske, rasne i sline grupe). Selin smatra da izmeu normi kulture raznih grupa postoji konflikt , odnosno sukob ije posljedice se dijele na: primarne-nastale iz sukoba vrednosti izmeu grupa i sekundarne koje su nastale iz sukoba vrednosti unutar grupe. Sukobi izmeu drutvenih grupa raznih kultura nastaju najee kao posljedica velikih imigracija,izmeu starosjedilaca i doseljenika , a moe da se ispolji i kao sukob generacija. Selin smatra da delinkvento ponaanje nastaje iz konflikta drutvenih normi. Iz sukoba normi nastaje i kriminalno ponaanje. Prema Selinu: konflikt normi postoji kada se na specifinu ivotnu situaciju u kojoj se neka osoba nalazi mogu primjeniti manje ili vie razliita pravila ponaanja. Sukob normi moe konfliktno i da se izrazi u dva odnosa: kao sukob unutar iste kulture i kao sukob normi dvije kulture.

40. TEORIJA DRUTVENIH GRUPA nema nigdje odgovoreno

41. KRITIKA ORIJENTACIJA U KRIMINOLOGIJI

Kao reakcija na monodisciplinarne i multifaktorske pristupe u etiologiji delinkvencije pojavila se pojavila se: kritika orijentacija prema postojeim sociolokim teorijama. Prema ovim teorijama za shvatanje kriminaliteta nuno je poi od niza determinanti koje uslovaljavaju sloenu drutvenu pojavu uzrokovana dinamikim procesom povezanih i meusobno uslovljenih faktora, od kojih svaki ima poseban (i ne uvek isti) uticaj na pojavu u celini. Taj odnos se mora posmatrati u dinamikom odnosu uzroka, uslova i povoda.Ova orijentacija upuuje na to da biolke osobine imaju znaaja u ponaanju individue po emu se one i meusobno i razlikuju. Linost nije determisana samo raanjem, biolokim i fiziolokim procesima, nego i elementima socijalnih uticaja i procesom socijalizacije. Vei uticaj na razvoj i ponaanje linosti imaju psiholoki faktori, posebno inteligencija, emocije, karakter i motivacija.

Marks i Engels su problem devijantnosti sveli na pitanje otuenosti i strukturalnih karakteristika klasnog drutvasukobima realnog i normativnog. Drutveno ponaanje/devijaciju/ su definisali kao borbu pojedinaca i drutvenih grupa, kao proizvod njihovog poloaja u drutvu, a ne kao njihovo patoloko obiljeje.Prema njihovom shvatanju patalogija je u drutvu, a ne u linosti.Iz tih stanovita razvili su se i razni pristupi, s osloncem na marksistiku orijentaciju. Jedan od njih je ekonomski determinizam.

Kritika kriminologija je neomarksistika orijentacija u kriminologiji s radikalnim stavovima kritike liberalistike tradicije u nauci, vezan za radove i shvatanja Tejlora, Voltona i Janga.. Zalae se za potpunu teoriju o devijacijama koja podrazumijeva: politiku ekonomiju zloina, socijalnu psihologiju zloina, socijalnu dinamiku djela, socijalnu psihologiju drutvene reakcije, uticaj drutvene reakcije na dalje devijantno ponaanje i cilj teorijske analize.

Britanski kriminolozi (Li i Jang) preko kritikih shvatanja definisali su teoriju levog realizma ili teoriju relativnog odricanja. Oni ukazuju na poveanje kriminaliteta kao rezultat savremenih ivotnih uslova, posebno u urbanim sredinama, ulini kriminalitet, kriminal elite, privredne malverzacije.

Pri tome posledice drutvene reakcije na kriminalitet osea samo siromani deo drutva i marginalizovane drutvene grupe.Radikalna kriminologija je kriminoloki pravac zasnovan na klasnoj koncepciji objanjenja zloina. Uzroci zloina su u klasnim odnosima , strukturi vlasnitvai kontroli sredstava za proizvodnju.

da se na kriminalnu etiologiju svode kriminoloki problemi pa i sama kriminologija

42. KRIMINOGENI FAKTORI /pojam,vrste, teorije faktora/

kriminogeni faktori predstavljaju centralno pitanje kriminalne etiologije. Kriminalitet je, kao sloena drutvena pojava, determinisan mnogobrojnim iniocima, u literaturi najee definisanim kao kriminogeni faktori. U najoptijem smislu, pod kriminogenim faktorom podrazumevaju se svi oni inioci koji utiu na bilo koji nain na pojavu kriminaliteta kao drutvene pojave i kao individualnog ina. Preko kriminogenih faktora mogu se objasniti uticaji, uzroci i pojave kriminaliteta.VRSTE : - objektivni (vezano za djelo ili socijalnu situaciju) -subjektivni (vezano za linost izvrioca). I jedni i drugi djeluju povezano, meuzavisno i s uticajem jednih na druge.Direktni faktori - uzroci. Posredni, dopunski faktori - uvjeti koji podstrekavaju, omoguuju ili olakavaju vrstu delinkventnog ponaanjaOpti kriminogeni faktori su izvor posebnih i pojedinanih. Posebni kriminogeni faktori uslovljavaju pojedinani kriminalni akt ili posebne vrste kriminaliteta. Iako djeluju u sklopu optih uslova kao jedinstvena cjelina njihov uticaj nije isti, ali su u uzajamnoj povezanosti.

