Grkovic-Mejdzor, Jasmina - O Metodologiji Proucavanja Crkvenoslovenskog Jezika

8/10/2019 Grkovic-Mejdzor, Jasmina - O Metodologiji Proucavanja Crkvenoslovenskog Jezika

1/10

O METODOLOGIJI PROUAVAWACRKVENOSLOVENSKOG JEZIKA*

J A S M I N A G R K O V I - M E J X O R

UDC 811.163.1

Kratak sadraj. U radu se razmatraju pitawa prouavawa cr-kveno-slovenskog jezika kao zajednikog kwievnog jezika zajednicakoje nasleuju irilometodijevsku tradiciju i wegovih redakcijskihvarijanti. iwenica da je re o jedinstvenom kwievnom jezikuzahteva razradu precizne metodologije koja bi obuhvatila praeweredakcijskih normi u dijahronoj perspektivi i potom poreewe re-

dakcija i uvrivawe zajednikih inovacija i varijantnih razlika.Takoe je potrebno utvrditi funkcionalnu raslojenost redakcijskih

jezika definisawem registra sintaksikih i leksikih crta za sva-ki anr, te u ovom pogledu uporediti kwievne jezike i utvrditiwihove zajednike crte i razlike meu wima.

Kqune rei: istorija jezika, crkvenoslovenski, redakcije, fo-nologija, morfologija, sintaksa, leksika, funkcionalni stil.

O statusu redakcijskih jezika u okviru crkvenoslovenskog jezika dosada je u nauci bilo dosta rei. Miqewe da redakcije funkcioniukao varijante jedinstvenog crkvenoslovenskog jezika (Kurz 1958: 21, Pic-chio 1980a: 1, Tolsto 1988: 34, Meerski 1995: 23) utemeqeno je nakarakteru, tipu i opsegu razlika meu redakcijama staroslovenskog je-zika. One se, prema dosadawim saznawima, manifestuju prevashodnona fonolokom planu, dok je razlika u oblasti morfologije, sintaksei leksike daleko mawa. Ovakav karakter redakcijskih jezika posledicaje tewe da se ouva jedinstvo crkvenoslovenskog jezika, to je omogu-avalo ouvawe kulturnog zajednitva nacionalnih entiteta koji su sewime, u redakcijskim varijantama, sluili. Zahvaqujui tome, kwiga u

arealu Slavia orthodoxa slobodno krui, ne poznajui dravne ili na-cionalne granice. S druge strane, hrvatska glagoqaka pismenost, ia-ko batini staroslovensku tradiciju i na wenim se osnovama razvija,ostajala je van ovih kulturnih tokova, ne samo zbog konfesionalnihrazlika, ve i zbog tradicije pisawa glagoqicom, koja je u pravoslav-nom Slovenstvu rano naputena. No jezika situacija hrvatskog glago-qatva komparativno je bitna jer pokazuje da je u svim zajednicama kojenasleuju irilometodijevsku tradiciju upotreba jezika utemeqena i na

* Ovo je preraena i dopuwena verzija rada O metodologiji prouavawa crkvenoslo-venskog jezika i redakcijskih pismenosti, predstavqenog na naunom skupu Prva makedon-sko-srpska nauna konferencija iz oblasti jezika i kwievnosti, Ohrid, avgust 2002. Is-

traivawe je raeno u okviru projekta Istorija srpskog jezika, koji finansira Mini-starstvo za nauku i zatitu ivotne sredine Republike Srbije.


2/10

svojevrsnoj jezikoj ideologiji koja, barem u sferi liturgijske litera-ture, ne doputa unoewe krupnijih promena u nasleeni starosloven-ski sistem (Damjanovi 2004: 4041). O tome da su sredwovekovni pi-sci i pisari u arealuSlavia orthodoxa oseali crkvenoslovenski kao je-dinstven jezik, svedoi niz sluajeva prenoewa" teksta s jedne re-dakcije na drugu (Mladenovi 1995, Trifunovi 1994: 168173). Meunajupeatqivijim primerima tesne veze meu redakcijskim pismenosti-ma jeste jedno jevaneqe makedonske redakcije iz Zbirke BibliotekeMatice srpske koje je nastavilo ivot u srpskoj sredini, gde je i re-staurirano, a nedostajui delovi rukopisa dopuweni su srpskosloven-skim jezikom (Grkovi-Mejxor 1988: 94).

Teza o jedinstvu crkvenoslovenskog jezika, te redakcijama kao wego-

vim nacionalnim varijantama, podrazumeva da istraivawe istorije re-dakcijskih, kwievnih jezika obuhvata dva meusobno povezana aspekta:

(a) ispitivawe strukture pojedinih redakcijskih pismenosti u di-jahronoj perspektivi,

(b) ispitivawe meuodnosa ovih pismenosti i istorije crkveno-slovenskog jezika u celini.

