www.millidusunce.org

Adres: GMK Bulvar, zveren Soka Nu: 2/2 Demirtepe Metro Dura

Kzlay/ANKARA

Telefon: 0 (312) 231 31 94

Belge: 0 (312) 231 31 22

GENCAY

GENCAY Aylk Fikir - Kltr ve Genlik Dergisi

Yl 5 Say 48 - Ocak 2016

cretsiz e-dergi

www.gencaydergisi.com

bilgi@gencaydergisi.com

ATOM BOMBASININ YOK EDEMEDKLER/ Fatma zge ZDEMR

FAYDALI OLAMIYORSAN ZARARLI OLMA/ ahan SARI

SOSYAL MEDYA GC / Hakk Suat YILMAZER

HARTACILIK VE TRK HARTACILIK TARH -1 / Betl LOSTRS

SNA LNDE SKANDNAV MATNES/ Mehmet Batuhan KAYNAKI

2016 HOCA AHMED YESEV YILI/ Nami Cem YGN

MLL REFLEKSLER FEL ETMEK/ ar Aydn AYHAN

ALE KAVRAMI OLMASAYDI/ Dilek AKILLIOLU

BLG'DEN KUDRET'E, KUDRET'TEN TAHAKKM'E / Durmu HOCAOLU

A. YAMUR TUNALI BTT YERDE BALAR / MLL KTAP

GENCAY

1

ATOM BOMBASININ YOK

EDEMEDKLER Fatma zge ZDEMR

kinci Dnya Sava devam ederken

Japonya 10 Temmuz 1945'te Almanya'nn

Potsdam kentinde mttefiklerin liderleri

Truman, Stalin ve Churchill'in de katld

toplantya Sovyetler aracl ile bir eli

gndermek istedi, ancak Mttefikler bunu

reddetti.

ki hafta kadar sonra, 26 Temmuz 1945'te

bu sefer Mttefiklerden Japonya'ya bir

ar geldi. '"Potsdam Demeci" olarak

bilinen bu sava sonlandrma ve

Japonya'y teslim olmaya arma hamlesi

Japonya tarafndan reddedildi.

Reddedilmesinin sebebi ise imparatorluk

sisteminin korunmasna dair var olan

maddenin kaldrlmasyd. mparator

Suzuki, bu sebepten dolay bu bar

giriimini reddetti ve tm bu gergin

srecin sonunda 6 Austos 1945 Pazartesi

gn saat 08:15te dnya ilk kez Little

Boy(Kk Olan) isimli, trnn tek

rnei olan bir silahla tant. 63,5 kg.

zenginletirilmi uranyum ieriine sahip

olan bu silah ABDnin Enola Gay isimli

bombardman ua ile deneysel bir silah

olarak tasarlanan atom bombas daha

nceden atlmas planlanan ehirden

biri olan Hiroimaya brakld. 16 km

uzunluk ve 5 mlik alan kaplayan ve

Hiroimann nefesini kesen bu olay

tarihinin akn da deitirmitir. ap

230 myi bulan, scakl 4000 oC olan bir

alev topu saniyede 440 metre hzla btn

ynlere doru genilemi ve 30 saniye

iinde 12 kmlik bir alana yaylmtr.

Bomba atld anda 80 000 kiinin,

sonrasnda yaralanmalar ve yksek

radyasyona maruz kalma sebebiyle 1950

ylna kadar yaklak olarak 60 000 kii

daha hayatn kaybetmitir. Braklan atom

bombas toplamda 140 000 kiinin

hayatn kaybetmi olduu en kanl

savama eklidir.

10 snde Hiroima ehrini mahveden bu

kk ocuk yznden ehrin 580 m

zerinde patlayan ve ar snan hava bir

ok dalgas meydana getirmitir. Bu ok

dalgasn yaratmadaki hedef, bombann

atld ehre en byk zarar vermektir.

ok dalgas ve rzgr etkisi yznden 20

km. tede bile arapnel etkisi yapan

paracklar olumutur. Meydana kan

enerjinin s ve k etkisi yznden

insanlar yanm ve bu yanklarn etkisiyle

kollarn ne doru uzatarak yryen

hayaletlere benzemilerdir. Bombann

patlamas yznden tutuan hava gnein

yzeyinden daha scak bir beyaz ate

topuna dnmtr. Bylece meydana

termal k kmtr. Bu termal k

yznden ehirde bir renk deiimi

olmutur. En nemlisi de insanlar

oturduklar yerde termal a maruz

kalm ve s iddetinin yksek olmasndan

dolay yanarak atomik glgeler ad

verilen yanmann meydana getirdii renk

deiimlerine neden olmulardr. ABDde

Japonlarn hayat ve hareket tarzlarn

GENCAY

2

aratrarak onlarn en ok darda

olduklar, sivil halka en ok zararn

verilebilecei saati hesaplamlar ve

hesaplar da tutmutur. Bir ehri yok

etmek, hassas ve kiisel balarn da yok

olmasna neden olmaktadr. Fakat bir

ehri yok etmek kltrleri yok etmedii

iin, milletlerin tekrar ayaklanmas

salanmaktadr. Elbette ki yitip giden

hayatlar nemlidir. Ama geriye kalan bir

insan bile kltr devam ettireceinden

bir millet kllerinden tekrar doacaktr.

Japonya bunun en gzel rnei aslnda.

Dnyann en byk ve en tahripkr

silahna maruz kalmalarna ramen

yeniden ayaklanm ve bylece dnyann

teknoloji devi lkeleri arasnda yerlerini

almlardr. nemli olann kii lm

deil, kltr lm olduunu ok net bir

ekilde gstermitir Japonya.

kinci Dnya Sava yllarnda yaanan

getiimiz yl gerek hikyelerin beyaz

perdeye uyarlanmas ile Monuments

Men (Hazine Avclar) filminin bir replii;

Bir nesli bsbtn yok edebilir, evlerini

kle evirebilirsiniz. Buna ramen bir

ekilde toparlanacaklardr. Fakat

onlarn tarihlerini tahrip eder,

eserlerini yok ederseniz sanki hi var

olmam gibi olacaklardr.dr. Kltr

ok ve abuk krlan bir yapya sahiptir. Bu

yzden topraklar fethetmenin ya da yok

etmenin bir anlam kalmamakla birlikte

fetihler dillerde, zihinlerde ve fikirlerde

oluturulmaya allmaktadr. Bir milleti

millet yapan, dier ortamlardan ayran

kltrdr. Zor gelien fakat bir nesil iinde

yok edilebilen bu kavram atom

bombasndan daha tahrip edici bir etkiye

sahiptir.

nsan ayrk otu kadar ekolojinin bir

parasdr. Fakat en gls konumunda

deildir. En gl olabilmesi iin yapp

ettiklerini ve eksik noktalarn gelitirmeli

bylece kltrne sahip kmaldr. Kltr

de ilim yetilerini yllar iinde dzgn

olarak biriktirme sonucu geliir. Kltr,

yllar iinde gemiten gelenleri dn

almadr. Nesilden nesile emanet aktarm

eklinde ilerlemektedir. Yllar iinde sahip

klmayan dil, tarih, sanat gibi

kltrmzn yap talarnn bizlere

verdii kayplar bilinmektedir. Avrupa

dahi kltr baz alrken bizlerin kltrden

uzaklamas ya da uzaklatrlmas

planlanyor. Restorasyon yapmaya

alrken, binann kendi doal zelliini

yok ediyoruz. Silkinmeli ve kendimize

dnmeliyiz. Atom bombasnn dahi yok

edemedii kltr zihinlere atlan bir

fitnenin yok etmesine gz yummamalyz.

Ey Trk, titre ve kendine dn!

KAYNAKA

http://onedio.com/haber/9-madde-ile-70-

yildonumunde-hirosima-ve-nagazaki-saldirilari-

347017

https://tr.wikipedia.org/wiki/Hiro%C5%9Fima

%27ya_atom_bombas%C4%B1_sald%C4%B1r%C4

%B1s%C4%B1

http://haber.sol.org.tr/dunya/ikinci-dunya-

savasini-hirosima-ve-nagazakiye-yapilan-atom-

bombasi-saldirilari-mi-bitirdi

GENCAY

3

FAYDALI OLAMIYORSAN

ZARARLI OLMA ahan SARI

Yeni yln ilk Gencay'nda, balmz bir

belgeselden kulamza alnan ifade ile

atyoruz. Sz konusu belgeselde hasta

zerinde yanl tedavinin hasar

tartlrken vurgulanan bir prensiple,

faydal olamyorsan zararl olma

yaklamyla yanl tedavinin kesilmesinin

nemi vurgulanmaktayd. Tpta teaml

olarak hastaln seyrinin giderek

ktlemesi zerine tedavi ynteminin

deitirilmesi yahut uygulanan tedavi

ynteminin durdurulmas var mdr

bilmiyoruz. Lakin bunun hayatmzn

birok alannda tatbik etmemiz gereken

bir yaklam olduuna kahir ekseriyet

hemfikiriz. Mspet katklar salamayan,

menfilik barndran her tatbikin karsnda

bu i sesi duyabiliriz. Tabi kasti hareketle

tatbik edilen her ne ise bu i ses duyulmaz.

imdi metaforik girizgahmzn ardndan

sratlenelim. Nitekim siz de ele alacamz

meseleyi sezdiyseniz maksat hsl olmaya

balam demektir.

Dnn ki bir cemiyet, koruyup

yceltmek iin yoluna revan olduu

davasn kelimenin gerek manasyla dava

haline getiriyor. Cemiyetin kollar ile

gvdesi arasnda zaman zaman ba

gsteren uyumsuzluk, ierisine asla yapc

kelimelerin serpitirilemeyecei kadar

kesin ve lmanlamasna engel ekilde

mahkeme koridorlarna yansyor. Baz

kollar budanyor, baz kollara kar az nce

dediimiz gibi kelimenin gerek manasyla

bir dava yrtlyor. Sonra bakyorsunuz

ki gvdenin intihab hadisesi de davalk

olmu ve mahkeme henz temyizi ak ve

yarg sreci kesin tamamlamamakla

beraber davacnn talebi ekseninde bir

karar vermi.

Brokrasinin ilemesi kurumsal yaplarda

biliyoruz ki olmazsa olmazdr. Ancak

bilemediimiz husus bir asr aan

kurumlarda ayrca gelenekler vardr.

letiim kanallaryla, diyalogla iletilen

gelenekler, ihtilaf zmek iindir.