Kriminalitet se moe posmatrati i objanjavati samo u sklopu opotih i posebnih, subjektivnih i objektivnih, posrednih i neposrednih faktora.Najraspostranjenija podjela je na endogene i egzogene( unutranje i spoljne) faktore. Unutranji faktori se ispoljavaju kao uroeni/bioloki/i steeni /psiholoki/ elementi uzroka i uticaja. Vanjski faktori se na globalnom planu odvijaju preko porodice, kole, socijalnih procesa idustrijalizacije, urbanizacije.Teorija faktora. Faktorska teorija se pojavljuje u dvije varijante monistika i pluralistika.

Monistika polazi od biologistikih uenja,pri emu je jedan faktor uzronik jedne pojave, Nasuprot tome, pluralistika ili multikauzalno tumaenje objanjava da su pojave kriminalioteta mehaniki uslovljene faktorima biolokog, psiholokog i socijalnog karaktera.

43. UZRONOST KRIMINALNOG PONAANJA

Kod kriminaliteta se pojavljuje niz inilaca uzrono-posljedinog odnosa, uzroka, uslova, motiva i podsticaja. Kriminolozi su preteno saglasni da postoje: objektivni i subjektivni uzroci kriminaliteta i to su razgranienja veoma jasna. Meutim, prilikom podele na neposredne i posredne uzroke, veoma se teko uoavaju razlike i nijanse meu njima.

Prema teoriji ravnotee,uzrok kriminalne radnje je ona ljudska aktivnost koja je izazvala poremeaj izmeu uslova nekog odnosa. Faktori uzronosti. Pod faktorima uzronosti uzimaju se objektivno mjerljivi elementi sa egzaktnim dovoenjem u vezu sa posledicama pojedinih oblika kriminaliteta Uzronost je jedna od veza kriminaliteta i drugih socijalnih pojava ali ne i jedina. Uzronost je odluujui faktor odnosno objektivna i kauzalna veza izmeu nekog stanja i posledica. To mogu biti inioci socijalnog i linog karaktera: materijalno stanje, porodine prilike, krizna razdoblja, pojava alkoholizma i narkomanije, socijalni i kulturni sukobi i sukob vrijednosti, kao i faktori vezani za subjektivna svojstva linosti.

Kriminalni in je sloena pojava da bi se mogla objasniti samo uzrokom i posljedicom, Izmeu tih dva elemnta postoji itav niz uticajnih okolonosti koje nazivamo krimonogenim uslovima.

U najoptijem u uslove spadaju: odsustvo efikasnosti organa krivinog gonjenja, neadekvatne sudske sankcije, nedovoljna organizacija i zatita imovine, poznavanje nekih vjetina i raspolaganje sredstvima za izvrenje krivinih radnji i sl. Iza uzroka, uz odreeni uslov, do posljedice delikta postoji povod. Povodi su dodatni uslov za nastanak posljedice. To su one injenice koje pri postojanju uzroka i uslova, ine podsticaj /dodatni stimulans/ za odluku.

Prema tome, kriminalitet je pojava koja se javlja kao posledica delovanja mnogobrojnih uzroka, ona je sloen proces interakcije mnogobrojnih elemenata bioloke, psiholoke i socijalne prirode.

44. USLOVI I POVODI KAO KRIMINOGENI FAKTORI

Uzronost je jedna od veza kriminaliteta i drugih socijalnih pojava, ali ne i jedina. Kriminalitet je suvie sloena pojava da bi se mogla objasniti samo uzrokom i posledicom. Izmeu uzroka i posledice postoji jo itav niz okolnosti, koje se nazivaju kriminogenim uslovima.

Uslovi su oni inioci koji oblikuju posledicu, ali nisu u mogunosti da je proizvedu. Oni omoguavaju da se u izvjesnim okolnostima lake izvri kriminalna radnja. Uslovi se pojavljuju kao dopunski faktor, koji podstrekava, omoguuje ili olakava vrstu delinkventnog ponaanja. U odnosu na uzroke koji su direktni faktori, uslovi su posredni faktori. Mogu se odnositi na: mesto, nain, vreme, sredstva i drug okolnosti izvrenja krivinog djela (najpogodnije mesto, doba dana, vremenske prilike, najefikasniji nain i sredstvo i sl).

U najoptijem smislu u uslove spadaju: neefikasnost organa krivinog gonjenja; neadekvatne sudske sankcije; nedovoljna organizacija i zatita imovine; poznavanje nekih vetina, raspolaganje sredstvima za izvrenje krivinih radnji i sl.

Iz uzroka uz odreeni uslov do posledice delikta neposredno stoji povod.

Uzroci i uslovi izazivaju nastanak pojave, ali je povod potreban da bi nastala posledica.

Povodi su dodatni uslovi da bi nastala posledica.

Povodi su svi oni trenutni motivi u odluci da se izvri kriminalni akt. Oni ine podsticaj (dodatni stimulans) za odluku.

