Osnovne karakteristike signala: telefonskog, audio i signala slike

SEMINARSKI RAD

Predmet: Teorija signala i komunikacija

SADRAJ

1. UVOD....................................................................................................................................3. 2. KARAKTERISTIKE SIGNALA...........................................................................................4.3. SIGNALI GOVORA I MUZIKE...........................................................................................4.4. ZVUK.....................................................................................................................................4.4.1. Zvuk u digitalnom obliku........................................................................................5.4.2. Digital audio............................................................................................................6.4.3. Formati zvunih zapisa............................................................................................7.4.4. PCM (Pulse Coded Modulation, pulsno-kodna modulacija)..................................7.4.5. Ogranienje frekfencijskg opsega...........................................................................8.4.6. Ogranienje dinamike.............................................................................................8.4.7. Smetnje i ostali uticaji.............................................................................................9.5. SIGNALI SLIKE...................................................................................................................9.6. PRINCIP RADA TELEVIZIJE...........................................................................................10.7. HDTV...................................................................................................................................11.7.1. Analogna televizija................................................................................................12.7.2. Osnovni principi HDTV-a.....................................................................................13.7.3. TV visoke definicije..............................................................................................14.7.4. Prednosti................................................................................................................14.7.5. Karakteristike HDTV-a.........................................................................................16.7.6. Kvalitet signala......................................................................................................17.7.7. Svjetlina i kontrast.................................................................................................17.7.8. HDTV u poreenju sa standardnim TV formatima..............................................18.7.9. Sedam stvari koje se oekuju od HDTV-a............................................................19. 7.10. Rezolucija............................................................................................................20.7.11. HDTV prijemnici................................................................................................20.7.12. Konektori.............................................................................................................21.7.13. HD Ready i Full HD............................................................................................21.8. 4K.........................................................................................................................................22.9. AUDIO I VIDEO FORMATI..............................................................................................25.9.1. Grafiki formati.....................................................................................................25.9.2. Standardni nezavisni formati.................................................................................26.9.3. Alfa kanali.............................................................................................................26.10. KOMPRESIJA SLIKE.......................................................................................................27.11. BLU-RAY..........................................................................................................................30.11.1 Blu-ray Format.....................................................................................................31.11.2. Razlika izmeu Blu-ray-a I DVD-a....................................................................32.12. WEB STREAMING..........................................................................................................32.13. ZAKLJUAK...................................................................................................................35.11. LITERATURA...................................................................................................................36.12. POPIS SLIKA....................................................................................................................36.13. POPIS TABELA................................................................................................................36.1. UVOD

U ovom radu emo se osvrnuti na kvalitete telefonskog signala, audio signala i signala slike. Najvie emo se bazirati na kvaliteti TV slike, HD rezoluciji i sl. Svaki signal ima svoje posebne parametre i karakteristike po emu su prepoznatljivi. Sada se za prenos slui digitalnim signalom koji je bolji, bri pouzdaniji u odnosu na analogni koji se koristio do pronalaska digitalnog. Danas je najaktuelnije HDTV. To je skraenica za 'High Definition Television'. Ovaj standard predstavlja televiziju u svom najboljem obliku. HDTV moe da emituje est puta veu koliinu informacija od starih analognih sistema, stvarajui na taj nain bolji kvalitet reproductive slike i zvuka.Napredak tehnologije je promjenio nain na koji koristimo zvuk i sliku. Ljudi ele da koriste Internet ne samo za prenos teksta i statinih slika, ve i za audio i video komunikaciju.Internet streaming naziv je za tehnologiju prijenosa i reprodukcije audio i video podataka putem raunalne mree, bilo uivo ili kao ponuda. Ono to odvaja streaming od klasine download metode reprodukcije video podataka je mogunost prikaza podataka prije, i tijekom, prihvaanja cijele datoteke s posluitelja.

2. KARAKTERISTIKE SIGNALA

Svi signali koji se danas prenose[footnoteRef:2] u telekomunikacijama mogu se svrstati u neki od sledeih [2: eljen.T. Osnovi Telekomunikacija. Novi Sad. 2004.]

osnovnih tipova signala:

- signali govora i muzike,- signali slike i- signali podataka.

Svaki od tipova signala ima parametre na osnovu kojih se projektuju sistemi za njihov prenos. U ovom poglavlju navedeni su neki od tih parametara.

3. SIGNALI GOVORA I MUZIKE

Osnovne karakteristike signala govora i muzike jesu:- irina spektra. To je opseg uestanosti u kom se nalazi vei deo snage signala, potreban radi postizanja zadovoljavajue razumljivosti. Da bi se odredile granice spektra bilo je neophodno da se izvri veliki broj eksperimenata sa mnogo slualaca koji ocenjuju kvalitet pojedinih signala.

irina spektra iznosi:- za govorni signal u klasinoj telefoniji (3003400 Hz) (zadovoljavajua je razumljivost i prepoznavanje sagovornika),- za govorni signal sa redukovanim kvalitetom (3002400 Hz) ili (3002700 Hz) (zadovoljavajua je razumljivost ali prepoznavanje sagovornika nije uvek mogue),- za muziku sa CD kvalitetom (020000 Hz) (veoma visok kvalitet zvuka),- za muziku u FM radio difuziji (UKT) (3015000 Hz) (visok kvalitet zvuka),- za muziku (i govor) u AM radio difuziji (srednji, dugi i kratki talasi) (305000 Hz) (skroman kvalitet zvuka).

U telefoniji je usvojeno da na poetku meugradske veze nivo srednje snage iznosi 10 dBm.- Dinamika signala. Opseg promene nivoa trenutne snage. Dinamika govora iznosi 60 dBm, uopsegu (1050 dBm), a muzikog signala 70 dBm, u opsegu (961dBm).

4. ZVUK Zvuk nastaje kada neka materija vibrira. Zvuk se prostire u talasima. Frekvencija tih vibracija meri se jedinicama koje se nazivaju herci i oznaavaju oznakom Hz. Pojam "frekvencija" odnosi se na broj oscilacija koji se proizvedu u sekundi, a varijacije u frekvenciji zvuka proizvode njegovu visinu, odnosno zvuk visokog ili niskog tonaliteta. Zvuk je po svojoj prirodi talas koji se iri vazduhom odreenom jainom i odreenom brzinom.ovjekovo uho moe uti zvuk frekvencije izmedu 20 i 20 000 Hz. Informacije predstavljene kontinuiranim talasom predstavljaju analogni skup podataka. Zvuk je u analognom svijetu kontinuirani tok iskazan u vremenu i odreenog raspona. Raspon je mogue priblino tono izmjeriti u bilo kojoj vremenskoj taki. Kod digitalnog zvuka, signal je definisan za tanu vremensku taku i ima vrsto definisan broj vrijednosti. Zbog toga se kod digitalnog zapisa, radi o uzimanju uzorka, koji se najcee temelji na Teoremi uzoraka gde se utvruje da ako signal sadri frekvenciju do tacke f , tada uzorak mora imati frekvenciju najmanje 2f kako bi se iz uzorka mogla ispravno izvriti rekonstrukcija izvornog signala. Jo u prvim danima digitaliziranog zvuka prihvaeni su frekvencijski uzorci od 44.1 KHz i 48 KHz koji u potpunosti ispunjavaju zahteve rekonstrukcije zvunih signala u ujnom podruju ovjeka do 20 KHz. Kod analognog sastava zvuk koji je primljen preko mikrofona se pretvara u kontinuirano promjenjiv elektrini signal.

4.1. Zvuk u digitalnom obliku Da bi se analogni signal mogao pretvoriti u digitalni, potrebno ga je kvantitizovati, to jest utvrditi vrednosti signala do prihvatljive granice tanosti. Digitalni signal definisan je samo kod pojave vertikalne linije. Visina svake pojedinane vertikalne linije nosi odreenu vrijednost koja se moe pretvoriti u digitalni broj - signal je digitaliziran primjenom modulacije s kodiranim signalom (PCM - Pulse-Code Modulation).Poveanjem broja bitova za kvantitizaciju PCM (digitalnog) signala, dobiva se manje uma to jest digitalni zvucni sadraj postaje sve cici, jasniji i verodostojniji izvornom analognom signalu. Ovi procesi se izvode u ureajima za konverziju analognih u digitalne (ADC) i digitalne u analogne (DAC) signale. ADC sklop preuzima analogni zvucni zapis, uzima deo signala u vremenu, utvrduje uzorak, i proizvodi odredeni broj koji ostali programski sklopovi u kompjuteru prihvataju i prevode u digitalizovanu sliku zvucnog zapisa. DAC izvodi obrnuti proces, preuzima odredene brojeve iz programskog dela, pretvara ih u odgovarajuce elektricne signale koje alje na izlazni sklop (u drugi kompjuter, zvucnike itd.). U praksi zvuni signal sadri na hiljade oscilacija u sekundi koji odreduju frekvenciju signala (jedan pomak u sekundi meri se jedinicom 1 Hz). Vrne oscilacije su razliito udaljene od vodee linije zvunog talasa i odreuju amplitudu koja nam pokazuje i jainu tona koju nosi odreeni zvuni sadraj. to je amplituda vea, to je proizvedeni ton glasniji, a razmak izmedu vrnih oscilacija pokazuje vrijeme.Kod digitalnog sustava zvuni signal se prikazuje pomou odgovarajuih znakova stvaranjem nekog koda. Osnova tog koda su dva stanja (binarni kod) kojim se pojednostavljuje obrada signala.

