Upload
lythien
View
264
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
P.Ni IOKIM YUNAIIEI NESENS
Long 15 Oktoba kaunsili bosim ol teritori in-salt long Yunaitet Nesens i putim kibung naMista Maori Kiki,Mlnista bilong ami na ilongol wok wantaimol arapela kantri, I sindaunwantaim ol na bekim tokbilong ol deliget.
Pesmanbilong Austra1 Ia, Mist a Duncan Campbell ,i statimtok olsem:Mipela Australia i binpinisim wok bilong mipe
la insait long PapuaNuCmi. 01 PapuaNu Cmiiranimkantri bilong olnau, na olsem i no samtthg. bilong Australialong bekim askimbilongol deliget bilong komisin. Nogat. Mista MaoriKiki bilong PapuaNuGini stret em bai bekim.
Orait, Mista Kiki iskulim ol deliget longpasin gohet insait longPapuaNu Cmi tude.
Em i tok independens
bilong mipela i wetimKonstitusen yet. Atingbai kam long yia 1975.
Kantri I wan longplanti waitman * tumas igo bek long ples.
Papua Nu Cmi I gatofis pinis long Sydney,Canberra, Wellington,Suva, na Djakarta.
Maori Kiki i tokim oldeliget olsem: PapuaNuGini yet i no bin statim dispelaoltok bilongi.ndependens. Nogat.Em
Yunaitet Nesensyet i binstrong long Australia imas givim independenshariap.Nogut yumi hanap tumas.
Mista Kiki I bekim olaskimbilongdeliget bilong Englan na Frans naAmenikana Rasia. Em itokimol long wok bilongKonstitusen,olsemwanemmipela i gat 20 distrikna mipela I trenim 45man olsem pesmanbilongmipela long arapelaples.
Namb 104 Trinde, 20 Novemba, 1974 Prais 1O
Kiki. Long- namha tu lain: Mista MacKenzie Daugi, Paulias Matane, Thomas ToBunbun.Long namba wan lain yumi lukim: Mista Duncan Campbell bilong Australia na Mista Albert Mao.ri
Published by Wantok Publications Inc., P.O. Box 396, Wewak. Phone 86.2488. Printed by Wirui Press, Wirui,Wewak.Registered at the General Post Office, Port Moresby, for transmission by post as a Qualified Publication.
Sapos yu gat tok,yu raitirn sotpela tasol. Sapos yu raitirnlongpela, bai mipela I sotim. Yu mas raitim nem bilong yutru long olgeta pas .1 kam long rnipela. Sapos yu no laikmipela I prinim nem bilong yu tru,orait yu raitim wanpelanarapela nem bilong yu.
EM I BIKPELARONG TRU
Dia Edita.- Mi laikautim wanpela rong olyangpela pipel i savemekim na i no stretlong ai bilong God.
Planti taim mi savelukim ol yangpela pipelol i save strongim wanpela giaman tok na ol Isave tok, Tru Antap Godna i no stret tumas.
Wanpela taim mi binlukim long ai bilong milong sampela yangpelamanmeri i sindaun grisi go i go na wanpelabilong 01 i kirap natok, poroman mi tokimyu, Tru Antap God.
Na mi kirap nogut trulong wanem tupela I notok long gutpela toktok. Tupela I toktokpilai long amamasbilong tupela na narapelai kirap na kolim nenibilong Bikman na i nostret tumas.
Yes ol yangpela Godem i wanem samtlng? Ating em i nem bilongwanpela maunten?Yes olbrata na susa, yupela Iharim gut. God em i nopilai. God em i God naem i papa tru bilongolgeta samting. Em wanpela tasol i papa bi-long yu na ml. No kentok Tru Antap God longstrongim wanpela giamantok. Saposyu tok TruAntap long God longwanpela samting orait,yu mas bihainizn tru namekim stret long ai bilong God.
Na tu yu no ken kolimHeven bilong strongimwanpela tok. Nog-t. He-yen em i sia bilongGod.
01 brata na susa, yu
pela mas was gut longmaus God i bin givimlong yupela. Yu i nomap long mekim wanpelagras long het bilong yu1 kamap waitpela no ikamap blakpela. Tasolyu i mas tok yes! Nanogat. Tasol tok ol ±save skruim long dispela em i seten i kamapim. Yu mae was gut longyu yet na tingting long.s±ndaun bilong yu bi-ham.
Saposwanpela poroman± laik skruim liklikmoa orait, Wantok bi
long mitupela i stap.Rait tasol i go long
Wantok Niuspepa.Benjamin Yapson,C I . S. Boram/Wewak
Dia Edita.- Mi bilongEnga Distrik na nau milaik bekim tok bilongbrata Ram Kokakola.
Yes brata Ram Kokakola yu tok, ol yangpela man na lapun man bilong Hailansi dring naspak na askim ol manlong nambis, yu bilonçwe?
Mipela inotok olsern
long ol nambisman.Mipela tok olsem long b±rua bilong mipela nasave pait wantaim 01.
M±pela man. b±longHailans mipela I savehusat man i bilong nambis na Hailans.
Long wanemhap tru emHailans man i askim yuna paitim yu?Emmi laiksave. Mipela ol man bilong Ha±lans I. laIkixnol man bilong naxnbis i,
kam long Hailans. Nogut
yu tok olsem na ol I no
kam long Hailans.JohnN. Wapalin,Sikiro/Enga Distrik.
MARITIM MANWANSAVE
Dia Ed±ta.- Mi lai3bekim pas bilong brataAndrew Yakau bilong Al-tape long Wes Sepik.
Em 1 bin autirn sampela wan bilong em longmarl-tim man ± wansave.
Yes brata, bilong Wanern yu tok long ol men± no go long skul ± save wan long manitim olman ± gat save.
Yu ting olsem yu wanpela man ± save go skullong ha±skul? Olsem nayu mekirn tok olsem.
Wantok I luk olsem yudaunirn tru ol poin bilong ol men ± no savego long skul. Na tu yutok olsern yu marit namen bilong yu ± no golong skul. Dispela emyu mm olsern wanem tru?
Sapos yu tok yu wanpela haiskul man na bilong wanern yu fnaritimdispela men i no gatsave. Wantok ating yuwanpela rnauswara mantru.