Najee zavise od linosti izvrioca, njegove sklonosti ka vrenju krivinih dela, emocionalne zrelosti, psihikog stanja i strukture linosti.

45. DELIKVENTNA LINOST

Subjekt izvrenja krivinog dela je uvijek ovek sa nekim svojim trajnim karakterom ili trenutnim oseanjem, motivima, ciljevima i interesima, koje su uobiajeno definisane predispozicijama.

Centralno pitanje kriminologije, posebno kriminalne etiologije je da li postoji razlika izmeu delinkventne i normalne linosti?

Po tom pitanju dominiraju dva shvatanja:

Prvo polazi od toga da ne postoje nikakve bioloke i psiholoke razlike izmeu delikvenata i nedelinkvenata, to bi znailo da delinkventna linost kao takva i ne postoji.

Drugo, preteno shvatanje polazi od stavova da je delinkventna linost devijantna, bioloki abnormalna, osoba poremeene psihike strukture.

Nauna istraivanja koja su vezana za bioloke pristupe delinkventnu osobu vide kao linost koja ima specifine tjelesne degenerativne karakteristike, bilo konstitucionalnih specifinosti, endokrinih i hromozomskih aberacija (aberacija-odstupanje), genetskih predispozicija i uroenih sklonosti, bilo rasnih predispozicija.

Pristupi psiholoke orijentacije delinkventnu linost vide kao osobu koja je ispod posjeene inteligencije, niskog praga frustracione tolerancije.

Opasno stanje delinkventne linost: Opasno stanje je stanje sklonosti kriminalne linosti ka vrenju krivinih delikata. Ludeu je analizu opasnog stanja istakao kroz etioloke pojmovwe dijagnoze, prognoze i tretamana.

Prema miljenju Pinatela dijagnoza opasnog stanja moe imati slede forme: a) kriminalna sposobnost veoma jaka, prilagoenost veoma niska-najvii stepen opasnog stanja b) kriminalna sposobnost jaka, prilagodljivost vrlo slaba-ozbiljno opasno stanje c) kriminalna sposobnost mala, prilagodljivost vrlo slaba-srednje opasno stanje i d) kriminalna sposobnost vrlo slaba prilagodljivost veoma visoka- laki stepen opasnog stanja.

Pinatel pored klinike razlikuje kao nadopunu etioloku dijagnozu koja moe imati sledee forme: jak bioloki uticaj u kombinaciji sa jakim drutvenim uticajem i to predstavlja hronino opasno stanje;

jak bioloki uticaj sa slabim drutvenim uticajem to je granini, marginalni sluaj opasnog stanja i

slab bioloki uticaj sa slabim drutvenim uticajem to je epizodni sluaj opasnog stanja. 46. SUVREMENA SHVAANJA OPASNO STANJE DELINKVENTNE LINOSTI

Evolucija kriminoloke i posredno krivinopravne misli uslovila je da se ona posljednjih dva vijeka bavi koliko izvriocima krivinih dijela, toliko i zloinima koji signaliziraju postojanje posebnog elementa opasnog stanja u drutvenom telu.

Fuko podsea u vezi sa opasnim stanjem delinkventne linosti da je nauka od samog poetka razvoja pribegavala izuavanju zloinaca, preko zloina i iznad njega, to se opravdavalo dvostrukim interesom: da treba uvesti vie racionalnosti u krivinu praksu i da se opte klauzule zakona i pravnih kodeksa moraju blie uskladiti sa drutvenom realnou izlaska iz pravnog sistema koji se postupno razvijao do svog nastanka tokom srednjovjekovne inkvizicije

Veliki reformatori krivinog zakonodavsta su nali racionalan odgovor na pitanje ta se mora kazniti i kako, ali se pojavilo novo pitanje koje je unijelo konfuziju: koga mislite vi da kanjavate. Stvarni problem koji je svuda bio na snazi je bio problem opasne individue. Postoje li individue koje su uroeno opasne? Na osnovu kojih znakova se one mogu prepoznati i kako bi trebalo reagovati na njihovo prisustvo?.

Na VI kongresu kriminologa u Madridu 1970 godine definitivno je uveden pojam kriminalna linost. Teorije kriminalne linosti izloio je francuski kriminolog Pinatel, prema njemu kriminalna linost je strukturalno jedinstvo i izraz linih obiljeja koja su u akciji i interakciji.

Opasno stanje je latentno stanje sklonosti kriminalne linosti ka vrenju krivinih dela. Garofalo je pod tim pojmom podrazumijevao da elementa: kriminalnu sposobnost (temibilitet) u vidu pretpostavljene i realne opasnosti i mogunosti prilagoavanja delikvenata u raznim fazama ostvarenja krivinog djela.

Ludeu je analizu opasnog stanja istakao kroz etioloke pojmove dijagnoze, prognoze i tretmana. Pinatel polazi od shvatanja da se ono manifestuje u dva oblika: hronino i imanentno.

Pinatel hroninim opasnim stanjem smatra vrsto i postojano stanje karakteristino za formiranu kriminalnu linost kojim se povremeno stimulie volja permanentne kriminalne karijere. Imanentno opasno stanje definie pojmom tzv. opteg opasnog stanja kako ga je ustanovio DE GREF u smislu krize ili grozniavog stanja, kroz koju prolaze svi prestupnici neposredno pre prelaska na delo. Opasno stanje se utvruje na osnovu biosomatskih i socijalnih indicija.

