Glazba, terminologija

7/23/2019 Glazba, terminologija

http://slidepdf.com/reader/full/glazba-terminologija 1/80



2



3

SADRZAJ

NASLOV STRANA

Uvod ------------------------------------------------------------------------ 3A ---------------------------------------------------------------------------- 5B ----------------------------------------------------------------------------- 9C ---------------------------------------------------------------------------- 12

D ---------------------------------------------------------------------------- 16E ---------------------------------------------------------------------------- 19F ---------------------------------------------------------------------------- 22G ---------------------------------------------------------------------------- 25H ---------------------------------------------------------------------------- 28I ----------------------------------------------------------------------------- 31J ----------------------------------------------------------------------------- 33K ---------------------------------------------------------------------------- 35

L ---------------------------------------------------------------------------- 40M --------------------------------------------------------------------------- 43

N ---------------------------------------------------------------------------- 47O ---------------------------------------------------------------------------- 49P ---------------------------------------------------------------------------- 52R ---------------------------------------------------------------------------- 57S ---------------------------------------------------------------------------- 61

T ---------------------------------------------------------------------------- 66U ---------------------------------------------------------------------------- 71V ---------------------------------------------------------------------------- 73Z ---------------------------------------------------------------------------- 76



4

UVOD

Muzika je pojam, koji označava vrstu umetnosti koja kao medijum koristi zvukorganizovan u vremenu na određen nacin. Osnovni elementi muzike su ton (koji određujemelodiju i harmoniju), ritam (i njemu pridruženi koncepti: tempo, metrika i artikulacija),dinamika i karakteristike zvuka kao što su boja i punoća. Pojam muzike kroz istoriju su brojni teoretičari, filozofi, leksikografi, kompozitori i sami muzičari, pokušali dadefinisu, nastojeći da pronadju univerzalan i odgovarajući opis pojma muzike. Sama reč -muzika - potiče od grčke riječi mousikê, koja je izvedena od riječi mousa (muza), asvetom se proširila kroz latinski oblik musica, i najčešće služi da opiše ugodne eufonijskezvukove.

Jedna od mogućih definicija muzike može da glasi i ovako: "Muzika je umetnoststvaranja i kombinovanja zvukova koji, prema određenim zakonima fizike, ljudskereakcije i formalnih konvencija, izražavaju i izazivaju osecajni i emotivni stimulans preko

slušnog aparata. Prema pravilu, zvuk može da se stvara ljudskim glasom (pevanje) ili predmetima - instrumentima koji, koristeći akustičke fenomene, uzrokuju slušni doživljaji emotivno iskustvo na način kako je to zamislio umetnik - kompozitor. Značenje pojmaipak nije univerzalno definisano i bilo je predmet mnogih naučnih polemika kroz istoriju.

U muzici se koriste italijanski i francuski izrazi koji poticu jos iz srednjeg veka i ovanomenklatura je uobicajena za skoro sve drzave na svetu, kako bi svako mogao darazume uputstva na notama. Amerika je pokusala da uvede svoje izraze, ali se to nijeodrzalo, zbog nemogucnosti globalne primene u zemljama, gde je vec poznatanomenklatura postala obavezni deo muzickog obrazovanja.

Ovaj recnik je skup izraza koji se najcesce koriste u muzici i koje razume muzicar izJapana i onaj iz Australije ili Afrike. Izrazi nisu normirani, ali su uobicajeni i nepisanim pravilom ocekivani u medjusobnoj komunikaciji muzicara.



5



6

A cappela - kompozicija za muški, ženski, dečiji ili mešoviti hor bez instrumentalne pratnje.

Accelerando - Oznaka za postepeno ubrzavanje tempa.

Acciaccatura - Kratki predudar.Adagio - Lagano.

Ad lib. 1) Po volji; 2) U slobodnom ritmu; 3) Ponavljati neki odlomak koliko je potrebno.

Affettuoso - Uzbuđeno.

Affrettando - Požurujući.

Agogika - neznatna, jedva primetna odstupanja od mehaničkog pulsiranja ritma, radiizrazitijeg izvođenja i reljefnijeg oblikovanja muzičke misli.

Agrement - vidi "ukras".

Afonija – bezvučnost, bezglasnost. Organska nesposobnost pevanja ili glasnog govora.

Akord – jednovremeno zvučanje nekoliko tonova različite visine. Ako je akordsastavljen pretežno od konsonantnih intervala, onda je to konsonantni akord; ako jesastavljen od konsonantnih i disonantnih odnosno samo disonantnih intervala, onda je todisonantan akord.

Akustika - nauka o zvučnim pojavama, deo fizike. Muzička akustika proučava samo pojave u vezi sa tonovima.

Alikvotni niz Termin iz akustike za osnovni ton zajedno s popratnim tonovima kojinastaju vibriranjem žice ili vazdušnog stuba i stoje u određenim matematičkim odnosima.

Alikvotni ton Jedan od propratnih onova koji nastaje vibriranjem žice ili vazdušnogstuba zajedno sa osnovnim tonom. Naziva se i parcijalni ili harmonijski ton.

Alla - Na način. Npr. alla marcia — na način marša.

Alla breve - Oznaka po kojoj se četverodelni takt izvodi tako brzo da izgleda kaodvodelni.

Allargando - Postepeno sporije; razvlačeći.

Allegretto - Umereno brzo; živahno.



7

Allegro - Brzo; veselo.

Allemande - stara nemačka narodna igra u 4/4 taktu, često upotrebljavana u svitamafranc., talij., i nemačkih kompozitora baroka. Ako nema preludijuma, onda je I stav svite.

Alt 1) Drugi glas po visini u četvoroglasnom slogu; 2) Najdublji ženski glas. Amater - ljubitelj umetnosti, lice koje se umetnošću bavi van svoje osnovne životne profesije. Nepotpuno školovani umetnik.

Andante - Lagano; u tempu hoda.

Andantino - Malo brže od andante.

Ansambl - 1) Grupa svirača ili pevača; 2) U operi odlomak u kojem nastupa nekoliko pevača zajedno.

Anthem - Kompozicija za crkveni hor koja nije deo liturgije, a peva se pri bogosluženjuu anglikanskoj protestantskoj crkvi.

Appoggiatura - Susedni uvodni ton koji zadržava nastup melodijskog tona.

Apsolutna muzika - Muzika potpuna sama po sebi, tj. bez reči ili ilustrativnog»programa«, koja nije namenjena kao pratnja nekoj drugoj umetnosti.

Apsolutni sluh - Prirodna sposobnost određivanja visine tona.Sluh sposoban da tonoverazličite visine odredi bez pomoći instrumenta ili nekog akustičnog aparata. Suprotno -relativan sluh.

Apsolutna muzika - muzika, koja estetski deluje isključivo tonovima i njihovimkombinacijama, bez pomoći literarnog, vizuelnog ili ma kog drugog vanmuzičkogsadržaja. Neopisna muzika. Suprotan pojam - programska muzika.

Arabeska 1) Bogati melodijski ukras; 2) Naziv koji se upotrebljava za bogatoornamentirani muzički komad.

Aranžman (arrangement, franc.) – prerada neke kompozicije za oizvođački ansambl ilisolistički part.

Arco - Gudalom; suprotno od pizzicato

Arieta - Kraća arija obično lakšeg karaktera.

Arija - 1. Melodičan stav u baroknoj instr umentalnoj sviti; 2. Vokalna kompozicija zasolo-glas uz pratnju jednog instrumenta ili orkestra, obično u trodelnoj formi tzv. "dacapo"-arija (a-b-a), često sastavni deo neke vokalno -instrumentalne kompozicije-



8

Arioso - 1) Pevljivi odlomak umetnut u rečitativ. 2) Kod instrumentalnog izvođenja:»raspevano«.

Arpeggio - Akord koji nastaje kao na harfi, tj. kod kojeg tonovi ne nastupajuistovremeno, već jedan za drugim naviše ili naniže.

Assai - Vrlo. Ne isto što i Assez.

Assez - Prlično.

Atonalni - Ni u jednom tonalnom sistemu ili tonalitetu.

Augmentacija - dvostruko povećavanje trajanja tonova neke teme, čime se ne remetenjihovi međusobni ritmički odnosi, već se stvara utisak dvostruko laganijeg izvođenja.Suprotno - diminucija.

Aulos - starogrčki duvački instrument sa dvostrukim piskom, sličan zurli ili oboi.



9



10

Bagatela - mala kompozicija lirskog karaktera, obično klavirska minijatura.

Bajan - ruska harmonika bez klavijature, sa mehom.

Balada - 1) Vokalno instrumentalna kompozicija u 6/8 ili 6/4 taktu, epskog, "baladskog"

karaktera. Stara narodna pesma pripovedačkog karaktera; 2) Sentimentalna salonska pesma iz 19. i sa početka 20. veka.

Balalajka - Ruska tambura trouglastog oblika. Izraduje se u nekoliko veličina.

Ballad-opera - U Engleskoj u 18. veku vrsta muzičko-scenskogdela sa govorenim dijalozima i muzičkim tačkama.

Balet - 1. Muzičko-scenska forma u kojoj su izražajna sredstva igra i mimika, uz pratnjumuzike; balet može biti samostalni scenski oblik ili deo neke druge forme, najčešće opereili operete. 2. Kolektiv igrač(a)ica u nekom pozorištu.

Balletto - Veseli, plesni madrigal, često sa refrenom »Fa-la«.

Bandura - vrsta ukrajinske laute, ima 12 žica. Svira se okidanjem žica. Korpus bandure je ovalan, vrat kratak, slična je mandolini.

Bariton - 1. Muški glas čiji je registar između basa i tenora; 2. Stari gudački instrumentiz roda Viola da gamba; 3. Sinonim za Eufonium; 4. Vrsta saksafona, oboe, klarineta,horne.

Barkarola - talijanska gradska pesma u trodelnom taktu (9/8, 6/8, 3/4) laganog tempa isetnog karaktera.

Barok, muzički - epoha u razvoju muzičke umetnosti, koja obuhvata XVII i prvu polovinu XVIII veka. Posle završenog razvoja vokalne polifonije u muzičkoj renesansi,težište stvaralaštva prelazi u instrumentalnu polifoniju u čijem se središtu nalazinajrazvijeniji polifoni oblik fuga. Kao rezultat usavršavanje gudačkih i duvačkihinstrumenata u ovoj epohi se zapaža procvat solističke kamerne muzike. Nastaju irazvijaju za barok tipični oblici: končerto groso i solistički koncert, svita, crkvena ikamerna sonata, kantata, oratorijum i opera /serija i bufo/. Važnu uloga imaju iinstrumenti sa dirkama (orgulje, klavičembalo). Vodeći majstori: J.S.Bach, G. Hendl, A.Vivaldi, A. Corelli, Ž. B. Lully, Ž. F. Ramo, F. Kupren, Alesandro i Domeniko Skarlati.

Bas - duboki muški glas: obim od F do e1. Sinonim: kontrabas; donja deonica polifonogili harmonskog stava.

Basetni rog - Stari instrument iz porodice k larineta; zvuči niže od alt-klarineta.

Belkanto - Tradicionalni italijanski način pevanja kod kojeg se posebna pažnja posvećujelepoti tona.



11

Bendžo, banjo, eng. - crnački instrument sličan gitari sa ovalnim korpusom presvučenimkožom, tako da služi i kao ritam i pratnja pevaču.

Berceuse - Uspavanka.

Bitonalnost - Istovremeno zvučanje dva tonaliteta. Blokflauta - Vrsta uzdužne flaute.

Blues - Lagana, melanholična crnačka pesma - igra u 4/4 taktu.

Boja tona - specifična karakteristika tonova jednog instrumenta ili ljudskog glasa, pokojoj se oni razlikuju od tonova drugog instrumenta, glasa. Po boji tona razlikuju se iinstrumenti iste vrste, kao i različiti registri istog intrumenta.

Bolero - španska igra karakterističnog ritma u 3/4 taktu.

Bordun - primitivni oblik polifonije: iznad ili ispod ležećeg tona razvija se (običnoimprovizovana) melodijska linija.

Bouree - Ples iz svite iz 18. veka u alla breve taktu s početkom na četvrtoj dobi.

Bravura - virtuozna tehnička figura koja izvođaču postavlja maximalne tehničkezahteve.

Brevis - Gotovo zastarela notna vrednost koja odgovara dvema celim notama. Nije istošto i alla breve.

Brio - Živahnost, vatrenost.