Olsem mi ken tokim yunau long dispela tairn ino gat wanpela yangpelamen i no save longskul. Olgeta men i save go long skul na lainlong olkain wok o sam-
ting long skul.Wantok yu yet bai yu
i no map long ranim
kantri bilotig yu. I rnas
gat planti man I wok
wantairn long mekirn kan-
tn I go het. Maski yu
mauswara long ol tok nadaunini gutwok bilong ci
yangpela men.Gabbi Y. Muso,
panquna/Bougainville
Dia Edita. - Mi laikautirn b±kpela wan bilong mi. Mi save luk±rnol liklik stua o bikpela stua ± save putirn olpusel ti bilong Australia long stua
Na olsern wanem ± nogat ti bilong Papua NuGini, na ol I putirn tibilong Australia? Bipotru em i nO gat ti hiaolsern ol i bairn ti longAustralia, tasol nail igat ti bilong PapuaNuGini..Yumi long Papua NuGini i save lusirn rnoamani long bairn ti longAustralia na yumo nogatinani moa long Papua NuGini.
Olsem na ml laik yuxnino ken bairn ti moa longAustralia. Yumi mas bairn ti bilong Papua NuGini stret nàu.
Dopenu Sayambe,Heldsbach/Finschhafefl
YUSIM TILIPB/LONG PNG
RAM KOKAKOLAYU GIAMAN
WANTOK - Trlnde,6 Noveinba, 1974 Pes 2
MASK! AUTIMRABJS AID/A
Dia Edita.- Mi wanpela trenikomersial ofisa wantaim Elcom, nànau ml stap long LaeTeknikal Koles.
Mi bin nitim wanpelapas em wantok Gaxna Warnrabu i bin naitim. Yeswantok sapos yu gat Wani olsem, igutpela yurait stret long prenwantok man bilong yu natokim em stret i no gutlong raitim nem bilongyu. Na i no gut long
- naitim dispela i go insait long Wantok Niuspepa. Plis yu save, nuplanti man long PapuaMu Gini I save nitimWantok Niupepa, na mlyet mi no laik ni-tim olnabis olsem.
I gutpela yu nait natokautim tingting bilong gutpela sindaunbilong 01 pipel na tulong ekonomik dive lop-men bilong dispelakantni. Maski long rabis, em saxntingbilongyu. Wan bilong yu.
Heinnich Benson,Lae.
SAVEMAN YUSEKSEK A?
Dia Edita. - Nau mitupela. I laik bekim pasbiiong bnata Andrew Yakau. Brata yu bin tok01 men I no gats4ve Ino mas manitim man ±gat save. Brata, mitupela i ting. aldia bilong yu .1 no stnet ilk-ilk.
Long wanern mitupela Ilukim pianti sa-creman Isave.seksek long ol meri i no gat save. 01kanaka men tnu tasolol I ken mekim 01 save-man ± pundaun tnu long01.
01 men ± no gat savena biiozig wanemyupelaol savemanI save sek-sek long ol taim ol ±stap yangpela na manitim oi’? Na blhain yupela
± kolim ol longlong meni.
MI son tnu, tasol emI asua bilong yupelayet. Em ± tulet pinisna em ± men bilong yu.Sapos yu laik lusim emmitupela I ting bal 01skulmenl 1ai I kolim yumanitman. Enytaim olviles men I ken mekimyu marigalim ol longwanem kain kona. Lukimgut na t±ngting tu nabihain yu marl-tim em.Nogut yu hanlap tunaslong manit na blhain yuwan, na yu kolim mkainkain nern na tokbilas long em. Em menbilong yu yet ya iaka?Sapos yu belhat nalttasol I kam long WantokNiuspepa. *
Mlti.pela I sumatin neslong Kujip Haus SIk Istap long Banz.
Ruth M.K. na Anna M.KKujip/Banz W .
Dia Edita.- Mi 1aI]autim llklik wan bi-long mi long WantokNIuspepa. MI save hanlmwanpela hap tok longBaibel na I no savestnet long tingting bilong ml.
Hap tok hia Givim Belna tingting bilong ml,I mm olsem yu givirnbel long men na baimen ± kanim pikinini.
Ml no save lông yupela kristen pipel. Yupe
TU MIN1TT1NGT1NG01 man i save daunim nem bilong ol yet, ol
,1 ken amamas. Bai ol i kisim olgeta graun
: long Papa bi long ol.Matyu 5:5
Atingyuxniolgeta ilaikimbiknem. Nogut tnusapos nanapelaman I káramapimci gutpela wokbilong yumi. Nogut nanapela man oltaim I bosna yuml s-tap olsem manki nating. At±ng yumltu I la±k kamap hetman. Olsem man I draivimka long rot, em I no laik oltaim b±ha±nimnarapela ka. Nogat.At±ng em I la±k han±ap nago paslaln.
Orait, ating em I tru, yumi olgeta I laik
: painim b±knem na ol nanapela I mas
: yumi . Husat man i laik stap namba tu?
: wan I
: Planti taimol studen long skul lhanim kaIn: tok olsem: Yu stád± hat bai yu kisim bikpela: wok, bikpela pe, blkpela nantha.: Tru tumas1 man I no gat blkpela save, em i
I ° inapmekim blkpela wok. Tasol saposI gatman i gatb±kpela save na stnongpeia la±k bilong kisim wok, na I gat narapela man I gatsave ± moa blkpela na em map mek±m mobetaol dispela wok, ating hetman bilong wok itingtIng long makim man I gat bikpela save. *Atlng tu anapela nau I la±k daunim em, tnkim em, na giamanim em.At±ngem I laik aplmnem bilong em yet I go an-tap tunas. :
Ating Jisas ± skul±th yumi olsem?Nogattru :Em i pasln bliong man bliong graun tasol.
Sen Pol I telimautimpasin bilong Jisas:Yupela I mas hollm wankain tingeing olsemKnaist Jisas I bin holim. Em ± stap God tnu,tasól em I no ting long holim pas dlspela pa- :
I sin, na em I kamap man, na it I kisim pasinolsem wokboi nating.Oi man i lukim em f stapman tnu. Na em I daunim em yet na ± bihalnimmaus bilong God, i go map em i dai, yes, I-.napemi daI long diwal knos.CFilipal2 :5-8
* Tru,husat man i tingting tasol long helplmbra-ta bliong em, dlspela man i save yuslm
Iolgeta samting God I bin givlm em bI].ong iitimapim bnata. Em I no tingtlng long em yet..
