Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Namba 1860 Wan Wik Epril 8 - 14, 2010 K1 tasolNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!
KARIM DIWAI KROS: Tingim dai bilong Jesus, planti manmeri na pikinini long olgeta hap long ples graun bai ting dispela de taim Jesus i dai long baim bek sin bilongyumi. Long Papua Niugini yumi tu save tingim dispela de tu. Long Pot Mosbi, planti manmeri save bihainim ol Katolik long karim diwai kros na wokabaut olgeta yia.Piksa i soim ol lain bilip manmeri i karim diwai kros long tu mail hil i go daun long Don Bosco haus lotu long Gabutu we bikpela lotu i bin kamap long makim Gut Fraide.
Poto na Stori: Nicky Bernard
IstaIstakruse...kruse...
OlgetaWik!
Tok pisin - pes 11 na Tok english - pes 12
PNG manmeri amamasPNG manmeri amamasna krai nabaut - pes 4na krai nabaut - pes 4
BumbuBumbuPolis stesinPolis stesini pas - pes 3i pas - pes 3
P2 Wantok Epril 8 -14, 2010 lokolnius
'Mipela gat as long laikim atonomi' - MokisNeville Choi i raitim
SIAMAN bilong Nu Ailan Provin-sel Atonomi Komiti, StephenMokis i givim strongpela tokbekim long ol lain husat i tok NuAilan i noken askim long moaatonomi o pawa bilong lukautimem yet."Ol lain i no laik sapotim mipela i
noken paulim dispela tingting bi-long Atonomi. Em i wanpela samt-ing we mipela i no inap long toknogat long en. As luksave bilongatonomi em i provins we i gat inapstrong bilong mekim lo na disisenbilong em long strongim sindaunbilong em yet," em i tok.Mista Mokis i tok Seksen 187G
bilong Ogenik Lo long Provinsel naLokol Level Gavman i luksave long
atonomi. Tasol i gat moa luksavelong dispela, long sait bilongprovinsel na nesenel gavman wan-taim, na Nesenel Gavman i masluksave long en.Em i tok namba wan wok kamap
long givim moa atonomi longprovins em olgeta ol helt sevis, in-frastraksa divelopmen, ol rot natrenspot sistem, siping sistem namentenens sevis bai no inap moastap wantaim nesenel gavman. Emolgeta dispela samting bai kamaninit long lukaut bilong provinselgavman."Atonomi i rausim ol dispela wok
we i save kaikaim bikpela manilong nesenel gavman, na nesenelgavman bai no inap long kisim suttoktok sapos ol sevis i no kamaplong ol pipel long provins.
"Narapela gutpela wok kamapbilong nesenel gavman longatonomi em sapos ol i givim moapawa long ol provins, ol bai inaplong daunim sais bilong nesenelpablik sevis na gavman i ken sevimplanti bilian kina we em i wokyusim nau, tasol i no wok givim gutsevis long pipel."Mista Mokis i tok NuAilan i laikim
atonomi, long wanem em i gat aslong askim."Provins i 180,000 manmeri we
em yet i ken lukautim. Em i gat olnamba wan rot na haiwe sistemlong Papua Niugini. Namba wanstrong bilong provins em ol pipel bi-long en. Na nau mipela i gat plantiol savemanmeri i stap long mekimwok, em i gat strong long lukautimem yet. Lo na oda i strong, na
provins em i wanpela long olnamba wan turis ples long kantri."Provins i bin sanap strong long
wok agrikalsa i kam inap taim LihirGold Limited na Simberi Gol Main ikarim nem bilong en i go aut longwol. Em i save givim klostu K800na K900 milian long gol naagrikalsa ekspot. Tasol nau yet,mipela i save kisimK130 milianbaset sapot olgeta yia we i aninittru long mani em i save givim longkantri. I gat namel long K400 naK500 milian yet we nesenel gav-man i no givim em olsem ol royaltipeimen," em i tok.Mista Mokis i tok olgeta dispela
samting Nu Ailan i gat, na ol dinaubilong nesenel gavman i no bekimlong em yet i noken pasim ol familina pikinini long gat pawa i go insait
long haus bilong ol na gutpela skuli stap long kisim save. Na em i toki nogat as long pasim ol mama napikinini bilong Nu Ailan i no kisimgutpela medikal sevis."Nu Ailan i wok askim long
atonomi long wanem em i gat asna strong long askim. Long wanemem i gat inap strong long sanaplong lek bilong em yet. Wantaimdispela strong bilong en, Nu Ailan iken givim ol namba wan skul, haussik na namba wan rot netwok nasiping sevis bilong ol pipel bilongen."Sapos wanpela NuAilan pikinini
i sik, i nogat nid long salim em i golong Pot Mosbi o Kens taim em iken senisim Kavieng haus sik ikamap wanpela intanesenel sten-dat haus sik. Dispela em i as luk-save bilong atonomi," Mista Mokisi tok.
7-pela i resis long sia bilong presiden…Moa long 40 long 33 konstituensi
Veronica Hatutasii raitim
WANPELAmeri na 6-pelaman em ol 7-pela pipelbai resis long top sia bi-long presiden long nambatu Otonomes BogenvilGavman (ABG) ileksen.Na samting olsem 40
kendidet bai resis long ol33 konstituensi ikaramapim 5-pelaOtonomes Rijen bilongBogenvil (ARB) olsemAtols, Nehan, Not, Sautna Sentrel Bogenvil.Kempein long Bogenvil
i stat pinis bihain longbosman bilong Ileksenlong Bogenvil, ReitamaTaravaru bin givim aut olrit pepa tupela wik i gopinis long Fraide, Mas 26.Namel long Mas 26 na laswik Fraide Epril 2 apinunlong 4 kilok, wok i bin paslong ol lain i laik resis long
sia bilong presiden na olkonstituensi i nominet ogivim nem bilong ol.Olsem na nau,7-pela
kendidet i putim nem bi-long ol pinis long resislong sia bilong ABG pres-iden.Nau presiden, James
Tanis i bin namba wanman long givim nem bi-long em bihain ol i givimaut ol rit pepa taim nomi-nesen i bin op long FraideMas 26.Biknem lida long PNG
na Bogenvil husat i binmakim Bogenvil moa long40 yias long nesenel pala-men husat i mekim laswok olsem embaseda bi-long PNG long Saina,John Momis i bin nambatu long givim nominesenbilong em long resis longsia bilong presiden.Bikpela lain manmeri i binkisim em i go taim em i
givim nem bilong em i golong Ritening opisa,George Tarala husat ilukautim Bogenvil Rijinelsit o sia.Ol narapela lain i
nominet pinis long dispelasia em, wanpela merikendidet tasol, MagdalenToroansi, husat i bin wan-pela nominetet merimemba long las ABG,wantaim tu Ruben Siaraem wanpela loya na bik-man long Me'ekamuihusat i bin rait han manbilong Francis Ona taimpait i bin stap strong longBogenvil.Ol narapela em long
man i bin makim Bogenvilmaus bilong BogenvilRevoluseneri Ami ovasisna brata bilon g nau i dainamba wan ABG presi-denMartin Miriori, presi-den bilong BogenvilBisnis Asosiesen Robert
Atsir na bisnisman,Sylvester Niu bairesis long dispela top sia.Wantaim dispela liklik lain bikman,
ol pipel bai i skelim na glasim gutstret pastaim ol man na wanpelameri na givim vot bilong ol.Pipel nau i luksave olsem sanap
makim ol konstituensi i bikpela samt-ing long wanem, ol wok i maskamap long divelopim na kisim sevisi go long ol distrik. Olsem na dispelanamba tu ABG ileksen i lukim sam-pela ol biknem Bogenvil lida olsemnambawan primia bilong BogenvilProvinsel Gavman long 1975, DoktaAlexis Sarei i kam olgeta long Kalifo-nia (California) Amerika we em imarit na stap moa long 30 yias longresis long Peit konstituensi, Soloseria long Buka. Narapela biknemman long Bogenvil em Leo Hannetthusat i bin namba tu primia bihainlong Dokta Sarei i pinis i resis longNehan (Nissan) konstituensi.Narapela bikman i bin namba wan
siaman bilong Leitana Kaunsel bi-long ol Sif, Joel Banam i resis longsia bilong Tonsu konstituensi taimSam Tulo en namba wan Bogenviletministreta na nau siaman bilongBogenvil Restoresen na DivelopmenAtoriti i sanap resis long Haku kon-stituensi.Long Motuna-Huyono kon-
stituensi, Siwai long saut Bogenvil,Jack Sukina em wanpela yangpelaman i bin lusim wok bilong em wan-taim Maining Dipatmen long Mosbilong sanap resis long dispela sia weJonathan Ngati em longpela taimbikman long na provinsel politisenlong Bogenvil i bin holim.Wanpela man Hailans i marit long
Buka i sanap resis tu long Tsitalatokonstituensi long Buka.Long olgeta konstituensi, wan
wan meri kendidet i putim han longsanap resis wantaim ol man. Dis-pela i soim olsem ol meri Bogenvil iwok long klia long ol rait bilong ol natu, ol i gat wankain rait olsem ol manna ol i ken mekim wankain wokolsem ol man.Biknem meri lida husat i bin wan-
pela long ol tripela nominetetmemba long namba wan ABG,Francesca Semoso bai sanap resislong Tsitalato Konstituensi we nau igat sampela samting we lo i masstretim pastaim long wanem, pas-taim memba husat i bin go kalabuslong Keravat tasol i stap aut long beili bin putim nem bilong em long resislong wankain sia.
LNG projek bai strongimPNG ikonomi
BIKPELA mak bilong wokbisnis long Papua Niugini istap long Likiufiad NeturelGes (LNG ) bilong em.Dispela projek bai mekim
PNG i kamap namba tu welna ges pawa haus long IsEsia Pasifik rijen bihain longMalaysia na bai abrusim In-donesia long 2017.Dispela em tok bilong Wol
Benk long taim em i givimnamba wan rivyu bilong enlong gro bilong ikonomi longrijen long asteEm i tok PNG i stap long
gutpela mak tasol i masoltaim bihainim Medium TemFiskal Strateji (MTFS) longlukautim gut rot bilong enlong yusim mani.Dispela US$15 bilion
(K45.45 bilion) LNG projekbai kamapim planti senis.Na wantaim LNG projek
em malti billion Kina nikel
projek.Benk i tok Gros Domestik
Prodak (GDP) bilong PNGbai stap long namba tu pleswantaim 8 pesen bihain longSaina husat GDP bilong emlong 2010 i stap long 9pesen.Dispela em namel long
strongpela 22 ikonomi kantrlong rijen."Bikos long LNG projek
GDP bilong kantri bai staplong 5.5 pesen long 2011tasol bihain long konstraksendispela bai gro i go antaplong 15 i to long 25 pesenlong 30 laip bilong projek.""Long taim em i gat plant
mani em i mas daunim kosbilong ol guds na sevis i kamdaun.""Dispela em long lukim o
manmeri i kisim gutpelasevis na lukim gutpela sin-daun," Benk i tok.
Is Esia Pasifik rijen go paslong strongim wol ikonomi
BIHAIN long hevi bilongmani long wol em i gutpelalong lukim ol kantri long IsEsia na Pasifik i go pas longstrongim gro bilong ikonomi.Tasol maski long dispela ol
i mas skruim yet wok bilongrifom na strongim gro bilongikonomi, Opis bilong WolBenk long rijen i mekim dis-pela tok long namba wanrivyu bilong en long gro bi-long ikonomi long rijen longaste.Em i tok long narapela 10-
pela yia i kam ikonomi bilongol diveloping kantri long IsEsia na Pasifik rijen inap grogut maski ol narapela rijenlong wol i no mekim gut.Em i tok gro i kamap bikos
ol kantri long ol arapela rijeni gat laik long ol samting ol igat o mekim long em.Bikos long dispela Benk i
tok namel mak (everej) bi-long Gros Domestik Prodak(GDP) bilong rijen bai staplong 8.7 pesen na dispelaantap moa long mak bilong2009."Maski long hevi rijen i
kirap gut na i kamap stronglong gro bilong ikonomi.""Rijen i mekim gut long ol
hap we em i sot long em, i no
tromoi planti mani moa longem i gat long em na i gat olplen long lukautim ol turangubilong en," Benk i tok.Em i tok insait long dispela
gro Saina i go pas long emaninit long midium tem mak."Nupela lukluk bilong
ikonomi long wol i kamapbikos gro bilong ikonomi longol divelop kantri bai i no inapstrong, ol bai pasim olgetarot bilong yusim mani nam-baut na ol bai gat wari bilongbekim dinau mani bilong ol.""Long dispela as ol di-
veloping kantri long Is Esia imas lukautim gut ol pasin bi-long tromoi mani nambautlong sotpela taim tasol longwankain taim i strongim rifombilong ol long groimikonomi," Vikram Nehru, WolBenk sif ikonomis long IsEsia Pasifik rijen i tok.Tasol i tok straktirel rifom i
min narapela narapela longwan wan kantri long rijen.Long Saina dispela i min
balensim gut gen ikonomi nadispela i min givim gutpelasevis long pablik na skelimgut tingting bilong yusim olsamting.
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P3lokolnius
Wanpela wan wik trening bilong olsensus yunit blong listing na mepapdeit i bin stat long Mande bilong olsensus ofisal long olgeta provins in-sait long kantri. Planti long ol dispelatrening bai pinis long tumora, tasol olnarapela we i stat bihain likli bai pinislong dispela wiken.Ol dispela trening em ol masta treinabilong Nesinol Statistiks Ofis (NSO)hetkwata long Pot Mosbi i bin go naronim. Ol dispela masta treina i binstap insait long strongpela treiningpastaim long ol i go long givim treninglong ol lain husat i kam long ol LokalLevel Gavman eria husat i bin gokamap long ol provinsal hetkwatalong kisim trening.Bihain long ol dispela LLG ofisal ikisim trening, ol bai go bek long wanwan LLG eria bilong ol long kamapimwanpela trening bilong ol sensus filofisa we i makim wan wan sensusyunit. Ol dispela lain husat i stap longtrening bai goaut long wan wan sen-sus yunit bilong ol long mekim listingna mep apdeit.Ol listas bai rekotim ol kisim nambabilong hamas pipel i stap long wanwan haus long sensus yunit. Dispelarekot bai karamapim ol man, meri,lapun, yangpela na ol bebi husat istap long wanpela haus.Ol lain bilong mekim mep bai stretimo mekim apdeit long olpela mai bilongsensus yunit o viles na mep bilongnupela sensus yunit we ino stap bipo.Gutpela listing eksesais bai kamapimgutpela sensus na Nesinol StatistikolOfis (NSO) i askim olgeta manmerilong wok bung-wantaim ol sensus filofisa taim ol i go long sensus yunit oples bilong yu. Ol dispela infomesin oli kisim bai tokaut stret hamas sensuspepa o fom na hamas fil ofisa bai ol ikisim long karimaut wok bilong sen-sus we bai kamap long mun Julai.Toksave olsem ol senis ofisa i gat raitlong askim ol kwesten na yu nokenles na yu no ken les long bekim olaskim bilong ol. Dispela i stap aninitlong Statistikol Sevises Ekt bilong1981. Plis helpim na wok gut wantaimol fil ofisa taim ol i mekim wok listingna meping apdeit long redi longbikpela sensus wok em bai kamaplong mun Julai.Ol listing na meping apdeit eksesaislong ol ples insait long kantri bai stapbihain tasol long trening long ol LLGlong pinis bilong mun Me.Oltaim tingim olsem sensus tru baikamap long mun Julai 11 igo 17.
Trening bilong ollistas gohet nau
Bumbu polis bareks i pasBustin Anzu i raitim
BUMBU polis bareks long Mo-robe Provins bai pas.Na bisnis komyuniti na ol man-
meri long Lae siti nau i mas kisimwas bikos dispela bai kamapimbikpela poret pasin insait long siti.Polis Asosiesen Presiden bilong
Momase rijen Kim Jananis i toksikret bilong ol em i go aut pinis."Temaits wokim haus long ol
haus bilong mipela, ol paip bilongtoilet na wara i no gutpela tumaslong mipela i yusim, nogat pawalong sampela haus na suris sistemi no gutpela tumas."Ol dispela em ol sikret bilong
mipela tasol nau mipela i putim i goaut na mipela i sem nogut tru," emi tok long wanpela midia stetmen.Em i tokim ol lain husat i stap
long atoriti olsem helt, bilding In-spekta na ol niusman long go nalukim ol dispela sikret bilong ol nasave long wanem ol sikret ol i savehaitim.Taim ol i raun na lukim bareks, ol
i lukim planti ol samting i no stret.Planti ol haus i gat ol temaits o bi-natang i kaikai i go na bruk. Ol toi-let na sink i bruk nabaut na i nogutpela long ol i yusim. Tasol, ol iyusim yet.Ol wara na pawa saplai long
sampela haus i no moa go long olhaus na ol i stap longpela taim in-sait long tudak. Ol yet i bungimK100 long ol haus we i stap longtudak na peim i go long PNG Pawatasol, i kam inap nau, PNG Pawa ino luksave na ol i stap long tudakyet.Sampela wara paip i no gutpela
tumas na i gat sampela hap ibagarap na ol wara i kam aut naron wantaim planti pipia na i gatbikpela smel na dispela ol wara igo daun stret long Bumbu wara.Taim em i save san, ples i save
bagarap long ol strongpela smelnogut.Temait anis i bin bagarapim pinis
tupela haus taim ol famili i stap in-sait na ol i lusim ol dispela haus nago slip wantaim ol wantok bilong ol.Dispela tupela haus nau i sanapnating na ol i no inap fiksim longwanem, temaits i bagarapim ol-geta.Planti bilong ol narapela haus tu,
em i wankain. Temaits i kaikai oldiwai na plaiwut tasol ol polis manmeri i stap yet. Hapsait ol temaits iwok long em na narapela sait olpolis famili i slip yet. Long wanem,i no gat narapela hap bilong ol i gona slip.Ol bosman i bin raitim planti
kaikain ripot i go long bikpela nahet opis bilong ol long Pot Mosbitasol i no gat sampela gutpela tok-tok i kam bek long ol.Ol lain long atoriti bai givim kam
ripot bilong ol long polis longwanem samting ol i painim longdispela wokobaut bilong ol longBumbu Polis Bareks. Sapos ol i toki no gutpela long slip, polis bai muvaut long bareks.I gat sampela nupela haus ol i
makim pinis bilong polis long muv igo insait long Is Taraka na nesenelgavman i bin helpim na givim hapmani pinis.Dispela ol haus em mak bilong
K20.8m we gavman i helpim nagivim pinis K5m long las yia.
Papa bilong ol haus i laikimolsem ol narapela hap mani maspeim na ol polisman meri i ken i goinsait.Jananis i askim Polis Minista
long askim gavman bilong em longstretim ol makmak bilong kisim dis-pela ol haus na dispela bai sotim
sampela hevi bilong ol haus."Em i moa gutpela long baim hap
mani long ol dispela haus long IsTaraka long hap mani we stap aut-sait na westim K60m long wokim olnupela haus long Bumbu," ol polis-man i tok.
Bustin Anzu i raitim
21 trabelman i ronowe long Laepolis stesin long Tunde moning napolis i givim bikpela tok lukaut i golong ol bisnis na manmeri bilongLae siti na Morobe Provins longkisim was na raun.Lae siti polis bos Sif Superinten-
den Nema Mondiai i tok ol dispelatrabel man, i brukim simen klostulong toilet na bihain go autsait nakalapim banis long autsait naronowe i go olsem long Stet Haus.Na polis bai mekim bikpela wok
painim aut long save olsem wanem
na ol i go aut long polis sel."Bai mipela mekim bikpela wok
painimaut long ol trabelman ironowe olsem wanem. Dispela emwanpela bikpela pasin bilongbrukim sel na mipela bai mekimwok painim aut," em i tok.Dispela sel em polis i askim ol
kontraktas long kam stretim bihainlong kamap bilong sik kolera nasmel insait long sel i no gutpela.Ol i putim ol simen klostu long ol
toilet tasol ol mas senisim na putimol ain we em bai miks wantaim olsimen na em bai strong moa yet.Polis yet i klinim na brasim sel
blok na bihain ol kontraktas i binkam wokim gen sampela hap we ibagarap na mekim em i luk gut.Mondiai i mekim tok lukaut igo
long ol manmeri olsem ol dispelatrabelman husait i ronowe i no gut-pela long stap long taun na ol maslukautim ol yet long ol kain lainolsem.Dispela namba bilong ol man i
ronowe long polis sel i bringimnamba bilong ol, wantaim ronowelong Buimo Haus Kalabus nau isanap klostu long 100.Planti bilong ol dispela lain kal-
abus em polis ino holim pasim ol
na ol i stap aut yet na i kenkamapim sampela birua insait longsiti na provins.Long ol narapela nius, Is Sepik
Provins i bin amamasim Ista wan-taim gutpela wiken.Eking Provinsel Polis Komanda
(PPC) Inspeka Charles Parinjo itok ol manmeri bilong Sepik i binluksave long Ista na lotu na stap isina em i tok tenkyu long ol.Em i tok polis tu i mekim wok
oporesen bilong ol na ol manmeri irespektim ol lo man meri na Istawantaim.
Trabelman ronowe long polis sel
SUR IS :Wanpe l apaip bilong ol pipiawara i ron i kam aut-sait. Dispela paip isave smel nogut trulong taim bilongtraipela san na i saveigo daun long WaraBumbu stret.
POLIS HAUS: Narapela haus we ol i lusim. Polis opisa i go slip wantaim ol wan-tok.