Treba naglasiti da jeziki nivoi, od fonologije do sintakse, po-stavqaju pred istraivaa razliite probleme, ime je uslovqen i do-nekle razliit pristup u wihovoj analizi.

1. Fonoloki sistem i fonetske promene. Poznato je da se glavne

sistemske razlike meu redakcijama realizuju upravo na fonolokomplanu, u oblasti vokalizma, budui da se nasleeni staroslovenski vo-kalski sistem mewa u skladu sa promenama praslovenskog vokalizma uslovenskim jezicima. Dobro je poznato, na primer, da se u najstarijimsrpskoslovenskim spomenicima iz H veka, nasleeni sistem od 15vokala svodi na 10, nakon procesa denazalizacije (* > e, * > u), svo-ewa dva poluglasnika na jedan i gubqewa distinkcije po palatalnostiizmeu / ' i / ', kao i da u potowem svom razvoju srpskoslovenski uvokalskom sistemu usvaja promene iz narodnog jezika, i to one koje ka-rakteriu glavninu tokavskih dijalekata, dok e jedino odstupawe uovom pogledu biti uvawe do kraja srpske redakcijske pismenosti(Mladenovi 1977). Odgovarajui procesi zahvataju i druge redakcije

staroslovenskog jezika (Mirev 1978: 108149, Uspenski 1987: 84120, Mihaljevi 1992, Ribarova 1991, Veerka 1984: 21). S druge strane,konsonantizam redakcijskih jezika ostaje veoma konzervativan, a odstu-pawa u ovoj sferi minimalna su u odnosu na kanonski staroslovenski.U srpskoslovenskom, koji je u ovom pogledu dobro prouen, konsonanti-zam se normira ve u H veku, posle otvrdwavawa r', s', ', ', ', c' igubqewa (>z) (Jerkovi 1984: 58), ostajui u ostalim segmentimaidentian staroslovenskom. Pored toga, fonetske promene do kojih do-lazi u narodnom jeziku srpskoslovenski nije prihvatao.1

12 JASMINA GRKOVI-MEJXOR

1 Re je, na primer, o promeni v(-) > i(-), vz- > uz-, r > critd. (v. Jerkovi 1984:61). Na taj nain niz crta u srpskoslovenskom dobija status kwikih kategorija, kojima

se uva jedinstvo crkvenoslovenskog jezika i spreava meusobno udaqavawe redakcijskihjezika.


3/10

Budui da su se glavne redakcijske inovacije odigrale upravo naplanu fonologije, u pregledima redakcijskih karakteristika po pravi-lu se navode samo ove promene, ponekad turo i nepotpuno (Gramatika1993: 3638) ili se kao redakcijske navode i crte koje su imale statusnorme i one koje taj status nikada nisu stekle (Schenker 1995: 191193). Metodoloki vaqan pristup prouavawu crkvenoslovenskog, me-utim, podrazumeva utvrivawe jezike normei wenog razvoja u oblastivokalizma i konsonantizma svakog kwievnog jezika ponaosob, kao toje to uiweno za srpsku redakciju (Mladenovi 1977, Jerkovi 1984).Pitawa pravopisnih reewa, koja mnogi autori razmatraju u okviruove problematike, treba posebno posmatrati, kao pitawe pravopisnih

kola. Sledei korak je poreewe redakcija, utvrivawe ne samo wiho-vih razlika ve i zajednikih odlika, u okviru ega posebnu pawu va-qa posvetiti kwikim crtama.2 Skup zajednikih crta svih redakcijapredstavqao bi normu crkvenoslovenskog jezika, dok bi redakcijske ka-rakteristike imale status varijanti.

2. Morfologija. Morfoloka norma crkvenoslovenskog jezika u ce-lini tek je delimino prouena, u nejednakoj meri kada su u pitawu re-dakcijski jezici. Veliki problem predstavqa metodoloka neujednae-nost u ispitivawu jezika sredwovekovnih spomenika razliitih redak-cija. esto se u okviru istog korpusa zajedno prouavaju spomenici pi-

sani narodnim jezikom i spomenici pisani kwievnim jezikom (Mir-ev 1978: 1529, GorkovaHaburgaev 1997: 57), mada ove dve grupespomenika ine grau za dve razliite lingvistike discipline: isto-riju kwievnog jezika i istorijsku dijalektologiju (Shevelov 1971: 230).3