Buffo - Komičan. Izraz se koristi za Operu buffo - komicnu operu.

Bugarija - vrsta tambure srednjeg registra.

Bure - Stara francuska igra iz okoline Overnja, 2/4 takta sa karakterističnim uzmahom.Bure je čest sastavni deo svite baroknih majstora.

Burleska, burlesca - šaljiva italijanska vašarska igra.

BWV - Skraćenica za nemački numerički indeks Bahovih dela.



12



13

Cabaletta -1) Brzi završni deo operske scene; 2) Kratka operska arija u popularnom stilu.

Cantabile - Pevljivo. U elementima klavirske tehnike tumači sviranje pevajućegkaraktera. Cantabile zahteva strogo vezivanje tonova, duboki i meki tuše i pažljivo prenošenje težine ruke. Izbegava se svaki nagli pokret, guranje i pad ruke; dinamička

skala ide od pp do F .Cantus firmus - Neornamentirana, obično ranije nastala melodija na kojoj se gr adeukrasne kontrapunktske deonice.

Canzonetu - 1) U 17. veku naziv za kraću polifonu vokalnu kompoziciju, obično bez pratnje ili za jedan glas uz pratnju laute; 2) Danas opšti naživ za veselu lirsku pesmu.

Capriccio - 1) Instrumentalni komad maštovitog, fantastičnog karaktera; 2) Kompozicija polifonog karaktera iz 17. veka.

Capateado (zapateado, špan.) - oblik španske narodne igre, 3/4 ili 3/8 takta.Carol - Naživ za engleske vesele pesme vezane uz verske praznike, posebno Božić.

Catch - Rondo iz razdoblja restauracije za muške glasove kod kojeg reči u neočekivanimkombinacijama poprimaju komična, razuzdana značenja.

Čegrtaljka - omiljeni ritmički instrument primitivnih naroda i plemena. Ima različiteoblike i proizvodi veliki šum neodređene intonacije.

Cela nota - Najduža notna vrednost danas u upotrebi; odgovara trajanju četiri četvrtine.

Čelesta (celesta, ital.) - instrument sa dirkama, koje pokreću čelične štapiće, koji proizvode zvonak zvuk udarcima u čelične pločice, različite veličine i intonacije.

Čelo - vidi violončelo

Celostepena lestvica - Lestvica koja se sastoji samo od celih tonova.

Čelović - vrsta tambure dubokog registra.

Čembalo (cembalo, ital.) - preteča klavira, stari instrument sa dirkama. Dirke pokreću poluge na čijim se krajevima nalaze naročite trzalice, pomoću kojih se dobija staklast tonslabog intenziteta. Čembalo ima nekoliko registara. Sinonimi: klavsen, klavičembalo,gravičembalo, itd.

Čeng - kineski narodni duvački instrument; sastoji se od izdubljene suve tikve i nek olikosvirala (duvaljki).



14

Četvrtina - Notna vrednost jednaka četvrtini cele note; najčešće označava jedinicu ritma.

Četvrtton - Polovina polutona; interval koji se obično ne upotrebljava u evropskojmuzici.

Chaconne - Instrumentalna kompozicija u trodelnom taktu građena na ostinatnom basuod četiri do osam taktova. Srodna passacagliji — često se od nje ne razlikuje.

Chalumeau - Najniži registar na klarinetu.

Ciklična forma - Postupak kod kojeg se jedna tema pojavljuje u različitim delovimakompozicije.

Ciklus pesama - Skup pesama koje povezuje neka poetska ideja, a namenjena jeizvodenju kao celina.

Cimbalo - kod starih Grka i Rimljana udaraljka slična činelama; u stavri dva limena tasa,koji proizvode zvuk udarom jedan o drugi; u srednjevekovnom instrumentarijumu:instrument sličan glokenšpilu dakle, više većih i manjih zvona, različito štimovanih; ovimterminom se označava i jedan registar u orguljama; žičani instrument sličan citr i na kome se svira maljicama, kao na ksilofonu. Mađarskavarijanta dulcimera.

Čineli - udarački instrument, koji se sastoji od dva limena tasa. Zvuk se dobija udaranjemtasa o tas.

Coda - Završni deo kompozicije ili stava.

Codetta - Kratka koda koja zaokružuje deo kompozicije ili stava.

Colla parte - Oznaka po kojoj se pratilac mora prilagoditi interpretaciji soliste.

Col legno - Štapom gudala, ne strunom.

Come prima - /Kao pre, u pređašnjem tempu.

Come sopra - Kao gore.

Comodo/ital./Umjereno.

Con - sa; con fuoco — vatreno; con licenza — slobodno; con malinconia —melanholično; con malizia — maliciozno, sa zlobom; con moto — pokretno; con tuttaforza — svom snagom.

Concertante - Koji ima istaknutu solo deonicu u orkestarskoj kompoziciji.



15

Concertino - 1) Koncert manjeg opsega; 2) Grupa solista u concertu grossu.

Concerto grosso - Koncert iz Bahovog doba (17.-18. vek.) u kojem grupa soloinstrumenata kontrastira i menja se sa većim izvodačkim telom.

Consort - Staroengleski naziv za grupu instrumenata koja zajednički nastupa.Celi/potpuni/consort —instrumenti iz iste porodice: Mešoviti consort — grupainstrumenata sastavljena od gudača i duvača.

Continuo ili basso continuo - U muzici 17. i 18. veka deonica orgulja ili čembala pisanasamo kao basovska linija/šifrirana ili nešifrirana/čija je uloga bila da dopunjuje harmonijuizvodenog dela.

Courante Živahan ples sličan poskočnici, trodelne mere; u 18. veku deo svite. Postojedva tipa courantea; francuski i talijanski.

Crescendo - Sve glasnije.Crescendo valjak Mehanizam kod orgulja kojim se postiže crescendo i decrescendo.

Crkvena muzika - muzika u službi crkve, namenjena liturgijskoj praksi pojedinih crkava(mise, liturgije, opela, rekvijemi, hvalospevi itd.)

Csardas (Čardaš)- temperamentna mađarska narodna igra 2/4 i 4/4 takta lassu sporo, da bi preko ubrzanja tempa prešao u brzi deo frisses.



16



17

Da kapo al Fine (da capo al Fine, ital. -oznaka, koja izvođača upućeje da neku većodsviranu kompoziciju treba ponoviti od mesta obeleženog reč ju "Fine" (ital. = kraj).

Dal segno - Ponoviti od određenog znaka.

Daire - def, vrsta tamburinaDijatonski - Koji sadrži samo tonove lestvice odredenog tonaliteta.

Dikcija - tahnika jasnog oblikovanja vokala i konsonanata pri govoru, recitovanju ili pevanju.

Diminucija - citiranje teme sa dvostruko manjim notnim vrednostima čime odnositrajanja između pojedinih tonova teme nisu poremećeni, već se dobija utisak njenogdvostrukog ubrzanja. Diminucija je jedan od načina tematske obrade u kontrapunktskimoblicima (fuga, kanon). Suprotno: augmentacija.

Diminuendo - Postepeno sve tiše.

Diple - južnoslovenska dvostruka svirala sa dva jednojezična piska i sa rupama.

Diskant - 1) najviša deonica u pevačkom horu; 2) deo registra instrumenta sa dirkama,koji obuhvata visoke tonove (donja granica diskanta nije tačno određena).

Diskord - Akord koji nije kompletan sam po sebi, već traži razrešenje u drugi akord.

Disharmonija – neprijatno skupa zvučanje grupe tonova, neskladan odnos između pojedinih deonica u nekom ansamblu (vokalnom ili instrumentalnom).

Disonanca – zvučni nesklad između tonova. Disonantan dvozvuk ili akord, je onaj koji je pretežno sastavljen od disonantnih intervala ili u kome jedan ili više tonova teže da se“razreše” u neki susedni ton na više ili naniže, tj. da se sa onim tonovima, s kojima u“disonantnom akordu” obrazuju disonantne intervale formiraju u sledećem konsonantne.

Distonirati – pevati ili svirati “nečisto”, neskladno, intonativno neprecizno.

Divertimento - Laka zabavna višestavnaa svita za kamerni ansambl ili orkestar.

Divisi - Oznaka za skup gudača koja kaze da se iz jednoglasnog prelazi u višeglasnosviranje.

Dodekafonija - Sistem komponovanja na temelju dvanaest polutonova oktave koji seravnopravno odnose jedan prema drugom, bez zavisnosti od tonalnog centr; razvio ga jeŠenberg.



18

Dolce - Nezno.

Dominanta - Peti stupanj uzlazne dijatonske lestvice.

Dorski način - Stara lestvica kod koje, bez obzira na početnu visinu, intervali odgovaraju

onima na lestvici D-D samo na belim dirkama klavira.Dulcimer - Instrument kod kojeg su žice rastegnute preko zvučne kutije, a svirač ih udaračekićima.

Dumka - Vrsta slovenske tužbalice; u Dvoržakovoj muzici, menja se sa življimodlomcima.

Duola - Grupa od dve dobe u trajanju predvidenom za tri.

Dur - Jedan od dva današnja tonska sistema čija se uzlazna lestvica kreće u celim

tonovima osim polutonova izmedu trećeg i četvrtog te sedmog i osmog stupnja.Suprotnog karaktera od moll-a.

Dvodelna forma - Muzički oblik koji se sastoji od dva podjednaka dela;dok prvi napušta početni tonalitet, drugi se u njega vraća.

Dvodobna mera - Mera s dve dobe u taktu.

Dvohvat - Istovremeno izvodenje dva tona na gudačkom instrumentu.

Dvostruka fuga - Fuga građena na dve teme koje se javljaju istovremeno.

Dvostruki kontrapunkt - Kontrapunkt u dva glasa koji dobro zvuči i kad mu se promenivertikalni redosled.



19



20

Ecossaise - Ples u brzom dvodobnom ritmu, verovatno škotskog pojekla.

Egzotična muzika - muzika dalekoistočnih i primitivnih naroda Afrike i ostalihkontinenata... Egzotična muzika je evropska i američka muzika, zabavnog ili popkaraktera, koja ima neke crte izvorne muzike Kineza, Japanaca, Indusa, Iranaca ili

primirivnih naroda Afrike, Azije, Amerike i Australije.Eho - odjek. Akustična pojava koja nastaje kao posledica odbijanja zvučnih talasa (čiji su prenosnik vazduh ili molekuli čvrstih, odnosno tečnih tela) od prepreke koja te talase neupija, već odbija. Sinonim: reverbacija.

Eklektičar - neoriginalan muzički stvaralac, koji podražava neki uzor iz prošlosti ilisadašnjosti. Umetnik bez lične stvaralačke fizionomije.

Ekspozicija - deo pojedinih složenih muzičkih oblika u kojima se "eksponiraju" (izlažu)glavne Teme kod fuge deo koji sadrži predstavljanje teme kroz sve glasove; u sonatnoj

formi čitav prvi deo pre razvojnog dela. Ako je reč o obliku sa jednom Temom, onda se uekspoziciji Tema javlja onoliko puta, koliko glasova ima polifoni stav.

Ekspresionizam - Termin za stil objektivističkog slikarstva /uglavnom druge dekade 20.veka u Nemačkoj/koji se ponekad pripisuje neekspresivnoj muzici tog perioda.

Ekstemporiranje - Umeće stvaranja muzike u trenutku izvodenja.

Elegija - lirska kompozicija tužnog karaktera, trodelnog ili slobodnog prelidnog oblika.

Električni instrumenti* - specijalni elektronski instumenti na kojima se svira narazličite načine. Postoje dve grupe: mehaničko-električni i čisto električni instrumenti.

1. Žičani instrumenti čije žice stoje u vezi sa elektromagnetom, koji pretvara treptaje žicau električne impulse, a zatim preko zvučnika u zvuk (el. gitara, el. violina, ect...) .2. Čisto električni instrumenti su elektro-akustični aparati na kojima se tonovi dobijaju ili približavanjem, odnosno udaljavanjem ruke specijalnoj anteni (koja sa rukom činikondenzator), ili dodirom žice, kroz koju protiče struja, ili pomoću tastature, koja utiče natok struje.

*Razvoj elektronike svakodnevno donosi nove mogućnosti u stvaranju muzike i nije moguće obuhvatiti

sve nazive i nove grupe.

Embouchure - 1) Pisak kod duvačkih instrumenata; 2) Metoda pravilne aplikacije usana

na pisak.

Engleski rog - instrument po zvuku i konstrukciji sličan oboi, štimovan za kvintu niže..