4.2. Digital audio

Digital audio fajl nastaje uzorkovanjem (sampling) "semplovani" zvuk (sampled sound). Samplovanjem tj. digitalizacijom analogni signal se pomou AD (analogno digitalnog) konvertera pretvara u digitalne podatke. AD konverter u odreenim vremenskim razmacima meri intenzitet analognog signala i dobijenu vrednost pretvara u digitalni (binarni) kod. Svakih n dijelova sekunde uzima se uzorak zvunog talasa odreene veliine m i sprema kao digitalna informacija u bitovima. Na osnovu spremljenih informacija zvuna kartica vri rekonstrukciju zvunog talasa. brzina uzorkovanja (sampling rate) . broj uzoraka uzet u sekundi (mjeri se u Hz ili kHz) . 1 kHz je brzina uzorkovanja od 1000 puta u sekundi . standardne brzine uzorkovanja: 11.025 ili 22.05 ili 44.1 kHz veliina uzorka (sampling size) . broj bitova korien za uvanje uzorka . na pr. uzorak od 8 bita ima 256 jedinica za opisivanje raspona amplitude . zvuk je kvalitetniji to je vea brzina uzorkovanja i to je vei uzorak proporcionalno s kvalitetom zvuka raste veliina fajla formula za odreivanje veliine (u byteovima) digital audio fajla:

brzina uzorkovanja * trajanje zvuka u sekundama * (veliina uzorka/8) * N N = 1 za mono snimke; N = 2 za stereo snimke Na primjer, 10 sekundi zvuka snimanog s 22,05 kHz, 8-bitnim uzorcima iznosi 22050 * 10 * 8/8 * 1 = 220 500 byte

Razlika izmeu MIDI-ja i digital audia je ogromna - digitalna kompozicija je original snimljen u digitalnom obliku, dok je MIDI u stvari kompozicija ralanjena na pojedine instrumente i to one koje je mogue sintetizirati, u to naravno ne spada ljudski glas. Dakle, digitalizovanoj kompoziciji ne moete stiati deonice sa gitarom, niti iskljuiti bubnjeve, dok u MIDI kompoziciji to moete koristei softverski mikser - mogue ih je editirati. Digitalizovane pesme zauzimaju desetak MB, a MIDI pedesetak KB po pesmi. S druge strane, digitalizovane kompozicije ukljuuju i vokal to MIDI kompozicije ne mogu jer ga nije mogue sintetizovati. U sutini, MIDI je muzika matrica pesme sa mogucnou editiranja svih instrumenata.

4.3. Formati zvunih zapisa

Neki od najpoznatijih audio formata koji se koriste u kompjuterima i na webu su: Wav, AU, Real audio (RA), MP3 (MPEG audio), Quick time, liquid audio.

MIDI.MIDMIDI format

Wave.WAVMicrosoft format za digital audio

Audio Interchange File Format (AIFF)audio.AIF

Macintosh format za digital

audio CD.CDAFormat zvuka na audio CD

Sun Audio.AUSunov komprimovani digital audio

Windows Media audio codec.WMAMicrosoft komprimovani format

MPEG Audio Layer 3 upotrebi.MP3

Komprimovani format sve vie u

Tabela.1. Formati zvunih zapisa.

Za kompresovanje audio fajlova potrebna je specijalna kompresijska shema zvana codec . Najpoznatiji audio codeci su: Lame MP3 audio codec & exe , AC3Filter & Codec , Radium MP3 Codec itd. Postoji mnogo codeca, ali su verzije MPEG-a posebno popularne za audio zapise.

4.4. PCM (Pulse Coded Modulation, pulsno-kodna modulacija)

Koritenjem PCM-a mogu se zapisati ili reprodukovati praktino sve vrste audio signala. Ogranienja PCM-a su sljedea: ogranienje frekvencijskog opsega [Hz], te ogranienje dinamike [dB].Niskopropusni filter i (konana) frekvencija uzorkovanja fsr odreuju raspoloivi frekvencijski opseg, a finoa kvantiziranja ograniava korisnu dinamiku audio signala.Zavisno o zahtevanom kvalitetu zapisa analognog signala razlikuju se vrednosti za gornju graninu frekvenciju audio signala fm, frekvenciju uzorkovanja fsr, te finou kvantizovanja u broju bita n. Za spomenute praktine primjene PCM-a, podaci su dani u sljedeoj tablici:Namena PCM-afmfsrKvantazovanje

Telefonija3400 Hz8 kHz8 bita

CD20 kHz44,1 kHz16 bita

DAT22 kHz48 kHz16 bita

Profi muzikii ureaji32 bitado 44 kHz

do 96 kHz 18, 20, 24,

Tabela 2. PCM.

4.5. Ogranienje frekfencijskg opsega

Gornja granina frekvencija fm teorijski je odreena frekvencijom uzorkovanja fsr koja se koristi prilikom pulsno-kodne modulacije.Atenuacija viih frekvencija od fm je vrlo izraena, a posledica je u prvom redu niskopropusnog filtera s otrom pravougaonom karakteristikom. Naime, niskopropusno filtriranje ulaznog signala je nuan (i vaan) stepen PCM-a jer se njime spreavaju neeljena izoblienja koje se mogu pojaviti ako izvorni analogni signal sadri frekvencijske komponente vie od fsr/2Konano, u praksi je fm jo neto manja zbog uticaja parazitnih kapacitivnosti u elektronskim sklopovima muyike kartice. Okvirno se moe uzeti da je za fsr = 44100 Hz (to je uobiajena frekvencija uzorkovanja standardnih muzikih kartica) gornja granina frekvencija oko 20kHz. Prema svemu navedenom, potrebno je imati u vidu da se signali, odnosno njihove komponente, frekvencija viih od fm ne zapisuju ispravno (ili se ak uopte ne zapisuju).Donja granina frekvencija fd je kod Line in ulaza standardnih muzikih kartica reda veliine 5 Hz, a kod Mic in ulaza je nekoliko puta vea. Donja granina frekvencija je posledica uticaja kondenzatora koji se nalaze odmah poslije Line in ili Mic in ulaznih prikljuaka muzike.Namena ulaznih kondenzatora je brisanje jednosmerne komponente ulaznog signala. Prema tome, izvorni signal se zapisuje u kopjuteru bez jednosmerne komponente i s atenuacijom frekvencija manjih od fd jainom od 20dB/dekadi. Zbog toga se zapis nesinusoidalnog izvornog signala (npr. dui pravougaoni impuls doveden na Line in ulaz) znatno razlikuje od prvobitnog izvornog signala .

4.6. Ogranienje dinamike

Kao posledica ogranienog broja stepena kojima se kvantizuje izvorni signal javljaju se greke prilikom kvantizovanja, koje se manifestiraju kao kvantizacijski um. Ako je finoa kvantizovanja n bita, tada se kontinuirani raspon amplituda izvornog signala preslikava u ogranieni skup od 2n nivoa amplituda, koji se potom binarno kodiraju. Zbog toga se razliitim amplitudama signala koje lee unutar istog diskretnog intervala pridruuje isti binarni broj. Kvantizacijski um je pratea pojava svakog procesa PCM-a i on ograniava korisnu dinamiku.Za finou kvantizovanja od n = 16 bita, slijedi da je odnos signal/um ak 98,08 dB, a za 8 bitno kvantiziranje S/N je samo 49,93 dB.Potrebno je spomenuti da se amplitude signala snimljene sa 16-bitnom finoom kvantizovanja, zapisuju u raunalu kao 16-bitni integer brojevi, tj. u rasponu od -32768 do +32767. Pri tome najnia numerika vrednost (-32768) odgovara najvioj negativnoj amplitudi, najvia numerika vrednost (+32767) odgovara najvioj pozitivnoj amplitudi, a 0 odgovara naponu od 0 V (tj. kad nema signala na ulazu).Iznos kvantizacijskog uma i na osnovu toga izraunat odnos signal-um je teorijski maksimum korisne dinamike. U praksi je korisna dinamika muzikih kartica oko 80 dB iako koriste 16-bitnu finou kvantizovanja. Navedeni odnos signal/um je posledica klasinog uma elektronskih komponenata i sklopova od kojih se sastoji muzika kartica.

4.7. Smetnje i ostali uticaji

Neeljeni pratioci svakog audio snimanja su brujanje i um. Brujanje je posledica niskonaponske gradske mree ije EM polje n*50 Hz ipak prolazi kroz oklopljeni kabel kojim je spojen odgovarajui ureaj s ulazom muzike kartice. Izvor uma moe biti sam ureaj ili sami sklopovi muzike kartice. Mikrofon treba izolovati od nepoeljnih izvora audio signala. Vrlo glasan izvor zvuka je sam kompjuter. Pokuajte mikrofon udaljiti to je mogue vie od stola gde Vam je smeteno kompjuter. Potrebno je voditi rauna i o frekvencijsko-amplitudnim karakteristikama upotrebljenih ureaja. Npr. mikrofon prosenog kvaliteta ne registruje zvukove preniskih i previsokih frekvencija). Fizikalne pojave koje odgovarajui ureaji registruju, ne pretvaraju se linearno u elektrine signale, ve ih, na alost, ti ureaji "obogauju" harmonijskim i neharmonijskim izoblienjima.

5. SIGNALI SLIKE

Osnovna karakteristika signala slike u TV sistemima jeste velika irina spektra, B =5 MHz, u frekvencijskom opsegu (10 Hz5MHz), kao i velika sloenost sistema. Broj linija po slici u PAL sistemu koji se koristi kod nas i u veem delu Evrope jednak je N = 625, a broj slika iznosi 25 u sekundi ( = 25Hz) sf . TV signal je najsloeniji signal u klasinim telekomunikacijama. Za svaku taku u ravni ekrana treba preneti tri podatka: intenzitet, boju i zasienost. Ustanovljeno je da se bilo koja boja moe dobiti kombinacijama razliitih koliina tri primarne boje. Najee se koristi RGB sistem sa crvenom (R), zelenom (G) i plavom bojom (B), sa talasnim duinama 630 nm, 520 nm i 450 nm.Radi kompatibilnosti kolor sistema sa monohromatskim, umesto tri signala koji predstavljaju navedene primare, prenosi se takoe tri signala:- luminentni signal koji prenosi ukupnu informaciju o osvetljenosti svake take i-dva hrominentna signala koji se izraunavaju kao linearne kombinacije (razlike) luminentnog signala i plavog primara, odnosno luminentnog signala i crvenog primara.

Iz ova tri signala stariji (crno beli) prijemnici koriste samo luminentni deo i prikazuju crno-belusliku. Noviji prijemnici kombinacijom tri signala odreuju tri primarne boje za svaku taku na ekranu i prikazuju sliku u boji. Istovremeni prenos vie signala omoguen je postupkom frekvencijskog multipleksiranja.