Dijagnoza i stepeni opasnog stanja. Temibilitet je kriminalna sposobnost kao element opasnog stanja linosti. To je pojam iz savremene klinike kriminologije. Ovaj pojam prvobitno je uveo Garofalo 1878. i njime je oznaio postojanu i aktivnu izopaenost prestupnika i koliinu zla od koga moemo strahovati s njegove strane,ili drugim rijeima njegovu kriminoloku sposobnost47. KLINIKE METODE U DIJAGNOSTICIRANJU KRIMINALNE LINOSTI

Kkliniki postupci zasnovani su na odreenim saznanjima kriminoloke ekspertize i socijalne anamneze, te kriminoloke dijagnoze i kriminoloke prognoze koja se odnosi na pojedinane sluajeve vjetaenja optuenih ili osuenih lica u naunom postupku opservacije i ispitivanja.

Kriminoloka ekspertiza je nauna metoda ispitivanja linosti delinkvenata radi procenjivanja budueg ponaanja, odreivanja adekvatne sankcije i tretmana za resocijalizaciju. Nju obavlja grupa strunjaka specijalista iz pojedinih oblasti psiholozi, psihijatri, socijalni radnici, za potrebe sudijskog postupka ili prevaspitanja. Kriminoloka ekspertiza se radi na osnovu:

a) mediko-psiholokog ispitivanja i

b) socijalne anamneze.

Kriminoloka dijagnoza se radi na osnovu kriminoloke ekspertize, a u pitanju je klinika metoda utvrivanja stepena opasnosti delinkventa. Kriminoloka dijagnoza se odvija kroz tri faze:

utvrivanje kriminalne sposobnosti ili temibiliteta;

stepena drutvene neprilagoenosti i

dijagnoze opasnog stanja koje se dobija sintezom dva prethodna postupka.

Svaka od ovih faza ima i podfazne postupke.

Kriminoloka prognoza je trea faza u prouavanju linosti osuenika koja podrazumeva predvianja budueg ponaanja delikventa. Ona se radi na osnovu kriminoloke ekspertize za potrebe: odreivanja krivine sankcije optuenom i tretmana resocijalizacije u odgovarajuim kazneno-popravnim ustanovama. Najpotpunija kriminoloka prognoza je ona koja je izvedena klinikim postupkom.

48.BIOLOSKI FAKTORI

Bioloki faktori predstavljaju kriminogene inioce koji su definisani prvenstveno u kriminolokim teorijama bioloke i antropoloke orijentacije. U bioloke faktore spadaju inioci biosomatskih procesa kao to su: uroene, nasledne, organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje uslovljavaju delinkventno ponaanje pojedinih lica.U njih spadaju organske determinante, nasljee, uroeni faktori, antropoloki faktori i psiholoki faktori. 49. ORGANSKE DETERMINANTE Organske determinante su kriminogeni faktori koji su uslovljeni organskim poremeajima. U pitanju su endogeni faktori koji se u nekim teorijama smatraju bitnim uzronicima kriminaliteta. U antropolokoj teoriji organske determinante se tretiraju kao uroene ili steene konstitucionalne anomalije psihopatoloke prirode.

Organske poremeaje ine patogene promene u psihosomatskom sistemu, koje su nastale kao posledica anomalija u fiziolokim funkcijama organizma ili negativnim spoljnim uticajima. U prvu grupu spadaju maloletna lica sa poremeajima u smislu bolesti ili povreda, koje su nastale u toku roenja ili ranoj mladosti. Takva stanja su uzrok nepravilnog razvoja linosti to dovodi do stepena psihike nezrelosti, sa slabom kontrolom impulsa, plitkosti oseanja, niske frustracije i afektivne tolerancije, koji ih ine potencijalnim delikventima.

U ovu grupu spadaju i sluajevi posledica genetskih svojstava, poremeaja u funkcionisanju endokrinih lezda ili zakasnelog puberteta. U drugu grupu spadaju promene nastale usled bolesti, zaraze, zagaenosti okoline ili fizikim traumama.

50. NASLJEE Naslee po optem znaenjem predstavlja prenoenje osobina ivih bia sa predaka na potomstvo. Uticaj naslea na ljudsko ponaanje postaje poslednjih godina sve vea preokupacija nauke. Osnovna teza da geni bitno utiu na ljudsko ponaanje je sve aktuelnija.

Za kriminologiju je bitno genetsko naslee koje se ispoljava u biolokim karakteristikama definisanim u: hromozomima, genima i dezoksiribonukleinskom kiselinom DNK. Kombinacija gena jednog roditelja sa genima drugog roditelja naziva se genotip, iz koga proizilazi sistem genetska svojstva linosti, dok spoljanji izgled, bez obzira na genetski sastav linosti, oznaava se pojmom fenotip.

Genetsko naslee se odnosi na: pojedinca, etniku celinu i ljudsku vrstu. Kriminolozi druge polovine 19-og veka veinom su priznavali teoriju naslea kao nauno validnu. U savremenim uslovima ona je osporavana i svodi se na istraivanja koja se vre: na primerima blizanaca i u oblasti genetskih svojstava predaka i potomaka iz delinkventnih porodica.

