22
Namba 2031 Ogas 1 - 7, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol I nsa i t e-ID em i no 666 Stanley Nondol i raitim NESENEL e-ID Kad sistem we kampani bilong kantri Saina, Huwei Teknoloj i go pas long kisim infomesen bilong ol sitisen bilong dispela kantri long 89 dis- trik em bilong helpim gavman, bisnis na wanwan manmeri na ol pipel long kantri mas noken prêt olsem dispela em wok bilong satan o opim rot bilong namba 666. Taim gavman i tokaut long plen bilong em long kisim infomesen bi- long olgeta sitisen na putim long wanpela infomesen senta o databes, planti pret tokotk i ron namel long planti manmeri na tu long ol Kristen olsem dispela e-ID bai bringim 666 kam long ol man- meri bilong God olsem baibel long Revelesen 13, i tok. Infomesen Teknoloji Darekta bi- long Leba Dipatmen, Kingsley Isa- iah, long wanpela miting bilong Sab Komiti bilong Pablisiti bilong dispela e-ID kad projek long Pot Mosbi i tokaut klia olsem dispela e- ID em i bilong bungim olgeta in- fomesen bilong ol citisen bilong kantri long wanpela databes long helpim olgeta gavman dipatmen na em i no 666, na tok Pablisiti Sab Komiti wantaim midia i mas yusim rait wod o mekim moa awenes long ol Kristen long kantri bai klia long wanem wok gavman i laik mekim. Mista Isaiah tu em i boss man bi- long Infomesen Teknoloji we gav- man makim long go pas long dispela e-ID sistem i tok gavman bai bunigm olgeta infomesn bilong wanpela hap na bai luksave long olgeta sitisen. Mista Isaiah tok, e-ID em i no bi- long putim liklik maikrosip o grein olsem sais bilong rais grein long rait han na poret bilong ol manmeri. Mista Isaiah i tok klia olsem dis- pela em ID kad we bai gat piksa bi- long ol man we bai gat7-pela infomesen bilong wanwan bai stap na wanwan bai karim raun olsem ID kad bilong ol em tok tai mol lusim ol ken kisim nupela gen. I go moa long pes 2 MIPELA REDI: Moa long 2,000 sumatin bilong Hagen bin redi long sait bilong rot long Fraide long wik i go pinis long welkamim Praim Minista, Peter O’Neill. Praim Minista wantaim ol narapela minista na ol praim minista bilong bipo i bin go long Hagen taun long brukim graun bilong nupela provinsal gavman haus bilong Westen Hailans Provins. Dispela ol sumatin i bin holim ol pleg (flag) na wetim Mista O’Neill long Kagamuga ples balus i go inap long Hagen bik taun. Poto Nicky Bernard. Welkam ol PM.. Catholic Reporter bilong Ogas 2013 Isu stap insait... P9,10,19,29 IRC i senisim progrem bilong kisim ol takis- P4

e-ID em i no 666 - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2031.pdfNamba 2031 Ogas 1 - 7, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Embed Size (px)

Citation preview

Namba 2031 Ogas 1 - 7, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Insait

e-ID em i no 666Stanley Nondol i raitim

NESENEL e-ID Kad sistem wekampani bilong kantri Saina,Huwei Teknoloj i go pas longkisim infomesen bilong ol sitisenbilong dispela kantri long 89 dis-trik em bilong helpim gavman,bisnis na wanwan manmeri na olpipel long kantri mas noken prêtolsem dispela em wok bilongsatan o opim rot bilong namba666.Taim gavman i tokaut long plen

bilong em long kisim infomesen bi-

long olgeta sitisen na putim longwanpela infomesen senta odatabes, planti pret tokotk i ronnamel long planti manmeri na tulong ol Kristen olsem dispela e-IDbai bringim 666 kam long ol man-meri bilong God olsem baibel longRevelesen 13, i tok.Infomesen Teknoloji Darekta bi-

long Leba Dipatmen, Kingsley Isa-iah, long wanpela miting bilongSab Komiti bilong Pablisiti bilongdispela e-ID kad projek long PotMosbi i tokaut klia olsem dispela e-ID em i bilong bungim olgeta in-

fomesen bilong ol citisen bilongkantri long wanpela databes longhelpim olgeta gavman dipatmen naem i no 666, na tok Pablisiti SabKomiti wantaim midia i mas yusimrait wod o mekim moa awenes longol Kristen long kantri bai klia longwanem wok gavman i laik mekim.Mista Isaiah tu em i boss man bi-

long Infomesen Teknoloji we gav-man makim long go pas longdispela e-ID sistem i tok gavmanbai bunigm olgeta infomesn bilongwanpela hap na bai luksave long

olgeta sitisen.Mista Isaiah tok, e-ID em i no bi-

long putim liklik maikrosip o greinolsem sais bilong rais grein long raithan na poret bilong ol manmeri.Mista Isaiah i tok klia olsem dis-

pela em ID kad we bai gat piksa bi-long ol man we bai gat7-pelainfomesen bilong wanwan bai stapna wanwan bai karim raun olsemID kad bilong ol em tok tai mollusim ol ken kisim nupela gen.

I go moa long pes 2

MIPELA REDI: Moa long 2,000 sumatin bilong Hagen bin redi long sait bilong rot long Fraide long wik i go pinis long welkamim PraimMinista, Peter O’Neill. Praim Minista wantaim ol narapela minista na ol praim minista bilong bipo i bin go long Hagen taun long brukimgraun bilong nupela provinsal gavman haus bilong Westen Hailans Provins. Dispela ol sumatin i bin holim ol pleg (flag) na wetim MistaO’Neill long Kagamuga ples balus i go inap long Hagen bik taun. Poto Nicky Bernard.

Welkam ol PM..

Catholic

Reporter

bilong Ogas

2013 Isu stap

insait...P9,10,19,29

IRC i senisim

progrem bilong

kisim ol takis-

P4

P2 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 nius

LAINIM TAIM LIKLIK YET: Dijisel Faundesen i kamapim planti ol liklik skul insait longkantri long helpim ol liklik pikinini krismas bilong inap long 5 i go long 7 husat ol i nogatspes long elementeri skul. Dispela ol liklik skul Dijisel i mekim long lainim ol liklik longrit na rait long taim ol liklik yet. Long dispela wik Dijisel Faundesen bin go opim wan-pela long ol Eli Lainim skul long Tapini. Long poto, Tisa bilong Occoner skul longGerehu insait long NCD, Misis Renagi Tomuriesa i askim sumatin, Shakinah Ovasuruhusat gat 6-pela krismas long ritim stori long bod long Dijisel Het Kota long soim olmemba na minista olsem em i moabeta long putim ol pikinini i go long skul na kisimlainim taim ol pikinini i liklik yet. Poto na Stori Nicky Bernard.

Minista bilong Nesenelplening, Charlse Abel imakim maus bilongO’Neill gavman na givimblesing pinis na wok i statpinis long dispela e’IDkad.Opis bilong Nesenel

Plening na opis bilong Ne-senel Stetistiks go paslong dispela e-ID kad pro-jek wantaim bikpela kon-trakta bilong Kantri Saina,Huwei Teknoloji i statimwok pinis we ol mekimnamba wan raun longsampela provins na distrikna ol skul pinis long kisimtingting bilong ol man merilong mekim dispela projekikarim kaikai long yia 2016.Dispela tim i kam bek na

nau ol I bungim tingtignwantaim long kmapimplen long rot bilong givimgutpela skul tok long ol-geta pipel long kantri longmas save gut long wanemem e-ID kad na ol benefitso ol gutpela samting olpipel , bisnis na gavmanbai kisim long dispela e-IDKad sistemPablisiti Sab-Komiti i tok

long rausim kain prêt tin-gitng long dispela projek,midia tim bilong ol sios baiwok wantaim Pablisiti SabKomiti long toksave long

ol sios memba bilong ollong luksave gut long dis-pela projek.Dispela e-ID bai kamap

olsem ID kad bilong ollong helpim ol pipel longkisim wok, opim benkakaun,kisim lon long benk,na kisim balus.Em tu bai helpim gav-

man long taim bilong vot,daunim hevi bliong loa naoda,na bai kamap ki in-fomesen bilong olgetagavman dipatmen we gav-man ken yusim na plenimdivelopmen bilong kantri.Dispela e-ID bai nogat

sas bilong em na gavmanbai stat long kisim infome-sen na piksa bilong husatgat krismas 17 i go antap.Dispela em i no nupela

projek. Em bin stap pinislong sampela kantri longplanti yia pinis. Fingaprinolsem baio metrik dataem stap longpela taimlong wol pinis na plantikantri i yusim pinis na longPNG planti populesen i nosave long rit na rait so olprêt tasol em i moa gut-pela long divelopmen nabai helpim long daunim olkainkain pasin bilongbrukim loa

e-ID em i no 666I kam long pes 1...

Ol toktok long Manus asailum agrimen dilPLANTI toktok i kamap naulong Australia na PNG longagensim pasin we Aus-tralia i mekim long salim olasailum sika o pipel i ron-awe lusim kantri bikoslong woa na hevi, na ol ilaik go sindaun long nara-pela seif kantri, i kam longPNG.Stat yet long las wik taim

Praim Minista bilong Aus-tralia, Kevin Rudd na wan-wok bilong em long PNG,Praim Minista Peter O’Neill, ibin sainim agrimen long Aus-tralia bai salim olgeta botpipel i laik go long Australia ikam long PNG na sapos ol iglasim ol na painim olsem oli tru tru refuji, ol bai sindaunlong PNG, ol toktok i pairap igo i kam long Australia naPNG we i autim ol komplenolsem pasin Australia iwokim i no stret long tromoimhevi bilong em i kam longPNG.Long PNG, ol sios na sam-

pela Non Gavman Ogenais-esen i no amamas na toklong sosel, humeniterien nahumen rait sait, em i no stret.Daunbilo em sampela ol

toktok :“PASIN long lukluk nogut

olsem ol i rabis (injustice)long narapela bilong gavmanbilong Australia em gridi

pasin bilong PNG Gavman ihaitim. PNG na Australia i gatsamting i wanbkain na yumiken hangamapim het wan-taim sem i go daun longpasin we ol politikel lida bi-long yumi i wokim. “Australia i ting olsem

yusim sekbuk i ken stretimbikpela humeniterien heviem i gutpela na stretpela rotlong daunim hevi bikos dis-pela i ansa bilong ol bega.Long ol PNG lida i go daunolgeta na salim rait we mamai karim ol long mani i samtingbilong sem long en. Nogat pablik dibet, nogat

dibet long Palamen, dispela isoim hangere long pawa,”

Pater Philip Smith bilong Di-vain Wod Yunivesiti i tok. “O’NEILL gavman i mas

lusim tingting long hevi we olpipel bilong Manam Ailan ibungim bikos ol i nogatgraun long bildim haus bilongstap long en, kisim ol sevisolsem skul na helt. Bai gav-man i lukautim ol refuji bilongausait sapos ol i no lukautimol lain bilong em yet. Rudd gavman i laik hariap

long stretim hevi long boda,tasol agrimen we Australiana PNG i sainim i no gutpelalong ol turangu lain na soselhamoni o gutpela sindaun bi-long PNG,” Bruder PeterRyan fsp long Wewak, IsSepik , i tok.

“Tru, PNG i gat lewa longol lain i stap long hevi, PNG inogat inap samting long sin-daunim na lukautim planti olrefuji bilong ausait, husat bailaik sindaun long gutpela hapna go hetim laip bilong ol,”Konprens bilong KatolikBisop i tok. Praim Minista O’Neill long

aste i mekim klia olsem man-imak we agrimen namel longtupela praim minista ikamapim em long K740 mil-ian bai go long stretim AngauMemoriel Haus sik, K500 mil-ian long ribildim ol bikpelaskul long kantri, K300 milianlong apgretim Ramu Haiwena K100 milian bilong bildimDistrik Kot bilding.

Hevi long asailamsikas hia long PNG ikirapim belhevi longAustralia. Hia olprotesta long Adelaidei bilip em brukim longbilong Human Raits.

Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P3nius

Wes Yangorupipel nokisim gavmansevisSanang Zazoring i raitim

OL PIPEL bilong Wingeinsait long Wes Yangorueria i kamap olsem sok-abol namel long Maprikna Angoram distrik. Ol i kisim hevi bilong tu-

pela distrik we i no givimhelt na edukesen sevis bi-long ol pikinini wantaim olarapela sosel sevis.Ol Wakupma pipol insait

long Wes Yangoru eria ikamapim dispela bel krosbilong ol na tok, ol i staplong boda bilong Maprik naAngoram distrik na tupelagavman i save sutim pingai go i kam na i no savesevim ol gut long ol besiksevis ol i nidim tru. Mausman bilong ples na

kaunsela, Aron Kami i tok,ol pipel i no save kisim oldispela sevis long longpelataim i go pinis. Wanpela bilong tupela

distrik olsem Angoram naMaprik ilektoret i no savetraim long givim ol sevis olWes Yangoru pipel i nidim.Ol pipel bilong Winge

wantaim ol lain i stap namellong Angoram na Maprikdistrik i komplen olsem,long longpela taim tru gav-man bilong tupela distrik ino luksave long ol, longwanem, tupela distrik isutim pinga i go i kam nalong namel ol manmeri ipilim pen na kisim bagarapna stap. Ol Winge pipel i tok, wan-

pela plen bilong kirapim haiskul i bin kamap, tasol wokpolitik bilong tupela distrik ibin pasin rot. Ol i tok, long hevi bilong

wok politik ol manmeri isave kisim hevi long sin-daun bilong ol.Kaunsela Aron Kami i

tok, Wewak taun haus sik istap longwe tru long WesYangoru eria, na planti taimol sikman i save dai namellong rot taim ol i laik i golong hausik. Planti manmeri i lusim

laip bilong ol pinis, longwanem, em i longwe tru. Long dispela as, ol i laik

wanpela hausik i maskamap long hap bilong olna stretim dispela hevi. “Wes Yangoru eria tasol i

gat populesen olsem 15 igo 20 tausen pipel olsemna ol i singaut long Ango-ram na Maprik distrik i maskamap long wanpela maklong sevim ol pipel bipolong olgeta manmeri i dai,”Kaunsela Kami i tok. Ol pipel i komplen olsem

gavman i no bin givim wan-pela besik sevis i go long ollong sait bilong helt, eduke-sen na arapela sosel sevis. Ol pipel i wari tu olsem, ol

pikinini bilong ol i savewokabaut longwe longkisim save long hai skul,tasol long namel ol i savebungim bikpela hevi. Ol i laik wanpela hai skul

i mas kamap long hap bi-long ol tu.Taim gavman i kamapim

ol dispela sevis, em baihelpim ol Wes Yangorupipel wantaim ol pipel bi-long 4-pela kaunsel divisenolsem Kumun, Nidipole,Koboubus na Winge eria. Ol pipel i wari olsem, ol i

stap namel tru na tupelagavman i no save givimsevis long ol.

LAIKIM SEVIS: Ol lidabilong Wapukma Vileslong Is Sepik i bung natoktok wantaim Het-bisop bilong LuteranSios long PNG, As-bisop Giegere Wenge,long ol wari bilong ol.Poto: Sanag Zazoring.

P4 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 nius

INTENEL Reveniu Komisen(IRC) nau i gat nupela sis-tem bilong kisim takis bi-long gavman. Dispelasistem ol i kolim SIGTAS(Intergrated GovernmentTax Administration Sys-tem).Betty Palaso em Komisina

Jeneral bilong IRC i tok ama-mas long ol sinia opisa bilongKomisin long gutpela wok ol imekim wantaim ol kontraktabilong SIGTAS long bringimdispela nupela takis sistem ikamap.“Em i wanpela lek tasol

mipela tromoi i go long stret-pela rot. Wok i no bin pinishariap tasol, mipela i laikmekim stret na gutpela isi welong kisim ol takis bilong gav-man. Na mi tok tenkyu long olwok lain husat i wok hat longmekim dispela wok kamap,”Mis Palaso i tok.SIGTAS em i komputa

progrem we gavman baiyusim long olgeta eria bilongkisim takis insait long kantri,na CRC em i saplaia bilongdispela progrem long wol. Dispela sistem bai kisim

ples bilong narapelakompyuta progrem we i bin

stap long 1990 i kam inapnau. Bisnis Analis Advaisa bi-

long iRC, Mista ChristopherAnderson i bin mekim totktokbilong Edukesen na Awenesbilong ol Bikpela Bisnis isave peim takis long dispelataim insait long iRC opis yetlong Pot Mosbi taun.SIGTAS nau em i sofwe

22 kantri olgeta i yusim na ollain i kam putim dispela sis-tem em ol i go pinis longplanti ol kantri long kamapimdispela tu, laspela kantri emAfganistan. SIGTAS bai helpim iRC

long kamapim nupela kainwe bilong kisim stori bilong olbikpela kampani na gavmanogenaisesen long peimtakis. Planti wok bilong takisnau bai i kamap long kom-puta tasol. Dispela sistem i makim

bikpela investmen iRC iputim long kamapim gutpelasistem bilong kisim mani in-sait long PNG.Wanem kain helpim bai

SIGTAS i kamapim? Em baiyusim ol rot bilong komyu-nikesen olsem ol telefon naintanet netwok nau i staplong kantri, long kamapimgutpela wok bilong menes-men na operesen.

