Hệ tiết niệu · 2. Sự tiến hóa của hệ tiết niệu 3. Cấu trúc thận của động vật hữu nhũ 4. Chức năng của thận 5. Tuần hoàn thận 6. Điều

1

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí1

Heä tieát nieäuUrinary system


Chương 8.1 HỆ BÀI TIẾT

1. Các sản phẩm thải có Nitơ– a. Ammonia– b. Uré– c. Acid uric

2. Sự tiến hóa của hệ tiết niệu3. Cấu trúc thận của động vật hữu nhũ4. Chức năng của thận5. Tuần hoàn thận6. Điều hòa hoạt động thận


Heää baøi tieát

Baøi tieát laø quaù trình thaûi caùc chaát baõ,caùc chaát dö thöøa qua quaù trình bieándöôõng ra khoûi cô theå, giuùp cô theåkhoâng bò nhieãm ñoäc vaø giöõ ñöôïc caânbaèng noäi moâi.Tham gia vaøo chöùc naêng naøy coù nhieàucô quan phoái hôïp vôùi nhau nhö: heä hoâhaáp- heä tuaàn hoaøn- heä tieâu hoùa- heä tieátnieäu- da


Caùc saûn phaåm thaûi coù Nitô


Caùc saûn phaåmthaûi coù Nitô

300 – 500 mL/gN1 bước xử lý

50 mL/gN4 bước xử lý

10 mL/gN15 bước xử lý

• Khi caùc amino acid vaønucleic acid ñöôïcchuyeån hoùa, moät saûnphaåm taïo ra laø ammonia(NH3), laø moät chaát khaùñoäc nhöng coù theå ñöôïcloaïi ra thoâng qua mangcuûa caù xöông (teleostfish). Thuù chuyeånammonia thaønh urea, moätchaát ít ñoäc hôn. Chim vaøboø saùt treân caïn chuyeånnoù thaønh uric acid, moätchaát khoâng tan trongnöôùc.


Heä tieát nieäu• Taïo ra nöôùc tieåu goàm hai böôùc: • Söï

loïc (khoâng choïn loïc) • taùi haáp thu(caùc chaát tan)

• Tieàn ñôn thaän ~ giun deïp (flat worm)• Ñôn thaän ~ giun ñoát (annelid) (heä

thoáng pheãu coù loâng)• OÁng Malpighi ~ Coân truøng (insect) (oáng

trong oáng tieâu hoùa)• Thaän~ Ñoäng vaät coù xöông soáng

(vertebrates)

2


Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu


Tieàn thaän

Tieàn thaän Trung thaän

Haäu thaän

Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu


Tieàn nguyeân thaän ôû giun deïp• Ñoäng vaät khoâng xöông soáng

ña baøo nhoû nhö giun deïp coùnhöõng caáu truùc phöùc taïp hônñeå baøi xuaát laø heä thoáng caùcoáng nhoû vôùi teá baøo ngoïn löûa(flame cell), vaø caùc loã baøi tieátcaáu thaønh neân nguyeân thaäncuûa giun deïp. Caùc loâng rung(cilia) beân trong teá baøo ngoïnlöûa daãn chaát dòch töø cô theånhôø hoaït ñoäng uoán mình. Caùcchaát baøi tieát sau ñoù ñöôïctoáng ra ngoaøi qua caùc loãthoâng vôùi moâi tröôøng beânngoaøi.


Ñôn thaän ôû giun ñoát• Haàu heát ñoäng vaät khoâng coù xöông

soáng, ví duï giun ñoát (annelid), coùñôn thaän (metanephridia). Ñônthaän goàm moät caùi oáng vôùi choå môûvaøo khoang cô theå hình caùi pheãugoïi laø pheãu ñôn thaän(nephrostomes), moät oáng nhoû uoánkhuùc ngoaèn ngoeøo, moät phaàn oángnhoû phoàng leân ñeå tích tröõ goïi laø tuùivaø moät loã ra qua thaønh cô theå goïilaø loã ñôn thaän. Muoái coù theå ñöôïctaùi haáp thu töø nhöõng oáng naøy, vaøchaát dòch (fluid) coù theå ñöôïc giöõlaïi. Nöôùc tieåu (urine) ñöôïc giaûiphoùng ra moâi tröôøng thoâng quacaùc loã ñôn thaän (nephridiopores).


