CƠN ĐAU BÃO THẬN

TS. BS. Nguyễn Văn Ân

Mục lục

Giới thiệu

Sinh lý bệnh

Chẩn đoán

Điều trị

Kết luận

GIỚI THIỆU

Đau bão thận là một cấp cứu ngoại khoa rất thường gặp

mà hầu như phòng cấp cứu của các bệnh viện đều có tiếp

nhận.

Đây là một trong những cơn đau dữ dội nhất mà con người

từng chịu đựng. Xuất hiện đột ngột không báo trước, mức

độ đau của cơn đau bão thận được cho là tệ hơn đau đẻ,

gãy xương, đạn bắn, phỏng, hoặc phẫu thuật …

GIỚI THIỆU (tt)

GIỚI THIỆU (tt)

Còn gọi là đau quặn thận (renal colic pain) (colique

néphétique), vì cơ chế cơn đau là do sự căng dãn, co

thắt của niệu quản, bể thận.

Tuy nhiên, dùng từ đau quặn là không đúng (misnomer)

vì cơn đau có khuynh hướng ổn định (constant) về

cường độ, khác với đau quặn của đường mật hay

đường tiêu hoá là có những đợt gián cách (intermittent)

SINH LÝ BỆNH

Cơ chế:

Do sự căng chướng đột ngột

của đài - bể thận,

Hoặc do nước tiểu bị dồn đột

ngột theo hướng bể thận – mô

kẽ căng dãn vỏ bọc thận

SINH LÝ BỆNH (tt)

Nguyên nhân:

Bít tắc đột ngột đường bài niệu (cổ

đài thận, khúc nối BT-NQ, niệu

quản, khúc nối NQ-BQ) do sỏi, mô

bướu, cục máu, cục mủ …

Ngược dòng đột ngột NQ-BT

(thường do bơm thuốc hay bơm

nước trong các thao tác chẩn đoán

và điều trị) như chụp UPR, tán sỏi

nội soi …

SINH LÝ BỆNH (tt)

Sự liên quan của hệ thần kinh chi phối đường niệu trên

Với các nhánh của TK tạng giải thích các triệu chứng đi

kèm thường gặp trong cơn đau bão thận

Với TK gian sườn, TK chậu-bẹn & TK chậu-hạ vị giải thích

hướng lan ra trước bụng, xuống bẹn

CHẨN ĐOÁN

LÂM SÀNG

CẬN LÂM SÀNG

LÂM SÀNG

Cơn đau bão thận điển hình:

đau dữ dội xuất hiện đột ngột,

khởi phát từ vùng góc sườn

lưng hoặc dưới sườn, thường

có hướng lan ra xuống dưới, ra

trước, và hướng về phía bẹn.

LÂM SÀNG (tt)

Diễn tiến cơn đau bão thận - Thường có 3 giai đoạn:

Gđ khởi phát: cơn đau điển hình thường bộc phát lúc sáng sớm hay

trong đêm, khiến b/n thức giấc. Khi xảy ra vào ban ngày, thường b/n

miêu tả khởi phát chậm và âm thầm. Cơn đau sẽ tăng dần một cách

liên tục về cường độ, đạt tới đỉnh điểm sau ~ 30 phút ~ 6 giờ (TB

~ 1 – 2 giờ)

Gđ ổn định: cơn đau giữ ở mức độ cực đại trong ~ 1 – 4 giờ, lâu

nhất ~ 12 giờ. Hầu hết các b/n đến phòng cấp cứu ở giai đoạn này

Gđ giảm đau: Mức độ đau giảm nhanh chóng trong khoảng 1,5 – 3

giờ (sau khi b/n được dùng thuốc giảm đau, hoặc giảm đau tự nhiên

không cần dùng thuốc). Sau đó b/n có thể ngủ lại, sáng hôm sau

thức giấc cảm thấy cơn đau biến mất.

LÂM SÀNG (tt)

Các vị trí đau liên quan đến vị trí nghẹt NQ:

Bể thận & NQ đoạn trên: vị trí đau ở vùng hông và hông

lưng.

NQ đoạn giữa: đau lưng có hướng lan ra trước và xuống

dưới.