Ol kain wok we bai ikamap isi em; daunim kosbilong sekim na ronim ol laini no save peim takis,kamapim gut we bilongmekim ol lain i peim takisgut, helpim i RC long yusim

risk menesmen longkamapim gut moa we bilongsekim gut ol lain peim takisna long holim ol lain i nosave peim gut takis. Sistembai daunim kos bilong iRClong toktok i go i kam wan-

taim ol lain i save peim takis,na ol arapela wok bilongtakis tu bai i kamap isi nastret long ol wok lain bilongiRC.Ol teks peia nau bai kisim

wanpela Tekspeia Aidenti-

fikesen Namba (TIN), na i noTeks Fail Namba (TFN) moaolsem bipo. Olgeta iRC takis fom bai

senis. Bipo ol i save yusimplanti pepa long fom tasolnau bai olgeta toktok long olfom i kamap long wanpelapepa tasol; kamapim nupelasamting na mekim isi long bi-hainim.19-pela fom i stap pinis

nau wantaim ol lain i setimsistem na ol bai stat longsalim i go aut long dispelayia. Em bai sotim taim bilong

wok long ol teks fom. Ol bai ihariap long sekim ol teksfom na bai i nogat paul.Ol toktok i go i kam long

iRC bai i go stret tasol na ol iken sekim gut na lukautimgut na bai i no nap lus longrot. Ol teks peia husat i givimtakis bilong ol let em IRC baii ken givim mekim savehariap tasol.Nau bai olgeta ret bilong

takis i wankain long olgetamanmeri i baimn takis. tekspeia.IRC nau i tok strong long

olgeta teks peia long ol i maskisim apdetim olgeta lojmenna peimen bipo long SIG-TAS i go laip bai ol i nokenpeim narapela kos.

IRC i senisim progrem bilong kisim ol takis Frieda Kana i raitim

NUPELA TAKIS SISTEM: Komisina Betty Palaso i sainim pepa long tok oraitim nupela takis sistem.

STIMSIPS Treding Kampanii donetim K20,000 long wokbilong Operesen Opim Hat(OOH) Progrem long sapo-tim ol Australia na PNGdokta nau i stap wokim oloperesen long Pot MosbiJeneral Haus sik.OOH tim bilong Australia i

bin kamap long Pot Mosbilong Fraide 26 Julai na ol istatim wok bilong operesenlong Sande 28 Julai. Grup Menesing Dairekta

bilong Stimsip, Geoff Cundlei bin go lukim ol sik lainhusat i kisim pinis operesenna i wok long orait long Wod7, long Tunde 30 Juali naem i toktok wantaim olMedikal Tim bilong Australiatu.Mista Cundle i tok Stimsip

bai i sapotim yet OperesenOpim Hat progrem bilongwanem dispela wok em isave senisim laip bilong olpipel na i save givim olnamba tu sans ken longstap laip. Em i mekim dis-pela toktok taim em i givimK20,000 sek i go long ol timdokta bilong Australia.“Dispela progrem i save

kamap olgeta yia na em igutpela helpim tru long ol siklain na tu ol lokol dokta longlainim nupela samting longol wan wok bilong ol longAustralia,” em i tok.Mista Cundle i tok Stimsip

sapotim helt progrem we isave givim sans long olPapua Niugini lain long kisimnambawan helt sevis olsemYWAM Medikal Sip.

“Wankain olsem Opere-sen Opim Hat, Yut Wit AMisin (YWAM), wanpelaAustralia Volantia grup tu iron i go long nambis bilongGalf na Westen Provins na ibringim ol medikal sevis longol lain long hap husat i nosave kisim gutpela helt sevisolgeta taim,” em i tok moa.Long makim maus bilong

OOH tim, Ankol Matty i toktenkyu long Stimsip long ol-geta yia em i save sapotimprogrem na em i tok, kainsapot olsem long ol koporetkomyuniti tasol i savemekim na ol i nap long kamlong kantri long wokim ol op-eresen olsem.Em i tok Papua Niugini i

no olsem ol arapela kantri ol

i bin go pinis we ol koporetkomyuniti i save amamaslong givim bikpela sapot bi-long ol long progrem. Operesen Opim Hat i

kamap yet olsem wanpelagutpela stori insait longPNG. Operesn namba i bingo antap long olgeta yia namoa laip i kisim narapelasans long stap laip.Ol Kumul tim bilong PNG

yet i statim wok pas long 22Julai we ol i wok long ol kloskes tasol. I gat tupela sejenbilong PMGH na ol nes naarapela old dokta bilongmekim ol man slip long op-eresen i kam long olgetahap bilong kantri longmekim dispela progremwantaim tim bilong Australia.

Operesen Opim Hat kisimhelpim long StimsipFrieda Sila Kana i raitim

OOH SEVIM OL PIKININI: Nes Praktisina bilong OperesenOpen Hat (OOH, Michael Holroyd i holim bebi Philip bilongAlotau, em 4 mun tasol na i kisim operesen pinis na stap oraitlong Wod 7. Poto: Frieda Kana

NESENEL Fiseris Dipatmensainim agrimen wantaimJapanese intanesenalEjensi (JICA) long yusimK22 milan (US$11 milan)long kirapim nastretim nu-pela MadangMaket na tubai wokim wanpela banisarere long Taid DaunLagun, klostu long Madang-Taun Maket nau i stap longen.Dispela Agrimen em Sia-

man bilong NFA, SylvesterPokajam i bin sainim wan-taim ol man i go pas longJICA long PNG, AdvaisaKaneko Kenji bilong PaddyFil Bes Faming Eria Divisen1, na Joe Kapa bilong Nese-nal Plening, long asteTrinde 31 Julai insait longNFA opis long Pot Mosbi.JICA i amamas tru long

olgeta lain i putim han longkirapim nupela Madang-maket. “PNG i gat bikpelaspes yet long kamap gut nadispela wok bilong nupela-

Madang maketem i kamap-promose bilong ol liklik lainlong ples i kisim moa man-ina tu long kamapim gutpelaklinpela ples bilong maketna ol stail bilong ol samtingbilong salim i kamap gut nabai ol i salim gut,” MistaKaneko i tok.Narapela maket JICA i bin

stretim pinis em Wewakmaket. Narapela maket baiJICA i wokim em Alotau-maket. Mista Pokajam i tokNFA i no laik helpim tasol olbisnis lain, em i laik helpimtu ol rurel sekta.Japan nau i givim ol dis-

pela projek long ol nambis-Provins bikos ol i save kisimpis bilong solwara na dis-pela em i olsem bekim bi-long ol long kisim pis bilongPNG. Tasol NFA i save givimK500,000 long ol HailansProvinis na K2 milan long olnambis Provins.Projek bai stat stret long

Julai o Ogas 2014 na wok

bilong maket na Si wol obanis bilong solwara bai ikirap long semtaim.Bihain long dispela sainim

agrimen nau bai ol i wetlong tupela gavman isenisim o fainensel agrimenpastaim long JapaneseGavman i putim aut ol tendalong Japan long kisim wan-pela het kontrakta longJapan. Bihain bai Hed Kon-trakta i ken painim ol lokolPNG kontrakta long mekimwok bilong bildim makettasol Het Kontrak na bai su-pavaisim ol. Madang Provinsel Gav-

man bai brukim daun nau-maket i stap na ol kos emNFA bai helpim Madang-Provinsel Gavman long en. Olgeta wok samting bai

kam long Japan na bai i goin sait tu long sas bilongKastoms Dutiem 10 pesen-bai mani mak bilong K2.2milan bai peim i go longPNG gavman.

JICA bai kirapim Madan Maketwantaim K22 milan Madang Maket

Sylvester Pokajam, NFA Siaman, Kaneko Kenji bilong JICA na Joe Kapa bilong NesenalPlening i sainim agrimen pepa long NFA opis.

Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P5nius

HELT Minista bilongQueensland i tok, stet bi-long em i save karimbikpela kos bilong stretimol sik lain bilong PapuaNiugini (PNG).Ol PNG lain nau i no kisim

marasin long Torres StreitAilans bilong wanem Aus-tralia gavman i pret olsem oli wok long karim wanpelasik nogut i go, we ol i lusimlaip long wanpela pinis.Ol lain long Kwinslen

(Queensland) i tok, saposstet na federal gavman i nomekim inap wok long stopimsik tubekulosi (TB) long olailan bai noken i kalap i golong bikples.Rijinel Kaunsel Meya bi-

long Torres Stret, Fred Gel itok, long taim wanpelalapun meri i bin dai wantaimsik TB long mun Epril, kaun-sel i bin tok nogat long olPNG lain long i go long Tor-res Stret long mekim bisnis.

Ol i tokim ol woklain bi-long Kaunsel long sainimwanpela pemit bilong sot-pela taim long ol PNG lain ilaik go long ol Torres Stret

Ailan aninit long wanpelatriti bilong tupela kantri.Long yia i go pinis ol i bin

givim klostu 26,000 wanwanpemit i go aut long ol PapuaNiugini lain i go long TorresStret Ailan.Mista Gel i tok, i nogat

helt sekap i save kamap,olsem na ol kaunsel i mekimdispela bilong wanem ol i nolaikim moa lain bai dai.“Ol pipel bilong mi i nogat

samting long karamapim olna i nogat banis long ol iken kisim sik TB,” em i tok.“Sampela ol komyuniti i

stap stret long fran lain, we istap 10 minit tasol na bai ikamap long boda bilongPNG.As tingting bilong dispela

em i isi tru: mipela wari trulong dispela hevi,” Mista Geii tok.Helt Minista Lawrence

Springborg, i tok Kwinslen ino save kisim bikpela kom-

pensesen long taim em isave lukautim ol sik lain bi-long Papua Niugini husat isave go long ol long wanwan yia.Nau em i bel hevi wan-

taim na sainim wanpela dillong stet bai kisim AUD$18milian olsem kompenseseni kam long Komonwelt longwok ol i mekim insait long 4-pela yia i go pinis.Mista Springbog i laikim

AUD$10 milian moa longwan, wan yia na em i laikimgavman i mas pasim bodalong sait bilong PNG. “Dispela boda em i olsem

wara, wara spageti kolanda,we bai kapsait long laik bi-long em,” Mista Springborgi tok.Insait long 2011 na 2012,

1,100 PNG lain i bin go longol haus sik bilong TorresStrait na Cairns longKwinslen we 15-pela em ibin gat sik TB.

Wanpela bilong ol dispelalain i bin kosim AUD$1 mil-ian long stretim sik bilongem. Mista Springborg i tok,

Mista Gela i laik pasimboda, tasol Komonwel tasoli gat pawa long mekim dis-pela.Mista Gela i tokaut long

hevi bilong sik TB insait longTorres Stret olsem wanpelabikpela sik na i tok insaitlong 10 yia em i kamapnogut olgeta. Em i amamas long kain

progrem olsem AusAID longPNG tasol em i tok, Aus-tralia i mas yusim dispelamani long stopim ol sik lain inoken go kam long boda.“Australia gavman i wok

long kampsaitim mani i golong ol arapela kantri tasolol i no bihainim gut gen longlukim ol kantri i yusim gutdispela mani,” em i tok.Mista Gel i tok lukaut long

ol atoriti bilong Australialong ol i noken lukim TorresStret olsem em i staplongwe na lusim tingtinglong em, bilong wanem,sapos sik i kam long ailan, ino long taim bai i kalap i golong bikples tu. “Em i wok bilong olgeta

lain. Stet na federal gav-man i mas bungim dispelahevi na stretim,” em i tokmoa.Torres Stret na Noten

Peninsula Haus Sik na Helti tok, ol lain i ronawe longples na painim ples bilongsindaun i bin kisim marasinlong ol haus sik long NotQueensland.Wanpela maus meri, Si-

mone Kolaric i tok i bin gatwanpela man bilong Syria, ikam olsem long PNG, na olimaigresen opisa i bringimem long haus sik tupelamun i go pinis, na em tu ibin gat hevi bilong sik TB.

Kwinslen tromoim bikpela mani long ol PNG siklain

Queensland Helt MinistaLawrence Springborg. Poto:AAP

NESENEL Agrikalsa Kwar-entin na Inspeksen Atoriti(NAQIA) nau i kamapim piniswanpela HIV/AIDS polisi bi-long wok.Dispela polisi bai kamapim

ol sistem long wok ples longluksave long ol wok lainhusat i gat sik AIDS o bi-natang bilong HIV bai i gatsem rait olsem olgeta nara-pela woklain. Polisdi ya i gat gutpela we

bilong lukluk long nid bilongol wok man na meri husat igat sik o binatang na tu embai i stopim HIV binatanglong bagarapim planti lainwantaim ol sefti loa long wokples.Menesing Dairekta, An-

drew Yamanea i tok NAQIA igat strongpela tingting longlukautim gut ol woklain biongen, na bai i noken larimHIV/AIDS i kalap i go long ollain husat i nogat dispela sikbinatang.Em i tok NAQIA bai i no

nap stopim nating ol lain i gatbinatang bilong HIV o sikAIDS long kisim wok wantaimol.Mista Yamanea i tok,

“Mipela kamapim ol lo na hettoktok long kamap olsem astingting bilong stretim ol hevio wari bilong ol wok lain longsait bilong HIV na AIDS nabai givim ol marasin sapos oli kisim sik wankain olsem ol

arapela sik tasol. Olgeta polisi na pe samting

wantaim helt na laip insurensna malolo long taim ol i sik.”“Wok bilong dispela polisi

em i bilong NAQIA long luk-save long bikpela hevi i staplong HIV/AIDS na we em iken givim hevi long wokples.” “NAQIA i sapotim ol tingt-

ing bilong gavman long dau-nim pasin i kamapim sik nahelpim ol pipel bai i no kenkisiim hevi tumas long laip bi-long ol long sosol naikonomik divelopmen,” MistaYamanea i tok moa.Menesing Dairekta i tok

polisi bai i helpim dispelaatoriti long stopim na daunimrot bilong ol woklain na familibilong ol long kisim sikHIV/AIDS na tu long helpimlong ol rot bilong lukautim olwoklain i gat dispela sik.

“Mipela bai bihainimwanem kain senis i kamaplong helt bilong ol woklain,long we bilong senisim woklong wanem hap i gat nid. Ol wok lain husat i gat sik i

ken wok yet sapos ol i pilim oli nap long wok bihainim ol loabilong NAQIA long wok ples,”Mista Yamanea said.“Sapos wanpela wokman o

meri i gat HIV/AIDS na i nonap long mekim wok bilongem long mak, menesa o su-pavaisa bilong em i mas stre-

tim dispela hevi long nomolwe NAQIA i save bihainimlong taim ol lain i no savekamapim gut wok o bihainimlo bilong ritaia bikos long sik.“NAQIA bai sapotim long

kaunselim na testim bilongHIV na ol arapela sik i savekamap long pasin bilong mani slip wantaim meri, na ol ara-pela sik tu namel long ol woklain,” Mista Yamanea i tok. “NAQIA i luksave long rait

bilong ol wok lain husat i gatbinatang bilong HIV/AIDSlong kisim gutpela lukaut namarasin olsem ARV taim ol inidim,” em i tok. Em i tok moa olsem,

awenes na edukesen pro-grem bai kamap long tok-save moa long ol ol wokman,meri long sik HIV/AIDS na olarapeal sik we ol i ken kisimlong pasin bilong man i slipwantaim meri na long we bi-long lukautim ol yet. Ol tren-ing progrem bai luksave longspesol nid bilong ol man nameri wantaim ol kain kain tokples na kalsa bilong ol.

NAQIA i gat strongpelatingting long stap strongimpatnasip bilong em wantaimol arapela gavman bodi nanon gavman ogenaisesenlong kamapim ol HIV/AIDSprogrem bilong em insaitlong opis na tu long ol hapwe ol NAQIA i wok long au-sait.

NAQIA gat nupelaHIV/AIDS wok ples polisi DISPELA wik i lukim tok gut-

bai long wanpela man husat imekim planti na bikpela woklong raba bisnis long PNG Long Mande Julai 29, PNG

Sastenebol Divelopmen(PNGSDP) i bin wokim wan-pela spesel kaikai long tokgutbai long Boo Kui Chew emman husat i bin MenesingDairekta bilong Not Flai RabaLimitet (NFRL)Chew Boo i bin mekim

bikpela wok long kisimPNGSDP long sapotim rababisnis insait long Westenprovins aninit long NFRL, SifEksekyutiv Opisa bilongPNGSDP, David Sode, i tok.Mista Sode i tok PNGSDP i

putim bikpela mani long makbilong K65 milian i go long olraba projek long tripela rijenbilong Westen Provins.Em i tok olgeta projek i go

gut na mani we raba bisnis imekim i helpim planti tausen

famili, kamapim na strongimrot bilong go hetim ikonomikdivelopmen na kisim olbikpela sevis i go long ollongwe ples i stap long ol rureleria.Mista Sode i tok ol raba pro-

jek bilong ol i soim gutpelapiksa bikos ol i karim gutkaikai na PNGSDP i amamasolsem wanpela top savemanlong dispela bisnis i bin wokwantaim patna bilong ol.Chew Boo i bilong kantri

Malesia tasol em bin kam longPNG moa long 32 krismas igo pinis na kisim wok olsemfektori menesa wantaim Di-patmen bilong Agrikalsa naLaipstok long Kep Rodneyoperesen bilong em. Taim emi pinis long hap, em bin joinimNFRL long 1991.Wok bilong em long

Westen Provins i mekim emolsem wanpela long ol bik-man bilong Raba Bisnis long

dispela kantri.Ol bin sanapim NFRL long

yia 1992 wantaim sid kapitel omani i kam long Progres Lim-itet na Ok Tedi Maining kam-pani.Nau i gat moa long 10,000

raba groa long WestenProvins na samting olsem4,000 em ol memba bilongNFRL Koporetiv.Long yia 2000, NFRL i bin

salim i go ovasis samtingolsem 374 metrik ton bilongraba we i mekim manimakinap long K685,000. Tasoltude, Westen provins i savesalim i go long narapela kantrimak long 1,976 metrik ton oK12.5 milian manimak long ol-geta yia.Mista Sode i tok ol gutpela

wok kamap long raba bisnisna ol mani na sevis pipel ikisim bikos long ol raba bisnisi kam gut bikos long hatwokbilong Mista Boo Chew.