Sledei problem u istraivawu redakcijskih spomenika predstavqaiwenica da se ponekad u analizi ne odvajaju dva relevantna nivoa cr-ta: nivo norme i nivo nanosa iz narodnog jezika pisara / pisca. Srp-skoslovenska situacija je u ovom pogledu jasno definisana (v. Jerkovi1979: 3536, Jerkovi 1984: 6264), to nije sluaj sa svim redakcija-ma. Za istoriju kwievnih jezika relevantan moe biti samo nivo nor-mativnih crta i praewe wihove evolucije. Dijalekatske, nenormativ-ne crte od interesa su, kao to je napomenuto, za istorijsku dijalekto-

logiju, i one svedoe o stepenu poznavawa kwievnojezike norme kon-kretnog autora ili odreenih kulturnih i pisarskih centara, kao i oprovenijenciji autora ili prepisivaa. Tako se, recimo, u srpskoslo-venskim tekstovima pojavquju tri nastavka za 1. l. mn. prezenta: -m,-m i -mo. Samo prva dva nastavka imaju status norme, prvi za temat-

O METODOLOGIJI PROUAVAWA CRKVENOSLOVENSKOG JEZIKA 13

2 Ukoliko se pod kwikim crtama podrazumevaju one osobine po kojima se kwiev-ni jezik razlikuje od narodnog, wihov inventar nee biti isti u svakoj redakciji. U srp-skoj redakciji e ovaj status, recimo, od poetka imati t, d (< *t', *d'), dok u bugarskojto nee biti sluaj.

3 Istorijska dijalektologija se moe sluiti podacima iz tekstova pisanih kwi-evnim jezikom. Nanosi iz dijalekatske baze pisara / pisca, ukoliko je re o datiranom

spomeniku utvrene provenijencije, pomau u datirawu i odreivawu teritorijalne za-stupqenosti odreenih crta.


4/10

ske, drugi za atematske glagole, dok se -mo javqa iskquivo kao ogree-we o normu, tj. kao nanos iz dijalekta pisara.4 Pojam norma kwievnogjezika mora za svaku redakciju biti precizno definisan, s jasnim raz-graniewem pojmova kwievni jezik i jezik kwievnosti.5

Prouavawe morfolokog sistema redakcijskih jezika, dakle, zah-teva jasno definisawe ovoga sistema, tj. wegovih karakteristika, u sve-tlu razlika u odnosu na kanonski staroslovenski, bilo u smislu gubqe-wa odreenih kategorija (npr. supina ili asigmatskog aorista), uop-tavawa jedne od staroslovenskih dubletnih formi (npr. G jd. umestostarog akuzativa *o / jo deklinacije u kategoriji ivo /+/) ili uvoewanovih nastavaka (npr. -om / -em u D jd. m. r. sloene pridevske pro-

mene).

6

Daqe ispitivawe podrazumeva poreewe redakcijskih normi, tj.utvrivawe zajednikih inovacija i razlika. Iako je ova oblast jo ne-dovoqno prouena, neka istraivawa ukazuju na zajednike tendencije uranom periodu razvoja redakcijskih jezika (Grkovi-Mejxor 1997b: 7579). Poreewe redakcijskih jezika u ovom pogledu pokazae ta je zajed-nika morfoloka norma crkvenoslovenskog jezika, te da li se i u kojojmeri redakcije u ovom domenu sistemski razlikuju.

3. Sintaksa i leksika. Ova dva jezika nivoa su sistemski u crkve-noslovenskom jeziku najmawe prouena. Pitawe na koje se najpre moraodgovoriti jeste u kojoj meri sintaksiki i leksiki sistemi redakcij-skih jezika nasleuju staroslovensko stawe, tj. da li se nasleuju svi

kanonski modeli, ukquujui sve dubletne forme i konstrukcije. Dok jena poqu sintakse ovaj zadatak jednostavniji, u oblasti leksike je situa-cija sloenija, s obzirom na to da se o staroslovenskoj leksikoj nor-mi u pravom smislu ne moe govoriti (Cetlin 1977: 183). Leksikastaroslovenskih spomenika, koju redakcije nasleuju, bila je spoj viesistema, budui da su se tekstovi prevodili, prepisivali i tekstolo-ki revidirali na podrujima razliitih slovenskih jezika i dijale-kata. Uz to, leksika staroslovenskih spomenika ne daje pravu sliku sta-roslovenske leksike, te pojava novih" leksema u redakcijskim teksto-vima u odnosu na renik kanonskih spomenika ne znai automatski daje re o crkvenoslovenskoj ili redakcijskoj inovaciji.7 Neophodno bi