Caùc oáng Malpighi ôû coân truøngCaùc oáng Malpighi cuûa coân truønglaø phaàn môû roäng cuûa oáng tieâuhoùa, taém trong dòch huyeát töông .Caùc teá baøo cuûa thaønh oáng coù theåhaáp thu acid uric, K+ vaø caùc chaátkhaùc töø huyeát töông roài vaøo oángnhoû nhôø vaøo quaù trình thaåm thaáu(osmotically). Phaân lôùn nöôùc ñöôïctaùi haáp thu (reabsorbed) quathaønh ôû ruoät sau. Caùc oángMalpighi cuûa coân truøng gioáng nhöñôn thaän cuûa giun ñoát laø nôi loaïiboû chaát thaûi Nitrogen vaø laø choã oånñònh caân baèng nöôùc vaø muoái trongcô theå 24/03/2010 8:44 CH

Nguyễn Hữu Trí12

Söï soáng trong nöôùc ngoït

3


Söï thích nghi cuûa ñoäng vaätnöôùc ngoït

• Caùc ñoäng vaät nöôùc ngoït ñoái phoù vôùi vaán ñeà caêngphoàng vaø maát muoái nhö theá naøo?

• 1. Haàu heát chuùng khoâng bao giôø uoáng nöôùc• 2. Cô theå chuùng ñöôïc chaát nhaày bao phuû, giuùp

ngaên caûn doøng nöôùc thöôøng xuyeân ñi vaøo• 3. Chuùng baøi xuaát moät löôïng lôùn nöôùc trong nöôùc

tieåu loaõng• 4. Caùc teá baøo haáp thu muoái ñaëc bieät treân beà maët

thu nhaän muoái moät caùch tích cöïc söû duïng ATP


Söï soáng trong nöôùc maën


Söï thích nghi cuûa ñoäng vaätnöôùc maën

• Caùc ñoäng vaät nöôùc maën ñaáu tranh vôùi söï loaïinöôùc vaø gaït boû muoái dö thöøa nhö theá naøo?

• 1. Chuùng thöôøng xuyeân uoáng nöôùc bieån ñeåthay theá nöôùc ñaõ bò maát qua mang hay thaámqua beà maët cô theå.

• 2. Chuùng baøi xuaát moät soá ion muoái (Mg++, SO4--)vôùi moät löôïng nhoû nöôùc tieåu ñaäm ñaëc.

• 3. Chuùng baøi xuaát Na+ vaø Cl- do caùc teá baøotieát muoái ôû mang baèng vaän chuyeån tích cöïcngöôïc gradient noàng ñoä söû duïng ATP.


Caáu truùc thaän cuûa ñoäng vaäthöõu nhuõ


Khaùi nieäm• Heä tieát nieäu bao goàm ñoâi thaän, nieäu

quaûn, baøng quang vaø nieäu ñaïo.• Heä tieát nieäu goùp phaàn duy trì caân

baèng noäi moâ bôûi moät quaù trínhphöùc taïp goàm: loïc, haáp thu chuûñoäng, haáp thu thuï ñoäng, baøi tieát.

• Keát quaû laø taïo ra nöôùc tieåu mangtheo nhieàu chaát thaûi chuyeån hoùa

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí18 18

Cô quan heä tieát nieäuMoãi quaû thaän coù kích thöôùc 3 x 6 x12

cm, ñöôïc boïc trong moät bao lieân keát,naèm trong moät oå ñaày môõ goïi laø oå thaänvaø dính loûng leûo vôùi thaønh löng baèngmoâ lieân keát.Caáu taïo cuûa thaän:Mieàn voû: maøu ñoû thaåmMieàn tuûy: maøu nhaït hôn, goàm 9-12 thaùpMalpighi, ñænh quay vaøo trong, ñaùyquay ra ngoaøi.Beå thaän: maøu traéng, nôi chöùa nöôùc tieåudo caùc oáng goùp ôû thaùp Malpighi ñoå veà.

4


Thaän vaø vò trí cuûa baøng quang

Moãi thaän ñöôïc caáu taïo bôûi hôn moät trieäu ñôn vòthaän goïi laø nephron

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí20 20

Vò trí cuûa thaän• Vò trí naèm sau maøng

buïng sau maøngphuùc maïc(peritoneum )

• Vuøng treân thaét löng– Töø ñoát ngöïc thöù 12

cho ñeán ñoát soánglöng thöù 3

– Thaän phaûi thaáp hônthaän traùi

Tuyeán treân thaän


Thaän coù moät maët loõm goïi laøroán thaän (hilus) nôi coù thaànkinh ñi vaøo, maïch maùu vaømaïch baïch huyeát ñi vaøovaø ñi ra, vaø nieäu quaûn ñi ra.Vaø moät maët loài.Beå thaän laø ñoaïn treân cuûanieäu quaûn, phình to thaønh 2,hoaëc 3 ñaøi thaän lôùn, moãiñaøi thaän lôùn cho caùcnhaùnh nhoû hôn ñi ra goïi laøñaøi thaän beù

Chöùc naêng cuûa thaän


• Nhu moâ thaän goàm vuøng voû vaø vuøngtuûy. ÔÛ thaän ngöôøi vuøng tuûy coù töø 10-18caáu truùc hình choùp goïi laø thaùp tuûy.