P4 Wantok Epril 8 - 14, 2010 lokolnius
PNG manmeri amamas na krai nabautMANMERI bilong Papua Niugini ikrai nabaut taim ol i lukim olgetarot bilong kirapim PNG LikufaidNeturel Ges (LNG) projek i op.Bikpela hevi em ExxonMobil,
kampani we i go pas long dispelaprojek, i bungim olgeta mani pinisem i laikim long kirapim dispelaprojek.Em i no klia hamas kampani na
ol patna bilong en olsem OilSearch i kamapim tasol bikpelapati i bin kamap long MetropolitanMuseum bilong Art long Nu Yoklong las wik Fonde long amamasimdispela mak.Long dispela taim Praim Minista
Se Michael Somare wantaim olarapela man i givim toktok.Toktok bilong Se Michael i tok
long ol gutpela taim we kantri baibungim na stap long em taim pro-jek i kamap.Dispela toktok na ol arapela tok-
tok i kirapim bel bilong sampela olmanmeri i stap na ol i amamas nano sem long krai."Mipela i pilim olsem mipela i pin-
isim mak bilong wanpela taim na i
statim nupela taim," Tony Puana,Member bilong Kandrian-Glouces-ter i tok.Wantaim em em Ruby Zarriga,
Deputi Seketari bilong NesenelPlening na Monitaring (Polisi)husat i krai na tok toktok bilong SeMichael long LNG projek baisenisim laip bilong planti ol yang-pela PNG manmeri long mekim olbikpela wok i kirapim bel bilong emtru.Ol Kebinet Minista, ol bikpela
opisa bilong Gavman na ol maus-manmeri bilong PNG long narapelakantri i pilim wankain long dispelataim.Memba bilong Komo-Magarima
Francis Potape i pilim bikpela ama-mas olsem em bilong Papua Niug-ini na moa yet bikos em bilongHela rijen we dispela ges ol baikisim long em."Dispela bung na toktok bilong
Praim Minista i kirapim bel bilongmi olsem dispela projek i bikpelasamting tru na ol senis em baikamapim," Mista Potape i tok.Na Mathias Lasia husat i Ekting
Seketari bilong Dipatmen bilongPablik Entaprais husat i pas trulong ol wok bilong kamap bilongLNG projek i tok em sori olsem SeMichael husat i go pas long dispelakantri long kisim Indipendens i tok-tok long nupela lidasip ol yangpelabilong bihain taim bai kisim longem.Tasol em i amamas tu olsem bi-
hain long tripela yia bilong hatwokPNG LNG projek i karim sampelakaikai na we i lukim ExxonMobil ikisim bikpela dinau mani longkamapim dispela projek."Long taim mi harim toktok bi-
long Praim Minista mi bilip olsemmi wankain olsem ol arapela man-meri long dispela rum (Musium),"Mista Lasia i tok.Namel long ol lain husat I stap in-
sait long wok bilong wel na ges nastap insait long dispela pati emPresiden bilong ExxonMobil Divel-opmen Kampani Neil Duffin na OilSearch Menesing Dairekta PeterBotten.Augustine Mano, Menesing
Dairekta bilong Mineral Risoses Di-
velopmen Koporesen i pilim sorilong Praim Minista i tok long nu-pela kain lidasip bilong ol yangpelabihain long kamap bilong dispelaprojek."Em i klia olsem dispela i wan-
pela kain samting we i no binkamap bipo na i kamapim nupelamak na ating i samting we i no inaplong kamap gen," biknem loya napresiden bilong PNG Lo SosaitiKerenga Kua i tok.Em i tok long ol divelopa i
kamapim mak bilong mani ol ilaikim dispela i bikpela samting webai mekim bikpela senis long saitbilong relijen, sosel, politikel naikonomi.Em i tok toktok bilong Praim Min-
ista "i tokaut stret long bikpela makbilong dispela bung na wanemsamting bai kamap bihain longkamap bilong LNG projek.""Salens bilong olgeta lainman-
meri em Praim Minista i toktok longtok bilong en.""Mi pilim bikpela salens na long
ol lain husat i stap na lukim dispelabung," Kua i tok.
Mista Puana i tok em lain longtoktok bilong Praim Minista olsemkantri bai bungim gutpela taimwankain olsem em i bungim longtaim Se Michael yet i lukim longtaim kantri i kisim Indipendens long1975."Maski em i lapun tasol em i no
lusim laik em i gat long divelopimkantri taim em i go pas long kisimIndipendens long 1975," Puana itok.Dispela bung i kamap long Mu-
sium i stap klostu long hap bilongol Egypt (Isip) na sampela man-meri i pilim olsem em i mak i soimolsem PNG i lusim olpela taim na ilaik bungim nupela taim.Embasada bilong PNG long Yu-
naited Nesens Robert Aisi i tok dis-pela bung i wanpela kain bung weem i no bin kamap long em bipo.Na Potape i tok em i lukim Mu-
sium olsem "Tempel bilong Den-dur" tasol toktok bilong PraimMinista i mekim em i pilim olsem oli lusim Geit (Dua) bilong Babilon nai go insait long 'Promis Graun' nakaikai arere long Wara Nail.
PNG LNG projekkamapim nupela makPAPUA Niungi Likuifaid NeturelGes (PNGLNG) projek i kamapimhistori, bai senisim kantri nakamapim ol nupela samting.Dispela em toktok bilong Praim
Minista Gren Sif Se Michael So-mare long taim em i tokim ol man-meri i bung long amamasim pinisbilong mak bilong mani em ol di-velopa i laikim long em longkamapim dispela US$15 bilion(K45.45 bilion) LNG projek.Dispela bung i kamap long Met-
ropolitan Museum bilong Art longNu Yok long las wik Fonde.Bung em ExxonMobil, divelopa
husat i go pas long projek, I redim.Inap olsem 200 manmeri i
kamap long bung we ol i PNG Ke-binet Ministas, bikpela ol opisa longol Dipatmen bilong Gavman,praivet sekta, ol projek divelopaolsem ExxonMobil, Oil Search,Santos na ol kantri we bai baim gesolsem Siapan, Saina na Taiwan.Kamap tu sampela ol diplomat
bilong PNG.Long taim Se Michael i lukim ol
yangpela PNG Kebinet Minista emi tok dispela i mekim em i tingimbek ol taim we em i go pas longyangpela grup long kisim Indi-pedens long Australia long 1975.Em I tok kamap bilong ol di-
velopa long dispela mak i lukim olbai i nogat tupela tingting long di-velopim projek we olgeta lain husati gat wok long dispela projek baikisim hap mani bilong ol.Na dispela i go tu long 60,000
papagraun husat graun bilong olem kampani bai kisim long em."Ministeriel Ekonomik Komiti na
ol bikpela opisa long ol Dipatmen itokaut long no ken kisim bikpelatakis long dispela projek dispela iken lukim divelopmen bilong projekI kamap gut.""Moa yet olgeta lain husat i gat
tok long dispela projek i kisim seabilong ol," Se Michael i tok.Se Michael i tok ExxonMobil,
bikpela wel na ges kampani longwol i mekim gutpela wok longkamap long mak we em i pinisim olwok bilong teknikol, maketing nafainens tok orait long taim stret.Namel long sotpela taim long 18
mun ExxonMobil wantaim ol patnabilong em i pinisim olgeta samtingem Gavman na ol yet i laikim longem.Em i tok 6-pela Ekspot Kredit
Ejensi longAmerika, Siapan, SainaItali na Australia long 17 komaselbenk i givim lon mani longkamapim projek.Tasol i tok long olgeta dispela lon
mani ExxonMobil yet i givim moamani long dispela projek.Em i bai gat ol salens i kamap bi-
hainim kamap bilong projek tasol itok em bai askim ol Minista bilongen long ol i mas wokhat moa longlukim dispela projek i kamap tru tru."Sapos sampela samting i
kamap na pulim taim dispela inapkamapim hevi bilong mani we embai pasim mak em mipela i laikimprojek i kamap long em," SeMichael i tok.Em i tok stori bilong 20-yia Divel-
opmen Strateji Plen we Dipatmenbilong Nesenel Plening na Monitar-ing i kamapim long em bai soim olhap we Gavman bai yusim winmani long em.Em i tok dispela plen em liklik
taim Dipatmen bilong Plening bailonsim.Long dispela plen Dipatmen i
hop olsem long 2030 wol i maslukim PNG olsem wanpela midel-inkam kantri.Wantaim Se Michael em sinia
vais presiden bilong ExxonMobilMark Albers husat i givim toktok.Em tok "planti han, planti tingting
na planti kantri" i givim helpim longlukim stat bilong dispela projek.Em i tok i no long taim dispela
projek "driman tasol, nau em ikamap tru tru."Long narapela toktok presiden
Madang taun rot bagarap pinis na bikhet pasin pulapJames Kila i raitim
NAISPELA taun o long tok inglis'Beautiful Madang' i wok long gobagarap nau bikos ol rot insait longtaun i bagarap na i luk olsem ol kari ron long wanpela bus rot wantaimplanti ol hol i pulap tru long plantiseksin na strit bilong dispela taun.Olsem na wanpela komyuniti
lida bilong Sumgilbar, husat ino laiklong kolim nem bilong em i singautigo long Gavana Arnold Amet, ne-senel memba bilong (MP)Madang, Buka Malai na tu taunmeya, Mike Kamo long mekim
sampela samting long stretim dis-pela hevi.Sampela ol lain bilong Mosbi,
husat igo raun tasol long Ista wikenlong Madang i tokaut tu olsemplanti ol kain kain pasin nogut i woklong kamap olsem ol man i stilimbeg bilong ol meri na ronawe na tuplanti liklik ol stil pasin i wok longkamap insait long taun eria na tulong ol strit long Nu Taun na SisiakWantok Niuspepa i kisim tingting
bilong ol sampela manmeri husatsave stap long Madang taun na oli tok em tru olsem rot insait longtaun i bagarap tru.
Wanpela yut lida bilong Nu Taun,Joe Raka i tok olsem ol strit rot emkolta i kamaut pinis na karanas nahol i kamap long planti ol seksinstret.Em i tok gavana Amet i mas
putim sabmisin i go long NesenelGavman o dona ejensi long helpimlong stretim rot long Madang.Moa long en tu em i askim tu ol
bikpela bisnis haus long Madangna tu Madang Semba ov Komesna Indastri long toktok strongolsem ol divelopmen long rot na in-frastraksa long taun i mas kamaplong mekim Madang taun i luk naiswankain olsem bipo.
Ol Luteran hai skul na teseriinstitusen bung long Ista kem
Paulus Tali i raitim
PLANTI samting i savekamap long selebretimIsta insait long ol KristenSios long wol na PNG.Olsem na ol Luteran
Sios skul sumatin longol hai skul, nesenel haina ol teseri na kolis in-stitusen bilong Hailans,Morobe na Madang ibin holim gutpela siosIsta kem bilong ol longAiyura Nesenel Hai skullong Kainantu distrik,Isten Hailans provins.Kem bilong ol Luteran
Hai skul sumatin longHailans na Momaserijen i save kamap longolgeta yia.Long las yia, kem i bin
kamap long BumayongLuteran hai skul longMorobe provins na longdispela yia, em i kamaplong Auyira nesenel Haiskul. Ol sumatin bilong
ol Luteran hai skul, Mar-tin Luta seminari, Ogel-berg na long Yunitek baikamap long dispelakem.Tisa i go pas long dis-
pela Ista kem na i lukimolsem ol wok redi i gohet, Frank Takai, i bilipolsem klostu 2,000sumatin i bin kamaplong dispela Ista kem bi-long ol. Fi bilong kemem K25 long wanwanman tasol trenspot emwan wan sumatin yet ipainim rot bilong ol i golong Aiyura.Kem i bin stat long
Epril 01 na pinis denamba 4 em IstaSande.Long wankain taim, ol
yangpela long GamikiLuteran Sios insait longBoana Distrik bilongMorobe provins i binholim tu Ista ken bilongol. Ol i bin putim kamap
ol pilai drama, ol sings-ing na ol narapela samt-ing i sut long tingimwokabaut, pen indai nakirap bek bilong Jisas.Pasta i bin go pas
long Baibel Stadi longdispela yut kem em Mir-ing Kolong.Ol yangpela na Kris-
ten bilong Gamiki i binkamap long lotu napasto i givim skul stadilong ol man i mas savetru long dai na kirap bi-long Jisas i no isipelasamting. Tasol em i dailong yumi i ken gat laipbilong stap oltaim.Ol Kristen wok man-
meri husat i save givimtaim long wok mani bi-long ol long sapotimsios wok i bin kamap tulong dispela selebresenwantaim tu ol gavmanwoklain.Tu, long Epril 25,
Gamiki kongrikesen bai
selebretim 21 yias bi-long sios. Dispela baiwanpela bikpela samt-ing tru long kongrike-sen.Siaman bilong kon-
grikesen, Wileoc Gonina namba tu siaman,Wisau John i tok longdispela de, ol Kristen bi-long Gamiki bai ama-masim na tingim debilong sios ol i ranim ikam inap nau 2010.Ol i askim tu ol Kristen
brata na susa bilong ollong Banzain, Wanban-gan bai kamap tu longwitnesim dispela speselde wantaim ol bratasusa bilong ol longGamiki na Boana Dis-trik.Samting olsem 300
man na meri bai kamlong dispela selebresenwe i bikpela samtinglong ai bilong Bikmanantap.
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P5lokolnius
Wok misin bilong NARIBustin Anzu i raitim
TINGTING o as luksave bilongNesenel Agrikalsa Risets Instituto NARI (National Agriculture Re-search Institute) bilong PapuaNiugini em long lukim olsem olfama long kantri mas kisim savelong agrikalsa Teknoloji, infome-sen na trening.Na misin wok bilong NARI em
long promotim wok bilong agrikalsadivelopmen bilong ol meri na manfama long Papua Niugini long wokbilong saintifik risets, kamapimsave na serim infomesen.Long wanpela pepa we Dokta
Sergie Bang, Dairekta bilong FoodCrops Livestock bilong NARI i pre-sentim long bung bilong Papua Ni-ugini Meri long AgrikalsaDivelopmen Faundesen o PNG-WiADF (Papua New GuineaWomen in Agriculture DevelopmentFoundation) long NARI Het kwatalong Bubia, autsait long Lae siti laswik i tok NARI i stap long plenimgen wok risets program na oge-naisim gen wok bilong em long im-pruvim agrikalsa Teknoloji long olkomyuniti."Bikpela tingting bilong NARI
long sapotim wok bilong ol merilong agrikalsa em long wanem, olmeri ino save mekim wok bilongagrikalsa tasol, olsem mekim wokgaten na lukautim ol abus. Ol i savewokim maketing. Na tu, antap long
dispela, ol igat bikpela wok longlukautim ol pikinini na lukautim ol,"em i tok.Em i tok ol dispela wok i save
mekim ol i no gat taim bilong ololsem na kain infomesen bilongagrikalsa em i impoten long ol longol i mas save long kamapim plantiwok bilong agrikalsa.Olsem na em i gutpela long holim
ol fil dei, so o demonstresen, mitingwe ol meri i ken bung na skelim naserim save bilong wok bilong ol natu, kisim ol nupela infomesen.Narapela samting em long maket
bilong ol meri, ol i save kisim manina dispela mani em ol i save yusimlong baim kaikai bilong haus na
lukautim ol pikinini long skul fi nanarapela ol samting.Long wanpela stadi, pepa bilong
Dokta Sergie Bang i tok, long Ben-abena long Isten Hailens long 1996i soim olsem wanem mani ol meri ibin kisim long salim kapsikam isoim olsem famili i yusim longlukautim ol yet. Long sem taim tu,wanem samting ol man i salim nakisim mani, em ol i bin yusim longol yet.Long dispela ripot, long 2005,
igat tingting long bungim ol merilong wok bilong agrikalsa. Tasolpastaim long dispela, NARI i binbungim ol meri aninit long Singautbilong ol meri long Kaikai (Women
Voices in the Food Chain)."Insait long NARI, igat bikpela
wok istap long luksave long wok bi-long ol meri long agrikalsa longgivim strong long ol olsem wok bi-long ol i wankain olsem ol man nawok igo het long kamapim ikwalgenda polisi, kisim planti save merilong wok long opis, mekim awenesbilong ol meri na noken tok baksaitlong ol meri long wok bilong ol,"Dokta Bang i tok.Dispela bung i bringim ol meri
long olgeta hap long PNG we ol isave mekim wok agrikalsa i gobung na autim tingting bilong ol nasem taim, kisim moa save long wokagrikalsa na strongim netwok bi-long ol meri yet.
Long ol wok we ol i mekim longagrikalsa, ol meri tu mas stap insaitna ino wok bilong ol man tasol.NARI i bin mekim bikpela wok bi-
long sapotim ol meri long kamap olfamas, long dispela netwok bilongol long singaut bilong ol meri longkaikai na dispela i helpim ol longfomim PNGWiADF long 2005.NARI sapotim PNGWiADF na
givim ol opis spes, administretivsapot na plen na givim trening longol meri trena long trenim ol nara-pela. Dispela bai strongim wok bi-long ol meri long agrikalsa namekim ol man mas luksave olsemol meri tu igat namba long mekimwok agrikalsa.
Meri divelopim AgrikalsaBustin Anzu i raitim
HELPIM meri long kisim gut-pela save long wok na sindaunbilong ol i ken mekim senis longlaip bilong ol famili bilong ol nakomyuniti we ol i kam long en.Long planti stadi ol i mekim i
soim olsem planti bilong ol merii save mekim wok agrikalsa. Nadispela i ken helpim ol meri longmekim sampela senis na impru-vim laipstail bilong ol longbungim dispela tingting bilonggavman, we ol i kolim long Mile-nium Divelopmen Gol o MDGs(Millennium DevelopmentGoals).Meri husat i go pas long
Papua Niugini Meri longAgrikalsa Divelopmen Founde-sen o PNGWiADF (Papua NewGuinea Women in AgricultureDevelopment Foundation)Maria Linibi i tok samting olsem
85 pesen bilong populesen bi-long kantri i stap long ol ruroleria na planti i save kisim samt-ing long agrikalsa long mekimlaip bilong ol i isi.Em i mekim dispela ol toktok
long las wik long het kwata bi-long NARI autsait tasol longLae long bung bilong PNG-WiADF.Dispela bung em long
bungim olgeta meri husait isave mekim wok agrikalsa longgo bung na skelim na serimsave long wok bilong ol longwok agrikalsa na ol i kamapimsampela gutpela toktok longwok bilong ol meri longagrikalsa.Bikpela tingting bilong dispela
miting em long kamapim wan-pela strongpela netwok wan-taim ol stekoldas olsem olgavman ajensi na praivet donalong fandim ol streteji bilong
PNGWiADF.Igat ol bikpela manmeri bi-
long gavman i soim pes tu longdispela tupela dei bung long laswik.Em i tok long dispela nupela
driman o piksa long putim kantriigo olsem wanem, Visen 2050.Bikpela tingting em long putimagrikalsa olsem wanpela draivabilong smatpela, welti na gut-pela kantri.Dispela i minim olsem ol meri
mas igat luksave long ol wok di-velopmen na ol ino ken lustingting long ol.Long tingting o visen bilong
PNGWiADF, ol meri mas igatstrongpela tingting long mekimwok agrikalsa long strongimsindaun bilong ol yet insait longfamili na komyuniti bilong ol. Oli mas igat wan kain tingtingolsem ol man.
Ol Kutubu Foe meri redi long sapotimLNG projek wantaim kaikai
Michael Novingui raitim
"WOK Agrikalsa em i buntru bilong strongim familina kirapim gutpela sin-daun long komyuniti naPapua Niugini."Presiden bilong Kutubu
Foe Women Asosiesen,Naomi Samuel, i tokimWantok Niuspepa longmeri wok Agrikalsa bunglong Lae Morobe Provinsolsem mipela save planimkaikai long lukautim sin-daun bilong femili bilongmipela.Misis Samuel i tok
Komyuniti Divelopmen In-vesmen i kam na ol ilainim mipela long nupelarot long planim kaikai
yusim ol nupela samtinglong kamapim gutpelakaikai.Em i tok ol lain long Ne-
senel Agrikalsa Riset In-stitut tu i kam givimmipela ol pikinini kaikai,soim mipela nupela rotlong planim kaikai kisimkaikai na sampela salimlong kisim mani."Mipela planim kaikai
long graun stret mipela ino yusim marasin longplanim kaikai i kamapgut," Misis Samuel i tok.Em i askim gavman
long givim ol helpim longsalim sampela kaikai bi-long ol long LNG Projekna arapela hap bilongPapua Niugini.Misis Samuel i tok
NARI i soim mipela gut-pela rot long planim raiswe i kamap gut na plantitasol i nogat sapot longgavman long salim olkaikai bilong ol."Mipela ol meri i stap
LNG Projek hap i gat gut-pela sans long salimkaikai bilong mipela longLNG Projek tasol mipela inogat maus manmerilong helpim mipela longkisim tok orait long LNGProjek long salim kaikailong ol," em i tok.Em i tok grup bilong em
i laik wok bung wantaimgavman, NARI na ol ara-pela lain long kirapim wokbilong Didimeri i kisimlong strongim sindaun bi-long ol.
PNG MEID: Bulolo Honey bee meri wantaim ol stok fid ol i mekim long lokolkaikai.
SOIM LOKOLKAIKAI: Olmeri WestenHailans i soim ollokol kaikai bi-long ol.