GIVIM BaLONG MERI A? la I ting wanern long
dispela hap tok?Mi ting ci blkrnan bi
long ci sios I mas tra-Im na senisim. 01 ± massenisim na tok Laikim.
Em taso]. ilk].ik wanibllong ml.
Edelbent Sanagum,Sari/Wabg Enga D.
i .tap insait long Nupe?a Testcimen.
Tasolyu wet liklik.Wanpela lain savemanibin wok map 3-pela yiabilong stretim sampelatok ol man i bin tanimkranki liklik long toklp_ismn.
Dispela tok givim belol i rausim pinis longplan-ti ples. Olsem nauyukenbelgu-t2en.
Nating long dispelayia yet ywni map lukim nupela Nu Testomén.
- Mi edita
Edita I Tok KliaDia Edelbert, -
Yea, em i tru: p lantiman i kirap nogut longdispela tok "givim be1"
WANTOK - Tninde, 6 Novemba, 1974 Pee 3
s tori bilong tumbunaKapul Paitim SusuBilông Susa
Long taim bipo tru,tupela brata na susa Istap. Nein bilong manKuta na nem bilong menPalyali. Tupela I staplong pies 01 1 kolimYango.
Tupela I gat wanpelabikpela p1k tru. Nembilong dispela p1k emi Puramenalasa.
Tupela I save skelimwok bilong tupela.Yangpela Paiyali em I savekukirn kaikai, lukautimpik, lukautim gaden, nalukautim olgeta samtingbilong haus.
Orait, yangpela KutaI save go kilim ol kainkain abus long bus,wokim banis bilong gaden,brukim paiawut, na longpulimapim wara.
Wanpela de Kuta I golong bus bilong lukautim abus na Paiyali em igo long gaden namekimmaunten kaukau I stap.
Kuta I kilim wanpelakapul ol i kolim Loke.Em I rausim bel pinisna puti* kiostu longgadenna i no tokini susa bilong em i go painun rnoa apul long bus.
Kapul I lukluk i goantapna lukim yangpelamen I wokim kaukaumaunten I stap. Kapul ikisim wanpela pikininibilong diwai na I makiingut susubilong Paiyalina paitim stret susubilong em.
Yangpela men ± kirapnogutna lukim kapul ±
paitim na I da± i stap.Pa±yal± I. no amamas
na em I wok long krai istap. Bilong wanembra-ta I no tokim em olsem,em i putim kapul?
Taini Kuta I kam kamaplong gaden na luk±m susa I krai I stap, em Iaskim em; hei, husat Ipaitim yu? Susa I nobek±m tok em wok longkra± tasol. Kuta I lestru long askim planti’kwesten na kisim kapulI go long haus na kukIm.
Long haus brat em Itokim susa long kaIkaikapul tasol em I woklong kral tasol I stap.
Oralt long monlngtaimtru Kuta I klrap redimolgeta samting pinls emI kllim dlspela blkpelap1k b±long tupela. Em imumuim plnis na rausimoralt skel±m gut naputlm bilong susa. Em Iwok long knal I stapyet.
Kuta I sklelm. olkainbilas bilong tupela tu,na bilong em I pul±mapmm long wanpela bilumwantaim p1k. Em i kirapi wokabaut ± go longhap bilong Erave longples bllong kandere bIlong em.
Nau susa I kinap tokIm brata bllong em,pblsyu mas kam bek. Yu notoklm ml talm yu putimkapul na em ± pait±msusu bilbng ml na mlknai i stap.
Brata Ibekim tok;Yesml bin askim yu plantikwesten na yu no bekim.Maski yu yet I ken stapna mi go lukim kanderebllong ml.
Kuta ± go kamap longpies bllong kandere, nawanpela yangpela man Itokim em, pren yu kamolsem wanem? Kuta ItokIni em, nil kain luklmkanderebilong ml.
Orait yu karn insait nabal yu sindaun long rumbllong kandere bilongyu.
Nau wanpela blkpelalapun man i kamna toklong Kuta, ‘ml no savelukim wanpela lip bilong dlwai olsem tasolyu kam mekim wanem longhia? Kuta ± no gat tok,
na em I pasfm maus I
stap. Dispela lapun manklslm wanpela rop na em± paslm Kuta long wan
pela bos bllong haus.Susabilong em Paiya
11 1 bihalnlm Kuta ±kam na i halt long grasklostu long haus we Kuta ± stap long en.
TaIm kandene bllongKuta ± kam iukim ol ±paslm em long rop Istap na em I kros na em± toklm ol. Em I kandene bllong ml I no p1kna yupela I paslm em.Em I luslmrop na kllimtupela man na em I ran-awe long bus.
01 ± paslm Kutana katlm wanpelamit na ai bllong
genhap
Kuta
I GO MOA ‘LONG PES 12
MWROFINID AP1ciPT’ ?AWZ6 " ‘
S .
OLABOI ,MAMP. HET øii.oscI PEN M0s MOft YET
EM I NO SAMIIMG LONMt. EM ASPRO ThcOL.
MAMBAW4N I’vRAS.INSLOI$G QLcE. PEJ-4,
II. Va NO MM WARI .- kISIM AcPRO drt iw.. r’PASTAIM BAt PEN I RAUS Ot.GETh O PtNIS MAMA ‘U SM8TThMAc
ASPRO’
WANTOK - Tninde, 20 Novemba, 1974 Pes 4
Long de 18 Oktoba wanpela lapun men, EmmaMakain, indal pinislong All Allan klostulong Altape. Em I gat74 yIa plnls na olgetayla bliong laip bllongem I bin givlm longGod na plpel bilong em.
Mama bliong Emma fkanlm em long yia 1900. -
Taim em I lIkilk merl
‘yet, em I go long skulbilong ol sIsta longAll na long yla 1919 emI go long Alexlshafen.Hia em ± meklm wanpelapromis long God olsemem i no ken manIt na Imas givlm olgeta laipbllong em long wok bI‘long God,na long helpimol arapeiaman.