Na osnovu jednog novijeg istraivanja jednojajanih i dvojajanih blizanaca dolo se do zakljuaka koji ukazuju na znaajan uticaj gena na svaku od dimenzija psihopatologije i zajedniki genetski uticaj na obe te dimenzije. Istie se da malo vie od polovine ovih osobina moe se povezati sa genetskim faktorima, a neto manje od polovine sa uticajem socijalne sredine koji su za blizance bili razliiti.

Druga studija istraivanja maloletnikog prestupnitva ukazuje na to da se veina jednojajanih i dvojajanih blizanaca ponaaju pod uticajem genetske uslovljenosti.

Moe se zakljuiti da je uticaj naslea na ljudsko ponaanje pa i delinkventno ponaanje veoma znaajno, kao i uticaj okoline koji je u gotovo polovini sluajeva presudan.51. UROENI FAKTORI Uroeni faktori su vrsta subjektivnih svojstava linosti kriminogenog znaaja koji su delom bioloke, a delom psiholoke karakteristike u tipologiji delikvenata. U nauci su podeljena miljenja o tome da li postoji tip delinkventne linosti sa uroenim svojstvima. Teorije koje prihvataju postojanje takvog tipa polaze od biolokih karakteristinih abnormalnosti ili psihikih poremeaja. Po biologistikim shvatanjima Morela, delikvent je linost karakteristinih uroenih svojstava mentalne i antropoloke degeneracije. Savremena nauna misao eliminisala je vrednost biolokih teorija o tipu uroenog zloinca, posebnih biokonstitucionalnih naslednih karakteristika, ali ne sasvim i teoriju o uroenim sklonostima.

52. ANTROPOLOKI FAKTORI Antropoloki faktori su jedan od tipova kriminogenih svojstava linosti. Feri je antropoloke faktore podelio u tri grupe:

a) organsku konstituciju oveka sve organske anomalije i telesne osobine-anomalije lobanje, mozga i slino;

b) psihiku konstituciju sve devijacije inteligencije, emocija, oseaja i

c) lina svojstva bioloki uslovi rase, pola, doba, bioloko socijalne uslove, graansko stanje, obrazovanje i vaspitanje.

53. PSIHOLOKI FAKTORI To su individualna obeleja linosti koja deluju kumulativno, tee su merljiva i ne mogu se odvojeno posmatrati. Psiholoki faktori su subjektivni faktori u psiholokom smislu, oni su individualna obeleja linosti koji se manifestuju u karakteru, inteligenciji, emocijama, motivima i drugim svojstvima linosti. Ovi faktori su tee merljivi, deluju kumulativno i nije ih mogue odvojeno posmatrati, ali bez njihove spoznaje nije mogue objasniti ni djelovanje objektivnih faktora. Vanost psiholokih faktora je u tome to je svaka individua razliito reaguje na spoljne podsticaje, na ono to smo nazvali socijalni faktori.

U psiholoke faktore se ubrajaju:a) psihostruktura; (psihike osobine)b) sklonosti i navike;

c) karakter (agresivnost, impulsivnost, egoizam, egocentrinost, malicioznost, deprivacija);

d) inteligencija;

e) emocije;

f) motivacija.54. PSIHOSTRUKTURA I DELIKVENCIJA

Psiholoku strukturu ini organizacija psihikih osobina linosti. Psihostruktura deluje kao celina uzajamnih uticaja i uslovljavaju razliita reagovanja linosti na spoljne nadraaje. Reagovanja mogu biti u granicama drutveno prihvatljivih, ali i asocijalnih, antisocijalnih i delinkventnih ponaanja. Razliita reagovanja ljudi u odnosu na iste socijalne uslove posledica su, pored ostalog, i razliite psiholoke strukture linosti, koja te uslove na razliite naine doivljava. Psiholoka struktura linosti u kriminologiji je od znaaja kako u utvrivanju uzronosti delinkventne orjentacije, tako i odgovornosti za izvrena krivina djela.

Prilikom razmatranja odnosa psihostrukture linosti i delinkvencije postoje dva shvatanja:

Jedno, po kome ne postoje posebne delinkventne linosti s posebnom psihostrukturom, razliitom od ostalog stanovita

Drugo koje ne samo to smatra da postoje razlike izmeu delinkvenata i nedelinkvenata, ve postoje posebni tipovi psihostrukture delinkvenata.

Zbog ovakvih shvatanja u nauci postoje podeljena miljenja o tome da li u psiholokom smislu postoji tip delinkventne linosti:

teorije koje prihvataju postojanje takvog tipa polaze od karakteristinih abnormalnosti ili psihikih poremeaja,

drugi pristup osporava ovakva shvatanja negirajui psihostrukturalnu generalizaciju razlika izmeu delinkvenata i ostalih.

Savremena nauka odbacila je shvatanje biolokih teorija o tipu uroenog zloinca i zastupa stanovite da se ni u psiholokom smislu ne moe govoriti od odreenom tipu delikventa.