Gelenekler bir yana elbette tzk var

denilecektir. Tzn -hakl haksz ayrm

yapmakszn- bal bana bir takm

eletirileri bnyesinde barndrmas, hasar

brakan brokratik ilerin arkada

braktklarn da tadil etmeye muktedirse

doru bilineni, davay hakikaten

davalatrmay tensip buyurmaya devam

edebilirler.

unu da vurgulamak gerekiyor; bu yolda

vebal kimlerinse stlenmeleri ve z

eletiri yapmalar iyiletirmeye gtren

tedaviye ilk adm olacaktr. Kr krne

eletirinin de hakka girebilecek,

hakaretamiz ifadelerin hi bir esprisinin

GENCAY

4

olmadnn da farkna vararak bu

satrlara hadiseyi getiriyoruz. Hatta

farkna vardmz noktaya btn cenahlar

eriseydi diyerek, bir aralk svmeden ileri

gidemeyen karlkl szlerin getirdii

akbet karsnda hayflanyoruz.

Hayflanyoruz nk bugn gaye, sadece

duyulan hicab paylamaktr. Bu

uygulananlar yanl demektir, Faydal

olunamad ortada iken daha fazla zararl

olunmamas iindir. Akntya kar krek

ektiimizi belki gz ard ediyoruz. O

kadar da olsun. Aklmzdaki hal tarz da

blen, ayrtran deil, birletiren, seven,

noksanlar grp sloganla deil

saduyuyla hareket edebilen, yllarn

vakfeden ve vakfettii yllarn ardndan

zntye sebebiyet verebilecek

hadiselerin yaanmasna asla gnl raz

olmayan tecrbelerin hi olmazsa bir

sreliine ikaz makamndan ayrlp icraya

gemeleridir.

Dnn ki az nce mevzubahisteki

cemiyetin de dhil olduu camiada

insanlar birbirlerine izan d ithamda

bulunsunlar. Kullanlan kelimelerin

orijinliinden o camiaya olan ballklarn

lmeye kalkanlarla balarsak, iin iinden

kamayz. Adal dille yazarken bizim de

ayn ithama maruz kalabileceimiz

ihtimali aklmza gelmiyor deil.

Kelimelerin kkeni meselesinden inan ve

sadakat lmenin yannda bir de maziye

ballnz zerinden sizi bat

literatrnden tasnifleyebilirler.

Misal eer camianzn belli krlma

aamalarnn katmanlarna almadysanz,

o katmanlardan dinamizm almyorsanz, -

bu itham da bal bana bir lerlik ve

derin analiz(!) istiyor dorusu- sizin ana

kaideleriyle fikri motifleriniz dikkate

alnmadan hemen bir kampa dhil

edileceksiniz. Ne yapalm, bu ler

doruysa yine de zlmeyin, tamamen

beyhude deil sizin duruunuz. Camianzn

mazisine zaten bal deilsiniz, ondan

dinamizm almyorsunuz, referansnz da

bat nasl olsa - bunu da tespit

edebiliyorlar- ama siz camianzn radikal

sayfalarn yazyorsunuz. Lakin onlar

doada varln karsna gre

konumlandrarak srdrebilen yapdan

referans alnm olmuyor. Emek vermek,

fayda salamak iin karsna odak koyup

ztt biimiyle hareket etmenin zarar hi

olmazsa ciddi meselelerde sarf edilmesi

lazm olan eforun tkenmesi olacaktr.

Zarar burada merkezle snrl kalmaz

evreye sirayet eder. Dorularn

srdrmek, sadece retmek, polemie sz

ayrmamak bu zararn nne geecektir.

Dnn ki bir asil duygudan mahrum

olmak kiiyi nerelere srklyor.

Alklamak ve takdir etmek, sadece

kanaatin tekelinde olan ya da baka

deyile belirli zmrelerin yapmas gereken

eyler deildir. nsanda vardr. Haslettir.

Ancak ayn insan, iltifat marifete tabi iken,

hi bir baar cezasz kalmaz sznn de

edebiyat olmadn, onun da yaradltan

geldiini unutturmuyor. Bunun ad da

hasetliktir. Hasetlie maruz kaldnz diye

siz yrmekten vazgemeyeceksiniz.

Burada artk syleyecek bir ihtimal daha

kalyor. O da tm dostlarnzla beraber

yrmektir.

GENCAY

5

SOSYAL MEDYA GC Hakk Suat YILMAZER

Film seyretmeyi seviyorum. Ama ince

eleyip sk dokuduum filmleri. Baz

kstaslarm var. Beklentilerimi karlayp

karlamayacan, film hakknda ufak bir

aratrma soruturma yaptktan sonra

karar verebiliyorum. ou zaman

verdiim kararlarmda yanlmadm da

gryorum.

Getiimiz gnlerde Sper Star isminde

bir film seyrettim. 2013 yapm olan filmin

bakarakteri Martin Kazinski isminde bir

adam.

Kazinski, geri dnm fabrikasnda

alan sradan bir insan.

Bir film var; ad Sper Star ve bakarakteri

sradan bir insan, nasl olur diye

soruyorsunuzdur. te mhim olan ksm

da buras. Alelade, ounluk gibi sade bir

yaam sren Martin Kazinskiev ile i yeri

arasnda mekik dokuduu bir gn yine

metroya biniyor ve hayat deiiyor.

Metrodaki hi tanmad insanlar,

kendisinin fotoraflarn ekiyor, imza

almak iin adeta hcum ediyorlar.

Kazinski akn ekilde ne olduunu

anlamaya alyor. Fakat insanlarn

kendisine olan alakalar her geen zaman

daha da artyor. Herkesin dilinden

Kazinski ismi dklyor.

Martin Kazinski aknln atp bu

durumun bir televizyon akas

olabileceini dnyor fakat yanlyor.

Herkes gayet ciddi. Kazinski metrodan

apar topar iniyor ve uzaklamaya alyor.

Fakat durum deimiyor. Nereye gitse

herkes onu tanyor ve ayn eyler

yaanyor. Birisine benzetildiine inanmak

istiyor fakat her birinin bizzat ismiyle

kendisine hitap etmesi kahramanmz

aknla sevk ediyor.

Gnlerce bu durum devam ederken,

insanlarn ilgisi daha da artyor. Kazinski

artk sokakta yryemeyecek hale geliyor.

Bir televizyon programna davet ediliyor

ve aknlk ierisinde programa kyor.

Orada da ayn ilgiyle karlayor. Kazinski,

bu yaadklarnn nedenini renmek iin;

Neden bana byle davranyorsunuz?

diye soruyor fakat bekledii cevab

alamyor. Program sunucusu; Herkes sizi

ok seviyor. Ne hissediyorsunuz? diye

soruyor. Kazinskinin verdii cevap hep

ayn; Neden beni ok seviyorlar? Ben

sevilecek ne yaptm?

Martin Kazinskiye televizyonda program

yapmas teklif ediliyor. Benim ne

zelliim var ki? Programclktan ne

anlarm. Geri dnm fabrikasnda

alan sradan bir insanm ben. diyor;

fakat onun bu tepkisi, zirveye km

hretinin de etkisiyle yapmc tarafndan

yanl yorumlanyor; te aynen byle

oynayacaksn Martin. Sanki bu hreti sen

istemiyormusun gibi, herkesin seni neden

sevdiini anlamyormu gibi. Diyor fakat

bilmiyor ki bunlar Kazinskinin gerek

hisleri ve dnceleri.

Kazinski hakknda programlar yaplyor,

internette binlerce fotoraf ve videosu

paylalyor. Kazinskiye olan bu ar

ilgiden dolay ileri aksayan geri dnm

GENCAY

6

fabrikasnn mdr onu zlerek iten

uzaklatrmak durumunda kalyor.

Bu skntl durumu uzun sre yayor

Kazinski. Tannma, hret sahibi olma gibi

bir hevesi ve gayreti yok iken sahip olduu

bu hretin arka plannda olan gerei

renmek istiyor fakat baarl olamyor.

Kazinskinin yesi olduu bir internet

sitesi, kendi reklamlarn yapmak zere

belirli zamanlarda yeleri arasndan

birisini sosyal medya vastasyla deyim

yerindeyse parlatyor, kprtyor. Martin

Kazinski ise bu durumdan habersiz, bir

kobay gibi nne sunulan hayat yayor.

Bir gn Martin Kazinski, istemeden

kavutuu nden bkm ekilde markete

alverie kmken, bir kadn kendisini

tanyp yaklayor ve ona sert bir tokat

atyor. Herkesin ilgisini gren, bir insann

eriebilecei hretin en byn

yaayan Kazinskiye bu tokat ok ar

geliyor ve daha nce olduu gibi tokadn

nedenini renmek istiyor. Kadna neden

tokat attn sorarken, insanlar kadna

zarar veriyor eklinde alglayarak onlar

ayryor ve gnlerden sonra ilk defa

Kazinskiye kt tepki veren insanlara

ahit oluyoruz. Kazinski, hi beklemedii

bir anda kavutuu hretinden yine hi

beklemedii bir anda uzaklam oluyor.

Artk herkes onu glmseyen yzlerle,

imzasn alabilmek iin, fotoraf

ektirebilmek iin deil, fkeyle karlyor.

Kazinski artk hi kimsenin sevmedii bir

adam haline geliyor. Kazinskinin ruh

durumunu izah etmeye bile gerek yok,

dan zirvesindeyken yerin bilmem ka kat

derinliine aniden indiinizi hayal ederek

onu anlayabilirsiniz.

Kazinskinin yaadklar bu hadiselerin

temelinde sosyal medyann gc

yatyor. Sosyal medyann kprtt

insanlar, ok ksa bir srede ok da emek

harcamayarak tahayyl bile

edemeyecekleri noktalara eriebiliyorlar.

alarak, emek harcayarak gelmedikleri

bu yerlerde de birou tutunmakta

zorlanyor.

Tpk Kazinski gibi

Filmi seyrettikten sonra, iinde

bulunduum edebiyat dnyasn

dnmeye baladm. Trk Edebiyat

dendiinde akla gelen Peyami Safa,

Ahmet Hamdi Tanpnar, Namk Kemal,

Sait Faik Abasyank, Halit Ziya

Uaklgil, Reat Nuri Gntekin, Yakup

Kadri Karaosmanolu, Yahya Kemal

Beyatl, Emine Insu ve dier ustalarn

dnemin kstl imknlarna ramen

kaleme aldklar aheserleri dndm.

Yazlmalarnn zerinden uzun yllar

gemi olmasna ramen halen byk bir

ilgi ile okunan bu kitaplarn arkasnda

sosyal medya gcnn olmadn grdm.

Okuyanlarca varl kymetlendirilen ve

dilden dile tavsiyeler vastasyla

gnmze kadar ulaan bu eserlerin

yazarlar olan statlarn katlandklar

zorluklar dndm.