Emma I stap wantaimci slsta long Alexismap long yla 1930. Biham em I karn bek olgeta long pies long wanembrata bilong em I gatblkpela siknaIno’Inaplong wokabaut, na I nogat man I iukautlm em.Olsem Emma I lusim wokbllong em long Sek na Ikam bek lukautlm bratamap long yia 1965.
map 40 yla Emma Istap olgeta long All.Oltaim ‘em I wok longlukautl,m haus lotu nahelplth.. katolik.
Blkpela. proseslo bi
iig Korpus . Knlsti Isave kamap olgeta ylalong All Allan.
Plan-ti arapela wok tuEmma i save meklm. Olsemlalnim ci piklninl longskul, haus lotu, nastlalm ci lotu bliongIsta na Knismas. Emma Isave gut tru long nekbilotig olgeta, . sIngsinbilong lotu, na I ildabilong pipel. Em tuI save lukaut gut longol sikman bilong pies.
Wanpeladebllong Emma± no. olsem de bilongnan I save wok manl natlng. Nogat. Em i nosave kirap long 8 kicktasol na plnistaim long5 kick. Wokde bilongEmma I stat long taimtülalt I no kamap yetna i go Inap tudak tru.
TaIm Emma I go lapunpinis, al biiong em ±pas, bun bllong em Isiek, na bodl bllong emI karlm plantl pen. Ta-
sol bilong Emma I gohet long onarlm God nabe-ten long em.
Long Fnalde,Oktob’a18God I singautim em ± goklslm gutpela malolowantalm em long gutpelapies bilong em Heven.
01 wantok bilong emwantalm,olgeta pipelblion’g All Allan I binmeklm blkpela lotu longpianlm bodl bliong em.
01 pipel I bin warlnogut tru long luslm
GUTPELA NAMB’AWAN lldabllong ci olgeta.
MURUK FAMLong Menc7i long Saten
Hailans Distnik ol man
bilong Nu Silan i bosim
wanpela fam bilong kam
apim planti muruk. 01-
sern tasol i gat fam bi
long kamapimpukpuklongPort Moresby na longWara Sepik.
Nu Silan i laik helpimol liklik ples longstatim kain liklik bisnis olsem.
EMMA MAK’i:.. I DAt
STRONGJM BUN BILONG PIKININI
PENTA -VITE vu ken bairnlong olgeta stuamarasin
WALANTOK - Trinde, 20 Novemba, 1974 Pes 5
01 PALANGUT BILONG BIL ilLDispela stori Misis M. Mennisbilong Madang i bin raitim.
Maj’ar, em I wanpela lapun man bliong Bii BI1Insait long Madang Dlstrlk, I slndaun ausaitlcng haus bilong em na em ± woklm wanpela likilkkanu. Tlngting bliong em I go bek long taim em i’bin wokim bikpela kanu ci I kolim Palangut. Longtaim Majan em I yangpeiabol, ol pipel bilongBI1 Bil I non long ci allan I stap klostu bliongkarlm ol sospengraun ± go na klslm bek ci arakain samtlng.
Antap long saman bllong ci kanu ci plpel Iwokim wanpelabet bliong putlm ci kago na antaplong bet ci I woklm haus bliong ci boskru na olpaslndia. Na tu I gat wanpela o tupela 05 bilong holim ol sei. Long arere bilong ci sei Igat plan-ti tanget na antap long 01 OS ci I wokIm oi pislndlwal.
LIkilk kanu I pinis, ci manki I sanapnabautna ci I giasim gut em. Dlspeia em i namba wan
talm ol I bin lukim kain kanu oisem.Majar I litimapim wanpela mekpas gorgon I bin
stap insalt long lIklIk kanu.Lukini, em I tok, long talm bipo ol bcskru i
holim ci kaln gorger bliong pal-tim arenebilongkanu. Olsem tasol kanu I save hariap na katimsI moa kwlk yet.
Na ci dlspela tanget, watpc ol f hangamaplong sel, wanpeiabcI I askim.
01 dlspeia tanget I makim ci pies we win’Ikirap na ci boskru I hatwok long oi pul ci I saye tanim sel bliong pasim wIn, Majan I bekimtok.
Plis, yu ken storl long mlpela long wanpelaron bllong kislm ci kago, wanpela manki I asklmMaj ar .
Onalt, stori I iongpeia likilk. Mobeta yupeiasindaun pastairn.
Gutpeia talmbliong klraplm ci dispeia ron emlong mun Me oisem I no gat blksi na ci win Istap IsI isl. Tasol pastalm plan-ti mun - I luslong redim ci saintlng. 01 men i hatwok longpainlm gutpela graun bliong wokim ol sospennaci man I mas wokim ci nupela kanu. Bllong pamnlmci samting ol plpel I mas meklm pianti non nabaut long’ nambls.
01 plpel bliong Rempi ci i bin nedlm pastaimci dlwal. 01 1 bin sapim na nausimbel bilong ciblkpeia dlwal. Mlpeia save senlslm ci sospennapulim ci dlwal I kam long Bil Bli.
SamtIng olsem wanpelamun I lus long wokim cihaus na bet antap long ci kanu na lO-pela man Ihatwok long wanpela.. 01 pipei I .slndaun Insaltlong bus na an-tap long ci mauntenkiostu longAmela na Hudini ci I bairn sampela sospengraunna mipela klslm ol pangal, manibu, llmbum, morotana ci rop bi,long bus. 01 1 sallm tok pastaimlong garamut bal mipeia mas kam klsim ci dlspelasamtlng. .
Oralt, ci kanu na ci sospen I redl, Likon 0’
tambaranmanI maklm wanemde I gutpeia moabilong kiraplm ron. Em ± glaslm gut ol klaut nawoklm stncngpeia pcsin.
Olaman, 6-peia 0 7-pela Palangut I laIn long,
* Majar i sindaun soimol manki bilong pies wanpela nupela kanu em i stap wokim.
* Majar i sanap long nambis na holim spia bilongem na i lukiuk i go long Aiian Bil $il.
WANTOK - Trinde, 20 Novemba, 1974 Pes 6
nambis. Em samting ‘tnu. 01 man I paltim gaiainüt na plan-tI man mc I bung long karlm olPalangut I go daun long solwara.,
01 meni tu ci I kanim ci sospen graun insaltlong ci blium na pu-tim ci Insalt long ci Palan-9-ut . . .