P6 Wantok Epril 8 - 14, 2010 helt/edukesen
Luksave long skul fi nagavman sabsidi fiolsem ol i no wankain
SINGAUT i go long ol patnalong edukesen long luksaveolsem skul fi na gavmanedukesen sabsidi i no wankain.Ekting Edukesen sekreteri,
Damien Rapese i wokim dis-pela toktok longmekim klia dis-pela i go long ol skul botmenesmen, bot ov gavanas nagavaning kaunsel, ol sios, olNGO, ol papamama na ol ga-dien bikos planti bilong ol i noklia olsem skul fi na gavmanskul sabsidi i no wankain. Na oli save kros long gavman taimmani i sot long karimaut ol wokedministresen bilong ol skul.“Skul fi em dispela manimak
we Nesenel Edukesen Bot naProvinsel Edukesen Bot i savemakim long ol papamama na olgadien long peim long olpikinini bilong ol i skul long Ele-menteri prep level i go antaplong Gret 12 na vokesenellevel. Tasol long helpim ol pa-pamama na ol gadien longdaunim hevi ol i bungim wan-taim skul fi peimen, gavman i
givim skul fi sabsidi mani weEdukesen Dipatmen i kisim natilim i go aut long ol skul insaitlong kantri.“Olsem na skul fi em dispela
mani ol papamama i peim streti go long ol beng akaun bilongol skul taim ol skul sabsidi maniem gren gavman i givim i golong Edukesen Dipatmen naem i peim i go long ol skul,”Mista Rapese i tok.Em i tok ol eria we ol skul i
ken yusim dispela gavman skulsabsidi mani em long helpimkarimaut ol skul mentenensolsem ol klasrum, toilet, hausslip bilong ol tisa na sumatin, ollaibreri, ol desk, sia, tebol na olfenitsa.Em i tok ol skul bot i ken
yusim dispela mani long baimol skul saplai olsem ol eksasaisbuk, pensil, sok, dasta, ol spotikwipmen, agrikalsa tuls, olkaikai bilong ol boding skulsumatin, ol teksbuk, laibreribuk na ol narapela samting oltisa na sumatin i yusim long
mekim ol wok na lainim ikamap gut.Mista Rapese i tok ol skul i
mas katim 20 pesen bilongskul sabsidi long kamapim gutol laibreri nab aim ol nupelasamting long em.Mista Rapese i mekim klia
olsem ol skul fi we ol papa-mama na gadien i peim em imakim bikpela hap long basetbilong skul.“Olsem na bikpela samting
em ol papamama na gadien imas lukim olsem em i wok bi-long ol long peim ol skul fi wewan wan skul i makim longhelpim skul i ken ron gut. Na olskul atoriti i mas mekim gutwok long go hetim ol skul fipolisi,” Mista Rapese i tok.Em i tok tu olsem sapos pa-
pamama na gadien i nogatkesmani long peim skul fi, olinap toktok wantaim ol skulatoriti na baim long kaikai omekim wok long skul o wanemsamting ol inap long givim weskul bot i wanbel long en.
Long narapela edukesennius, Mista Rapese i askimstrong ol sumatin, ol tisa na olskul atoriti long mekim woklong sait bilong ol long promo-tim kalsa bilong pis o gutpelasindaun na bel gut pasin longskul eria na ol komyuniti i stapklostu long ol.Mista Rapese i wokim dis-
pela singaut bihainim paitnamel long tupela skul sumatinlong Busip Praimeri skul insaitlong Bogia distrik, Madang tu-pela wik i go pinis. Long dispelapait, ol wanpisin i bin go insaitna mekim pait i go bikpela wetripela pipel bilong Bogia naManamAilan i dai long en.Mista Rapese i tok ol papa-
mama na komyuniti i nokensapotim ol sait long taim hevi ikamap namel long ol skulsumatin bikos i gat Skul Bihe-via Menesmen Polisi i stap olskul bai bihainim long stretim olhevi long bikhet pasin na hevi ikamap long ol sumatin longtaim bilong skul.
NESENEL AIDS Kaunsil wantaim Yu-nited Nesens i bin askim mi long go longwanpela kibung i wok long redim “UN-GASS 2010 Country Report”.Em i olsem, ol bikpela manmeri i bung
wantaim bilong redim wanpela ripot i golong UN na stori long HIV AIDS insaitlong PNG.Ol i makim 25 hap o eria bilong ripot
long en. Mi lukim ol dispela na mi ting:“Gutpela! Bai ol i bungim ol kain kainripot i kam long olgeta hap bilong kantrina bai yumi kisim klia strong bilong HIV,ol bekim na program ol i save wokim, nawanem samting bai yumi mas mekimnau long 2010, i go i go.”Pepa na pen i redi na yau bilong mi i
op tru; ol ripot long wanwan hap o eria istat. I no longtaim mi lusim pepa na penna givap. Ol ripot i “hap hap” tasol. Olripot i no gutpela tumas na mi no inapbilipim ol namba ol i givim. Wanpelaripot – Helt Dipatmen i givim – long HIVtesting (VCT).Ol i givim gutpela ripot long yia 2008;
tasol namba bilong 2009 i daun olgeta.Ol i tok sampela lain i no bin salim olripot i kam; olsem na, namba bilong ollain i bin tes long HIV i daun. Em olsem,namba bilong 2009 i rong nau! Nara-pela ripot i kam long namba bilong olsex-woka; tasol man i wokim dispelaripot i tok yu no ken bilipim dispelanamba bikos ol i no save ol dispela laini tru tru sex-woka o nogat. Narapela ikam long ol man i prenim man (homo-sexual); gen ol i tok no ken bilipim dis-pela namba bikos nogut ol i kaunimwanpela man tupela taim. Dispela emstail bilong ol ripot, i pulap tru long:“namba i no gutpela tumas o i no tru, oating, ol i no salim ol ripot i kam longmipela, o mipela i no save.” Maski, migivap!Watpo yu salim ripot taim yu no save o
piksa i no klia? Mi lukluk nabaut longrum na mi lukim rum i pulap tru long kainkain manmeri bilong planti kantri i kamlong mekim dispela wok. O lain i gatbikpela save tru na i wokim ol laptopkompyuta na kain kain samting. Kantribilong yumi o ol donor i save tromweplanti milion kina long baim na lukautimol dispela lain. Tasol wok bilong ol i nokarim gutpela kaikai. Yumi laikim gutpelana stretpela ripot i pulap long tok i tru!Minista bilong Helt na HIV/AIDS, Sasa
Zibe, las wik i bin komplen long we ol iyusim mani i kam long AusAID fundingmani ol i makim long “health sector”. Emi tok 50% long ol mani i save go longbaim ol “consultants”; em ol dispela kainlain mi stori long ol tude. i luk olsembikpela mani i lus nating!
UNGASSRipot
GO SKUL LONG JAPAN: David Wain, Martha Sangau, Cecily Kome na MiriamHera i sanap wantaim Deputi Sif bilong Misin wantaim Japan Embasi, KazunoriKawada na Presiden bilong PNG JapanAsosiesen insait long seremoni we MistaKawada i bin givim balus tiket i go long tripela sumatin, Wanpela em CecilyKome bai kisim bilong em bihain bikos em bai lusim PNG na go long Japan longmun Septemba. Ol sumatin i bin winim skolasip we gavman bilong Japan i savegivim olgeta yia bilong 4-pela PNG sumatin long skruim save bilong ol long olbikpela skul na yunivesiti long Japan. Poto: Nicky Bernard.
Oksapmin pikinini i ken skruim skul long nupela skulOL pipel bilong Oksapmin
em wanpela rurel eria longWesten provins i ken salim olpikinini bilong ol i go longskruim skul bilong ol long bod-ing hai skul.Dispela em bikos Ok Tedi
Maining Limitit (OTML), aninitlong Takis Kredit Skim bilongem bai i fandim dispela nu-pela boding hai skul wantaimK21 milion manimak. Ples wekampani i sanapim nupelaskul i stap 43 kolimita longwe
long Tabubil na i nogat rottasol ol i save go long balustasol long en.Antap long dispela OTML
bai fandim tripela narapelaskul long Sandaun na Westenprovins. Manimak we OTMLbai tromoim long dispelatripela projek em K41 milion.Aninit long Oksapmin pro-
jek, ol bai sanapim wanpelaetministresen bilding,laibrerim saiens laboretori, tu-pela dabel klasrum, ples bi-
long kaikai, dabel stori hausslip bilong ol sumatin meri, tu-pela dabel stori hasu slip bi-long ol sumatin man, tripelatoilet na sevenpela haus bi-long ol skul wok manmeri.Projek bai pinis long neks yia.Tripela narapela skul we ol
bai karimaut ol wok mente-nens long ol em Telefomin Haiskul bai tromoim K14 longmekim wok long en, Makmi-nam Praimeri skul bai tro-moim K3 milion na Wangbun
Praimeri skul bai ol i tromoimK3 milion.Dispela projek e\mol bai pinisim long stat bilongneks yia.Long wankain taim tu,
OTML long las mun i bin givimtupela haus bilong ol tisa nawanpela dabel klasrum i golong Tarakbits Komyuniti skulna mekim skul etministresen iamamas tru bikos long plantiyia, skul i bin painim hat trulong sanapim ol kain bildingbilong skul.
Sik kolera i daunim25 pipel moa longMakam haiwe
Paulis Tali i raitim
INSAIT long 11-pela de, sik kolera long MakamHaiwerot long Morobe provins i bin kisim moa long 25 pipel.Ol ripot weWantok i kisim i tok stat long Februeri 22
inap long Mas 3,2010, moa long 25 pipel long haiwerot olsem Chifazing, Nasuapum, 10,11,7,6 na 5-Maillong haiwe rot tu i kisim pinis sik kolera.Sister Addy Beneta husat i wok long kolera seksen
i tok as bilong ol dispela pipel i kisim sik kolera emnogat gutpela wara bilong dring. Awenes i no go gutlong ol lain long ples na tu, long pipel i mas save longsik em i no pinis yet.Sista Beneta i tok ol lain i ron long haiwe i mas
lukaut gut long noken dring deti wara bikos ol bai kisimsik kolera.
Cyril Gare i raitim
OL wok long stretim gut gensios bilding em Christ The KingKatitrel long Wirui insait longWewak taun i kisim gutpelahelpim tru i kam longMembabi-longWewak, Jimmy Simitap.Dispela helpim bilong MP
Simitap em K50,000 i go long
wok bilong helpim long stretimgen dispela sios haus we i gatbikpela histori long Katolik Siosinsait long Sepik na PNG wan-taim.BisopbilongWewak,Anthony
Burgess wantaim ol Katidrelmeintenens fan-reising komitimemba i bin stat long witneslong dispela helpim long Ista
wik. Mista Simitap i givim wan-pela sek-mani na i singaut i golong ol manmeri bilong Is Sepiklong ritim moa buk na amamaslong histori bilong ol nambawanmisinari na gutpela wok ol imekim long bringim tok bilongGod long ol pipel long Is Sepik.Mista Simitap i bin go wan-
taimWewakdistrik edministreta,
Martin Maingu long givimhelpim bilong em na tu sapot ikam long Wewak join distrikplening na baset praioriti komiti(JDP&BPC) igo long sios na tudivelopmen bilong Is Sepik naPapua Niugini.Siaman bilong Katidrel mein-
tenens fan-reising komiti, JoeEkay i makim maus bilongkomiti long tok tenkyu igo longMista Simitap na WewakJDP&BPC long gutpela helpimol i givim na i mekim askim tuigo long ol narapela Is SepikKristen manmeri long helpimsios long lukimgutpelawokstre-tim i kamap.Wanpela wokman bilong Ne-
senel Museum na At Galeri,Senea Grey i bin mekim sam-pela wok raun igo pinis longWirui Katedrol long mekim dis-pela i kamap olsem wanpelanesenel herites lis bikos dispelakain plen bilong wokim dispelakatedrol i bihainim plen bilongYurop long bipo na stail na dis-ain bilong dispela i gutpela truna dispela i bringim kamap gut-pela wok bung namel long olnambawan misinari na ol IsSepik pipel.Mista Ekay i givim tok ama-
masbilongem igo longKomyu-niti Divelopmen Minista, DameCarol Kidu na dipatmen seke-teri, Joseph Klapat, long givimK10,000 igo longhelpimkatidrelapil.
P8 Wantok Epril 8 - 14, 2010 helt/edukesen
Ol Katolik Bisop baiholim AGM neks wikVeronica Hatutasi i raitim
WOK bilong Sen Vincent DePaul Sosaiti, ol pater na seniswe palamen memba MosesMaladina i laik kamapim longOmbudsmen Komisin emsampela long ol sampelasamting ol Katolik Bisop bilongPNG na Solomon Ailan bailukluk long ol insait long AnuelJenerel bung (AGM) bilong ollong Lae neks wik.Dispela kain bung i save
kamap wanpela taim insaitlong olgeta wanwan yia. Na oli no save holim long wanpelahap, tasol long wan wanprovins we ol i lukim olsem emi ples i gat ol samting we baimekim konprens i ron gut longem.Twenti siks (26) bisop bilong
tupela kantri bai bung longSen Joseph’s Pastorel Sentalong 8 Mail, Lae insait longwanpela wik long glasim naskelim ol samting i sut longsios na pipel bilong ol na tu,sampela ol bikpela samting ikamapim wari na hevi longkantri yet.
Opis bilong Konprens bilongol Katolik Bisop long PNG naSolomon Ailan (CBC) longMosbi i tok antap long 26 bisopbilong PNGna SI, Sekreteri bi-long CBC em pater RolandoSantos wantaim mausman bi-long Pop long PNG naSolomon Ailan, Nunsio Maus-man bilong Pop long PNG,As-bisop Nunsio FrancescoPadila bai stap long dispelabung.Ol bisop bai lusim ol ples ol i
stap long en long Sande i kamna Mande santaim bikos longMande apinun, program bilongopim AGM bai stat wantaimmisa Lotu. Nunsio Francescobai go pas long misa bilongopimAGM.Opis bilong CBC i tok sam-
pela samting bai kamap na olbisop nai stap long en ba tu,selebretim em opim na blesimnupela Lae Biskit kampani fek-tori long Sarere Epril 17 na se-lebretim 50 yias bilong olMarianhil misinari kongrike-sen.Opis i tok tu olsemAngliken
bisop bilong Pot Mosbi An-
gliken daiosis, Bisop PeterRamsden bai i stap wantaim olKatoliok bisop long dispelabung. Olgeta yia, CBC i saveaskim wanpela bikman bilongAngliken Sios long stap insaitlong ol bung bilong ol. Tupelasios i gat gutpela wokbungwantaim namel long ol na ol iskruim yet dispela i go.Long ol ges spika long bung,
wanpela bisop i kam longAus-tralia bai makim maus bilongSosaiti bilong Sen Vincent DePaul long givim ol toktok naripot lon g ol wok we dispelaKatolik Sariti na helpim oge-naisesen i save mekim longPNG. Narapela em bai wan-pela Katolik bisop yet bilongAustralia bai givim toktok.Narapela em wanpela paterlong Jesuit Oda em PaterAlphonse Xavier bilong India.Em bai toktok long KomyunitiKolis konsep.Bikos dispela em i yia bilong
ol pater long kalenda bilongKatolik Sios long wol, tupelapater long Lae bai givim ripotlong wok na stap bilong olpater long PNG. Dispela ripot
em ol i bungimwantaim long olsamtign we i bin kamap longNesenel Ritrit bilong ol pater ibin kamap long Bomana longstat bilong dispela yia.Opis bilong CBC i tok tu
olsemPNGTrensperensi Inte-nesenel (TIPNG) bosman,Peter Aitsi bai givim toktoklong senis we Palamenmemba Moses Maladina i laikkamapim long rausim sampelapawa bilong wasman ogenais-esen bilong ol lida long PNG,Ombutsmen Komisin (OC) naol samting i sut long dispelaeria.Long Tunde nait kaikai,
Kapels bilong Krais grup bairedim kaikai we ol bisop baikisim long dispela nait.Ol narapela ajenda em ol
wanwan bisop na ol het bilongol Katolik Sios Komisin i gopas long ol wanwan eria bilongSosel Sevis, raits, helt naedukesen eria eria na DoveTravels bai givim ol ripot bilongol.Wanpela wik AGM bai stat
long Mande apinun na pinisMande Epril 19.
Pret longmatmat
PLANTI manmeri i save pret taim ol i wok-abaut long matmat o klostu long matmat ples.Dispela pret em i kamap strong moa yet saposdispela matmat em i nupela stret bikos ol i tingspirit bilong ol daiman bai mekim nogut longol.Long yia 1993, mi bin go malolo long ples
na selebretim Krismas long as ples bilong tum-buna bilong mi. Lotu i pinis long biknait, na bi-hain mi stori liklik wantaim sampela manmeri.Na bihain taim em i bik nait tru na tudakstret,mi kisim motobaik i go bek long ples bi-long mi we i stap foapela kilomita i stap.Taim mi kamap long wanpela stretpela rot,
wantu tasol enjin bilong motobaik i dai. Hamastaim mi traim long statim gen, tasol enjin i noinap stat. Tudak tru i karamapim ples. Nawantu tasol mi tingim matmat bilong ol soldiabilong Holan i dai long taim bilong pait wan-taim tumbuna bilong mi na ol i planim ol longwanpela matmat tasol i stap klostu. Gras bi-long olgeta skin bilong mi i sanap, na mi pretmoa moa yet. Wantu tasol mi wokim mak bi-long kruse na kalap antap long motorbaik nastatim gen. Wantu tasol enjin i ran, na mi givimsiksti stret wantaim pret. Nogut wanpela ikalap na sindaun long baksait bilong motobaik.Bilong wanem yumi pret long ol daiman? Ol
i dai pinis ya! Ol i no mekim wanpela samtingnogut long yumi ya?Tasol i no olgeta manmeri i save pret long
daiman. Stori bilong Ista i soim olsem ol meri ino pret long daiman. Ol i go long moning taim,tudak i stap yet na wokabaut i go long matmat.Wanpela wari tasol ol i tingim….husat bai opimbikpela ston i pasim dua bilong matmat bilongJisas.Tasol dispela wari bilong ol i no kamap ples
klia bikos taim ol i kamap, ston i pasim dua bi-long matmat i op pinis.Pret bilong ol i lus gen taim tupela i lukim tu-
pela man (angelo) na tokim ol osem Jisas ikirap pinis long indai. Taim ol i harim dispelatok, ol i ran i go bek long haus na ol i go autimtok i tru long ol narapela aposel.Ol i no lukim Jisas i kirap, tasol ol i harim na
bihainim. Tasol ol soldia husat i bin lukim longai bilong ol yet taim Jisas i kirap i go na wokimkain kain stori nating bikos Mani i pasim mausbilong ol. Pawa bilong mani em i gutpela. Tasolmanmeri bilong graun i yusim mani longkrangki rot. Mani i save bagarapim sindaun bi-long manmeri na mekim ol i soim giamanpasin bilong ol long narapela manmeri.Ol meri husat i harim tasol tok bilongAngelo
olsem Jisas i kirap pinis i pulap long spirit bi-long Jisas no telimautim Tok i tru. Ol i wokimolsem bikos ol i no pret long Spirit bilong Jisas.Na Spirit bilong Jisas i mekim ol i strong na te-limautim tok i tru.Bilong wanem yumi pret long matmat na ol
daiman? Yumi mas lainim long ol meri i staplong stori bilong Ista. Ol i laikim Jisas, na ol isave Jisas tu i laikim ol. Spirit bilong Jisas istap insait long ol. Sapos yumi larim Spirit bi-long Jisas i stap insait long yumi, bai yumi i noinap pret long ol daiman na yumi bai i gatstrong long tokaut wanem samting i tru nawanem samting i no tru.
Sios bilong Holy Sepulcher o sios bilongtingim ples Jisas I dai long em. Poto:Holyland Buk
Lukim na save long ples bilongJisas long stori na piksaLukluk long ples bilong Gospel
BIKOS long kain hap Holilen i stap longen olsem politikel bris, man i lukim Ho-lilen long namba wan taim bai i lukim olsamting i bagarap we i haitim ol taun naol bikpela samting bilong tredisen o oltumbuna o histri long en. Ol samting bi-long histri em ol bikpela samting bilongluksave long ol ples we ol Gospel i binkamap long en. Na em i tru bikos tre-disen em i traim long ansaim ol askimol pilgrim i gat long em. Ola skim olsemsapos “dispela ples (Holilen) em i tru-pela o”.
�� Moa long neks wik.