Biknem man long PNG raba bisnis i pinis

GUTBAI: Boo KuiChew i redi longkatim tok gutbai natenkyu kek wan-taim meri bilongem, Irene i sanapklostu long em longfran. Long sait saitna baksait em olwoklain bilongPNGSDP. Poto:PNGSDP Midia

edukesenniusP6 Wantok Ogas 1 - 7, 2013

Edukesen Dipatmen laikimol skul sabsidi fi ripot

WOKIM ripot (acquittals)long rot we ol skul longkantri i yusim ol skulsabsidi mani na salim igo long Edukesen hetk-wata long Waigani ibikpela samting na olskul i mas mekim dis-pela.Ekting Edukesen

Sekreteri, Dokta MichaelTapo, i tok olsem bihainimwanpela nius i bin kamaplong las wik we ProvinselEdukesen Edvaisa bilongMorobe, Murika Bihoro ibin tok Edukesen Dipat-men i noken askim longdispela olsem rikwaiamenlong kisim narapela hapbilong skul sabsidi mani.“Mi laik mekim klia

olsem ol tusen fi skul sab-sidi mani i pablik mani naolsem rikwaiamen bilongPablik Fainens Menes-men Ekt 1995 na ol ilaikim dispela ripot. Emwankain tasol long ol ripotwe ol skul i save mekim naol skul prinsipel na het tisai save long dispela rikwa-iamen,” Dokta Tapo i tok.Dokta Tapo i tok olsem

pastaim ekting sekreteri,em i singaut nau genlong olgeta het tisa, prin-sipel na ol menesa bilongol elementeri, hai nasekonderi, nesenel na olvokesenel skul i mas salimhariap ol ripot bilong ollong rot ol i yusim ol 2012fainensel skul sabsidi fimani long en i go long di-patmen.Em i tok ol skul i sapos

long yusim Kombain Kesna Fainensel Ripoting bi-long rekotim olgeta rot ol isave yusim mani long eninsait long wan wan yia nagivim ripot i go longEdukesen Dipatmen longstat bilong mun Disemba.Bihainim Sekula bilong

sekreteri namba 08/2013long Edministresen bilongFes Peimen bilong 2013Tusen Fri Edukesen Sab-sidi Fi Polisi, olgeta skul imas kipim ol rekot na risitbilong yusim long mekimol ripot na odit, olsem rik-waiamen bilong PablikFainens Menesmen Ekt1995.Olsem is tap long dis-

pela sekula, olgeta skul imas salim ol fes kwataripot bilong 2012 longpinis bilong mun Mas,2013.Dokta Tapo i tok ol

bosman bilong ol skulhusat i no bihainim ol tok-tok i stap long sekula baikisim mekim save olsem istap aninit long Tising SevisEkt 1988, tai mol skulmenesmen bot i no givimol fainensel ripot em olEdukesen Bot bai inves-tigetim o karimaut ol wokpainim long ol.Dokta Tapo i tok nau,

planti skul i kisim na yusimpinis ol namba wan hapbilong ol skul sabsidimani.Olsem na em (Dokta

Tapo) i askim olgetya hettisa na ol skul bot longgivim ol 2012 fainenselripot na ol i ken kisim sab-sidi fi mani bilong dispelayia.Long wankain taim tu,

Dokta Tapo it ok olgetaskul i ken kisim ol mani bi-long ol aninit long nambatu peimen long dispelawik.

AMAMAS LONG KISIM SAVE: 4-pela yut em olnamba wan grup bilong Westen Provins i greduetlong TAFE Kolis long Taunsvil, Australia. Wantaimol, em Mista Nandan, tim lida bilong KomyunitiLening Divelopmen Trening wantaim Ok Tedi Main-ing kampani.Namba wan yia bilong Westen Provins i greduet

long AustraliaOL yut long Westen Provins i gat sans long kisim

teknikel na vokesenel trening long ol TAFE skul longAustralia aninit long wanpela Memorendum ov Agri-men (MOU) namel long Ok Tedi Maining, Flai RivaProvinsdel gavman na Opis bilong Haia Edukesen. MOU ol bin sainim long stat bilong dispela yia i

lukim 4-pela namba wan sumatin grup i greduet longTaunsvil (Townville), Australia tupela wik i go pinis.Nem bilong 4-pela sumatin i bin greduet long

Taunsvil Teknikel Edukesenel na Vokesenel TreningSkils Skolasip Progrem (TVETSSP) bihain long pin-isim 6-pela mun trening em long Jerry Rex, RudySimon, Lindsy Ensep na Timothy Derap.Tripela grup i bin sainim MOU long mun Mas dis-

pela yia long Pot Mosbi.Dispela MOU i mekim rot bilong 12-pela sumatin

bilong Westen provins i go skul long TAFE skul longKens (Cairns) na Taunsvil Australia insait long wan-pela yia. Progrem bai go het inap long yia 2016.Bihain long trening bilong ol, Ok Tedi Mainin g bai

kisim ol sumatin long Aprentis Trening progrem bi-long em long yia 2014, tim lida bilong KomyunitiLening Divelopmen Trening, Morris i tok.Greduesen i bin kamap long Taunsvil, na Mista

Nandan wantaim wanpela bikman long Opis bilongHaia Edukesen i bin witnesim.

Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P7niusBuimo Prisen Felosip laikim helpim bilong ol sios

Sanang Zazoring i raitim

MISIN bilong Kristen Felosiplong helpim ol kalabus manmerii no kamap gut insait long Lae.Dispela i bihainim mani i sot weol sios na ol ejensi grup i nogivim helpim long mekim dispelawok. Dispela tok i kamap long Trinde i

go pinis, taim ol sios grup i bunglong mekim lotu bilong ol insait longBuimo CIS.Siaman bilong Buimo Prisen

Felosip, Philip Kanes, husat i gopas long Lae kea grup insait long14-pela yia bilong en, i tokaut longdispela hevi, taim ol sios grup ibung long Trinde lotu long BuimoCIS insait long Lae, Morobe.“Olgeta sios grup i mas mekim

misin bilong ol i stap namba wansamting long kisim bek sol bilong olmemba bilong ol i stap long kal-abus. Gutnius tasol bai mekim ol kal-

abus i tanim bel, lusim pasin nogutna kamap fri,” Philip Kanes i tok.Kristen Felosip i nidim mani bi-

long kirapim Kristen rilijes program

long painim ol sol i lus pinis. Senis bai kamap, sapos Tok bi-

long God i go long ol kalabus, taimol i harim na tanim bel. Long dis-pela as, Kristen Felosip grup i nidimhelpim bilong olgeta sios grup. Kristen Felosip grup i mekim wok

misin bilong en long senisim spiritlaip bilong ol kalabus, ol eks kal-abus na ol C.I.S opisa na famili bi-long ol. Dispela misin i helpim ol kalabus

manmeri i kisim helpim insait longspirit bilong ol, kirapim persenol di-velopmen, laif skil trening na pos-rehabilitesen program. Ol sios husat i stap mem bilong

Prisen Felosip em Anglican, Cato-lik, Luteran na United, FoursquareGospel, Church of Christ, SDA,CLC, CRC, YWAM na Luteran Re-vaivol. Prisen Felosip i kamapim plen

aninit long het tok, The Vision, The

Mission na ol programbilong en.Wok bilong visen i

autim Gutnius longbringim ol kalabus, oleks-kalabus na famili bi-long ol i tanim bel nakamap disaipel bilongJisas Krais. Em i mekim wok bi-

long prea, Baibel stadi,tanim bel, wanbel nakamapim krused longhelpim ol kalabus istrongim bilip, tanim belna kisim fridom bilong olinsait long Jisas Krais.Pesenaliti divelop-

men i givim ol sot koslong saikoloji, pia grup kaunseling,HIV-AIDS, drag na alcohol. Ol i kisim helpim, luksave long

strong na hevi bilong ol long mekimdisisen long laip bilong ol.Na laip skil trening i givim kos

olsem; welding, kapentri, kukimkaikai, samap, wokim brik, hankraf,musik, akaun, buk kiping, rit/rait nakompyuta. Em bai helpim ol longlusim pasin nogut na senis taim ol i

go bek long ples.Progrem bilong lotu em: olgeta

Trinde 9:00 am - 12:00 belo, wokna skil 1:00pm - 3:00pm. Yu kenhelpim ol wantaim tut peis, tut bras,sop, ol klos, slipas na arapelasamting ol i nidim insait long hauskalabus.Sapos yu laik kamap sponsa bi-

long ol program na prea sapotgrup, ringim: Reveren Nathan –73660477, Reveren Philip –73287557/76405246, Reveren An-drew – 72041436, Pater Crespo –72248425, na Sajen Juvai –71741805.Ol kalabus lain i kam long olgeta

sios grup, olsem na olgeta sios imas helpim program bilong PrisenFelosip long helpim ol brata susa istap long kalabus.Insait long prisen felosip, ol eku-

menikol grup bilong ol pasto, pris,sista na ol lei pipel na ol voluntia iwok wantaim ol welfea grup bilongBuimo CIS. Em i nidim olgeta sekta bilong

komyuniti long daunim pasin nogutna kamapim bel isi na amamas in-sait long Papua Niugini olgeta.

Dispela em Prisen Felosip grup. Poto: Sanang Zazoring

NFA sapotim Medikal Simposium wantaim K10,000 Steven Poning i raitim

NESENAL Fiseris Atoriti(NFA) i putim K10,000 igo long sapotim bungbilong PNG MedikalSimposium bai kamaplong Lae, MorobeProvins long Septemba1 na pinis long denamba 06.As tok bilong Simpo-

sium em “Malaria –Bipo, Nau na Bihain.”Profesa Nakapi

Tefuarani, siaman bi-long PNG Medikal Bot itok malaria em i wan-pela bikpela sik i savekilim planti lain longPNG olsem na dispelayia, PNG Medikal So-saiti i makim dispela astok, Malaria – Bipo, Nau

na Bihain.”Long taim em i givim

K10,000 sek longMedikal Sosait, ProfesaTefuarani i tok, NFA igivim bikpela helpimlong medikal sosaiti. Oldispela man bai helpimPNG Medikal Sosaitilong holim namba 49Medikal Simposiumlong Lae.

“Helpim bilong yupelaem i dia tumas long heltsekta,” ProfesaTefuarani i tok. Em i tok NFA em i

wanpela ogenaisesen isave givim planti manilong Open Hat Opere-

sen long planti yia na tu,i save sapotim PNGMedikal Sosaiti. Em i tok tenkyu long

Bot, Menesing Dairekta,Sylvester Pokajam na olsinia menesa long gut-pela helpim bilong ol.

Long makim NFA,Mista Terry Ward,Fainens Kontrola bilongNesenal Fiseri Atoriti ipresenim sek i go longPresiden bilong MedikalSosaiti, ProfesaTefuarani long Fraide 12

Julai, Em i tok NFA i tenkyu

tru long sapot bilongPNG Medikal Sosaiti naem i minim bikpelasamting tru long divelop-men bilong helt sektalong PNG.

NFA HELPIM: (L-R) Profesa Tefuarani long han kais i kisim K10, 000 sek long TerryWard bilong Nesenel Fiseris Atoriti (NFA).

siosmeri Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P11

Yut, Meri na Femili

Pastor Barbara Lunge

God i save bekim bek,samting seten i stilimGOD i save bekim bek olgeta samting seten i

save stilim long ol lain i bilip long em, taim ol isanap strong long bilip long God i save kisim bekol. Watpo na ol wokman, meri bilong God na olbilip manmeri i mas karim pen na hevi? Buk Rom11:28 i tok, “Yumi save, God i save mekim olgetasamting i wok wantaim bilong mekim gut long olman, i save laikim tru God. Em ol dispela manGod i tok pinis long kisim bek ol, na i bin singau-tim ol.” “Yahweh i givim Jop planti samting tru, i

dabolim olgeta samting em i bin i gat bipo. Oraitna olgeta brata na susa bilong Jop na olgeta prenbilong bipo i kam kaikai long haus bilong en. Ol itingim olgeta hevi na trabel, Bikpela i bin putimlong em na ol i tok sori long em na strongim belbilong en. Na olgeta wan wan i givim wanpelamani silva na wanpela ring gol long em. Stat longdispela taim Bikpela i mekim gut moa yet longJop. Na las hap bilong laip bilong en i winim tru olyia em i bin i stap bipo. Na Jop i kisim moa 14,000sipsip na 6,000 kamel na 2,000 bulmakau na1,000 donki meri.” (Job 42:10-12)“Tasol sapos ol i painimaut long dispela samt-

ing em i bin mekim, orait bai ol i kotim em na inaplong pinisim olgeta samting long haus bilong en.(Proverbs 6:31), “Mi yet mi bin salim ol dispelagrasopa i kam long yupela olsem ol soldia. Olsemna bai mi bekim olgeta samting i bin lus long oldispela yia ol bikpela lain grasopa i bin kaikai. Baiyupela i gat planti samting bilong kaikai na bai yu-pela i pulap tru. Na bai yupela i litimapim nem bi-long , God, Bikpela bilong yupela, long wanem,mi mekim planti gutpela samting long yupela. Nabai ol arapela lain i no inap mekim yupela ol man-meri bilong mi i sem gen.” (Joel 2:25-26) “Olsem na mipela i lap moa yet, na mipela i

singim song bilong amamas moa yet. Na ol lainhaiden i tok olsem, “Bikpela i bin mekim bikpelawok tru bilong helpim ol israel.” Bikpela, yubringim mipela olgeta i kam bek. Dispela i olsemol baret bilong bus i drai pastaim, tasol yu mekimren i kam daun na wara i pulap long baret.” (BukSong 126:2, 5)Sapos yu bin stap aninit long skul bilong God,

tude yu ken amamas wantaim ol bikpela lain bi-long God olsem Job, Joseph, Daniel na plantinarapela ol win man bilong bilip husat i bin holimpas long ol promis bilong God. Yu ken sanapstrong long ol taim nogut bilong yu na bihain yuken kisim bek olgeta samting bilong yu we yu binlusim pinis sapos yu sanap long bilip. Yupela em strongpela man meri bilong pait in-

sait long God na mi ken lukim yupela i pinisimresis bilong yupela long kisim gol tropi. Yupelawin man meri bilong bilip!Ating yumi ken pinisim dispela toktok bilong

Job i karim hevi, wantaim dispela song ol Sandeskul i save singim, em i gat gutpela mining: “ WithChrist in my vessel, I can smile at the storm, untilHe takes me home, na long Tok Pisin em, SaposKrais i stap insait long bot bilong mi, bai mi kenlap taim bikpela win na solwara i kam.”Sapos yu laik save moa o nidim helpim long

prea: Toktok wantaim Wokmeri bilong BIKPELA,Barbara Lunge, Rivers of Grace international Min-istries, P. O. Box 3063. Boroko, National CapitalDistrict, Papua New Guinea, B Mob 67331426OR 71075829 DG.

Givim sans long ol yut nalapun: Pop FrancisMOA long milian pipel i gatlong em moa long 500,000yangpela Katolik pipel na400,000 pilgrim long olgetahap bilong wol i bin staplong wanpela wik 2013 WolYut De (WYD) long kantriBrazil, Saut Amerika.WYD i save kamap bihain

long olgeta tripela yia na longdispela yia, em i kamap longRio de Janeiro, em kapitel sitibilong Brazil. Brazil i gatbikpela Katolik pipel long em,olsem tasol ol narapela kantrilong Latin Amerika.As tingting long holim WYD

em long givim sans i go long olyangpela Katolik manmeri longwol long bung wantaim, sea,pre, autim ol kalsa, wokim nu-pela pren, strongim bilip bilongol na lukluk long wanem samt-ing ol i ken mekim long ol wanwan kantri, peris na komyunitibilong ol long kamap ol gutpelamanmeri. Nau i dai Pop John Paul 2 i

bin statim WYD, na dispela emi namba 28 WYD.WYD 2013 i bin stat long las

wik Trinde Julai 24, 2013 napinis long dispela wik Mande. Bung na ol wok i bin kamap

long Copacabana Bis long RioDe Janeiro we hetman bilongKatolik Sios long wol, Pop

Francis, ibin bungimol yangpelaK a t o l i km a nm e r ina toktokna prewantaim ol.M a s k i

bikpela reni stap longd i s p e l ataim longRio, em ino stopimol tausenKatolik yutlong olgetahap bilongwol i bunglong Co-pacabanaBis long laswik Tundelong stap

insait long opening seremonibilong namba 28 WYD.Bikpela toktok bilong Pop

Francis i bin sut long ol yang-pela pipel na ol lapun.Em i tok planti yangpela

pipel i nogat wok, na mak bi-long ol i antap tumas na dis-pela i kamap bikos sosaiti imekim, na i no bisi long ollapun tu.Olsem na e mi singaut long

ol yangpela long soim olsem oli ken mekim samting na tu, paitlong ol gutpela velyu.Em i askim ol bikpela man-

meri o ol lapun long soim “wis-dom” o gutpela save bilong olwe ol yangpela pipel i kenkisim gutpela lainim long en.Em bin askim ol yut long

kisim Tok bilong Bikpela i goaut na i no stap insait long olperis, skul na ol sios institusentasol bikos sapos nogat, siosbai kamap olsem wanpelaNGO.Namba 29 WYD bai kamap

long yia 2016 long Krakow emkapitel siti bilong Polan we i as-ples bilong nau i dai na man istatim WYD, Pop John Paul 2.Long Misa lotu bilong pasim

WYD i bin kamap long Co-pacabana Bis we Pop Francis igo pas long en, moa long 3milian pipel i bin stap long en.