No ipak kod delikvenata je re o odstupanju od normalnih oblika reagovanja. Ta odstupanja su najveim delom:

1. proizvod uticaja drutvene sredine, ali i

2. posledica reagovanja osoba sa specifinim emocijama, motivima i karakterima, na iju psihostrukturu, socijalna sredina ima vei uticaj.

To je posebno izraeno kod maloletnike delinkvencije. Maloletni delikventi se razlikuju od normalne populacije po:

znatno veem stepenu neurotizma i psihoticizma;

po veem stepenu extraverzije;

emocionalnosti i emocionalne nezrelosti, a takoe

postoje razlike u crti agresivnosti.

Tipovi delikvenata od ostalih osoba razlikuju se po individualnim psihikim svojstvima, koja ih samo u nekim sluajevima ine podobnijim od ostalih za kriminalnu radnju, ali nisu njihov iskljuivi, pa ak ni dominantni uzrok delinkventnosti.

To to su neka od linih svojstava prisutnija kod pojedinih tipova kriminalne strukture (kao to su: nizak prag frustracione tolerancije, emocionalna nestabilnost, ispodprosena inteligencija i sl.), takve linosti nisu nuno i sklone kriminalnom ponaanju, ukoliko je kod njih razvijen vii stepen moralne svesti i ne postoje druge kriminalne sklonosti i navike.

Istraivai razliitih strunih profila su u vie sluajeva pokuavali da dovedu u vezu odreena psihika svojstva i delinkvencijuEngleski psiholog AJZENK smatra da je delinkvencija karakteristina za extravertni temperament linosti, za osobe siromane prilagodljivosti i sporih psihomotorikih reakcija.

Savremena nauka je odbacivala ova shvatanja jer nije dola do jedinstvenog psiholokog tipa delinkvenata. Mnogobrojni pokuaji posebno u starijoj literaturi nisu doli do dokaza o postojanju tzv. kriminalne psihe jer nijedan od faktora psihostrukture linosti kod delikvenata nije nepoznat i u nedelinkventnoj populaciji.

Psihostruktura sluajnih krivaca ni malo se ne razlikuje od populacije nedelinkvenata. 55.SKLONOST I NAVIKE KAO KRIMINALNA DISPOZICIJA

Sklonost kao kriminalna dispozicija, u optem smislu, je nagonska reakcija, ljubav prema neemu, naklonost. Sklonost je faktor uzronosti u smislu uroene dispozicije ili steene navike ka kriminalnom ponaanju. Sklonost kod oveka pod uticajem istih uslova ima za posledicu iste odgovore odnosno stvara naviku. Nasuprot korisnim, postoje i negativne sklonosti i navike.

Line osobine (crte linosti) ispoljavaju se u kontinuitetu socijalnog ivota, a svojom celovitou funkcija ine sklonosti.

Sklonosti u psiholokom smislu mogu biti tendencije uroene prirode, kao posledica odreenih karakternih crta linosti, temperamenta i emocija, ali se crte pod uticajem socijalnih faktora i procesa socijalizacije vremenom pretvaraju u moralne, kulturne i druge navike.

U sluajevima odgovarajuih drutvenih uslova i vaspitnih faktora uticaja kroz porodicu, kolu i okolinu te predispozicije, ma koliko bile intenzivne, ne moraju se pretvoriti u kriminalne sklonosti. Nasuprot tome, ukoliko izostane proces socijalizacije, negativni uticaji mogu dovesti do toga da se kod takvih linosti razviju kriminalne sklonosti, a samim tim i navike.

Sa uroenom psihostrukturom i formiranim navikama u konfliktnim socijalnim odnosima, linost razreava problem na nain koji ponekad odstupa od uobiajenog.

U kojoj meri e kriminalna reakcija biti izraena zavisi od dva faktora:

1. intenziteta sklonosti i

2. intenziteta socijalnog izazova.

Ukoliko je intenzitet kriminalne sklonosti (tzv. temibilitet) jai, bezazleni socijalni podsticaji dovee do prestupnike reakcije i obratno. Osobine sklonosti i navika karakteristini su za delinkvente recidiviste. Otuda su sklonosti i navike najizraenije kod delikata nasilja, sexualnih i imovinskih delikata, dakle tamo gde je pojava povrata najizraenija.

Navika koja opredeljuje delinkventno ponaanje stie se u pogodnim, relativno priblinim, socijalnim uslovima. U tom procesu ostvaruju se mehanizmi uenja po modelu (o emu govori bihevioristiko shvatanje), kao i sticanje same potrebe da se u datom trenutku reaguje na socijalnu dra (o emu govori teorija uslovljavanja).

Pod uticajem navika izvrilac krivinog djela postaje robotiziran u ponaanju ili kako kae Prudon Navika je tuinka koja u nama potiskuje razum.

U vezi s navikom postoje 2 objanjenja:

prvo, po Gijomu navika se intenzivira sa ponavljanjem postupka, a regresira s odsustvom

drugo, tzv. Tordikov zakon da se navika formira s motivom i interesom za injenje djela.56. KARAKTER I KRIMINALNE PREDISPOZICIJE

Sklonost za vrenje kriminalnih radnji mnogi vezuju za karakter, odnosno prirodu i narav koja se manifestuje u predispozicijama linosti. (Predispozicija je prirodna, uroena, naklonost prema neemu ili nekoj vrsti ponaanja, to su genetski odreene potencijalne mogunosti razvoja odreenih psihofizikih karakteristika).