Simitap givim K50,000 long stretim Wirui Christ The King sios
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P9merinius
Lovai winimluksave
STRONGPELA lida na sapota bilonghumen rait na ikwal rait bilong ol meri nawok strong long kempein pait agensimAIDS, Dokta Betty Lovai, i kisim namba naluksave awot olsem Intenesenel Strong-pela Meri.Dokta Lovai em i Eksekyutiv Din o het
long Skul bilong Humenitis na SoselSaiens long Yunivesiti bilong PNG(UPNG).Ausait long wok bilong em long UPNG,
Dokta Lovai i stap insait long planti olkomiti long ol asosiesen olsem Kons-tusenel Lo Rifom Komisin (CLRC), LensDivelopmen Etvaiseri Komiti, NesenelAIDS Kaunsel HIV AIDS Rises EtvaisariKomiti na PNG HIV AIDS Nesenel RisesAjenda Teknikel Komiti.Em i namba wan meri ol i bin makim em
olsem komisina long 2004.Luksave awot i kam long opis bilong Di-
patmen bilong Stet Sekreteri, Hilary Clin-ton we i givim luksave long ol meri bilongolgeta hap bilong wol husat i mekim gut-pela wok, maski ol kain hevi i stap, longpromotim ikwaliti na sans long mekim olsamting.“Tru, yumi no inap save long ol nem na
pes bilong ol, dispela ol meri i hatwok istap long olgeta kantri na ol i painim ol raitbilong ol long wok na mekim kontenbusenlong politikel, ikonomik nan kalserel laip bi-long ol sosaiti bilong ol. Planti taim, ol baiwok egensim planti samting na wokimbikpela sakrifais. Na ol i ki long ol wok gohet na divelopmen long nupela millenniumna ol i mas kisim luksave na sapot,”Sekreteri bilong Stet, Hilary Clinton i tok.Foapela meri PNG i kisim dispela luk-
save awot taim em i bin stat long yia 2007.Namba wan meri i bin kisim dispela luk-save em Dame Carol Kidu em Minista bi-long Komyunit i Divelopmen, Spot na olMeri. Long 2008, meri i save wokimstrongpela kempein egensim HIV/AIDS,Helen Samilo i bin kisim luksave taim lasyia, Sister Lorraine Garasu i bin winim. Nalong dispel yia, em Dokta Betty Lovai.Taim em i givim awot i go long Dokta
Lovai, Ambaseda bilongAmerika (YunaitetStets bilong Amerika), Teddy Taylor i tokawot i luksave long Dokta Lovai longstrong pasin na lidasip em i gat long gopas long ol wok na kempein i pait egensimHIV/AIDS long PNG na humen raits najenda ikwaliti o man na meri ii mas kisimwankain luksave.“Mipela i amamas long givim dispela luk-
save awot long komitmen na kontribusenwe i mekim PNG i wanpela gutpela na seifples we i luksave long ol man na meriolsem ol i sanap long wankain level bilongpipel i stap long en. Em i mekim strongpelaawenes long pait egensim sik AIDS. Plantipipel i luksave long bikpela na gutpela wokna sakrifais em i mekim. Tude, mipela i toktenkyu,” Mista Taylor i tok.Taim em i autim tok tenkyu bilong em i
go long embasi bilongAmerika na gavmanlong givim em awot, em i tok i gat plantimoa pipel i stap husat i wok long sapotim,promotim wok bilong ol meri i go het longPNG. Na em i autim tok tenkyu i go long olman sampion husat i sapotim em i kamapolsem em i stap tude. Papa bilong em iwanpela long ol.“Sapot bilong ol papa long putim ol
pikinini meri long skul na laip i bikpelasamting bikos em i kamap long mi. Ol papai ken senisim lukluk bilong planti man longPNG we i ting olsem ol meri em ol i stapaninit long ol man,” Dokta Lovai i tok.Em i bin tok tenkyu i go long tripela pikini
i man bilong em husat i sapotim em gutlong wok bilong em.Dokta Lovai i bin autim tok amamas long
UPNG we i strongim ol leksera long go in-sait long ol ektivit i ausait long yunivesiti.Em i wanpela strongpela meri we i save
yusim taim bilong em long lukautim famili,wok long UPNG na wok long ol komiti weem i mekim bikpela wok olsem etvaisalong ol ki stekholda long ol divelopmen isuinsait long PNG. Em i raun mekim woklong PNG yet na ovasis na em i save givimprofesenel etvais i go long PNG gavmanna ol dona patna long kantri i ken gat gut-pela divelopmen.
AMAMAS KILIM OL! Ol Elementeri skul pikinini bilong VirioloPraimeri skul long Rigo i amamas long opim tupela nupela klasrumol i bin sanapim wantaim mani sapot bilong Dijisel Faundesen.Poto: Dijisel Midia
FAMIL I SAPOTIM:Bubu meri Manu Re-nagi i gat 80 krismas,mama Jennie R Komei leksera long PNGEdukesen Institut,Mosbi i amamas longpikinini meri, CecilyKome i winim skolasipna bai go skul longIntenesenel Rilesenslong Japan Intene-senel Yunivesiti longmun Septemba longdispela yia. Poto:Nicky Bernard
RILEKS: Tupela niusmeri, Belinda Kora na Dorah Gawi bilong FM 100 i sindaunstori wantaim narapela wanwok bilong Pablik Sevis Asosiesen long March GirlsRisot long ples Gaire ausait long Mosbi siti. Dispela risot em i gat ol naispela pleswe wan wan man o famili i ken go malolo na rileks gut long en. Poto: VeronicaHatutasi
GIVIM GUTPELA SKUL: Longpela taim provinsel na nesenel meri lida, TheresaJaintong i toktok wantaim wanpela yanpela meri Bogenvil.
Raun
Luki
mol
Meri
naPi
kini
ni:
P10 Wantok Epril 8 - 14, 2010 abcwol na pasifik
KEVIN RUDD I GOLUKLUK LONGPLES SIP KARIMOIL I BIN PAS
PRAIM Min is ta b i long Aust ra l ia ,Kevin Rudd, i b in f la i antap longba lus na i go luk im em yet d is -pe la s ip b i long kar im o i l (we l ) ib in pas long Great Barr ier ReefMar ine Park – ausa i t long so l -wara bi long Sentra l Kwins len.N iusmer i long hap, Mar ia
Hatzak is , i b in r ipo t s ip b i longSaina em i save kar im kol (coal )i b in pas long r ip long is ten sai tb i long Rokhemton long Sarere ,na bruk im piu l tang bi long en nakapsai t im wel i go long solwara.Ol i lus im ol tak bot long tra im
pul im aut dispela sip na ol ator i t ii b in tok , b ikpe la wok nau emlong raus im wel insa i t long enpastaim long ol i go het long ara-pe la wok long t ra im muv im emaut long d ispe la er ia em i pas is tap nau.Pra im Min is ta i b in f la i long
ba lus antap long d ispe la er ialong Tunde dispela wik long sanwanta im o l o f i sa l b i long Aus-t ra l ia Mar i ta im Seft i Ator i t i .Long ol toktok bi long en, Kevin
Rudd i tok husat p ipe l i kamapd ispe la t rabe l i mas kamap natok k l ia long dispela t rabel i b inkamap olsem wanem.
FIJI INTERIM GAVMANI KROSIM AUSTRALIA
NIUSPEPAWANPELA r ipo t i b in kamap
olsem Inter im Gavman bi long Fi j ii b in kros im Fi j i Times niuspepa,em wanpela Aust ra l ia kampani ipapa long en, long kamapim old ispe la g iaman tok tok agens imgavman b i long Frank Ba in i -marama.Na Fi j i n iuspepa, Fi j i Sun, i b in
tok Aton i Jenera l A iyaz SayedKha iyum, i b in ho l im wanpe lan ius konf rens long Tunde longaskim ol toktok bi long bos bi longniuspepa Anne Fussel l .Sun n iuspepa i b in tok Anne
Fusse l l i b in mek im ol d ispe latoktok long ask im t ingt ing bi longgavman, long la ik kamapim olsenis long mid ia lo , we em i tokinap long kamapim hevi long in-vesmen na ol er ia gavman i savek is im tak is long en, o lsem long‘ inkam tak is na Ve l iu EdedTakis ’ .Na F i j i In te r im Gavman nau i
wok long t ingt ing long kamapimsenis long midia lo na i gat t ingt-ing tu long kamapim samt ing emi ko l im long “Mid ia Indas t r i D i -ve lopmen Dikr i ’ .Mis ta Sayed Khaiyum i b in tok
i luk o lsem kwik ta im tru nau weFi j i Times i s ta t war i longekonomi, b iha in long plant i ta imwe em i save kamapim ol giamann ius long gavman na tu , em iwar i long ol dispela toktok bi longMis Fussel l .Ime jens i lo b i long nau b i long
Fi j i tambu tru long ol mid ia i tok-tok krangi long gavman.
MALAITA PROVINS ILAIKIM INDIPENDENSLONG Solomon Ai lans, Premia
b i long Mala i ta prov ins i b in tokem i sapot im aidia bi long provinsb i long em i kamap wanpe la in -d ipenden stet .Premia Richard I rosaea i b in
tok o lsem dispe la ba i wanpe lat ing t ing Mala i ta ba i luk luk longen na mask i long kamap wan-pela stet an in i t long federa l s is-tem bi long gavman.Gavman bi long Solomo AI lans
nau i wok long t ra im b iha in imfedera l s is tem long k is im p lesb i long prov inse l gavman s is temwe em i tok i no wok gut naulong kantr i .
Mis ta I rosaea i b in tok im Paci f ic Beat progrem bi long Redio
Austra l ia , Mala i ta i wok long gatwar i o lsem ol nau i no moaklostu wantaim olgeta hap bi longSolomon Ai lans.
AUSTRALIA I MASAPIM MAK BILONG OL
ASAILUM SIKAGREENS pat i seneta b i long
Saut Aust ra l ia , Sarah HansonYoung, i b in tok mak b i long o lasa i lum s ika Aust ra l ia i mask is im, o l i mas ap im i go antaplong 10 pesen long o lge ta mai -gren.Oposisen mausman bi long Imi-
gresen, Scot t Morr ison, i b in tokmak bi long imigresen nau ol i noinap lukaut im na em i la ik imwanpela ind ipenden wok pain imi mas kamap long luk luk longd ispe la hev i .Taso l Seneta Hanson-Young, ib in tok sapos o l i ka t im nambab i long o l maigren , o l i mas luk-luk long o l p ipe l i la ik kampain im wok na i no ol refu j i .
AUSTRALIAOPOSISEN I MASTOK KLIA LONGMAIGRESEN
NUPELA Populesen Min is ta b i -long Austra l ia , Tony Burke, i b intok la in Oposisen i mas tok k l ialong nupe la t ing t ing b i long enlong maigresen o namba b i longo l p ipe l b i long o l arape la kant r iem ol i la ik kam long Austra l ia .Em i tok Opos isen i mas tok
k l ia long o l t ing t ing b i long en igo long b isn is komyun i t i b i longAustra l ia .Taso l mausman b i long Opo-
s isen long Imigresen, Scot t Mor-r ison, i b in tok mak bi long kis imo l p ipe l i kam long o l arape lakant r i i mas daun o lsem bi longkis im l ik l ik mak bi long populesenlong d ispe la 36 mi l ian Tresar i ib in tok Aust ra l ia i mas gat longyia 2050.Mista Morr ison i tok mak bi long
maigresen nau em long 300tausen long wan wan yia na em itok dispela i antap tumas.Tasol Mista Burke i b in tok dis-
pe la i karamapim dispe la 120tausen o l ‘ temporar i v is i ta ’o lsem ol sku l sumat in o ol wok-man o l i b r ing im o l i kam longwok long ol er ia em i nogat p ipe lb i long Aust ra l ia inap mek im.
TAIM BILONG ISTALONG TONGA I
RAUSIM TINGTINGBILONG PIPEL I GO
LONGWEISTA wiken insai t long Tonga i
b in raus im t ingt ing bi long pipel igo longwe long laspela r ipot b i -long wanpe la pas ind ia s ip –Pr inses Ash ika i b in kapsa i t nakamapim bikpela b i rua long en.74 p ipe l i b in da i ta im dispe la
s ip i b in kapsai t long mun Ogaslong yia i go pin is .O l i b in put im aut fa ina l r ipo t
b i long Roya l Komis in pas ta imtaso l long Is ta i s ta t , na o l isu t im st rongpe la tok tok longgavman b i long Tonga long em iba im wanpela bot i no se i f longen.Stat long dispela ta im, i b in gat
p lant i ask im long olgeta kabinetb i long Tonga i mas r isa in , taso lr ipota bi long ABC, Sean Dorney,i tok i kam inap nau, i nogatwanpe la bek im long o l d ispe las ingaut .Tok tok i kam long Nuku ’a lo fa ,
em i tok kopi b i long ol r ipot longon la in i w in im t ing t ing b i longplant i p ipe l .
MAKIM JISAS:Wanpela ektaman i makimJisas long pilai isoim hevi Jisas ikarim long GutFraide taim em ikarim krusa. Dis-pela pilai i kamaplong las wikFraide long Sidni,Australia. (Poto ikam long AAP Im-ages)
WETIM SANS:Tupela ol hosraida i sindaunwetim taim bilongol long kalap naraidim ol wel hosinsait long RoyalIsta So long Sidnilong Fonde laswik.
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P11sabina’skona
Luksave long ol meriwantaim pasin KristenSAMPELA taim i go
pinis, Bruder Frawley,husat i bin bosim Car-
itas PNG, i bin askim bai'Kristen Feminisim' o luksavelong ol meri insait long pasinKristen i mas strong longsenisim tingting na pasin bi-long ol man bai ol meri i kenkisim wankain luksave olsemol long olgeta samting.Bruder Frawley i bin gat
bikpela wari tru long sindaun bi-long ol meri insait long komyu-niti na moa yet, long ol pasindiskriminesen ol i kisim longples bilong wok na pasin ra-bisim ol i karim long han bilongol man bilong ol long haus.Mipela long Sabina's Kona i
gat wankain luksave na belwariolsem Caritas PNG long hevi bi-long ol meri bilong yumi longPNG. Na mipela i luksave olsemtok pait long wok bilong ol merina sanap bilong ol insait longpasin Kristen i no inap long hevibilong ol tasol. Nogat. Em i moalong hevi ol i save kisim olgetade long ples bilong wok we olman i save daunim ol na moayet long haus we ol man i saveyusim meri bilong ol olsem wan-pela bek bilong boksing.Long sampela long mipela,
luksave long meri long pasinKristen i no bilong lukim ol merii kamap ol pris na ol bisop, tasoldispela tu em i wanpela tok paitwe i stap long namel na i kenstap insait long dispela ol toktoktu.Mipela i lukim luksave bilong
ol meri long Kristen pasin olsemwanpela wok painim bilongstrongim ol meri insait long siosolsem wanpela grup Kristenmanmeri na ol arapela manmeriausait long sios tu.Maski mipela i laikim o nogat,
i gat ol lain i stap husat i savestrong olsem sapos ol man iken kamap ol pris na bisop, olKristen Sios i mas stat mekim olmeri i kamap pris na givimblesing long ol long kamap ol
Bisop. Long sait bilong ol Kato-lik, dispela tingting i ron strongna bilip i stap, nogut bai wan-pela de mipela bai lukim wan-pela meri Pop long Vatiken.Sapos dispela bai kamap o
nogat, na sapos dispela i stret onogat. Em i no wanpela samt-ing.Bikpela samting em tok pait i
mas go het yet bai olgeta hapsamting long ol dispela isiu ikamap ples klia na helpimmipela long luksave olsem ol-geta manmeri i kamap long tu-pela strong, bilong man na meriwantaim.Olsem na man na meri wan-
taim i kisim pes bilong God,husat i stap insait long olgetasamting. Long dispela, ol meri ino inap na i noken tru kamapnamba tu long ol man. Husat ollain Kristen i bihainim dispelabilip yet i no bihainim laik bilongGod.Bipo yet i kam inap nau, ol
man i stap strong na stapnamba wan long olgeta samtingbikos olgeta samting i bihainimluksave bilong ol tasol. Olsemna dispela tok 'man' i senisimgen 'manmeri' na i nogat luk-save long ol meri we i stapantap tru long laip na sindaunbilong ol manmeri. KristenBaibel o buk tambu tu em ol iraitim bihainim lukluk bilongman olsem na Kristen God,husat i stap long olgeta samtingi kisim pes bilong 'man'.Tasol mipela i askim, "God
em i man, na sapos em i man,watpo na em i man?"I gat as long bilip olsem God
husat i stap long olgeta samtingi mas strong moa long man na ino meri? Na wanem hap longbuk tambu i tok olsem God em iman na i no meri? Na saposmipela i tok God i man; watpoem i no inap meri?
Sapos yumi bilip strong pinisolsem God i man, olsemwanem long meri? Em tu ikamap bihainim piksa na pesbilong God, laka? Sapos toktok
long buk Genesis i gat as tru bi-long en, em i no inap kamapolsem stori tru bilong kamap bi-long olgeta samting. Bikos embai daunim em yet long wanemem i no bihainim stret bilip long
God na ol pasin bilong em.Ating Genesis em i wanpelastori tasol i gat planti tok piksalong en. Wanpela tok piksa isoim olgeta samting olsem ikamap long God, na husat istap insait long olgeta samting.Na mipela i ken tok moa
olsem dispela stori em ol i maskarim bihainim ol Ju pris olsemwanpela stori tumbuna, pastaimlong ol man i kisim na raitimlong buk.Wanpela hap long dispela
stori long Genesis we i tok Godi mekim meri long wanpela bunem i rausim long baksait bilongAdam taim em i slip em i wan-pela bikpela tok pilai ol man isave mekim long ol meri. Dis-pela kain tok pilai, yumi maslusim nau bikos em i tok daunimol meri na God wantaim. I nogatas tok bilong bilip olsem meri istap aninit long man, olsem naem i mas oltaim kamap nambatu long man.Wanpela bilip tasol i stap em
ol man na meri wantaim i masgivim bilip na luksave bilong ollong God. Na maski dispela tokolsem ol meri i mas namba tulong ol man, husat em iwankain olsem em tasol?Dispela kain tingting i save
kamapim planti pasin pait nahevi agensim ol meri, olsem naolgeta seksual na pisikal abiuso pasin pait na bagarapim i golong ol meri long ples bilong
wok na long haus wantaim.Olsem tasol, sapos yumi, olsemol Kristen, i laik lukim ol meri istrong long pasin Kristen isenisim dispela luksave nakamap wankain olsem ol man,
ol Kristen Sios i mas senisimpasin bilong ol we ol i daunim olmeri i kamap namba tu.Tasol sapos yu skelim dispela
tingting bilong God i man wan-taim ol tumbuna lotu long wol,bai yu lukim olsem planti taim,ol meri god i save stap nambawan antap long ol arapela tum-buna god.Maski man god i save stap
strong bikos em i save winim olpait, em i meri god husat i savestap namba wan. Olsem nabaksait long olgeta tumbunagod, em i gat wanpela strong-pela meri god i stap.Olsem na long luksave bilong
mipela, dispela askim bilongluksave long ol meri em i samt-ing bilong mekim man na meri ikamap wankain. Dispela laik bi-long ol meri tude em i laik bilongkamap wan. Em bikos tude i gatbikpela bilip we i no wanpela.Em i hap hap tasol, na i painimporoman wantaim narapelalong kamap wanpela. Olsem naluksave long meri em i hap bi-long sol bilong yumi long mekimlaip i kamap wanpela strongtasol. Dispela em yumi mas luk-save long en.Olsem na dispela luksave
long meri insait long pasin Kris-ten em i krai bilong sol long heviem i stap long em nau we em istap longwe long God. Longsait bilong Kristen, em i wan-pela prea i kam long lewa stretwe mipela bai kamap na painimdispela poroman wantaim spiritwe bai mekim yumi kamapwanpela wantaim God bilongyumi.Na taim yumi painim dispela
bung wantaim, mipela i no 'man'o 'meri'. Mipela em mipela tasol!Olsem tasol God papa husat itok: "Mi em mi tasol".Long wanem hap tru insait
long buk tambu, God i tok "Miem man"?
Sabina
“Bikpela samtingem tok pait i mas gohet yet bai olgeta
hap samting long oldispela isiu i kamapples klia na helpimmipela long luksaveolsem olgeta man-meri i kamap longtupela strong, bi-long man na meri
wantaim.Olsem na man nameri wantaim ikisim pes bilong
God, husat i stap in-sait long olgeta
samting. Long dis-pela, ol meri i noinap na i noken trukamap namba tu
long ol man. Husatol lain Kristen i bi-hainim dispela bilipyet i no bihainimlaik bilong God.”
“Kristen Baibel o buk tambu tu emol i raitim bihainim lukluk bilongman olsem na Kristen God, husat istap long olgeta samting i kisim pesbilong 'man'.”
P12 Wantok Epril 8 - 14, 2010 sabina’scorner
The question of feminism fromthe Christian perspectiveSOME time ago there was
a call by Brother Fraw-ley, the then Head of
Caritas PNG for 'Christian fem-inism' to play a role in transfor-mation of patriarchy in orderfor feminism to advance to thelevel of male equality.Brother Frawley was dismayedat the prevailing status of womenin the society at large and in par-ticular, the discrimination theymet in the work place and theabuse and personal degradationmeted out by husbands at home.We of this column also sharethe same concern as CaritasPNG on the plight of our womenin PNG.And we hold the view thatthe debate on the role of femi-nism and its relevance to theChristian is more than a dis-course on the plight of the fe-male, though that aspect of it is adaily problem both at the workplace where sexism is prevalentand worse still at the home frontwhere the husband, calling him-self a man, uses his wife as aboxing bag.For some of us, Christian femi-nism does not necessarily meanseeing women ordained priestsand consecrated bishops, thoughthat is an issue integral to thewhole debate and therefore rele-vant for general discussion.However, we view Christianfeminism as an in-depth searchfor placement of feminism withinthe Church as a body of con-scious Christians in particular andthe human race in general.Whether we like it or not, thereare people out there who wouldinsist, for one reason or another,that if men can become priestsand Bishops, the ChristianChurches should start ordainingwomen priests and consecratingthem Bishops and as forCatholics, the argument runs thatin time we might see a femalePope at the Vatican.And whether this is likely tohappen or not and whether it isright or wrong is irrelevant.What is relevant and importantis that the debate must go on sothat all the relevant issues areidentified and characterized toassist us understand that allhuman beings are a product ofboth the male energy and the fe-male energy therefore, both themale and the female are createdin the likeness of the immortal
God who permeates all. There-fore, women cannot and shouldnot play second fiddle to men byany stretch of the imagination.Any body of Christians who per-petrates this form of obscenity of-fends God.Male domination down the
Ages saw things strictly from themale points of view, hence,'mankind' became a synonym for
'human' kind with little to no re-gard for 'womankind' which con-stitutes an integral part of thehuman race. And even the Chris-tian Bible was written from themale point of view so that theChristian God (who permeatesall) is identified as a 'He".But we ask, "Is our God a Heand if so, why?"Any particular reason why theimmortal God who permeates allshould be identified solely withthe male energy and not the fe-male energy? And where in theBible does God tell us that IT is amale and not a female? And if wesay God is a male; by the sametoken, is there any particular rea-son why God cannot be a fe-male?If we have already decided thatGod is a male, then where doesthat place the unfortunate fe-male? Is she not also created inthe image of God? If there is anyelement of truth in Genesis, thensurely, it cannot be treated whollyas a literal account of creation be-cause if it is, then it is self defeat-ing in that it defies God and godlyattributes. It is more probablethan not that Genesis is a narra-tive couched in symbolism or bet-ter still, a codified version ofsome metaphysical phenomenonculminating in the presence of thephysical world and humankindbeing a microcosm of all that isand God being the intelligentforce behind it all and whosepresence is immersed in cre-ation.And we can further surmisethat this narrative or version wasmost possibly passed down theline to the Jewish priestly caste
strictly as an oral tradition butsubsequently reduced to writingby some male writers.