Ating nau olgeta man na menl I kalap noguttru. Mlpeia ci man I tok gutbal long ci men.Saposyupela I no hatwok tnu taim mipela non nabaut bal oi plpel I no lalk balm ci sospenbilong yupela, mlpeia nan I tck olsem.
01 men I laIn long nambis namlpela ci man isave wlnlm ci knamei map mlpela I no map lukim gen pies bilong mlpela.
MIpeia I kamap long plan-ti viles I stap longnambis map long Slassi. Mi’peia wok long balm ciplet kanaka, tls bliong p1k, na ci kain , ‘ kalkaltu. Dispeia kalkal mIpela kisim taim mipelamekIm non bilong kambek.
Long.talm mlpela I kam klostu long o,i pies ml-peia wlnim strong ci knainsei na ci man I hung naheipim mipela long puilm 01 Palangut I kam longwaitsan.
Mipeia wan wan i gat pnen bliong mipela stnetci I iaik bairn 01 sospen. Sapos rnipeia I nonlong nupela Paiangut, onalt ci plpel I rneklmbikpe’la slngsing na kalkal bllong onairn eri. 01-tairn ci I tok, yupeia I mas s-tap lIkllk taim moabai mipela I ken killm wanpela p1k bilong onalmnupela Palangut hal em I ken kanlm plan-ti moa‘sospen graun na mlpela olgeta i ken arnamas tnu.
Sampelabosknu I save slip long Paiangut hI-long ci na ol nanapelai save S’iip’ 1ong vilesbiiong ci pnen bllong ci na mipela I save s-tonimap bIknait tnu.
Long monIngtaIm mipela save kinaplm non gen.Sapos i’ gat dnaipeia nen c biksl, liken i savewok long stnetim si. Em I wokim pala Insalt longwanpeia sospenI bnuk plnls na tncmcim sampeiagongon Insalt long pala na mekim sampela toktambaran. BIhaIn em i trornoim paia ± go longsoiwara.
Sapcsposln i no wok gut, onalt mlpeia savenon ± go long wanpela pasls na paslm tupelablain mipela ± bin haitlm Insait long Palangut.
Nau mipeia I wet map nen na win ipinis.Mipeia I kamap pInIs long SlassI, onait, nau
mlpela kambek gen. Sapos I gat kaika± I wetlmmipela long ci vlles, nau mlpela klslm em.
Mipela I kamap klostu long Bil Bli, ol meni Iluklm pastaim ci sel na ci i haniap nedlrn cikalkal. Mipela save wlnlm gen ci knamsel bal cimenl I mas hanIap rnoa. Mipeia I gat dralpelahangre naci bun bilong mipela I siek tnu.Olsern,"mlpela . iaik indal.
Nau mlpeia meklm planti slngslng. 01 pnen hi-long mlpela bilong Yabob vlles I save hung wantalm mlpeia hal rnlpela singslng na kaikal wantaim.
S-toni I plnls, nau ci mankl luslm Majar. Em.I lukim lI.klIk kanu. Tnu, nau em I lapun. Al bIlong em I no ken iuklm gut ci samtlng. Tasolmaskl, ci tumbuna pIkInini I ken lukim gen plksabilong kaln Palangut bliong blpo.
* Gütpeia eksampeibiiong wanpela paiangut i iukoisem oi kanu biiong bipo tru.
BAlM WANTOKSapos u wanpeia yu laik kisimWANTOK i karn
long yu stret, orait yu salim dispe1a tiketi kam:
Mi laik kisim WANTOK niuspepa map wan yiaolgeta. Nau mi salim $4 foa dola i kam;
Nem:Adres
Salim i kam long
WANTOK - PLO. BOX396’ - WEWAK*Der i sindaun i stap kiostu long wanpela uk-
uk kanu emi bin wokim na i stap nau insait long
museumlong Sydney yet.
WANTOK - Trinde, 20 Novemba, 1974 Pes 7
SIGARE1. Planti ol bokls I pulap trulong tabak I save kam long Ma-dang long Sigaret Faktonl.Longpiksa yu ken lukim sámpelatabak I kam pinis long Amerika.
2. 01 wokman I putim dispelatabak lông’ wanpela masln.
3. Dispela masin ikatlm tabaklong ol liklik hap tru.
4. Nau ci I putlm olhap bilong tabak longmasin. Dispela masinputim ci tabak longwoklm ol sigaret I red!
likilkarapelaI savepepa na
WANTOK ‘- Trinde, 20 Novemba, 1974 Pes .8
5. Ar.apeia masin yetol sigar’et long likilkna pasim ol bokis tru.
6. Tru,. ol slganet i red!’ pinis na ol I ken.saiim ol i golong ol stua bal ol manmeri Iken balm ol na smokim.
7. Stik tabak I gat gutpelasml tru, long wanem? 01 1save pu-tim em insait long Wara I gat gutpela na switpelasmel.
1
lAKIOWI pu-tim
bokis
3. Bihainolwokmanisave taltim dispela tabak tru bai em Ien stap strong. .
WANTOK - Trinde, 20 Novemba, 1974 Pes 9
I STRONG", I STAP LONGTAIM, I KOSTIM LIKLIKSapos yu wokim haus, oralt, yuwokim long gutpeia samting.Nogutem I pundaunblhain long sampeiamun 0 yla. Kisim faibro I gat
nemHandle, na hal yu win.Falbno Handle I strong, I save
stap, lcngtaim, I no kostlm plan-tl. Em hia sampelapasln blicng
Dlspeia faibno em I bliong hauskuk o nun waswas,bilong ci pieswana I save waslm plan-ti taim.
Em I nals tnu na I gat 8-pelakala
Falbno hia em I strong, I bllongci banis Insalt na ausalt. Yuken penlm c lanlm I stap nating.Ren na san I no ken baganapim.
Em i no ken sting o knungut cpala.
‘Em I bilong bliaslm Insalt longhaus na meklm ci banis I no kenpaia. Em I gat kaln kain kala.Tasol yu ken penim tu long lalkbilong yu. Em I strong, I nais,I bliong lôngtalm.
BflSPhilP1JfldBOflWfl c2LQ
Wan Long 01 Botol SusuGavman I ialk ,streti’th
0 pinlsim ‘oi advetaismen i wok long gnisimci mama long thu cibotol susu long piklninI bliong ci.