Sonra aklm yine Kazinskiye gitti ve

dndm:

Kitabevlerine gittiimizde veya

internetteki kitap sat yapan sitelere

baktmzda daha evvel varlndan

haberdar olmadmz baz eserlerin

bilmem kanc basky yaptklarna

rastlyoruz. Ve yine adn daha nce hi

duymadmz birok yazarn, ne yazarsa

GENCAY

7

yazsn okunur manasna gelen kemik

okuyucusu olduunu iitiyoruz.

ahit olduumuz bu hadiselerden sonra

kendimizde kusur arar hale geliyoruz.

lkemizde ve hatta dnyada artk kap

kap datlan stat unvann eline

geirmi bu insanlar tanmadmz iin

kendimizi eksik gryor ve edebiyata olan

ilgimizi kaybetmi olarak yorumluyoruz.

Lakin bugn stat(!) olan baz yazarlarn,

bilmem ka bask yapan ve on binlerce

okuyucusu olan kitaplarn arkasnda

kocaman bir gcn olduunu

grebiliyoruz. Bu g, yazmza da balk

olan; Sosyal Medya Gc

Gnmzde de ok baarl ve dolu dolu

eserler veren yazarlarn olduunu hepimiz

biliyoruz ve takip ediyoruz. Bu yazarlarn

kendilerini ve eserlerini tantma ve daha

byk bir kitleye ulama adna sosyal

medya gcn kullanmas kadar da doal

bir durum yoktur. Zaten bu yazarlar,

dnyada hangi lkenin vatanda olursa

olsun, ortaya salam eserler

kardklarnda S.M.G n bir ihtiya olarak

grmeyip bir arac olarak

kullanmaktadrlar.

in z de aslnda burada; S.M.G nn

amaca ulamak iin bir ara olarak

grld ve bu ynde kullanld

takdirde daha faydal olacana

inanlmaldr.

Yazmza son verirken unu da belirtmek

gerekir;

Sosyal Medyann Gcne inanalm ki

gcne gitmesin

GENCAY

8

HARTACILIK VE TRK HARTACILIK

TARH - 1 - Betl LOSTRS

Haritann tanmyla balayalm:

Yeryznn tamamnn veya bir

blmnn belli bir oran dhilinde

kltlerek bir dzlem zerine kubak

aktarlmasna harita denir.

Corafyann dal ilkesiyle

badatrrsak haritalar izilen blgenin

topografyas ya da ilikili dier konularda

jeolojisi, jeomorfolojisi, iklimi, trafii, yer

alt kaynaklar, deiik bak as

tarafndan ekonomisi vb. hakknda bilgi

verir yani, ksaca nerede ne var bunu kt

zerinde grmemizi salar.

Bilinen ilk harita ek Cumhuriyetinde

bulunan bir boynuz zerine dalarn,

akarsularn ve vadilerin izildii Pavlov

Haritasdr.

BATLAMYUS

Haritaclkta ok nemli bir yeri olan

Batlamyus, skenderiyeli matematiki,

corafyac ve astronomdur. 2. Yzylda

yaamtr. Asl ad Klaudyos

Ptolemaiostur. Batlamyus denmesinin

sebebi Arapada P harfinin

bulunmamasdr. Nasl ki paaya baaa

derler ayn sebepten tr Batlamyusun

da ad evrilmitir.

(Batlamyus)

A Britanika bu kii hakknda yle yazar:

Batlamyus corafyacln hemen hemen

kurucusudur. Corafya asnda sekiz cilt

kitab vardr. Bu yapttaki deyimleri, ekil

ve krokilerle gstermitir. Dnyann

biimini de anlatmtr. O zamana ilikin

Dnya ktalarn, bir harita ile bizlere

armaan brakmtr. Araz nitelendirmesi

ve dank lkelere ilikin ayrntlar tam ve

eksiksiz olarak bu yaptta vardr.

GENCAY

9

Birinci kitap; Corafya biliminin matematik

blmlerine ve artc derecede harita

projeksiyonlarna dair bilgi ile doludur.

kinciden yedinciye kadar olan ciltler;

enlem ve boylam emberlerinden ve bunlar

aralyla harita yapmndan sz eder.

zetle; bu kii haritalar yapmnda ve

corafi bilgileri toplamak ve birletirmek

konusunda byk bir beceri gstererek nl

bir yer kazanmtr.

Vatikanda bulunan haritasnda Hindistan

yarmadasnn eklini deitirmitir ve

Seylan- Ceylan adasnn byklnde ve

gney kylarnda byk hatalar yapmtr.

Fazla olarak Hint Denizinin okyanusla

bal bulunmadn gstermitir. Corafik

olarak yanltr fakat o zamanki artlarla

bilinen tm ktalar gezmenin

olanakszln unutmayalm. Kulland

projeksiyon her trl vgnn ok

stndedir. Haritaclkta, onunla ilk kez

Projection Conique yntemini

uygulanmt. Bu projeksiyon ufak tefek

deiikliklerle bugn bile yararldr.

(Bahsi geen harita)

Gnmze ok az sayda ulaan ou

ortaa haritalar ise insanlar bir yerden

baka bir yere gtrme amacn

tamyordu. Tersine, ou ortaa haritas

Yaratl'n grkemini gstermek zere

kilise duvarlarna aslan birer sanat

eseriydi veya elyazmalarndaki, Yaratl'n

zelliklerini betimleyen birer

illstrasyondu.

En eski ortaa haritalarndan bazlar T-O

haritalar olarak adlandrlr. Bunun sebebi

bu haritalarn "O" iine "T" harfi

konulmua ok benzemesidir.

T-O haritalarn bilinen en eski rnei

sekizinci yzylda yaam bir spanyol

rahip olan Libanal Beatur'a aittir. Bu

haritalar en azndan yedinci yzyldan

itibaren genel-geer dnya haritalar

olmulardr. Bu haritalarda Kuds

genellikle yuvarlan ortasnda yer alr.

(7. yzyla ait bu T-O harita, dnyay Sevilla'l

sidore'nin Etymologiae'sine gre betimliyor.)

Harita douya dnktr. Bu ekilde, dier

iki ktadan iki kat kadar byk olan Asya

haritann st tarafnda yer alr. Bu dou

oryantasyonu ou ortaa atlasnn ortak

zelliidir. Gksel Cennetin yerkrenin en

dousunda olduu dnlyordu.

Bundandr ki ou ortaa haritasnn tam

tepesinde Cennet yer alr.

GENCAY

10

Her ne kadar bu T-O haritalar dz disk

biimli bir Dnya'y temsil ediyormu gibi

grnse de gerekte durum byle deildir.

Ortaa haritaclar daireyle yerkrenin

st yarkresini gstermek istemilerdir.

Alt yarkrenin genellikle tmyle suyla

kapl olduu dnlyordu.

Ortaada birok dnya haritas

izilmesine ramen teknikler ok yetersiz

ve izimlerin ou yanltr. Her lkenin

kendi izim yntemleri olmas da durumu

iyice karmak hale getirmitir.

Mezopotamyadan her bir tarafa bilim

saan Trklerin torunlar Ortaada da

dedelerin utandrmamlard. Trklerden

birok corafyac ve astronom yetimiti.

Divan Lgati't-Trk adl kitabnda yer

alan dnya haritas, bilindii kadaryla, bir

Trk tarafndan izilen ilk dnya

haritasdr.

Bu harita dnemin Trk hkmdarlarnn

oturduu Balasagun ehri merkez alnarak

izilmitir. Ynler ise Orhon yaztlarnda

grlen eski Trk geleneklerine gre tayin

edilmitir.

Kagarl Mahmud on birinci yzyl Trk

dnyasn resmeden bu haritay

yeryznn ekli gibi daire olarak

gsterdiini belirtir. Bu, on-birinci

yzylda dnyann yuvarlak olduunun

Trkler tarafndan bilindiini

gstermektedir.

Divan Lgati't-Trk'n yirmi-ikinci ve

yirmi-nc sayfalarnda yer alan bu

renkli dnya haritasnn d ksmlarnda

ynler belirtilmi ve kullanlan renklerin

neye iaret ettii aklanmtr. Bu

aklamaya gre denizler yeil, rmaklar

mavi, dalar krmz ve ehirler sar renkle

gsterilmitir. Batda gsterilen yerler

Kpaklarn ve Frenklerin oturduklar til

boylarna kadar uzanmaktadr. Gneyde

Hint, Sint, ad, Berber, Habe, Zenci

lkeleri, douda in ve Japonya,

gneybatda da Msr, Marip, Endls

gsterilmitir. Ne var ki haritada Trklerle

herhangi bir ilikisi olmayan blgeler ve

lkeler dikkate alnmamtr.

Kagarl Mahmud'un haritasnda

Japonya'ya yer vermi olmas, haritann

nemini daha da artrmaktadr. Bilindii

kadaryla bu harita Japonya'nn

gsterildii ilk dnya haritasdr. Japonya

haritann dousunda bir ada olarak

gsterilmi ve Cabarka ismiyle anlmtr.

Seluklu dneminden kalma ver elimizde

snrldr ve eer ki veri varsa bu ran

kaynaklarndadr.

Ulu Beye Trklerin Batlamyusu gzyle

bakmak ok uygun olur. Yldz takvimleri

1665 tarihinde Oxfordda baslm ve

sonra btn Avrupa dillerine evrilmitir.

Bugn bile bunlardan yararlanlmaktadr.

GENCAY

11

Yldzlarn parlaklk dereceleri hakkndaki

incelemeleri, ok nemlidir. Corafya

bilgisi de ok kuvvetlidir. nemsemeye

deer geziler yapmtr.

Bizce ok nem tayan bir kiilikten de

sz etmek isteriz. Bu kii Rodrigo dur.

Ancak bu ad takma olup kendisi bir Trk

denizcisidir.

Bilindii gibi, Kolomba ilk deniz

yolculuunda arkadalk etmi olan

Rodrigo, Santa Maria gemisinde

bulunarak, Amirale basbaya bir hizmet

eri gibi hizmet etmitir. Amiralden baka

hibir kimse, Rodrigonun deiik bir adla

gemiye girmi olduunu bilmiyordu. te

bu kiidir ki, zel izniyle yolculuun 67.

gn Nina gemisine geerek, gn

sonra ilk kez karay grp bildirmeyi

baarmtr.

spanya hkmdarlarnn; karalar ilk

grene verilmesi art koyduklar 10.000

Maravdis lk parann, bu kiiye verilmesi

gerekirken, Kolombun ad geen paray

saklam bulunmasn tarihiler; dln

durum gereince verilmediini, nk

anavatanlarndan ok uzak ve engin

denizler zerinde, kskanlk yznden

amiralin bir de ayaklanma frtnasna

uramak istemediini ve bundan tr

idareli davrandn, yazarlar.