Engleski valcer (english valtz, eng.) - igra laganog tempa u 3/4 taktu, sa jakimnaglaskom na prvoj taktovoj jedinici, kao kod valcera.

Enharmonski tonovi - tonovi koji isto zvuče, a različito se nazivaju (Cis-Des, Dis-Es).



21

Entr' acte - Muzika koja se izvodi izmedu slika ili Činova scenskog dela.

Eolski način - Stara lestvica kod koje, bez obzira na početnu visinu, intervali odgovarajuonim lestvice A—A na belim dirkama klavira.

Epizoda - 1) Kod fuge odlomak koji odvaja dva nastupa teme; 2) Kod ronda samostalniodlomak izmedu dva nastupa glavne teme.

Etida - kompozicija namenjena razvijanju tehnike izvođača. Vežba, studija...Postoje ietide, koje osim tehničke imaju i umetničku vrednost. Etidu možemo smatrati kaovarijaciju bez teme.

Eufonij - Tuba tenorskog opsega



22



23

Fagot - drveni duvački instrument dubokog registra. Za obeležavanje tonova fagotaupotrebljava se bas-ključ i tenor -ključ, slično kao kod violončela. U grupi drvenihduvačkih instrumenata, fagot izvodi basovu deonicu.

Faktura - konstrukcija muzičkog tkiva (način izgradnje klavirskog, orkestarskog,

kamernog stava).Falset - specijalni način pevanja gornjih tonova muškog pevačkog registra: znači nijerezonantna šupljina grudni koš, već glava.

Fandango - temperamentna španska narodna igra u 3/4 taktu.

Fanfare - orkestar limenih duvača; muzika za limene duvačke instrumente koju oniizvode preduvavanjem a l i k v o t n i h tonova.

Fantazija - kompozicija u slobodnom obliku, improvizatorskog karaktera.

Filharmonija - društvo prijatelja muzike. Tim terminom se obično naziva najistaknutijisimfonijski orkestar ( uz koji može postojati i hor) nekog kulturnog centra, države ilisaveza država.

Finale - Završni stav ili odlomak

Flamenco ili cante flamenco - Od Cigana preuzeta forma tradicionalne raskošneandaluzijske narodne pesme s briljantnom pratnjom gitare.

Flatterzunge - Specijalni efekat izvodljiv na nekim drvenim i limenim duvačkiminstrumentima; nastaje treperenjem jezika.

Flauta - drveni duvački instrument. Ton se dobija duvanjem preko ivice kružnog otvora iklapni.Flauta- picola, mala flauta visokog registra, zvuči za oktavu više od obične flaute.

Forte - skraćeno f. / Glasno; fortissimo/ skraćeno ff./Vrlo glasno.

Foxtrot - igra u 2/4 taktu brzog tempa.

Folklor - anonimne umetničke tvorevine naroda (pesme, pripovetke, napevi, igre, vez,oružje i oruđe, nošnja, sviranje na nar. instrumentima). Gradski folklor - termin označava folklor, koji je u uslovima gradskog života pretrpeoizvesne uticaje umetničke produkcije i civilizacije.

Fraza - Muzička "rečenica" obično nekoliko taktova duga.

Fraziranje - Oblikovanje fraza pri izvođenju.



24

Fuga - višeglasni oblik sa jednom Temom, koja se u početku javlja onoliko puta, kolikoglasova ima polifoni stav kompozicije (tj. ako je fuga "dvoglasna", onda se Tema javljadva puta, u "troglasnoj"...tri puta. Način javljanja (eksponiranja) Teme je određen propisima kontrapunkta. Tema u osnovnom tonalitetu zove se duks (dux), a u tonalitetudominante komes (comes). Deo fuge u kome se javljaju duks i komes onoliko puta koliko

ima glasova u kompoziciji, zove se ekspozicija fuge. Iza ekspozicije sledi razradni(razvojni) deo u kome se Tema javlja u raznim tonalitetima i modifikovana po pravilimakontrapunkta - diminuciji, augmentaciji, inverziji, stretu, itd. U literaturi ima primera islobodno građenih fuga (u kojima se duks i komes nalaze u ekspoziciji na rastojanjukvarte ili ne idu uobičajenim redom, itd) Osim toga postoje i fuge sa dve ili više Tema(duple, triple fuge). Fuga se obično završava orgelpunktom.

Fugato - Odlomak , ne kompletan stav ili kompozicija, oblikovan na način fuge.

Fughetta - Kratka fuga.

Funkcije, harmonske - osnovni element autentične kadence. Harmonske funkcije(tonika, subdominanta i dominanta su tri osnovne kavalitativne etape, kroz koje prolaziosećanje harmonskog kretanja (harmonske kinetike) između dva stanja harmonske statike(tonike). U dijatonskoj lestvici glavni su nosioci osnovnih harmonskih funkcija:I stupanj (Tonika-T), IV stupanj (subdominanta-S) i V stupanj (dominanta-D). Ostalistupnjevi čine prelaz između glavnih funkcija; u njima se oseća protivrečnost silaharmonskog kretanja (II stupanj ima pretežno subdominantni karakter, ali on je ublaženelementima dominante, tj. sadrži dva tona dominantnog septakorda, koji su izrazitodominantnog karaktera, itd).

Furijant - češka narodna igra u živom tempu 3/4 takta. Za furijant je karakterističnonaizmenično pomeranje poluakcenata u pojedinim taktovima sa treće i pete osmine načetvrtu.



25



26

Gagliarda - Živahan ples iz 16. veka, gotovo uvek sledi pavanu i obično na istoj temi. Gajde - narodni instrument, koji se sastoji iz jedne ili više svirala i jednog meha odživotinjskog mehura, koji se puni vazduhom kroz cev, kroz koju se duva.

Galop - Brzi salonski ples iz 19. veka u 2/4 taktu.

Gamba ili viola da gamba - Drugi po veličini instrument iz porodice viole; odgovaradanašnjem violončelu.

Gamelan, gamelang - Indonezijski orkestar narodnih instrumenata, uglavnom udaraljki.

Gavotte, ital. - stara franc. igra u 4/4 taktu sa karakterističnim predtaktom od dvečetvrtine. Deo svite iz 18. veka umerenog tempa, ali živahna i graciozna u izrazu.

Generalbass, nem. - basova deonica ispod koje je naročitim brojnim oznakama naznačenkakav akord treba formirati iznad datog basovog tona. Vrsta praktičnih vežbanja pri

izradi korektnog harmonskog stava u strogom stilu.Gigue - Živahan ples u 3—, 6—, 9—, 12— delnoj meri, često čini finale svite iz 18. veka.

Giocoso - Šaljivo.

Giusto - Tačno, npr. tempo giusto.

Glee - Tip engleske višeglasne pesme bez pratnje iz 18. i sa početka 19. veka, pisane zanajmanje tri solo glasa, ne uvek veselog karaktera.

Glissando, ital. - prelaz sa tona na ton na gudačkim instrumentima, trombonu, klaviru iliharfi, pri čemu se uz put dodiruju "ovlaš" svi tonovi koji se nalaze između njih. Izvodi seklizanjem prsta duž žice u oba pravca, ili klizanjem prsta preko dirki klavira. Natrombonu - izvlačenjem ili uvlačenjem pokretnog dela cugtrombona. U pevačkoj tehniciglisandu odgovara portamento.

Glokenšpil - instrument sa nizom čeličnih, različito štimovanih štapića. Svira se ili pomoću klavijature ili malih maljica. Ranije je glokenšpil bio sistem pravih zvona (nem.Glocke - zvono), različito štimovanih koji su se pokretali različitim mehanizmima.

Gong Istočnjački instrument iz porodice udaraljki; sastoji se od bronzanog diska koji poudaru emituje ton odredene visine.

Gradacija - pojačavanje zvučne jačine u pojedinim odsecima neke kompozicije.;razvijanje ritmičkog izraza od jednostavnih ka složenim ritmovima; razvijanjeharmonskog izraza od jednostavnih harmonskih konstrukcija ka složenim; razvijanjedramske napetosti u razradi jedne ili više tema...



27

Grand opera - Opera bez govorenog dijaloga.

Grave - Teško.

Gregorijanski koral - crkvena modalna muzika, peva se unisono, bez pratnje i u

slobodnom ritmu još uvijek u obrednoj službi rimokatoličke crkve. Ground bass - Basovska deonica koja neprestano ponavlja istu frazu /u starijoj engleskojmuzici/.

Gruppetto - vrsta ukrasa kod kojeg susedni tonovi kruže oko glavne note.

Gudački orkestar - vidi orkestar



28



29

Habanera - špansko-kubanska igra u 2/4 ili 4/4 taktu sa karakt. punktiranim ritmom.

Harfa - instrument sa žicama postavljenim vertikalno u ramu, približno trouglastogoblika, sa rezonatorom na donjoj strani. U 18. veku Erard je konstruisao harfu sa pedalima pomoću kojih se dobijaju hromatska povišenja osnovnih tonova. Zvuk harfe je

slabog intenziteta i karakteristične eteričnosti. Specifičnost je sviranje razloženih akorda.Harmonija - jednovremeno i skladno zvučanje tri ili više tonova. Nauka o harmoniji proučava zakone skladnost istovremenog zvučanja tonova, dakle, zakone formiranja,odnosno međusobnog povezivanja akorada.

Harmonizacija - dodavanje akordske pratnje nekoj melodiji. Postupak se vrši u skladu sazakonima Nauke o harmoniji (tzv. harmonske logike).

Harmonika - 1. Usna harm. - instrument sa piskovima poređanim jedan do drugog uhorizontalnom položaju. Piskovi imaju metalni jezičak. Instrument se drži obema rukama

među usnama. Duvanjem se dobija tonični trozvuk, a kada se vazduh udiše - septakord naVII stupnju. Tako se na običnim harmonikama dobija cela dijatonska lestvica. U novijevreme se proizvode i hromatske harmonike. 2. Harmonika rastegača - instrument samehom čije su strane nabrane, te se tonovi dobijaju razvlačenjem ili skupljanjem.Harmonika je kaiševima obešena o ramena svirača, a meh se razvlači i skuplja rukama,koje istovremeno sviraju na dvema tastaturama (kod "dugmetare"), ili desna svira naklavijaturi, a leva na tastaturi. Desna svira melodiju (visoke tonove), a leva bass i akorde(niske tonove). Veće harmonike imaju nekoliko registara.

Harmonijum - instrument sa klavijaturom srodan orguljama. Meh se puni vazduhom pomoću nožnih pedala. Ima manje registara od orgulja, a tonovi su mu slabijegintenziteta od orguljskih.

Harmonska molska lestvica - Verzija molske lestvice koja se drži oznake tonaliteta, uzizuzetak vođice koja je povišena.

Hawaii guitar - gitara na kojoj se svira trzalicom, ali se promena visine tonova ne dobija pritiskom prsta, već klizanjem metalne klizaljke duž žica. Specijalnim vibratom metalneklizaljke dobijaju se tonovi karakteristične boje. Takođe karakteristična su glissandaizmeđu pojedinih tonova, pošto se u toku sviranja metalna klizaljka ne diže sa žica.

Heckelphon - Instrument iz porodice oboe.

Heterofonija - prema Platonu, oblik "horizontalne" višeglasnosti. Ustvari instrumentala pratnja u heterofoniji kreće se pretežno unisono sa pevanom melodijom, čineći povremeno ukrasne digresije. Najprimitivniji oblik variranja neke melodije.

Homofonija - isticanje u višeglasnom stavu jednog glasa nad drugim, koji predstavljaju podređenu pratnju. Suprotno: polifonija.



30

Homofoni stil - muzički izraz zasnovan na homofoniji.

Homofonija - Stil u muzici kod kojeg se glasovi ili deonice kreću zajedno beznezavisnog melodijskog ili ritmičkog interesa; suprotno od polifonije.

Hopak - Veseli ruski ples u dvodelnoj meri.Hor - 1. Skup, ansambl pevača. - Mešoviti hor: sastavljen od ženskih i muških pevača/glasova.Deonice: sopran I i II, alt Ii II, tenor i i II, bariton (bas I) i bas (bas II).- Ženski hor. Deonice: sopran I i II (III) i alt I i II (III).- Muški hor. Deonice: tenor I i II, bariton i bas.- Dečji hor. Deonice: sopran I i II, alt (I i II).