WOL YUT DE: Pop Francis i wokim blesing insait longmisa lotu bilong pasim WYD long Copacaban Bis, Riode Janeiro long kantri Brazil.

GIVIM KOMINION: Wanpela Pater wok long givim kominion long nambis bilong Brazil we olgeta Yut i go waswas na hamamas long hap.

Pas bilong ol Hailans Bisop long strongim bilip long taim bilong heviBratasusa long Krais,MIPELA ol Bisop long Kato-

lik Sios long Hailans rijen isalim dispela pas i go long ol-geta peris. Mipela i laik autim wari bi-

long mipela long wanpelasamting nogut i wok longkamap insait long komyuniti bi-long yumi. Mipela i tok long taim wan-

pela i dai na pasin bilong sutimtok “sanguma” long narapela. Dispela em nupela we bi-

long bihainim wanpela haidenbilip. Dispela kain bilip em isave kamapim kain kain hevina pasin nogut i save bagara-pim ol narapela. Planti taim em ol lapun o ol

meri, o husat i no gat strong ikisim bagarap. Dispela pasin ino fit wantaim bilip bilong yumilong God i bin putim olgetasamting i stap ananit longKrais na i mekim em i stap hettru long olgeta samting (Efe-sus 1:22).Long Gutnius yumi

lukim,Jisas i bin oraitim ol sik-

manmeri na rausim ol spiritnogut. Jisas i no kilim o mekim

nogut long bodi biong ol dis-pela manmeri. Jisas i saveoraitim ol na mekim gut longol. Jisas i no bin ting olsem oli gat pawa bilong kaikaim levabilong narapela man. Nogat.Bilip olsem em haiden biliptasol.Tasol nau long sampela ko-

muniti bilong yumi, planti man-meri i lusim Kristien bilip na oli save bilipim tok bilong olglasman. Mipela i laik tokaut klia

olsem, pasin bilong singautimglasman na bilong bagarapimol manmeri, em i wok bilongSatan na em i birua long Kris-ten bilip bilong yumi. Sampela i laik tok olsem

wanpela spirit nogut i stap longwanpela man o meri na em gokaikaim lewa bilong narapelaman. Na ol man i wok longgivim pen long em long mekimem tokaut. Dispela i giaman na i no

stret. Yumi lukim dispela pasini karim wanem kain kaikai? Luk olsem Satan i stap insait

long ol man i wok long givimpen na bagarapim ol narapela!I no stap insait long dispelatarangu husat ol i givim penlong en.Ol papamama, yu no ken

skulim ol pikinini long bilip longsanguma. Sik i gat rot na lo bilong em

na ol dokta i ken toksave longyupela long as bilong sik. Lukautim bodi bilong yupela

na bringim sikmanmeri longhaus sik kwik. Ol dokta o heltwoka i no ken tok “sik bilongples”. Tru, sampela taim sikman-

meri i gat wari, na famili i masstretim. Em ol samting bilongstretim long famili o long viliskot. Dispela kain sik i no binkamap long sanguma o spiritnogut. Sapos wanpela man o meri i

dai, putim daiman long han bi-long Bikpela na tenkim Godlong laip bilong em – maski

sutim tok nabaut. Yumi masstrongim bilip long God em iPapa tru bilong yumi na Papabilong laip.Long dispela pas, mipela ol

Bisop i laik strongim Kristenbilip bilong yupela na strongimyupela, olsem yupela i helpimna sapotim narapela longkamapim gutpela tingting longtaim bilong hevi, na yumi ol-geta i ken painim gutpela sin-daun. Em gutpela sapos yupela i

lukim na pre long sampelabaibel ves olsem: Jenesis (Stat). 1:27 God i

wokim manmeri na ol i kamappiksa bilong God.Efesus. 1:15-23 Pol em pre

long pawa bilong Holi Spirit.Matyu 17:14-21 Jisas i

mekim orait wanpela yangpelaman.Rom 8:31-39 No gat wan-

pela samting inap pasim laikbilong God.Kol 2:6-19 Yumi mas pas

wantaim Krais.

P12 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 abcpasifik

Vanuatu i makim 33yia indipendensOL pipel bilong Vanuatu i makim 33 yia

indipendens bilong ol long Port Vila na olnarapela taun bilong kantri.Vanuatu i bin kisim indipendens long

Britan na Frans long 1980 bihain long plan-ti yia we ol i bin stap aninit long wok lukautbilong dispela tupela kantri.Wok bilong makim indipendens de bilong

dispela yia i bin stat yet long wik i go pinis,wantaim de bilong ol pikinini, stat long olliklik bebi tru, i go inap long skul pikininilong Praimeri na Sekonderi skul.Ol i bin holim wanpela mas bilong makim

Nesenel Childrens De.Ol dispela selebresen i pinis taim ol Ni-

Vanuatu na ol pipel bilong ol narapelakantri i bung long Port Vila bilong lukimindipendens de.Praim Minista Moana Cacasses Kalosil i

opim bung, em sampela lida bilong Pasifikrijen bai stap tu long en.

RAMSI mekim gutpelamoa long ol SolomonAilans meriOL meri long Solomon Ailans i tok

Rijenal Asistens Misin i mekim ol fri longwokabaut, na i no pret long man i savekarim ol gan.Presiden bilong Solomon Ailans Nesenal

Kaunsil bilong ol Meri, Janet Tuhaika, i tokbipo RAMSI i kamap long kantri long 2003,ol meri long Honiara save stap long pretpasin, na i no fri.Tasol em i tok, bihain long RAMSI i stap

tenpela yia – sait long loa na oda i kamap

gutpela tru, na ol meri i wokabaut fri gen.Mis Tuhaika i tok bikpela tingting nau em

long involvim ol meri moa long sait longpolitikal lida bilong kantri.Em i tok long dispela nau, i gat wanpela

toktok long nupela draf konstitusen bilongSolomon Ailans long bai gat sampela speslong palamen – em bilong ol meri tasol.

PNG GG bipo i warilong bikpela popule-senWANPELA long ol olpela Gavana

Jeneral long Papua Niugini, Sir PauliasMatane, i autim wari long populesen bilongkantri i wok long kamap bikpela tumas.Sir Matane i tok populesen bilong kantri

nau i wok long kamap bikpela hariap tumasna em i tok pipel bilong Papua Niugini imas stat skelim tingting long sais bilongfamili ol i laikim.Em i tok, makim bet ret o mak bilong

karim pikinini bilong Papua Niugini wan-taim ol narapela hap bilong Saut Pasifik,Papua Niugini i stap antap tru.Long mun Epril bilong dispela yia, PNG

Gavman i tok populesen bilong kantri nau imoa long 7 milian.Olsem na Sir Paulias Matane i askim

PNG gavman tu long i mas i gat plen longtraim kontrolim famili long noken i gatbikpela famili tumas.Sir Paulias i tok, taim kantri i gat bikpela

populesen planti ol kain kain hevi baikamap, olsem sot long ol graun, nogat inapwok, ol komyuniti hevi, na planti ol nara-pela hevi moa.Long askim bilong PNG bai kisim ol refu-

ji em ol i kam long Australia, Sir Paulias i nosapotim tru dispela tingting.

Samting olsem 24pipel i dai long basbirua long ItaliBIHAINIM toktok bilong wanpela maus-

man bilong paia sevis bilong Itali, samtingolsem 24 pipel i dai bihain long wanpelabas i bin abrusim rot na kapsait i go daunmoa long 15 mita insait long Saut bilongkantri.Ol i bin halivim na kisim ilevenpela pipel

aut long wanpela bas i bin kapsait long enna ol i bin kisim ol i go long haus sik, dis-pela mausman i tok.Fopela ol pikinini i bin namel long ol.Bihainim ripot bilong wanpela niuspepa

bilong Itali, La Repubblica, dispela bas i binwok long karim moa long 40 pipel i go beklong Nepols (Naples), bihainim long wan-pela bung lotu insait long sauten rijenbilong Campania.“Sindaun nau i bagarap,” mausman

bilong faia sevis i tok, na i tok tu olsemsampela ol narapela kar tu i bin bungimbirua long dispela taim.Bihainim ripot bilong ol woknius lain

reskiu wokmanmeri long dispela hap biruai bin kamap long en klostu long Avellino,wanpela taun insait long Campania rijen, itok dispela bas i bin bamim pastaim sam-pela ol kar, pastaim long em abrusim brisna pundaun i go daun.Ol ripot i tok ating ol mas halivim na kisim

aut sampela long ol pasindia taim bas i binwok long kapsait.Wanpela mausman bilong polis i tok ol i

no klia yet long namba bilong pipel i bungimbagarap insait long dispela birua.

Ol lapun Australia sol-dia bung long Canberrabilong makim pinisbilong Korea WoaAMBESEDA bilong Saut Korea long

Australia, i tokim ol olpela soldia bilongAustralia i bin pait long Korea woa, olsem SautKorea bai no inap lus tingting long ol sevis napen ol i bin pilim.Samting olsem 100 ol veteran i bin pait long

Korea woa i bin bung long Kanbera (Canberra)long Sarere bilong makim namba 60 yia statlong taim ol i bin sainim tok orait long lusim paitwe em i bin pasim olgeta woa insait longKorean Peninsula.Tri Handret na Foti (340) ol soldia bilong

Australia i bin dai insait long Korea Woa, em ibin stat long 1950 i go pinis long Julai 27, 1953.Samting olsem 18,000 lain bilong Australia i

bin sev olsem hap bilong wanpela YunaitetNesens fos.Brigadier Colin Kahn (ret’d) i bin kisim

bagarap long bros bilong en long taim em i binsev insait long Korea long taim bilong wintalong 1952.Em i tok, em wanpela long ol bikpela samting

bai stap long tingting bilong ol olpela veteranbilong Korea woa.“Ol han bilong yu bai pas long ain bilong ol

gan,” em i tok.“Graun bai ais na yu bai mas digim hol wan-

taim ol dainamait long digim baret.”Tasol Brigadier Kahn i tok kamap bilong plan-

ti ol veteran, ol lain bilong ol na ol biknem lidabilong planti kangtri long dispela sevis longKenbera i soim olsem ol bai tingim na strongimbek ol sevis bilong Australia soldia.

PNG i ken kisim ol asailam sikaOL asailam sika i ken go stap long Papua

Niugini sapos ol i wok long ronawe long olbikpela trabel long kantri bilong ol long wanemol tu i man.Planti long ol dispela asailam sika i save kam

long ol Muslim kantri, we ol bikpela pait i woklong kamap, na tu, we ol i save kilim ol pipellong wanem ol i kam long narapela lain wanpisin ol etnik grup.Klostu tupela wiki go pinis, Praim Minista

bilong Australia, Kevin Rudd, i bin sainim wan-pela tok orait wantaim PNG PM, Peter O’Neill,long salim ol asailam sika i go long PNG we oli ken lukluk long askim bilong ol asailam sika,na sapos ol i painim ol asailam sika trutru, bai oli ken stap olgeta long PNG.Tasol dispela i kamapim planti kros long PNG

we, sampela pipel i tok ol i no laikim ol asailamsika i go insait long kantri long wanem ol i savebihainim lotu Islam.Planti wari olsem sampela Muslim pipel i

save kamapim trabel long planti hap long wol,na nogut sapos ol i go long PNG bai ol i mekimplanti trabel long hap.Ol Muslim pipel long Papua Niugini i tok lotu

bilong ol i stap pinis long kantri long moa long35 yia, na ol i stap gut wantaim ol narapela lainlotu long kantri.

STAP LONG FON TAIM TREN I KRES..Francisco Jose Garzon Amo nau sindaun long kalabus husat i draiva long dispela tren long Spain, iwok long toktok mobail fon bilong em taim em kirap nogut long tren i tanim krangi na kres..planti pasendia i dai.

Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

Univesitis bai benefitlong Asailum Sika dil

Stanley Nondol i raitim

PRAIM Minista PeterO’Neill i tokaut olsemgavman bai stretim infra-straksa bilong yunivesi-tis raun long kantriwantaim K500 milian nasampela bilong dispelamani halivim bai kamlong Asailum Sika dil weem sainim wantaim Aus-tralia Praim MinistaKevin Rudd.Praim minista O’Neill i

tok, gavman bilong em tokorait long K500m bilongstretim univesitis insaitlong 5-pela yia.Mista O’Neill long opim

bilong UPNG Vais SenselaPablik Leksa we savekamap long olgeta yia, itokim UPNG sumatin bi-long wanem em sainimAsailum Sika dil wantaimAustralia Praim minister natu bin mekim sampelatokotk long senis bilongseksen 124 na 145 bilong

konstitusen we em toklong stebiliti o kantri bai gatgavman stap longpela taimlong divelopim plantibikpelaprojek.Mista O’Neill tu i tok gav-

man bai bildim wanpela

nupela univesiti longhailesns rejin.Mista O’Neill i tok Yuni-

vesiti bilong PNG bai kisimol propeti we gavman baibildim long 2015 Pasifikgems. Em tok taim gem

pinis bai ol domatri na bild-ing bai UPNG kisim.Praim minister i tok long

wanwan yia namaba bi-long sumatin kam long Unina koles go antap na tokgavman insait long 5-pelayai bai bildim nupela clas-rum na domatri long lukau-tim dispela bikpela nambabilong sumatinMista O’Neill tok eduke-

sen em bikpela invesmenbilong humen risos bilongkantri na em tok gavmanbai lukluk long putim moamani long dispela bikpelainvesmen.Praim Minista tu givim

salens long olgeta pablikskul, univesiti na koles longkisim skul long ol sios uni-vesiti na skul.Mista O’Neill tok ol sios

save ronim skul na univesitgut wantaim liklik manitasol administresen saveron gut na tok gavman skultu mas mekim wankain.

KOMENTRIPraim Minista bilong yumi em i wanem

kain man, na wanem kain lida?

LONG wik i gopinis, i gat niuslong Amerika long

wanpela raita man iraitim buk i glasim olbipo presiden bilong ol.Dispela saveman i

glasim gut tru pasin nabel tru bilong wanwan olbipo lidaman bilong ol.Long yumi, yumi gat 7-

pela praim minista tasol istiaim sip bilong yumi.Bai yumi ken tok

wanem long lidasip stailna pasin bilong ol olsemol man?Long luksave long

pasin bilong man na tok-tok i lusim maus bilongen, bai yu ken luksavelong bel tru bilong en.Las wik i lukim namba

wan yia Peter O’Neill iholim stia bilong sip bi-long yumi.Yumi ken tok wanem

long wokmak bilong en?Long wanpela sait,

yumi harim planti strong-pela toktok i kam aut longmaus bilong Praim Min-ista bilong yumi.Ol bikpela toktok bilong

en, i sut long rausim pasinkorapsen; strongimedukesen na apim save-mak bilong ol manmeri bi-long yumi; givim gutpela

helt lukautim long kantri;na stretim olgeta olbikpela infrastraksa, bi-long strongim sindaun bi-long ekonomi na kantri.

Long narapela sait, longdispela taim we MistaO’Neill i holim stia bilongsip, i gat planti hevi tru iwok kamap long sait bi-

long ol loa enfosmenejensi bilong yumi, na oldisaplin fos.Askim Mista O’Neill i

kisim pinis, em i bekim

olsem: “yumi olgeta wanwan manmeri i gat strong inap longmekim samting bilong strongim sindaun bilong yumi. Saposyu traim i go, na yu no inap mekim, orait, yu sindaun, na givimsans long narapela wanples long traim strong na save bilongen.Long as bilong olgeta ol toktok yumi save harim long praim

minista bilong yumi, em mining na nid bilong senisim pasin naopim tingting long ol mobeta rot bilong mekim samting, mo-beta rot bilong winim skul, na mobeta rot bilong givim sevis.Long sait bilong Asailam Sika agrimen, yumi no save long

asbilip Mista O’Neill i gat long en.Samting em i klia, em olsem nau, PNG i gat strong bilong

tokim Australia, long wanem hap mani halivim ol i laik givim, imas go.Dispela em i wanpela gutpela samting, tasol wankain olsem

ol turangu yangpela husat i skul aninit long Autkam BesEdukesen o OBE karikulum, we save bilong ol i no go longmak ol i gat long en, bai yumi wok long traim long strongimsave i stap, na ol waitman i wok long skulim mipela inap longmak tasol, bai ol i holim moa save yet.Wanpela bikpela hevi we i bin stap taim ol i bin opim bek

Manus Asailam Sika senta, em banis ol Australia imigresen isanapim agensim ol midia na niusmanmeri i go insait na kisimnius.Watpo i olsem, mipela i mas kisim gut tok klia long olgeta ol

sinia lida bilong yumi.Sapos i gat wanpela kain tambu i stap, orait, yumi mas

sekim sapos dispela kain tambu i kam aninit long loa, onogat.Praim Minista O’Neill i tokaut pinis, olsem aninit long dis-

pela agrimen em na Kevin Rudd i sainim, bai midia i gat ol-geta rot long kisim nius long asailam sika senta.Ol brata bilong yumi long Pasifik i wok belhat tru long yumi

larim Australia i kam na suvim hevi bilong en long yumi.Ol i gat bikpela wari dispela kain pasin bai bagarapim laip

na bihain taim sindaun bilong yumi, ol asples Melanesia husatkisim pipia bilong Australia.Em nau, bai yumi mas sindaun na skelim tingting gen long

pasin bilong Praim Minista bilong yumi, na tingting em i gat.I tru olsem dispela asailam sika agrimen em i wanpela isi

rot long kisim mani halivim long kirapim planti ol bikpela pro-jek bilong kantri.Tasol yumi noken aipas long ol samting Australia i suvim

long han bilong yumi. Dispela tok i mas sut tu long namba wan kepten i holim

stia.