6. PRINCIP RADA TELEVIZIJE

Princip rada televizije zasnovan je na ideji da se slike pretvore u elektrine signale koji se u obliku radio talasa emituju u etar. Ti radio talasi stiu do TV antena ulaze u TV prijemnik gde se ponovo pretvaraju u elektrine signale. Ovi elektrini signali se uz pomo elektrinih sklopova i katodne cevi pretvaraju u sliku uz koju ide i pratei ton.Da bi se sve ovo dogodilo neophodna je televizijska kamera koja ili snima program na traku video rekordera (za odloeno emitovanje) ili signal iz kamere ide direktno u etar (direktan prenos). Video kamera funkcionie na sledeem principu: svetlost ulazi u kameru kroz objektiv i pada na staklenu plou analizatorske cevi. Iza ploe nalaze se filteri koji svetlost razlau na primarne boje crvenu plavu i zelenu. Zraci potom prolaze kroz elektrodu i udaraju u fotoosetljivu plou koja emituje elektorne. Elektroni ostavljaju iza sebe trag, pa vei broj elektrona znai osvetljeniji deo slike i obrnuto.Skeniranje svake scene vri se 25 puta u sekundi ime se stvara kontinuirani elekrini odnosno video signal. Kako evropski televizijski standard (PAL) radi na principu 625 linija to znai da mlaz elektrona u jednoj sekundi 25 puta ispie 625 linija. Tako se stvara iluzija neprekidne slike.Televizijski prijemnik radi obrnuto od televizijske kamere: signal stie u katodnu cev televizora gde ga saekaju tri topa za tri osnovne boje crvenu, plavu i zelenu. Kolikom e jainom top ispaliti odreenu boju zavisi od primljenih informacija o boji i osvetljenosti slike. Topovi takoe primaju informaciju o sinhronizaciji slike i tona. Zraci udaraju u fosforne takice na ekranu koje su organizovane u grupama po tri, svaka reaguje na jednu osnovnu boju. Kada ih pogodi mlaz iz topa take zasvetle. Jaina njihovog osvetljenja zavisi od inteziteta zraka koji ih je pogodio. Tako dobijamo sliku veoma blisku originalnoj slici koja se emituje iz studija udaljenih nekoliko hiljada kilometara.

Televizija kao tehnoloki fenomen je od svog postanka pa do danas ostvarila ogroman napredak. Dok su prvobitne televizijske tehnologije jedva uspevale da prikau statinu sliku od 40 linija bez zvuka, dananji TV standardi nam omoguuju prenos pokretnih slika rezolucije ~2mpix (1920x1080) u pratnji sa 5.1 soraund zvukom. Ali tu ne prestaje razvoj, naunici irom sveta ve uveliko rade na sledeem televizijskom standardu 1440p koji e imati rezoluciju od 2560x1440 piksela to je duplo vishe od 720p formata. Pored ovog formata uporedo se radi na razvoju njegovih naslednika, pa tako 1440p treba da nasledi 2160p koji prikazuje dvostruko veu rezoluciju od 1080p formata. Svakako format koji e doneti revoluciju na polju televizije u ne tako dalekoj budunosti je Super HiVision ili Ultra High Definition koji ima rezoluciju od neverovatnih 7680x4320 piksela.

Slika 1. Rezolucije

7. HDTV

HDTV je skraenica za 'High Definition Television'. Ovaj standard predstavlja televiziju u svom najboljem obliku. HDTV moe da emituje est puta veu koliinu informacija od starih analognih sistema, stvarajui na taj nain bolji kvalitet reproductive slike i zvuka. HDTV je izmiljen u Japanskoj kompaniji NHK STRL (Nippon Hs Kykai Science and Technical Research Laboratories) krajem 60-ih godina dvadesetog veka.Video svojim svakodnevnim tehnolokim napretkom pribliava video sliku filmskoj slici. Od same svoje pojave video slika se neprestano usporeuje s filmskom. O tome postoje razliiti stavovi.Video tehnologija je pre svega ograniena i podeljena postojeim TV standardima. Osnovni parametri dananje televizije (broj redova u slici, poluslika u sekundi i standard proreda 2:1) odreeni su jo pre pedeset godina, a standardi TV u boji postavljeni su u SAD-u pre 36, a u Evropi pre dvadesetak godina. Standardi TV-a u boji koji se danas u svetu koriste su PAL (Phase alternation line), NTSC (National television standards committee) i SECAM (Squentiel couleur avec mmoire). Zajedniko tim standardima je samo proporcija okvira slike, u razmeri 3 : 4, tj. 1:1,33 (to je i razmera stranica standardnog filmskog 35 mm formata). Ostali parametri su bitno razliiti. PAL (evropski standard) reprodukuje se u 625 linija i 25 slika odnosno 50 poluslika u sekundi, a NTSC (ameriki i japanski) 525 linija, 30 slika i 60 poluslika. Ova dva standarda su potpuno nekompatibilna. SECAM se od PAL-a razlikuje u nainu kodiranja boje, i u upotrebi je u zemljama biveg Varavskog pakta. Razvojem tehnologije TV industrija poboljava kvalitet slike, ali unutar postojeih parametara TV standarda ona nikako nije mogla dostii kvalitet koji pri gledanju daje filmska projekcija (film look).

7.1. Analogna televizijaKoreni televizije seu cak do 1923. godine kada su u SAD i Engleskoj ostvareni prvi prenosi crno-belih silueta. Prvi redovni televizijski program zapoeo je s emitovanjem 1936. godine u Velikoj Britaniji, ali je tokom ratnih godina prekinut. Posle rata, televizija ponovo oivljava u savrenijem obliku, zahvaljujui televizijskoj tehnici koja je razvijana u ratne svrhe. Znaajnu prekretnicu predstavlja 1954. godina kada u SAD poinje emitovanje prvog programa kompatibilne televizije u boji. Kompatibilnost se ogleda u tome sto crno-beli prijemnik moe da primi program u boji kao crno-belu informaciju, a prijemnik u boji moe da primi i reprodukuje crno-beli program. To je moguce zahvaljujuci nainu razlaganja slike u televizijskom signalu. Slika u boji se razlae na informaciju o sjajnosti svakog elementa slike (luminansa) i informaciju o boji (hrominansa). Crno-beli televizor obrauje i prikazuje samo luminansu (komponenta Y), dok hrominansu ignorie.Hrominansa se dobija razlaganjem boja na tri osnovne boje crvenu, plavu i zelenu (RGB). Bilo koju boju je mogue dobiti kombinacijom crvene, plave i zelene u odreenim procentima. Meutim, dovoljno je emitovati informaciju o samo dve komponente, Cr i Cb, posto je koliinu preostale komponente moguce izraunati. Na primer, kada taku odreene boje cini 50 odsto crvene i 40 odsto plave, zelena komponenta je ostatak do 100 odsto odnosno 10 odsto. Zelena komponenta se izostavlja zato to je najosetljivija na smetnje u prenosnim sistemima, a na taj nacin se i smanjuje kolicina informacije koja se prenosi. Cr i Cb signali se u predajniku meaju u jedan signal i tako se alju. U prijemniku ih je neophodno demodulisati, a u razliitim zemljama je to reeno na razliite naine, pa tako danas postoje tri meusobno nekompatibilna standarda NTSC, PAL i SECAM.NTSC (National Television System Committee) je razvijen 1950. godine kao prvi televizijski standard. Zasnovan je na 525 linija i frekvenciji osveavanja slike od 60 Hz. U upotrebi je u SAD, Kanadi i Japanu. PAL (Phase Alternating Line) je 15 godina mlai od NTSC-a. Njegove odlike su 625 linija i 50 Hz. Detaljniji je od NTSC-a jer ima 100 linija vie i nije podloan grekama u boji. Meutim, zbog osveavanja slike od 50 Hz, podloniji je treptanju (flicker). U upotrebi je u najveem delu Evrope (kao i kod nas). SECAM (Sequence Couleur a Memoire) je vrsnjak PAL standarda. Eliminisanje greaka u boji izvedeno je na drukiji nain od PAL-a, ali je u svakom drugom pogledu deli s njim prednosti i nedostatke. U upotrebi je u Francuskoj, Grkoj, Rusiji, nekim zemljama istone Evrope i u Africi.Kao to vidimo, standardi na kojima se zasniva dananja televizija postavljeni su pre skoro pola veka. Od tada se skoro nita nije promenilo. Ako pogledamo rezoluciju televizijske slike koja u PAL standardu iznosi 768 x 576 piksela, vidimo da je daleko ispod standarda koji postavljaju dananji kompjuterski monitori. To je postalo naroito izrazeno poveanjem dijagonale televizijskih ekrana, pri emu rezolucija slike ostaje nepromenjena. Program na takvim televizorima mogue je gledati samo iz daljine jer se iz blizine uoavaju tacke od kojih je sainjena slika. Zbog toga postoje brojni novi standardi koji se trude da prevaziu ogranienja dananje televizije i da doivljaj gledanja dignu na vii nivo. Svi se oni kreu u pravcu digitalnog procesiranja slike.

7.2. Osnovni principi HDTV-a

Osnovni koncept koji se krije iza televizije visoke definicije (HDTV) u stvari nije samo poveanje definicije po jedininoj zoni ... ve pre uveanje procenta vidnog polja koje zauzima slika.Veina predloenih analognih i digitalnih HDTV sistema su ili u pravcu uveanja broja, orijentaciono 100%, horizontalnih i vertikalnih piksela.

(Predloeno je grubo oko 1MB po frejmu sa oko 1000 linija puta 1000 taaka). Ovo je tipino rezultovalo uveanjem ugla vertikalnog i horizontalnog vidnog polja sa faktorom 2 do 3. Glavni predlozi za HDTV takoe menjaju odnos sa 4/3 na 16/9 - pravei sliku koja vie lii na film.

HDTV- kompatibilni TV obino koriste ekran sa odnosom strana 16:9. Slike visoke rezolucije (1920 piksela * 1080 linija ili 1280 piksela * 720 linija) doputaju da bude prikazano mnogo vie detalja nego na klasinom analognom TV-u ili standardnom DVD-u. HDTV za kodiranje koristi takozvani MPEG-2 format koji koriste i digitalna televizija i DVD. No, napretkom tehnologije su se pojavili novi formati poput MPEG-4 i Windows Media 9 koji omoguavaju efikasnije kodiranje i korienje frekventnog pojasa. Posledica toga su vei broj TV kanala, vei broj filmova po disku i kvalitetnija slika.