4 Slino je i u bugarskoj redakciji (-m, -m, -me). Meutim, zbog nepreciznosti upostavqawu odnosa norma : dijalekatska crta (Mirev 1978: 210211), ostaje nejasno ta

je, zapravo, bila norma bugarske redakcije i u kom periodu wenog razvoja.5 Ova dva pojma nisu uvek precizno razgraniena. Recimo, u Ivanova-Mireva

1984: 199 navodi se da su analitike forme glagola bile u bugarskoj Trojanskoj povestikwievna norma. Nije, meutim, jasno da li je re o morfolokoj normi kwievnog je-zika, to bi znailo da u bugarskoj redakciji paralelno postoje dve morfoloke norme(sintetiki u jednim, a analitiki oblici u drugim tekstovima), ili o odlikama jezikakwievnosti, koja doputa paralelno prisustvo kwievnih i narodnih crta u odree-nim, tzv. graninim anrovima" (Tolsto 1995: 97).

6 Primeri navedeni u zagradama su odlike morfoloke norme srpskoslovenskog(Jerkovi 1984: 6263).

7 Na primer, najvei broj novih" rei u crkvenoslovenskim oktoisima verovatno

je ve postojao u kanonskom periodu, budui da se prevod ove bogoslubene kwige pripi-suje Solunskoj brai (Stanislav 1978: 205). U tom smislu, crkvenoslovenska leksika moe


5/10

bilo najpre uraditi renike posebnih redakcija, da bi se na osnovuwihovog poreewa utvrdilo koji segmenti eventualno pripadaju staro-slovenskom nasleu, a u kojim domenima se javqaju mogue redakcijskeinovacije, kako tvorbene tako i semantike. Ipak, i ovde je potrebankrajwi oprez jer samo postojawe neke lekseme u vie redakcija pravo-slavnog Slovenstva ne mora da znai da se radi o kanonskom nasleu,budui da je re ponikla u jednoj redakciji mogla nastaviti ivot udrugoj. Zahvaqujui iwenici da je re o istom kulturnom prostoru,leksika se slobodno preuzimala iz rukopisa pisanih drugim redakci-jama.

Istraiva sintakse i leksike suoava se sa dodatnim problemima

u odnosu na ispitivawe fonolokog i morfolokog nivoa redakcij-skih jezika. Dok ova dva nivoa po pravilu podrazumevaju jedno norma-tivno reewe, u oblasti sintakse i leksike postoje normativne konku-rentne forme, iji je izbor odreen pre svega anrom teksta. 8 U okviruredakcijskog jezika, kao, uostalom, u okviru svakog kwievnog jezika,postoji funkcionalna raslojenost jezika (Grkovi-Mejxor 2004), koja semanifestuje u koriewu razliitih registara u sintaksi i leksici.S obzirom na hijerarhiju anrova baziranu na dihotomiji sakralno profano (Tolsto 1988: 168), realizuju se dva osnovna jezika stila,vii i nii. Vii stil je, prema zakqucima do kojih je doao R.Pikio, zbog sadraja i funkcije tekstova koji se wime piu, zatvoren

sistem, unificiran na nivou crkvenoslovenskog, dok je nii, otvoreni redakcijski markiran (Picchio 1980a: 3233).9 Na taj nain crkveno-slovenski funkcionie kao skup izonormi (Picchio 1967: 1537), priemu se jedinstvena crkvenoslovenska norma ispoqava u viem stilu,dok se nii stil realizuje kao skup izonormi, junoslovenskih, isto-noslovenskih i lokalnih, tj. redakcijskih (Picchio 1980b: 375). Ali,osim ova dva osnovna stila postojao je i sistem funkcionalnih stilo-va, odreen, s jedne strane, tipologijom teksta (Stanev 1998: 51), i sdruge, wegovim sadrajem i namenom.

Istraivawe crkvenoslovenske / redakcijske sintakse i leksikeneodvojivo je stoga od pitawa tipa, anra, sadrine teksta, ali i we-govog porekla (originalni / prevodni). Za svaku redakciju se najpre

mora utvrditi konkretan registar sintaksikih i leksikih sredstavavieg i nieg stila, a zatim i stilova posebnih anrova. Analiza bi


biti od pomoi u istraivawu staroslovenske leksike (Mare 1966: 86). V. studiju Pro-blem 1999: 2367, u kojoj se, na osnovu iste hipoteze, analiziraju i rekonstruiu sta-roslovenski deadjektivni prilozi, ili Dunkov 1989, gde se u analizi odnosa arhaizam :neologizam u staroslovenskom jeziku koriste i indirektni izvori, tj. redakcijski spome-nici.