Karakter ini kompleks linih osobina, sklonost ka odreenoj vrsti raspoloenja i ponaanja oveka (preduzimljivost, odlunost, doslednost), koje ga bitno i trajno od roenja, odlikuju i razlikuju od drugih.

Karakter osim moralnih osobina (potenja, sebinosti, skromnosti, savesnosti, hrabrosti, kukaviluka i sl.), obuhvata i voljne osobine (doslednost, upornost, energinost itd.). S obzirom da se karakternim osobinama izraavaju sadraji ponaanja pojedinca i ciljevi kojima tei, one spadaju u motivacione ili dinamike osobine linosti.

Sklonost ka delinkventnom ponaanju imaju oni karakteri sa crtama linosti koji nisu u stanju dovoljne otpornosti prema spoljnim, egzogenim iniocima i podleu uticajima tih faktora ili sredine u delinkventnom smijeru. Svaka linost je svakodnevno pod dejstvom pozitivnih i negativnih uticaja, a koji e uticaj na odreenu linost preovladati zavisi od njegove psihostrukture. Linosti na ije osobine jai uticaj imaju negativni faktori ispoljavaju razne oblike devijantnog ili delinkventnog ponaanja. 57. POJAM KARAKTERA I KRIMINALNE SKLONOSTI nema nigdje odgovorenog

58.AGRESIVNOST I KRIMINALNA SKLONOST

Medju najznacajnije patoloske crte kraktera sada agresivnost. U teorijskom smislu agresivnost je interpersonalna sklonost nasrtljivosti, tendencije da se silom ili dr. Oblicima fizicke i psihicke prinude resavaju konflikti s drugima ili sa sobom. Agresivnost je svakako urodjeno svojstvo coveka, a spremnost za agresivnost normalna pojava u ljudskom ponasanju. Agresivno reagovanje moze biti i korisno i stetno u covekovom delovanju. U prvom slucaju agresivnost se iskazuje potrebom i opravdanoscu, jer predstavlja odredjenu vrstu energije u ponasanju ka ostvarivanju normalnih socijalnih uloga i funkcija putem uprnosti istrajanaosti, dosljednosti. U drugom ona je stetna jer se njome povredjuju prava drugoga ili se nanosi neka materjalna steta. Osoba koja je sklona agresivnosti u teroriji se oznacava kao agresivna licnost. U pitanju je netolerantna, nastljiva osoba, sklona konfliktima i resavanju sporova nasiljem i silom. Druga karakteristicna patogena crta licnosti, veoma bliska agresivnosti jeste impulsivnost. Impulsivnost je posljedica nekontrolisanog delovanja instkta, odnosno smatraju psihoalaiticari superiornosti Ida nad Egom i Superegom. Impulsivne osobe su lako razdrazljive u nekim sluajevima sklone negonskim postupcima i agresiji.59. EGOIZAM I EGOCENTRINOST KAO KRIMINALNE PREDISPOZICIJE

Egoizam i egocentricnost su negativne karakterne osobine i svojstva licnosti koja mogu imati kriminogeno svojstvo. Egoizam se ispoljava kod coveka u samozivosti, motivacionoj orijentaciji usmejerenoj prvenstveno prema sebi. Egoizam spada u karakterne osobine velikog broja delikvenata. Postoji u osnovi motiva citavih oblasti kriminaliteta, a a narocito je karateristican za imovinski delikt,privredni i organizovani kriminalitet kroz svesni koristoljubivi interes.

Egoizam spada u karakterne osobine velikog broja delikvenata, a kao kriminogeni faktor u najsnanije motivacione determinante. Ogleda se ne samo u motivu prisvajanje, nego i u bezobzirnosti prema preprekama u ostvarivanju kriminalnog cilja. esto je vezan za neke druge negativne emotivne osobine, kao to je: ljubomora, zavist, sujeta, karijerizam i dr.Egocentricnost je karakterna crta i asocijalna osobina ljudi, skonost coveka da svojim ponasanjem u sredini stavlja u centar paznje sebe i svoje interese, nastojeci da s te pozicije vredne odnosi se i deluje u drustvu. Egocentricna osoba je prezauzet sopstvenim licnoscu i neosetljiva za probleme drugih. U psihosocijalnom smislu takve licnosti su netrepeljive, netolerantne, autoritativne, dvolicne, podle i despotske naravi.60. MALICIOZNOST I KRIMINALNA SKLONOST Malicioznost ini jednu od bitnih delinkventnih tendencija u karakteru linosti. U optem smislu malicioznost se manifestuje kao podmuklost, sujeta, zluradost i pakost.