• Moãi thaän coù töø 1-4 trieäu nephron. Moãinephron bao goàm tieåu caàu thaän, oánglöôïn gaàn, caønh moûng vaø caønh daøy,quai Henle, oáng löôïn xa, oáng goùp vaøoáng thaúng.

• Nephron laø ñôn vò chöùc naêng cuûathaän

• Nöôùc tieåu ñöôïc taïo ra ôû thaän ñi quanieäu quaûn ñeán baøng quang, löu tröõtaïm thôøi roài ñöôïc thaûi ra ngoaøi quanieäu ñaïo.


Chöùc naêng cuûa ñôn vò thaän• Ñoäng maïch/tónh maïch thaän: doøng maùu chaûy trong

thaän• Nieäu quaûn (Ureter): oáng daãn nöôùc tieåu• Baøng quang (bladder): döï tröõ nöôùc tieåu• Nieäu ñaïo (Urethra): oáng thaûi nöôùc tieåu ra ngoaøi• Vuøng voû thaän (vuøng beân ngoaøi)• Vuøng tuûy thaän (vuøng beân trong)• Nguyeân thaän (Nephron): ñôn vò chöùc naêng cuûa thaän• Cortical nephron (naèm ôû vuøng voû; 80%)• Juxtamedullary nephron (naèm ôû vuøng tuûy; 20%)


Caáu truùc nguyeân thaän

• Ñoäng maïch höôùng taâm: cung caáp maùu cho nephrontöø ñoäng maïch thaän

• Tieåu caàu thaän (Glomerulus): caàu cuûa mao maïch• Ñoäng maïch li taâm: maùu ñi ra töø tieåu caàu thaän• Nang Bowman: bao quanh tieåu caàu thaän

5


Nguyeân thaän (Nephron)OÁng löôïn gaàn (Proximaltubule): baøi tieát & taùi haáp thuMao maïch beân (Peritubularcapillaries): töø caùc ñoängmaïch ly taâm; baoquanh oáng löôïn gaàn vaø oánglöôïn xaQuai Henle: taùi haáp thumuoái vaø nöôùcOÁng löôïn xa (Distal tubule):baøi tieát & taùi haáp thuOÁng goùp (Collecting duct):mang dòch loïc tôùi beå thaän

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí26 26

Nguyeân thaän (Nephron)• Nguyeân thaän laø ñôn vò caáu truùc vaø chöùc naêng cho

vieäc hình thaønh nöôùc tieåu, coù chöùa:1. Tieåu theå thaän: laø thuaät ngöõ duøng chæ taäp hôïp caùc

caàu thaän vaø coù voû bao quanhCaàu thaän (Glomerulus): chuøm mao maïchnang hoa

• Nang Bowman’s :2. OÁng thaän: oáng maø trong ñoù dòch chaûy qua

• OÁng löôïn gaàn (Proximal convoluted tubule)• Quai Henle (Loop of Henle)• OÁng löôïn xa (Distal convoluted tubule)


Fig. 30.12

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí28 28

Nguyeân thaän (Nephron)• 80-85% taát caû nguyeân thaän naèm ôû vuøng voû

– Tieåu theå thaän naèm ôû vuøng ngoaøi cuûamieàn voû

• 15-20% nguyeân thaän naèm gaàn vuøng tuûy– Tieåu theå thaän naèm saâu trong mieàn voû gaàn

mieàn tuûy

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí29 29

OÁngthaúng

Nguyeân thaänvuøng tuûy


Cuoän maïch tieåu caàu

6

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí31 31

Cuoän maïch + nang Bowman= Tieåu caàu thaän

• Laø phaàn ñaàu cuûa nguyeân thaän• Ñoäng maïch höôùng taâm daãn maùu vaøo cuoän

maïch tieåu caàu thaän, nôi coù moät maïng maomaïch ñaëc bieät.

• Söï loïc: Löïc thuûy tónh cuûa aùp löïc maùu ñaåydòch töø maùu vaøo trong nang Bowman.

• Nöôùc loïc: dòch ñöôïc ñaåy ra bao goàmnhieàu thöù loaïi tröø teá baøo maùu vaø caùcprotein lôùn.


• Moãi tieåu caàu thaän coù ñöôøng kínhkhoaûng 200mm, goàm moät cuoän maomaïch goïi laø cuoän maïch tieåu caàuthaän (glomerulus) ñöôïc bao quanhbôûi nang Bowman. Lôùp trong cuûabao laø laù taïng (visceral layer) tröïctieáp bao quanh chuøm mao maïchtieåu caàu thaän. Lôùp ngoaøi cuûa bao laøgiôùi haïn ngoaøi cuûa tieåu caàu goïi laø laùthaønh (parietal layer)

• Giöõa hai lôùp cuûa nang Bowman laøkhoang nieäu hay khoang Bowmantieáp nhaän dòch ñaõ loïc qua thaønhmao maïch vaø laù taïng.