In particular, this bit in Genesisabout God creating a womanfrom a bone he plucked out ofAdam's backside whilst Adamwas fast asleep is like a big joke
by men against women folks andshould now be discarded as aninsult to both God and women.There is no biblical truth in thesuggestion that women are sub-servient to and therefore mustsubmit to men.The only truth is that both menand women equally must submitto their Maker and that is the im-mortal God. And why the insinua-tion that a woman should submitto a man who is a fellow mortal?That only creates tyranny bymen against women, hence, allthe sexual and physical abusemeted out to women at both thework place and on the homefront. Therefore, if we, as con-scious Christians, want to seeChristian feminism play a role intransformation of patriarchy inorder for feminism to advance tothe level of male equality, thenthe Christian Churches must re-think their role in suppressingwomen in the first place.However, when one contraststhis notion of God being a malewith the tribal religions of theworld, one will note that it is mostoften the female deity who takeson the paramount or primordialrole amongst the tribal gods.Though the male god is often
times held out as a god of highstanding, such ranking is mostoften than not attributed to promi-nence in some legendary warfareand thus it is an acquired statusupon mastering of some impossi-ble feat, whereas it is the femaledeity who is considered asupreme deity per se and whoenjoys a de jure more superiorstatus than the male god. And be-hind every tribal male deity is amuch more superior female God-Mother who enjoys a command-ing position.Therefore, in our view, the fem-inism question is more than a de-bate about the equality of thesexes. The present day feminismzeal is in essence the humanlonging for wholeness, its sourcebeing "the self" or "the dividedself" seeking reunion with that di-vine source which is ever ready,willing and all pervading, which isMother-Wisdom Herself. There-fore, feminism, properly defined,is that segment of the humanpsyche (soul) seeking to unfold it-self and thus give expression toand sustain a life of fullness orroundedness. And until such timeas humankind can complete thejourney of self-discovery to reachthat stage which in Jung's Psy-chology is called 'individuation',we may not be able to appreciatewhat "feminism" is all about.
Therefore, "feminism", properlyplaced, is a cry from within theinner-depths of the human soulechoing humankind's anguishstemming from its nakednessfrom or separateness with its Godand from the Christian point ofview in particular, it is a ferventprayer from the heart that, withgrace, we shall all arrive at ourstill-point upon humankind findingthat link with its divine source tobring about that life of wholenesswhich will then heal us of thisseparateness with or nakednessfrom our God.
And it is upon reaching thatstate of union that we shall all ar-rive at our still-point, from whichwe are neither a "he" nor a "she".We are who are! And thus is theimmortal God who says: "I amwho am "! And where in the Bibledoes God say, "I am a male"?
Sabina
“And we hold theview that the de-bate on the role offeminism and itsrelevance to theChristian is morethan a discourseon the plight of thefemale, though thataspect of it is adaily problem bothat the work placewhere sexism isprevalent andworse still at thehome front wherethe husband, call-ing himself a man,uses his wife as aboxing bag.”
“Male domination down the Ages sawthings strictly from the male points of
view, hence, 'mankind' became asynonym for 'human' kind with little to
no regard for 'womankind' whichconstitutes an integral part of the
human race. And even the ChristianBible was written from the male pointof view so that the Christian God (whopermeates all) is identified as a 'He".
“In particular,this bit in Gene-sis about God
creating awoman from a
bone he pluckedout of Adam'sbackside whilstAdam was fastasleep is like abig joke by menagainst womenfolks and should
now be dis-carded as an in-sult to both Godand women.”
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P13komentri
KOMENTRIYumi stap long wanem kain
taim tru?INSAIT long histori bilong kantri bilong yumi Papua Niugini,i gat planti taim na sindaun we yumi bin kisim bikpela skullong en.
Ol kain taim we gavman i bin senis long taim bilongSenlain Kraisis, na taim bilong ol bikpela birua bilong mamagraun i bin seksekim yumi, em yumi bin lainim pasin bilonglukautim mama graun, na redi long abrusim olgeta kainbirua em i givim mipela.
Tasol tude, yumi stap long wanem kain taim tru?Dispela wik, Praim Minista Se Michael Somare wantaim
sampela ol arapela lida na bikmanmeri bin raunim wol longmekim planti samting. Ol i go long Japan long opim nupelaK20 milian bilding bilong PNG Embasi.
Bihain, ol i go sindaun kaikai wantaim ol biknem wel nages kampani long wol long Nu Yok we PM yet i lukluk beklong taim em i kamap long stiaim kantri na givim toktok wei sutim bel bilong ol lain PNG long hap na ol i krai nogut tru.
Ol i tok olsem tok em i givim, em i makim senis long sin-daun na wokabaut bilong kantri bilong yumi.
Bikos dispela wanpela bikpela projek bai oraitim olgetarong na salens yumi bai bungim, laka?
Tasol, yumi no wok harim gavman i kamaut na toktok longnarapela bikpela projek bilong poroman bilong ol Saina longMadang.
Ol papagraun yet, husat i wari tru long solwara na graunbilong ol i bagarap, i bin salensim kampani bilong Sainalong kot, long traim pasim ol bai ol i noken tromoi pipiabilong main bilong ol long solwara na kilim ol pis.
Gavman i no kamaut liklik na givim tingting long en.Ating yumi stap nau long taim bilong ol lidaman bilong
yumi long kamap mauspas.Long pasim ai long krai bilong ol tru tru manmeri bilong
PNG, ol papagraun na ol asples.Ol lain i save sindaun long graun na tuhat bilong ol yet. I
no long ol dak glas, ekondisen kar na flai i go kam long oljet balus.
PM i tok em i taim nau bilong ol yangpela lida bilong yumilong sanap na karim kantri bilong yumi i go het.
Na long luksave bilong em, ating em i ken tok olsem em imekim inap pinis long stretim sindaun bilong PNG. Laka?
Tasol ol liklik manmeri bai no inap gat wankain tingting,inap ol i lukim senis tru tru i kamap.
Bai yumi lukim planti mani, moa krospait namel long olpapagraun, na nogat luksave tru long krai bilong ol tru trupipel bilong kantri. Ol asples.
Em i gutpela taim o nogat?
Gavana Parkop statlong kisim spia
WANPELA man i tokautolsem ol manmeri noken aiop long ol senis gavanabilong NCD, Powes Parkop,i mekim bikos i nogat wan-pela samting tru tru bilongkamapim gutpela sindaunbilong ol manmeri i kamapyet.
Em i tokaut long ol kainsamting olsem hevi bilongnogat wok, lo na oda hevi, olliklik wok bisnis ol manmeriken mekim, nogat gutpelabas sevis na arapela moa.
Em tok ol samting weGavana Parkop i mekim embilong bilasim ai tasol olsemwara faunten, klinim ples, olpilai graun bilong spot, hapol pikinini ken pilai long enna arapela moa em bilongbilasim ai na ples tasol.Tasol wok tru bilong ol man-meri kisim helpim na stretimgut sindaun bilong ol wan-taim em nogat yet.
Ating bikman ya mekimstret toktok tasol yumi traimlukluk go bek long bipo taimol Gavana bilong NCD longbipo long em i bin stap.Wanem ol bikpela senis truol bin mekim long stretimsindaun na laipstail bilong olpipel long Pot Mosbi?
Long sotpela taim bilong
Wari Vele, bikpela rot trunamel long Waigani binkamap we i kos planti milienkina tru long en na nau oltripela kar ken ron long saitsait. Na tu planti manmerisave pulap long fran bilongNCDC opis olgeta de longkisim mani bikos long ol kon-trak wok bilong ol long siti.Ating planti manmeri savekisim mani long NCDC longbipo. I no olsem long nau.
Ating long taim bilongolpela Praim Minista naGavana, Leit Sir Bill Skate,em bin kamapim luksavebilong NCDC long givimsampela mani go long olpipel bilong Galp na Sentralprovins.
Tupela krismas long opisna Gavana Powes Parkopwok long klinim siti namekim ples i klinim na nais.Ating long menesmen bilongNCDC tu em klinim pasinbilong mani go aut natingnating long ol wok we i nogatkaikai o tru long en.
Ating em traim long klinim
na stretim menesmen bilongNCDC bai ol wokmanmeriken wok gut na noken prêtlong ol politiks bai rausim olnating nating long wokbilong ol.
Em narapela samting longmenesmen bilong NCDCtasol bikpela samting mi ritimGavana Powes yet toktoklong en em long givim sam-pela kain trening ol manmerihusat gat sans long skul. Olkisim sampela kain voke-senel o teknikel treningbilong lainim ol wok bilong olyet ken mekim.
Sapos ol i gat sans ol kenpainim wok wantaim ol kam-pani nabaut. Tasol bikpelasamting em ol yet gat savelong helpim ol yet wantaimsampela kain liklik wokbilong mekim. Ating moalong 5000 manmeri kisimdispela teknikel trening pinisna planti moa bai kisim yet.
Mi ting em wanpela gut-pela rot tru bilong ol man-meri ken painim senis long olyet na mekim samting longsave na han bilong ol yet.Sapos olgeta manmeri nogatwok, orait ol ken lainim naulong mekim wok bilong olyet.
Em wanpela rot bilong ol
manmeri sindaun isi na tingt-ing long stretim laip bilong olgut na noken raun natingnating na hangre na mekimtrabel nabaut.
Gutpela long lukimGavana putim planti mani golong stretim ol klasrum longplanti skul insait long sitinau. Planti skul long bipobipo em bagarap pinis.
I no longtaim bai i gat gut-pela bas sevis bilong ol wok-manmeri na ol skul pikinini.Em ol sampela bikpela heviol skul mangi na wokman-meri save bungim olgeta de.
Ating Gavana Parkop gatsampela gutpela plen bilongstretim siti bilong yumi olsemna yumi traim givim em sanspastaim.
Taim bilong 2012 ileksenkam klostu na kainkain poli-tiks lain bai traim tromoi oltingting bilong pulim ol man-meri go longwe long Parkop.
Em laik bilong ol pipeltasol yumi tingim gut longsait bilong sevis na gutpelasindaun pastaim. AtingParkop gat sampela plen natingting stap olsem na yumiskelim pastaim.
P14 Wantok Epril 8 - 14, 2010 wolnius
HAIWARA BAGARAPIM RIO: Haiwara ikaramapim ol rot long Lagoa Rodrigo de Freitaslong Rio de Janerio long Brasil long Tunde dis-pela wik. Ol atoriti i tokim ol manmeri long stapinsait long haus tasol na noken wokabaut nabautlong ol rot we wara i karamapim na pasim pinis.
BRUKIM WARA: Wanpela kar i draivbrukim haiwara long wanpela rot longLagoa insait long Rio de Janeiro sitilong Brazil. Haiwara i kamap bihain longren i pundaun inap long 17 awa olgetalong Tunde dispela wik. Samting olsem77 manmeri i dai na 13 i lus long ol hai-wara insait long Rio De Janeiro.(EPA Poto i kam long AAP Images)
KROS NAMEL LONG BILAK NA WAIT: Ol polis manmeri bilongSaut Afrika i traim long brukim pait namel long ol waitman na bilak-man bilong Saut Afrika. Birua i kamap bihain long wanpela grup olwaitman i save strongim yet pasin Apatait i autim belkros bilong ollong kot bilong wanpela arapela man.
Wol Niuslong Poto
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P15wolnius
HAUS BRUK: Ol haus i no moa sanap bihain longgraun i bruk long Morro doz Prazeres eria bilongSanta Teresa long Rio De Janeiro siti long Tundedispela wik. Bikpela ren i kamapim planti graun bruklong Brasil. Ol graun bruk i kilim samting olsem 50manmeri pinis, na haiwara i pasim olgeta rot na bis-nis. (AP Poto i kam long AAP Images)
TROMOI TAMIOK: Resis long tromoi tamiok em i wanpela bikpela pilai tuwe i bin kamap long Royal Ista So long Sidni long Tunde dispela wik. RoyalIsta So em i save kamap olgeta yia na i save soim ol stail bilong ol kain kainwok agrikalsa na laip long kantri sait bilong Australia. Em i save ron longEpril 1 i go inap 14. (Poto i kam long AAP Images)
WAS LONG SOLWARA: Ol pipel i sanap lukluk i go aut long makbilong solwara long Pusong nambis bilong Ache long Indonesialong Trinde dispela wok. Bikpela guria inap long 7.2 long Riktaskel i kamap long Sinabang, Ache Simeulu Ailan. Ol atoriti i bingivim tok lukaut long sunami, tasol sotpela taim bihain, ol i rausimgen dispela tok lukaut. I nogat manmeri i dai long dispela bikpelaguria. (EPA Poto i kam long AAP Images)
RONAWE LONG GURIA: Ol manmeri long Banda Aceh long Sumatra ailan longIndonesia i ronawe lusim ol haus bilong ol long Trinde dispela wik taim wanpela 7.7guria i kamap long notwes bilong Indonesia long Trinde moning. Tok lukaut longsunami i bin kamap wantaim tok stia long ol i mas go long ples i stap antap, tasoli nogat bikpela bagarap i kamap. (AP Poto i kam long AAP Images)
P16 Wantok Epril 8 - 14, 2010 laipstail
Fres gaden kaikai na abus ken sevimLNG projek
James Kila i raitim
WANPELA bikman bilong Fres ProdiusDivelopmen Ejensi (FPDA) i bin tokautolsem bikpela wok tru i mas kamap longredim ol gutpela fres kaikai bilong
Papua Niugini long givim ol wokman-meri husat i wok long ol bikpela projekbilong likwiwaid netsurel ges (LNG).Moa long en tu, planti ol bikpela senta
long kantri i nidim tru gutpela maket weol fres gaden kaikai i ken stap long
sevim ol manmeri na pikinini. Long dis-pela rot tasol bai i ken lukim ol manmerina pikinini long kantri i ken stap helti nastrong.Wantok Niuspepa i bin mekim lukluk
raun i go long planti ples insait long
kantri na i lukim olsem long sampela ples i gatplanti ol kaikai tru i stap. Tasol long ol biktaunna tu siti long kantri, ol gaden kaikai i save rotna planti ol manmeri i save kaikai rais tasol.Rais i kamap tu olsem namba wan kaikai bi-long ol dispela lain na i no fres gaden kaikai.Koporet Menesa bilong FPDA, Mewie
Launa, i tok olsem FPDA i gat bikpela salensnau longmekim wok long lukim olsem ol lokalfres gaden kaikai i ken go aut long sevim olmanmeri na pipel long ol ples, taun na siti longPNG. Insait long dispela rot FPDA i ronim oltrening progrem long ol fama insait longHailans rijen long groim ol gutpela fres gadenkaikai na gutpela rot long pekim ol redim gutna salim i go long ol narapela senta.Tru tumas, insait long wanpela raun bilong
Wantok Niuspepa i go olsem long Darumaketinsait long Westen provins, ripota James Kilai bin guria tru long lukim olsem planti ol kainkain abus i pulap stret long dispela lokal taunmaket. Na long dispela maket bai yu lukimolsem ol gaden kaikai i no planti tumas.Ating moabeta, gavman wantaim Dipatmen
ov Agrikalsa na Laipstok (DAL), FPDA na tuKomes na Indastri i lukluk long gutpela rotlong strongim na bringim ap lokal maket net-wok long PNG.
GADEN KAIKAI: Fres gaden kaikai i mas stapoltaim, olgeta de long famili.
…maski tingim rais naovasis kaikai
KUPIANO PIS: Man ya i karim pis na redi longsalim long Kupiano.Ol Potos: James Kila
GAVMAN i mas sapotim FPDA long redimgutpela maket netwok. Dispela i minolsem ol kaikai bilong Hailans rijon em oli ken salim i go long ol nambis ples.Nau yet planti ol lain lokal fama long
Hailans rijen i save yusim mani bilong olyet long baim PMV trak na karim ol fresgaden kaikai bilong ol olsem kaukau,kapis, kerot, onion, poteto na ol narapelasamting we i save gro long Hailans i gosalim long nambis ples.Sampela i save kisim sip na karim ol
dispela kaikai i go salim long bikpela sitilong Mosbi.
Redim gutpela lokalmaket netwok
Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: KAS.T6:15am – Komiuniti Notis Bod6:30am – Nius Hetlains / Bondei gritingsTrukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN6:45am – Niuspepa Hetlains7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:15am – Toktok sapotim LO na JASTIS Sekta7:30am – Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:15am – Stori b’long Skelim Tingting8:30am - Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai)9:30am - Trukai Rais - GES FAIAKOMPETISEN
9:45am – YUMI PAINIMWOK Segment10:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta10am – 2pm –Monin Trek na Belo Pack – Host: VAVIESSIE10:10am – Lukatim yu yet – Helt toktok – RH Hyper Mart10:45am – YUMI PAINIMWOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:10am – Cont’d – Lukauti yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM NIUS SENTA2pm – 6pm –Avinun Draiv Taim – Host: Enjo Dabix2:00pm – 4:00pm (Tundei / Fondei) TOKAUT TOKSTRET2:45pm – YUMI PAINIMWOK Segment3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta
3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:10pm – “FOAPELAKAM GUD LONG 4”4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIMWOK Segment5:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM Nius Senta5:10pm – 6:00pm – FLAME KULCHA (1 hr) listeners request6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta6 – 7pm - Maggi noodles request aua6pm – 00am – NAIT BEAT – Host: ANGRAKENNEDY6:10pm – 7:00pmMun kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Papa Raegs/ Sally / Nenge00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.
Weekend Shift – Saturday & Sunday6:00am – 11:00am – Wiken Sanrais6:30am - Komuniti Notis Bod - Bondei gritings7am – 9am – Wiken Spots9am – 11am – Monin Raun11am – 1pm – National Weekly Hit Parade (Host Kas.T)2pm – 6pm – Sarere Avinun Draiv6pm – 00am – Nait Beat (Host Angra Kennedy)
YUMIFM POROMAN TEAM:Turner (KAS.T) Arifeae – Team Leader / Program DirectorAngra KENNEDY – Senior AnnouncerSinimil (Vaviessie) Philipo – Promotions Co ordinatorPapa Raegs –Anouncer Nenge Neings –AnnouncerEnjo Dabix –Announcer Selestine Sally Sino - Announcer
Raun wantaim Wantok kru...