8 O uticaju anra na izbor leksike (imenika derivacija i sloenice), na prime-ru jednog teoloko-filozofskog dela v. Nikolaeva 1998. Up. i prisustvo velikog broja

deverbativnih imenica na -ni (neologizam) u kratkom Slovu qubvedespota Stefana Laza-revia (Jerkovi 1998: 123).

9 O viem i niem stilu srpskoslovenskog jezika v. Grkovi-Mejxor 2004, gde se

navodi i relevantna literatura koja se ovom problematikom bavi. O situaciji u ovom po-gledu u staroruskoj pismenosti v. Remnva 1993.


6/10

trebalo da obuhvati, za svaki stil, odnos prema staroslovenskim mode-lima: da li se oni u celini uvaju i da li se daje prednost jednoj odkonkurentnih formi / konstrukcija.10 Pored toga, trebalo bi pratiti iinovacije, koje mogu biti sistemske11 ili se manifestuju kao ireweodreenih sintaksikih i leksikih sredstava koja su bila retka u sta-roslovenskom12 ili ak u jeziku kanona nisu postojala. Sledei koraku istraivawu je meusobno poreewe redakcijskih jezika u pogledufunkcionalne raslojenosti kwievnog jezika, utvrivawe wihovih do-dirnih taaka i razlika. Na taj nain bi se konkretno definisala cr-kvenoslovenska norma, kao i crte koje su karakteristika pojedinih re-dakcija ili grupa redakcija (junoslovenske, istonoslovenske i lo-

kalne izonorme),13 i one se moraju sagledati u dijahronoj perspektivi(Mathiesen 1978: 484).

Pitawe funkcionalnih stilova crkvenoslovenskog jezika u celi-ni, kao i funkcionalnih stilova posebnih redakcija jeste, kao to jereeno, pitawe registara sintaksiko-semantikih i leksikih sred-stava. Differentia specifica vieg stila su kwike kategorije na ova dvajezika nivoa, tj. one osobine kwievnog jezika po kojima se on suprot-stavqa narodnom idiomu. U okviru ovih crta razlikuju se dve osnovnegrupe:

1. Sintaksiko-semantike i leksike crte koje su kao kwike na-sleene iz staroslovenskog jezika (kalkovi i neologizmi), tj. po kojima

se staroslovenski, pretrpevi snaan grki uticaj upravo u oblastisintakse i leksike, razlikovao ne samo od dijalekta na ijoj bazi je iz-graen, ve i od praslovenskih dijalekata u celini. S obzirom na to daove jezike crte redakcije nasleuju iz staroslovenskog, one se moguokarakterisati kao optecrkvenoslovenski fond kwikih kategorija,tj. kao osobine koje se u svim redakcijama, dodue, u razliitom stepe-nu u razliitim epohama, realizuju kao kwike kategorije. Definisaweove grupe crta tesno je vezano za rekonstrukciju sintakse kasnog pra-slovenskog jezika, koja je mogua samo u komparativnoj perspektivi. Na-ime, ponekad se odreene sintaksike kategorije u staroslovenskom po-smatraju kao crte nastale direktnim ili indirektnim uticajem grkog

jezika samo zato to ih nema u najstarijim slovenskim spomenicima,pri emu se isputa iz vida iwenica da su se one iz narodnih slo-


10 Tako se, na primer, u medicinskim spisima (nii stil) prednost daje linimglagolskim oblicima u odnosu na participe (Jerkovi 1995: 38).

11 Moe se pretpostaviti da se u nekim anrovima nieg stila nee javiti kwi-ke, kalkirane staroslovenske konstrukcije tipa akuzativ + infinitiv.

12 Inovacije ovoga tipa su pojava veznika uz apsolutni dativ u srpskoslovenskomukoliko kondenzuje netemporalne reenice, apsolutnog dativa u funkciji nezavisne re-enice, vezanog za sledei deo teksta veznikom i, itd. (Grkovi-Mejxor 1997b: 36). Onebi mogle biti zajednika crkvenoslovenska inovacija, budui da se javqaju i u ruskoj re-

dakciji (Remnva 1989), ali da bi se ova hipoteza dokazala, potrebno je ispitati i ostaleredakcijske jezike.

13

Primer istraivawa ovoga tipa je rad Jelitte 1999, u kojem se analizira tvorbaapstraktnih imenica u razliitim redakcijama.


7/10

venskih govora mogle izgubiti upravo u periodu izmeu starosloven-skog i najstarijih sauvanih spomenika pisanih narodnim jezicima.