2. Mesto u crkvi gde stoje pevači.

Horna (Horn, nem. - limeni duvački instrument sa ventilima (Ventilhorn) ili bez ventila(Naturhorn, Waldhorn, nem.)Horne bez ventila izvode samo prirodne (alikvotne) tonove od 2-16. tona niza.Horne sa ventilima izvode sve hromatske tonove. Najčešća je F horna, ali postoje i E, ES,D, C, B itd.

Hornpipe - Engleski ples; prvobitno u trodobnoj, kasnije u dvodobnoj meri. Obično gaizvode mornari.

Hromatski - Koji ne pripada lestvici zadatog tonaliteta. Hromatska lestvica — lestvicakoja se sastoji od polutonova.

Hota aragoneza - španska narodna igra živog tempa u 3/8 taktu.

Humoreska - kompozicija humorističkog, grotesknog ili satiričnog karaktera, manjegobima.

Hvatnik - Deo vrata gudačkih instrumenata o koji se prstima pritiskaju žice i timeformiraju tonovi.



31



32

Idee fixe - Mužička fraza koja predstavlja osobu ili ideju koja se provlači kroz neko programsko delo.

Impostacija – pravilno postavljanje pevačkog glasa.

Impresionizam - Termin koji se upotrebljava za muziku kompozitora savremenikaimpresionističke slikarske škole.

Impromptu - Kratki instrumentalni komad čiji naziv ne sugeriše na improvizovanuformu kompozicije, već njen slučajan nastanak u glavi kompozitora.

Improvizacija - vidi ekstemporiranje.

Instrumentacija - Veština komponovanja za orkestar na način koji odgovara karakteru pojedinih instrumenata.

Interludijum - međustav; samostalna kompozicija ili deo kompozicije, koji razdvajastavove ciklusne forme ili delove neke kompozicije.

Intermezzo - 1. Muzika između činova opere. 2. Instrumentalna kompozicijaromantičara neodređene forme.

Interpretacija Ona strana muzičkog izvođenja čiji je cilj oživljavanje kompozitorovemuzičke misii.

Interval – rastojanje po intonativnoj visini između dva susedna tona u melodiji iliakordu.

Intonacija 1) Intoniranje početne fraze gregorijanskog napeva; 2) Stupanj tačnosti kod pevanja ili sviranja.

Introitus - 1) Muzika koja prethodi crkvenom obredu; 2) Muzika koja prati sveštenikovo prilaženje oltaru.

Inverzija – obrtaj, termin koji označava postupak po kome se od jedne melodije dobijadruga na taj način što se svi intervali teme u inverziji postave u suprotnom smeru.

Invencija Kratki klavirski komad sazdan na načelu imitacije i temeljen na jednojmuzičkoj ideji.

Izraz - ovim terminom označava se stepen estetskog dejstva nekog muzičkog dela iliizvođenja. Kaže se: "Delo je neizrazito" ili..."izvođenje je puno izraza".



33



34

Jednoglasno – vidi - Unisono

Jezičak – deo piska drvenih duvačkih instrumenata od trske u obliku jezička kod drvenihduvača/ ili metala/kod orgulja/ koji svojim vibriranjem omogućava stvaranje tona.

Jodlovati – poseban manir grlenog pevanja naroda gornje Austrije i Švajcarske.



35



36

Kača – lovačka pesma u XIV i XV veku višeglasnog karaktera.

Kadenca – 1) Harmonijski tok kojim se završava muzička fraza, kompozicija ili njendeo; 2) Francuski naziv za triler iz 17. veka; 3) Briljantan solistički odlomak slobodnogimprovizacijskog karaktera/naročito u koncertu/.

Kakofonija – neskladna muzika.

Kamerna muzika – vrsta muzike za manji broj instrumenata, koja se može izvoditi umanjim prostorima (camera = soba); muzika intimnog karaktera.

Kamerni orkestar - vidi orkestar.

Kancona (canzone, ital.) – 1. višeglasna polifona pesma kasne renesanse i baroka;2. jednostavna, melodiozna vokalna ili instrumentalna kompozicija. Dim. Kanconeta(canzonetta, ital).

Kanon – polifona kompozicija rađena na principu neprekidne imitacije. Načinkomponovanja kod kojeg jedna ili vise melodijskih linija tačno imitira nek u drugu uodredenom vremenskom razmaku i visini, čineći tako kontrapunkt.Glasovi u kanonunastupaju jedan za drugim i kreću se ili paralelno, ili u inverziji, račjoj imitacili,augmentacili ili diminuciji, itd.

Kantabilnost, kantabilitet – raspevanost vodeće melodije u homofonom stavu.

Kantata – Vokalno delo iz više stavova temeljeno na narativnom religioznom ilisvetovnom tekstu. Postoje crkvene i svetovne kantate. Karakter kantate je meditivan isvečan.

Kantilena - Pevljiva, razvijena melodijska linija.

Kantor - 1) Glavni pevač u crkvenom horu; 2) Solo- pevač u sinagogi; 3) Dirigent unemačkoj protestantskoj crkvi.

Kapelnik, Kapelmajster – dirigent vojnog duvačkog orkestra.

Kapričo (capricio, ital.) – instrumentalna kompozicija virtuoznog i humorističnogkaraktera.

Kasacija (Kassation, nem.) – Divertimento iz 18. veka namenjen izvođenju naotvorenom.

Kastanjete – španska vrsta udaraljki. Sastoje se iz dva izdubljena dela jajastog oblika odkestenovog drveta, koja je jednom uzicom pričvršćena za ručni zglob. Zvuk se dobijakada se ovi delovi udaraju jedan o drugi pokretima šak(e)a.



37

Kastrat - Pevač koji je, usled operativnog zahvata pre puberteta, sačuvao vokalni opsegsoprana ili alta.

Kavatina (cavatina, ital.) – kratka instrumentalna ili vokalna kompozicija melodioznogkaraktera; raspevani deo rečitativa.

Kazačok – temperamentna igra ruskih Kozaka.

Kek-vok (cake walk, eng.) – stara engleska narodna igra.

Kitara - starogrčki žičani instrument sa više od 15 žica, koncertnog značaja. Pevanje praćeno kitarom Grci su nazivali k i t a r o d i j a , a instrumentalnu k i t a r i s t i k a.Izvođena je muzika lirskog karaktera.

Klarinet – drveni duvački instrument sa jednim jednojezičnim piskom.

Klasična muzika 1) Za razliku od popularne ili narodne muzike, muzika koja zahtevaozbiljniji pristup; 2) Muzika 18. veka, za razliku od romantične i savremene.

Klavičembalo - vidi čembalo.

Klavikord - Stari instrument sa dirkama slabašnog tona kod kojeg metalne tangete pritiskaju razapete žice.

Klavir - Danas najrašireniji instrument sa dirkama kod kojeg čekići udaraju porastegnutim žicama.

Klavirska partitura – deonica malog salonskog zabavnog orkestra u kojoj su, porednota koje izvodi klavir, naznačene i glavne partije ostalih instrumenata, tako da ovaskr aćenica „ partitura“ daje pregled svega što se u orkestarskom aranžmanu zbiva.

Klavirski izvod – sažet pregled orkestarske ili vok.-instrumentalne, odnosno muzičko-scenske partiture u formi klavirske fakture (prikaza).

Klavsen - Čembalo.

Ključ – znak pomoću koga se tonovi celokupnog tonskog sistema u muzici mogu zapisatina linijskom sistemu. Tek kada se na početku linijskog sistema nalazi određeni ključ,nota zapisana na njemu dobija svoje ime i predstavlja određeni ton u tonskom sistemu.

Kobilica – pregrada pričvršćena na gornjoj strani korpusa gudačkih instrumenata prekokoje su zategnute žice.

Kochel - Brojčani indeks Mocartovih dela. Beleži se kao K ili KV.



38

Koda – epilog jedne muzičke forme, deo koji dolazi posle završenog, relativnozaokruženog muzičkog oblika, polifonog ili homofonog karaktera.

Koleda – vrsta pastirske pesme Južnih Slovena.

Kolegijum muzikum (Collegium musicum, lat.) – muzički kolegijum, naziv nekihudruženja muzičara ili ljubitelja muzike.

Kolo – živahna narodna igra, različitog ritma i melodijske strukture.

Koloratura – ukras pevačke deonice. Koloratura se obično izvodi na jednom vokalu uritmu ili slobodno.

Kolorizam – kompozicioni stil u kome se tonskoj boji posvećuje pažnja kao osobenomizražajnom elementu.

Komes (comes, lat.) – „pratilac“; tim terminom se označava tema fuge kada se ukompoziciji javi u dominantnom tonalitetu. Suprotno: duks (dux).

Koncert 1) Muzička priredba; 2) Opsežnije, obično trostavno delo za jedan ili više soloinstrumenta uz orkestar.

Koncertantan – u stilu koncerta. Muzička faktura u kojoj solistički instrument ili grupainstrumenata „dijalogizira“ sa orkestrom.

Koncertmajstor – vodeći muzičar gudačkog korpusa simfonijskog orkestra.

Končerto groso (concerto grosso, ital.) – koncert u kome grupa solističkih instrumenata„dijalogizira“ sa orkestrom (tutti).

Konsola - vidi sviraonik.

Konsonanca – interval, ili sazvučje, skladnog zvuka.

Kontrafagot – drveni duvački instrument sličan fagotu, samo je znatno veći i zvuči zaoktavu niže od fagota. U korpusu drvenih duvača ima funkciju kontrabasa međugudačima, ili tube među limenim duvačima.

Kontrapunkt – polifoni stav, teorija spajanja dve ili više melodija u skladnu celinu.

Kontrasubjekt - U fugi, mužička fraza koja prati nastup teme ili njenog odgovora.

Konzervatorijum – muzičko vaspitni zavod, muzička škola. Naziv je talijanskog porekla, označavao je ustanovu u kojoj su se vaspitavala besprizorna deca talentovana zamuziku (koja su kasnije postajali crkveni muzičari).



39

Koralni preludijum – kompozicija za orgulje, koralna predigra, polifona obrada koralnemelodije.

Koreografija – Umetnost scenske realizacije plesa i pokreta u baletu.

Korepetitor – pijanist koji sarađuje kao pratilac prilikom spremanja hora, pevača solistai instrumentalnih izvođača, igrača u baletu.

Kornet – instrument sa ventilima, nastao evolucijom poštanskog roga.

Krakovjak – poljska igra u 2/4 taktu sa karakterističnom ritm. figurom.

Ksilofon - Instrument kod kojeg se ton proizvodi udaranjem batića po naštimovanimdrvenim pločicama.

Kvadril – društvena igra (ples) sa početka XIX veka ( u 5 delova u 2/2 i ¾ taktu).

Kvarta - Interval izmedu 1. i 4. tona dijatonske lestvice; sadrži pet polutonova i naziva se"čistom" jer nema ni durski ni molski karakter.

Kvartet – kamerni sastav za 4 instrumenta ili glasa.Gudački: 2 violine, viola, violinčelo. Klavirski: klavir i gud. trio.

Kvinta - Interval izmedu prvog i petog tona dijatonske lestvice; sadrži sedam polutonovai naziva se "čistom" jer nema ni durski ni molski karakter.

Kvintet – kamerni sastav za 5 instrumenta ili ljudskih glasova.Gudački: 1.i 2. violina, viola, čelo, kontrabas.

Kukunješte, kokonješte – narodna igra iz Srbije.



40



41

Lajtmotiv – vodeci motiv – simbol; Melodijski motiv ili celovita melodija, koja umuzičkoj drami simboliše neko lice, radnju, stvar, pojam i sl. U muzičku dramaturgijuuveo ga je R. Wagner, ali se on, kao izražajni postupak javlja i ranije, ne samo u operi(Weber) već i u simfonijskoj i kamernoj muzici (Beethoven, Berlioz).

Landler - /Prilično spor austrijski narodni ples u trodeelnom taktu — prethodnik valcera.

Langsam - Polako.

Larghetto - Nešto manje široko od largo.

Largo - Široko,lagano.

Lauta – srednjevekovni žičani instrument sa trzalicom, ovalnim korpusom i krivimvratom, poreklom sa istoka.

Lebhaft - Živahno.

Legato – vezano, sliveno pevanje ili sviranje niza tonova. Suprotno: stacatto.

Legenda – kompozicija romantičara, različitog oblika, koj izražajno deluje sličnoliterarnoj formi legende, tj. priče o velikom junaku ili svecu.

Leggiero - Lagano

Legno - vidi col legno.

Leitmotiv - Tema ili motiv, posebno u vagnerijanskim operama, vezan uz određenuosobu ili ideju, koji se citira ili primjenjuje u relevantnim situacijama.