GUANA HAN Sorunu:

Birka gemici yahudinin konumasnn

sonunda ilk grnen adaya Guanahani

denileceini sanlr. Tanr syletmesi gibi

bu anlatta iki nemli nokta vardr:

Gemide yabanc asll birka kiinin

bulunduu ve bunlarn yahudi olduklar.

teki personelce yanl anlalmasndan

Guanahani szcnn meydana

kmas.

Biz diyoruz ki Kolombun gemisinde

Yahudiler bulunamazd. nk bu milletin

doutaki yaratl, yeni ktalar kefi gibi

zor, bilinmeyen maceral ve tehlikeli

gezilere atlacak derecede dayankl

deildir. Bunlar kylerde bile

oturamazlar, her zaman kentleri yelerler.

imdiye kadar tek Yahudi gemicilik

yapmamtr, duyulmamtr. stelik

bugn bile bir rnek gsterilemez!..

Bundan tr; ngiliz Bollettein

dorulamasna karn, konuulan dil

branice deil z Trkeydi. Yalnz

szlerin zmlenmesinde hata edilmitir.

Ankara ve stanbul hahamlklarnda

yaptmz incelemelere gre Li- Vaanna-

Heni tmcesinin szleri ayr ayr tam

branice bile deildir, biraz benzerler.

Ancak; anlamlar yaplan sava karn ok

aykrdrlar. Eer ngiliz Bolletenin dedii

gibi szckler brani ise; be aa be

yukar bunlarn anlam: (Bana ilikin,

Bendeniz, Ben deilim) gibi tamamen

sama ve anlamsz bir syleni biimi

oluturur.

Bizim kanmza gre; Govanna-Hani

szckleri iki deyiten olumu olup

birincisi Rodrigo gibi bir Converti olan

arkadann ald Yuvan- Juvan- Govan

gibi bir takma addr.

kincisi de z Trke olan Nerede?

anlamna gelen Hanidir. Dorusu

spanyol personelince de Heni deil,

Hani biiminde duyulduu ve yine ayn

GENCAY

12

biimde sylendii de dorulanmaktadr.

Biz; stelik Li nin sylendiine de

inanmyoruz. nk bu szck

sylenseydi personel bunu da adann

adndan sanarak ona gre bir ad verirlerdi.

u halde; Rodrigodan sonra karalar gren

Guanna ekilip de kaytsz bir biimde

nc bir arkadann da gzlemine

yardm ederken, bunun baarl olmamas

ve yn gstermek iin kendisine rica klkl

Guana, Hani demi olmas olaandr.

Olaan deil pek kesindir. Bu iki szcn

bir arada sylenii ise, Guana-Hani

tamam tamamna meydana getirirler.

Hani szc bugn de kullanldndan

anlyoruz ki gemide yabanc aslllar

Yahudi deil, z Trktrler.

TRK ADALARI:

Bugnk atlaslarda bile Haiti Adasnn

kuzeyinde; yukardaki ad tayan birka

ada vardr. Adalarn byle Trk Adyla

anlmas, bizleri nemli biimde

dndryor!.. lk anmsanan; bulular

srasnda yrelerde byk frtnaya

tutulan bir kaptan tarafndan, Trkn

yaratc gcnden kinaye olarak Trk

Adalar ad verilmitir.

Ancak bu konuda yaplan tarih

incelemelerinde, byle bir eyin meydana

gelmedii anlaldndan, durumun

akla kavumas isteiyle bir iki yabanc

corafya derneine zellikle

bavurulmutur. Yant olarak; anlan

adalarda eski Trk kavuklarna benzeyen

Cactus larn pek ok yetiip

bymesinden dolay adalara bu adn

verildii bildirilmi ise de kaamakl

biimde yazlm olan yazlar bizi

inandrmamtr. nk sorun belki de

byle olmakla beraber dnyada, Cactuslar

yalnz bu adalarda yetimemektedir. Daha

baka adalar ve iklimlerde de bunlardan

pek ok miktarda ve adeta orman halinde

bulunanlar vardr!.. Nerede kald ki, yle

denildii gibi Trk kavuuna da

benzemezler. Bundan tr sorunu baka

trl incelemek gerekir:

Bizim aratrmalarmza gre; Cactus

teorisi, sonradan dnlm bir gereke

ilac olsa gerektir. Bir tarihi gerei

deitirmek iin uydurulmu bir ykdr.

Bundan baka; Amerikann baka

adalarnda bulunmad halde, Antil

Adalarnda ve Meksika Krfezi

yaknlarnda birok kaylar vardr. Kay

deyiminin kk krfez veya liman

GENCAY

13

anlamna geldii bilinmekle beraber bu

szcn kesinlikle spanyolca demekte

kararszz. Gerekten; Trkede Koy

szcnn kk liman anlamna geldii

gz nne alnrsa, bu kararszlmza hak

verilecei gibi, daha derin ve ayrntl

dnldnde; Kaylarn belki de

Kayadan alnd da dnlebilir.

nk kayalardan oluan ufak ufak

boazlara , (Onkay), (Yzkay), (Saltkay)

gibi adlarn verildii ayrntl atlaslarda

grlmektedir. u halde yine Trk Adalar

yaknndaki Saltkay deyimine, toz

limanndan daha ok katksz ve tmyle

kaya anlamn vermek daha doru olur.

Nitekim bu dncelerimizi glendirmek

zere; Meksikada birok Trk

szcklerinin bulunduunu ve daha

tekilerinin saptanmasyla uraldn ve

eskiden kalma baz ykk kk ve

benzerlerinin alacak lde Trke

olarak adlanm olduunu burada

anmsatmak isteriz.

zetle; Rodrigo bir Trktr ve

Amerikann kefinde en byk rol

oynamtr.

Ne acdr ki; bu kiinin gerek ad nedir,

nerelidir ve hangi macera ile Kolombdan

nce buralara dmtr, arkadalar

kimlerdir gibi doal sorulara imdilik

inandrc yantlar vermekten uzak

bulunuyoruz. Umulur ki, yakn bir

gelecekte bunlar da renilir ve gelecek

kuaklar daha ak bir alnla, btn

dnyaya kar kar!.. Sabredelim.

KAYNAKA

http://www.solakkedi.com/index.html

Abdurrahman Aygn, 1980, Trk Haritaclk Tarihi

Cilt 1, Ankara

GENCAY

14

SNA LNDE SKANDNAV MATNES

Mehmet Batuhan KAYNAKI

Sina lnde skandinav matinesi,

lerde Selim hann ayak sesleri.

Kahire'de kordon boyunda iki k,

Ekseriyetle Nil'in kollarna dolak.

Ve bir kadn... Resim izen,

Tuvali gzlerine yansm,

Gzlerinde, Persli bir delikanl m.

Bir kadn... Kyda,

Orackta.

Oturmu

Dilinde, mahalle aras

Cihanlar sava;

Kimyasyla Mezopotamya ezgileri

Tutturmu

Kotuk ve yetiemedik,

Beynim corafyalarna kalkan metrolara.

Kotuk kotuk kotuk.

Bir trl yeniemedik,

Ufak kuyularda uan kularla.

Hendekler de atk,

Saklansn diye gkyz

Kuatlmaz burlara.

Sina lnde skandinav matinesi

lerde Selim hann ayak sesleri

Doan gneten nce batan yldzlara yas

Ayaklara arpan dalga batan yldzlara has

Kahirede kordon boyunda iki k,

Ekseriyetle Nil'in kollarna dolak.

Ben vardm film bitmiti sinemada

Kotum da sanki yetitim mi kulara

Zihnimden

Geti

Zincirlerin

Mahkemesi

Sina lnde

skandinav

Matinesi

GENCAY

15

2016 HOCA AHMED YESEV YILI Nami Cem YGN

Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr

Tekilat (UNESCO), 2016 yln Hoca

Ahmed Yesevi yl ilan etti. nmzdeki

bir yl boyunca fikirleri ve ortaya koyduu

felsefe tm dnyaya aktarlmaya

allacak olan Hoca Ahmed Yesevi,

Mslman Trk dnyasnn manevi miras

zerinde oturduu ve nl air Yahya

Kemal Beyatlnn iaret ettii gibi

yaamn aratrdka milliyetimizin

esasn bulacamz kiidir.

12. yzylda yaadn bildiimiz Hoca

Ahmed Yesevi, yaygn kanaate gre

1093te bugnk Kazakistann snrlar

dhilindeki Sayramda domu, tasavvufi

marifetleri ann ilim-irfan merkezi olan

Buhara muhitinde edinmi ve 1166da 72-

73 yalarnda iken yine bugnk

Kazakistann Trkistan ehrinde vefat

etmitir. Baz aratrmaclara gre ise 13.

Yzyln ilk eyreini de grm ve 130

yla yakn bir mr srmtr. Ka yl

yaamsa yaam, yaad yllara bin

ylda yaplamayacak iler sdrmtr.

Tarihteki ilk byk Trk mutasavvf ve

Hazret-i Trkistan lakapl Hoca Ahmed

Yesevinin balca gayesi, henz

Mslmanla gememi olan Trk

boylarna slam tantmak ve sevdirmek

olmutur. Ahmed Yesevi, binlerce yllk

Trk tresinin verdii doru llerle de

donanm biri olarak slam doru anlam

ve doru anlatmtr. Eserlerini, o

dnemde gelenek olduu ekilde Arapa

veya Farsa ile deil, halkn ana dili olan

Trke ile yazm ve hece vezniyle

syledii iirleri araclyla slam

okuma-yazmas olmayan geni kitlelere

gtrmeye uramtr.

Hoca Ahmed Yesevi, on binlerce de renci

yetitirmi, yetitirdii rencileri Trk

dnyasnn her tarafna gndermi ve artk

birer Yesevilik retmeni olan o derviler

Ahmed Yesevinin hikmetlerini saz, kopuz

ve rebap eliinde seslendirmilerdir.

slam dinine girerken sahip olduklar

deerlerinden de kopmak istemeyen Trk

topluluklarna, ehirli din limlerinin

sunduu kuralc slamiyetten ziyade,

Yesevi dervilerinin sunduu, eski

inanlar yadsmayan ve dinin deerlerini

Trk kltrnn deerleriyle kaynatran

slam anlay scak gelmitir. Gittikleri

diyarlarda bo arazileri sulu hale sokmak

suretiyle iftilie hazr klan, esnafa

retimde ufuklar aan, ticareti canlandran

ve ssz da yollarna emniyeti salayacak

karakollar ina eden Yesevi dervileri,

Trk boylarna slamn glen yzn

gstermi ve ksa srede gnlleri

fethetmilerdir.