Kao i NTSC i PAL, 1920*1080 emitovani program je sa preplitanjem (interlacing), sa 50 ili 60 polja u sekundi da bi se redukovali zahtevi irine prenosnog opsega i to sa 24, 25 ili 30 slika u sekundi pri emu je korieno progresivno skeniranje. Naizmenino skeniranje linija ovog emitovanog programa je 50 ili 60 puta u sekundi, slino kao kod PAL-ovog (50Hz) ili NTSC-ovog (60Hz) preplitanja. Naziv ovog formata je 1080i, tj. 1080i60 u regionima gde se tradicionalno koristi NTSC, ili 1080i50 u regionima gde se koristi PAL 50Hz.1080p (progressive), oznaava da se radi o progresivnom skeniranju i esto se naziva true high-definition i obino se koristi za prenos signala sa manje od 50 polja u sekundi. Format 1280 * 720 linija podrava samo progresivno skeniranje (kod koga se vri refresh cele slike svaki put) i oznaka mu je 720p.7.3. TV visoke definicijeTelevizija poboljane definicije IDTV ( Improvement Definition ) kao i televizija proirene definicije EDTV ( Extended ) predstavljaju poveanje kvaliteta tona i slike uz, korienje postojeih standarda prenosa, predstavlja prelazno resenje ka HDTV. HDTV se u osnovi odnosi na poboljanje slike, promenom dimenzija, poveanjem broja linija (rezolucija), uklanjanje treperenja, umova i interferentnih smetnji kao i dobijanja zvuka CD kvaliteta.Omogucavanjem memorisanje signala u TV prijemnik moe se ostvariti progresivna sinteza bez proreda. Informacioni sadraj se ne menja kroz RF kanal vec sa samo ponavlja preneta informacija. Slican efekat poboljanja reprodukcije slike je sa 2x veom frekvencijom polu-slika, tj. vertikalnom frekvencijom 100Hz. Ovim se smanjuje treperenje.HDTV se u osnovi odnosi na poboljanje slike, promenom dimezija, poveanjem broja linija (rezolucija), uklanjanje treperenja, umova i interferentnih smetnji kao i dobijanj zvuka CD kvaliteta.

7.4. Prednosti

Prva velika prednost je mogunost produciranja homogenih, perfektnih boja sto e dozvoljavati tano meanje boja. Sa poboljanjem prikaza boja pomou lasera, ovi displeji e biti u mogunosti prikazati do 90% boja vidljivog spektra. Drugim reima laser tehnologija e prikazivati bogatije, zasienije boje bolje od plasma, LCD ili CRT displeja.Upola lake teinom i cenom od LCD-a i velikih plasmi.Potronja je svedena na 25% od ukupne snage koje gutaju Plasma ili LCD displeji. Tanki su kao dananji LCD. Preko 50,000 sati life time.

Poto ce output snage lasera biti konstantna, slika nece bledeti vremenom kao to je to sluaj sa plasmama i odreenim LCD implementacijama, nema troenja laserskih elija kao to je sluaj sa kristalom ili plasma plinom.

Slika 2. IDTV

Televizija visoke definicije nudi znaajno vie rezolucije slike. Razlika u rezoluciji sa sobom nosi i razliku u odnosu dimenzija slike. Dok je kod standardne televizije taj odnos 4:3, kod formata visoke definicije on iznosi 16:9, sto je blisko bioskopskom formatu. Postoje promene i na polju zvuka jer je jasno da zvuk mora da prati visoki kvalitet slike. U televiziji visoke definicije mogue je emitovati zvuk u 5.1 Dolby Digital Surround odnosno AC3 formatu.Laicima se cesto desava da DVD i digitalnu satelitsku televiziju izjednae s digitalnom televizijom. Iako DVD format koristi MPEG-2 kompresiju za snimanje sadrzaja na medij i podrzava 5.1 zvuk, ipak se radi o formatu namenjenom prikazivanju na standardnim televizijskim aparatima. Digitalni zapis na DVD-u se konvertuje u analogni oblik kako bi se prikazao. Slino tome, digitalna satelitska televizija je, u stvari, analogna televizija koja se konvertuje u digitalni oblik, MPEG-2 kompresijom prenosi do primaoca, gde se vraa u analogni oblik da bi bila prikazana. Zahvaljujui digitalnom vidu uvanja odnosno prenosa informacije, DVD i digitalna satelitska televizija se odlikuju visokim kvalitetom slike, ali je to ipak 10 puta loije od onoga sto HDTV nudi!Problemi uvoenja televizije visoke definicije identini su problemima koji su se pojavili 1954. godine uvoenjem televizije u boji kako odrzati kompatibilnost i smanjiti trokove. Za televizijske stanice trokovi su oigledni jer obuhvataju kupovinu kompletne nove opreme. Publika u ovom trenutku i dalje ima vie izbora. U ponudi su HDTV konvertori koji omogucavaju gledanje HDTV-a na obicnim televizijskim aparatima, SDTV aparati koji su u stanju da prikazu samo 480p rezoluciju i imaju analogne tjunere (za standardnu televiziju), kao i pravi HDTV (1080i/1080p) televizijski aparati (sa ili bez tjunera). U ovom trenutku, zahvaljuji postojanju paralelnih sistema emitovanja, bilo koje od ovih reenja prihvatljivo je za krajnjeg korisnika. Meutim, potpuni prelazak na HDTV zahtevae i promenu kunih sistema za snimanje.Recimo, VHS rikorderi koji se danas koriste postae neupotrebljivi. Zamenie ih DVR (Digital Video Recorder) uredaji koji kao medij za uvanje snimka upotrebljavaju hard disk. Integracija sa HDTV-ima nudi mnoge pogodnosti, a kao primer naveemo mogunost pauziranja programa koji tee uivo i njegovog nastavljanja posle odreenog vremena. Do pauziranja, program se prikazuje uzivo na televizoru, a u trenutku pauziranja poinje njegovo snimanje na disk. Ovakvi uredaji ve su nekoliko godina stvarnost, a ime koje se najese pominje uz DVR jeste ime amerike kompanije TiVo.

7.5. Karakteristike HDTV-aHDTV odnosno High Definition Television je tehnologija koja nudi kvalitetu slike i zvuka znaajno vee kvalitete u odnosu na tradicionalne tehnologije prikaza slike i zvuka (PAL, NTSC, SECAM,). Iako je u samom poetku bio emitiran u Europi i Japanu u analognom formatu, danas se HDTV signal alje iskljuivo u digitalnom obliku. HD tehnologija je prvi put predstavljena u SAD-u u 90.-tim godinama 20. veka od strane grupe elektronskih kompanija zvanih Digital HDTV Grand Alliance.HDTV nudi daleko vei kvalitet slike u odnosu na standardne televizore. S obzirom da je rezolucija vea, slika je otrija, manje mutna i u celini blia stvarnosti. HD nudi i finije pokrete, detaljnjije i ivlje boje, a tu je i vrlo visok kvalitet viekanalnog zvuka koji ini iskustvo gledanja jo boljim.

Slika 3. Razlika kvalitete slike DVD vs HD DVD

7.6. Kvalitet signalaHDTV nudi dva kvaliteta signala: 720 i 1080 su osnovne oznake, a njima se dodaje ili slovo i ili slovo p to oznaava kakav je nain iscrtavanja slike (i = interlaced - iscrtava se svaka druga linija, a onda ostale linije; p = progressive - linija po linija se iscrtava). 720 i 1080 predstavljaju visinu slike, a irina iznosi 1280, odnosno 1920 piksela). Broj sliica u sekundi (eng. FPS) se katkad navede pokraj oznake, npr. 720p60 to oznaava rezoluciju 1280720, progresivan nain iscrtavanja slike i 60 sliica u sekundi. Ako se ne spomene broj sliica, onda raunajte da se radi o 50 ili 60 za 720p rezoluciju, dok za 1080 su danas esti 1080p24, 1080p25 ili 1080p30 koji e u budunosti biti zamenjeni formatima 1080p50 i 1080p60.Ako je poznata rezolucija DVD-a koja iznosi 720576 odnosno 720480 piksela, onda je jasno da HD nudi vie puta vie informacija pri iscrtavanju slike, s obzirom da je njegova vertikalna rezolucija u sluaju 720p standarda jednaka horizontalnoj rezoluciji DVD-a. Drugim rijeima, irina slike DVD-a je jednaka visini slike kod slabijeg HD standarda.

HDTV tehnologija polako prodire u domainstva irom sveta, a procenjuje se da oko 24 miliona domainstva u SAD-u poseduje HD Ready TV prijemnik. Ipak, samo pola ove brojke moe uistinu uivati u HD signalu jer ne poseduje kablovski ili satelitski HD tjuner. Situacija se stalno poboljava s obzirom na sve veu ponudu HD TV prijemnika, satelitskih risivera, a koliina HD materijala je isto tako u stalnom porastu.