Maliciozne osobe poseduju crte egoizma i egocentrinosti, bezoseajnosti i rigidnosti. Ove osobine mogu biti uroene ali se mogu i sticati pod uticajem socijalnih uslova. Takve linosti u izvrenju delikta nasilja imaju osvetniki sindrom, mogu biti veoma surove u postupcima iivljavanja na rtvi. U osnovi malicioznosti nalazi se crta zavisti koja povremeno prelazi . Osobe koje poseduju ova svojstva sklone su da bez linog interesa, smiljaju i ine podmukle radnje kako bi drugima naneli tetu. Razlozi za ovakve postupke za okolinu nisu poznati i neobjanjivi su pa se kao takvi tumae kao obest, pakost i destrukcija radi destrukcije. Sujetna osoba zbog emocionalne i socijalne nezrelosti kroz ivot reaguje primitivno, neodgovorno, nerazumno i nesvesno i vremenom postaje potpun rob svog velikog EGA61. DEPRIVACIONI FAKTORI DELIKVENCIJE

Deprivacija predstavlja jednu od osobina licnosti koja je u osnovi cini asocijalnom i u vecoj ili manjoj meri devijantnom. Deprivacija u opstem znacenju predstavlja lisavanje ili gubitak sadrzaja ili drazi nuznih za zadovoljavanje potreba. Uzroci deprivacije su u drustvenoj degradaciji osjecanju odbacenossti drustvene sredine i nemogucnosti ostvarenja motiva i potreba stanja tipicnih za osudjeno lice. Licnost je primorna da se odrice ustaljenih obicaja, ogranicena je u izboru ponasanja i podlozna pritiscima raznih neformalnih grupa. U zatvorenim sredinama, bilo da su formalne (zatvori, vojska, domovi) bilo neformalne (kriminalne,cak i prestoge prodicne sredine) licnost je pored prinudnih normi urodjenog ponasanja, cesto izlozena i maltretiranju samiih pripadnika sredine njihovim ucenama. U odnosu na nasilnike postoji osecanje ugrozenosti straha, nesigurnosti i nezasicenosti od nasilnika i seksualno izopacenih osoba.Osnovni oblici deprivacije javljaju se u vidu deprivacije slobode,sigurnosti,heteroseksualnih odnosa,mogucnosti sticanja materijalnih dobara,zadovoljavanja duhovnih i kulturnih potreba.

62. INTELIGENCIJA I KRIMINALNA ORIJENTACIJA

SKALA KOEFICIJENTA INTELIGENCIJE JE : IQ ispod 25 je idiotija, IQ od 25-50 su imbecili,

IQ od 50 -70 je debilnost,

IQ od 70-80 je mentalna zaostalost, IQ od 80-90 je ispod prosene inteligencije, IQ od 90-110 je prosena inteligencija, IQ od 110-120 je visoka inteligencija, IQ od 120-140 su izuzetno obdareni, IQ preko 140 su genijalne linosti. Inteligencija je vise znacan pojam koji u najopstijem smisl odrazumeva bistrinu uma.Meri se skalama tzv. koeficijenta inteligencije(IQ).Razvoj inteligencije dostize se do 16g. Mnogobrojna istrazivanja ukazuju na izvesnu konstantu da je prosecan IQ kriminalca izmedju 90-93.Neka istrazivanja govore o tome da IQ osudjenih lica koja izdrzavaju kazne zatvora proseku iznose 85. Ispod prosecna inteligencija utice na sporo i otezano obrazovanje a ono dalje ima za osljedicu nedostatak strucnosti,nemogucnosti zaposljavanja i probleme materijane egzistencije.Na kraju se to posredno dovodi u vezu sa tzv deliktima nuzde.Iznadprosena inteligencija se ni u kom sluaju ne moe smatrati uzronikom kriminalne orijentacije linosti. Njen znaaj je prvenstveno u prevenciji kriminaliteta. Kod ovih osoba inteligencija se javlja kao faktor spreavanja kriminalnog ponaanja. Manji broj delikvenata iznadprosene inteligencije se objanjava i time da su ove osobe sposobnije da prikriju vrenje i tragove izvrenja krivinih dela. Uticaj iznadprosene inteligencije u nekim sluajevima, iako svakako nije uzrok, pojavljuje se kao uslov izvrenja krivinih dela kod osoba koje poseduju uroene dispozicije i steene sklonosti, posebno kod profesionalnih vidova kriminaliteta. Najee je to vezano za delikte uslovljene poznavanjem strunih znanja (privredni kriminalitet63. KRIMINOGENI ZNAAJ EMOCIJA

Emocije se definiu kao subjektivni doivljaj prema stvarima, ljudima, dogaajima i linim postupcima. U optem smislu emocije ine oseanja, ljudske reakcije u vidu afekata, raspoloenja i strasti na neko zbivanje, osetljivost oveka, uzbuena strana organizma, uzrujanosti.

Mnogi kriminolozi povezuju stanje emotivne nestabilnosti i kriminaliteta. Neki smatraju da delinkvenciju maloletnika prati nervna napetost, a drugi da kriminalnu aktivnost potenciraju preterano razvijene emocije. Uz to, emocijama i kriminalnim ponaanjem vezuju se i radnje lica s mentalnim poremeajima (mane u emocionalnoj sferi), reakcije osoba sa funkcionalnim psihozama (emotivne oscilacije), ponaanje izofreniara sa estim emotivnim krizama i psihopata kao izrazito emocionalno labilnih linosti.

Nauna istraivanja ukazuju na to da su emocionalni poremeaji izraeniji kod delinkv