Jada 013!

PM O’Neill

Praim Minista O’Neill na Praim Minista Rud i sainim dillong ol asailam sikas.

P14 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 wolniuspoto

WOL NIUS LONG POTO...

Traipela sak i pas long rop...Ol daivas i kirap nogut long lukim wanpela mama 2mita sak i pas long rop na dai istap long Sentral Kos bilong Niu Saut Weil long Australia. Dispela sak ol i painim long wanpela popula daiving spot wei hangamap long tel bilong em i kamdaun.

Bikpela bel sore kamap autsait long skul bihain long tren i kres...Ol wantok bilong ol lain husat i dai long wanpela spit tren i kapsait long Spain long Yurop.Draiva bilong dispela tren in au stap long han bilong polis bihain ol i sasim em longkresim tren na kilim dai planti manmeri na pikinini.

Itali bas kapsait kilim 36pela manmeri...Ol Imejensi wokman wok long sekim bas we i pundaun na kilim 36pela manmeri longAvellino long Saut Itali. Planti toktok wok long kamap long dispela birua.

Bikpela wok klinap long Ao Prao Nambis long Koh Samet, Thailand...Ol Thai soldia wantaim ol waitpela Biohasat klos i wok long mekim bikpela klinap longAo Prao Nambis long Koh Samet long Thailand long mun Julai 26 2013, bihain long50,000 lita krud wel i kapsait long wanpela paiplain long Gulf bilong Thailand. Dispelabagarap i wok long go long wanpela Thai Turis Risot...

Tupela klaimas dai long bikpela maunten K2...Tupela Nu Silan Martin Walter Schmidt, 53, na bikpela pikinini bilong em 25 krismas De-nali Walter Schmidt i lus long kem 3 long 8,611 mita maunten long Sarere.British klaima Adrian Hayes i tokim Nu Silan pablikesen tupelo i dai taim stronpela ais ibruk na kamdaun na kilim tupela.

Paia kru i painim hat long kilim dai paiabikos planti pipia...Ol paia kru i traim long kalapim ol pipia i pulap tru longgo insait long haus na kilim dai paia long Nu Saut Welslong Australia. Tupela man nau is tap long haussik bi-hain long paia i kukim haus bilong ol Sydney Australiatai mol paiaman i traim long kalapim ol pipia longhalivim tupela. Pipia i pulap tru inap long 2mita stret.

Ogas 1 - 7 , 2013 Wantok P15laipstail

Rausim sik tetanus raun 3

KISIM BANIS sut bilongrausim sik Tetanus raun 3i stat pinis na NCD Helt

Opis i wok strong long mekimdispela. Banis sut em bilong ol meri kris-

mas bilong ol 15 i go long 45 yiana olgeta bel mama. Dokta NIko Wuatai, Dairekta bi-

long Pablik Helt long NesenelKapitel Distrik (NCD) i tok ol pop-ulesen namba ol i bihainim em bi-long 2011 Nesenal Sensus okaunim manmeri na pikinini, we isoim 2 pesen populesen namba igo antap.Ol klinik long NCD i wok yet long

nomol klinik wok bilong ol longimunaisesen o givim banis sut bi-long ol bebi na ol mama bel, tasolol i gat tu Mobail Klinik we i woklong go aut long ol setelmen na olkoporet haus o bisnis eria longgivim banis sut bilong Tetanus. Dokta Wuatai i tok, ol i bin stat

let long 25 Jun, i no long 17 Junlong Mobail Klinik tasol ol klinik ibin statim pas na i pinis long 26Julai. 9 Ogas, Banis Sut progrem bai

pinis long ol taget eria.Ol i laik kisim mak 95 pesen

bikos long raun 2, ol i no binkaramapim gut tumas. Sapos insait long 2 wik ol i kisim

dispela mak, bai ol i bihainim genol ples bilong givim banis sut nasekim sampela husat i no kisim.Raun 1 i bin kamap long Epril i

go Me 2012, Raun 2 long Oktobai go Disemba 2012 na Raun 3 emlong 17 Jun na bai pinis long 26Julai tasol ol i statim let liklik na baiol i pinisim long 9 Ogas.Wanpela meri i mas kisim sut

tripela taim na wanwan meri ikisim wanpela kat long ol mobailtim we i soim rekot bilong ol sut namarasin em i kisim. Dispela kat baiem i karim i go long narapela raunLong raun 1, ol i bin imiunaisim

91,000 ol meri i stap long krismasbilong long karim pikinini. Dispelabikos ol i bin gat bikpela mani longkisim moa wok lain na yusim moanamba bilong ol ka long karim olmobail klinik.Raun 2 i no bin kamap gut

tumas bilong wanem ol i bin gatliklik mani tasol long wok. Ol i bin inap long 6-pela haia ka na ol ilukim 57,000 tasol em olsem 50pesen. Long raun 3 ol i gat 16-pela kar

i wok wantaim mobail klinik. Maniem i bikpela samting long dispelaoperesen bai kamap gut, DoktaWuatai i tok. Nogat baset bilong Edvokesi

tasol UNICEF, BSP na ol Midia ihelpim wantaim awenes bilongdispela kempen wantaim helpimbilong Wol Helt Ogenaisesen(WHO), Nesenel Dipatmen ov Helt(NDoH) na sampela lain long bis-nis komyuniti.K310,000 long dispela kempen

em Helt na HIV implementesenSevis Provaida (HHSIP). Em i tok, NCDC i mas helpim

long fandim dispela kempen tasolem i no bin wok long sapotim dis-pela progrem.Tetanus em i binatang i save

stap long graun we ol enimal bi-long haus lain i save stap na raun

long en na em i ken kalap long lik-lik pikinini o mama tu. Em i tok, ol i gat bikpela wari

long ol meri husat i save karimbebi long haus long ol ples i deti,na i no long haus sik. Planti kes long PNG i save

kamap long ol bikpela lain na olpikinini we i no bin kisim banis sut.Dispela kempen i go long ol setel-men na ol ples klostu long NCDlong ol skul, na ol kampani o bisniseria. Long skul ol i givim sut long ol

gred 1 na gred 6 sumatin na longol bisnis em ol wok meri.Tetanus Toksin em i strongpela

marasin tru olsem na ol i no naplong givim bikpela tumas long ollain. Ol i skelim liklik tasol longmak olsem na ol meri i mas kisimtripela raun bihain long siks munsamting. Dispela banis long wan-pela mama i ken stap 5-pela yiatasol, olsem na olgeta mama i gatbel i mas kisim dispela sut yet.Sapos ol i givim bikpela em i kenkilim ol. Kempen tim bilong NCD i bilip ol

bai pinisim dispela kempen longtupela wik taim. Wanwan mobail tim i gat wan-

pela liklik tent, tebol na sia nakaikai olgeta de na tu liklik

alawens long ol wok lain bilonghelt i go. “Mipela mekim olsem, em ol

woklain i amamas na i wok gut,”Dokta Wuatai i tok. Ol wok lain i amamas ne mekim

wok. Long dispela de mipela i golukim wok long Hanuabada, Pasi-fik Ples long taun, 6 Mail klinik na8 Mail setelmen. Long Haunabadaem i aninit long Gerehu Haus sik itasol ol i no save kam long Hanu-abada. Na dispela kempen i kisim tu-

pela ritaia nes bilong Hanuabadayet na ol kempen i lukim gutpelakamap bilong ol mama na pikinini.

Dokta Wuatai i tok olsem ol lainlong Hanuabada i no laik longkamap long kisim banis sut taimol tim i kam bikos ol i no save longol wok lain. Olsem na nau ol ikisim tupela ritaia nes bilong olyet. Long wankain taim ol mobail

klinik i lukim ol nomol klinik bilongbebi na tu ol i givim marasin bi-long snek long bel na polio banismarasin. Dispela kempein em i bilong

helpim wanem banis marasin olmama na bebi i save kisim long olklinik na haus sik pinis longstrongim ol soldia bilong bodi.

Frieda Kana i raitim Bebi kisim banismarasin bilongpolio long 8 MailSetelmen Poto:Frieda Kana

Meri kisim sut long8 Mail Setelmen.Poto: WHO

Wok meri kisim sutlong Pot Mosbi taun.Poto: WHO

KOREKSENEL Sevis (CS) naDifens i gat paip na dram we olsave pilaim na mas long emlong sampela bikpela bung bi-long ol o taim ol yangpela i laikpas aut.

Dispela paip na dram em bi-long ol Skotis o England, ol savewinim long taim ol mekim wan-pela bikpela bung o ol soldia bi-long laik mas.CS na Difens bilong yumi gat

dispela ol musik paip na dram,long wanem yumi tu stap aninitlong Kwin na King bilong Eng-land.

CS paip na dram tu save bungwantaim ol polis ben bilong yumina pilaim paip na dram bilong ollong miksim krai bilong musik bi-long ben. Krai bilong paip bilongCS save kam gut tru nap les kliastret tai mol pilai bung.Dispela paip taim winim long

mekim yu wari bai yu pilim longbung bilong yu stret, sapos ol

laik mekim yu amamas bai ol pi-laim ol stail musik bilong ol.CS paip na dram i wok long

go lapun nau na ol redi longmekim liklik fanrasing long kisimol nupela paip na dram bilong ol,planti ol yangpela pas aut bilongCS tu i wok long lainim long pi-laim ol musik long paip na drambilong ol.

FONDE OGAS 1, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S5 EP#28/334:00PM MAGICAL TALES EP#144:30PM Jay, Jay the Jet Plane #10/405:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G TRAPPED YR.1 EP#13

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG EP#829:00 PM G SOKAXTRA9:08 PM G HOT SPOT EP#259:30 PM PGR ELITE MUSIC ZONE EP#2610:00 PM PGR NRL FOOTY SHOW11:30 PM G NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

FRAIDE OGAS 2, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science

10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S5 EP#29/334:00PM MAGICAL TALES EP#154:30PM Jay, Jay the Jet Plane #11/405:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G LAST MAN STANDING Yr1. 5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 7:30 PM G NRL ROUND 21: 9:30 PM G NRL ROUND 21: 11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SARARE OGAS 3, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#19Rpt.8:30 AM G Totally Spies Yr1 Ep #13/26 rpt9:00 AM G Dani’s House Yr1 Ep #13/13 rpt9:30 AM G SkilliciousYr 2 Ep# 5/710:00 AM G Trapped Yr 1 Ep# 13/2610:30 AM G Last Man Standing Yr 1 11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEMWANEM Ep#296:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G NRL ROUND 21: 8:30 PM G NRL ROUND 21: 11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SANDE OGAS 4, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN “7127:

“FAITH IN THE FURNACE”7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#20

– “OBESITY”8:30 AM G BUSINESS PNG# 28 Rpt.9:00 AM G MARTIN MYSTERY9:30 AM G OLSEMWANEM- Ep# 29 Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Ep# 82 Repeat11:00 AM G ITALIAN FOOD Ep# 5/13

“Sicilian Fever”11:30 AM G AROUND THE WORLD IN 85

PLATES Ep#33/47 –PARIS 1.12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK2:00 PM G NRL ROUND 21: 4:00 PM G NRL ROUND 21:6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G PACIFIC WAY S8 – Ep #6

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Paip musik ken mekimyu amamas na sore

Nicky Bernard i raitim

7:00 PM G TOKPIKSA EP#297:30 PM G 60 MINUTES – 8:30 PM MAO SUNDAY NIGHT MOVIE: 10:00 PM G HILLSONGRpt….10:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay………followed by the Australia Network

MANDE JULAI 29, 2013

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science

1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S5 EP#25/334:00PM MAGICAL TALES EP#114:30PM Jay, Jay the Jet Plane #7/355:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G TOTALLY SPIES EP

#13“Shrinking”5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G NRL ROUND# 20:

RABBITOHS vs DRAGONS9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

TUNDE JULAI 30, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S5 EP#26/334:00PM MAGICAL TALES EP#124:30PM Jay, Jay the Jet Plane#8/355:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G DANI’S HOUSE – EP#136:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G HAUS& HOME 8:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#288:30 PM PGR BODY OF PROOF

Ep#6 “Society Hill”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TRINDE JULAI 31, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics

1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S5 EP#27/334:00PM MAGICAL TALES EP#13/464:30PM Jay, Jay the Jet Plane 9/355:00 PM G TRICKY TV #16/235:30 PM G SKILLICOIUS Yr 2 : Ep #5/75:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G FACT FILES: Great Animal 8:00 PM G TOKPIKSA Ep#28– Repeat…..8:30 PM MA ARROW Ep 4:An Innocent Man10:30 PM G NEWS REPLAY….………followed by the Australia Network

Benk roba dai pinis...Nogat moa toktok nau, Benkroba Willian Nanua Kapis emdai pinis. Tupela RaphaelWalamini dai long han bilongpolis long Hiritano haiwe aut-sait long Mosbi. Sapos yumilukluk gut, i gat sampela olpasindia tu stap insait longToyota lencrusa we tupelahadko raskol i stap long en.Hau na wanpela bilong ol i nokisim bagarap long dispela su-taut na tupela tasol i dai...Olwantok na femili bilong Kapis i

EMTV Television Guide

TOKWIN

Ogas 1 -7 , 2013 Wantok P17komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

kisim bodi bilong Kapis na sekimbodi na lukim olsem planti hul istap long bodi bilongtupela...Tokwin i olsem tupela ikamaut long kar na ating ol i laiksaraunda tasol ol poilis i noharim tok na sutim ol long ganna bihain long tupela i pundaunol i ron i go na sutim tupela longbainet?...Sori tru, tupela i nolaik saraunda longtaim yet taimbikman polis i singautim ol longkam long polis stesin...Nau tu-pela i dai pinis, PNG nau i kenstap isi..Gavman i westimbikpela moni tru long painim tu-pela na putim moni mak long

K100,000 long kisim tupela..Ating ol polis i resis long kilimtupela long kisim dispela bauntimoni..Husat i laki polisman longkisim dispela K100,000 o hamaspolisman bai skelim dispela monilong dai bilong tupela... O monibai go bek long gavman..Mipela no klia nau...Yu skelim!!Aresitim ol waitkola stilim mantu...Planti milien tru bilong pab-lik moni ol i stilim..Putim bauntimoni long ol tu na yumi lukim!!Bai ol hait o nogat?...

Tokwin Tasol..

BIABIA

KANAGE

TORO

STATIM PILAI

Lukluk long namba 9 kolum, bilong paselpiksa i stap long han kais. i gat ol sain in-sait long pasel bai i ken toksave longwanem hap insait long dispela kolum bainamba 3 i go.Nambawan sain i stap long namba 8 koluminsait long piksa. I gat wanpela namba 3insait long namba 5 bokis. Bai yumi i no inap long putim wankain namba tupela taiminsait long wanpela 3 x 3 bokis eria, olsemna yumi bai i no i nap putim namba 3 insaitlong bokis namba foa, faiv o siks insait longnamba 9 kolum. Yumi ken rausim tu tripela bokis daunbilotru long namba 9 kolum bikos i gat wanpelanamba 3 insait long dispela 3 x 3 bokis eriatu. Olsem na dispela namba 3 i mas go long namba 2 o 3 bokis bilong namba 9 kolum.Laspela sain nau i stap insait long namba 2 lain bilong piksa na em i gat wanpela namba 3pinis long en. Loa bilong pilai i tambu long wanpela namba i kamap tupela taim insaitlong wanpela lain, olsem na i gat wanpela bokis tasol nau i stap long dispela namba 3 igo insait – em namba 3 bokis bilong namba 9 kolum.Bihainim dispela stail na wankain tingting na rausim i nap ol pasel bokis i pulap olgeta. Sapos yu laik save moa long insait bilong dispela pilai, yu ken go long webait long penny-dellpuzzles.com.

Long yupela ol gutpela Wantok rida i save wokim ol Sudoku kroswodpasel, dispela em nupela SUDOKU.Long solvim Sudoku pasel, putim wanpela namba long wan wan bokisna olgeta ro olsem akros, daun, na olgeta liklik 9-pela bokis skwealong bikpela daigrem o bokis (i gat 9-pela olgeta) bai gat ol nambalong 1 inap long 9. Wanpela namba i mas kamap wanpela taim tasollong wanpela ro. Wok wantaim ol namba olsem gaid o stia na woklong pinisim wan wan daigrem wantaim ol missing namba we baimekim yu painim solusen. Tenkyu na gutpela pilai

Ansa bilong SUDOKU 5 long neks isu.