2. Sintaksiko-semantike i leksike odlike redakcijskih jezikakoje postaju kwike tokom istorije redakcijskih pismenosti, nakonwihovog potiskivawa iz narodnih jezika. To znai da je kwika crtapromenqiva kategorija, budui da odreene crte postaju kwike tek gu-bqewem iz narodnih govora, te se, zahvaqujui tome, dogaa da u jednomtrenutku odreena sredstva, koja su do tada bila odlika i nieg i vi-eg stila, postanu odlika iskquivo vieg stila.14 Budui da je defi-nisawe nekoga sredstva kao kwike crte vezano za wegovu upotrebu unarodnim jezicima, jasno je da inventar kwikih crta nee biti isti

za sve redakcije u svim periodima. Imajui u vidu samostalan razvojslovenskih jezika, ali i odreene paralelizme u wihovom razvoju, moese pretpostaviti da e se u pojedinim redakcijama javiti zajednike od-like ovoga tipa, ali i one koje e biti posebnost svake redakcije. I,ako se kwika crta definie kao crta po kojoj se kwievni jezik raz-likuje od narodnog, jasno je da je za pravqewe registra ovih osobinaneophodno poznavawe istorijske sintakse narodnog jezika. Pored ana-lize kwikih crta, posebnu pawu treba posvetiti eventualnim ino-vacijama u smislu odstupawa od standardnih, nasleenih modela. Malo-brojna istraivawa ove vrste pokazala su da takvih odstupawa ima usferi sintakse (Grkovi-Mejxor 1997a), ali da se inovacije javqaju ina semantikom planu (Hafner 2001: 3544). Zanimqivo pitawe jeste i

izvor ovih inovacija. Recimo, u srpskoslovenskom i ruskoslovenskomse kao inovacija u odnosu na staroslovenski javqa veznik izmeu ge-rundski upotrebqenog participa i linog glagolskog oblika. Ispiti-vawa sintakse narodnih slovenskih jezika, u kojima se javqa isti tip(praslovenske) konstrukcije (Grkovi-Mejxor 2003), otkrivaju da se ov-de moralo raditi o uticaju narodnih govora na redakcijske jezike. Toznai, opet, da se sintaksa redakcijskih jezika mora posmatrati i izperspektive istorijske sintakse narodnih jezika.

Na kraju ovog kratkog izlagawa, koje pre svega treba shvatiti kaopodsticaj za razradu precizne metodologije prouavawa crkvenosloven-skog u celini i nacionalnih redakcija, elela bih da istaknem da cr-

kvenoslovenskom jeziku u istraivawu treba pristupiti kao jedinstve-nom jeziku sa nacionalnim, redakcijskim varijantama, koje su meusob-no neraskidivo vezane. Istraivawe iji bi krajwi ciq bio istorijakwievnog jezika u arealu Slavia orthodoxa podrazumeva najpre ispiti-vawe pojedinih redakcija, a zatim wihovo poreewe, ime bi se nasvim jezikim nivoima utvrdila crkvenoslovenska invarijanta, a timei specifine odlike redakcija.

Novi Sad


14 U ruskoj redakciji je, recimo, upotreba sintetikih preteritalnih vremena u jed -

nom trenutku, nakon wihovog gubqewa iz ruskog narodnog jezika, postala odlika viegstila (Kremer 2001: 552). Isto vai i za dvojinske konstrukcije u svim redakcijama.


8/10

L I T E R A T U R A

GorkovaHaburgaev 1997: K. V. Gorkova G. A. Haburgaev, Istorieska gramma-tika russkogo zka, Moskva: Izdatelstvo Moskovskogo universiteta.

Gramatika 1993: Gramatika na staroblgarski ezik. Fonetika. Morfologi. Sin-taksis(red. Ivan Duridanov), Sofi: Izdatelstvo na Blgarskata akademi na naukite.

Grickat 1977: Irena Grickat, Poglavqa iz istorije kwievnog i pisarskog rada, Ju-noslovenski filolog HHH, 117155.

Grkovi 1988: Jasmina Grkovi, Jedno svedoanstvo o uzajamnim vezama meu redakcij-skim pismenostima, irilske rukopisne kwige Biblioteke Matice srpske, kw. , Jevan-

eqa (red. Vera Jerkovi), Novi Sad: Biblioteka Matice srpske, 8394.Grkovi-Mejxor 1997a: Jasmina Grkovi-Mejxor, Participi u srpskoslovenskom jezi-

ku, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku H/1, 2139.Grkovi-Mejxor 1997b: Jasmina Grkovi-Mejxor, Hilandarski puni aprakos iz H

veka, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku H/2, 6981.Grkovi-Mejxor 2003: Jasmina Grkovi-Mejxor, Predikativni gerund u starosrpskom

jeziku, Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku H/1, 2334.Grkovi-Mejxor 2004: Jasmina Grkovi-Mejxor, Diglosija u starosrpskoj pismenosti,

ivot i delo akademika Pavla Ivia (zbornik radova), SuboticaNovi SadBeograd2004, 391401.