Daha salnda, binlerce rencisi, Ahmed

Yesev mektebinden aldklar iman, bilgi ve

uuru Orta Asyadan Horasana, Deti

Kpak diye adlandrlan Kuzey Trklk

blgelerine ve Avrupa Trklne

GENCAY

16

ulatrmlardr. Keza Anadolu ve

Rumelide Mslman Trk varlnn

kklemesinde nemli hisselerden biri de

Yesev takipilerine aittir. Selukluyu

yeryznden temizleyen Cengiz ordular, o

enkazn altndan fkran yeni ruha

yenilmiler, Ahmed Yeseviyi takip eden

Alperenlerin ruhu Cengizoullarn da

Mslman ve Trk eylemitir.

Altnordu han Berkeyi ve bakumandan

Nogay Mslman yapan Sar Saltuk

Yesevi mektebinde yetimitir. zbek

hann Mslman yapan Tkl baba,

Yesevi yolunun mensuplar arasndadr.

Yunus Emre de, Mevlana Celalettin-i Rumi

de, Hac Bekta- Veli de Yesevi yolunun

yolculardr. Anadolu Seluklularndan

sonra tarih sahnesinde beliren Osmanl

devletinin gerek kurucu ve tayclar da

Yeseviliin temsilcileridir. Asrlar getike

Yesevi yolu eitli yollara ayrlm, Trkler

dndaki evre halklarn da Mslmanlk

dinine ynelmelerini hzlandrm,

Arnavutlar, Bonaklar, Torveler ve

niceleri hep ayn yolda Mslmanla

ynelmilerdir.

Ahmed Yesevi ve takipilerinin Trk

dnyasnn manevi kltrne vurduklar

damga yzyllarca silinmemi ve

ykselttikleri Trk-slam anlay

kuaktan kuaa yaamaya devam

etmitir. Trkistan lkelerinde

Marksizmin resmi ideoloji olduu Sovyet

ynetimi zamannda dahi, dine mesafeli

grnmek zorunda kalan birok Trk,

Ahmed Yesevinin ruhaniyetine olan

ballklar sayesinde milli ve dini

kimliklerini koruyabilmilerdir. Sovyet

rejimi Ahmed Yeseviyi karalamak iin her

yolu denemi, ama baarl olamamtr.

Okullarda dinsizlik dersleri okutulduu

srada Trkistanda haftada bir gn

evlerde toplanlp Yesevinin iir klliyat

Divan- Hikmetten ktalar okunmu ve

Yesevili dualar edilmitir. Trkistan

Trkleri bamszlklarna kavuunca da

Ahmed Yesevinin yolunu brakmamlar,

onun adn niversitelerine takmlar,

heybetli heykellerini dikmiler, eserlerini

yeniden basmlar, trbesini ihya

etmilerdir.

Hoca Ahmed Yesevi ile rencileri, dikkat

ekici blm Mslman olmam ve

olanlar da yeteri kadar dini bilmeyen

Trklere slamiyeti anlatmak gayesiyle

Trke yazdlar ve Trke sylediler.

Bylece bir yandan slamn Trk

dnyasnda yaylmasna ve dier yandan

da Trkenin geliimine en ciddi katky

verdiler. Trklere ve komu halklara Allah

ak, insan sevgisi, samimi dindarlk, farkl

inanlara hogr, kadna sayg, emee

karln eksiksiz demek ve bilimi

rehber saymak balamnda dosdoru

Mslmanl anlattlar. Bu Kurann ve

Peygamberin anlatt Mslmanlkt ki,

imdi de bize gereken budur.

KAYNAKA:

Seyrek (A.), Ahmet Yesevi Hayat, Fikirleri ve Eserleri, Kar

Yaynlar, 2006.

Zeybek (N.K.), Ak Yolu Hoca Ahmet Yesevi ve Hikmetleri, tken

Neriyat, 2014.

Zeybek (N.K.), Bilgi anda Trkln Esaslar, Doan Kitap,

2015.

GENCAY

17

GENCAY

18

MLL REFLEKSLER FEL ETMEK ar Aydn AYHAN

Milli kimlikleri dntrmek, milli

refleksleri fel etmek... Bir lkenin

smrge haline getirilebilmesinin yolu, o

lkenin halkn ba emeye ve teslim

olmaya hazr, edilgen, uysal nesnelemi

ve acnacak kadar yumuak bal

insanlardan meydana gelmesinden geer.

te bu ba emeye teslim olmaya kar

durabilmek iin bizi biz yapan bayrak-

mar-kimlik deerlerine sk skya

balanmalyz.

Mistik iradesiz gemisiz ve geleceksiz, l

durgunluu ierisinde olacak fertlerin

yetitirilmesi Trkiyenin dmanlar

tarafndan arzulanan bir gerektir.

Mslman olduunu iddia ederek

Trkiyeye gelen Amerikanlar ve ngilizler

buralarda kendi lkelerinin ulusal

karlar adna alyorlar ve Batl

deerlerin ne kadar yksek deerler

olduunu savunuyorlar. Bu lkenin

dmanlar Mslmanlk ad altnda

dmanca faaliyetler yrtyorlar. ok

uluslu kurulularn ajan faaliyetleri

bireylerin psikolojisini etkilemekten

ocuklarn ynlendirilmesine, eitimden

sala, aile dzeninden sosyal hayata

kadar her srece mdahale eder gce

ulamlardr. Sz edilen kurulular

gdlmeye, nesnelemeye ve

edilgenlemeye engel olan milli kimlik,

milli bilin ve milli ahsiyet gibi deerlerin

kresel amalar iin tehdit oluturduunu

dnmektedir. Bu gibi faaliyetlere kar

durabilmek iin Trklmze,

kltrmze ve vatanmza sahip

kmalyz. Bu gibi insanlarn faaliyetlerine

kar durabilmek iin kendi milli

karlarmz ok iyi tanmak z deerimiz

olan kimliimize yani, aidiyet

duygularmza sahip kmalyz. Bizler

byk Trk Milletiyiz, bununla vnyor

ve buna gveniyoruz. Bizi biz yapan

bizlere hz veren tarihin derinliklerine

giden gl bir Trk tarihimiz var; sahip

kmal ve zgn yanlarmzn farkna

varmalyz. Trk kltrnn sahip olduu

deerlerin tahribiyle nereye gidilmek

isteniyor? Bunlarn ii boaltlrsa

yerlerine ne koyulacak? Trkiye

Cumhuriyetinde bugn slami hassasiyeti

az olanla ok olan eitli ahlakta, erdemde

insanlar mevcut. Peki, bayran vatann

dilimizin nemini, gemi

galibiyetlerimizi, bizlere hz veren sembol

kiilikleri ypratarak tahrip edersek

yerlerine neyi ikame edeceiz? Bu eitli

insan gruplarna hangi deerleri

sunacaz? Kkleri on binlerce yl nceye

giden Trk Milletinin akl bu konuda

kark fakat kresel glerin yani batl

lkelerin akl ok berrak. Onlar bu

deerlerin yerini emperyalist deerlerle

doldurmak istiyorlar. Nedir bunlar? ok

ak; an yaa felsefesini yani ak,

elenceyi, kresel markalar, kresel

filmleri yanl ilikileri. Aslnda bunlar

vastasyla bizi biz yapan deerleri Trk

toplumundan skp atmak iin var

gleriyle savayorlar. u anda bir

savatayz. Bu sava, Trk Milletinin

yksek kltryle, bu deerleri alt-st

ederek bizi kullanlmaya yatkn

GENCAY

19

kendilerine benzeyen varlklar haline

dntrmeye alanlar arasndadr ve

smrgeci gler lkeleri ellerinin iine

alabilmek, ekonomisini, sanatn,

kltrn, televizyonlarn zapt edebilmek

iin farkndalklar ykmak istiyorlar.

nk farkndalklar ykarsan, aidiyet

deerlerini ykarsan, kresel glere

meydan okuyabilecek durular ykarsan,

ben de Trk milleti olarak burada senin

karndaym inancn ykarsan slamn son

kalesi olan T.C.yi gelir hibir aba

gstermeden her eyiyle smrge bir

devlet haline getirebilirler. Bunlar

hesaplyorlar, hesaplar byk, hesaplar

milli hassasiyetleri olmayanlar baa

geirmek, Trk bayrayla, vatanyla,

kltryle, tarihiyle, nderleriyle

hesaplar olanlar iktidar yapmaktr. Bu ha

AKP olmu ha CHP onlar iin hi fark

etmez.

Bundan dolay bizler bu gibi emperyalist

projelere Amerikadan veya baka bir

yerden; kimlikleri deerleri ykmaya

alan planlara bugnden sonra Trk

Milletinin deer vermeyeceine

inanyorum. Trkiye Cumhuriyeti kurulu

esaslarnda scak ve etkin bir

dayanmann salanmas iin Trke

dilini ortak deer olarak almt bylelikle

birliimizin ve btnlmzn

sigortasn tesis etmiti. Emperyalist

projenin bir dier aya da anayasamzda

belirtilen dil birliini blp yok etmektir.

Bilirsiniz ki biz resmi dili Trke olmayan

devletleri, milletleri, insanlar yabanc

olarak adlandrrz. Onlara ngiliz, Fransz,

Amerikan gibi kimliksel tanmlamalar

yaparz. Trkiyeye gelen bu insanlara da

yabanc deriz. Buradan hareketle

lkemizde toplumsal dil birliinin nemi

aa km olur. Kurumsallaan farkl

diller kanlmaz olarak yabanclamay

tekiletirmeyi beraberinde getirecektir.

Bizler Douda Trke bilmeyenlere

ilerinde yardmc olmalyz. Fakat gelecek

nesillerimizi Trke erevesinde eitmeli

ve byle entegrasyon politikalarn

uygulamalyz. Birliimizin yolu buradan

geer. Trk Milleti bir ve beraber olmak

ortak hedeflere ynelmek yeniden

byyp tarih sahnesinde gl bir

ekilde yer almak istiyorsa duyu ve

dn dnyamz birbirine benzer hale

getirmelidir. Duygu ve dn dnyamz

birbirinden uzaklatrmak yerine

yaknlatrmal ve gl bir entegrasyonu

salamaldr. Bu ynde bir zm sreci

ancak sregelen problemlerimize bir son

verir. Bayrak, vatan ve millet sevgisinin

yaygnlamas zm srecinin esas

dayana olmaldr, etnokrasi yerine

demokrasi standartlarna ulalmaldr.