Sapos ci mama I nonedim gut ol susu" nakilnlm gUt ci botol halpikinlnl map slk.Dalnekta hllong B.H.D.
Dokta A.Toua, I tok.1.01 pIkInIni I save
haganapsapos 01 mama Ino save wokim stnóngpela susu, tanlm wantaimhatwanata.soi na kiinlmgut ci botol wantalmkain . manasln blicngkillm Indal ci Jem.
Dckta Toua I bin naltim pas I go long cikampani I save sallmsusu pauna bliong tilimlong ci pikinlnl cisemci dlspela kampani Imas raltlm klia ci tokbllong redim susu.
Gavman I tIngtlng moalong wokim nupeia lobilcng stlalm ci dispela samting.
SampelaLokal KonfrakMinista bilong Kcmes
0 Bisnis, EbiaOlewale,i bin telimautim sampela kcntrak I bin go
.‘ long ci lokal. bisnisman.EssikoTotialit, wan-
pela plama bilong Kimbebai i wokim 42 bikpélatang wara map holirn 6
tausen galon wara long
4anpela wanpela.’Mista Totialit i bin
mek’im rnekirn ci wok plama’ map 12-pela yia. Na
i ‘ no longtairn i gopinis em i bin statimol bisnis bilong em.
I gat 6-pela arapelalokal bisnisman I san-apim nambawan hap bilong Malalaua’ Haiskullong Galp Distnik.
Disela kontrak bai iwinim $105,000 I kamlong 6-pela bilong bairnol wok tasol.
01 dispela . wok lorgnarnba wan hap bilongdispela haiskul I pinislong dispela yia yet.
TILUX- FAIBRO BILONG OL BANIS
yusIm.
HARDIFLEX- FAIBRO BILONG WOKIM HAUS
VERSILUX- FAIBRO BILONG BILASIM HAUS
WANTOK - Tninde, 20 Novemba, 1974 Pes 10
KIBUNG "BILONG .,‘o MANIMAN. Mlnistabliong FalnensMlsta Julius Chan I lalkhal ci wansciwarabliongyumi I gat wankain pasinbliong spendim mani hi-1 ong gavmanhi long o1.
Em I tok yuml ol kantni bilong Pasiflk Igat wankain wok na bisnls na aidla. Olsem tasd I gutpela yuml gatwanpela pasln tasci hi-long bosh na ‘stlalm cimani Igoikam long ciwok bilong gavman. 01-sem tasoi yuml ken savegut sapos kantni I gohet 0 nogat.
Gavman I laik save cimani I go we? I go long01 blkblsnls o long olllkllk ples.Husat I saye winlm plant-i profit-manl na husat nogat.
Na tu yruml ken savesapos Papua Nu GIn1 Ibaim plan-ti samtlng tumas na ± no salim planti. Kibung hia hal gomap long 22 Novemba.
*Long poto yurniiukim Mista JuliusChan, minista bilong’bosim oi beng namani,i statim kibung biking oi bosnian biiong wok long ol beng insait longOl kantri biiong oi wansoiwara bilong yumi. Em hia sampelakantri i binsaiim oi pesman‘i kam long dispeia kibung: , Wes Samoa, Nu Hebri,Papua Nu Gini na SolomonAilan. I gat 19 manmeri i bin mekim dispela kibung 1ong Yunivesiti biiong Papua Nu Gini long Waigani. Em hia sampeiapipei biiong Saut Pasifik Komisin.
NAMBA WAN KAIKAIBILONG OL FAMILI
Lukautim bai tripela kaikai hia i switna i gat strong long en i stsp oltaiinlong hans bilong yu.HEINZ kompani i yusim gutpela samtingtasol bilong wokim ol dispela kai’kai.Sapos yu laik hariap redim strongpelakaikai - na tomato sauce i gutpela tru naswit moa- lukautini mak bilong HEINZ.
2i67E
81einzWANTOK - Trinde, 20 Novemba, 1974 Pea 11
IOLAI PAlER KAMAP BISOPNau mi laik tokim yu
pela ol wantok long Pa-pua Nu Gini, long bikpela de na bikpela ama-mas bilong mipela hialong ‘Rahaul.
Long 29 de bilong rnunOktoba, 11-pela biscpbilong katolik sios Ibung long Vunapcpe. 01bisop hia i mekim bikpela misa wantalm sam-ting olsem 5,000 pipellong dispela bikpela delong Rabaul.
Itisait long dispelamIsa Asblsop Hoehne Iodeinim o givim nambabilong wok bisop longPater Herman Paivu. 01-sem nau’ Paten HermanPaivu I kamap bisoppinis. Em i namba wantaim wanpela Nu Ginlpater i kamap bisop.
Long dispela de taimPaten Herman Paivu Ilaik holim wok bllcngbisop, ol Tolai man ipaltim ganamut. Em imm olsem bikpela man Ikamap.
01 wan wan pies I kam
TUMBUNA STORI Ina ci I wok long kalkalI stap.
Palyall I hanlm ci Ikatlm Ku-ta na em I woklong knal I stap. Em Iting I nong bllong mlyet .
Wanpela lapun men’ Ibin go kisim blut’ longmambu na I kam bek genlong not Palyall I binslndaun I stap. Em Ilukim em na tok, pikinini yu mekim wanem ya?
Palyail I tok ml susabilongKuta taspi ci Ikaikaim em pinis. Lapunuteri I tok cnait, yukam na niltupela I golong haus bilong mi.
Dispela lapun men yai mama bilong kandenebilong Kuta. Lapun men1 tok,,,pçinini ml mama’,bilong kandere bilongyn. Paiyali I hanimixlispe1a tok na em i
Long nait kandere I
na 01 I sanap long wanwan lain bilcng 01 yet.
Long lotu ci plpel imekim misa long tok latin na ci i singslnglong tok ples Tolai.
Wanpela man i makirnPop I karn long Rorn naem yet I nltlm ci toktok bilong Pop i staplong pas.