7.7. Svjetlina i kontrast

Svjetlina i kontrast su dva druga vrlo vana faktora pri odabiru vaeg novog televizora, a i ovdje kupac mora pripaziti na specifikacije proizvoaa. Kontrast LCD televizora predstavlja odnos najsvetlijeg i najtamnijeg dela ekrana, tj. govori nam koliko je puta bela taka na ekranu svetlija od crne. esto viene vrednosti su 500:1, 800:1, 1000:1, a mogu se pronai i modeli koji nude 2000 ili ak 3000:1. 500:1 nam govori da je bela taka na ekranu pet stotina puta svetlija od crne. U praksi, to je ovaj odnos vei to su vernije boje na ekranu. Kontrast ni na koji nain ne utie na otrinu, rezoluciju ili osveavanje ekrana, ve iskljuivo odreuje kvalitet prikazanih boja.Svjetlina (eng. brightness) se meri u broju kandela po metru kvadratnom (cd/m2), a govori na koliko jasno emo videti sliku na ekranu u uslovima velike okolne svetline. to je ova vrednost vea to emo lake videti sliku na ekranu u uslovima jake okolne svetline. Tipian TV prijemnik ima svetlinu od oko 350 cd/m2, laptop-ovi starije generacije oko 400 cd/m2, a kod modernih televizora i HDTV ekrana ova se vrednost moe popeti i do 1000 cd/m2.Televizor koji koristi neki od overdrive sastava moe navoditi neverovatne kontraste od 2000 ili ak 3000:1, a mogue je da e televizor sa stvarnih 1000:1 postizati bolje performanse. 7.8. HDTV u poreenju sa standardnim TV formatima Komercijalnu HDTV (High-definition Television) prvi je razvio japanski Nippon Hoso Kyokai 1969. godine. Meutim, sistem nije postao opte-prihvaen sve do samog kraja proslog veka, a poetkom ovog stolea standardi televizije visoke rezolucije takmie se u globalnoj trci da postanu opte-prihvacen vid prenosa televizijskog signala.Internacionalna Telekomunikaciona Unija (ITU-R) je dokumentom sa oznakom BT.709 definisala tri HDTV standarda. Oni ukljuuju 1080i sa 1080 aktivno prepletenih (interlaced) linija, 1080p sa 1080 progresivno skeniranih linija, kao i 720p sa 720 progresivno skeniranih linija. Svi standardi koriste proporcije slike 16:9 navodei mnoge korisnike na pogrean zakljuak izjednaavanja televizora irokih ekrana sa HDTV-om. Svi trenutni HDTV standardi emitovanja usaglaeni su sa specifikacijama ATSC (Advanced Television Systems Committee) i DVB (Digital Video Broadcasting) , amerikim i evropskim specifikacijama za digitalnu televiziju.HDTV ima mogunost reprodukcije zvuka bioskopske atmosfere jer koristi Dolby Digital (AC-3) format koji podrava 5.1 sistem okruujueg (surround) zvuka, ali sa jo boljim kvalitetom (vie od standardnih 48 KHz koje prua DVD).Televizija visoke definicije je sistem digitalnog prenosa TV signala sa mnogo veom rezolucijom od tradicionalnih SDTV (Standard-definition television) formata, kao to su NTSC, SECAM i PAL. Mada su se neki rani formati analogne HDTV emitovali u Japanu i Evropi, HDTV se emituje digitalno zbog toga to digitalna televizija (DTV) zahteva mnogo manju irinu propusnog opsega ako se koristi dovoljna video kompresija. Digitalnu HDTV tehnologiju prvi put je predstavila grupa elektronskih kompanija zvanih Digital HDTV Grand Alliance u Sjedinjenim Amerikim Dravama tokom 1990-tih.

Slika 4. Rzlika izmeu HD i DVD

7.9. Sedam stvari koje se oekuju od HDTV-a

1. Visoka definicija - sa rezolucijom od 1024x768 i vie taaka po inu, HDTV je daleko superiorniji od analogne televizije.2. Vea slika - zbog promene odnosa irine i visine ekrana sa 4:3 na 16:9, propisana distanca posmatranja ekrana je smanjena (na primer ako je ekran visok 30 centimetara, onda preporuena razdaljina iznosi 90 centimetara od ekrana). Pravi razlog za poveanje irine ekrana je omoguavanje irine polja gledanja slike od 30 stepeni. Da bi se ovo ispotovalo, gledalac mora biti na propisanoj daljini gledanja.Ovako uveano polje je dosta realnije od standardnih deset stepeni kod NTSC standarda.

3. Vie boja - HDTV slika nosi pet puta vie informacija o boji nego NTSC sistem. Preciznost ovakve slike je poprilino revolucionarna.

4. iri ekran - je prva stvar koju ete primetiti kod HDTV setova. Ova mogunost simulira pravi filmski ekran. Gledanje filmova koji su adaptirani za TV e uskoro biti prolost.5. Multikanalni digitalni CD kvalitet zvuka - je neto zbog ega sam se i odluio da piem o ovoj inovaciji. Gledanjem HDTV-a uete mnogo prirodniji tonalni balans. Dijalozi e biti mnogo vie razumljiviji. U 6.1 sistemima, mogue je dobiti jasan istovremeni zvuk sa svih 6 glavnih kanala. Prilikom tekih mikseva efekata, esto je teko razaznati dijalog. U multikanalnim audio sistemima, dijalog e biti jasniji, ak i u scenama sa glasnim pozadinskim efektima.Osetna e biti vea uniformnost zvukova okruenja. Lokalizacija zvuka bie preciznija i fokusiranija. Gledalac e takoe moi da doivi ceo dinamiki opseg i frekventni odziv bez distorzije ili drugih smetnji. Takoe, sistem e moi da reprodukuje najnie dve oktave bez ikakvih problema.

6. Novi tipovi ureaja - svi su primetili komercijalni efekat ravnih (flat) ekrana. Kompjuterski, televizijski ili bilo koji drugi ekrani doivljavaju preporod u svom dizajnu. Sa fleksibilnou koju nudi HDTV, televizijske kompanije mogu da stvaraju izvanredne inovacije.

7. Nove mogunosti - sa prednostima digitalne televizije dolazi i digitalno programiranje, a sa programiranjem i nove tehnoloke mogunosti. U prevodu, kompjuteri, kamere, video rekorderi, satelitsko programiranje i mree poee da nude nove mogunosti. Digitalna televizija je tehnologija koja e zasigurno promeniti mnoge stvari.

7.10. Rezolucija

Na TV prijemnicima je uvjek jasno istaknuto kolika je rezolucija ekrana. Kada je rije o ekranima koji mogu da prikau sliku u HD rezoluciji, postoji niz oznaka koje se koriste, a nerijetko znaju da zbune kupca. Neke od uobiajnih oznaka su: HD 720i HD 720p HD 1080i HD 1080pRezolucija 1080 je svakako via od rezolucije 720, ali obe spadaju u visoku rezoluciju -HD. Pometnju unose slovapii. Ona se odnose na nain iscrtavanja slike na ekranu. Naime, slika na televizijskom ekranu (kako na starijim tako i na savremenim televizorima) se iscrtava red po red, ne cijela odjedanput. Slino kao kad matrini tampa isrtava sliku na papiru - red po red, samo je to kod televizije neuporedivo bre pa to ne primjeujemo.Slovoi(interlaced) ukazuje na to da se slika na ekranu iscrtava u dva maha: prvo se iscrtava svaki parni pa odmah zatim svaki neparni red. Sve to se naravno odvija dovoljno brzo pa se ne primjeti da slika nije cijela. Ovo je naslijeeno odSDTV-a.Slovo(progressive) u oznaci rezolucije znai da se slika na ekranu iscrtava upravo red po red - bez preskakanja. Ovo je bitno za velike ekrane, vee od standardnih, jer su se na njima ranije uoavale smetnje u vidu treperenja, pogotovo prilikom prikazivanja vrlo dinamine slike. Uz primjenu ovakvog iscrtavanja slike, dakle bez preskakanja redova, treperenje se gubi. Ovakva slika se smatra boljom, to ona svakako i jeste, ali ljudsko oko u praksi na manjem ekranu teko moe da primjeti razliku izmeu rezolucijaHD 1080i i1080p. Broj sliica u sekundi (eng. Frames Per Second) se katkad navede pored oznake, npr. 720p60 to oznaava rezoluciju 1280720, progresivan nain iscrtavanja slike i 60 sliica u sekundi. Ako se ne spomene broj sliica, onda se radi o 50 ili 60 za 720p rezoluciju, dok za 1080 su danas esti 1080p24, 1080p25 ili 1080p30 koji e u budunosti biti zamjenjeni formatima 1080p50 i 1080p60. Ako je poznata rezolucija DVD-a koja iznosi 720576 odnosno 720480 piksela, onda je jasno da HD nudi vie puta vie informacija pri iscrtavanju slike, s obzirom da je njegova vertikalna rezolucija u sluaju 720p standarda jednaka horizontalnoj rezoluciji DVD-a. Drugim rijeima, irina slike DVD-a je jednaka visini slike kod slabijeg HD standarda.Rezolucija oznaena sa HD 1080p trenutno predstavlja sam vrh po pitanju jasnoe slike na TV prijemniku. Ovu rezoluciju nazivaju jo i FULL HD, TRUE HD i ULTRA HD.Treba napomenuti i to da ekran visoke HD rezolucije ne podrazumjeva to da e slika na takvom televizoru automatski biti te rezolucije, bez obzira na to ta se gleda. Samo ukoliko se emituje sadraj koji je snimljen u HD-u, i prikazana slika e biti HD.

7.11. HDTV prijemnici

Kupovina HDTV prijemnika je definitvno najzahtjevnija jer od njegovog kvaliteta i mogunosti zavisi itavo vae iskustvo i doivljaj gledanja. Kupovina HDTV-a se razlikuje od kupovine standardnog, SD televizora podaleko veem broju faktora na koje je potrebno obratiti panju prilikom kupovine. Dok ste kod standarnih televizora najvie obraali panju na dijagonalu i tip ekrana, kod HDTV-a jo morate obratiti panju na rezoluciju zaslona, podrane standarde, brzina odziva, osvijetljenost, kontrast, broj i tip konektora.Slijedi nekoliko rijei o svakom od ovih standarada.

7.12. Konektori

HDMI je skraenicaengleske sloenice High-Definition Multimedia Interface (Multimedijalni meusklop-interfejs visoke definicije) odnosno kompaktnimeusklop preko kojeg se prenose kombinovani zvuni/video podaci u nekomprimovanom obliku. Oni dolaze u razlicitim oblicima, dizajnu i veliinama, ukljuujui i razlike u cijenama koje se kreu u rasponu od samo nekoliko do 150 dolara. Jednom kada napokon kupite HD televizor eljet ete ga spojiti na to vie ureaja koje posjedujete. Zbog toga je vano da prije kupovine takoer pogledate stranju stranu televizora da vidite kojim terminalima raspolae. U ovom je segmentu situacija prilino dobra i dananji televizori uistinu nude veliki broj razliitih prikljuaka za spajanje na razne ureaje. Composite Video, S-Video, RGB terminali, Firewire (npr. za spajanje sa digitalnom video kamerom), DVI-D (za spajanje sa raunarom, HDTV resiverima i DVD playerima) i HDMI prikljuci su esta pojava i osiguravaju da spojite gotovo svu video tehniku koju posjedujete, a takoer osiguravaju kompatibilnost i sa buduim ureajima.