Dunkov 1989: Dimitr Dunkov, O vvlenii neologizmov v leksike drevnebolgarskih ru-kopise, Palaeobulgarica H/1, 2132.

Ivanova-Mireva 1984: Dora Ivanova-Mireva, Zadai na izuavaneto na blgarskiknioven ezik ot HH i prvata etvrt na H v., Grigori Camblak. ivot itvorestvo, Trnovska kniovna kola, 3, Sofi: Izdatelstvo na Blgarskata akademina naukite, 193200.

Jerkovi 1979: Vera Jerkovi, Napomene o prouavawu ortografije i jezika srpskihredakcijskih spomenika, Arheografski prilozi 1, 3137.

Jerkovi 1984: Vera Jerkovi, Srpskoslovenska norma u glasovnom i morfolokom si-stemu, Jugoslovenski seminar za strane slaviste 3334, 5566.

Jerkovi 1995: Vera Jerkovi, O jeziku medicinskih spisa Hodokog zbornika, Zbor-nik Matice srpske za filologiju i lingvistiku HHH/1, 2939.

Jerkovi 1998: Vera Jerkovi, Slovo qubve despota Stefana Lazarevia. Jeziko--stilska analiza, Srpska kwievnost u doba despotovine, Dani srpskoga duhovnog preo-braewa, , Despotovac: Narodna biblioteka Resavska kola", 117124.

Kremer 2000: Ana Kremer, O kwievno-jezikoj tradiciji do 1800. kod Srba i Rusa(razmiqawa o slovenskoj jezikoj standardizaciji), Junoslovenski filolog /12,543559.

Mare 1966: V. F. Mare, Proekt podgotovki slovar cerkovnoslavnskogo zka,Vopros zkoznani 1966/5, 8699.

Meerski 1995: N. A. Meerski, Izabranne stati, Sankt-Peterburg: Sankt-

-Peterburgski gosudarstvenn universitet.Mirev 1978: Kiril Mirev, Istorieska gramatika na blgarski ezik, Sofi:Nauka i izkustvo.

Mladenovi 1977: Aleksandar Mladenovi, Napomene o srpskoslovenskom jeziku, Zbor-nik Matice srpske za filologiju i lingvistiku HH/2, 121.

Mladenovi 1995: Aleksandar Mladenovi, Pogledi nekih starih srpskih pisara nazajednitvo i razlike meu redakcijama staroslovenskog jezika, Zbornik Matice srpske zafilologiju i lingvistiku HHH/1, 4953.

Nikolaeva 1998: Natali Nikolaeva, Osobennosti imennogo slovoobrazovani v zkedrevneslanskogo perevoda traktata Dionisi Areopagita O boestvennh imenah", Slavi-stische Studien zum XII. Internationalen Slavistenkongre in Krakau 1988 (hrsg. Herbert Jelitte),Beitrge zur Slavistik XXXVII, Frankfurt am Main/Berlin/Bern/New York/Paris/Wien: Peter Lang,337357.

Problem 1999: Problem slavnsko diahroniesko sociolingvistiki: dinamika li-

teraturno-zkovo norm (red. E. I. Demina), Moskva: Rossiska akademi nauk / In-stitut slavnovedeni.



9/10

Remnva 1989: M. L. Remnva, Konstrukci dateln samostoteln" kak stili-stieski markirovannoe sredstvo peredai vremennh znaeni, Vestnik Moskovskogo uni-versiteta, seri 9, Filologi, 3341.

Remnva 1993: M. L. Remnva, Literaturn zk donacionalnogo perioda i egogrammatieska norma, Issledovani po slavnskomu istorieskomu zkoznaniy (Pa-mti professora G. A. Haburgaeva), Moskva: Izdatelstvo Moskovskogo universiteta,111117.

Stanev 1998: Krasimir Stanev, anr, stil i modus v srednovekovno literaturepravoslavnh slavn. Metodologieskie i terminologieskie problem, Contributi italiani alXII congresso internazionale degli slavisti, Napoli, 2560.

Tolsto 1988: N. I. Tolsto, Istori i struktura slavnskih literaturnh zkov,Moskva: Nauka.