THURSDAY, EPRIL8 20105.00AM G JOYCEMEYER
ReligiousProgram5.30AM G TODAY9.00AMEMTVPRIMETIMELINEUPCLASSROOMBROADCAST9.20am - Grade7Mathematics
(repeat)10.10am - Grade7Science (repeat)11.00am - Grade8Mathematics11.50am - Grade8Science12.40pm - Grade6Mathematics
(repeat)1.30pm - Grade6Science (repeat)2.30pm - DEPIProgramme
2.59PM STATION OPENKIDSKONA3.00PM G PIXELPINKIE3.30PM G HI-54.00PM G SNOBS4.30PM G THESHAK4.57PM G EMTVTOKSAVE5.00PM G HOTSOURCE5.29PM G EMTVNEWSUPDATE
5.30PM G WHOWANTSTOBEAMILLIONAIRE -HOTSEAT
6:00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR6.57PM NEWSUPDATE INTOKPISIN7.00PM G SPORTSSCENE7.27PM G EMTVTOKSAVE7.30PM G RAITMUSIK8.30PM G ELITEMUSICZONE9.00PM PG CUSTOMSUnderbelly'sDamienWalsh-Hawlingpresentsthecom-pellingreturnofCustoms. Drugtraffickers,peoplesmug-glersandinternational terroristsallcaughtred-handedbycustomsofficers.(NewSeries)9.30PM M FOOTY SHOW (return for 2010)JoinPaul "Fatty"Vautin andAndrewVoss for the2010Footy Show. The boys bring you all the latest news,views and gossip from the 2010 NRLcompetition andthewidersportingworld in theirownuniqueandhumor-ous style.11.00PM G NATIONALEMTV
NEWSREPLAY11.30PM AustraliaNetwork
FRIDAY, EPRIL9 20104.59AM STATIONOPEN
5.00AM G JOYCEMEYER:EnjoyingEveryDayLife
5.30AM G TODAY9.00AM EMTVPRIMETIMELINEUPCLASSROOMBROADCAST9.20am - Grade7Mathematics (repeat)10.10am - Grade7Science (repeat)11.00am - Grade8Mathematics11.50am - Grade8Science12.40pm - Grade6Mathematics (repeat)1.30pm - Grade6Science (repeat)2.30pm - DEPIProgramme2.59PM STATION OPENKIDSKONA3.00PM G EASTERSONGKIDSEASTERSPECIALSOneandahalf-hourofEasterSpecials forkids toenjoy.3.30PM G EGGCELLENT4.00PM G EASTER INBUNNYLAND4.57PM G EMTVTOKSAVE5.00PM G HOTSOURCE5.29PM G EMTVNEWSUPDATE5.30PM G WHOWANTSTOBE
AMILLIONAIRE -HOTSEAT5.55PM CRIMESTOPPERS6.00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR
7.00PM G INMORESBYTONIGHT7.27PM EMTVTOKSAVE7.30PM G FRIDAYNIGHTFOOTBALL
Storm v Dragons9.30PM G FRIDAYNIGHTLATEFOOTBALL-11.52PM G NATIONALEMTV
NEWSREPLAY12.00PM AustraliaNetwork
SATURDAY, EPRIL10 201011.59AM STATIONOPEN12.00PM PG THESENSITIVESAMURAIAclassicsamuraidrama,set inthe18thcentury; tragedy,honour, revenge, love, tears, laughterandswordsman-ship extraordinary.The hero Matahachiro flees to Edo (now Tokyo) afterbecomingembroiledinafeudandkillinghissweetheart'sfather. He finds work as a bodyguard, but spends agood deal of his time defending himself. He evencrosses pathswith the real-life "forty-seven ronin," whoare seeking revenge for the forced suicideof their lord.Meanwhile, Matahachiro cannot forget his sweetheartbackhome.1.00PM PG SURVIVORSAMOA3.30PM G SUPER14:
4.00PM G TOTALRUGBY5.00PM G THEGARDENGURU5.30PM G MXTV6.00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM PG AUSTRALIA'SFUNNIEST7.30PM EMTVTOKSAVE7.40PM G SUPER14
9.40PM PG WWEAFTERBURN10.40PM G INMORESBYTONIGHT11.20PM PG ELITEMUSICZONE11.40PM G N/EMTVNEWSREPLAY11.30PM AustraliaNetwork
SUNDAY, EPRIL11 20106.29AM STATIONOPEN6.30AM G IT ISWRITTEN:7.00AM G HILLSONG7.30AM AustraliaNetwork9.29AM STATIONRE-OPEN10.00AM G WIDEWORLDOFSPORTS
(Returns for 2010)11.00AM G SUNDAYFOOTYSHOW12.00PM G SUNDAYROAST1.00PM G WWEAFTERBURN
EMTV Television Guide
Program bilongWanwan De
6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas
SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas
RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM
P18 Wantok Epril 8 - 14, 2010 komik
Nicky Bernard i raitim
MAMA Kampani bilongredio stesin, YumiFM naNauFM wantaim Total
Iven Kampani, PNGFM i lusimopis bilong ol long Pot Mosbitaun na kisim nupela opis longGordons.Dispela opis em bai namba wan
taim nau long dispela tupela rediostesin i muv long en, bihain long
sampela yia ol i bin stap long wan-pela opis tasol long Pot Mosbi.PNGFM i bin stat long 1994 na
ol bin muv i go insait long wanpelaopis long Kredit Kop Bilding longdaun taun Pot Mosbi. Ol i staplong dispela opis inap long 3pelawik i go pinis taim ol i lusim dis-pela opis na muv i kam long Gor-dons we em i stap namel stretlong Mosbi siti.Long dispela nupela opis, i gat
opis bilong ol nius manmeri, opisbilong wokim etvataising, prodak-sen, admin opis, sels opis, TotalEvent opis na opis bilong YumiFMyet na opis bilong NauFM yet.Dispela opis tu i bikpela na i gat
planti spes tru, olsem na PNGFMi wokim 2-pela arapela rum bilongtupela studio.Dispela tupela redio station i no
senisim stail bilong redio naanausa bilong ol. Olgeta samting istap wankain tasol.
Sapos yu save laikim ol anausabilong yu olsem Kasti, Vavi Esi,Tuluan Vitz, Dashy Dabix, AngraKenedi na Talaigu Sophie bilongYumiFM, olgeta dispela anausa istap.Sapos yu save laikim NauFM
na ol feveret anausa bilong ololsem La'posh, Dez, Lecter,Noisy, Mistik,Tipsi na Shazza, oldispela anausa i no senis. Ol istap yet. Opis tasol i senis.
YumiFM na NauFM kisim nupela opis
NIUS TIM: NauFM nius tim long nupela opis bilong ol. Ol Poto: Nicky Bernard
NUPELA OPIS: Nupelaopis bilong PNGFM i staplong Gordons nupela bild-ing billong Datec.
2.00PM G SUPERLEAGUEHullKRvWakefield
All theactionof theSuperLeague4.00PM G SUNDAYFOOTBALL
BulldogsvRoosters6.00PM G NATIONALEMTVNEWS.30PM PG DOMESTICBLITZ7.30PM G 60MINUTES8.30PM PG SUNDAY NIGHT MOVIE PRE-MIERE:
10.30PM G HILLSONG11.00PM G NATIONALEMTV
NEWSREPLAY11.30AM AustraliaNetwork
MONDAY, EPRIL1220105.00AM G JOYCEMEYER
ReligiousProgram5.30AM G TODAY9.00AM EMTVPRIMETIMELINEUPCLASSROOMBROADCAST9.20am - Grade7Mathematics10.10am - Grade7Science11.00am - Grade8Mathematics12:00pm- Grade8Science
12.40pm - Grade6Mathematics1.30pm - Grade6Science2.30pm - DEPIProgrammeKIDSKONA3.00PM G THEEGGS3.30PM G HI-54.00PM G THEPYRAMID4.30PM G THESHAK4.57PM G EMTVTOKSAVE5.00PM G HOTSOURCE5.29PM G EMTVNEWSUPDATE5.30PM G WHOWANTSTOBEA
MILLIONAIRE -HOTSEAT5.55PM CRIMESTOPPERS6:00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM G TOKPIKSA7.27PM EMTVTOKSAVE8.30PM G KINGALMINISTRIES: (tba)
Religiousprogram9.00PM G SUPERLEAGUE
11.00PM G NATIONALEMTVNEWSREPLAY
11.30PM AustraliaNetworkTUES-
DAY, EPRIL132010
5.00AM G JOYCEMEYERReligiousprogram
5.30AM G TODAY9.00AM EMTVPRIMETIMELINEUPCLASSROOMBROADCAST9.20am - Grade7Mathematics10.10am - Grade7Science11.00am - Grade8Mathematics11.50am - Grade8Science12.40pm - Grade6Mathematics1.30pm - Grade6Science2.30PM - DEPITraining2.59PM STATION REOPENKIDSKONA3.00PM G THEEGGS3.30PM G HI-54.00PM G THEPYRAMID4.30PM G THESHAK4.57PM G EMTVTOKSAVE5.00PM G HOTSOURCE5.29PM G EMTVNEWSUPDATE6:00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR7.00PM G HAUS&HOME7.57PM EMTVTOKSAVE8.00PM PG CRUSOEBased on the classic Daniel Defoe novel, this 13-part
drama promises plenty of action and adventure. Thestory revolvesaroundamannamedRobinsonCrusoewho, alongwith his companionFriday, get stranded onan island for 28 years.9.00PM G SUPERLEAGUESt.HelenvWigan11.00PMG EMTVNEWSREPLAY11.30PM AustraliaNetwork
WEDNESDAY,EPRIL14 20105.00AM G JOYCEMEYER
ReligiousProgram5.30AM G TODAY9.00AM EMTVPRIMETIMELINEUPCLASSROOMBROADCAST9.20am - Grade7Mathematics10.10am - Grade7Science11.00am - Grade8Mathematics11.50am - Grade8Science12.40pm - Grade6Mathematics1.30pm - Grade6Science2.30PM -DEPITraining2.59PM STATION OPENKIDSKONA3.00PM G THEEGGS3.30PM G HI-54.00PM G THEPYRAMID
4.30PM G THESHAK4.57PM G EMTVTOKSAVE5.00PM G HOTSOURCE5.29PM G EMTVNEWSUPDATE5.30PM G WHOWANTSTOBE
AMILLIONAIRE -HOTSEAT5.55PM CRIMESTOPPERS6:00PM G NATIONALEMTVNEWS6.30PM G ACURRENTAFFAIR6.57PM NEWSUPDATE INTOKPISIN7.00PM PG THEWORLDAROUNDUS:
7.57PM EMTVTOKSAVE8.00PM PG 20TO1: HollywoodSexiestHostedbyBertNewton,countingdown themostbeau-tiful, most desirable women of the silver screen. FromHollywood'sgreatest iconstothehottestactressestoday,these woman have captivated the audience with theirbeauty,charm,charismaandtalent.Butofall thewomenever seen in the cinema,who is the sexiest of all time?9.00PM M \WEDNESDAYNIGHTMOVIE:
11.00PM G NATIONALEMTVNEWSREPLAY
11.30PM AustraliaNetwork
Madang taun rotbagarap truPlanti ol lain husat i raun igo long'Flying Fox' taun Madang i lukimolsem rot insait long taun ibagarap tru.Planti ol kolta rot i kamaut pinisna baret o 'pot-hole' i kamaplong planti strit long taun na i lukolsem rot long bus o.Ol lida bilong Madang olsem Ga-vana Arnold Amet i mekimwanem samting tru long dispelahevi.Ol turis i kam bai tok wanem tru?
Lukaut long olkalabusmanPNG nau i lukim planti ol kalabus-man i ronane na hait nabaut.Long Lae las wiken i lukim 21-pela kalabusman i ronawe long sellong Lae. Tru tumas, ating nauplanti kalabusman i ronawe nahait nabaut i stap. Olsem na pab-lik mas ripot long polis sapos ol isave olsem ol dispela lain i staplong eria bilong ol.
LNG papagraun pulapkapsait long MosbiMosbi siti i wok long pulap trulong ol lain papagraun bilongLNG. Ol dispela lain bilongSauten Hailans i wok long bung
bung long as bilong diwai na tufran long ol stua na mekim savelong toktok long tok-ples. Sam-pela hotel na tu ges-haus i lespinis long ol dispela papagraunbikos sampela i wok long dinau natok olsem ol bai bekim dinau bi-hain taim ol i kisim mani.
Daka sot long Mosbi longIsta wikenLong las wiken bikpela siti longMosbi i sot tru long daka bikosem Ista wiken na saplai i kamlong Mekeo na Kerema i stop.Long dispela taim ol lain longmaket i salim 2pela daka long K2stret.
Tokwin Tasol...
TORO
BIABIA
KANAGE
EMTV Television Guide
Ansabilonglas wikSudoku
Ansabilonglas wikPasol
TOKWIN
Epril 8 -14, 2010 Wantok P19komik
P20 Wantok Epril 8 - 14, 2010 kanage
‘Mi karim 4-pela’KANAGE em wanpelaboi miks Goroka naSepik, na em save staplong Kimbe WelpamBlok. Wanpela avinun emi wokabaut raun nabungim wanpela meriWes na meri ya askimem, yu marit tu?Kanage em singel mantasol em bekim olsem,yes mi marit! Na meriaskim em, yu marit we?Na boi tok, mi maritlong wanpela meriMadang.So meri askim em gen,yutupela gat hamaspikinini? Kanage kirap natokim em, mitupela gat7-pela pikinini, meri bi-long mi karim 3-pela nami karim 4-pela. Meri ya
lap indai lo tingting tasolna tokim Kanage, “Miting ol meri tasol savekarim!”Kanage bekim na tok,em bipo. Nau ol man tusave karim. Meri yapainim hat lo toktok genna em lus long Kanage.
Tamandi JKSKK Kimbe
Plis pasim gutPAPA Kanage em bilongLufa na em i wok wan-taim Rodcliff Contrac-tors em wanpela LainDrein Saveman.Wanpela taim san istrong tru na das bilong
simen na rot tu i mekimem kisim bikpelabagarap. Avinun na bagapinis wok na em tingtinglong waswas, olsem naem i hariap i go kamaplong haus na taim emkamap long haus, emlukim ol pikinini pilai 7bom long dua na mamasapim kaukau bilong avi-nun. Tasol sindaun bi-long mama i krangi liklikna Papa Kanage i painimhat long tokim mamalong sindaun gut. Em naupapa i kirap tasol natokim mama, “kaikai bi-long mi ya, plis pasimgut. Nogut flais putimkiau”. Olgeta pikinini aibilong ol i op na tok“dedi, kam mi kaikai”.Mama nogat tok.Papa pasim ai long mama
na tok, “moning mi nokaikai. Mi go nating longwok na mi hangere pinis.Yupela no inap kaikai.Em ya yupela go painimflawa bols na kaikai”.Taim olgeta pikininitekof pinis, papa rausimlid bilong pot na hariaplong kaikai bilong emnogut Junia bai askimlong hap.
Degi KolaGoroka
NEM: James KiraKRISMAS: 20 (man)ADRES: ECPNG, P.O Box 273, MtHagen, Western Highlands ProvinceSAVE LAIKIM: Pilai musik na golotu
NEM: Kevin KoloKRISMAS: 22 (man)ADRES: ECPNG, P.O Box 273, MtHagen, Western Highlands ProvinceSAVE LAIKIM: Go lotu, harimmusik, singsing, pilai soka na volibol
NEM: Jemmy SaoKRISMAS: 20 (man)ADRES: ECPNG, P.O Box 273, MtHagen, Western Highlands ProvinceSAVE LAIKIM: Pilai volibol, basket-bol na harim musik
NEM: Nusai LatinKRISMAS: 24 (man)ADRES: Bema High School, PMB,Lae, Morobe ProvinceSAVE LAIKIM: Mekim gaden, pilaibasketbol, ritim niuspepa, harimmusik, na go lotu
NEM: Fran JapuKRISMAS: 17 (man)ADRES: Bema High School, PMB,Lae, Morobe ProvinceSAVE LAIKIM: Pilai basketbol, voli-bol na soka
NEM: Mavis AyiteyKRISMAS: 28 (meri)ADRES: P.O Box 25, Agona Duakwa,Ghana, West AfricaSAVE LAIKIM: Lukim TV, harimmusik, pilai spot, ritim buk na raitimpas
NEM: Adama GeorgeKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Bema High School, PMB,Bema, Lae, Morobe ProvinceSAVE LAIKIM: Ritim buk, mekimpani, pilai volibol, basketbol na soka
NEM: Michelle TopoKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Pes Primary School, P.O Box36, Aitape, Sandaun ProvinceSAVE LAIKIM: Go lotu, stadi, serimidia, harim musik, raitim pas na kuk
NEM: Naomi MachmelyKRISMAS: 21 (meri)ADRESS: Marinumbo PrimarySchool, P.O Box 352, Wewak, EastSepik ProvinceSAVE LAIKIM: Pilai volibol, mekimpren, harim musik
NEM: Moxy GudegoKRISMAS: 23 (man)ADRES: C/- Joshua Sono, P.O box58, Kiunga, Western ProvinceSAVE LAIKIM: Pilai musik, harimmusik na ritim pas
Raun wantaim Kanage olgeta wik
Ol skwat!Salim ol gutpela Kanagetok pilai i kam long:Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,Boroko, NCDPort Moresby.
Email:[email protected]
Bai yu i gat sans longwinim “Raitman Kanage”
t-siot!
Laiplain i kam bek long WantokSotpela histori bilong Laiplain na wok em i mekim
Dia Laiplain,MI wanpela yangpela man i
pinisim tasol Gret 8 i nogat wokna mi bin stap nating longkomyuniti wantaim nogat tingt-ing long mekim samting longlaip bilong mi.
Mi bihainim ol poroman o“peer group” na go insait longkriminel o bikhet wok na ama-mas i stap inap wanpela de,polis i kisim mi wantaim nara-pela tupela manki. Ol narapelai ronawe. Bulet o katres iabrusim mi na taim ol i tokim milong slip long plua, ol i pinisimmi. Mi blekaut olgeta inap mikirap long imejensi wod bilonghaus sik.
Ol i was long bet mi slip longen inap mi orait na ol i putim migo long haus kalabus. Mi kisimbikpela hevi na bagarap nanogat marimari long ol loman.Mi stap long haus kalabus long6-pela yia wantaim hatwok. I nolongtaim mi kamaut long kal-abus na mi no laik go bek genlong sem setelmen we ol “peergroup” mi save raun wantaimna mekim trabel i stap long en.
Bai mi mekim wanem? Plis,inap yupela i helpim mi?
RegrettingDia Pren,I no long taim yu kamaut long
haus kalabus bikos i bin go in-
sait long kriminel o raskol pasinwok long wanem yu nogatsamting long mekim na yu kenlusim tingting long ol bikhetpasin.
Yu bin inapim skul long Gret8. Tasol yu laki bikos planti lainlong ples i no save go long skulbikos long ol kain hevi na nogatfamili sapot.
Tasol olsem yu bin lukim, igutpela long mekim sampelagutpela samting wantaim saveyu bin kisim i go long Gret 8level. Yu ken painim wok, go in-sait long ol sios ektiviti, ol yutprogram na helpim famili we iken sapotim yu long skruimskul bilong yu. Na o no gutpelalong sindaun nating wantaimnogat tingting long bihain taimbilong yu. Pren, em i gutpelalong stap na toktok wantaim ollain i save gat gutpela tingtingna mekim ol gutpela samting.Bai yu senis.I moabeta longnoken bihainim ol poroman i nogutpela.
Planti yangpela pipel tude yulukim i wok em ol i bin skul inaplong Gret 8 level olsem yu,tasol ol i mekim gut long ol wok
bilong ol i stap. Ol i no lusim ol setelmen ples ol i stap long en tasolol i mekim ol gitpela samting. Long stap gut na bihainim gutpelalaipstail na i no go insait long ol bikhet pasin, em i gutpela longmekim samting we i gutpela bai i kamapim gutpela kaikai long di-velopim gut sait bilong bodi na spirit bilong yu.
Mi Poroman bilong yu
LAIPLAIN
Bikos long ol poroman (PeerPressure”) laip bilong mi i bagarap
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P21bisnisnius
BSP opim nupela ATM long Stop n Shop RainbowBENK Saut Pasifik (BSP),bikpela benk long kantri i gatstrongpela tingting long givimgutpela sevis long ol kastomabilong en na kamapim strongwok bisnis bilong en.Wanpela bilong ol sevis em
sevis bilong ATM long olgeta hapbilong kantri we benk bilong en istap.Bikos long dispela laik BSP i
opim nupela ATM kiosk wantaimtupela ATM's long Stop n Shopsupamaket, Rainbow longGerehu.BSP sif eksekyutiv opisa Ian
Clyne i tok Benk i kamap strongyet long ATM sevis bilong en na iplen long kamapim moa long 200ATM long kantri long pinis bilongdispela yia.Tupela nupela ATM bai givim
sevis long ol manmeri long Rain-bow na Gerehu wantaim.Mista Clyne i tok stap bilong
dispela masin bai mekim laip bi-
long ol kastoma i isi long taim ol ilaik baim samting long supa-maket.Dispela bai mekim isi tu long ol
lain husat i laik go long maketlong ol i kisim sampela mani nabaim kaikai na kumu long maket.Em i tok Benk long las yia aninit
long progrem bilong soim nupelasain o mak bilong en i tokautolsem em bai opim kastomasevis bilong en we wanpela emlong ATM sevis.Na dispela wok i bihainim tasol
dispela dispela plen.Long taim em i mekim wok long
PNG Benk i surukim sevises bi-long en i go long ol arapela Pasi-fik Ailan kantri olsem SolomonAilans, Niue na Fiji wantaim 29brens.Long 2010 BSP i lonsim intenel
"Trensfomesen progrem" we ilukluk long strongim wok bisnisbilong en.
KAM KISIM: BSP sif eksekyutiv opisa Ian Clyne i soim ol nupela ATM, BSP i wok long opim long traim painim 200 pastaimlong pinis bilong dispela yia. Tupela nupela ATM, ol i opim long Stop n Shop supamaket stoa long Rainbow long NCD.