NangBowman


Caùc lôùp maøng loïc cuûa caàu thaän


Teá baøo gian mao maïch trong tieåu caàu

Ñaïi thöïc baøoReceptor MHC IICoù theå co laïi (angiotensin II & ADH)Tieát Prostaglandin

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí36 36

Caáu taïo cuûa oáng thaän & oááng goùp• OÁng löôïn gaàn

– Bieåu moâ vuoâng ñôn (Simple cuboidal) vôùi bôø baøn chaûi(brush border) cuûa caùc loâng nhoû (microvilli) laøm giataêng dieän tích tieáp xuùc

• Caønh moûng ñi xuoáng cuûa quai Henle– Bieåu moâ deït ñôn (Simple squamous)

• Caønh daøy ñi xuoáng cuûa quai Henle– Bieåu moâ vuoâng ñôn (Simple cuboidal)

• Caønh daøy ñi leân cuûa quai Henle– Bieåu moâ vuoâng ñôn Simple cuboidal vaø moät ít truï ñôn

• Caønh moûng ñi leân cuûa quai Henle– Bieåu moâ deït ñôn (Simple squamous)

• OÁng löôïn xa & oáng goùp– Bieåu moâ vuoâng ñôn (Simple cuboidal) keát hôïp vôùi teá

baøo chính & teá baøo cheøn coù vi nhung (microvilli)

7

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí37 37


OÁng löôïn gaàn• Daøi hôn oáng löôïn xa, ôû gaàn caùc tieåu

caàu thaän vaø naèm ôû vuøng voû. Caùc teábaøo bieåu moâ cuûa oáng löôïn gaàn coùbaøo töông maøu hoàng, maët ñænh teábaøo coù nhieàu vi nhung daøi 1mm taïobôø baøn chaûi. Do coù kích thöôùc lôùn,moãi laùt caét ngang oáng löôïn gaàn coùtöø 3-5 nhaân hình caàu


OÁng löôïn gaàn


• 65-70% nöôùc, Na+, K+

• 100% glucose, HCO3-,

amino acid, citrate, peptide nhoû• 40-50% Ca+2

• 80-95% PO4-

OÁng löôïn gaànÑoàng thaám loïc taùi haáp thu

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí41 41


Quai henle• Hình chöõ U vôùi caønh xuoáng daøy, caønh xuoáng moûng,

caønh leân moûng vaø caønh leân daøy.• Caùc caønh xuoáng daøy coù ñöôøng kính ngoaøi khoaûng

60 mm, ñoät ngoät thu heïp laïi coøn 12mm vaø lieân tuïcvôùi caønh xuoáng moûng. ÔÛ caønh moûng, loøng quaihenle laø roäng, laø bieåu moâ laùt ñôn coù nhaân nhoâ vaøoloøng oáng.

• Khoaûng 1/7 toång caùc nephron naèm gaàn ranh giôùimieàn voû vaø mieàn tuûy, caùc nephron naøy ñöôïc goïi laøcaän tuûy. Caùc nephron coøn laïi ñöôïc goïi laø nephronvoû. Taát caû caùc nephron ñeàu tham gia vaøo quaù trìnhloïc, haáp thu vaø baøi xuaát.

• Tuy vaäy caùc nephron caän tuûy coù vai troø taïo gradientöu tröông trong moâ keõ vuøng tuûy, laø cô sôû cho thaäntaïo ra nöôùc tieåu öu tröông.

8


• Nephron caän tuûy coù quai Henle daøi, ñi saâuvaøo trong vuøng tuûy. Caùc quai Henle naøy coùcaønh xuoáng daøy ngaén, caønh xuoáng moûngdaøi, caønh leân moûng ngaén, caùnh leân daøydaøi.

• Caùc nephron vuøng voû coù caønh xuoángmoûng ngaén vaø khoâng coù caønh leân moûng.

• Quai Henle tham gia giöõ nöôùc, chæ coùnhöõng ñoäng vaät coù quai Henle môùi coù khaûnaêng taïo nöôùc tieåu öu tröông vaø duy trìnöôùc trong cô theå.

• Quai Henle taïo gradient öu tröông trong moâkeõ vuøng tuûy coù vai troø coâ ñoäng nöôùc tieåukhi chaûy qua thaønh oáng goùp.