Slika 5. Primjer HDMI konektora

7.13. HD Ready i Full HD

Prije par godina postojala je velika cjenovna razlika izmeuHD ReadyiFullHD TV prijemnika.HD Ready znai da je prirodna rezolucija vaeg ekrana1360 x 720piksela (720p), aFull HDda je ona 1920 x 1080 piksela (1080p). Ako govorimo o monitorima tada se isplati pucati na to veu rezoluciju jer vam ona donosi i vie radne povrine, to je uvijek prednost. Danas je zbog evolucije tehnologije veina 32" ekranaFull HD jednako kao to e uskoro i veina LCD-a imati LED pozadinsko osvjetljenje. Problem u praksi predstavlja jo uvijek velika koliina TV sadraja u zastarjelom SD formatu (576x480 piksela).

8. 4K

Kada je HDTV doao na trite, korisnici su bili sigurni da je to najbolja slika koju mogu vidjeti u vlastitim domovima na opremi koja nije namijenjena studijskim uslovima. Danas uivamo u punoj HD rezoluciji koju nude Blu-ray filmovi, satelitski program i internet servisi poput YouTube-a, a padom cijena i rastom kvalitete prikaza, nerijetko se takvi sadraji gledaju na zaista velikim televizorima i monitorima. Ono to je nekada bio HD, danas je 4K rezolucija budunosti. Pomnoite HD rezoluciju s etiri i dobiti ete 4K. Dakle, sve vie se pria o 4K rezoluciji, a koja oznaava oko 4000 piksela po horizontali, a prvi takav televizor je proizvela Toshiba krajem prole godine. 4D rezolucija od 3840 piksela u 2160 linija je upravo dvostruko vea od pune HD rezolucije s 1920 piksela u 1080 linija.Meutim ni 4K rezolucija nije granica slijedei korak je doao kroz najnovije kamere koje mogu proizvesti sliku koja nadilazi 4K specifikaciju. Japanski javni emiter NHK razvio je kameru koja proizvodi slike u nevjerovatnoj 16 puta vioj kvaliteti od one najbolje koju nudi HD. Signal je nita manji od 76804320 piksela, za razliku od pune HD rezolucije od 19201080 piksela, uz te brojke smijeno izgleda standardna rezolucija od 720576 piksela koja se nalazi npr. pohranjena na DVD medijima i TV programu. Ukratko, u odnosu na zaslon pune HD rezolucije, jasno je da super HD moe prikazati 4x vie svih dostupnih informacija.

Slika 6. 4K

Naravno, problem s ovakvim glomaznim slikama je u potrebi za isto takvim glomaznim procesorskim sistemom za rad s njima, to je NHK takoer proizveo. Naalost, ostatak televizijske mree nije u stanju nositi se s ovakvim slikama, zato e trebati proi jo mnogo godina da bi super HD postao uobiajena emitirajua norma. Podsjetimo, u Bosni i Hercegovini kao i u zemljama u okolini se trenutno svi programi emitiraju digitalno u SD rezoluciji (720 piksela u 576 linija), a gotovo svi su u 4:3 formatu umjesto ope prihvaenog 16:9.Najranije snimke u rezolucijama veim od 4K su prvi put bile dostupne ove godine kada su se odravale Olimpijske Igre u Londonu, za koje je bilo osigurano nekoliko lokacija na kojima su navijai mogli pratiti takmienja u Ultra visokoj rezoluciji. Na takvim su se mjestima koristili veliki ekrani koji su se mogli nositi s takvim signalom. S konstantnim razvojem tehnologije, teko je zamisliti kako e televizori izgledati kroz nadolazee godine, meutim jedno je sigurno gledaoci e biti svjedoci sve realistinijih videa u vlastitom domu, a koji vremenom doista omogue uivanje u virutalnoj stvarnosti.Iako su veliki proizvoai u proteklom periodu predstavili neke od najsavremenijih televizora dananjice, sve ankete i istraivanja pokazuju kako e se4K televizorinalaziti na margini sve do 2017. godine. U narednih 5. godina na svjetskom nivou 4K televizori e biti zastupljeni u globalnim isporukama svega 1%. Globalna isporuka 4K televizora u svijetudo 2017. godinee porasti na2.1 milion 4K televizora, sa4000 4K televizorakoliko ih je isporueno tokom 2012. godine.

Slika 7. Poveanje prodaje 4K televizora kroz predstojee godineToshiba je predstavila Quad Full HD, 4K TV a njegova prodaja e poeti u prvoj polovini 2013 godine. Nakon to je to uinilo ve nekoliko proizvoaa, svoj 4K TV odluio je proizvesti i Sony. Sony je tako predstavio svoj prvi 4K TV (3840*2160) koji ima dijagonalu od 84 ina i brutalnu cijenu 25.000 amerikih dolara. Punim imenom Sony Bravia KD-84X9005, televizor bi se na tritu trebao pojaviti poetkom 2013. godine. LGu segmentu 4K televizora takoer ima 84-inni model po cijeni od20.000 dolara, dokToshibasvoj 55-inni model nudi po cijeni od10.000 dolara. Sasmusng je objavio da e poetkom januara 2013. godine plasirati svoj 110-inni Ultra HD ekran na sajmu Consumer Electronics Show (CES) koji e se odrati u Las Vegasu, SAD. To e biti najvei HDTV vien do sada. Osim ultra veliine zaslona, kako kau, UHD TV ce imati dizajn koji nismo imali priliku vidjeti prije. Trenutno se ne spominje cijena ni daljnje specifikacije o ovom proizvodu.

Slika 8. Rzlika meu pojedinim rezolucijama

Sharp je takoe predstavio svoj potpuno novi THX-certificirani 64-inni zaslon UltraHDTV poznat kao ICC Purios. On ima rezoluciju od 3840 x 2160, koja zadovoljava standarde 4K UltraHD. Takoer posjeduje etiri HDMI ulaza, dva USB porta, Ethernet port i WiFi. Osim toga, takoer e imati 35-vat sistem zvunika, prikljuak za slualice, i vie tunera, tako da korisnici mogu snimati dva programa istovremeno. Radit e se samo po narudbi, a prvi put e biti dostupan u Japanu u januaru 2013 godine za 31.283 amerikih dolara. Ovako visoku cijenu pravdaju uvjerenjem da e gledatelji imati takvu sliku koju nee moi razlikovati od stvarnog ivota. Vjeruju da su kupci ubijeeni u njihov kvalitet tako da visoka cijena nee uticati na njihovu kupovnu odluku.I dok svjedoimo o pojavi sve veeg broja monitora i televizora4K rezolucije, vidimo da zajedniko za sve njih suvelike dijagonale, to je jedna od karakteristika koje se gotovopodrazumijevajuu toj domeni. Meutim, japanska tvrtkaOrtustechse nije eljela promovirati 4K ekranima kojima se mogu prekrivati itavi zidovi, ve je predstavila najmanjiUltra HD 4K monitor ija dijagonala iznosi samo 9,6 ina, odnosno28 centimetara. Ovaj siuniLCDekran u sebi sadri impresivnu rezoluciju od3840 x 2160piksela, to ga ini jedinstvenim primjerkom te tehnologije u svijetu. Ovi maliani su prikazani u javnosti prvi put na sajmuElectronica 2012 u Minhenu, koji se odrao izmeu13. i 16.novembra. Minijaturni Ortustech Ultra HD 4K monitor je dizajniran za koritenje u profesionalnoj video opremi, te za potrebemedicinske dijagnostike, gdje se trai ista visokokvalitetna slika visoke rezolucije.

Slika 9. Najmanji Ultra HD 4K televizor

9. AUDIO I VIDEO FORMATI

9.1. Grafiki formati

Monohromatska bit mapa Svaki pixel se memorie kao jedan bit (0 ili 1) Primer: 640x480 pixela proizvode 37.5 kB Pimenjuju se Dithering ili HalftoningRazliit raspored i gustina taaka u poljima iji se srednji nivo osvetljaja prepozna

Gray-scale slika Pixeli se uobiajeno memoriu u byte-ima (od 0 do 255 nivoa sjajnosti) 640x480 pixela daju vie od 300kB

8-bitna kolor slika Byte po pixel (od 0 do 255 razliitih boja) Zahteva se look-up tabela za boje Slike mogu biti indeksirane (dodeljuju se vrednosti pojedinim bojama) 640x480 pixel-a proizvodi 307.2 kB (kao i grayscale slika iste veliine)

24-bitna kolor slika Byte po pixel (od 0 do 255 nivoa)- tri byte-a za RGB 256x256x256 moguih boja (16 777 216 ukupno) 640x480 pixel-a proizvodi 921.6 kB 32-bitske slike su 24-bitne sa dodatnim byte-om za efekte

9.2. Standardni nezavisni formati

Gif Graphic Image Format (UNISYS Corp.) je definisan za prenos slika telefonskim linijama (modemska veza) Koristi Lempel-Ziv Welch algoritam koji je neznatno modifikovan za linijsko skeniranje slika. Ogranien je na 8-bitske (256 nivoa) kolor slike Pogodan za slike bez blagih prelaza (grafika srtei) Podrava analizu sa proredom (interlacing) Podrava transparenciju bez alfa kanala.

JPEG Standardna fotografska kompresija Uraunava HVS Kompresija sa gubicima dozvoljava proizvoljan kvalitet

Tiff Tagged Image Format se koristi za memorisanje monohromatskih, gray-scale, 8-bitskih, 24-bitskih RGB slika Kompresija bez gubitaka (ako nije pravljena iz neke ve formirane komprimovane slike) Nema prednosti nad JPEG

9.3. Alfa kanali

Alfa kanali imaju sledee osobine:Svaka slika (izuzev 16-bitskih) moe da sadri 24 kanala, ukljuujui kolor i gray-scale.Svi kanali su 8-bitske grayscale slike, koje mogu da podre 256 nivoa sivog.Moe se specificirati ime, kolor, maske, i prozirnost za svaki kanal.Svi novi kanali imaju iste dimenzije i broj pixel-a.Mogu se editovati maske koristei paint alat, edit alat i filtre.