Ansa bilong las wik SUDOKU4

Dia LaiplainWANPELA hauslain famili i bin kisim miolsem namba wan pikinini bilong ol taimmi gat tupela krismas tasol. Mama i kisim mi em i wanblut susa bi-

long papa tru bilong mi. Taim mi wok long groap, mi lukim

olsem dispela famili i no mekim gut longmi, skelim wantaim ol pikinini stret bilongol. Tasol mi no bisi long dispela bikos mi

luksave long ol sakrifais nau papamamai mekim long putim mi i go long skul nami pinisim skul bilong mi. Na nau mi gat wok na mi wok i stap.

Mi wok long helpim baim skul fi long olbrata na susa bilong mi go long ol teseriskul. Na taim ol samting i kamap nafamili i laikim helpim wantaim mani, misave givim long ol. Tasol mi pilim olsem i nogat luksave longhatwok bilong mi long kontribiut nahelpim famili. Na mi lukim olsem mamai save sapotim tasol ol pikinini tru bilongem, maski samting ol i mekim i no stret.Mi pilim olsem dispela i no fea o stretlong mi. Tasol taim ol i laikim helpim, ol isave kam long mi.Nau ol brata na susa i save olsem mi

no pikinini stret tasol ol i kisim mi i go in-sait long famili bilong ol na ol i no luklukgut long mi. Taim mipela i wok long groap, ol no

bin save na i no bin mekim olsem. Nauol i no save wokim gut long mi na mipelai no stap gut olsem famili i mas stap longen. Mi no amamas long dispela bikos mi

no save bai mi lukluk i go long husattaim mi bungim wari na hevi longwanem, dispela em famili tasol mi gat nami save gut long ol.Famili mi groap na laikim tumas i no

moa wankain. Ating dispela em bikos oli nogat ol samting we mi gat long en nau.Tru tru papamama bilong mi i stap laip

yet, tasol mi no save kontekim ol.Mi lus na mi paul long husat bai mi go

long en taim mi laikim helpim.

CONFUSED CHILD

Dia PrenTenkyu long serim wari bilong yu wan-

taim mipela.Mipela i sori long ritim pas long wari

na hevi yu wok long bungim wantaim oladoptet famili bilong yu. Sori long tokolsem mipela i save kisim ol wankainpas olsem i kam long ol pikinini we nara-pela famili i kisim ol i go insait long fam-ily bilong ol olsem yu.Famili bilong susa bilong papa stret bi-

long yu i bin kisim yu olsem wanpelafamili memba bilong ol taim yu gat tupelakrismas. Ol i baim skul bilong yu na yugo skul, pinisim skul na nau yu wok istap. Tasol taim yu wok long groap, yuluksave olsem nau mama i no mekimgut long yu olsem ol trupela pikinini bi-long em. Em i sapotim ol taim ol i wokimrong.Tasol yu no bisi long pasin nogut

mama i mekim long yu bikos ol bin sapo-tim yu long skul nay u wok i stap nau.Nau ol brata na susa bilong yu i saveolsem yu na ol i kamap long wanpelamama na papa na olsem, lukluk bilongol i no wankain olsem taim yupela i woklong groap. Yu soim laik pasin bilong yuna yu helpim ol, baim ol skul fi bilong olna taim famili i laikim helpim. Tasol ol ino givim yu luksave long sapot yu woklong givimi go long ol.Pren, mipela i bilip i gat sampela famili

na ol papamama husat i save sapotim olpikinini na i no mekim gut long ol adoptetpikinini bilong ol. Mipela i bilip i gat sam-pela as tingting watpo ol i mekim olsem.Mipela i lukim olsem maski ol i no

mekim gut long yu, yu no bisi tasol bikosyu gat bikpela laik long ol, yu lukautim olgut, baim skul fi bilong ol brata na susana helpim ol taim ol i laikim helpim wan-taim mani samting. Tasol ol i no luksavena dispela pasin i hat tru.Pren, i moabeta yu toktok long was

papamama bilong yu. Em i gutpela longautim wari bilong yu i go long ol na tok-tok wantaim ol long en. i no gutpela longyu holim ol wari long bel bilong yu nawari tumas long ol. Ating ol no save longol wari na hevi yu gat long en na taim yutoktok wantaim ol, yu bai pilim gut.

Mipela i enkarijim yu long veluim yuyet na tingting gut tasol long yu yet.Sapos yu toktok wantaim tupela papa-mama long ol samting i no stret ol iwokim long yu, dispela bai helpim olbrata na susa bilong yu tu. Sapos yubilip olsem pasin bilong ol i no stret, embai gutpela long helpim ol i stretim dis-pela.Pren, yu wok pinis na yu tingting tu

long painim haus bilong ol singel wok-lain i stap long en? Dispela i ken helpimyu long i lukautim yu yet na helpim papa-mama wantaim ol narapela pikinini nalong dispela rot tu, abrusim pasin bilongfeveretisim. Tasol ol i mas larim yu i gowantaim wanbel na gutpela tingting. Yuken raun i go lukim ol yet .Mipela i bilip olsem nogat samting i

rong long kontektim trupela papamamabilong yu. i gutpela long toktok wantaimol na sapos nau papamama bilong yu itok orait long dispela. Yu gat sampelanarapela hauslain husat yu ken serimwari bilong yu wantaim? I moabeta yusea wantaim pipel yu trastim o ol i savegut long yu.God i laikim yu na i laikim yu gat gut-

pela bihain taim. Mipela i bilip olsem olnau papamama i laikim yu long gat gut-pela bihain taim, tasol nogut ol i no savena ol i wokim pasin we ol i no bisi longyu. Kisim dispela olsem salens long muvfowed taim yu gro long tingting na laipbilong yu. God i save wanem i gutpelalong yu. Ritim Romans 8:28.Sapos yu laikim moa tok strongim, i

moabeta yu ringim opis bilong mipelalong wokim apoinmen. Dispela em olnamba bilong mipela: 3266660011/3405832.God i ken blesim yu na givim yu gut-

pela tingting.Pren bilong yu

Laiplain.

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long stori.Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wikEkting Prea

Kanage i wok wantaim G4S SekuritiGad. Kanage i save wok long nait,wanpela nait Kanage i slip na staptaim em i pasim ai na slip, em i harimbut bilong supavaisa i pairap longsimen na i wokabaut i kam long pleswe Kanage i slip stap long en. Taimbos i kam sanap pinis long pes bilongKanage, na Kanage i save pinis olsemem i lukim em i slip i stap. So wan tuKanage tok, Amen! na bihain em iopim ai na lukluk long supavaisa iting em mas distepim em long preana em i tok, sori Kanage mi no saveyu prea na stap, nogat mi ting yu slipna klostu mi laik butim yu. Sori tru,gutpela sekuriti! Na Kanage i tokolsem, bos em nomol pasin long laipbilong mi ya.Tasol samting tru Kanage i slip istap.

Andrew Broun

Kanage spakKanage em i wanpela man i save staplong Baiyer riva sait long W.H.Pwanpela taim Kanage i lusim ples na igo long ples bilong tambu bilong em.Dispela ples i stap klostu long Hagentaun, taim Kanage i go pinis na em ilukim sampela mangi i dring teng jusi stap. Na Kanage i ting ol i dring biana em i tok; plis ol pikinini givim miwanpela botol tasol na mi dring. Naol mangi i lukim Kanage na ol i sorenogut tru long em na ol i mekim wan-pela 1.5Lita kotena teng jus na givimlong Kanage. Taim Kanage i dringimap tasol na em i rausim siot na su bi-

long em na i sanap namel long bikrotna i mekim kainkain toktok na i laikkirapim pait. Na ol nam-meri i toktambu Kanage yu dring wanem kainbia na yu mekim long long pasin? Natu ol mangi i tokim em olsem; Kanageyu no dring bia, yu dring teng jus yana olsem yu spak olsem? Kanage ibikmaus na i tok, “Mi bia o tengjuses, yupela dring na mi spak em misipak pinis na mi sanap long rot emmi sanap pinis, sori tru olsem yupelai tuleit pinis. Tasol Kanage i dringteng jus na i spak.”

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage

tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,

Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 penprenkanagelaiplain

NEM: Nick Kwau KRISMAS: 30 (Man)ADRES: PO. Box 1349, Wewak, East Sepik Provins SAVE LAIKIM: Ritim buk, singsing, go Lotu, mekimpren wantaim arapela and trevol.

NEM: Raphael IwapKRISMAS: 18 (Man)ADRES: St. Michael Secondary School, PO. Box Pri-vate Mail Bag, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai gems, pilaim musik, operetimKompyuta, wok teknisen, ritim buk, na go long skul

NEM: Vincent AwonKRISMAS: 30 (man)ADRES: Kamate Coca Co-operative Society Limited,PO Box 298 Madang Provins SAVE LAIKIM: Welding, cocoa trena, menesimbloks, Raising Beans long ekspot, mekim fani, harimmusik na painim wanpela meri long maritim na stapwantaim oltaim.

NEM: Junior B. Dadis KRISMAS: 32 (Man)ADRES: College of Distant Education, PO Box 2071,Yomba, Madang Provins SAVE LAIKIM: Go danis, harim reggae musik, lukimCD, tok pilai na go swim

NEM: Jason ElmonKRISMAS: 19 (Man)ADRES: Bema High School, PMB Bema, Lae Post Of-fice Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Mekim pren, pilai soka, go Lotu,mekim fani na toktok wantaim ol narapela lain.

NEM: Gabriel Bania KRISMAS: 23 (Man)ADRES: St. Christopher Primary School Turubu EastCoast,C/- Bill Orengo PO Box 466,Wewak ESPSAVE LAIKIM: Autim tok bilong God, serim toktokol samting, pilai gospol musik, helpim na mekim wokmarimari na go Lotu.

NEM: Jenna HillKRISMAS: 35 (Meri)ADRES: PO Box 90, Adoagyiri, Nsawam Ghana, WestAfrica – 00233 541705015 e-mel:[email protected] LAIKIM: Kantri musik, kukim kaikai, raitimpas na painim wanpela man long maritim

NEM: Rex YatapsaKRISMAS: 30 (Man)ADRES: Wambi DC, PO Box 352, Bulolo MorobeeProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, serim tok bilong God wan-taim arapela, stretim hevi bilong ol arapela manmeri,Wok gol na wokim gaden.

NEM: Robert DanielKRISMAS: 14 (Man) ADRES: Kanabea Catholic Mission, PO Box 90, ViaKerema, Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai gita, volibol, soka, tats, mekimfani, stori, watsim TV, harim Lotu musik, go skul, tekpat long yut wok, go Lotu na lukautim ol enimal naplans.

NEM: Awaten Kembo KRISMAS: 20 (man)ADRES: Bema High School, PMB Lae, Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai volibol, vok, basketbol,harimmusik, mekim fani, go Lotu, ritim buk na niuspepa nastori wantaim ol poroman-meri.

Inap laiplain helpim longdaunim hevi mi gat long en

bisnisnius Ogas 1 - 7, 2013 Wantok p21

Veronica Hatutasi i raitim

WOK bilong givim luksave long olbisnis meri long dispela kantri ikamapim gutpela wok we i kontribiutlong divelopmen bilong kantri i kisimsapot taim wanpela tasol na biknemkampani i save wokim bia, Saut Pasi-fik Bruri (SPB) i givim K20,000 longWetpac Benk we i go pas long dis-pela luksave wok.Dispela donesen i statim ol fan

resing na ol wok redi long dispelaresis we ol kampani, ogenaisesen naol wan wan manmeri long kantri i kennominetim wanpela meri long go in-sait long 2013 Westpac AutstendingWimen Awod (WOW).Menesing Dairekta bilong SP Bruri,

Stan Joyce i bin prisenim K20,000sekmani i go long Asleigh Mathesonem Menesing Dairekta bilong Wet-pac Benk long las wik Fonde.Taim em i tok tenkyu long donesen

bilong SP Bruri , Mista Matheson ibin tok tupela kampani i wokim komit-men long sapotim ol wok bai helpimol meri long kontribiut long gutpela nadivelopmen bilong ol, komyuniti nakantri. Na tu, long daunim na stopim

vailens na pasin bilong paitim namekim nogut long ol meri.Nominesen bai pas long Fraide,

Ogas 30, 2013 na husat kampani owan wan man i laik wokim nomine-sen long wanpela meri i ken go kisimfom long wanem Westpec brens istap klostu long yu.

Westpec Bisnis meri awod i op…Sp BRuRi givim K20,000 sapot

SITI Famasi Limitet (CPL) wantaim olpatna bilong em i bin lonsim Meri SeifPles kempein long Badili Stop N Soplong Julai 17, 2013.Lucy Toti, Yumi Lukautim Mosbi

Projek Kodineta bilong Nesenel Kapi-tel Distrik, i makim maus bilong DeputiSiti Menesa, Eben Divelopmen, HonkKiap na Gavana Powes Parkop, longlonsim Meri Seif Ples.Em i tok, “Meri Seif i bin dai na i stap

tasol nau mi tokaut olsem em i kisimlaip gen”. Mista David Conn, Siaman bilong

Pot Mosbi Semba ov Komes i bin tok,“Inap em inap nau!” Komyuniti i maslain long rispektim ol meri na ol pikinini. Em i tok strong long olgeta bisnis

haus na olgeta komyuniti i mas mekimwok bilong stopim pasin bilongbagarapim ol mama na ol pikinini. Em i tok, ol meri i werim ol yunifom

bilong Meri Seif Ples long taim bilonglonsim em i soim ples klia wanemsamting Yumi Lukautim Mosbi i laikmekim. Em i tok tu long ol bisnis haus i mas

sanapim na hangamapim ol sain bi-long Meri seif long ol wok ples bilongol.Tasol em i tok strong long pasin bi-

long pait, na i autim bel hevi long taimem i lukim sampela Ste ov Orijin Bluessapota i spak na draivim ka i no insaitlong Stop n Sop Badili, taim lonsim bi-long Meri Seif i wok long kamap longna i sanap na hangamap i kam ausaitlong ka na singaut long ol niusmanlong kisim poto bilong ol. Stet ov Orijini bin kamapim planti vailens insait longfamili na komyuniti, na ating ol i masstopim long PNG.“Yumi mas tingim sefti bilong ol meri

na pikinini insait long siti olgeta taim,”Mista Conn i tok moa. Em i tok ol bisnis lain i mas mekim

ples bilong i seif long ol meri i ken go

baim samting na i noken pret long stil-man. CPL wantaim Stop N Sop i tok

promis long sapotim gen MERI SEIFPLES kempen long dispela yia. Wantaim CPL na Stop N Sop, ara-

pela lain olsem Yumi Lukautim Mosbi,POMCCI, Ginigoada Bisnis Divelop-men Faundesen, G4S na Digicel ibungim helpim long mekim dispelagutpela wok. Mista Conn i tok tenkyu long olgeta

patna long givim sans na kisim wok bi-long pinisim vailens o pasin paitimmeri. “Vailens Egens Wimen em i hevi bi-

long kantri long nesenal level, olsemna em i nidim rot bilong stretim longnesenal level.” Em i tok.Em i stori long yia 2011 taim wan-

pela meri long is Nu Briten, JoyWartovo i bin kampa pablik na tokautlong pasin nogut man bilong em i savemekim long bagarapim em.Em i tok dispela i mas kamap olsem

piksa bilong olgeta meri i mas bi-hainim. Taim sain bilong Meri Seif i stap long

Stop N Sop, ol meri i painim hevi, isave ran kam long Stop N Sop naaskim ol wok lain long helpim ol. Ol wok lain bilong Stop N Sop i save

ringim G4S na ol i save kisim ol meri igo long seif ples. Mista Conn i tok, Pasin blong stopim

Vailens em i stat long famili taimpikinini i liklik yet. Dispela i ken kamapsapos mama na papa i no save putimpikinini man i go pas long pikinini meri.Ol pikinini i mas lainim olsem, meri naman i wankain tasol.Vailens Egens Wimen, i nogat banis

bilong em olsem na CPL Grup i putimol sain bilong Meri Seif Ples long ol-geta stua bilong Stop N Sop na bai igat posta bilong Meri Seif Ples. Lulu Sariman, HR Supavaisa bilong

CPL Grup, i bin makim maus bilongCPL Grup na i tok em i amamas longstap wok wantaim CPL long saptimdispela gutpela wok.

Yumi LukautimMosbi kirapimgen Meri SeifPles

Frieda Kana raitim Ol kainkain vegeteboli ken groa gut longBasamuk tude.

Rachel i toktok wantaim olwok man bilong RamuNiCo na sampela visitalong wok bilong em.