Quai Henle


Caønh xuoáng moûng cuûa quai Henle chonöôùc thaám qua töï do, coøn toaøn boä caønh leânkhoâng cho nöôùc thaám qua.ÔÛ caønh leân daøy NaCl ñöôïc vaän chuyeån chuûñoäng ra khoûi oáng ñeå taïo gradient öu tröôngtrong moâ keõ vuøng tuûy caàn cho söï coâ ñoïngnöôùc tieåu.Aùp suaát thuûy tónh ôû moâ keõ ñænh thaùp tuûy caogaáp 4 laàn aùp suaát thuûy tónh cuûa maùu

Quai Henle


Caønh moûng cuûa quai Henle


Quai Henle: Caønh daøy ñi leân


OÁng löôïn xa• Caønh leân quai Henle ñi trôû veà vuøng voû, trôû neân

ngoaèn ngoeøo vaø trôû thaønh oáng löôïn xa. OÁnglöôïn xa coù caáu taïo gioáng caønh leân daøy, coùbieåu moâ vuoâng hay truï ñôn.

• OÁng löôïn xa khaùc oáng löôïn gaàn (caû hai oángñeàu naèm trong vuøng voû) ôû choå khoâng coù bôøbaøn chaûi, khoâng coù caùc vi oáng ôû maët ñænh, vaøteá baøi cí kích thöôùc nhoû hôn.

• ÔÛ oáng löôïn xa coù söï trao ñoåi ion neáualdosterone ôû noáng ñoä cao: haáp thu Na+, vaøbaøi xuaát K+. CÔ cheá naøy taùc ñoäng ñeán toånglöôïng muoái trong cô theå. OÁng löôïn xa coøn cheátieát H+, amonium vaøo nöôùc tieåu, hoaït ñoängnaøy nhaúm duy trì caân baèng acid-kieàm trongmaùu.

9


OÁng löôïn xa


OÁng thaúng


OÁng goùp vaø oáng thaúng• Nöôùc tieåu ñi töø oáng löôïn xa ñeán oáng goùp roài

hôïp vôùi caùc oáng goùp khaùc hình thaønh oángthaúng lôùn hôn, caøng ñeán gaàn ñænh cuûa thaùptuûy thì oáng thaúng caøng lôùn hôn.

• Caùc oáng goùp coù bieåu moâ vuoâng ñôn,ñöôøng kính khoaûng 40m. Khi ñi saâu vaøovuøng tuûy, caùc teá baøo oáng goùp cao daàn trôûthaønh teá baøo truï, ñöôøng kính oáng goùp coùtheå leân tôùi 200m khi ñeán ñænh thaùp tuûy.

• Trong vuøng tuûy, caùc oáng thaúng laø caáu truùcchính ñaûm nhaän vieäc coâ ñaëc nöôùc tieåu


OÁng goùp

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí53 53

Veát ñaëc (Macula Densa)• Ñaây laø moät phaàn cuûa oáng löôïn xa

naèm tieáp giaùp vôùi ñoäng maïchhöôùng taâm.

• Teá baøo veát ñaëc (Macula densa cell)coù thuû theå caûm nhaän aùp suaát thaåmthaáu vaø coù theå ñaùp öùng laïi noàng ñoäNa+ trong dòch loïc– Neáu Na+ trong dòch loïc thaáp, veát ñaëc

seõ göûi moät tín hieäu hoùa hoïc tôùi teá baøocaän tieåu caàu ñeå giaûi phoùng renin.

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí54 54

• Chuù yù söï gaápcuoän cuûa oánglöôïn xa gaàn vôùiñoäng maïchhöôùng taâm

Nguyeân thaän

10

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí55 55

Teá baøo caän tieåu caàu• Naèm trong ñoäng maïch höôùng taâm

nôi tieáp xuùc vôùi oáng löôïn xa, ôû ñaâycoù caùc teá baøo cô trôn ñöôïc goïi laøteá baøo caän tieåu caàu(juxtaglomerular cell = teá baøo JC).

• Nhöõng teá baøo JG coù chöùa moätlöôïng lôùn caùc haït cheá tieát choùchöùa renin

• Khi huyeát aùp thaáp, teá baøo JC giaûiphoùng renin


Phöùc hôïp caän tieåu caàu thaän• Caïnh tieåu caàu thaän, teá baøo cô trôn ôû aùo giöõa

cuûa ñoäng maïch ñeán bieán ñoåi thaønh caùc teábaøo caän tieåu caàu, baøo töông coù nhieàu haït cheátieát. Chaát tieát cuûa teá baøo caän tieåu caàu coù vaitroø duy trì huyeát aùp. Veát ñaëc ôû oáng löôïn xathöôøng naèm gaàn ñoäng maïch ñeán coù caùc teábaøo caän tieåu caàu. Teá baøo caän tieåu caàu cuûañoäng maïch ñeán cuøng vôùi veát ñaëc taïo neânphöùc hôïp caän tieåu caàu.