NQ đoạn dưới: đau có hướng lan theo TK chậu bẹn

(ilioinguinal) và TK sinh dục đùi (genitofemoral) xuống

vùng bẹn-sinh dục

LÂM SÀNG (tt)

Các triệu chứng khác có thể gặp:

Buồn nôn & nôn

Chướng bụng

Ở những bệnh nhân quá nhạy cảm do đau, khám bụng

có thể thấy phản ứng thành bụng ở vùng đau

Những viên sỏi (hay cục mủ, cục máu đông) ở vị trí niệu

quản sát bàng quang có thể cho triệu chứng mót tiểu

CẬN LÂM SÀNG

Phân tích nước tiểu

85% b/n bị cơn đau bão thận có tiểu máu (HC > 5 / QT x 40) đại

thể hay vi thể.

Tuy nhiên không có tiểu máu không loại trừ khả năng cơn đau

bão thận

Nếu BC > 10 / QT x 40 nghi ngờ có NT niệu

Công thức máu:

Thường không biểu hiện tình trạng nhiễm trùng

Một b/n có đau cấp tính vùng thận + sốt khả năng thận ứ nước

nhiễm trùng

XN công thức máu có SLBC ≥ 15.000 rất nghi ngờ có thận ứ

nước nhiễm trùng (dù không bị sốt)

CẬN LÂM SÀNG (tt)

Siêu âm bụng:

Có thể thực hiện nhanh chóng, dễ dàng, an

toàn, rẻ tiền cho một trường hợp cấp vùng

hông lưng

Giúp nhận định có tình trạng ứ nước thận cùng

bên với cơn đau khả năng cơn đau là đau

bão thận

Nếu đau bão thận do sỏi niệu: khả năng xác

định sỏi niệu kém (~ 30%)

Ưu điểm trong trường hợp sỏi kém cản quang

hoặc vật gây bế tắc không phải là sỏi (như cục

máu đông, cục mủ, mô bướu …)

Giúp chẩn đoán phân biệt sỏi mật …

Chụp hệ niệu không sửa soạn (KUB):

Giúp phát hiện hình ảnh sỏi niệu có cản quang (85% sỏi niệu có cản

quang; Sỏi niệu là nguyên nhân thường gặp nhất của đau bão thận).

Là phương tiện chẩn đoán truyền thống (từ 1896), nhanh chóng, rẻ

tiền

Tuy nhiên không nhận định được sỏi kém cản quang hoặc các nguyên

nhân gây bế tắc khác như cục máu, cục mủ, mô bướu

Có thể lầm lẫn với vôi hoá mạch máu vùng chậu, sỏi mật cản quang,

sỏi phân …

CẬN LÂM SÀNG (tt)

CẬN LÂM SÀNG (tt)

Chụp hệ niệu cản quang đường tĩnh mạch (UIV):

Giúp xác định hình ảnh dãn nở của hệ bài niệu trên vị trí bế tắc của

tác nhân gây đau bão thận

Giúp khẳng định hình ảnh cản quang thuộc về hệ tiết niệu

Giúp xác định tác nhân gây bế tắc kém cản quang của hệ tiết niệu:

khả năng là nguyên nhân của đau bão thận

Đánh giá chức năng của thận, cả bên bị tắc nghẽn cũng như thận

bên kia

CT scan:

Với nhiều lát cắt cách khoảng 3 – 5 mm giúp nhận biết hình ảnh sỏi

niệu tốt hơn nhiều so với KUB, kể cả những trường hợp sỏi kém cản

quang (độ nhạy 94 – 100%, độ chính xác 93 – 98%).

Có thể đánh giá được mức độ bế tắc đường niệu mà không cần tiêm

thuốc cản quang, một ưu điểm rõ rệt so với IVU (trường hợp b/n bị dị

ứng thuốc cản quang, khoảng chống chỉ định thực hiện IVU khi urê

huyết quá cao, hoặc hình ảnh thận câm do bế tắc nặng …)

Nhận định được hình ảnh những bệnh lý ngoài hệ niệu: viêm ruột thừa,

viêm túi mật, viêm tụy, phình ĐM chủ bụng, u nang buồng trứng …

CẬN LÂM SÀNG (tt)

CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT

Đối với vị trí bế tắc ở NQ đoạn trên trở lên:

Bên phải có thể lầm lẫn với viêm túi mật và sỏi mật;

Bên trái cần chẩn đoán phân biệt với viêm - loét dạ dày, viêm tụy

Vị trí NQ giữa:

Dễ lầm với viêm ruột thừa cấp nếu ở bên phải

Hoặc viêm túi thừa ĐT cấp nếu ở bên trái

Vị trí NQ dưới:

Dễ lầm với các triệu chứng gây kích thích bàng quang (viêm BQ,

sỏi BQ …)

CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT (tt)

Với những nguyên nhân khác có thể gây đau hông lưng:

Phình ĐM chủ bụng

Viêm bể thận - thận

Áp-xe thận

Nhồi máu thận

Các NN gây bế tắc niệu quản: bệnh lý khúc nối bể thận – NQ,

xơ hẹp NQ, xơ hoá sau PM …

Zona (Herpes Zoster)

Đau cơ thắt lưng

Viêm rễ TK thắt lưng

Viêm màng phổi & viêm phổi

CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT (tt)

Với những bệnh lý sản phụ khoa:

Thai ngoài hay thai vòi (ectopic & tubal pregnancy)

Lạc nội mạc TC (endometriosis)

Nang buồng trứng vỡ hay xoắn

Hội chứng tĩnh mạch buông trứng (ovarian vein syndrome)

Có thai gây ra hiện tượng ứ nước thận sinh lý. Khó

chẩn đoán phân biệt với ứ nước thận do sỏi. Ít phương

tiện chẩn đoán vì hạn chế dùng X quang: chủ yếu là siêu

âm. Ít phương tiện điều trị vì sợ độc thai (ampicillin,

cephalosporines)

ĐIỀU TRỊ

ĐIỀU TRỊ TRIỆU CHỨNG:

Trường hợp đau nhẹ có thể chỉ uống acetaminophen & theo dõi

Trường hợp đau nặng phải đến phòng cấp cứu: đau tiêm thuốc

giảm đau (analgesics), chống co thắt (anti-spasmodics); Nôn ói

tiêm thuốc chống nôn (antiemetic); Mất nước điện giải truyền

dịch

Việc truyền thật nhiều nước và dùng lợi tiểu để tống xuất sỏi còn

nhiều bàn cãi. Bởi vì lúc đang đau mà dùng biện pháp này thì càng

đau hơn. Hơn nữa, nếu sỏi kích thuớc lớn ( > 7 mm) thì khó ra theo

đường tự nhiên.

Trường hợp đau quá mức mà dùng các thuốc giảm đau thông

thường không hiệu quả phải dùng narcotics hay opioids.

ĐIỀU TRỊ

ĐIỀU TRỊ TRIỆU CHỨNG (tt):

Lưu ý khi dùng narcotics hay opioids, phải chắc chắn loại trừ

được các nguyên nhân bụng ngoại khoa (ví dụ rất nguy hiểm

nếu bỏ sót viêm ruột thừa)

Các thuốc trên thuộc nhóm pregnancy category C

medications, nghĩa là khi dùng có thể qua được nhau thai và

có thể làm suy hô hấp thai nhi tránh dùng khi gần ngày

sinh hoặc khi các thuốc giảm đau khác đã đủ làm bớt triệu

chứng.

ĐIỀU TRỊ (tt)

GỈAI QUYẾT NGUYÊN NHÂN TRIỆT ĐỂ

Bằng cách lấy đi nguyên nhân gây bế tắc (sỏi, cục máu động,

cục mủ, mô bướu …)

Có nhiều biện pháp hiện nay: mổ ngỏ, nội soi, soi qua da,

tán sỏi ngoài cơ thể …

ĐIỀU TRỊ (tt)

GIẢI QUYẾT BẾ TẮC TẠM THỜI:

Trong trường hợp hoàn cảnh chưa cho phép, hoặc tạm

thời làm giảm đau trong chờ đợi giải quyết nguyên nhân

một cách triệt để (ví dụ đang có thai).

Endoscopic approach: qua nội soi BQ, đặt thông vượt qua

chỗ bế tắc ở niệu quản (thông NQ hay thông JJ)

Percutaneous approach: mở thận ra da (mổ ngỏ, xuyên

thích qua da)

KẾT LUẬN

Cơn đau bão thận là một cấp cứu ngoại khoa rất thường

gặp mà mọi bác sĩ đều nên hiểu biết những kiến thức

căn bản về chẩn đoán và điều trị

Cần lưu ý chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý sản phụ

khoa, cũng như các phương thức điều trị đặc biệt đối với

những bệnh nhân đang có thai và bị cơn đau bão thận

Acute onset of severe flank pain radiating

to the groin, gross or microscopic

hematuria, nausea, and vomiting not

associated with an acute abdomen are

symptoms that most likely indicate renal

colic caused by an acute ureteral or renal

pelvic obstruction from a calculus

Cảm ơn đã chú ý lắng nghe