Devlet blgelerden askerini ekmeyi deil

oralara sevgi gcyle gitmeyi esas

almaldr. Farkllklarn yceltilmesi yerine

ortaklklarmzn n plana ekilmesi, milli

kltr ve kimliimiz zerindeki phe

gvensizlik ortamnn ortadan kaldrlmas

ynnde politikalar uygulanmaldr.

Milli bilince sahip olmayan iktidarlar

zglk ve demokrasi ad altnda yerel-

ulusal deerleri terk ederek yabanc

kavramlar edinirler ve toplumsal dirili ve

varolu bilincini bylelikle yok ederler.

Bahsettiim bu bilin ancak dnya

zerinde gl, bilinli bir Trkiye

Cumhuriyeti, Trk Milleti kurmak

istiyorsak geerlidir. Fakat bir Hindistan,

Pakistan olmak isteyen toplumlar iin tabii

ki geerli deildir.

GENCAY

20

Milletimizin urad kltrel anmay bir

mmeti anlayla slami izgide amak bir

yana, emperyalist saldrnn

gerekletirdii kltrel anma, din

kisvesi altnda iktidara gelerek kitlelere

hz veren, onlar harekete geiren,

kendilerine bir kimlik ahsiyet baheden

yabanc devletler karsnda bizlere

yarta ben de varm anlayn sunan

deerlerin nemini azaltarak; savunduu,

sevdii urunda gerekirse ld hibir

milli deeri ortada brakmayarak

milletimizi ne olduu belli olmayan bir

kitle, yn haline getirmeyi amalar. Bu

aklananlar u andaki iktidar mensuplar

iin deil milli duyarlla sahip olmayan

tm gruplar iin geerlidir.

Milli kimlikleri amak bizleri dnya

vatandal topyasna doru ynlendirir.

Bu topyann en nemli tesiri yerel

hakikatlerin konforundan, yurtseverliin

scak sarmalayc duygusundan kiinin

kendisi ve kendisinden olanlar iin

duyduu gururun kapsayc fikrinden

yoksun brakr. Sosyal bireylerin milletler

halinde yaadn unutmak bizleri kuru

kalabalktan baka bir ey haline

dntrmez. Unutmayn ki; dnya

vatandal fikrini; dnyann bir btn

olarak ynetilmesi gerektii fikrini bilgeler

ve siyasetilerden sonra en ok savunanlar

ok uluslu irket yneticileridir. ok uluslu

irketlerin yenidnya dzeni ile

hedefledikleri zenginlerin ulus st

egemenliine dayal dnya hkmetidir.

Bu dzen ancak lkelerdeki milli varlklar

ve zellikle Trk milli kimliini ykmakla

gerekletirilebilir. Ulus/Milli devletler

tarihe gmlemez. Aydnlanmann

evrenselci yaklamlar grld gibi

asimilasyonun ideolojisidir. Trk

Milletinin kendini esiz klan zellikleri

vardr. Bu zellikler korunmal ve

gelitirilmelidir. Egemenler mcadelelerini

kltrel alana kaydrmlardr. Byledir;

kltr yenilmeden milletleri

smrgeletirmek mmkn deildir.

Bireyler zgvenlerini yitirerek kltrel

hiliklerini kabullenerek ve konjonktrel

stnle sahip ktlere hayranlk

besleyerek zihinsel bamlla uygun hale

gelirler. nsanlk temelde yaratl, doa ve

tarih sorunuysa ayaklarmz bir deerler

sistemine dayanmas gerekmektedir. Bu

da Trk varl ve Trk Kltrdr. unu

bilin ki Trkler stiklale layk bir millettir.

unu bilin ki Trkler yksek bir kltre

sahiptir.

ark meselesinin temeli; Trkleri geldii

yere geri dndrmek bu nedenle de

Trkleri n Asyaya geldiine ve

yerletiine piman etmek, onlar toptan

cezalandrmak Papaln ve bat

siyasetinin yllar aan temel stratejik

emellerinden biri olmutur.

II. Romay 1071de durduran, Klaslanla

Hal seferlerini etkisiz klan, 1453te

Bizans tarihten silen ve en son anakkale

ve Kurtulu Savanda Rabbinin

yardmyla M. Kemal Atatrk komutasnda

hal glerini geldikleri gibi gnderenler

Trk askeri yani Trk Milletidir.

Gemiten ders almalyz.

Tanzimat, devlet Tanzimat ruhuna

uygun olarak aznlklar yksek hizmetlere

getirdi. Onlardan tercmanlar sefirler

mavirler hatta pek ok nazrlar yetitirdi

fakat bu yetkilerin verilii aznlklar

Osmanl birliine balamad tam tersine

onlarn ayrlma frsatlarn arttrd. te

yandan Tanzimat fermannn

GENCAY

21

imknlarndan yararlanan aznlklar

ekonomik alanda kuvvetlendiler. Yabanc

sermayenin memlekete serbeste girmesi

ve aznlklar korumas ticaret ilerinin

ellerine gemesine sebep oldu. Bunlardan

iyi ders almalyz. u anda lkemizde Trk

milli kimliinin iinde yer alan, aznlk

olmayan ayn dinde, ayn yaay tarz olan

kardelerimize bu yanl Tanzimat bak

uygulanmaktadr. Bu yanllardan

dnlmelidir. Yine Tanzimatla beraber

gelien konjonktrclk, endekslilik

halinden kendimizi kurtarmalyz, hr

politikalarmz uygulamalyz. zgr ve

zgn olarak olaylar anlamlandrmal

Avrupa merkezci, etnik rk ya da

oryantalist bak pe atmalyz. Tanzimat

bir anlamda devlette yaayan btn

unsurlar Osmanl kavram ad altnda

toplama giriimiydi. lkede yaayan

herkes Osmanlyd. Bu kimlik altnda

yaayanlar eit haklara sahip zgr

yurttalar olarak kabul ediliyordu, bylece

etnik temele dayal sorunlarn ortadan

kalkacana inanlyordu. Beklenen fayda

salanmad aksine Osmanl Devleti iinde

yaayanlarn toplumsal gelime sreci

giderek keskinleti. Tanzimat toplumun

zerine Osmanl ad altnda yalanc bir

rt rtt ve bu Tanzimat tuzana

denler yalnz Trkler oldu.

u ana gelecek olursak Osmanlclk

kresellemenin bir yorumudur. Bu tuzaa

dmemeli ve milli kimliklerimizi her ne

pahasna olursa olsun korumalyz. Etnik

halklar her toplumda bulunmaktadr.

nemli olan bu topluluklar milletletirme

aamasna getirilmesine izin

verilmemesidir.

GENCAY

22

ALE KAVRAMI OLMASAYDI Dilek AKILLIOLU

Biliyorsunuz ki aile kavram toplumun en

temel yap tadr ve toplumu oluturan en

kk birimdir. Erkek ve kadn cinsinin

birliktelii ile ortaya kan messese resmi

olarak da toplumda yerini alan kurulutur.

Trk Dil Kurumu bu birimi evlilik ve kan

bana dayanan kar-koca, ocuklar,

kardeler arasndaki ilikilerin olutuu

toplum iindeki en kk birlik eklinde

adlandrmtr. Kavram olarak ise geni bir

yelpazeye sahip olan ailenin farkl

tanmlar yaplmaktadr. Nirun (1994)e

gre aile; yeleri arasndaki ilikiler ve

etkileim ynnden sosyal bir grup, sosyal

ve ekonomik ynden bir birlik, sosyal

yaamn temel gstergeleri arasnda yer

alarak bir rgt, yelerinin ihtiyalarnn

karlanmas ve yrtlmesinde

sistematik kurallar bulunan en kk

sosyal bir yapdr. Geni anlamda aile;

evlenme, kan ya da evlt edinme balaryla

birbirine balanm, ayn evde yaayan,

ayn geliri paylaan, birbirleri ile devaml

iliki ve etkileim altnda olan, kar-koca,

ana-baba, kz-oul, kz karde-erkek

karde gibi sosyal ilikileri olan insanlarn

oluturduu bir birliktir. (Ademir, 1991).

Bagavos ve Martin (2002)e gre ise aile,

doum, evlilik veya evlat edinme yolu ile

birbirine bal ve bir arada yaayan iki

veya daha fazla yeden oluan gruptur.

Pesechkian (1999)a gre; aile, edebi bir

biyolojik ve psikolojik birim gibi

grnmesine ramen, aile formlar

insanlk tarihi boyunca deimitir. Ancak

ailenin bir tek bak as ayn kalmtr:

Aile, bireyin dolaysyla toplumun

geliiminin ilk evresidir demektedir.

zgven (2001)e gre Trk toplumunda

aile; evlilik bayla balayan, akrabalk ve

sosyal balarla birbirlerine balanan,

eitli rollere sahip, birbirlerini etkileyen,

ounlukla ayn evde yaayan fertlerden

oluan, yelerinin psikolojik, sosyal,

kltrel ve ekonomik ihtiyalarn

karlayan bir birim olarak

tanmlanmaktadr.

Bu kavramn tarihi anlamna gelecek

olursak, toplumun sahip olduu deer

yarglar, normatif kurallar ve

sosyallemenin en ciddi ve youn olarak

yaand toplumsal yap ailedir.(1) Aile

zerine yaplan almalar ve tartmalar,

hem ailedeki hem de toplumdaki deiim

ve dnmleri anlamaya, analiz etmeye

ve aklamaya nemli katklar

salayacaktr. Toplumlarn sahip olduklar

farkllklar aile ekseninde ele aldmzda;

her toplumun kendine zg bir aile

yapsnn var olduunu rahatlkla

syleyebiliriz. Sre iinde, ailenin

yapsnda, grevlerinde ve yelerinin

saysnda srekli deimeler olmutur.

Hatta tek bir lkenin krsal ve ehir

kesimlerinde bile aile yaplar arasnda

byk farklar vardr.(2) Aile yaplarndaki

bu farklln en nemli nedenlerinden

birisi farkl toplumsal deerler ve

ilikilerdir. Toplumun sahip olduu

normatif yaplar, evlilik eitleri ile

evlilikle kazanlan statleri belirler. Dini

retilerde aileye olan gl vurgunun

GENCAY

23

sebebinin, onun cinsellii meru klan

nemli bir kurum olmas ve insan trnn

devamn salamas olduu ileri

srlmtr. Aile ayn zamanda kltrn

retilip bir sonraki kuaa renme yolu

ile aktarld ve buna bal olarak da bir

toplumsal organizasyonun somutlat bir

alandr. Bu neminden dolay da aile,

sosyal bilimlerin zerinde nemle

durduu bir konu olmaktadr.