Lendler – austrijska narodna igra u ¾ taktu, ustvari lagani valcer.

Lento - Sporo.

Lesson - Engleski naziv koji se u 17. i 18. veku upotrebljavao za svitu za instrumente sadirkama ili samostalni komad.

Lestvica, skala - 1)Tonovi koji čine tonalitet poređani po visini; 2) Niz uzlaznih ilisilaznih tonova poređanih po nekom konvencionalnom redu, npr. po polutonovima/hromatska lestvica/, celim tonovima /celotonska lestvica/ ili sa prazninama /npr. pentatonska lestvica./

Libreto – tekstualna osnova opere, operete ili baleta. (fabula).



42

Lied, množ. Lieder - Nemačka solo pesma iz 19. veka koju su negovali Šubert, Šuman,Brams, Volf i dr. u kojoj je jednaka važnost data glasu i klaviru.

Lieder ohne Worte - Pesme bez reči — naziv koji je upotrebljavao Mendelson za kratke

lirske klavirske komade.Limena muzika - Orkestar sastavljen samo od limenih duvačkih instrumenata i udaraljki. Ne isto što i vojnički orkestar .

Linijski sistem – niz od 5 horizontalnih linija poređanih jedna iznad druge na kome se pišu notni znaci i pauze. Linije se broje odozdo – naviše.

Lira – starogrčki žičani instrument pogodan za domaće muziciranje. Obično je služio za pratnju pevača.

Lirski - Mekan/odnosi se na glas/, za razliku od dramskog.Liturgija – 1. glavni obred pravoslavne crkve; 2. niz horskih „a capella“ pesama, koje seupotrebljavaju u liturgijskoj praksi.

Loure - Izvorno tip gajdi nađen u Normandiji; kasnije naziv za ples u umerenomšestodobnom taktu.



43



44

Madrigal – polifoni oblik neodređene strukture. U XVI i XVII veku imao izrazitosvetovnu tamatiku (lirska raspoloženja, opis prirode). Kasnije se javlja i dramskimadrigal sa dijalozima i dramatizovanim delovima, kao predhodnik opere i oratorijuma.

Maestoso - Veličanstveno. Maestro di cappella - vidi Kapellmeister.

Magnifikat – hvalospev Hristovoj majci u rimokatoličkoj crkvi.

Malagenja – vrsta španske igre.

Mali interval - Interval velike sekunde, terce, sekste ili septime smanjen za poluton.

Mandolina – instrument sa 4 para žica. Štimovanje isto kao na violini, svira se trzalicom.

Manual – Klavijatura kod orgulja na kojoj se svira rukama, za razliku od pedala nakojem se svira nogama.

Marča funebre (marcia funebre, ital.) – posmrtni marš.

Marcato - 1) Naglašeno; 2) Istaknuto

Marimba - Instrument srodan ksilofonu s dubljim registrom i velikim rezonatorima pričvršćenim na svaku pločicu.

Marš – trodelna instrumentalna forma u 2/4 ili 4/4 taktu, svečanog karaktera.

Maska - Scensko delo namenjeno zabavi plemstva u 16. i 17. veku, najčešće alegorijskogi mitološkog sadržaja, a uključuje poeziju, muziku i ples.

Mazurka – poljska igra u ¾ taktu sa naglaskom na poslednjoj četvrtini.

Medijanta Treći stupanj uzlazne dijatonske lestvice, terca

Melizam – 1) Dekorativni pasaž; melodijski ukras, koji se peva na jedan slog; u folklorusadrži ponekad intervalska rastojanja manja od polustepena. 2) U Gregorijanskom koraluskup tonova koji se pevaju na jedan slog.

Melodika – 1) nauka o melodiji 2) duvacki instrument sa dirkama.

Melodijska molska lestvica - Verzija molske lestvice kod koje silazna forma odgovara predznacima navedenim uz ključ, dok su kod uzlazne forme šesti i sedmi stupanj povišeni.



45

Melodrama – govorna drama sa pratnjom muzike; odsek muzičko-scenskih dela u komese govori ili recituje uz pratnju muzike.

Meno/ital./ Manje; Meno mosso — sporije.

Menuet - Francuski otmeni ples u trodelnom taktu; gotovo uvek sadrži kontrastni srednjideo koji se naziva trio, nakon čega se ponavlja menuet. Bio je uobičajeni deo svite iz 18.veka i redovni stav sonate ili simfonije sve dok ga Betoven nije zamenio skercom.

Metrika – nauka o odnosima naglašenih i nenaglašenih taktovih delova, kao i njihoveodnose prema ritmičkom kretanju u određenoj fakturi.

Metronom - Mehanička sprava koja pomoću klatna glasno određuje ritam pri bilo kojoj brzini i čiji broj otkucaja se koristi kao pogodna metoda označavanja brzine.

Mezzo forte - skaćenica mf.- Srednje jako.

Mezzo piano - skaćenica mp.- Srednje tiho.

Mezzosopran - Ženski glas između soprana i alta.

Minore – italijanska oznaka za mol.

Misa – katoličko bogosluženje. Delovi: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus,AgnusDei.

Modulacija - Prelaz iz tonaliteta u tonalitet.

Modusi - Lestvice koje su se upotrebljavale pre nego što su u 16. veku utemeljeni durskii molski sistemi; Ritmički modusi — Ritmički sistem iz 13. veka koji uključuje stalno ponavljanje izvesnih jednostavnih metričkih modela.

Mol - Jedan od dva danas postojeća tonska sistema čija lestvica može imati melodijsku iliharmonijsku formu.

Molto - Vrlo.

Monodija – jednoglasno pevanje uz uprošćenu akordsku pratnju, nastalo u XVI veku,kao reakcija na vokalnu polifoniju. Prvi muzičko-stilski zaokret ka homofoniji.

Monokord – instrument sa jednom žicom koji je starim Grcima (Pitagora) služio zautvrđivanje akustičkih zakona.

Mordent - Ukras kod kojeg se označena nota jednom brzo izmeni sa susednim tonom.



46

Mosso - Pokretno. Vidi meno mosso, piu mosso.

Most - Odlomak koji povezuje dve teme ili dva dela kompozicije.

Motet - Duhovna polifona vokalna kompozicija na tekst /najčešće na latinskom, a capella

horska kompozicija sa kraja srednjeg veka, koja ne pripada Misi; katolička verzijaanthema.

Motiv – melodijska celina najmanjeg obima (1-2 takta), koja ne može postojatisamostalno, već kao deo druge celine.

Motus (lat.) – pokret; kretanje glasova u polifonom stavu; motus rectus – paralelnokretanje; motus contrarius – kretanje u suprotnom pravcu; motus obliquus – bočnokretanje.

Musette, franc. – starofrancuska igra živahnog karaktera u trodelnom taktu, kratki

komad u kvazi-pastoralnom stilu koji imitira gajdeMutacija – kvalitativna promena muškog dečjeg glasa za vreme puberteta.

Muzička drama - Naziv za vagnerijansku operu.

Muzikologija - Naučna disciplina koja obuhvata sve teoretske, stilističke i istorijskeaspekte muzičke umetnosti.



47



48

Nachtmusik - Vidi serenada

Narodna pesma - Tradicionalna pesma koja se prenosi usmenom predanjem i izvori su joj nepoznati.

Naturale - Znak za glas ili instrument po kojoj sa nekog posebnog načina izvodenja treba preći na normalni.

Negro spirituels, eng. – crnačke duhovne pesme.

Neoklasicizam - Stil muzike 20. veka koji je svesno prihvatio objektivnost i formalni stil"klasičnog" perioda, pretpostavljajući zanatsku veštinu emocijama.

Neume – srednjevekovni notni znaci, preteče savremenog notnog pisma.

Nobilmente - Otmeno.Nokturno - Romantični komad ili stav koji sugeriše na noćni ugođaj.

Nonet – kamerna kompozicija za 9 solističkih instrumenata ili glasova; grupa od 9 pevača ili svirača.

Nota – pismeni znak pomoću koga se na linijskom sistemu zapisuje trajanje i visina tona.

Notacija – sistem notnog pisma.

Noveleta - naziv jedne vrste lirske pesme u doba romantičara.



49



50

Obbligato - Obavezna instrumentalna deonica solističkog karaktera. Često se taj termin pogrešno upotrebljava za proizvoljnu deonicu.

Oblik, muzički – izgled i odnosi delova jedne kompozicije prema celini; forma,arhitektonika, konstrukcija kompozicije. Nauka o muz. oblicima (formama) proučava

muzičke oblike u muzičkoj literaturi i analizira njihove sličnosti i razlike. Razliku jemounutrašnji i spoljašnji oblik (formu) kompozicije. Unutrašnji oblik je način razvijanjamuzičkih misli u delu (harmonski, melodijski, polifoni rada) i izgled fakture (figurativnose on zove gramatika i sintaksa muzike), dok se spoljašnji oblik odnosi na arhitektonskisklop delova i njihov odnos prema celini.

Oboa – drveni muzički instrument sa dvojezičnim piskom konusnog korpusa.

Oboa d'amore - Instrument tipa oboe štimovan nešto niže od nje. Retko se upotrebljava.

Obrtaj Položaj akorda kod kojeg je bilo koji ton osim osnovnog u najdubljem glasu.

Odgovor Kod fuge nastup teme u dominantnom tonalitetu.

Ofikleida Zastareli instrument iz grupe limenih duvača, zamenjen tubom.

Okarina – svirala od gline u obliku jajeta sa rupicama.

Oktava - Interval izmedu prvog i osmog tona dijatonske lestvice

Oktet - 1) Kompozicija za osam instrumenata; 2) Stav za osam glasova.

Opera Pevana drama sa orkestralnom pratnjom koja se izvodi sa kostimima iscenografijom na pozornici.

Opera-comique /fran./ Opera sa govorenim dijalozima, ne nužno komičnog karaktera.

Opera-seria /ital./ Stariji tip opere sa ozbiljnim sadržajem.

Opereta Lagana komična opera, najčešće s govorenim dijalozima.

Opus Oznaka koja služi za numerisanje dela kompozitora; temelji se na redosledunastanka ili publikacije zbog lakše identifikacije.

Opus posthum (skracenica Op. posth.) Naznaka za delo objavljeno nakonkompozitorove smrti.

Opelo – pravoslavno bogosluženje za mrtve.

Opera – muzičko-scensko delo u kome se ne govori nego peva. Važniji delovi:uvertira, arije, dueti, terceti, kvarteti, rečitativi, finala, horske scene, činovi, slike.



51

Opereta – muzičko-scensko delo u kome se govori i peva; opereta je obično lakogkaraktera.

Oratorijum - Kompozicija za solo glasove, hor i orkestar koja može da se izvodi ikoncertno. Žrtvena molitva u katoličkom bogosluženju. Ima sve elemente opere, ali su

delovi oratorijuma znatno manje povezani dramskom fabulom. Tematika oratorijuma ječesto religijskog karaktera, ali ima i svetovnih oratorijuma.

Ordre - Stari naziv za svitu.

Organistrum - Seljački instrument sa juga Francuske čije žice zavibriraju pomoću točkakoji se okreće ručkom. Nema nikakvu vezu sa verglom.

Organum – primitivna forma višeglasnosti; glasovi se kreću u paralelnim kvintama ilikvartama.

Orgelpunkt – ležeći ton u polifonoj fakturi. Orgulje – instrument sastavljen od velikog broja mesinganih i drvenih svirala, raznihveličina i zvučne boje, koje proizvode tonove kada u njih prodre struja vazduha iz mehavelike zapremine. Taj meh se puni i prazni uz pomoć elektromotora ili nožnih papučica, aiz njega vazduh prodire u mehove tek kada se u naročitim uređajima otvore ventili pritiskom na dirke manuala (1-5) ili na neku od pedalnih dirki. Osim toga, postoje naorguljama posebni uređaji za pojačavanje i utišavanje tonova, za menjanje tonskih boja(registri) itd.

Orkestar - Grupa instrumentalista koja čini ansambl koji, za razlikiku od kamernog

sastava, ima više od jednog instrumenta u svakoj grupi gudača; Kamerni orkestar Maliorkestar; Simfonijski orkestar Sastoji se od najmanje 60 izvođača uključujući gudače,drvene i limene duvače, udaraljke; Gudački orkestar Orkestar koji se sastoji samo odgudačkih instrumenata.