Taim bilong kisImiSantu Komuiiio, saint’ingolsem 12-pela paten iklsim Santu Komunic Igo na tilim ling ci p1-pel. Misa 1 stat long9 kick na i pinis long,hap pas ten. 10.30
Long ii kick ci pipeiI givirn presen long nu-pela bisop na AsbisopHoehne I mekim sampelamoa tokt.ok I 90 long.olpipel. Bihain long emBisop GaiusnaMiStaDamien Kereku i toktok.Nau ci MetodiS bilongMatalau i mekim kwaiásingsing.
J<AM LONG PES 4kam "Tng haus hi longlapun menl na em I tokIm em. PikinInI, wanpela kändene bliong yu Ibihalnim susaI kam naI stap, yu mas kisim emI go long pies bllong emkwlktalm.
Lapun men I glvim emmambu I gat biut na-tokim Palyall yu masputim long koi pies, emI biut bilong Ku-ta.
Onait kanderel kislmyangpelamen i go longpies bliong em. "
Taim Palyall I kamaplong ples bilong empinis, em I putim biutbilong Ku-ta long kolpela ples. Nau Kuta Ikamap olsem man gen.Naususa I amamasna I holIm’pas tnu Kuta.
Orait, tupela I stapna bihain Kuta I manitIn wanpela yangpela me-ni na em I kanim nambawan plklnini I stap.
Long 2 kicksingsing bilongi stat I go map
apiflUnci mantudak.
Em i putim tupeia han bilong em long het biiongIater Herman Paivu na 01 arapela Bisop tu iheipim long beten. Oisem Spiritu Santuikam daunn strongim em long mekim wok olsem bisop.
Wanpela de menl wan-taim susa I go long ga-den na Kuta I lukautimpiklninl I’stap.
Tupela men 1 no kamkwlk long haus na Ku-taI belhat likilk I stap.TaIm tupela menl I kamkamap long haus, Ku-ta Itok knos long men wan-taim susabllong em.
Nau susa bliong em Itok long Ku-ta; kiostuci I kaikaim yu pinis,taso]. ml karlm biut Ikam na yu stap tascl,yu kros long ml ha?
Ku-ta I hanim tok hi-long susana em I kamapoisem win. 01 1 no Inaplukim eni moa.
Tupela men i son Istap na tupela I kaniapolsem pisin. Plkinini
tu I kam kainap olsemllklik plsin. na woklong palnim papa bllongem long gaden nabaut.CornelIus"Kcya,CTC Erave/S.H.D.
Somare na TanakaMista Somare i bin
bungim namba wan minis-ta bilong Japan: MistaTanaka, long Australiana tupela ‘i bin toktokplanti long stap prenna wok gut wantaim longolkain bisnis. ‘‘ Somare i laik baiJapan i kam insait longbikpela wok bilong mekim lektrik pawa longWara Purari long Papua.01 Japan i save tumaslong kain saiütjng .o,lsem
Asbisop Hoehne biiong Rabaul i odeinim o givimnamba biiong wok bisop long Pater Herman Paivu.
. ": " ‘ Tninde, 20 Novemba, 1974 Pes 12
MisaThomasKavail,Minista bilongbosimcigeta gnaun,i tok gavmanI laik balm 97 plantesinnaü ci wáitman I holim.
01 plantesin hia cimap long 70,000 helctana map kostim moa ci-sem $8 inilien dola.
Dispela ci piantesinI stap long dlspela cidistnlk:Is Nu Bniten: 24Wes Nu BnIten: 6Nu Allan: 19Manus: 1Bougainvllie: 2Monobe: 3Madang: 11WestenHallans: 5’Isten Hallans: 3Slmbu: 1SatenHalians: 5Is Sepik: 1Wes Sepik: 1Sentral: 8Nc-ten: 4Mime Be: 3Gaip: 1Westen: 2
Kavali I tok mca ci-sem: 01 plpel I no tingbai ci I ken go tasolklsim ci plantesin. No-gat tru. ‘
Em I we-tim tu’ Austraha I mas h’elplm gavmanlong balm ol dispelaplantesin. Saposnogat,hal kantni I kros longci Australia.
Kavali I hop bal 01papa bliong plantesinna ci lokal plpel hal Iwok gut wantalm blhaingavman I balm planteslnplnis. Olsem t’asoi wokI ken ran gut olsem bI-0.
Na blhaln ol lokaiplpei I balm pianteslnplnis,olgeta tok blionggnaun I mas Indal olgeta. No gat tok moa,
01 lokal pipel Inaplong ranlm plantesin.0lI solm plnis long MIll-lat klostu long Madang.Lain hia I bin bekim$4000 long wan wan mun.
Mipela map wokim
OLKAINSAMTI’NGLÔNGKANDASALIM MANI I KAM
Autim talk bitong yu taoI
olkain siaolkain tebololkain basketblain pangalMipela kensalimlongsip0 balus. Rait tasol i:90 long:
CANE INDUSTRYPES-AITAPE, W.S.D.Bisifisbilong ottokal pipetstret
GAVMAN 1111K BAlM 97 PLANTESIN
WANTAIM ODA
lukim cipraishia
RAUSIM
PEN
ambawan maras inbiloñg olgeta pen.
WANTOK - Trinde, 20 Novemba 1974 Pes 13
WKING FEA T lilt ES SYND I tA r
[The Phantom . ® By Lee Falk and Sy Barryj
VDisPela
t i kant long olirangi ‘
Dispe].a supsup i.kant long ol Tirarigi.I gat wanpela pepa i
Em i stap wantaimEnt hia sampelagrasbilong em wantaimwanpela hap tok emyet i raitint
--
I .,uran.wanpelami go.
Mi laik stapirn pait
Lna i no statirn gen.
WANTOK - Trinde, 6 Novemba, 1974 Pes 14
long ci na ci
KOMUNISIM I 10KPROMIS LONG OL MAN
‘1’ ‘I.
Yu’LUKAUT’GUT Sampelaman i‘ , ‘ lusim bet
arapeia I hangamapci-
iia’iaii&iiein ‘sem ci pik.Em pasIn biRVIVlUMIIIYI long gavman komunis.