Toplumsal deimeyle birlikte sosyal

yapdaki sosyo-ekonomik farkllklar aile

yapsnn zamanla deimesini de

beraberinde getirmitir. Fakat ailenin

toplumsal hayatn devam iin elzem ve

evrensel karakteri yannda, aile yelerinin

duygusal bir temelde ekillenen ilikileri,

yelerine eitli sorumluluklar yklemesi,

bireylerini ekillendirici zellii ve

kendine has kurallarla evirili olmas da

hemen her aile tipinde grlen ortak

zelliklerden bazlardr. (3)

En bata vurguland zere kadn ve

erkein bir araya gelmesi ile oluan birim,

ocuklar ve o ocuklardan meydana gelen

yeni bir aile silsilesi ile sistemini dinamik

hale getirmektedir. Bu dinamizm

oluturulurken resmi kurumlardan ayrlan

yn gnl bann iin iine dhil

olmasdr. Elbette ki aile kavram

kanunlarla korunur, haklar desteklenir.

Fakat bu kavramn ortaya kndaki ana

etken gnl isteidir. Yazda zerinde

durmaya, yorum yapmaya altmz

nokta kanuni tanml aile kavram

olmasayd bunun sonular ne olurdu?

Soruyla birlikte aile kavramnn gemii

hakknda az-ok bilgi ainal olan

okuyucular bu bilgileri akllarna

getirilirse faydal olacaktr. Ailenin

tarihteki yeri bizim ona ne kadar ihtiya

duyacamz, gerekli olduunu

gsterecektir. Bu kavram ncelikle sevgi

kelimesinin en doru kullanlabilecei

alandr. nk aile kiilere karlksz

sevginin gerek niteliini yanstmaktadr.

Bunun yan sra bir araya gelen kiilerin

fedakrlk, ballk, gven, huzur gibi

duygularn da kavramla karladn

grrz. Bir i ortakl dhilinde de

gven, fedakrlk gibi kavramlardan sz

etmek mmkndr. Ama toplum

dediimiz o byk sistemde yukardaki

duygularn karlksz yapld tek kurum

ailedir. Kuruma baktmzda toplum

yapsndaki herkesin bu kavram

ierisinden geldiine de ahit olmaktayz.

Her birey ailenin eitiminden geerek

topluma karmaktadr. Bu kavram

hayatmzda yer bulamadnda buradan

geerek eitime adm atan bireylerde yer

bulamayacaktr. Yani bir kadn ve erkein

dnyaya getirdii ocua aile yerine devlet

dzeni el koymak zorunda kalacaktr.

ocuun zaruri ihtiyalar belki yine anne

ve baba verebilir ve fakat geri kalan tm

bakm hizmetleri devletin devine

dnecektir. Tm ocuklarn bakm

devlet dzenine ait olmu olacaktr. imdi

ki ocuk esirgeme yurtlar ya da sevgi

evleri denilen kurumlarn lke ve toplum

iin geerli hale gelmesidir bu.

Byle bir dzenin getireceklerine ksaca

deinecek olduumuzda, mevcut hizmet

kurulular aile balarnn kopmu olduu

ocuklar barndrmaktadr ve bu ocuklar

ok da baarl sonularla topluma

kazandrlm deildir. Bu biimdeki

kurululardan 18 yan bitirdiinde

ayrlan ocuklar salam dzen kurmakta

zorlanp, ayrca ibirlii, yardmseverlik,

GENCAY

24

gven, fedakrlk gibi duygular zor

kazanabilmektedirler. Zira esirgeme,

yetitirme kurumunda ocuklar

benmerkezci bireyler haline

gelmektedirler. Bunun sebebi genelinde

durumlar, olaylar analiz ederken phe,

gvensizlik duygularn yaamalardr. Aile

kavram olmadan bireyin yetime srecini

en iyi bu kurululardan

gzlemleyebileceimiz, buralardan

rnekler edinebileceimiz iin bu

kurulular zerinden sonular

belirtmekteyim. nk aile kavramn

tamamen kaldrdmzda bu hizmet

sektrleri toplumun genelindeki ocuklar

barndrmaya balayacaktr. u ekilde

yorumlayamaya alalm: Bir kadn ve

erkek aile kuruluunu oluturmadan bir

arada yaamaya balayacaktr. Buna bal

olarak ya dnyaya ocuk getirmeme karar

alp yaamlarn devam ettirecekler ya da

dnyaya bir ocuk getirdiklerinde bireye

bir ekilde kendi sorumluluklar dnda

yaam salayacaklardr. Devreye de tabi

olarak yukardaki hizmetler girecektir.

Kurguyu okuduumuzda dahi toplum iin

geerli olamayaca fikri oluabilir. Fakat

gnmze gz atacak olursak aile

kavramnda zaten ola gelen birok

aksaklklar bulunmaktadr. Evlilik d

dnyaya gelen ocuklarn yetime

hizmetleri, kadn ve erkein ikinci-nc

ilikisi, bu ilikilerden meydana gelen

ocuklar ounlukla ailesiz yetimekte,

toplumun birer paras haline

gelmektedir. Aratrmalara bakldnda

da son 30 ylda boanma ve ailesiz

dnyaya gelen ocuk says art

gstermektir. Sonu olarak bu ocuklar

bir esirgeme veya bakm evine verilip ya

da dier aile byklerine teslim

edilmektedir. Dier aile bireylerine

verilmesi yine aile kavramnn devamn

salamaktadr. Fakat bakm kurumlar

ocuu aile fikrinden yoksun

yetitirmektedir.

Boanmalar ve aile olmadan doan

ocuklar, anne- baba olgusu grmedikleri

iin salksz ekilde yetimektedirler.

nk eksik bir ebeveyn kavram bireyin

yetikinlik roln benimseyememesi

demektir. Yetenek geliiminin dzgn

olmamas demektir. ocuun aile

ierisindeki yeri, ileriki yaantsnda

toplum iindeki yerini, grevini, yeteneini

belirler (Oran, 2008). Aile, byyen ocuk

iin evre ve topluma doru uzanan bir

kpr grevi yapmaktadr. Bu nedenle aile

nemli bir sosyal kurumdur (Bulut, 2005).

Bireysel yetimeyle bunu aabilme imkn

var m sorusuna ise toplumun sk

balarn mekanik eller veya resmi

kurulularla oluturamayacamz

cevabn alrz. Zira aile denilen eyin

gnl ba ile olumas zaten onu dier

kavramlardan ayrmaktadr. Birok

alma boanan ya da ailesiz olan

ocuklarda akademik, davransal, sosyal

problemlerin daha yksek olduunu

gstermektedir. Sosyoekonomik durum,

eitim ve gelecekteki evlilik kaliteleri

asndan da yoruma dayal deerlendirme

yaptmzda ocuklarn geliimsel olarak

eksi ynde etkilendikleri gzlenecektir. Bu

etkilerde btn hayat kapsamakta ve

onlar; dk kazan, dk eitim,

baarsz evlilik, yksek boanma ihtimali

gibi bir takm sonular beklemektedir. Bu

sonular kimi ynlerden farkl olmasna

karn hepsindeki ortak vurgu grld

gibi ailenin toplumsal hayat iin

GENCAY

25

vazgeilemez bir olgu olduudur. te bu

yzden de Aile toplumun temelidir.

denilmektedir.

Hal bu iken ocuu ebeveyn otorite-sevgi

karm olmadan salkl, nitelikli olarak

topluma kazandrmak g olacaktr.

Topluma karan ailesiz yaam, yetimi

bireylerde topluluun ortak amalarnda

baarl sonular elde edilememesi

anlamna gelir.

Kaynaka

1. nal Sayn, Aile Sosyolojisi, Ege niversitesi

Basmevi, zmir 1990, s. 2; Aygen Erdentu,

'eitli nsan Topluluklarnda Aile Tipleri', Aile

Yazlar I, Temel Kavramsal Yap ve Tarihi

Sre, Bilim Serisi 5/1, Babakanlk Aile

Aratrma Kurumu Yaynlar, Ankara 1991,

321.

2. Kenan aan, Ailenin levleri, Aile Hakknda

Kuramsal Perspektifler, Ed. Kadir Canatan, Aile

Sosyolojisi, Alm Kitap, stanbul 2011, s. 84.

3. zer Ozankaya, Toplumbilim, Cem Yaynlar,

stanbul 1999, s. 215.

GENCAY

26

BLGDEN KUDRETE, KUDRETTEN

TAHAKKME Durmu HOCAOLU

"De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?"

(Qulhelyestewellezneya'lemnewe'llezne

l ya'lemn)

(Kur'n: Zmer; XXXIX/9)

"Dnyaya hkim olmak ve onu idre etmek

iin pek ok fazlet, akl ve bilgi lzmdr

(Ysuf Has Hcib., Kutadgu Bilik., Beyit: 28)

"Bilgi, Kudret'tir"(Scientia Potestas Est)

Francis Bacon

Bilgi ve Kudret; Transandantal Bilim,

Enstrmantal Bilim

Bilgi'nin ve ksaca, bilginin

sistematikletirilmesi olarak

tanmlayabileceimiz Bilim'in, birbirini

tamamlayan iki ayr vehesinden birisi saf

bilme, "srf ve yalnz bilgi iin bilgi,

hakkati aramak iin bilgi" ve dieri ise

"iktidar arac olarak bilgi"dir. Burada

kullanm olduumuz "iktidar" terimi

siyas anlamda iktidar da ihtiv etmekle

beraber, bu, dar kontekstteki anlam olup,

daha umull bir felsef anlam olarak,

insann canl ve cansz tabiat da dahil

olmak zere - kendi dnda olan her eye

hkmetmesini iret etmektedir.