• Ngoaøi ra phöùc hôïp caän tieåu caàu coøn coù caùcteá baøo goïi laø caùc teá baøo gian mao maïchngoaøi tieåu caàu


Phöùc hôïp caän tieåu caàu


Loaïi boû caùc chaát coùthaûi cuûa quaù trình bieándöôõng.Ñieàu hoøa noàng ñoä chaáttan trong maùu.Vaän chuyeån qua teábaøo bieåu moâ ôû oángthaän




1. Söï loïc, aùp löïc loïc leân dòch cô theå taïo ra dòch loïc (nöôùc,muoái, ñöôøng, amino acids, chaát thaûi coù nito)

2. Taùi haáp thu, haáp thu trôû laïi nhöõng chaát tan coù giaù trò(glucose, muoái, amino acid) töø dòch loïc

3. Söï tieát, söï theâm vaøo caùc phaân töû lôùn nhö ñoäc toá (toxin)vaø caùc chaát tan khaùc khi quaù thöøa vaøo dòch loïc

4. Söï thaûi ra, dòch loïc ñi ra khoûi heä thoáng thaän24/03/2010 8:44 CH

Nguyễn Hữu Trí60

Söï loïcfiltration

Hai thaän saûn xuaát 125ml dòchloïc/phuùt trong ñoù 124mlñöôïc haáp thu laïi vaø chæ 1mlñöôïc thaûi ra nieäu quaûnthaønh nöôùc tieåu.Trong 24 giôø coù khoaûng 800lít maùu qua thaän taïo khoaûng200 lít dòch loïc vaø chæ coù 1,5lít nöôùc tieåu ñöôïc taïo ra.

11

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí61 61

Söï loïcMaùu tôùi thaän töø moätñoäng maïch lôùn laøñoäng maïch höôùngtaâm vaø vaøo trong caàuthaän cuûa moãi nguyeânthaän döôùi aùp suaát cao(70mmHg) aùp suaát naøythöïc teá ñaåy dung dòchgoàm nöôùc, muoái, urea,vaø caùc phaân töû khaùcvaøo trong nangBowman

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí62 62

Söï taùi haáp thu(Reabsorption)

Taùi haáp thu laø quaùtrình di chuyeåncaùc chaát töø dòchloïc trôû laïi vaøomaùu


Söï taùi haáp thu

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí64 64

Söï tieát (Secretion)

Söï cheá tieát laø dichuyeån caùc chaátcoù trong maùu vaøñöa chuùng vaøotrong dòch loïc

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí65 65

Baøng quang(Bladder)

• Baøng quang vaø caùc oáng daãn tieåu ( ñaøithaän, beå thaän, nieäu quaûn) löu tröõ nöôùctieåu ñöôïc taïo ra ôû thaän vaø daãn ra ngoaøi

• Thaønh cuûa nieäu quaûn trôû neân daøy hônkhi tieán ñeán baøng quang.

• Nieâm maïc baøng quang vaø caùc oáng daãntieåu coù bieåu moâ chuyeån daïng, lôùp ñeämcoù moâ lieân keát thöa vaø ñaëc. Quanh lôùpñeäm coù caùc sôïi cô trôn beän vaøo nhau

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí66 66

Baøng quang

•Nieäu quaûn: Ñi vaøo thaønh baøng quang theo moät höôùngcheùo, coù taïo moät van ngaên khoâng cho nöôùc tieåu traøongöôïc

12

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí67 67

Baøngquang ôûnöõ vaønieäu ñaïo

Loå nieäu quaûnNieäuquaûn

Vuøngtam giaùc

Cô thaét phíangoaøi nieäuñaïoMaøng ngaên

nieäu –sinh duïc

Cô thaét phía trongnieäu ñaïo

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí68 68

Nieäu ñaïo ôû nöõ• Nieäu quaûn ôû nöõ bao chaët quanh phía tröôùc

vaønh aâm ñaïo.• Coù bieåu moâ laùt taàng vaø moät soá vuøng coù

bieåu moâ truï giaû taàng.• Ñoaïn giöõa nieäu ñaïo nöõ coù cô vaân xeáp

voøng, co thaét theo yù muoán• Noù môû ra veà phía tröôùc tôùi aâm ñaïo vaø phía

sau tôùi aâm vaät• Daøi 3-4 cm

– Nieäu ñaïo ôû nöõ ngaén daãn ñeán deã bò nhieãm truøng

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí69 69

Loå nieäu quaûn

Vuøng tamgiaùc

Cô thaét trongnieäu ñaïo

Cô thaét ngoaøinieäu ñaïo

Nieäuquaûn

Baøng quang ôû nam


Nieäu ñaïotieàn lieät

• Nieäu ñaïo tieàn lieät : ñi quatuyeán tieàn lieät naèm saùt baøngquang

• Nieäu ñaïo maøng : daøi chæ1cm, coù bieåu moâ truï taànghay giaû taàng, bao quanhnieäu ñaïo maøng coù caùc sôïico thaét laø cô vaân