Kumu i Kamapim mani:

bisnisniusP22 Wantok Ogas 1 - 7, 2013

BIKPELA namba bilong olwokman na meri husatnau i wok long bilian kinaPNG LNG projek bai pinislong wok taim konstruk-sen bilong projek i pinislong neks yia.Ripot bilong PNG LNG

Kwatali ripot bilong En-vairomen na Sosel i tokautolsem moa long 80% bilongwok konstruksen i pinis nalong 2014 kantri bai salimnamba wan gas go aut longwol maket.Bikpela namba bilong

wokman meri nau wok longkonstruksen sait bilong OpsoPaiplain na Upstrim Infra-straksa na ripot i tok dispelatupela bikpela projek i pinisna sampela liklik wok tasolstap yet long pinis long kon-struksen sait wantaim Peme-nen Fesiliti Kompaun klostulong Pot Mosbi long bildim olopis na sampela sevis fesilitibilong produksen wok bilongsalim gas go aut.PNG LGNG nau gat moa

long 20,000 wokman meriwok long planti hap longkonstruksen sait na bikpelanamba em bilong Papau Ni-ugini we ol wok long jenerelleba olsem draiva, me-chanic, kapenta, drila, naplumba na sampela liklikwok.Ripot i tok Apstrim Infra-

straksa wok; em bin nambawan bikpela konstruksen webikpela namaba bilongPapuaNiugini wok man nameri i wok long planti seksenbilong dispela projek nabikpela namba ol wok longHides gas kondisining plentna long Hides Welpads.Moa long en, Opso

paiplain na Apstrim Infra-

straksa wok i pinis na nupelawok kontrak i kamap klostulong Pot Mosbi ples baluslong kirapim Pemenen Fes-iliti Kompaun. Dispela peme-nen Fesiliti Kompain bai gatopis na ol sevis fesiliti bilongproduksen.Ripot i tok PNG LNG pro-

jek i kamapim planti bikpelanupela projek long nambawan kweta bilong 2013 nawanpela bilong disela emsainim bilong Mama GraunKonsevetiv Trast Fan weUPNG bai go pas longkamapim trening bilong olsummatin long wok na skulna tu helpim ol gavman napraivet sekta long wok bilongbaio-daivesiti.

Sampela bikpela projekpinis long LNG konstruksenpes em, Komo Intanesnelples balus i lukim fuel fam napawa haus wantaim pawajenereta wok i pinis na baluskam pudaun long hap longnupela ples balus.Wok long Apstrim em pinis

olgeta na long Opso Paiplaintu i pinis na liklik tasol longpinisim olgeta na dispela emtupelo bikpela projek longkonstruksen pes.Wok long LNG Plent na

Marin Fesiliti i lukim wok ipinis long LNG Plent gaspaiplain we kjonektim golong opso paiplain.Bikpela wok long Hides

gas konditing plent na Hides

Welpads tu I pinis na likliktasol na lukim bai olgeta wokbilong konstruksen bai pinisolgeta long neks yia.Dispela PNG LNG i kamp

na planti wokman meri longpablik na praivet sekta lsuimwok na go wok long LNG nataim dispela projek I pinis bai

lukij planti bai kam aut longwok na bai nogat wok.Wankain taim ripot tokaut

lonse PNGLNG peim moalong K7 bilian long ol papa-graun kamapni long ol sevisol provaidim long konstruk-sen sait olsem ketering haiakar na sampela

Ripot tu i tok PNG LNGprojek tu i wok longkamapim moa trening longol wokman nameri longkisim save long teknikel saittasol ol ken yusim long olarapela maining hap longkanti bikos LNG wok klostulaik pinis.

Bikpela namba bai lusim wok long PNG LNG projekStanley Nondol i raitim

PNGLNG Plent Sait we wok i pinis long en na Komo ples balus.

PNG gavman i sapotim moalong 50-pela kamapani wan-taim gavman ofisel long golong Solomon Ailan longputim wanpela bikpela tredfe long mekim wok bisnislong Solomon Ailan .Tred na Komes Minista

Richard Maru taim givimK250,000 sek mani bilonggavman go long meneingDarekta bilong InvestmenPromosen Autoriti IvanPomealu i tok PNG embikpela kantri long Pasifikna dispela trip long Solomanbai soim tru kala stret.

Mista Pomealu i tok PNG igat 51 pela bisnis stap pinislong Solomon na dispela tripem wanpela bikplea tru webai lukim bikpla namaba bi-long PNG bisnis lain na gav-man wok man bai go kamaplong ap long mekim bisniswantaim Solomon Alainpipel na gavman.Minista Richard Maru i tok

dispela trip go long ap tu baiem toktok wantaim SolomonAilan gavman long kisimsampela Dokta ana Neslong kama wwok long olhaus sik bilong yuni long

kantri.Minista Maru tok PNG tu

bai apim mak bilong ekspotbilong en go long SolomonAialan go antap moa na bailukluk long kisim planti bis-nis long Solomon.Minista Maru i tok agav-

man nau stap beksait longsapotim praivet sekata nalaik sapotim long groa nadispela bai strongimdiplometik relisen strongwantaim Solomon.Mista Maru i tok PNG

gavman save givim K20 mil-

ian long wanwan yia longsapotim Solomon Alan gav-man na tok Solomon Ailanem teritroi bilong PNG nanau em tok tupela kantri baikamap strongpela pren longwok bisnis.Dispela trip bai lukim moa

long 80-pela bai kalap longbalus na lusim kantri na gokamap long hap na bai soimol pipel bilong SolomonAilan long kainkain bisnislong ol ken kamap patna oPNG ken surukim bisnis golong Solomon.Minista Maru i tok PNG

save halivim Solomon Ailanlong aid mani na nau tupelakantri bai strongim pren bi-long tupela long growim bis-nis na tu kamapim nupelabisnis we Solomon Ailan kenkam mekim bisnis long PNGna PNG bai mekim bisnislong hap bilong SolomonAilan.Mista Maru tok nau yet Fiji

i go pas long bisnis longSolomon Ailan na tok PNGem bikpela kantri long pasi-fik na bai nonap givim sanslong ol arapela liklik kantrina tok PNG bai tekova long

Fiji long sait bilong bisnislong Solomon Ailan.Wankain taim Minisata

Maru tok PNG husat go longSolomon long dispela 3-pelade visit mas noken biket namas bihainm loan a soimgutpela pasin tru long soimPNG olsem supapawa longpasifik.Dispela bikpela grup we

Tred na Indastri ministerRichard Maru go pas longen bai lusim kantri long dis-pela wik Fonde na bai stap3pela de long SolomonAilain.

PNG bai strongim bisnis long Solomon Ailan

WESTPAC benk i tokautolsem benk nau putim inter-est reit bilong kisimpesonel lon o dinau staplong 15.5 % na tok welkamlong husat laik dinau longstretim kevi wari bilong ol.Taim ol pipel gat mani

long poket long mekimkainkain samting embikpela samting. Yu laikbaim kar, go long holide,peim skul fi, stretim haus o

ol arapela nid bilong yu embikpela samting, na longWestpac benk pesonel lono dinau em wanpela rot weyu ken kisim helpim.Westpac i tok dispela

pesonel dinau em isi na gut-pela long veliu bilong maniwe kastoma bai amamaslong kisim dinau na bekimlong liklik win mani longbenk.Westpec hetman bilong

Retel Benking Adam Dowini tok Westpac i andastandimol kastoma bilong em i gatdiriman na gol bilong ol natok Westpac bin helpim ollong lukim dispela karimkaikai.Wespac i toksave olsem

long kisim dinau kastomamas gat K150 olsem stat apmani na isi long bekim weinterest reit stap daunblostret wantaim 15.5% na

winim ol arapela benk wegivim dinau long kastoma.Mista Dowin i tok West-

pac i save olsem planti manna meri i gat laik long baimkar, nupela samting bilonghaus na opis na laik su-rukim haus bilong family naplanti moa. Ol dispela samt-ing nidim mani long mekimkarim kaikai na long dispelaas Westpac I laik helpim olkastoma long kisim mani isi

, kwiktaim na isi long bekimlong liklik winmani.Mista Dowine i tok moa

olsem benk luksave tu longpasin kalsa bilng kantri nalong dispela pesonel loa odinau benk ken helpim olpipel long kisim mani napeim prait prais na helpimlong haus krai na sampelamoa.Dispela Westpac per-

sonel long em bilong

westpa kastoma na tu husatem ion kastoma bilongWestpac tu ken kisim dinau.Westpac tok ol kastoma o

ion kastoma husat laik kisimem dua op pinis na ol kengo long ol brens bilongWestpac raun long kantri naaskim long Westpacpesonel dinau na ol wok-man bai helpim ol longkisim kwik taim.

Westpac pesonel dinau stap long 15.5 %

ruralindastri Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P23

RACHEL em wanpela strong-pela mama stret. Em i no olsem planti mama

na ol kain sampela marit meriinsait long kantri we i savewetim pe bilong ol papa o manbilong ol olgeta Fraide pe de.Man bilong em Peter

Yambo i save menesim nu-pela eria bilong Basamuk taunwe dispela kampani bilongChinaSaina, Ramu NiCo isave gat Rifaineri bilongmekim nikel na kobalt miksprodak. Na namba wan pikinini meri

bilong Rachel i save wok wan-taim NCS-Raibus KetaringSevis long Basamuk Rifainerilong kukim na redim kaikai bi-long ol wok man bilong RamuNiCo long Basamuk.Rachel em strongpela

mama bikos em i no save wetlong pe bilong man bilong em.Na tu em i nogat tingting longjoinim ol arapela meri asplesna painim wok long RamuNiCo long Basamuk. Em i gat bikpela bilip tu

olsem Ramu NiCo tasol inonap inapim bel na tingtingbilong olgeta papa na mamagraun. Ol yet i mas sanap long

strong bilong on yet.Olsem na Rachel em i

sanap strong na yusim savebilong em na bihainim askimbilong NCS-Raibus long kisimmoa lokal kaikai long ol rurelfama.Rachel i gat gaden bilong

em long Tugyag ausait longBasamuk Rifaineri we em igroim ol kumu olsem Sainakapis, paksoi, raun-kapis, naol arapela gaden kaikai we emi save salim long NCS-Raibuslong ol i kukim na givim longmoa long 600 lain husat i savekaikai long mes.NCS – Raibus em ketering

kampani we i save kukimkaikai bilong ol wok manmeribilong Ramu NiCo longBasamuk Rifaineri long RaiKos distrik.Rachel i tok olsem em i bin

salim ol kumu na gaden kaikaibilong em na wanpela taimem i bin kisim K1,000. Dispelai kirapim intres bilong em longgroim moa kaikai na salim.Dispela stori bilong Rachel

em gutpela salens nau longol fama long Tugyag na olarapela viles klostu longBasamuk Rifaineri bikos feabilong dingi i go long Madangem antap na tu, long taim bi-long strongpela win, solwarai kirap na ol i ken bungim

taim nogut.“Mi amamas tru long NCS-

Raibus long givim mi dispelaliklik kontrak long saplaimkumu na gaden kaikai longmes bilong ol, bikos nau miken salim ol prut olsem popo,painapol, banana na ol ara-pela samting tu,” Rachel i tok.Ol lain olsem Rachel i save

kisim ol peses oda (PO) longsaplaim wanem kain ol gadenkaikai ol i save kamapim ol-geta taim, na ol i save bringimi go na skelim na salim longNCS mes.Rachel i tok em i gat strong-

pela tingting long kamapimmoa kumu sapos em i gatwanpela trakta we i kenbrukim graun long em i kenmekim bikpela gaden. Rachel em i asples meri yet

na kain hatwok bilong em igutpela bilong wanem plantiasples lain i wok long les na olHailans lain i save kisim olkumu na ol narapela vegete-bol bilong hailans i kam nakarim i go long KurumbukariMain na Basamuk Rifainerilong salim.Taim ol bikpela maining i

kamap long asples, plantimanmeri na papa mamagraun i save ting olsem ol ipapa bilong samting na saveles long wok long kisim mani

long ol sait wok. Ol i ting olsem mani bai i

kam long main stret.Ol kain mani olsem royelti,

potnait na ol bikpela kontrakmani long Ramu NiCo baipinis bihain long 20 yia tasolbihain long em bai ol papa namama graun bai mekimwanem. Dispela em ol kainaskim ol i mas bekim na redimol yet tude.Ramu NiCo Komyuniti Afes

Agrikalsa Dipatmen i wok longgo pas long redim trening na isapotim tingting bilong ol lokalo asples ples long Kurum-bukari i go long Basamuk lain

long go insait long kain bisnisolsem agrikalsa, poltri o lukau-tim kakaruk na ol narapelamoa.I gat tok win olsem ol lain bi-

long Basamuk na KBK Main ino nap long groim ol kumuolsem kapis, brokoli, kerot,orens, anien na ol narapelalong Basamuk na KBK , naolsem, ol i kisim i kam longhailans.Tasol tude, wantaim luk-

save na helpim bilong RamuNiCo na NCS-Raibus, ol imekim kamap planti lokelfama i wok long groim ol plantikaikai we bipo i no bin kamap

long em.Rachel i gat gutpela tingting

na i wok long graun longmekim liklik mani, na i no wetlong potnait bilong man bilongem. Na ol vegetebol ol gaden

kaikai em i groim i no bilongsalim tasol. Sampela ol familiyet i save kaikai wantaim gut-pela abus.Sapos i gat planti mama

wantaim wankain tingting bi-long Rachel insait longBasamuk na kantri, tru tumaskantri bai senis bilong wanemol mama em ol bekbon bilongfamili na kantri.

Mama i no wetim potnait bilong papa…Kumu i kamapim mani

Mathew Yakai i raitim

Rachel i wok long gaden bilong em wantaim wanpela meri.

P24 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 ramunius

Ramu NiCo strongim wok agrikalsa long Rai Kos

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

MASKI Papua Niu Gini i gatgol, kopa, oil, ges, timbana ol planti narapela

risos, wok agrikalsa em wanpelaeria we gavaman i gat bikpelabilip olsem planti win moni i kenkam insait long kantri.Tingim! Tete, yu go long wanpela

supa maket stoa bai yu painimolsem ol sampela kain kumu olsembrokoli, tomato, galik, onion na olnarapela vegetebel em PNG i savekisim kam long ovasis. Na rais tuem PNG wok long kisim i kam longovasis na mak olsem K600 million iwok long lusim kantri wanwan yia.Ol dispela kumu na narapela

kaikai em ol pipol bilong PNG yet iken growim na kaikai. Long nambisi go antap long hailans, ol i woklong growim rais, kapis, brokoli,tomato, onion, orens na ol narapelakainkain kumu na fruts. Bilongwanem na kantri i wok long salembikpela moni i go long Australia naNiu Zilan long baim ol kaikai weyumi yet i ken kamapim long kantri?Long dispela as tingting tasol na

Ramu NiCo Menesmen (MCC) Ltdi wok long wok hat stret long skulimol pipol insait long impekt erias bi-long Projek stat long KurumbukariMain i kam long tupela paiplain eriana Basamuk insait long Rai Kos.Ramu NiCo, ananit long komuniti

Afes (CA) agrikalsa depatmen bi-long em i wok long skulim ol asplesmanmeri ol nupela save long wokagrikalsa long planim rais, kakao,lukautim pato, kakaru, pik, pis nahow long menesim gut na kamapimi go bikpela.Planti ol papagraun ikam inap

tete i kisim planti ol gutpela save nakamapim kakao, rais na tu ol nara-pela kes krop i go bikpela na wokimplanti win moni tete.Ramu NiCo i wokim ol dispela

wok long tokim ol manmeri olsemwok bilong dikim gol, kopa, nikel, oilna ol narapela bai pinis wanpelataim tasol wok agrikalsa i bai stapyet na ol i mas holim mama graunyet we bai lukautim ol. Ol dispelawok tu i kamap ananit namel longMCC-Ramu NiCo wantaim gava-man ananit long luksave bilongPublik-Praivet-Patnasip (PPP) wegavaman i laik mekim ol pipol i wokhat na kamapim bisnis na tu longsait bilong fud sekuritti.Ananit long dispela luksave, tu-

pela man i go pas long wokagrikalsa long Ramu NiCo CA de-patmen, Aldam bande, trainer bi-long wok agrikalsa na AllanWahwah, supavaisa bilong CAagrikalsa i wokim wanpela ron i golong Basamuk na kamapim wan-pela woksop long Mande Julai 22igo pinis long Fraide Julai 26.Moa long 40-pela asples man-

meri bilong Tugiag, Ganglau na ol

narapela asples na hauslain klostui kam long harim dispela ol skultoktok.Aldam Bande i bin go pas long

trainim ol pipol long hao bai ol ilukautim kakaruk (poltri) na men-esim poltri wantaim ol narapelasamting olsem mani na hauskakaruk. Dispela skul i lukim moalong 30pela man na meri i kamapna i gat bikpela interes i stap.Bihain long em, Allan Wahwah i

givim skul toktok long sait bilongwok plen bilong fam wok oragrikalsa wok, plenim gut nawokim baset. Allen i tok, planti lainlong ples i save wokim wok olsemlukautim kakaruk or pik nating nanogat ol plen i stap reri long bi-hainim.“Taim wanpela man i lukautim

kakaruk orait em i mas nokenlukautim kakaruk tasol long 3 o 4-pela yia tasol em i mas traim longkamapim ol narapela bisnis olsemtred stoa, PMV na ol narapela longlukim bisnis i grow go bikpela,”Mista Wahwah i tok.Em i tok ol skul toktok em i givim

em long kirapim tingting long statimbisnis, plenim na menesim gut longlukim sampela win moni i kamapna bisnis i grow i go bikpela.Aldam wantaim Allan i skulim ol

pipol long luksave olsem wokplenim na budget i mas stat wan-taim ol famas long taim ol i laikkamapim wanpela projek insaitlong famili o haus lain bilong ol.Dispela i bai givim ol klia tingtinglong hamas moni ol i save ol baiwokim na tu i gat gutpela plen webai lukim ol i no trumai mani natingnating.“Plenti ol risos bilong wokim

mani i sot so taim ol famas i gatplen bai ol i kamapim gutpela tingt-ing long wanem ol samting em im-potent long kamapim wok na ol ibai wokim stret na kamapim bisnisi go bikpela,” Mista Wahwah i tok.Long wankain taim, wok bung

namel long gavaman na praivetsekta i go strong insait longMadang provins namel long RamuNiCo na Madang Provinsel gava-man.Madang provinsel gavaman i

hamamas long dispela wok pat-nasip o PPP we i strongim plantiwok bung wantaim Ramu NiCo naprovinsel gavaman insait long olplanti wok agrikalsa long impekteria.Edvaisa bilong Laipstok long