Ok Tedi Mainwokman skruimstraik yetINAP olsem 500 wok-manmeri long Ok TediMain long Tabubil,Westen Provins, imekim straik long noken go long wok.Aste i lukim namba 6de bilong ol long golong straik.Planti bilong dispela
ol lain e mol husat isave kisim nait na desip wantaim ol man-meri husat i wok longmil operesen.Tasol straik bilong ol
em Main Menesmen itok i no bihainim lo naolsem straik i no stret.Na i askim dispela ol
wokmanmeri long gobek long wok.Nau yet i nogat klia-
pela toktok long as bi-long ol long go longstraik.Tasol sampela hap
tok i kamap olsem oldispela lain wokman-meri i straik bikos ol ilaikim hap mani bilongprofit em main i mekimbihainim tok promis istap long wok kontrakbilong ol.Ol wokmanmeri i tok
ol i no inap long gowok inap long ol i tok-tok wantaim eksekyu-tiv bilong menesmenbilong ol pastaim.Wantok Nius i no
inap long kisim sam-pela toktok bihainim
plen bilong ol wok-manmeri long toktokwantaim eksekyutiv bi-long union na menes-men long aste Trinde.Ol toktok i kamap
olsem planti ol wok-manmeri bilong ol ara-pela seksen bilongmain i wok yet na i nogo straik wantaim olkandre bilong ol.Na ol papagraun i no
mekim wanpela samt-ing tasol i stap nameltasol wantaim dispelaol wokmanmeri namenesmen bilongmain.Tabubil taun tu i stap
isi na i nogat ripot bi-long trabel.Kampani i save
kisim inap olsem2,000 manmeri longwok we 1600 bilong oli memba bilong union.Ok Tedi menesming
dairekta Allan Breen itok ol i toktok wantaimIndastriel Rejistra longLeba na IndastrielRilesens Dipatmen nai tok dispela straik i nobihain tok i stap bilongol wokman i stretimhevi bilong ol bipo longol i go long straik.Long dispela as ol i
asua na olsem ol imas bihainim dispelaol tok o go bek longwok.Breen i no amamas
tu long ol toktok bilongPNG Treid YunionKongres (TUC) Jen-eral Seketari JohnPaska long em i sapo-tim dispela ol wok-manmeri.Em i tok Paska i no
bin kisim gut tok bipolong em i go aut longnius long givim sapotbilong en."Ol wokmanmeri bi-
long OTML i sampelabilong ol wokmanmerihusat i givim bikpelape tru wantaim ol ara-pela sait helpim insaitlong kantri we dispelakampani i givim.""Ol I no baim pawa,
haus, hap pe bilongron long balus na kam-pani i helpim ol baimsampela hap mani bi-long skul fi bilongpikinini bilong ol.""I no long taim wan
wan i kisim K17,000ritensen bonus manilong K28 milion maniem kampani i givim,"Mista Breen i tok.Em i tok bungim
wantaim dispela ol peol i kisim bikpela manistret.Daunbilo long pe bi-
long wanpela wok-manmeri long Ok TediMain i stap olsemK50,000 long wanpelayia.
Em i tok 82 pesensea i bilong dispelakantri na dispela i golong Gavman na PNGSastenibel Divelop-men Progrem Limited(PNGSDP).Em i tok OTML i
baim olsem K376 longtakis na royalti longGavman na K70 milionmoa i go long kom-pensetim ol main plesna CMCA rijen.
"Planti bilong olmani i go stret o golong sampela hap hapwe ol manmeri bilongPapua Niugini i kisimsevis long em," Breeni tok.Long ol toktok bilong
TUC i kamap long niusolsem OTML i kisimK4 bilion win manilong 2009 dispela emBreen i tok TUC gen ino kisim gut ol toktok.Em i tok dispela i no
tru long wanem long2009 ripot bilong enOTML bihain longtakis i mekim olsemK1.5 win mani na i noK4 bilion olsem TUC itok.Main i save mekim
olsem 170,000 tan bi-long kopa long wanwan yia na hap millionauns bilong gol longwan wan yia.
KAM BAIM! Ol meri Mumeng long Morobe i sindaun salim kaikai bilong ol long taimPNGWiADF i holim kibung long NARI long Lae long las wik.Poto: Seniorl Anzu - NARIAusAID givim mani long PNGWiADF kibung
Seniorl Anzu i raitim
AUSAID i givim olsem K100,000long kibung bilong ol PNG Meri longAgrikalsa (PNGWiADF) we i kamaplong Nesenel Agrikalsa Risets Insti-tut (NARI) long Lae long las wik.PNG Wimen long Agrikalsa Divel-
opmen Faundesen (PNGiADF) igrup we i kamap bilong strongimwok bilong agrikalsa namel long olmeri.Dispela kibung i kamap wantaim
helpim bilong AusAID aninit longgavman bilong Australia.I gat ol lo we i stap bilong Faunde-
sen i bihainim long mekim wok bi-long en.AusAID Agrikalsa Progrem
Menesa Hazel Mamae i Faundeseni kamap bilong em i wok bung wan-taim olgeta lain husat i pas long dis-pela wok long ol i painim ol ansalong stretim ol hevi na rot longkamapim inap kaikai long sapotimfamili na komyuniti."Poroman na wokbung wantaim i
rot bilong mipela long divelopimagrikalsa sekta long wan wan ol hapinap long kaikai bilong wok i kamap,"Mis Mamae i tok.Dispela kibung i bin kamap long
NARI long Bubia, ausait long Laelong Mas 29 i go long 31, 2010.Dispela kibung em Konsaltetiv Im-
plementesin Monitaring Kaunsil,Rurel Indastris Kaunsil na AusAID
Agrikalsa Risets na DivelopmenSapot Fesiliti (ARDSF) i ronim.Eking Sif Seketari Manasupe
Zurenuoc i ges spika long dispela ki-bung we NARI siaman John Kola,Deputi Seketari bilong Agrikalsa Di-patmen na Laipstok Francis Diankna ol arapela mausmanmeri bilongwan wan ol oganaisesen i kamap tulong lukim.Mis Mamae i tok AusAID i luksave
long mak bilong wok agrikalsa longlaip long PNG na olsem em baiskruim yet sapot bilong en long oltaim i kam.Moa yet em bikpela samting long
kamap bilong grup bilong ol merilong wok bilong agrikalsa.Em i tok kamap bilong dispela
grup bai opim rot bilong ol meri longwok strong long agrikalsa long sapo-tim famili bilong ol.Em i tok tenk yu long AusAID long
sapot bilong en na i saveAusAID baiskruim yet sapot bilong en.Mis Mamae i tok AusAID i bin tok
long givim A$38 milion (K105.6 mil-ion) long PNG-ARDSF namel long2007 na 2012; Kolaboretiv AgrikalsaRisets bilong Divelopmen Progremantaim Australia Senta bilong In-tanesenel Agrikalsa Risets wantaimA$9.5 milion (K26.4 milion) namellong 2008 na 2012 na PNG-Aus-tralia Kwarantin Twining Skim wan-taim A$2 milion (K5.6 milion) namellong 2006 na 2010.
P22 Wantok Epril 8 - 14, 2010 ruralindastri
Bung bilong ol meri longagrikalsa kamap gut
Seniorl Anzu i raitim
BUNG bilong Papua Niugini Meri longAgrikalsa grup i bin kamap gut long Lae,Morobe Provins long las wik.Gavman bilongAustralia i bung wantaim ol
divelopmen patna, praivet sekta na NesenelGavman na Morobe Provinsel gavman we oli bung long Lae, Morobe Provins long Tundena Trinde long las wik.Long dispela bung ol i kamapim oganais-
esen ol i kolim Papua Niugini Meri longAgrikalsa Divelopmen Faundesen.Long dispela bung ol i kisim sapot long
kamapim Stratejik Plen bilong Faundesen."Ol meri oltaim i save strongim famili long
sait bilong faming long PNG."Ol i mekim gaden, putim kaikai long tebol
na salim wanem kain liklik samting longsapotim famili."Long dispela bung mipela i lukim ol i tok-
tok long traim sapotim dispela Faundesen."Dispela grup i gat inap olsem 3,000 husat
i stap long 14 provins long kantri we ol ikamap wantaim ol tinging long mekim wok di-velopmen long kantri."Long dispela faundesen ol meri i hop long
strongim mak bilong ol long mekim disisenlong ol gavman opis, moa long wok bilongkamapim kaikai na strongim famili na komyu-niti."Australia i givim bikpela sapot bilong ol
long dispela tingting," Dave Vosen, EktingHetman bilong AusAID long PNG i tok.As tingting bilong kamapim dispela grup
em long lukim ol rait atoriti na opis i harimkrai bilong ol meri PNG na givim sapot longwok didmeri na faming bilong ol.Inap long tude i gat 23 rejisted grup, 12-
pela asosieted memba we i stap long 14provins.Na 23 rejisted grup i makim 3,000 memba
long kantri.Long dispela bung mipela i lukim ol toktok
i traim long sapotim dispela Faundesen."Dispela bung we het tok bilong en i stap
olsem Givim Luksave long Tingting bilong olMeri long Wok bilongAgrikalsa i kisim ol meriolsem Yunivesiti bilong Kenbera long Aus-tralia, Nesenel Agrikalsa Risets Institut, Di-patmen bilong Agrikalsa na Laipstok, Opisbilong Rurel Divelopmen na sampela olmemba bilong Australia Meri long Agrikalsagrup.PNG Faundesen presiden Maria Linibi i tok
amamas long ol toktok i kamap long dispelabung."Mi amamas long kamap bilong olgeta lain
husat i memba o i gat tingting long kamapmemba long dispela bung."Mi gat bilip olsem ol samting em mipela i
toktok long dispela bung bai strongim gutwok bilong ol meri long wok bilong agrikalsa,"Misis Linibi i tok.Las wik kibung lukim ol meri i makim 13
provins na kamap.
Dispela ol fama i soim kain stail na save oli gat long long mekim ol samting, moa yetlong gaden kaikai.Dispela kibung i givim sans long ol meri
long ol i bung wantaim na kamapim ol samt-ing we helpim ol yet long sait bilong kamapimna salim kaikai.Ol gavman ejensi we i kamap na givim
sapot em Fres Produs Ejensi, NARI, na Di-patmen bilong Agrikalsa na Saina.
LAIKIM TRU! KiaraWorth (lep han) mausmeri bilong PNG LNGprojek i lukluk nalaikim ol gutpela kumuolsem brokoli na ara-pela gaden kaikailong Hagen Sentrelmaket long WestenHailans bihain longbung.Poto: SENIORLANZU
Indonesia givimmasin bilong fam
GAVMAN bilong In-donesia i givimmasin bilong famlong Dipatmen bilongAgrikalsa na Laipstoklong Erap Didimanstesin klostu longLae long MorobeProvins long las wik.Mani mak bilong
dispela masin isanap long K300,000.Opis bilong Dipat-
men i tok dispela emlong strongim wok bi-long en long dispelahap.Dipatmen i gat ol
ples bilong lukautimol abus, lukautimgaden kaikai na kaubanis long Erap.Dispela masin i bi-
long trenim ol didi-man sumatin longmekim wok famingolsem lukautim raislong Markham Veli.PNG i wanpela bi-
long ol kantri longTed (3rd) kantriolsem Kambodia,Madagaska naMyanmar husat ikisim kain helpimlong gavman bilongIndonesia long olmun i go pinis.I gat bilip olsem
long teknikal helpimlong Ministri bilongAgrikalsa bai kam lik-lik taim nau longsoim ol opisa bilongPNGAgrikalsa Dipat-men long rot bilongyusim kain masin
olsem na bilong stre-tim.Indonesia bai
helpim tu longkamapim ol skul bi-long fam trening naol arapela wok bilongagrikalsa.Long las mun wok-
abaut bilong presi-den bilong IndonesiaSusilo BambangYudhoyono, tupelakantri i bin tok oraitlong kamapim olwokbung namel longwok bilong agrikalsa,boda na ami.Na kamap bilong
dispela masin nakam bilong ol opisabilong agrikalsa i bi-hainim tasol dispelatok orait.
Pasifik komyuniti bai bungim hevi bilong kaikaiHEVI bilong Klaimet Senis i mekimol komyuniti long ol Pasifik Ailankantri i sot kaikai.Na em i wok bilong gavman bi-
long wan wan ailan kantri longtokim ol manmeri long samting ol imas mekim long strongim ol.Dispela em tok bilong Alekim
Sisifa, Dairekta bilong Sekretariatbilong Pasifik Komyuniti LenRisoses Divisen long Samoa longkibung bilong Pasifik Ailan Kantriwe i kamap long Mosbi i no longtaim i go pinis.Em i tok Saut Pasifik i gat 22
ailan kantri we namba bilong olmanmeri i stap olsem 9.5 milionhusat i stap long mak bilong graunolsem 550,000 skuea mita.Long dispela Papua Niugini wan-
taim ol arapela Melanesia kantri igat olsem 90 pesen hap bilonggraun.Na planti bilong dispela ol graun
em bilong mekim wok agrikalsa naforestri.Narapela hap graun i namel long
ol ailan kantri long Polinesia naMaikronesia.Long hevi bilong Klaimet Senis
planti ol ailan kantri long Polinesiana Maikronesia bai bung taimnogut o i stat pinis long bung dis-pela taim long sot long graun."Hat bilong san bai go bikpela o
aiwara bai karamapim ol graun.""Kaikai bai i no inap kamap gut
na graun bai sot long mekimgaden.""Em i wok bilong ol gavman long
soim ol manmeri long wanemsamting ol i mas planim long hat-pela graun.""Ol kaikai olsem tapioka i gutpela
long planim long taim bilong san,"Mista Sisifa i tok.
Em i tok long hevi bilong sot longgraun em i wok bilong ol gavmanlong kisim ol manmeri long wan-pela ples na go long narapela hapwe ol i painim gutpela graun longstap."Klaimet Senis i no hevi we bai
kamap tasol i kamap pinis longsampela hap bilong mipela naolsem ol gavman i mas helpim olmanmeri long ples bilong stap."Sapos ol i kisim ol i go long wan-
pela hap orait ol didman i mas soimol manmeri long wanem kaikai ol iinap planim long dispela nupelahap," Sisiga i tok.
GUTPELA KAIKAI: I tru sampela hap bilong kantri i sot long kaikai tasol longKoge long Westen Provins kain kaikai na kumu i planti.
FOWET bilong Warriors,Steve Price baihangamapim su bilong emlong pinis bilong dispelasisen.Em i no klia sapos em bai
nap pilai yet long State OfOrigin tasol em bai luklukpastaim sapos em i no kisimplanti bagarap tumas longbodi bilong em.Price, 36 krismas husat i
wok long malolo long pilaidispela yia long wanpelabagarap long fut bilong lekbilong em i tok nau em i gut-pela taim bilong em longpinis.Em i tokaut long wanpela
bung wantaim ol niusman-meri long Auckland dispelawik Tunde olsem em baipinis pilai dispela yia.“Ragbi lig em laip bilong
mi, mi laikim dispela gem naspot, Price i tok.“Bihain long 17 yia long
pilai, mi laik gat moa taimlong stap wantaim famili bi-long mi.
“Em i no isi nami wet long-pela taim long kamapim dis-pela tingting,” em i tok.Price i tok em i no lusim
pilai bilong wanem ol War-riors i rausim em olsemkepten.Kosa bilong em, Ivan
Cleary tu i tok em bai no inap
isi long painim wanpelawankainman olsem em longpilai.“Mipela i wari tu long lusim
em na em bai no inap isilong painim wanpela kainman na pilaia olsem emgen,” Cleary i tok.Price i tok namba wan
tingting bilong em nau emlong orait hariap na go bekinsait long fil bai em i ken gatsans long resis long go insaitlong Queensland sait gen.Em i pilai 313 gem bilong
NRLpinis, 15 tes bilongAus-tralia na 28 gem bilong olMaroons.
Raun 4 Poins Leda
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P23nrlnius
SPOTS DR0RAUN 5 9-12 APRIL
2222000011110000
FRAIDE
SARARE
SANDE
WIN Stadium 7:35 pm
Dragons Vs Broncos
Skilled Park 7:35 pm
Titans Vs Storm
Bluetongue Stadium 5.30 pm
Rabbitohs Vs Knights
Dairy Farmers Stadium 7:30 pm
Cowboys Vs W/Tigers
ANZ Stadium 7:30 pm
Bulldogs Vs Warriors
Brookvale Oval - 2pm
Sea Eagles Vs Sharks
CUA Stadium - 3pm
Panthers Vs Roosters
Parramatta Stadium - 7pm
Eels Vs Raiders
MANDE
Tim W L B P
1 Storm 4 0 0 8
2 Dragons 3 1 0 6
3 Wests Tigers 3 1 0 6
4 Titans 3 1 0 6
5 Roosters 3 1 0 6
6 Warriors 2 2 0 4
7 Sea Eagles 2 2 0 4
8 Rabbitohs 2 2 0 4
9 Panthers 2 2 0 4
10 Cowboys 2 2 0 4
11 Bulldogs 1 3 0 2
12 Eels 1 3 0 2
13 Sharks 1 3 0 2
14 Knights 1 3 0 2
15 Raiders 1 3 0 2
16 Broncos 1 3 0 2
Price bai pinis pilai
INAP: Price i pilai long taim na bai lusim gem long pinis bilong dispela sisen.
Gidley bai pait longBlues No.1 jesi
KURT Gidley i tok em bai pait yetlong winim bek fulbek posisen bi-long NSW dispela yia na tu wokolsem kepten.Tasol em i save tu olsem em i gat
bikpela salens long Parramatta ful-bek, Jarryd Hayne husat planti bilipbai ron gut moa long dispela po-sisen long Blues tim.Gidley i no pilai long namba wan
hap bilong sisen dispela yia bihainlong em i bagarapim lek skru bilongem long pri sisen.Bikpela tingting bilong em nau em
long go bek insait long fil na em baimekim dispela long raun 5 dispelawiken agensim Souths Sydney.Gidley i tok em bai wok hat long
winim bek dispela posisen bilongwanem em i les long go bek longrisev olsem yutiliti pilaia.“Mi mas lukim olsem mi yet i pilai
gut long redi long State Of Origin,”Gidley i tok.“Mi save laikim long pilai 80 minit
olgeta bilong gem, em i save ka-mautim olgeta gutpela pilai bilongmi na mi tu save amamas long stapolsem hap bilong tim long dispelagem,” em i tok.“Mi no wari sapos mi pilai long ful-
bek o long narapela posisen tasolmi laik pilai 80 minit stret,” Gidley itok.Gutpela yia bilong Hayne long
2009 we em i winim olgeta awodolsem nambawan pilaia bilong dis-pela yia i mekim i luk olsem bikpelasans bilong Gidley em bai longhuka o wanpela bilong ol posisennamel long fil olsem faiv eit o hapbek.Tasol em i gat salens long hap tu
bilong wanem NSW i gat planti ara-
pela pilaia husat inap long pilai dis-pela ol posisen.Hayne i bin wanpela bilong ol
nambawan pilaia bilong ol Blueslong 2009 taim em i pilai long wingna Gidley i bilip em i ken kamapimwankain gem gen dispela yia.“Las yia i bin gutpela yia tru bilong
em insait long gem,” Gidley i toklong Hayne.“Sapos mi orait hariap, mi laik
lukim olsem mi tupela wantaim istap insait long tim.“Mi bai lusim dispela long Belly
(kosa Craig Bellamy) long skelimdispela,” em i tok.Planti manmeri na sapota bai
strong long lukim Hayne i pilai longfulbek tasol Gidley bai gat sapot bi-long Bellamy husat i save amamaslong wok bilong Gidley olsem lida.“Mi amamas tru long wok bilong
Kurt long las yia.“Mipela i bin gat yangpela tim tru
las yia na taim mipela i painim hattru em i go pas na kari mipela ikam,” Bellamy i tok.“Mi bai amamas long lukim Kurt i
stap insait long tim gen,” em i tok.
PAIT: Gidley laik pilai 80 minit stret.POTO:
� Ikam long pes 28
tasol long klap level bihain long ol i lus25-6 agensim Roosters las wik.Tingting bilong Lockyer long stap bek
bai lukim em i go pas long Australia longnamba 51 tes bilong em tai mol ibungim Nu Silan long mun i kam na bi-hain long dispela yia gen long "4 Na-tions" salens.Em bai go pas tu long Queensland
long traim na winim namba 5 stret StateOf Origin taitol bilong ol agensim NSW.Lockyer bai pilai 33 Origin gem olgeta
sapos em i pilai long tripela gem wan-taim dispela yia.Dispela bai lukim em i pilai wanpela
gem sot long mak bilong Allan Langerhusat i pilai 34 Origin gem.Langer i holim rekot pas long
Meninga (32) na Wally Lewis (31)."Mipela i ron gut long dispela taim na
mi bai amamas long winim wanpelamoa taitol wantaim ol," em i tok."Mi lukim tu olsem taim yu pinis em
yu pinis olgeta.""Mi pilai bilong kantri na stet bilong mi
planti taim pinis tasol mi pilim yet olsemmi gat sampela moa samting yet longgivim i go bek," Lockyer i tok.Lockyer i bin tingting long pinis pilai
bilong Australia na Queensland long2009 taim Canberra i winim Broncos56-0 bilong wanem em i ting olsemState Of Origin i save givim hevi longklap.Em i toktok wantaim kosa, Ivan Hen-
jak na i tok olsem em bai stap yet nagivim olgeta save na strong bilong emlong pilai wantaim ol yangpela pilaiainap em i pinis olgeta.
Lockyer baistap yet
P24 Wantok Epril 8 - 14, 2010 spotnius
Corporate TouchSande Epril 11, 2010.
Pul A. Pilai graun 1.0800 OW BSP your bank Vs Bougainville Affairs0830 OW Niuford Waterboard Vs JKBS Anakonda0900 OW Bishop Brothers Vs SP Brewery0930 MIX BSP your bank Vs Bougainville Affairs1000 MIX Niuford Waterboard Vs JKBS Anakonda1030 MIX Bishop Brothers Vs SP Brewery1100 OM BSP your bank Vs Bougainville Affairs1130 OM Niuford Waterboard Vs JKBS Anakonda1200 OM Bishop Brothers Vs SP Brewery1230 MAS BSP your bank Vs Origin Energy1300 MAS Niuford Waterboard Vs Propest Interior Delight1330 MAS Bishop Brothers Vs SP Brewery1400 OW Coffey International Vs G4S1430 OW Colgate Palmolive Vs David Consultants & Associates1500 MIX Coffey International Vs G4S1530 MIX Colgate Palmolive Vs David Consultants & Associates1600 OM Coffey International Vs G4S1630 OM Colgate Palmolive Vs David Consultants & Associates
Pul B. Pilai graun 2.0800 OW Post PNG Ltd Vs PriceWaterhouseCoopers0830 OW Professionals NCD Vs PNG Sustainable Development Program0900 OW Origin Energy Vs South Pacific Airconditioning0930 MIX Post PNG Ltd Vs PriceWaterhouseCoopers1000 MIX Professionals NCD Vs PNG Sustainable Development Program1030 MIX Origin Energy Vs South Pacific Airconditioning1100 OM Post PNG Ltd Vs PriceWaterhouseCoopers1130 OM Professionals NCD Vs PNG Sustainable Development Program1200 OM Origin Energy Vs South Pacific Airconditioning1230 MAS Coffey International Vs G4S1300 MAS Colgate Palmolive Vs David Consultants & Associates1330 MAS Professionals NCD Vs Melanesian Trustees Services Ltd1400 OW Propest Interior Delight Vs Guiness Ltd1430 OW PNG Power Ltd Vs Melanesian Trustees Services Ltd1500 MIX Propest Interior Delight Vs Guiness Ltd1530 MIX PNG Power Ltd Vs Melanesian Trustees Services Ltd1600 OM Propest Interior Delight Vs Guiness Ltd1630 OM PNG Power Ltd Vs Melanesian Trustees Services Ltd
Weekend Sports Draws
Salim ol spots dro bilong yu i kam long Feks 325 2579, e-mel;[email protected] o PO Box 1892, Boroko, NCD. Em i FRI.