Orkestracija – prerada neke instrumentalne kompozicije za orkestar; instrumentacijakompozitorovih skica orkestarske ili muzičko-scenske kompozicije..

Osmina - Notna vrednost jednaka polovini četvrtine.

Osnovni ton - Ton koji nastaje kad žica ili vazdušni stub vibrira u svojoj punoj dužini.

Ossia - Termin koji se odnosi na alternativni, nekada jednostavniji pasaž.

Ostinato – uporno vraćanje jedne ritmičke ili melodijske figure u basovoj deonici (ređe unekom drugom glasu) polifone strukture.

Ottavino - Mala flauta /piccolo/.



52



53

Panova frula – više svirala raznih veličina, povezanih u jednu. Omiljeni duvačkiinstrument starih Grka.

Pantonalan - Termin koji je Šenberg koristio umesto atonalan.

Parafraza – varijanta jedne poznate kompozicije, najčešće sa virtuoznim bravurama. Paralelni dur - Dur koji počinje od terce naviše molskog tonaliteta i ima iste predznake.

Paralelni mol - Mol koji počinje od terce naniže durskog tonaliteta i ima iste predznake.

Parcijalan -vidi alikvotni ton.

Partita - 1/ Svita iz 18. veka 2/ Nekada u ranoj muzici za orgulje - zbirka varijacija.

Partitura – „note za orkestar“ u kojima je na pregledan način na odvojenim notnim

sistemima, jednim iznad drugih, prikazan muzički tok svih deonica, svrstanih poinstrumentalnim grupama orkestra (drveni, limeni, duvački, udaraljke, gudački) odnosnovokalno instrumentalnog izvođačkog aparata (hor, solisti, orkestar). Partiturom se služidirigent pri pripremanju i rukovođenju izvođenjem.

Pasakalja (passacaglia) – polifone varijacije. Instrumentalna kompozicija na melodijskufrazu dužine četiri do osam taktova koja se može javljati u bilo kom glasu. Kod ovogoblika je karakteristično stalno zadržavanje teme u nepromenjenom ili neznatno promenjenom obliku, dok se „variraju“ samo kontrapunkti te teme. Sinonimi: čak ona,šakona.

Pasaž (passage) – brza instrumentalna melodijska figura ukrasnog karaktera; odgovarakoloraturi u pevačkoj melodici.

Pasija – oratorijumska forma sa tematikom Isusovog stradanja.

Passepied - Bretonski ples poput bržeg menueta koji se nekada nalazi u sviti iz 18. veka.

Pastorala – 1. Italijanska seoska pesma u 6/8 taktu; 2. Instrumentalana forma baroknihkompozitora lirskog karaktera; 3. Vrsta renesansnog muzičko-scenskog dela.

Pauke – timpani.

Pauza – znak za prekid melodijskog ili ritmičkog toka, pri čemu pri izvođenju ilislušanju ne prestaje osećanje metričkog pulsiranja. Sistem oznaka za pauze odgovarasistemu notnog trajanja.



54

Pavana - otmena igra iz 16. veka, iz okoline Padove.

Pedal - 1) Naprava koja podiže ili pomiče prigušivače na klaviru, odreduje boju tona načembalu, menja visinu tona na harfi i timpanima; 2) Kod orgulja, klavijatura koja se sviranogama; 3) Kod trombona, izvodljivi osnovni tonovi alikvotnog niza; 4) Oznaka,

posebno kod fuge, za dugo držanje jedne note nad ko jom se menja niz akorada ili krećudeonice.

Pentatonska lestvica - Lestvica od pet tonova, veoma česta u narodnoj muzici, anajlakše se prikazuje crnim dirkama klavira.

Period – muzičko-sintaksična celina satavljena je od dve rečenice: pravilno građen period obično ima 8 ili 16 taktova, a mogućna su i proširenja ili skraćenja pojedinihrečenica ili fraza od kojih je sastavljen period.

Perpetuum mobile – virtuozna instrumentalna kompozicija u kojoj ritmički tok ima

karakter stalnog neprekidnog kretanja, tako da ostavlja utisak pokretnog mehanizma, kojise stalno kreće.

Pesma – dvodelni ili trodelni oblik jednostavne ili složene konstrukcije po shemi:A/a/ ba/ ili a bB /a/ba/ ili a bA a b a ili a bPri čemu shema a b a odgovara jednostavnoj trodelnoj formi, tzv. maloj trodelnoj pesmi.Shema male dvodelne pesme je: a a b b

Piano - /skraćenica p./ Tiho.

Pianissimo - /skraćenica pp./ Vrlo tiho.

Pijanino - "uspravni klavir". Zbog zauzimanja manje prostora fabrike klavira proizvode pijanina, kod kojih se žice prostiru vertikalno, a čekić udara u njih horizontalno lučnim pokretima.

Picikato (pizzicato, ital.) – dobijanje tonova na gudačkim instrumentima trzanjem žica prstom. Suprotno – arko (arco)

Pijanist – izvođač-umetnik na klaviru.

Pikolo – mala flauta. Zvuči za oktavu više od normalne flaute.



55

Pisak – deo duvačkog instrumenta koji se stavlja između usana ili na usne i pomoću kogase postiže da vazdušni stub u korpusu instrumenta treperi; kod drvenih duvačkihinstrumenatato se postiže treperenjem jednojezičnog ili dvojezičnog piska, a kod limenihtreperenjem usnica svirača (ambažura) obuhvaćenim otvorom naročitog piska.

Piu - Više; Piu mosso. Brže.Pizzicato - Oznaka za sviranje trzanjem kod gudačkih instrumenata.

Plagalna kadenca - Kadenca koja se sastoji od akorda subdominante iza kojeg slediakord tonike.

Poco - Malo; Poco a poco. Postupno.

Polifonija - Način muzičkog izražavanja u kojem se deonice, iako u takvoj kombinacijida čine celinu, kreću nezavisno i imaju jednako melodijsko značenje.

Politonalnost - Sistem komponovanja u dva tonaliteta odjednom.

Polka – češka narodna igra vedrog karaktera u 2/4 taktu. Ima je i u drugim narodima podistim nazivom.

Poloneza – dvorska igra u Poljskoj u XVI veku u ¾ taktu sa karakterističnom ritmičkomfigurom.

Polovina - Nota koja po trajanju odgovara polovini cele note ili dvema četvrtinama.

Polustpen - Najmanji interval u upotrebi u evropskoj muzici, dvanaestina oktave. Naklaviru se može prikazati kao interval izmedu bele i susedne crne dirke /npr. C-cis/.

Pomoćnice - Kratke linije na kojima leže note ispod ili iznad notnog sistema.

Ponticello /sul/ - Oznaka za sviranje blizu kobilice kod gudačkih instrumenata.

Portamento - Klizanje s tona na ton pri pevanju ili sviranju na gudačkim instrumentima.

Postludijum - Komad za orgulje koji se izvodi nakon završetka bogosluženja.

Potpuri – više odlomaka iz neke opere ili samostalno komponovanih delova bez nekedublje povezanosti.

Povisilica - Znak kojim se nota hromatski povisi za poluton.

Povlačak - Mehanizam na trombonu kojim se menja dužina cevi a time i visinaalikvotnog niza.



56

Pozauna – trombon.

Pragovi - Tanke drvene ili metalne prečke položene na hvatnik nekih instrumenata/isključujući porodicu violina/ koji olakšavaju pravilan položaj prstiju.

Pratnja – deonica homofone fakture podređene vodećoj melodiji (solisti). Prazna kvinta - Kvinta unutar koje nema velike ili male terce.

Prebiraljka - Svirala na gajdama na kojoj se svira melodija.

Preludijum - 1) Uvod u operu, čin opere, orator ijum, bogosluženje, svitu ili fugu;2) Nekada i samostalni kratki klavirski ili orkestralni komad.

Presto - Brzo; Prestissimo. Vrlo brzo

Primadona - Najistaknutija pevačica neke operske kuće.Principal - Orguljski registar koji instrumentu daje čvrst i pun osnovni ton.

Programska muzika - Muzika koja ilustruje neki literarni, likovni ili drugi nemuzičkisadržaj.

Progresija - Kretanje note za notom ili akorda za akordom.

Prolazni ton - Ton koji ne pripada akordu a služi kao veza u bilo kom delu muzičkogtkiva između dva akorda.

Protestantski koral – crkvene melodije protestanata – luteranaca, koje za rzliku odgregorijanskog korala, karakteriše folklorni karakter, preglednost, delivost forme i jasnatonalna osnova, više zasnovana na modernim dur i mol lestvicama. Protestanski koral ječesta osnova dela J.S. Bach-a i severnoameričke orguljske škole (Bukstehude).

Psalam – muzička obrada nekog Davidovog psalma (može i čisto instrumentalna: tada jereč o muzičkom izrazu poetske sadržine psalma).



57



58

Rakov kanon - Kanon kod kog se jedan glas kreće unazad.

Rallentando - Postupno usporavajući.

Rapsodija – 1) kompozicija zasnovana na folklornim motivima slobodne forme, obično

se obrade folklornih melodija smenjuju kontrastno; 2) naziv za vrstu lirskih kompozicijaromantičara i novoklasičara.

Razloženi akord - Poput arpeggia,samo što se tonovi akorda sviraju različitim poretkom.

Razrešnica - Znak kojim se ukida povisilica ili snizilica.

Realizacija continua - Ispunjavanje deonice continua akordima.

Recital - Koncert jednog izvođača, ako je potrebno i uz klavirsku pratnju, ili grupeizvodača/poput gudačkog kvarteta/.

Recitativo secco - Rečitativ koji prate samo jednostavni akordi na čembalu.

Rečitativ - Vrsta govorećeg pevanja u operi ili oratorijumu.

Registar - deo obima ljudskog glasa ili tonova nekog instrumenta, obeležen nekimspecifičnostima u boji, prodornosti i sl. Obično se uzima donji, srednji i gornji registar.

Rekvijem (requiem) – katolička misa za mrtve. Delovi: Requiem aeternam, Kyrie, Diasirae, Offertorium, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei, Lux aeterna.

Renesansa, muzička - epoha u razvoju muzičke umetnosti koja obuhvata kraj XV i celiXVI vek. Vokalna polifonija, čiji prvi oblici (organum, diskantus, itd.) potiču iz IX veka,doživljava u crkvenoj i svetovnoj muzici muzičke renesanse svoj razvojni vrhunac.Vodeći majstori: G.P. da Palestrina, O. di Lasso, J. Gallus, L. Marenzio, G. da Venosa,A. i G. Gabrieli i dr. Pored oblika crkvene muzike, koji su se negovali i ranije, u Nizozemskoj školi (misa, motet) posvećuje se veća pažnja svetovnim formama vokalne polifonije (madrigal, polifoni šanson). Istovremeno se zapažaju i tendencije povezivanjamuzike sa drugim umetnostima, posebno sa pozorištem (dramski madrigal, madrigalskakomedija, pastorala, a krajem XVI veka nastaje i "dramma per musica", prvi oblik buduće opere. Krajem XVI veka se javljaju i prvi počeci samostalne instrumentalnemuzike, kako solističke (lauta, klavikord, razni gudački instrumenti) tako i skupne(kamerne i orkestarske).

Repeticija – ponavljanje nekog dela u kompoziciji.

Repriza – 1) naziv izvođenja operskog, baletskog itd. dela posle premijere; 2) treći deo simetričnih muzičkih formi; 3) poslednji deo sonatnog stava u kom se ponavljaju glavne teme.



59

Retrogradni kanon - Vidi Rakov kanon

Rezonanca – odjek tona neke žice u korpusu instrumenata, koji ima zadatak da taj ton pojača i uobliči.

Rezonator – prostor ili čvrsto telo na koje se prenose zvučna talasanja izazvanatreperenjem neke žice ili membrane, što izaziva pojačanje prvobitnog tona i njegovozvučno uobličavanje.

Ricercar - 1) Termin iz 17. veka za fugu u kojoj se koristilo što je više moguće tehničkihsredstava (npr. augmentacija, diminucija, inverzija, stretto, itd./; 2) Termin iz 16. veka zafantaziju na narodnu pesmu.

Rigaudon - Ples u živahnom dvodobnom taktu.

Ritam – logično sređen tonski niz po vremenskom trajanju u okviru tempa, koji određuje

brzinu metričkog pulsiranja što čini ralativnim tonska trajanja (četvrtina u brzom temputraje kraće nego četvrtina u laganom tempu).