Madang Provinsel Gavaman, JoeNaram i luksave long dispela wokbung bihain long em I wokim wan-pela ron i go long Basamuk Ri-faineri long Mande Julai 22longkamapim sampela wok aweneslong lukautim kau.Edvaisa bilong Kaikai Gaten na

Agrikalsa, Mary Lilly tu i bin stapinsait long dispela ron. Ol i bungwantaim ol asples lain bilongGanglau, Mindre na ol narapelaasples klostu long karim aut ol wokawenes long lukautim kau naplanim rais.“Mipela i wok bung wantaim

Ramu NiCo-MCC long kamapimbikpela tingting bilong lukautim kaulong ol asples,” Mista Naram i tok-tok.Mista Naram i tok long 1985 taim

em i stat wok long Saidor na ol as-ples bilong Rai Kos, em i lukimplanti lain i bin lukautim kau tasol ibin bruk daun bilong wanem gava-man i no luksave.Tasol nau em i tok Nesinel

Agrikalsa Progrem Funding i base-tim sampela mani mak longK6000,000. we K1000,000. bai golong wanwan distrik insait longMadang provins long kamapimwok agrikalsa.“Sait bilong lukautim kau bai i

gat bikpela baset na mipela i laikkirapim tingting bilong ol pipol longstat kamapim na rerim ol yet longlukautim kau,” Mista Naram i tok-tok.Em i tok pasin bilong sindaun

nating na askim tumas long gava-man na kampani mas stop na olpipol i mas traim long wok hat tetena kamapim sindaun bilong ol yet.“Madang provinsel gavaman i

laik lukim yu wok hat. Stat mekimbanis, rerim olgeta samting na kamlukim mipela na mipela ken givimkau,” em toktok.Long wankain taim, Mary Lilly,

meri i go pas long wok plantim raisi tokim ol asples man meri long statgrowim rais bilong ol yet na kaikai,na maski westing ol bikpela manilong rais i kam long narapelakantri.“Long wanwan yia, gavaman bi-

long yumi spendim mak long K600million long baim rais bilongwanem yumi i wok long baim raisyet. Sapos yumi growim rais bilongyumi yet bai ating yu wanwan baisevim bikpela mani stret,” Ms Lilly itoktok.Em i tok i gat ol bikpela famas in-

sait long Madang privins tete we igrowim rais, katim, stretim na salimlong ol pipol na ol lain Basamuklong Rai Kos i ken mekim wankain.Agrikalsa Supavaisa bilong

Ramu NiCo, Allan Wahwah i toktenkyu tru long Mista Naram naMs. Lilly long kamapim dispelaawenes na tok klia olsem wok pat-nasip ananit long PPP bai i go yetlong kamapim ol bikpela kaikai longwok agrikalsa.Ramu NiCo, long bipol i kam tete

i gat bikpla wok PPP namel long olnarapela egensi tu olsem CCRIlong sait bilong lukautim cocoa.

Meri Lilly i tokim ol asples lain i mas growim raisbilong ol yet na Joe Naram i sindaun long sait. Joei bin mekim awenes long lukautim kau.

Ol famas i harim Allan Wahwahbilong Ramu NiCo i givim skultoktok.

Wanpela famai lukautimkakao bilongem na Tonygayu bilongRamu NiCo ilukluk.

Ol aspleslain husait ibin kamaplong kisimawenestoktok.

P26 Wantok Ogas 1 - 7, 2013 nrlnius

SPOTS DR0RAUN 21

Fraide: Ogas 2, 2013

Sarare: Ogas 3, 2013

Mande: Ogas 5, 2013

Knights Vs Broncos

Centrebet StediumPanthers Vs Roosters

Hunter Stedium

Canberra Stedium

Skilled Park

Raiders Vs Storm

Titans Vs Tigers

WIN Jubilee Ovol

Dragons Vs Bulldogs

Sande: Ogas 4, 2013

Mt Smart Stedium

Warriors Vs Sharks

Parramatta Stedium

Eels Vs Sea Eagles

Townsville Stedium

Cowboys Vs Rabbitohs

Raun 20 Poins LedaPos Tim W B L D Pts1. Rabbitohs 15 2 3 342. Roosters 14 2 4 0 323. Sea Eagles 11 2 6 1 274. Storm 11 1 6 1 275. Bulldogs 10 2 8 246. Sharks 10 2 8 247. Raiders 10 2 8 248. Knights 9 2 9 229. Warriors 9 2 9 2210. Panthers 8 2 10 2011. Titans 8 2 10 2012. Broncos 7 2 11 1813. Cowboys 6 1 12 1614. Dragons 6 1 12 1615. Tigers 6 1 12 1416. Eels 3 2 15 10

Halatau Joinim Tigers...

MEKIM bilong me tupelotrai.. Justin Horo i wel i gona putim namba wan trai bi-long em long tupela trai bi-long Manly wantaim WestTigers long Mande dispelawik.Manly i mekim 4pela win

nau na passim raun 20 wan-taim strongpela win longWest Tigers 36 – 18 longCampelltown long Mandenait.Em i namba wan taim tru

bihain long 15pela yia weSea Eagle i pilai longCampelltown. Laspela taimlong yia 1998 taim West istap ananit long jampa bi-long ol Magpais.

WEST Tigers gat nau 4pelanupela pilaias insait longbanis bilong ol yia 2014. In-sait long banis em olpelaveteran yutiliti Dene Ha-latau husat i kambek longNRL klab bihain long stap4pela sisen wantaim Can-terbury.Ol Tiger i konfemim Ha-

latau long Mande dispela wikna em bai kambek joinim olgen bihain long taim emlusim ol yia 2009. Em i sainimtupelo yia dil wantaim Tigers.Kosa Mick Potter bai

nogat sta pilaia BenjiMashall long yia 2014 na tuem i sainim yangpela anda20 hafbek Luke Brooks naMitchell Moses long 4pelayia kontrak, na tu NSW kaphooka Joel Luani long tu-pela yia.

Manly Sea Eagle go bek long Campleltownbihain long 15pela long winim West Tigers

JUSTIN Horo i skoa.

DENE Halatau long lephan.

SEKEN rowa bilong Roost-ers, Sonny Bill Williams iasua na bai stap autsaitlong tupela o tripela wiksaitlain long mekim gret 3hai takol long WillieMason.William is tap long ripot

long givim solda bilong emlong het bilong WillieMason long gem longMande dispela wik longNewcastle long Australia.

SBW bai stapaut tupelawiks saitlainbihain longasua wantaimWillie Mason

Sonny Bill Williams sas.

FRAIDE 26 Julai long PotMosbi, Dijisel PNG i sainimgen kontrak bilong sapotimPNG Netbol Fedresesen longnarapela tripela yia moa.Dijisel i laik strongim ol

PNG spots olsem na em baibringim wok poroman bilongem wantaim PNG NetballFederesen i go long tripelamoa yia. Kampani nau em i kamap

opisel telekomyunikesensponsa bilong Nesenal NetbolFederesen inap long narapelatripela yia moa. Em i min olsem enuel Net-

bol sempionsip bai karimnem, Dijisel Nesenal NetbolSempiensip. Dijisel kampani ibin stat sapotim PNG Netballong 2010.PNG Netbal Federesen i

tok tenkyu long sapot bilongDijisel PNG Menesmen longdivelopim ol meri i save pilaispots na givim tok wanbel bi-

long em olsem em bai stapgutpela bren ambasada lain ikarim nem bilong Dijisel, longtaim bilong dispela patnasip.Julienne Leka-Maliaki,

Presiden bilong PNG Netbol, ibin amamas tru, na i tok kliaolsem dispela mani baihelpim ol long kamapim plantisamting na nesenel sempi-onsip em i wanpela blong ol. “2013 sempiensip bai lukim

ol asosiesen long olgeta rijenbilong kantri, na strongpelatru bai i kam long SautenRijen. Mipela lukluk long kisim2,000 junia pilaia na moa long1,500 long sinia divisens,” emi tok. “Ol pilaia bilong Netbal long

olgeta hap bilong kantri i woklong wet long dispela taim.

Em i samting bilong kamapimgen, strongim wanbel pasinna poroman namel long olmemba asosiesen. Em i taimbilong strongim na kirapim olgutpela helti laip stail namelong ol memba,” em i tokmoa.Long taim bilong presente-

sen, Sif Opereting Opisa bi-long Dijisel, Darren McLean itok, “Dispela em i wanpelamoa step long Digicel i woklong sapotim yet wanpelaspot we i gat planti lain i savebihainim insait long PNG. Net-bal em i spot we i save soimstret long ol stail bilong olmeri.”Em i tok moa olsem, “Dijisel

em strongpela sapota bilongol spots long Pasifik, olsem

na taim ol i askim mipela longstrongim get sapot bilongmipela long PNG Netbol,mipela tok yes. Ol PNGPepes i wok long kirapim sol-wara insait long netball wol nawanpela we tasol long yumimekim dispela i go yet emlong wanpela kampani olsemDijisel i mas inves insait longdivelopmen bilong PNG net-ball. Mipela amamas truolsem mipela i nap long sapo-tim PNG Netbol.” Netbol i bin kamap long

PNG long 1960, na em taimwe PNG Netbol Federesen ibin kamap. Nau dispela spotem i kamap bikpela tru na igat memba namba klostuolsem 250,000 insait longkantri.

Ogas 1 - 7, 2013 Wantok P27spotnius

PLANTI taim, ol nesenel federesen i save tromoibikpela mani na risos i go long ol elit o top spots-manmeri, na ol i wok long abrusim ol grasrutsspots long kantri.Kain plenim wok bilong gavman, em long luklukmoa long botom-ap plening, we ol ples long kantrii kamap namba wan hap bilong wanem kain di-velopmen.Watpo na ol ples i mas kamap namba wan plesbilong kisim luksave long olgeta kain divelop-men? Bekim bilong dispela askim, em bikos bikpela hapbilong ol manmeri bilong yumi, i stap long ples,na i no long ol taun na siti. Wanem kain divelop-men i mas kamap long ples pastaim.Spots divelopmen em i wankain tasol. Dispelakain divelopmen i mas kamap long wokbung bi-long olgeta bikpela stekholda na i no wanpelaman o meri tasol.Long dispela stori kona bilong mi, mi givimbikpela moa luksave long ol nesenel federesen,bikos:

l Ol i gat teknikal save bilong spot bilong ol. Ol i save long ol rul, skils na we bilong ronim ol spot bilong ol;

l Ol i gat ol risos long go aut na halivim ol pipel long ples level wantaim kain spot ol i pilaim. Olsem, sapos ol i save pilai soka, orait, ol soka teknikal manmeri mas go aut na karimaut ol trening progrem;

l Spots i gat koporet sapot bilong halivim na karim ol progrem bilong ol i go aut. Sampela taim, politikal sapot i save kam insait long halivim ol trening progrem i go aut;

l Ol ples i ken soim ol spots talent i hait i stap. I gat ol manmeri i wok painim ol dispela kain lain. Olsem na em i gutpela rot bilong skaut na painim ol nupela spotmanmeri;

l Ol nesenel federesen i ken halivim long stretim ol komyuniti hevi long ples taim ol i strongim ol spots na trening progrem ol i givim; na

l Ol i ken givim ol gutpela, strongpela veliu bilong spot bilong halivim na kamapim ol gutpela manmeri bilong komyuniti long ples.

Ol dispela astingting antap i tok klia watpo ol fed-eresen i mas lukluk moa long viles spot divelop-men, na i no long wanwan ol top spotsmanmeribilong yumi tasol, husat i gat planti ol risos i kamlong gavman na ol bisnis.Ol nesenel federesen i ken strong olsem ol i gatatoriti o pawa long wok-strongim ol top spotman-meri. Tasol stap bilong ol olsem federesen, i nolong lukluk long ol top spotmanmeri long redi longol ovasis spots bung. Ol intanesenel gem i savekamap wanwan taim tasol. Olsem na yumi masaskim, olsem wanem long ol arapela taim we ol istap nating?Mi no save lukim wanpela nesenel federesen i godaun long viles level long karimaut ol trening pro-grem bilong ol ples manmeri. Ol i save lukim ollong taim bilong ol nesenel spots pilai olsem olenual nesenel sempionsip.Dispela em i turangu sindaun tru, taim o spotslong ol ples i wok long abrus, na ol manmerihusat i save sore long ol tasol, i save givimhalivim long ol manmeri long ples.Mi salim strongpela askim i go long ol nesenelfederesen long senisim luksave long divelopim olkoud bilong ol long ol ples long kantri. Mi saveolsem dispela bai mekim kamap bikpela senis.

Ol Nesenel Federesenbai lukluk long ol spots

long ples

i kam long bek pes

“MMA mix em yu baipait na yusim olgeta bodibilong yu, na dispela paitem bai namba wan taimbilong mi long go insaitlong pait resis, mi gatstrongpela bilip long milong mekim go tru longfainol,” Samuel i tok.Em tok tenkyu i go long

Nesenel Geming KontrolBod (NGCB) long helpimlong go daun na pait wan-taim Nathan long nam-bawan taim long Australia.Em askim nau ol bisnishaus na ol memba bilongem long helpim em genlong dispela pait bilongem long dispela mun ikam.Menesa bilong em

Willie Kerukerke i tok, Al-fred The Great WhiteShark Samuel i statim paitbilong em long Lokol levolna bihain em mekim rot bi-long em i kam antap longDistrik bihain i kam longProvinsal na nau em kamlong Nesenel level wemipela olgeta ples lain bi-long mas amamas. Nauem bai karim flek bilongPapua Niugini long go paitlong Australia na yumi ol-geta PNG mas amamaslong em long karim nembilong kantri bilong yumi.Willie i singaut nau i go

long ol memba na gavanabilong provins bilong ollong helpim Samuel weem mas gat inap manilong go raun long ol paitbilong em.Alfred i gat wanpela wik

stap long redim em yetlong go daun long bikpelatrening bilong em bipolong em go rimes wantaimNathan Washington longSydney.

White Sharkbai pait longSydney

Dijisel bai sapotim Netbolyet long tripela yia moa

Ol memba bilong PNG Netbol Klab na interim Presiden, Julienne Leka-Maliaki lukluk long Digicel PNG SipOpereting Opis, Darren McLean sainim kontrak namel long tupela ogenaisesen.Poto: Digicel PNG

KRAMER Ausenco BrothersRagbi Yunien Klab bai tanim 40yia bilong ol long yia kam, nalong dispela ol mekim ol liklikfanraising long helpim olkamapim dispela bikpela ama-mas bilong ol.Long las wik Sarere, ol bin

mekim liklik fanrasing longsalim ol tiket bilong winim olprais na tu ol salim ol hotdok naol narapela liklik samting, bi-hain ol bin kaikai wantaim ol sik

pikinini long wod bilong olpikinini long 3-mail haus siklong Pot Mosbi.Olgeta tim bilong bin winim

pilai bilong ol long dispelawiken tu olsem na olgeta fan-raising bilong bin kam gut tru.Ol anda 19 pilaia bin go paslong dispela wokabaut bilong ollong 3-mail haus sik longstrongim tingting bilong ol longgivim sampela samting kambek long komyuniti.

Dispela klab i gat nem longtaim em stat pilai long kompe-tisen bilong ragbi yunien, plantibilong ol olpela pilaia na nupelabin karim nem bilong kantrilong stap insait long Pukpuk.Kramer Ausenco Brothers i

kamap planti long ol yangpelamangi long pilai ragbi yunienna tu givim save long we bilongpilai na we bilong lukautim olyet insait long komyuniti nahelpim ol narapela.

Kramer Ausenco Brothers golukim ol pikinini long Haus sik

Wan wik: Fonde, Ogas 1 - 7, 2013.Isu 2031

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

ALFRED The GreatWhite Shark Samuelbai go pait gen longSydney Australia longdispela mun i kam.

Dispela pait bilongem bai em traim

gen wantaimN a t h a n

Washington we tupela binpait bipo na tupela wan-taim bin dro long skoa bi-long tupela.White Shark Samuel bin

tren isi tasol long longredim em yet long go daunlong wanem jim bilongtrening ol rausim long stre-tim long Saut Pasifik Gem.Samuel bai lusim kantri

long Trende long wik antapna go stap 3-pela wik longCains Australia longmekim trening bilong emwantaim long Francis Mac-Donald.

Dispela pait wantaimNathan bai ol pait aninitlong 65kg lait weit wetupela bai no inapyusim olgeta teknik bi-long pait tasol tupelabai pait long han nasuguru bilong lek oltasol.White Shark i tok, dis-

pela pait bai strongim emtu long stap insait longbikpela pait we baikamap long Cains Aus-tralia we ol bai yusim ol-geta teknik long pait.

Great Shark Samuel bai pait long SydneyNicky Bernard i raitim

Moa long Pes 27.