Tolsto 1995: Nikita Ili Tolsto, Slavia Orthodoxa i Slavia Latina. Obee i raz-linoe v literaturno-zkovo situacii (opt predvaritelno ocenki), Ricerche slavi-

stiche H, 89102.Trifunovi 1994: ore Trifunovi, Stara srpska kwievnost, Beograd: FilipViwi".

Uspenski 1987: B. A. Uspenski, Istori russkogo literaturnogo zka (HH vv.),Mnchen: Verlag Otto Sagner.

Hafner 2001: Stanislav Hafner, Srpski sredwi vek, Beograd / Novi Sad.Cetlin 1977: R. M. Cetlin, Leksika staroslavnskogo zka, Moskva: Nauka.

*

Damjanovi 2004: Stjepan Damjanovi, Slovo iskona. Staroslavenska / starohrvatska itan-ka, Zagreb: Matica hrvatska.

Jelitte 1999: Herbert Jelitte, Abstraktna leksika v drevnecerkovnoslavnskom i drevne-russkom zkah, Neue Wege der slavistischen Wortbildungsforschung (Hrsg. Renate Belentschi-

kow), Vergleichende Studien zu den slavischen Sprachen und Literaturen, Band 3, Frankfurt amMain/Berlin/New York/Paris/Wien: Peter Lang, 321333.Kurz 1958: Josef Kurz, Crkevnslovansk jazyk jako mezinrodn kulturn (literrn) jazyk

Slovanstva, eskoslovensk pednky pro IV. Mezinrodn sjezd slavist v Moskv, Praha: Na-kladatelstv eskoslovensk akademie vd, 1335.

Mathiesen 1978: Robert Mathiesen, The Determination of Norms (A Problem in the Dia-chronic Study of Church Slavonic), American Contributions to the Eight International Congress ofSlavists, vol 1: Linguistics and Poetics (ed. Henrik Birnbaum), Columbus: Slavica Publishers,483494.

Mihaljevi 1992: Milan Mihaljevi, The Phonological System of the Croatian Redaction ofChurch Slavonic, Slavic and East European Journal 36/1, 113.

Picchio 1967: Riccardo Picchio, Slave ecclsiastique, slavons et rdactions, To Honor Ro-man Jakobson (Essays on the Occasion of his Seventieth Birthday), vol. II, The Hague/Paris:Mouton, 15271544.

Picchio 1980a: Riccardo Picchio, Church Slavonic, The Slavic Literary Languages: Formati-on and Development (eds. Alexander M. Schenker and Edward Stankiewicz), New Haven: YaleConcilium on International and Area Studies, 133.

Picchio 1980b: Riccardo Pichio, On Church Slavonic Isonorms, Slavic Linguistics and Poe-tics (Studies for Edward Stankiewicz on his 60th Birthday), Columbus: Slavica Publishers, 367378.

Ribarova 1991: Zdenka Ribarova, Makedonsk redakce crkevn slovantiny, Slavia 60/3,248263.

Schenker 1995: Alexander M. Schenker, The Dawn of Slavic. An Introduction to SlavicPhilology, New Haven / London: Yale University Press.

Shevelov 1971: George Y. Shevelov, Teasers and Appeasers. Essays and Studies on Themesof Slavic Philology, Forum Slavicum 32, Mnchen: Wilhelm Fink Verlag.

Stanislav 1978: Jn Stanislav, Starosloviensky jazyk 1, Bratislava: Slovensk pedagogicknakladatel'stvo.

Veerka 1984: Radoslav Veerka, Staroslovntina, Praha: Sttn Pedagogick naklada-telstv.



10/10

Jasmina Grkovi-Major

ON THE METHODOLOGY OF THE STUDY OF CHURCH SLAVONIC

S u m m a r y

This paper deals with some methodological questions of the study of Church Slavonic asthe common literary language of the communities which inherited the Old Church Slavonic langu-age tradition in the form of the national recensions. The fact that Church Slavonic was a single li-terary language with national recensions as its variants demands for the establishment of a precisemethodology in its analysis. This analysis should encompass the research of the grammatical normof each recension in a diachronic perspective and then the comparison of these norms, establish-ing the common innovations as well as the differences between them. It is also necessary to rese-arch the functional styles of each recension by defining the list of syntactic and lexical features

for each genre, and then to compare recensions and establish their common features and the diffe-rences between them. Having in mind the complexity of the Church Slavonic syntax and lexicon,the existence of bookish categories which were the differentia specifica of the literary language,and the possible innovations from the vernacular, the question of functional styles must be alsoviewed from the perspective of the diachronic syntax and lexicology of Slavic languages (verna-culars).


Documents

Grkovic-Mejdzor, Jasmina - O Metodologiji Proucavanja Crkvenoslovenskog Jezika