PNG Portable Network Graphics (PNG) format Kompresija bez gubitaka (koristi se za web) Za razliku od GIF (8-bitske slike) podrava 24-bitske slike i daje transparenciju bez reckave strukture PNG format podrava RGB, indeksirani kolor, gray-scale, i bitmap slike bez alfa kanala Ne podravaju ga svi web browser-i

10. KOMPRESIJA SLIKE

Potreban je visok stepen kompresije (vei od 540 za CIF sa 25 slika u sekundi, preko PSTN) uzzadovoljavajui (subjektivni) kvalitet slike Koristi se velika korelisanost susednih piksela u prostornom domenu (unutar slike intraframe) i uvremenskom domenu (izmeu susednih slika interframe): Koduje se samo razlika piksela (koja je mala) Vri se predikcija frejmova Koduje se grupa piksela Koriste se svojstva ljudskog vida (HVS), ... Ostvaruju se visoki stepeni kompresije (preko 150:1) bez vidljive degradacije kvaliteta

Razvoj metoda za kompresiju slike ITU-T (International Telecommunication Union Telecommunication Sector, ranije CCITT), sa svojom VCEG (VideoCoding Expert Group) ITU standardi H.26x preteno za komunikaciju u realnom vremenu i od jednog ka drugom korisniku(point-to-point) ili od jednog ka ostalim korisnicima (point-to-multipoint). ISO/IEC (International Standard Organisation / International Electrotechnical Commission) sagrupom MPEG (Motion Picture Experts Group) ISO MPEG-x standardi za arhiviranje i distribuciju kvalitetnog video materijala (filmovi, kompjuterske igre, i slino) u komercijalne svrhe. Ciljna grupa predstavljaju proizvoai, provajderi i korisnici 'zabavnog' video materijalaKonvergencija standarda:MPEG-2 = ITU H.262, H.263 ~ MPEG-4, H.264 AVC = MPEG-4 Ver. 10

Kompresija mirne slike JPEG, ISO Standard 10918 (alternativno referisan kao ITU T.81). Rad na standardu je zapoeo 80-tihgodina, a standard je usvojen 1992. Primarno je razvijen za kompresiju mirne slike ali se moe primeniti i za pokretne slike MJPEG

JPEG standard Algoritamski gledano, JPEG se moe ostvariti kao: sekvencijalni DCT (Discrete Cosine Transform) postupak nad blokovima 8x8 piksela, progresivni DCT postupak, postupak bez gubitaka i hijerarhijski postupak.Postupak bez gubitaka, zapravo, ne koristi kvantovanje, te nema gubitka informacije ali je stepen kompresije mali (do oko 5:1). Posebno su interesantni progresivni, a naroito hijerarhijski postupak, jer obezbeuju brz prenos i/ili prikazivanje cele slike poevi od slike slabogkvaliteta do slike punog kvaliteta, kroz nekoliko prolaza.

Video signal Uobiajeni format (dimenzija) slike 4:3 CIF (Common Intermediate Format): 288 linija, 352 luminentna (Y) piksela po liniji, sa 8 bpp, odnosno, 101952 bajtova (815616 bita). Podaci o boji: Cb (B-Y) i Cr (R-Y), svaka 144x176 piksela, 8 bpp = 50976 bajtova, odnosno, 407808 bita za obe komponente. Ukupno: 1.22 Mbita 25 slika u sekundi: protok oko 30 Mbit/s Jedan minut video materijala oko 230 Mbajta, igrani film (90 minuta) preko 20 Gbajta ak i QCIF (144x176 piksela za Y, 2x72x88 za boju) i sa 7.5 slika/sec (videokonferencija) zahteva protok od 2.25 Mbit/s

Kompresija video signala Kodovanje pokretnih slika (video signala) pored prostorne uvodi i vremensku redundansku piksela, kao i predikciju pokreta, ime se ostvaruju visoki stepeni kompresije bez vidljive degradacije kvaliteta Sredinom 80-tih godina prolog veka: ITU-T H.261. Prenos video signala za potrebe videokonferencije i videotelefonije preko ISDN dakle, za prenos relativno sporih sekvenci (poznatih kao head-andshoulders) to je mogue ostvariti sa malim protocima bita. Slike u CIF formatu i/ili QCIF (Quarter CIF).

ITU-T H.261 Svaka slika (frame), kako za luminentne tako i za hrominentne komponente, se deli na blokove veliine 8x8 piksela. Formiraju se makro-blokovi (MB) koji sadre etiri luminentna bloka i po jedan hrominentni blok (format odmeravanja 4:1:1 ili 4:2:0). Od makro-blokova se formira grupa blokova (GOB = Group of Blocks) Transformaciono kodovanje (za redukciju prostorne redundanse) i kompenzacija pokreta (za redukcijuvremenske redundanse). Prva slika u video sekvenci se koduje u tzv. intra-frame modu (tzv. I-slika), na isti nain kao za mirnu sliku, slino kao u JPEG standardu.H.261 - nastavak Vremenska korelisanost, kao i inercija oveijeg vida, doputaju ostvarenje visokog stepena kompresije. Na osnovu jedne slike moe se predvideti naredna slika u sekvenci, koja se, uobiajeno, malo razlikuje od stvarne naredne slike. Time se moe kodovati samo razlika predikcije u odnosu na stvarnu sliku, ime se generiu tzv. P-slike. P-slike koriste predikciju pokreta, na osnovu prethodne I- ili P-slike iz sekvence, aobezbeuju znatno veu kompresiju u odnosu na I-slike; P-slika koristi 50% do 70% manje bita u odnosu na I-sliku Za predikciju pokreta se koristi luminentni sadraj iz makro-blokova, tako to se vri procena najboljeg slaganja blokova (BM = Block Matching). Svaki makro-blok iz trenutno procesirane slike se poredi sa makro-blokovima koji lee unutar prozora za pretraivanje u prethodno rekonstruisanoj slici

H.263 standardi Dalji razvoj video kompresije ITU-T Kratkoroan cilj unapreenje standarda H.261: H.263 (usvojen 1996.) radui prenosa video signala kroz standardnu telefonsku ili mobilnu mreu (64 kb/s) i njegove kasnije verzije H.263+ (ili H.263 Version 2), i H.263++, Dugoroan cilj projektovanje novog standarda: H.26L (poznat i kao H.263L). Koristi se vie novih reenja: Kompresija na bazi wavelet-a; kompenzacija pokreta sa preklapanjem blokova (poboljanje od oko 1.5 dB u odnosu na H.263++); celobrojne transformacije, to je pogodnije za hardversku realizaciju; PB-slike kombinacija dve slike: P- i B-slika se koduju kao jedna jedinica. Sama B-slika (prvi put uvedena u MPEG-1) doputa veliku kompresiju, te ovakvo kodovanje omoguava poveanje brzine prenosa slika bez znaajnijeg zahteva za poveanjem bitske brzine

ISO MPEG-1 MPEG-1, je projektovan prvenstveno radi memorisanja audiovizuelne informacije na optiki CD-ROM. Kako je taj medijum pri 'single speed' modu zahtevao brzinu prenosa od 1.4 Mbit/s, ciljni zadatak je bio ostvariti 'video CD' (standardni CD koji moe da sadri do 70 minuta audiovizuelnog sadraja), uz kvalitet koji je uporediv sa VHS video trakom nije postigao komercijalni uspeh! MPEG-1 pored predikcije unapred (P-slike) prvi put uvodi bidirekciono kodovanje. Novi tip slika, tzv. slike B tipa (bidirekcione), zasnovane su na izraunavanju vektora pokreta iz dve referentne slike, jedne ispred, a druge iza trenutno kodovane B slike (bez obzira da li su to I- ili P- slike

MPEG-2 Standard MPEG-2 (definisan i kao H.262, preporukom ITU-T), kompatibilan je sa MPEG-1 i fleksibilan doputa irok raspon video kvaliteta od standardnog televizijskog do televizije visoke rezolucije (HDTV = High Definition TV). Izrazito je komercijalno orijentisan i namenjen TV difuznom ili kablovskom prenosu i/ili memorisanju audiovizuelnog sadraja na optikim CDROM ili DVD diskovima Slojevi MPEGx imaju nekoliko nivoa, poevi od najnieg to su: piksel, blok, makroblok, iseak (slice, deo slike koji sadri 16 linija slike), slika, i grupa slika (GOP)

MPEG-4 MPEG-4 (1999. god.) je objektno-orijentisan. Koduju se detektovani objekti dodatno poveanje stepena kompresije i fleksibilnost kodovanja. Standard je namenjen savremenim multimedijalnim komunikacijama: TV/film/zabava i razliiti Web-orijentisani servise. MPEG-4 standard koristi GOP (Group of Picture) organizaciju, kao i prethodni MPEG-2. Verzija 10 ovog standarda je doneta usaglaavanjem stavova komisija ITU i ISO/IEC organizacija, definisanim u preporuci H.264. Ima niz unapreenja: mogunost predikcije pokreta na osnovu veeg broja vektora pokreta, skalabilnost (prostorna, vremenska, srukturalna), sprite kodovanje, pojedinano kodovanje objekata u ravnima objekata (Video Object Plane, VOP), ...Jedna od novina u MPEG-4 standardu vezana je i za kodovanje zasnovano na modelu (model based).Ovakva vrsta kodovanja nalazi primenu i u snimanju animiranih sekvenci tehnikom motion capture.

Ostali MPEG standardi Proirenja koncepta integracije idu u smeru upravljanja sadrajem komprimovanog materijala kroz MPEG-7 i MPEG-21 standarde, na kojima se intenzivno radi.