• Nieäu ñaïo xoáp: Daøi khoaûng:20 cm

Nieäu ñaïoxoáp

Nieäu ñaïomaøng

•Nieäu ñaïo ôû nam coù ba ñoaïn

Nieäu ñaïo ôû nam


Tuaàn hoaøn thaän• Moãi thaän nhaän maùu töø moät ñoäng maïch

thaän, thöôøng chia hai nhaùnh tröôùc khi ñivaøo thaän, nhaùnh ñi tôùi phaàn tröôùc thaän, moätnhaùnh ñi ra phaàn sau thaän. Khi ôû roán thaäncaùc nhaùnh naøy phaân chia tieáp cho caùcñoäng maïch gian thuøy naèm xen giöõa caùcvuøng thaùp thaän.

• ÔÛ vuøng ranh giôùi voû –tuûy, caùc ñoäng maïchgian thuøy cho ra caùc ñoäng maïch cung.


• Caùc ñoäng maïch gian tieåu thuøy xuaát phaùttöø caùc ñoäng maïch cung vaù chaïy vaøovuøng voû theo höôùng thaúng goùc vôùi voûthaän.

• Caùc ñoäng maïch gian tieåu thuøy cho racaùc ñoäng maïch höôùng taâm cung caápmaùu cho caùc cuoän mao maïch thaän.Maùu töø cuoän mao maïch tieåu caàu thaänñoå vaøo ñoäng maïch ly taâm, roài phaânnhaùnh moät laàn nöõa taïo thaønh maïng löôùimao maïch quanh oáng cung caáp maùunuoâi oáng löôïn gaàn vaø oáng löôïn xa, vaømang ñi caùc ion ñaõ haáp thu cuøng caùcchaát coù troïng löôïng phaân töû thaáp.

13


• Caùc tieåu ñoäng maïch ñi coù ôû caùc nephroncaän tuûy seõ taïo neân caùc mao maïch daøi vaømaûnh. Caùc maïch maùu naøy chaïy thaúngvaøo vuøng tuûy roài laïi voøng ñeán ranh giôùigiöõa vuøng voû tuûy, ñöôïc goïi laø caùc maïchthaúng (Vasa recta)

• Caùc mao maïch ôû phaàn ngoaøi cuøng voûthaän vaø voû xô thaän saùp nhaäp laïi taïo neâncaùc tónh maïch sao roài ñoå vaøo tónh maïchgian tieåu thuøy. Caùc tónh maïch tieáp tuïc ñitheo höôùng ngöôïc laïi cuûa caùc ñoängmaïch. Maùu töø tónh maïch gian tieåu thuøy ñoåvaøo tónh maïch cung, vaø töø ñoù ñeán tónhmaïch gian thuøy, tónh maïch thaän vaø töø ñoùñi ra khoûi thaän

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí74 74

Tuaàn hoaøn thaänÑoäng maïch thaänÑoäng maïch gian thuøyÑoäng maïch cungÑoäng maïch gian tieåu thuøyÑoäng maïch höôùng taâmCuoän mao maïch tieåu caàu thaänÑoäng maïch ly taâm

•Tónh maïch sao•Tónh maïch gian tieåu thuøy•Tónh maïch cung•Tónh maïch gian thuøy•Tónh maïch thaän

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí75 75

Ñoäng maïchly taâm

Ñoäng maïchhöôùng taâm

Nhaùnh ñi xuoángcuûa quai Henle

Quai Henle vaømaïng mao maïch

OÁng löôïn gaàn

OÁng löôïn xa

Nang Bowman

OÁng goùp


Ñieàu hoøa thaän: hormone• Antidiuretic hormone (ADH) ~ ñöôïc tieát ra

laøm taêng tính thaám cuûa oáng löôïn xa vaø oánggoùp ñoái vôùi nöôùc (H2O quay trôû laïi cô theå);bò öùc cheá bôûi alcohol vaø coffee

• Juxtaglomerular apparatus (JGA) ~ giaûm söïhaáp thu muoái-->enzyme renin khôûi ñaàu chovieäc chuyeån angiotension (protein huyeáttöông) thaønh angiotension II (peptide); giataêng huyeát aùp vaø theå tích maùu nhôø comaïch


Ñieàu hoøa thaän: hormoneAngiotension II chæ kíchthích tuyeán treân thaän tieátaldosterone; hoaït ñoängtrong oáng löôïn xa ñeå taùihaáp thu nhieàu hôn sodium,do ñoù gia taêng huyeát aùp(RAAS)Atrial natriuretic hormon(ANH) ~ do caùc vaùch taâmnhó tieát ra; öùc cheá vieäc giaûiphoùng renin, öùc cheá taùi haápthu muoái vaø öùc cheá giaûiphoùng aldosterone

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí78 78

Heä thoáng Renin-Angiotensin• Renin laø moät enzyme phaân caét protein huyeát töông

angiotensinogen thaønh angiotensin I.– Angiotensinogen ñöôïc toång hôïp ôû gan (liver)

• Angiotensin I seõ ñöôïc chuyeån thaønhangiotensin II bôûi Angiotensin Converting Enzyme (ACE) ôû phoåi(lung)

• Angiotensin II laø moät nhaân toá gaây co maïch maïnh vaø vì vaäylaøm gia taêng huyeát aùp (BP).