Ritardando, ritenuto - vidi rallentando

Ritmika – 1. nauka o ritmičkim pojavama; 2. metoda Žaka Dalakroza; cilj joj je da sekod dece razvije ritmičko osećanje pomoću aktivnih telesnih pokreta.

Ritornello - Instrumentalni pasaž u vokalnoj kompoziciji koji se izvodi kao preludijum,interludijum ili postludijum: Danas se taj termin koristi i za tutti nastupe koji se ponavljaju u concertu grossu.

Romansa – lirska pesma ili instrumentalna kompozicija omiljena kod klasičara iromantičara u Rusiji, Španiji i Francuskoj.

Romantična muzika - Subjektivno emocionalna muzika 19. veka, za razliku od klasične.

Romantizam, muzički – stilsko razdoblje muzičke umetnosti u XIX veku. Karakteriše ga razvoj instrumentalne virtuoznosti, posvećivanje pažnje tonskom koloritu,obogaćivanje harmonskog, melodijskog i ritmičkog izraza novim formalnim rešenjima,koja nisu poznavale ranije epohe. Muzika se u romantizmu bitno menja i u sadržajnom pogledu; lirska emotivnost, fantastika, mistika, interesovanje za srednji vek i egzotiku bliskog i dalekog istoka.

Ne nastaju novi oblici za koje ranije epohe nisu znale, ali se izraz tih tradicionalnih formimenja zbog radikalnih promena ritmičko-metričkog, melodi jskog, harmonskog ikolorističkog izraza. Romantičari ne obraćaju pažnju skladnosti proporcija između delovamuzičkih oblika. Često ih grade slobodno (fantazije, rapsodije, balade, muzički trenuci, pesme bez reči, prelidi, empromtija) ili u nasleđene stroge forme unose novine, koje ih približavaju slobodnijim oblicima. Od solističkih instrumenata u središtu pažnje nalaze se



60

klavir, violina, violončelo i neki od duvačkih instrumenata (klarinet, horna). Obimorkestra se znatno povećava uvođenjem novih instrumenata neobične boje (engleski rog, basklarinet, kontrafagot, tuba, harfa itd.). Mnoga muzička dela imaju programskikarakter, a velika se pažnja posvećuje razvoju i obogaćenju izražajnih sredstava muzičkescene (u obliku „opere sa numerama“ italijanskog ti pa i u „muzičkoj drami“ R. Wagnera i

njegovih sledbenika. U romantizmu počinje samostalni razvoj zabavne muzike, nastaleod bečke i pariske operete.

Rondo – Muzička forma u kojoj se glavna tema, nakon različitih epizoda, javlja više puta. Čest je deo sonate i koncertnih formi. Ima tri vrste ronda I R(efren), K(uplet),E(pizoda).

Round - Višeglasni vokalni kanon koji može biti unison ili u oktavi. Nakon kraja opet sevraća na početak/kružni kanon/.

Rubato – Ekspresivna elastičnost ritma, izvođenje jedne melodije uz jako podvlačenje

agogičnih nijansi (v. Agogika).Chopin je prvi svesno primenio „rubato sviranje“.

Rumba – vrsta kubanske igre u 4/4 taktu sa karakterističnim ritmom.



61



62

Saksofon – limeni duvački instrument sa jednojezičnim piskom, često upotrebljavan u jazz muzici.

Salonska muzika – vrsta zabavne muzike.

Salonski orkestar – mali zabavni orkestar, obavezno sa klavirom.Saltarelo – špansko-talijanska igra sa poskakivanjem u 6/8 taktu.

Sarabanda – otmena, lagana španska igra u ¾ taktu, čest deo svite.

Saruzofon – limeni duvački instrument sa dvojezičnim piskom, često se nalazi uduvačkim orkestrima.

Savršena kadenca - Kadenca koja se sastoji od akorda dominante iza kojeg sledi akordtonike.

Savršeni interval - Interval kvarte, kvinte ili oktave, bez durskih ili molskihkarakteristika.

Sazvučje – akord.

Scena – deo čina u operi ili baletu; pozornica.

Scenska muzika – niz instrumentalnih (orkestarskih) numera, koje se umeću izmeđučinova ili scena neke drame, odnosno ističu njima glavne momente.

Scherzando - Živahno.

Scherzoso - Šaljivo.

Scherzo - Brzi komad ili stav, najčešće u trodelnom taktu, koji se vrlo često nalazi usimfoniji od Beethovenovog vremena; zamenio je raniji menuet, zadržavši njegovkontrastni trio.

Schottische - Salonski ples iz 19. veka, poput sporije polke; nije isto što i ecossaise.

Scordatura - Promena normalnog štimovanja gudačkih i žičanih instrumenata da bi se postigao neki poseban efekat.

Segue - Uputstvo koje znači »nastavlja se«.

Segedilja (sequidilla) – temperamentna španska igra u ¾ ili 3/8 taktu.



63

Seksta - Interval izmedu prvog i šestog tona dijatonske lestvice; velika seksta sadržidevet polutonova, a mala osam.

Sekstet - 1 /Kompozicija za šest instrumenata; 2/Stav za šest glasova.

Sekunda - Interval izmedu dva alfabetski susedna tona; mala sekunda je poluton, a velikasekunda celi ton.

Sekvenca – sukcesivno ponavljanje jedne melodijske figure na raznim stupnjevimalestvice u pravcu naviše i naniže.

Semplice - Jednostavno.

Sempre - Uvek.

Senza - Bez.

Septet - 1/Kompozicija za sedam instrumenata; 2/Stav za sedam glasova.

Septima - Interval između prvog i sedmog tona dijatonske lestvice. Velika septima je za poluton, a mala septima za ceo ton kraća od oktave.

Serenada – 1. ljubavna pesma koja se peva pod prozorom voljene žene;2. više malih lirskih pesama za orkestar, sličnih sviti.

Serija - Dvanaest polutonova oktave složenih prema unapred određenom redu; služe kao baza za kompozicije u Schoenbergovom 12-tonskom sistemu.

Serijalizam - Dodekafonija ili proširenje njenih principa.

Šesnaestina - Notna vrednost četvrtine četvrtine ili šesnaesti deo cele note.

Šesnaestopni ton - Ton koji zvuči oktavu dublje nego što je napisan.

Sicilijana – stara sicilijanska igra u 6/8 taktu.

Šifrirani bas - Basovska deonica namenjena izvodaču continua na kojoj je harmonijaoznačena nizom brojeva koji čine neku vrstu muzičke stenografije.

Simfonija – sonata za orkestar. Obično ima 4 stava, ali može da ima I 5 I 3 stava. Ranije je kod starih Grka naziv simfonija značio konsonancu. Od XVI veka je simfonija oznakaza muzički oblik, najčešće predigru za operu. Simf onija je veoma pogodan oblik zamuzička izražavanja filozofskih, herojsko- patetičnih, dramsk ih sadržaja.

Simfonijska poema – programski simfonijski stav.



64

Simfonijski orkestar - vidi orkestar.

Sinfonietta - mala simfonija.

Sinkopa – ritmička figura u kojoj postoje poremećeni metrički akcenti; naglasak se

nalazi na slabom taktovom delu (arza).Sinkopiranje - Privremeno premeštanje akcenta sa jake na slabu dobu.

Sistrum – staroegipatska vrsta zvečke.

Skerco, (skerzo. ital.) – vedra kompozicija u trodelnoj formi sa satiričko-humorističkimizražajnim elementima, često stav sonate, svite, ali može da postoji kao minijatura ilirazrađena samostalna forma, obično rondo.

Skrozkomponovana pesma – solo- pesma u kojoj je svaka nova strofa muzički

samostalno obrađena. Suprotno: strofična pesma. Sluh – čulo, kojim čovek raspoznaje šumove, zvukove, tonove i njihove osobine.

Snizilica - Znak koji ukazuje na hromatsko snižavanje note za poluton.

Solmizacija – pevanje notnog teksta tzv. aretinskim slogovima: do, re, mi, fa, sol, la, si.

Sonata – instrumentalna forma u nekoliko stavova, među kojima, po pravilu, treba da jedan bude u u sonatnoj formi, tj. da ima najmanje dve teme, da je trodelnog oblika i dase u srednjem delu sprovodi tematska razrada materijala iz prvog dela sonatne forme, tzv.Ekspozicije. Šema sonatne forme je A (ekspozicija, dve teme u odnosu TD ili T paralelnimoll + B (razvojni deo) + A, (repriza dve teme u odnosu TT). Ovome se može dodati jošuvod i coda.

Sonatina - manja sonata.

Sonatni oblik - Muzički oblik koji se obično koristi kod prvog stava/često idrugih/simfonije, sonate, kvarteta itd. Obično se sastoji od tri dela - ekspozicije u kojoj su predstavljene dve glavne teme u kontrastnim tonalitetima, razvojnog dela i reprize u kojojse teme donose u istom tonalitetu; često sonatni oblik zaokružuje coda.

Sopile – vrsta primitivne oboe iz hrvatskog primorja (Istra).

Sopran – najviši ženski glas.

Sordina - Naprava koja služi za prigušivanje i umekšavanje tona nekog instrumenta.

Sostenuto - Zadržano do pune vrednosti note.



65

Sotto voce - Ispod glasa, tiho.

Soubrette - Lagani sopran pogodan za karakterne uloge lakšeg žanra u operi, poputmladih i brbljavih služavki.

Spinet - Manji i jednostavniji čembalo, često bez nogu tako da se može položiti na sto. Spirituals - Duhovne pesme crnaca iz južnih država SAD-a.

Staccato - Razdvojeno, skacuci; obrnuto od legato.

Stav – deo jedne ciklusne forme (sonata, svita, itd,); izraz kojim se označava nekaspecifična faktura, recimo: klavirski stav, orguljski stav...

Stav - Samostalni deo veće, složene kompozicije.

Stretta - Postupak u fugi u kojem se nastupi teme preklapaju.Stringendo - Sve brže i uzbuđenije.

Subdominanta - Četvrti stupanj uzlazne dijatonske lestvice.

Subito - Odjednom.

Submedijanta - Šesti stupanj uzlazne dijatonske lestvice.

Subreta – nosilac glavne ženske uloge u opereti.

Sul - Na. Sul G - na G-žici.

Supertonika - Drugi stupanj uzlazne dijatonske lestvice.

Sviraonik - Deo orgulja ispred svirača na kome se nalaze svi manuali, pedali i registri.

Svita, suite – niz igara povezanih jedinstvenim tonalitetom i kontrastima u tempu ikarakteru. Barokna svita ima 4 obligatna dela: alemandu, kurantu, sarabandu i žigu, ali se tim stavovima mogu dodati i drugi; svita u vreme romantičara i kasnije označavaniz slobodno komponovanih malih plesa. Sinonim: partita.

Suzafon – limeni bas – instrument koji u duvačkom orkestru odgovara tubi usimfonijskom orkestru.

Štimovanje – intonativno podešavanje žica nekog žičanog instrumenta prema principimautvrđenim za taj instrument; duvački instrumenti se štimuju na taj način što se produžavaili skraćuje korpusna cev; udaraljke sa određenom tonskom visinom štimuju sezatezanjem ili otpuštanjem membrane instrumenta.



66



67

Tabulatura - Posebni sistem muzičke notacije kod kojeg se upotrebljavaju slova, bro jkei ostali simboli. Već u 18. veku zastareva, a upotrebljavao se uglavnom za lautu, gitaruitd.

Tacet - Oznaka koja se upisuje u instrumentalnu ili vokalnu dionicu i označava da

izvođač izvesno vreme ne svira odnosno ne peva. Tačka - 1/Iznad note označava da se ista mora svirati staccato; 2/Iza note znači da se notamora produžiti za polovinu svoje vrednosti.

Takt – jedan ritmički tok sadrži u sebi i metričke odnose. Mera tih metričkih odnosa jetakt. U osnovi takta je određeno metričko pulsiranje koje može biti oslobođeno izasnovano na tonovima različitih ritmičkih vrednosti (polovine, četvrtine, osmine,šesnaestine itd.) To su taktove jedinice koje se označavaju imeniocem razlomka čiji brojilac govori o broju taktovih jedinica u taktu na pr.: ¾ znači da u taktu ima 3 četvrtine.Prva nota u taktu je naglašena (teza), a ostale ili nenaglašene (arza) ili polunaglašene.

Taktova ima dvodelnih i trodelnih i prostih i složenih., tj. Onih koji se sastoje iz jednog,dva ili više dvodelnih i trodelnih taktova.