11. BLU-RAY

Ime Blu-ray je dobijeno iz nove tehnologije koja koristi plavo-ljubiasti laser za pisanje i itanje podataka sa optikog diska. Ime predstavlja kombinaciju Blue (blue-violet laser) I Ray (optical ray). Prema Blu-ray disk asocijaciji(Blu-ray Disc Association) spelovanje Blu-ray nije pogreno, slovo e je namerno izostavljeno da bi pojam mogao biti registrovan kao robna marka, jer nije mogue registrovati pojmove koje se koriste u svakodnevnoj upotrebi. esto se javljaju greke u pisanju. Pravo ime optikog diska je Blu-ray Disc,ne Blu-ray Disk kako esto moemo videti. Pravo, krae ime je Blu-ray, ne Blu-Ray takoe esta greka. Skraenica Blu-ray-a je BD ne BR ili BRD.Blu-ray Disc(BD) predstavlja novu generaciju optiko prenosivih medija. Razvijen je od strane Blu-ray Disc Association[footnoteRef:3](BDA), grupe svetskih, vodeih kompanija u domenu elektronike, personalnih raunara I digitalnih medija kao to su (Apple, Dell, Hitachi, HP, JVC, LG, Mitsubishi, Panasonic, Pioneer, Philips, Samsung, Sharp, Sony, TDK and Thomson). Format Blu-ray je razvijen da bi omoguio snimanje i reprodukovanje visoko-kvalitetnog video signala(HD), kao i da se na njega smesti velika koliina podataka. Ovaj format prua pet puta vei kapacitet od tradicionalnog DVD-a, I moe da sadri od 25GB do 50GB na dual-layer disku. [3: Blu-ray disk Asocijacija]

Slika 10. Blu-ray disk

11.1 Blu-ray FormatBD disk predstavlja prekretnicu u razvoju optikih medija jer se prvi put poinje sa upotrebom plavog lasera. Blu-ray disk je predstavlja poslednji optiki medij koji e koristi ti vidljivo svetlo. Plavi laser radi na talasnoj duini od 400 nm sto omoguava veu koliinu zapisanih podataka na disku. Ispitivane su I manje talasne duine ali na kraju je odabrana duina od 400 nm jer se pri manjim talasnim duinama naglo gubi na kvalitetu zapisa a idui jos dalje stvaraju se efekti koji su slini sagorevanju od strane suneve svetlosti. Koricenje plavog lasera na znatno manjim talasnim duinama od predhodnika BD-a ( CD 750nm I DVD 650 nm) omoguilo je smetanje vee koliine podataka na disk. Zbog veoma male talasne duine plavi laser ima izuzetno tanak snop ime se postie vea gustina zapisa.

Slika 11. Poreenje debljine laserskog snopa

11.2. Razlika izmeu Blu-ray-a I DVD-aKao I DVD Blu-ray nastaje za potrebe filmske industrije. Oekuje se da ce Blu-ray zameniti DVD format u potpunosti. BD format je irom sveta dobio podrku od najveih filmskih studija, ak sedam od osam najveih studija u Holivudu (Disney, Fox, Warner, Paramount, Sony, Lionsgate and MGM) su prihvatili Blu-ray za legitimnog naslednika DVD-a. Ovi filmski studiji kao I mnogi drugi najavili su izdavanje filmova visoke rezolucije na BD formatu. DVD format ce se zadrati na tristu sve dok HDTV ne postane masovna tehnologija I u potpunosti zameni stare televizore. Dok se to ne desipitanje koje muci potroae je kompatibilnost ova dva formata. Dileme nema Blu-ray je kompatibilan sa DVD-om. Nekoliko vodeih kompanija u toj oblasti je demonstriralo ureaje koji itaju I piu podatke na CD,DVD I Blu-ray koristei kompatibilnu glavu sa dva lasera.Prednost Blu-rey-a I razlog prelaska na ovaj format je jednostavno reeno HDTV. HD tehnologija prua neverovatnu otrinu I kolorit slike, pet puta je vea koliina detalja u poreenju sa SD (standard-definition) tehnologijom. Problem sa sadanjim DVD-om je to sto podrava samo SD jer ne poseduje kapacitet za HD tehnologiju.

12. WEB STREAMING

Napredak tehnologije je promjenio nain na koji koristimo zvuk i sliku. Ljudi ele da koriste Internet ne samo za prenos teksta i statinih slika, ve i za audio i video komunikaciju.Termin streaming znai da korisnik moe da slua ili gleda fajl nakon to je download poeo.

Pri streaming-u snimljenog audio/videa fajlovi su kompresovani i uvaju se na serveru. Klijent download-uje fajlove preko Interneta. Pri streaming-u ivog materijala korisnik prati emisiju putem Interneta. to se tie interaktivnog audio/videa on se sad koristi za komunikaciju na daljinu. Prije nego to se zvuni i video signali mogu poslati Internetom moraju se digitalizovati i kompresovati.

Prvi pristup: Web Server Klijent (browser) koristi servise HTTP-a i alje GET zahtjev serveru. Server onda moe poslati traeni fajl. Browser na klijentovom raunaru onda koristi pomonu aplikaciju, media player, da bi pristupio datoteci. Pri upotrebi Web Servera, kompletan fajl mora biti preneen na raunar klijenta kako bi mu se pristupilo. To zahtjeva od korisnika da eka nekoliko minuta, ili ak sati kako bi pregledao (presluao) zapis.

Drugi pristup: Web Server sa Metafile-om Ovim pristupom se media player direktno vezuje za Web Server. Server skladiti dva fajla: audio/video i metafile koji sadri informacije o zapisu. Koraci: HTTP klijent pristupa Web Serveru naredbom GET Kao odgovor klijent dobija metafile Metafile se predaje media player-u Media player koristi URL iz metafile-a kako bi pristupio audio/video zapisu Web Server odgovara Problem sa drugim pristupom je u tome to browser i media player oboje koriste usluge sa HTTP-a. HTTP je projektovan da komunicira preko TCP protokola. On je pogodan za prijem metafile-a, ali ne i za audio/video zapis. TCP protokol prati tok podataka i ponovo alje izgubljene pakete

Trei pristup: Media Server Kako su Web Serveri okrenuti iskljuivo TCP-u, potreban nam je jo jedan server: Media Server. Slijedei koraci su potrebni kako bi se ostvario ovakav vid komunikacije: HTTP klijent pristupa Web Serveru naredbom GET Kao odgovor Web Server alje metafile Metafile proslijeen media player-u Media player koristi URL iz metafile-a da bi pristupio Media Serveru koristei UDP protokol Media Server odgovara traenim stream-om

etvrt pristup: Media Server i RTSP Real Time Streaming Protocol (RTSP) je upravljaki protokol projektovan da uvea funkcionalnost streaming procesa. Koristei RTSP imamo punu kontrolu nad reprodukcijom audio/video zapisa. Potrebni koraci: HTTP klijent pristupa Web Serveru naredbom GET Kao odgovor Web Server alje metafile Metafile proslijeen media player-u Media Server odgovara Media player alje komandu PLAY kako bi zapoeo reprodukciju (streaming) Audio/video zapis se prenosi mreom koristei protoko zasnovan na UDP-u Konekcija se prekida TEARDOWN komandom Media server odgovara

13. ZAKLJUAK

Pojam signala ili elektrinog signala moe se definisati na vie naina. Dve veoma razumljive definicije glase: a) Signal je (elektrini) ekvivalent poruke. b) Signal je skup podataka o nekoj pojavi ili dogaaju.Signal se u telekomunikacijama obino posmatra kao zavisna fizika veliina (zavisna promen- ljiva, funkcija). Ona se menja u zavisnosti od druge fizike veliine (nezavisne promenljive). Zavisna promenljiva moe da bude, po svojoj prirodi: napon, struja, elektrini potencijal, skup brojeva dobijenih oitavanjem nekih podataka, itd. Nezavisna promenljiva moe da bude vreme, neka od prostornih koordinata.Najee je signal realna veliina. Ponekad se koriste i signali za koje kaemo da su kompleksni.HD tehnologija se vrlo sporim koracima pribliava domovima obinih korisnika i proi e jo mnogo vremena dok koliina materijala visoke rezolucije ne bude dostupna u velikom broju i po povoljnim cijenama. Tek kada filmovi na HD DVD i Blu-Ray medijima stignu u velikim koliinama i po pristupanim cijenama i kada ponuda zemaljskih TV kua i satelitskih providera postane bogatija po broju kanala, tek tada e se investicija u ovu tehnologiju isplatiti.Tokom nepunih sedam decenija svog postojanja, televizija je infiltrirala ogroman broj domova na naoj planeti i predstavlja osnovni vid zabave cak i u onim drutvima koja ne bismo mogli nazvati tehnoloki naprednim. Meutim, i pored dugog perioda postojanja, injenica je da su inovacije na polju televizije prilino retke (uporedimo je samo s kompjuterskom industrijom). To sigurno nije zbog toga to je televizijska tehnika toliko dobra da je ne treba menjati, ve zato to su ustanovljeni odredeni standardi s kojima se odrava kompatibilnost.Blu-ray svakako predstavlja tehnologiju u povoju koja je tek na poetku svog razvia i postojanja. Vreme koje je potrebno za njegovo puno razvie se skrauje, jer gotovo svakog dana dolazi do predstavljanja jos boljih I kvalitenijih reenja. Elektroniko uenje (e-uenje ili engl. e-learning) danas sve ee susreemo u praktinoj primjeni. Osim osnovne upotrebe multimedije i interneta u sklopu svakodnevnog formalnog obrazovanja, danas se putem sustava e-uenja omoguava i organizacija konferencija, kao i tzv. E-learning akademije, online obrazovanja zaposlenika u nekim tvrtkama te razliiti komercijalni teajevi. Alat LeCTo primjer je svakodnevnog razvitka i traenja novih i boljih mogunosti u to kvalitetnijem nainu prikaza i obogaivanja video snimki predavanja u svhru poboljanja kvalitete e uenja, ali i nastave openito. S ugraeno metodom streaminga, LeCTo Player ide korak dalje, te dodaje praktinu notu u koritenje alata za e uenje, te omoguuje praktinu primjenu u vidu dodatka redovnoj nastavi i ponude dodatnih sadraja.

11. LITERATURA

1. eljen.T. Osnovi Telekomunikacija. Novi Sad. 2004.

12. POPIS SLIKA

Slika 1. Rezolucije...................................................................................................................10.Slika 2. IDTV...........................................................................................................................15.Slika 3. Razlika kvalitete slike DVD vs HD DVD..................................................................16.Slika 4. Rzlika izmeu HD i DVD...........................................................................................18.Slika 5. Primjer HDMI konektora............................................................................................21.Slika 6. 4K................................................................................................................................22.Slika 7. Poveanje prodaje 4K televizora kroz predstojee godine.........................................23.Slika 8. Rzlika meu pojedinim rezolucijama.........................................................................24.Slika 9. Najmanji Ultra HD 4K televizor.................................................................................25.Slika 10. Blu-ray disk..............................................................................................................31.Slika 11. Poreenje debljine laserskog snopa..........................................................................32.

13. POPIS TABELA

Tabela.1. Formati zvunih zapisa..............................................................................................7.Tabela 2. PCM...........................................................................................................................8.

14