1’01VIMTRABELWANTAIMKALABUSLONG,PLANTIMANMERI
Dispela Misin "Christian Mission to the Communist World";i gat wanem wok?Yumi laik tokaut longol gutpelatok bilongGod map i go long olgeta mànmeri I stap long ol pies
Komunisim i bosirn
Yumi laik tokaut long ol bikpela man long gavman na bisnisna universiti. God i , laikim olgeta man olsem Baibel i tok"God i gat wanpela Pikinirii tasol i stap. Tasol God i givimbel oa yet long olgeta manmeri bilong graun, olsem na emi givim dispela wanpela Pikinini long ol. Em i mekim olsembilong olgeta manmeri i bilip long em oi i no ken ius. Nogat.01 i ken kisim laip i stap gut oltaim oltaim. Jon 3:16.
Dispela risin i wok long helpim na strongim olgeta manmèrihusat i gt hatwok long bihainim Jisaa Kraist long ol KantriKomunisim I bosim.
CHRiSTIAN MISSION TO THE COMMUNIST WORLD
L Box 34, MiRANDA. N.S.W. 2228. AUSTRALIA
BAI I SINDAUN GUT NABAI OL I KISIM
TASOL
AIING’YO:$AVE?. . . Long Rasia wantaim long 01 arapela kantribilong ol Komunis, i no gat planti sios istap. Tru, sampela sios i stap, tasol gavmanbilong ol Komànis i mas orait long ol na ibosim ol.
. . . Sapos sampela Kristen i bung wantaim bilong’ beten na ritim , ol map painimbikpela trabel long gavman’na ol i map ka.Zabus.
. . .Wanpela 10 bilong 01 Rasia i tok, sapos
kristen mama o papa i skulim pikinini long
bilip bilong ol kristen, gavman map tekewe
dispela pikinini long han bilong ol na putim
em long skul bilong gavman. Dispela skul
bai strong long skulim em i no gat wanpela.
God i stap.
. . . Long planti kntrL ol Komunis I bosimol i sot tru long Baibel. Long Rasia naSaina, ol kristen i beten na lotu sti1 tasol; nogut gavmari. i painimautim. ol.
. . . Long kantri Albania long Yurop na longSaina long yia 1967 gavman i tambuim olgeta lotu . Na I tarabuim ol Baibel na buk ‘
beten na singsing bilong mekim lotu.
. . . Gavmanbilong 01 Komunis kantri i laikdaunim ol arapela kantri na krungutim baiolgeta kantri bilong- g-raun i komunisYulni no ken harim iok gris bilong 01 . Yumimas lukim pasin bilong ol tasol bai yumiken save long tingting bilong 01.
WMTOK , - Tninde, 6 Novemba, 1974 ‘Peg 15
PARAO I GAT TOK01 man bilong gavman Iken kisirn gutpela savetu.Ern I tru. Tasol 01no gat save long olwarina trabel na wok bilonggroirn kopi na kopra nakakaona rais samting.ErnI no wok bilong ol.Savebilong 01 dispela kainman bilong gavmanopab11k sevan, em ci I savekisim long ci ripot ol isaveritim natlng na long
Mista AntonParao, 01 toktok olihari’m nabaut.membabilong Westen Hai
lans na bikpela man in-sait long Yunaitet Pati,i givirn strcngpela toklong gavman.
Emitok em i laik baici farna na lokal man isave groirnolkokonas nakopi na kakac i rnas in-sait long ci lain man isavego iukluk raun longci arapeia kantri nagokisim.save na harirn naiukim oikain nupela samting long ol arapelakantn.‘ PanaoI tok em i save
Go het bilong dispeiakantni em i samting bilong ol fama na 01 sam-ting i kamap long graunna wok bilong 01. Olsemmobetasampelapesmanbi-long cl fama i mas stapinsait long dispela timi laik go nau ion piesBangkok bilong kibunglong 01 PS1fl na io nakontrak bilong bairn nasalim ci sarnting. 01 tui laik stap insait longkibung bilong pirn praisbilong kopi.
-"--‘
k
Ji
ti$
SOMARE I BEKIMMista MichaelSornare
I bekirn tok bilong An-ton Parao.
Naxnba Wan Minista itok gavman i tingtingpianti long dispela aidia bilong Mista Parac.Yes, em i gutpela sam-ting sapos ol sampelafama na bosrnan bilongkain kain wok didimanna plantesin i raun nabaut wantaim ci sarnpelamembabilong gavman taim*ci i iukluk raun longsampela arapela kantni.
Sornane i lajkirn tubai ci sampela man bilong ol liklik pieiken kisim save long olarapela kantri.‘ Na em i tnu turnashevi i stap insait long01 kontrak long kopi nakopra samting i pundaunantap long ol farna. 01-sem ol fama yet i masautim tingtihg bilong 01insait long dispela kainkibung.
Tasol ol minista na
f1,
saveman bilong gavmantu i helpim wok bilongci kontrak. 0’l I savepinis long 01 pasin bilong toktok na paslrn citok wantaimci bisnismanbilong ol narapela kantni.0l tu I gat bikpelasave longol we na tingna pasln bi’long oi arapela kantni. Na ol ibin skul pinis long cilo bilong wokim oikainkontrak wantairn ol ana-pela kantni.
Gavman I no egenslongol fama na ol save-man wantairn i go nahaut.
I? *
statstap
01 WANTOK niuspepa bilong dispela yia,long mun Janueni map long mun Jun, Inau insalt long wanpelabuk.
* * *
Dispela. WANTOK buk bal I kamap TUPELA TAIMlong wanpeia wanpela yla iongmun 0asna long mun Februeni.
* **
Dlspela WANTOK buk I nambawan samtlng bllong* heiplm oi sosei stadl kias long skui* heipimoi adaitedukesen klas I go he,t* helpirn 01 I lalk skul long TOK PISIN* putim insait long’ 01 skul lalbrerl
***
I no gat piantl WANTOK buk.. Sapos yu iaik’kislm wanpeia, haniap maklm tiket I stap hlana putlm manl wantaim na sallm I kam.
..________
_____
WANTOK PUBLICATIONS, Inc.P.O., Box 396,Wewak. P.N.G.
Mi lalk balm WANTOK buk.
JANUERI -JUN, 1974’
Nejii hilong
ml’
idre bliong
mI
‘Pnals bliong wanpeia buk:$2.00 + 2O4 bilong bairn tem‘$2.00 + 454: bal em I kam lông baius
Published by Francis Mihalic,P.O.Box 396,Wewak,at the Wantok Publications Inc.office in Wirui,Wewak. Printed by Wirui Press,Wirui,Wewak.