Taktna crta - Uspravna linija na notnom sistemu kojom se odvajaju taktovi; Dvostrukataktna crta Dvostruka uspravna linija koja označava završetak nekog dela.

Tambura – žičani instrument na kome se svira brzim vibriranjem trzalice; ima 4 do 8žica i gradi se u raznim formama, različitog štimovanja.

Tam-tam - Instrument nalik gongu, ali sa neodređenom visinom tona.

Tarantela – italijanska temperamentna igra iz Napulja u 6/8 taktu.

Tasto solo - Oznaka na deonici continua koja označava da određeno vreme basovu linijutreba svirati samu, bez dodatnih akorada. Sul tasto Oznaka koja upućuje na sviranje nadhvataljkom kod gudačkih instrumenata.

Tema, muzička – glavna muzička misao, nosilac sadržaja neke kompozicije. U delumože biti jedna, dve ili više tema.

Tematska obrada – postupak isticanja izražajnih osobina teme u toku razvoja muzičkogoblika (pre svega to se odnosi na sonatu ili fugu). Kompoziciona tehnika poznaje mnogonačina tematske obrade.

Tempo – brzina pulsiranja (toka) taktovih jedinica u jednoj kompoziciji. Oznake tempasu obično italijanske. Oznaka tempa se može povezati i za oznaku brzine klaćenjametronomskog klatna.



68

Temperatura - Sistem štimovanja tonova lestvice na instrumentima sa dirkama iduvačkim instrumentima čime se postiže zadovoljavajući muzički rezultat.

Temperovanje - Sistem štimovanja nota lestvice kod instrumenata sa dirkama koji,izjednačujući po veličini sve polutonove oktave, omogućuje sviranje u bilo kojem

tonalitetu.Tempo - Brzina izvođenja; A tempo Oznaka za povratak u propisani tempo; Uistessotempo Istom brzinom.

Tempo ordinario - Hendlovski termin za umereni tempo u 4/4 taktu

Tempo primo - Početnom brzinom;

Tempo rubato - vidi rubato.

Tenor – najviši muški glas; sinonim: cantus firmus.Tenuto - Oznaka po kojoj se tonovi moraju izdržati u punom trajanju vrednosti note iličak i malo duže.

Terca - Interval između prvog i trećeg tona dijatonske lestvice; velika terca sadrži četiri polutona, a mala tri.

Tessitura - Prosečni stupanj visine u određenoj deonici u vezi sa opsegom glasa iliinstrumenta za koji je pisana.

Timpani – udarni membramofoni instrument sa određenom tonskom visinom, koja se pomoću naročitih ručica može menjati.

Tokata – prvobitno ( u renesansi i ranom baroku) svaka kompozicija za instrumente sadirkama; kasnije, virtuozna kompozicija sa karakterističnim “tokatnim bravurama”(pasaži izvedeni naizmenično udarcima obe ruke)

Ton – zvuk određene visine, trajanja, boje i jačine; gradivni materijal muzike.

Tonalitet - Sistem tonova i akorada koji stoje u određenom odnosu prema jednomtonalnom centru.

Tonička sol-fa metoda - Sistem muzičke notacije kod kojeg se upotrebljavaju slova a nenote na notnom sistemu; upotrebljava se u nekim školama u Engleskoj

Tonika - Glavni ton u tonalitetu kojim lestvica počinje i završava.

Tonska visina – osobina tona određena brojem treptaja zvučnog tela u sekundi; što je broj treptaja veći, to je tonska visina viša i obratno.



69

Tonski obim – razlike između najvišeg i najnižeg tona nekog instrumenta ili ljudskogglasa; razlike između najvišeg i najnižeg tona neke melodije ili kompozicije.

Tonalna muzika - savremena muzika je u najvećoj meri t o n a l n a, što znači da jeodređen jedan tonski centar, TONIKA i jedan niz koji se gradi od njega. Taj niz je i

osnova za tonalitet. Sedmostepeno poređan niz tonova, lestvično čini diatonsku lestvicu.Dijatonska, što su tačno određeni polustepeni i celi stepeni, a niz gde je između trećeg ičetvrtog, sedmog i osmog stupnja polustepen – zovemo lestvicom. Ako je tonika C i odnje gradimo lestvicu, zove se C-dur.

Transkripcija – prerada jedne kompozicije za neki instrument, kamerni sastav iliorkestar koji nije predviđen autorovim originalom.

Transponovati – prebaciti jednu kompoziciju iz jednog tonaliteta u drugi.

Trautonium - Elektronski instrument izmišljen u Berlinu 1930.

Tre corde - Oznaka da treba pustiti levi pedal na klaviru, čime prestaje važiti oznaka unacorda.

Tremolo – brzo naizmenično sviranje jednog višeg i jednog nižeg tona ili brzo ponavljanje jednog istog tona; kod pevača vibriranje glasa, koje je često neprijatno.

Triangl – udarni instrument u vidu trougla; odaje zvuk sličan zvoncetu.

Triler - Ukras koji se sastoji od brze izmene note sa notom iznad nje.

Trio – ansambl od tri svirača/pevača; kompozicija za tri instrumenta.

Triosonata – barokna sonata za tri instrumenta.

Triola - Grupa od tri note koja se izvodi u vreme predviđeno za dve.

Trodelna pesma - Muzički oblik koji se sastoji od tri dela; Drugi je kontrastan, a trećirepeticija prvog dela.

Trodelni takt - Takt sa tri dobe u taktu.

Trojnice – trostruka svirala kod južnih Slovena.

Trombon – limeni muzički instrument sa dugom savijenom cevi, koja se produžavaizvlačenjem pokretnog dela; time se menja intonativna visina tona; postoje tromboni saventilima, bez pomičnog dela.

Trozvuk - Akord koji se sastoji od tri tona, velike ili male terce i čište, prekomerne iliumanjene kvinte iznad nje.



70

Truba – limeni duvački instrument sa ventilima diskantnog registra.

Trubadur (troubadour, franc.) – francuski srednjevekovni vitez – pevač i svirač.

Tuba – basov limeni duvački instrument sa ventilima. Tupan – veliki bubanja koji se nosi okačen o ramenu i služi za davanje ritma prilikomsviranja makedonskih igara.

Turca, alla - U turskom stilu, tj. kao sa bubnjevima, činelama i trianglom/rekvizitima puka turskih janjičara/.

Tutti - 1/ Zajednički nastup svih izvođača neke kompozicije; 2/ Pasaž za orkestar bezsolista; 3/ Oznaka da trebaju svirati svi gudači, kojom se opoziva oznaka “solo".



71



72

Udaraljke - instrumenti, koji nekom ansamblu daju ritmičku osnovu; udaraljke saintonativno određenim tonovima i koje daju šum, udar, zveket, lupu, itd.

Ukras - pojačanje izrazitosti jednog melodijskog ili akordskog tona; postoje melodijski iakordski ukrasi.

Una corda - Oznaka da treba upotrebiti levi pedal na klaviru.

Unis - Oznaka koja k aže da se gudači sa divisi trebaju vratiti na sviranje unisono.

Unisono - jednoglasno sviranje ili pevanje.

Uvertira - 1. Instrumentalni stav koji prethodi operi ili nekom drugom pozorišnomkomadu, ponekada se javlja kao nezavisna orkestarska kompozicija namenjenakoncertnom izvođenju; 2. U muzici 18. veka - svita.



73



74

Valcer - Salonski ples u trodelnom taktu koji vuče poreklo od Landlera, a ušao je u modu početkom 19. veka.

Varijacije - oblik u kome se jedna tema kao celovita zaokružena muzička forma menja ivarira na razne načine u pojedinim "varijacijama", kojih može biti neograničen broj.

One mogu biti ornamentalne i karakterne. Kod prvih se vrše samo ritmička i neznatnamelodijska variranja; kod drugih se slobodno variraju svi izražajni elementi, tako da senekada varijacija po svom karakteru veoma udaljuje od teme.

Velike orgulje - Glavni deo orgulja; sadrži najsnažnije registre a kontroliše se jednom odklavijatura.

Veliki bubanj - Udaraljka neodređene visine tona; stoji uspravno, a udara se sa strane.

Veliki interval - Interval sekunde, terce, sekste i septime kod durske lestvice.

Ventili - Mehanizmi na svim limenim duvačkim instrumentima osim trombona koji promenom dužine cevi menjaju i alikvotni niz.

Verset - Kratki orguljski komad, zasnovan na Gregorijanskom koralu, koji se izvodiumesto pojedinih stihova psalma.

Vibrafon - dzez instrument sa metalnim pločicama, koje daju vibrirajući ton.

Vibrato - Neznatne oscilacije visine koje poboljšavaju i daju toplinu sviranju nagudačkim instrumentima i prihvatljive su na nekim drvenim duvačkim instrumentima, alise ne tolerišu kod pevanja ako nisu pod kontrolom.

Viola - gudački instrument, korpusa srednje veličine, nešto većeg od violine. Ima 4 žiceštimovane u c, g, d1, a1. Note se pišu u alt ključu.

Viola d'amore - Posebna vrsta tenor viole s još jednim kompletom žica koje svirač nedodiruje, već one vibriraju zajedno sa glavnim žicama.

Virginal - Elizabetijanski instrument sa dirkama sličan spinetu.

Violina - gudački instrument diskantnog registra sa 4 žice u [bg, d1, a1, e2. Ima važnuulogu u simfonijskom orkestru.Note se pišu u violinskom ključu.

Violončelo (violoncello, ital.) - gudački instrument, korpusa većeg od viole, a manjeg odkontrabasa, basovog registra; 4 žice su štimovane u C, G, d, a. Note za violončelo se pišuu bas-ključu i delom u tenor -ključu ili violinskom ključu.

Virtuoz - Izvođač koji izvanredno tehnički vlada svojim instrumentom.



75

Visina - Osobina tona koja zavisi od njegove frekvencije tj. broja vibracija u sekundi.

Vivace, vivo - Živahno.

Višeglasnost - v. polifonija.

Vođenje deonica - Postava deonica ili melodijskih linija u tkivu neke kompozicije.

Vođica - Sedmi ton uzlazne dijatonske lestvice.

Vojna muzika - orkestar sastavljen od duvačkih instrumenata, koji obično svira navojnim paradama.

Vojnički orkestar - Orkestar koji se sastoji od drvenih i limenih duvača/sa udaraljkama/.

Vokalna muzika - muzika u kojoj dominantnu ulogu igra ljudski glas.

Volta, prima - prvi put; Seconda volta — Drugi put

Voluntary - Kompozicija za orgulje koja se u Engleskoj izvodi u crkvi u vremeokupljanja ili razilaženja vernika.

Vrsta muzike - postoji nekoliko vrsta. Po sadržini: narodna, zabavna, seriozna; po načinu izvođenja: vokalan (solistička, horska), instrumentalna (solistička, kamerna iorkestarska); vokalno instrumentalna, scenska (operska, operetska, baletska, itd.); po nameni: crkvena, svetovna, vojna, dečja, koncertna, kamerna itd. po karakteru: lirska, epska, dramska.



76



77

Zadržica - Postupak u harmoniji kod kojeg akordska nota nastupa sa zakašnjenjem,nakon prethodne koja ne pripada akordu.

Zingšpil (Singspiel, nem.) - muzičko scenski oblik komičnog karaktera iz vremenanemačkog rokoko-a.

Zvona - Metalne cevi naštimovane na tonove lestvice, učvršćene u okvir na kojima seudarcem proizvodi efekat zvonjave u orkestralnoj muzici.

Zvučna viljuška - dijapazon; čelična savijena poluga koja odaje slab ton pri udaru očvrst predmet. Služi za precizno određivanje apsolutne visine "kamernog" tona a1.

Zvuk - prirodna pojava koja se zapaža čulom sluha.

Žabica - deo gudala koji se hvata prstima desne ruke.

Žiga (gigue, franc.) - brza igra u trodelnom taktu, čest deo svite.



78

©Copyright Plavi Foum



79

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 0KAKO SE UCE NOTE

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 1SOLFEDJO ZA POCETNIKE

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 2MUZICKI RECNIK

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 3SVE DURSKE I MOLSKE SKALE

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 4SVE VRSTE AKORDA

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 5KONTRAPUNKT I HARMONIJA

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 6ISTORIJA MUZIKE

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 7MUZICKI OBLICI

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 8MUZICKI INTERVALI

OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 9

MUZICKI INTRUMENTI OSNOVE MUZICKE TEORIJE - 10

RAZNE VRSTE RITMOVA



Documents

Glazba, terminologija