• Söï gia taêng BP seõ laøm taêng aùp löïc loïc ôû caàu thaän

14

24/03/2010 8:44 CHNguyễn Hữu Trí79 79

Angiotensin II• Angiotensin II laø nguyeân nhaân:

– Gaây co maïch cô theå (gia taêng huyeát aùp)– Laøm mieàn voû tuyeán treân thaän giaûi phoùng aldosterone– Thuyø sau tuyeán yeân giaûi phoùng antidiuretic hormone (ADH).

• Aldosterone seõ laø nguyeân nhaân laøm cho teá baøo oánglöôïng xa vaø teá baøo oáng goùp taùi haáp thu nhieàu hônNa+ vaø vì vaäy taêng haáp thu nöôùc.

• ADH seõ laøm oáng goùp vaø oáng löôïn xa gia taêng taùihaáp thu nöôùc.– Nöôùc naøy seõ ñöôïc taùi haáp thu vaøo trong mao maïch beân

(peritubular capillaries) laøm taêng caû theå tích maùu laãn huyeátaùp.


Kiểm soát sự phóng thích aldosteronvà hệ Renin – Angiotensin

Angiotensinogenở gan

Angiotensin IDecapeptid vô

hoạt

Angiotensin IIOctapeptid

Angiotensin IIIHeptapeptid

Angiotensin IVHexapeptid

Sản xuất, phóngAngiotensin

Co mạch Gây khát

Enzym Renin ởtế bào

gần cầu thậnjuztaglomerular

ACE-Angiotensinconverting

Enzym ở phổi,huyết tương

Angiotensinase

Sản phẩm phân giải có hoạt tính yếu hơn


Ảnh hưởng algiotensin II lên sựtổng hợp aldosteron

• Sinh tổng hợp aldosteron được kích thíchbởi Angiotensin II, ACTH và nồng độ caocủa ion K+

• Angiotensin → gây co mạch tăng huyếtáp

• Captoril là chất ức chế ACE (Angiotensinconverting enzyme) → giảm angiotensin II,điều trị huyết áp cao và suy tim


Renin-angiotensin-aldosterone system (RAAS)


• Theå tích maùu thaáp seõ hoaït hoùa heä thoáng renin-angiotensin-aldosterone.

• (1) Theå tích maùu thaáp keát hôïp vôùi vieäc giaûm noàng ñoä ionNa+ trong maùu.

• (2) Giaûm löôïng maùu chaûy qua phöùc hôïp caän tieåu caàu• (3) Phöùc hôïp giaûi phoùng renin vaøo maùu, noù seõ xuùc taùc taïo

angiotensin I töø angiotensinogen.• (4) Angiotensin I ñöôïc chuyeån thaønh daïng hoaït hoùa, laø

angiotensin II.• (5) Angiotensin II kích thích co maïch maùu vaø• (6) phoùng thích aldosterone töø vuøng voõ tuyeán treân thaän• (7) Aldosterone kích thích söï taùi haáp thu Na+ trong oáng löôïn

xa.• (8) Laøm taêng N noàng ñoä Na+ taùi haáp thu theo sau ñoù laø söï

taêng taùi haáp thu cuûa Cl – vaø nöôùc.• (9) Ñieàu naøy laøm taêng theå tích maùu. Söï taêng theå tích maùu

laøm giaûi phoùng atrial natriuretic hormone coù taùc duïng öùccheá söï phoùng thích aldosterone. Hai heä thoáng naøy hoaïtñoïng vôùi nhau ñeå duy trì caân baèng noäi moâi.


Cân bằng nước và muối

15


Cân bằng nước và muối


Cân bằng pH

Thaän caân baèng nöôùc vaø chaát ñieän giaûi cô theå, laønôi saûn xuaát renin tham gia ñieàu hoøa huyeát aùp.Thaän cuõng laø nôi toång hôïp erythropoietin kíchthích taïo hoàng caàu. Erythropoietin coøn thuûy phaânvitaminD3 thaønh daïng hoaït ñoäng.


Chạy thận nhân tạo

Documents

Hệ tiết niệu · 2. Sự tiến hóa của hệ tiết niệu 3. Cấu trúc thận của động vật hữu nhũ 4. Chức năng của thận 5. Tuần hoàn thận 6. Điều