SAPOT: Kikboksa GabbieLeana i amamas long
sponsa bilong spotbilong em bipo long tona-
men bilong ol longKundiawa las wik. POTO:
Andrew Molen.
HARIM: Kosa bilongBesta U20 tim, MathewWitu i toktok long timbilong em bipo long NSLgem bilong ol agensimEastern Stars long Mosbilas wik Sarere. POTO:Andrew Molen.
SALENS: Charity soka resis long Mosbi pulim tu sampela ol biknem pilaiaolsem dispela tupela husat i save pilai long NSL. POTO: Nicky Bernard.
BRUKIM: Wanpela pila-ia bilong Magani traimlong brukim banisbilong Tarangu longMosbi ragbi lig resislas wik Sande. POTO:Nicky Bernard.
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P25spotnius
20 tim bai mekim savelong Hailans soka
20 TIM bilong Hailans rijenbai kirap das dispela wikenlong Hagen taim ol i bunglong Hailens rijinal sokasempionsip.Tonamen bai kamap long
Fraide Epril 9 na pinis longSande Epril 2010, 2010wantaim long ol fainolspilai.Ol tim husat i redi pinis
long kamap long pilai em;Goroka, Wabag, Porgera,Tabubil, Kiunga, Hekari,Mendi, Simbu na Hagenyet.Askim i go long Kaiapit bi-
long Markham long kamlong dispela tonamen na oli redi pinis tu.Tonamen dairekta,
Robert Upaiga i tok olgeta
samting i ron gut na ol wokredi tu i wok long pinis nauna liklik taim bai ol i lukluklong kisim ol tim i kamaplong ples bilong pilai.Sinia vais presiden bilong
Highlands Region, JamesSo-on i tok em i amamaslong ol wok redi na i bilip olsamting bai ron gut tasol.Em i tok amamas long
Upaiga long tingting bilongem long go pas long lukau-tim na ronim tonamen.Olgeta pilai bai kamap
long Mt Hagen Sekenderiskul.So-on i singaut long ol-
geta tim, pilai na opisol longsoim gutpela tingting napasin bilong pilai spots longdispela taim.
PNG winim olgeta pait5-PELA Papua Niugini kik-boksa i win na wanpelatasol i lus long Mt WilhelmCup intanesenel kikboks-ing tonamen we i kamaplas wiken long Simbu.Man i lus em wol sem-
pion Andy Sam.Em i pait agensim Shan-
non Forrester bilong Aus-tralia husat i gat moa long80 pait long rekot bilongem.Ol lain i win em Kaupa
Omena husat i daunimArthemon Inderere bilong
Saut Afrika, Jeffery Dakaagensim Ricky Melor bi-long Australia, Dickson Diiwinim Michael Hansel bi-long Nu Silan, AlfredSamuel i stopim JarrodMelor na Richard Thomas iwinim Francis McDonald.Dii stopim Hansel long
raun tri wantaim nok aut naSamuel tu i win longwankain rot long rausimMelor long raun tu.Omena na Thomas i
pinis raun bilong ol wan-taim ol birua bilong ol na i
win long poin.John Kwiwa, Bonny
Louise, Gabbie Leana naLaurie Hanku bilong PNGino bin pait bilong wanemol lain husat bai pait wan-taim ol ino bin kamap.Tonamen promota
dairekta, Stanley Nandex itok amamas long ol PNGpaitman na i amamas longgutpela pait bilong ol.“Mi amamas tru long pait
bilong ol,” Nandex i tok.Em i tok dispela tona-
men long Simbu em bilong
ol dispela paitman longkwalifai o winim ples longpait long wol taitol longpinis bilong Jun dispela yiayet.Nandex i stap nau long
Sydney, Australia we em ibung wantaim World Kick-boxing Association (WKA)long kisim tok orait na luk-save long holim dispelatonamen.“5-pela paitman i soim
laik pinis long kam paitlong dispela tonamen,” emi tok.
Eels painim hatPARRAMATTAEels i luk olsem ol i wok long painim hatliklik long gem bilong ol long stat bilong dispela sisen.Na ol i luksave gut moa long hevi bilong ol taim ol i
lus long ol Sharks las wik Sarere nait.Faiv eit, Daniel Mortimer i bilip ol i ken tanim yet na
kam bek strong.Mortimer em i bin wanpela bilong ol pilaia insait long
tim we kosa, Chris Anderson i toktok strong ol bihainlong lus bilong ol.Tasol Anderson i no putim planti hevi tumas long tim
bilong em.Em i givim ol tripela de long malolo na kisim win na
stretim tingting bilong ol na redi long trening gen statlong Trinde.“Em i sindaun wantaim mipela na toktok bihain long
gem long Sarere nait,” Mortimer i tok.“Mipela i save olsem olgeta manmeri bai toktok long
pilai bilong mipela olsem na em i givim tripela de longmipela i long malolo na stretim tingting bilong mipela,”em i tok.Mortimer i tok olgeta samting i orait tasol ol i no wok-
bung gut olsem wanpela tim yet.“Difens bilong mipela i strong na tingting na pasin bi-
long pilai stap tasol mipela i no pairap gut yet olsemwanpela tim,” em i tok.Sampela Mortimer wantaim senta Joel Reddy i ting
ol i no mekim gut em, ol i no stat hariap, wanpela mantasol i save karim bal i go na kisim takol, ol fowet i nogo strong tumas na bilip ol long ol yet tu i no stapstrong.Planti Eels sapota i ting tim bilong ol bai paia stret
long stat bilong 2010 sisen tasol dispela i no kamap lik-lik.Long 4-pela gem bilong ol dispela yia, ol i wok long
kam baksait long ol arapela tim 12-0, 20-0, 15-0 na 11-0 bipo ol i skoaim ol arapela poin.Reddy tok wanpela as bilong dispela em ol i no wok
long holim gut bal.“Mipela i wok long lusim planti bal insait long namba
wan hap bilong gem na planti taim mipela i traim longdifen tasol,” em i tok.“Mipela i mas traim moa long holim bal long taim na
bihain tingting long traim na kisim i go skoa,” Reddy itok.Ol rekot i soim olsem Parramatta i mekim planti asua
tru long ol pilai bilong ol dispela yia.Ol i lusim bal 61 taim olgeta na i stap baksait long
Cronulla (65) na Canberra (62).“Sapos yu no kisim bal i go antap em yu noken tingt-
ing long skoaim ol trai,” Reddy i tok.Long 2009, Parramatta em i nambawan tim long tro-
moi bal i go i kam insait long takol we i save kamapimplanti spes bilong ol long ron.Dispela kain stail i no kamap liklik yet dispela yia.Mortimer i tok dispela i mekim isi long ol arapela tim
long makim ol wanwan na holim ol.Ol Eels i gat wanpela gutpela fowet pek insait long
NRL tasol dispela yia ol i no paia tumas na planti tim iwok long daunim ol.Narapela samting tu we i daunim ol em ol i nogat
bikpela bilip tumas long ol yet.“Las yia, mipela i gat bikpela bilip na tingting bilong
mipela i strong tru long mipela yet na dispela i strongimmipela,” Mortimer i tok.Reddy i sapotim tok bilong Mortimer.“Nau tasol sisen i stat olsem na yu no inap tok hariap
olsem wanpela tim bai no inap mekim gut bihain long4-pela gem tasol.
BILIP: Mortimer i tok Eels bai kam bek strong yet.POTO:
CHARITY Cup Soka resis i kamap las wiken long Mosbi we planti ol bikpela kampani kam bung long pilai namekim mani long helpim ol turangu.Dispela pilai save kamap olgeta yia long Mosbi na ol i save mekim mani long helpim ol turangu ogenaisesen
olsem haus sik, St John ambulance, Red Cross na ol arapela husat i save mekim wankain wok.Em i gutpela taim bilong olgeta wokmanmeri long bung wantaim ol femili bilong ol na ol arapela long pilai na
amamas. POTO: Nicky Bernard.
Pilai na helpim
BATON bilong komonwelt gems insaitlong wol bai kamap long Papua Niuginilong Fonde Epril 22, 2010 na longFraide Epril 23 bai em i raunim Mosbi.Raun bilong dispela baton i makim
2010 komonwelt gems we bai kamaplong Delhi, India long Oktoba 3 i go long14.Dispela baton i raun 156 de pinis na
PNG bai namba 51 kantri insait long wolwe baton bai kamap long en.Em bai raunim 71 kantri bipo em i
kamap long Delhi we pilai bai kamap.PNG bai namba wan kantri long Pasi-
fik tu long kisim.Long PNG bai em i stap long lukaut
bilong gavena jenerol.“Chef de Mission” o bosmeri bilong
PNG tim i go long komonwelt gems,Tamzin Wardley i tok em i amamasolsem dispela baton bai kam raun longPNG.I gat bikpela sans olsem planti milien
manmeri long wol bai lukluk long PNGtaim dispela samting i kam.“Dispela em i sans bilong olgeta man-
meri na komyuniti long soim na promo-
tim PNG go long wol,” Wardley i tok longwanpela stetmen pepa.Raun bilong dispela Baton long 2010
bai longpela moa long ol arapela raunbipo.Dispela We bikpela bilong en i olsem
sofbol bet (softball bat) i gat kain kainmasin, rekoda, kemra na arapela samt-ing i stap insait long en.Toktok bilong Kwin i stap insait long
dispela baton tu we ol bai pilaim longDelhi bilong olgeta long harim taim gemi op.Baton i lusim haus bilong Kwin long
Buckingham Palace long Fonde Oktoba29, 2009 na bai raun ol dispela kantriinap em i kamap long Delhi.“Mipela i laik Baton i go raun olgeta
kantri bai em i ken kirapim bel na tingt-ing bilong ol long stap insait long dispelapilai tu,” siaman bilong ogenaisingkomiti bilong komonwelt gems 2010Delhi, Suresh Kalmadi tok.Namba wan taim tru bilong dispela
baton i raun em long 1958 taim komon-welt gems i bin kamap long Cardiff,Wales.
Komonwelt gems baton baikam long PNG
P26 Wantok Epril 8 - 14, 2010 spotnius
STAT: Kwin Elizabeth II bilong Briten (lephan) baton i go long Presiden bilong India Pratibha Patillong Buckingham Palace long London long 2009 long statim ron bilong Baton i go long Delhi2010 komonwelt gems. (POTO: AP Photo/Shaun Curry, Pool).
Tau kisimluksave olsempresidentru bilongPNGWBA
GEUATau i kisim luksave bilong PNG Sports Federation na Olympic Commit-tee (PNGSFOC) olsem presiden tru bilong PNG Women’s Bowling Associa-tion (PNGWBA).Taim ol i askim sekreteri jenerel bilong PNGSFOC, Sir John Dawanicura
long Fiji long dispela taim em i go long bung bilong Oceania National OlympicCommittee General Assembly na em i bin tok olsem wok painim aut i binkamap yet long lukim husat tru em presiden bilong PNGWBA.Nau dispela olgeta samting i stret na Tau i singaut long olgeta klap long
hariap na rejista wantaim PNGWBA.“Yupela i mas save olsem mi stap yet olsem Presiden na ol samting we i bin
kamap long Lae long Febuari 27 na 28, 2010 i noken paolim yupela.“Ol gem long dispela taim i nogat luksave long ol bilong wanem ol klap ino
baim afiliesen bilong ol na planti meri husat i pilai tu ino memba bilong ol dis-pela klap,” Tau i tok.Em i wari olsem planti ol arapela grup i wok long tok olsem ol i presiden tru
bilong asosiesen.Tau i tok wok bilong em olsem presiden bai pinis long Jun dispela yia bihain
long bikpela kibung bilong ol i kamap long 19 i go long 20 long Defence Bowl-ing klap long Mosbi.
Epril 8 - 14, 2010 Wantok P27spotnius
Namba wan fainol bilongHekari long MosbiNAMBAwan fainol pilai bi-long O’ lig resis namel longHekari United na Wait-akere United bai kamaplong Mosbi long Epril 17.Gem bai kik of long tri
kilok avinun long LlyodRobson ovol (PRL).Dispela bai sans bilong
Hekari long soim kantri bi-long ol long wanem kaingutpela pilai tru i kisim ol ikam insait long fainol.Hekari no pilaim Wait-
akere bipo insait long O’ligtasol tupela tim wantaim igat bikpela respek longpilai bilong ol wanwan.Bihain long dispela gem
long Mosbi bai ol i pilaimwanpela moa gem longasples bilong Waitakerelong Waitakere yet long NuSilan (New Zealand) longMei 2.Dispela gem tu bai kik of
long tri kilok avinun (NuSilan taim) long Fred Tay-lor Park.Tim i winim dispela
fainol bai kisim US$500,000 na i go pilai insait longFIFAClub World Cup (klapwol kap) long Dubai long
United Arab Emirates longDisemba 8-18, dispela yia.Oceania Football Con-
federation (OFC) i tokautlong kik of taim bilong dis-pela tupela gem dispelawik.“Hekari kamap namba
wan tim bilong PNG longgo insait long fainol bilongO’lig,” ripot bilong OFC itok.Wanpela poin i kisim ol i
go pas long Lautoka bilongFiji long Pul B resis bilongtonamen.Waitakere i dro wantaim
narapela Nu Silan tim,Auckland City tasol hevibilong ol gol ol i putim ikarim ol i go insait longfainol.
Ipatas kap wetim Hailans fainolBustin Anzu i raitim
SEMI fainols bilong CocaCola Ipatas Cup (CCIC)long Lae i pinis na nau ol iwet long Hailans fainols webai kamap long Wabag dis-pela wiken.Tupela hap we ol komiti
bilong Ipatas kap i makimem Lae na Wabag na bilongLae i pinis long las wikenlong taim bilong Ista.Dispela i lukim Kamku-
mung Crushers na olsumatin bilong yunivesiti bi-long teknolosi (Unitech),Spartans i win.Ol sumatin bilong Unitech
i winim strongpela tim bilongGoroka, Nowek Royals nakisim spes long ron i go longWabag.Planti ting ol polisman bi-
long Goroka bai win tasol olsumatin i smat moa yet.Narapela fainol pilai bin
stap namel long tupela timbilong Morobe yet, LaeBisket Tambuaks na Crush-ers bilong Kamkumung.Tupela tim wantaim i pilai
strong stret bilong wanemtupela wantaim i save go
kam long Ipatas kap olsemna tupela i laik go gen.Crushers i winim Tam-
buaks long ol gutpela balgem na ol strongpela takolwe i daunim Tambuaks longbihainim rot i go longWabag long narapela fot-
nait.Dispela pilai em Gavena
bilong Wabag na petron bi-long Ipatas kap, PeterIpatas i bin kik of na bihainsindaun na lukluk.Fainols bilong Lae i bin
lukim 8-pela tim i pilai long
Sarere na narapela 4-pela ipilai long Sande.Ol tim husat i bin pilai na
lus long Sarere na Sandeem Nowek Royals, TondoBlades Titans, ZokizokaKakaruk Maket JS Nokotis(Goroka), Simon JohnKerowagi Royals, GumineDevelopment CorporationGumine Pythons (Simbu) naLae Bisket Tambuaks.Dispela semi fainols bi-
long Hailens bai kamap longWabag long dispela wiken.Ol dispela tim em Kiam
Kopi Raiders, Mt HagenCity Settlers, Goroka CoffeeConnection West, TariSharks, Lorma Tarangau,Rakamanda Bullets, WabagUnited na Wabag Kunjols.Bosman bilong Ipatas
Kap, Timothy Lepa wantaimteknikol dairekta, JohnPassingan na ol arapelakomiti bilong ol i go longWabag long dispela wikenlong ronim ol gem long hap.Dispela pilai long Wabag
bai painim narapela tupelatim long joinim Crushersand Spartans long fainolslong wik i kam.
PAINIM SAPOT: Fowet bilong Tambuaks, Jerry Kutz i laik rausim bal igo long wan pilai bilong em taim ol Crushers i takolim em. POTO: BustinAnzu.
Efogi spotsedukesentrening program
PLES Efogi long Koiari LLG i mekim histrilong kamapim wanpela spots edukesentrening program bilong 6-pela ples i staplong hap.Ol dispela ples em Efogi, Manari, Kagi,
Launumu, Noduri na Enivilogo.Dispela olgeta ples i stap long Mt. Koiari
LLG insait long Hiri distrik bilong Sentrolprovins.Planti taim nem bilong ol dispela ples i
save kamap long nius bilong wane mol istap klostu long Kokoda trek we bikpelapait i bin kamap namel long Australia naJapan ami long bipo.Dispela em ples we Australia i stopim ol
Japan ami na i winim pait long lukautimPNG inap long kantri kisim independenslong Septemba 16, 1975.Ol asples manmeri bilong Kokoda i
helpim tu long lukautim ol ami bilong Aus-tralia taim ol i kisim bagarap insait long dis-pela bikpela pait.Gavman bilong Australia nau i gat
bikpela luksave long dispela hap na plantimanmeri save kam long PNG long wok-abaut bihainim dispela rot we ol soldia i binbihainim bipo na pait.Planti tru i bin dai long hap tu.Wanpela bilong ol dispela luksave em
long kisim planti divelopmen na sevis i golong dispela ol ples olsem skul, haus sik,rot na ol arapela samting olsem.Spots em wanpela bilong ol dispela divel-
opmen tu we gavman bilong Australia naPNG wantaim i pasim tok long kisim i go in-sait long Kokoda trek.Na spots edukesen trening program bi-
long mipela i go insait long hap wantaimhelpim bilong “Kokoda Development Pro-gram” we DGTP i bin ronim longpela taimnau.Progrem i stat long Mas 22 na ron inap
long 26 we olgeta arapela ples i kam bunglong Efogi long kisim trening.Insait long dispela trening ol i lainim
spots edministresen, wok kosa na refri in-sait long soka, volibol, ragbi tas na netbol.Ol lain i go pas long givim trening i kam
long PNG Sports Foundation (PNGSF) naol newsreel federate bilong wanwan spot.Mi yet na Moses Tolingling i makim
PNGSF na Sebea Sogo na Weka Pala imakim ol arapela newsreel federate bilongspots.8-pela meri na 12-pela man i kamap long
kisim trening.Ol dispela 20 manmeri bin amamas tru
long kisim dispela trening bilong wanemem i namba wan taim bilong kain treninglong kamap long hap.Ai bilong ol i op na ol i wokhat tru long
traim na lainim olgeta samting ol spotsopisa i skulim ol long en.Ol lain lainim ol rot bilong kamapim ol
spots klap na tu long kamapim na ronim olspots na arapela kain bung tu.Bikpela samting tru ol i lainim long dis-
pela program em long lukim olsem ol dis-pela spots pilai na resis o program i maskamap olgeta yia.Nau wantaim ol dispela samting ol i
lainim, spots bilong ol bai kamap na ron gutmoa na laip bilong ol tu bai gutpela moa.
NAMBA WAN FAINOL:Hekari bai soim strong bilongol long namba wan O’lig fainol
bilong ol long Mosbi.WANTOK POTO.
Wan wik: Fonde, Epril 8 - 14, 2010.Isu 1860
Publisher of the newspaper operates at Section 58, Allotment 3, Office 2, Waigani Drive
2010 BAI laspela yia bilongDarren Lockyer long pilaibilong Australia naQueensland.
Lockyer i wokimtingting bilongem long Mandedispela wik tasolbipo em i tokaut
long Tunde.Planti ting em bai
pinis pilai dispela yia
bihain long planti ol arapelawanpilai bilong em longBrisbane i kisim bagarap na timi stap las long resis.Lockyer, 33 krismas, i tok embai putim em yet i stap redi longpilai bilong Australia naQueensland gen na dispela embai laspela yia stret bilong em."Mi lukim olsem mi bai gatmoa wari sapos mi lusim gemnau," em i tokim ol niusman-
meri long Brisbane.Lockyer i toktok wantaimAustralia kosa, Tim Sheens naQueensland kosa, MalMeninga na tu wantaim olarapela gutpela poro na dispelai helpim em long kamapimtingting long pilai yet.Em ino tingting tumas longlusim ol bikpela gem na pilai
STAP YET: Dispela bailaspela yia bilong Lockyerlong pilai bilong Australiana Queensland.
INSA
IT:
Namba wan O’lig fainol bilongHekari long Mosbi. P27.
Komonwelt gems batronbai kam long PNG. P26.
�� go moa long Pes 23.