Bunlardan birincisine, bu satrlarn yazar

"transandantal bilgi ve bilim", ikincisine de

"enstrmantal bilgi ve bilim" tbir

etmektedir.[1]

Transandantal Bilgi ve Bilim, asl olarak,

hakkati, sdece ve yalnz hakkati

aratrmaya ynelmesi, dier bir ifdeyle,

ne kadar ulv, ne kadar yce olursa olsun,

kendi dnda baka hibir gayeye

ynelmeden, kendi gayesini kendi iinde

tamas bakmndan, Felsefe'den bakas

deildir; bu bakmdan, baka herhangi bir

gaye ile deil de sdece ve yalnz

hakkatevsl olmak gayesi ile bilim

almas yapan bir bilim adam da,

gerekte ve ounlukla felsefe yaptn

bilmeden - felsefe yapmaktadr ve kendisi

de kez, filozof olduunu bilmeden - bir

filozof olmaktadr. Kadm filozoflarn

hemen ekseriyeti transandantal bilgiyi

yceltmi ve bilginin bir baka eyin

vstas haline dntrlmesini

aalayc bir eylem, bilginin

kleletirilmesi olarak kabl ve ok

kereler de takbh etmilerdir. Nitekim,

Aristo, bilimleri tasnif ederken, ynetici

bilimlerin ynetilen bilimlere gre daha

"zgr" olduunu belirtmektedir.[2]

Platon ise, ilk defa para karl felsefe

reten Sofistleri yerden vurmu,

Whitehead tarafndan "btn felsefe

tarihinin kendisine dlen bir dipnottan

ibaret olduu" iln edilen bu byk

dnr, felsefeyi srf felsefe iin yapanlar

onun z evlatlar ve onu bir geim aracna

GENCAY

27

dntren Sofistleri ise, isimlerini aka

zikretmeden, "felsefenin pileri" olarak

nitelendirmitir.[3] Gerek Bat'da ve

gerekse de Dou'da din ilimlerin, ilimlerin

kategorik tasnifinde en bata

bulunmasnn sebebi de budur; nk

bunlar en saf hakkate gtren

bilimlerdir.[4]

Ancak, btn bunlara karlk, bilginin

insan hayatnn pratiinde ok nemli bir

yeri ve deerinin bulunduu da

reddedilmesi mmkn olmayan bir baka

gerekliktir; nk insan sdece ve yalnz

bir "bilen zne", bir mcerret sf ruh,

Descartes felsefesinin tbiriyle bir hlis

"ResCogitans" deildir, O'nun ayn

zamanda bir bedeni, maddesi, yni

"ResExtansa" yan da vardr ki bu ise,

dnya ve dnyev hayat demektir. te

bilimin ve bilimsel bilginin insan iin

hayt nemi de burada ortaya

kmaktadr: nsan yalnz bir bilen zne

deil, ayn zamanda bir "eyleyen zne"dir

ve ihtiyalar ile donatlmtr. exkll'n

terimleriyle syleyecek olursak insan da

hayvan ve hatt bitki gibi, dna

kamad ve "beslenme", "korunma" ve

"reme"den mrekkep "Fonksiyon

emberleri"ne tbdir.[5] Fakat insann

hayvandan ayrld nokta, tabiat ile uyum

salamasnn tesine geerek O'na

hkmetmesi ve onu deitirebilmesidir.

Yni Scheler'in tabiriyle, hayvann sdece

bir evresi olmasna karlk insann bir

dnyas vardr: O, bir dnya kurar; fakat

dnya kurmak ise, O'nu deitirmek

demektir ve bu da ancak bilgi ile olur. Beri

yandan, insan muhteristir ve Hegelian bir

ifdeyle, ihtiras tarihin motorudur.

Filhakka, Hegel, htiras' nsanlk iin bir

zarret olarak grr ve onu "insann

kendindeki tm ferdiyet, ship olduu ve

olabilecei btn baka ilgiler ve gayeleri

bir kenara brakarak damarlarndaki

btn istekle kendisini belirli bir konuya

adad, bu gaye zerinde btn ihtiya ve

glerini younlatrd zamanki ilgi"

eklinde tanmlar;[6] bilhassa itim

tabakalanmada en st sraya yerletirdii

"kahraman" iin, htiras'n benliklerinin

enerjisi olduunu belirtir[7] ve fakat ayn

zamanda htiras', "insann deerli bir ey

yaratmasnn artdr, ahlk d

deildir[8]diyerek ahlken de ibr eder ve

hibir yce eyin, ihtiras olmadan

gerekletirilemeyeceini syler: Tarih,

ilerlemek iin ihtirasa muhtatr.

mdi: htiras ship olmak ve hkmetmek

motivasyonudur ve ship olmak ve

hkmetmek de yine ancak bilgi ile olabilir.

u hlde insann dnya kurmas, verilen

evreyi deitirerek, onu, insann rn

olan bir varlk alanna, plak bir "tabi

(fizik) alan"dan bir "insn varlk alan"na

dier bir ifdeyle "kltr alann"na -

dntrmesi ve hkmetmesi iin ara

fonksiyonu f edecek olan bir bilginin

gerekliliinin, yni enstrmantal bilginin

meriyeti de kabl edilmi olacaktr ki

burada birbirini btnleyen nemli bir

problem alan kmesi olarak "ahlk" ve

"meriyet" ile karlamaktayz. Soruyu,

bilgiyi bir enstrman olarak kullanmak

sretiyle insann kendi dna tabiata ve

dier insanlara hkmetmesinin

ahlkliinin ve meriyetinin kaynana

gtrerek ele almak gerekir. Salkl bir

ahlk duruun, bu meriyeti, bilginin

ynelei hedef ve bu hedef ile te'sis

edecei mnsebet ile belirlemesi arttr;

yni, bilginin bir enstrman olarak

kullanmnn ahlklii iten deil

GENCAY

28

dtandr; meriyet onun kullanlyla

ilgilidir ve bilginin hedefi ve te'sis edecei

mnsebetmer ise bir meriyet

doacaktr aksi hlde ise domayacaktr.

Bu ise, meriyetin transandantal ve

metafizik bir kkende aranmas ile

kabildir; buna mukabil, meriyetin

referans olarak bizzat nsan'n kendisini

gsteren Hmanist ve/ya "G" gsteren

Makyavelistparadigmalara yaslanmak,

gerek ahlklik ile uzlamaz bir ztlk

iinde olmak demektir bu noktada

Hmanizm'in de bizzat "insan" mutlak bir

referans almas hasebiyle Makyavelizm'i

dourduuna dikkat edilmesi gerekir ki,

meriyetin asl kaynann "insan-st"

ve "eya-st" olanda, Metafizik'te

aranmasnn zarreti de bundan

kaynaklanmaktadr.

mdi; bilginin ve hassaten bilimsel bilginin

bu vehesi en eski zamanlarda da

bilinmekte ve uygulanagelmektedir;

nitekim, bir siyset felsefesi eseri olduu

kadar, ayn zamanda bir siyset ahlk

eseri de olan Kutadgu Bilig'de Ysuf Has

Hcib, bilime ve bilgelie (sophia; hikmet)

byk bir ehemmiyet atfetmekte, Devlet

Bakan'nda (Be'de) mutlaka bulunmas

gereken meziyetlerin en banda "bilgi"yi

saymakta[9] ve hatt "Be" kelimesinin

dahi "Bilig"den trediini belirtmekte ve,

"Dnyaya hkim olmak ve onu idre

etmek iin, pek ok fazlet, akl ve bilgi

lzmdr[10] demektedir. Bilgi'nin tarihte

de ship olduu bu pratik ve pragmatik

ehemmiyetine karlk, bu ehemmiyetin

sistematik bir nitelik ve belirleyicilik

kazanmas Modernite ile gereklemitir.

EssenModernite, bilimin

enstrmanlamasnn ve bir enstrman

olarak kullanlmasnn bir rndr; yni

Modernite'yi, "bilim yoluyla bir dnya in

etmek olarak" da tanmlayabilmek

mmkndr. Zra bilim, Modernite'nin

gerek kurucu elemandr.[11]

Bilgi ve Kudret; Modernite

XVII. yzyln ik nemli filozofu, Descartes

ve Bacon, felsefelerini, bilgiyi enstrmana

dntrerek bu yolla bir dnya

hkimiyeti kurmaya ynelten en nemli iki

filozoftur; yle ki, felsefelerinin kalk

noktalar dier bir ifdeyle Archimedes

noktalar ve yaplar radikal farkllklar

arzetse de, onlara, "modernitenin kurucu

babalar" nazaryla bakmak hi de yanl

bir nitelendirme olmayacaktr.

Tammiyle metafizik bir temelden kalk

yaparak pheli bilgiden kesin doru

bilgiye ynelen, dedktif metodu kullanan

ve btn dorular saf rasyonalist bir

metodla akldan istihrac etmeyi temel bir

felsef prensip olarak terch eden

Descartes, asl amacnn, Metod zerine

Konumalar'da aka, "bilim yoluyla,

tabiatn hkim ve sahipleri

olunabileceini" gstermek olduunu

belirttii gibi, [12] bu fikirlerini La

Dioptrique'in 7. ve 8. blmlerinde de

genie ele almtr.[13] Descartes'n

aksine, empirik bir temelden kalk yapan

ve indktif metodu kullanan Francis Bacon

ise, Novum Organum'da, benzer ekilde bir

dnya hkimiyeti kurmay felsefesinin

hedefi olarak semitir. Nitekim, kitabn

bal dahi filozofun gayesini aka

ortaya sermeye kfi olsa gerektir:

"Tabiatn Yorumu ve nsann Krall

zerine Aforizmalar " (Aphorisms

Concerning the Interperation of Nature

and the Kingdom of Man).[14] u hlde,

aralarndaki btn felsef farkllklara

GENCAY

29

ramen, her iki filozofun da sonu

tibriyle, bilimi dnya hkimiyeti iin ara

olarak kullanmak istediklerini

syleyebiliriz ki bunu da ezcmle yle

formlletirmek mmkndr: Bilgi

kudrettir![15]

u hlde, artk u felsef prensibi vaz'

edebiliriz:

1. Bir hkimiyet nesnesine dntrlmek

istenen herhangi bir ey, nce bir bilgi

nesnesine dntrlmelidir; nk, ilkin,

bilinmeyen mehldr ve mehl olana da

hkmedilemez ve ikincileyin, insann

"bilgi"den mad bir g kayna yoktur.

2. Ancak, hkimiyet kurmak isteyen zne

olarak insann, hkimiyet nesnesi

zerindeki hkimiyetinin bir meriyet

senedi olmaldr. Buna riyet edilmemesi,

"hkimiyet"i aan birey, "tahakkm"

olacaktr.

Modernite ve Tahakkm

I

Modernite ve Tabiat zerinde

Tahakkm

Bat'da XVII. yzylda yeeren bilim

yoluyla dnya hkimiyeti te'sis etme fikri,

somutlaarak hem insan-d canl ve

cansz dnyaya, fizik-biyolojik varlk

alanna ve hem de insan dnyasna

yneldi. Ne var ki bu yneli, Descartes'n

"meriyet"i esas olan ve onu da

"transandantal"a, metafizik bir kkene

balayan felsefesine deil de Bacon'n, bu

seviyede bir meriyet tasas ekmeyen,

bir anlamda, gcnn yettii yerde hak

grdn ve binenaleyh G'

kutsallatran felsefesine dayanmakla bir

yandan Bilim'i enstmantalletirirken

dier yandan da "hkimiyet"i "tahakkm"e

dntrd.

Bylece, bilimin bir iktidar vstas hline

dntrlmesiyle balayan bu sre, bir

yandan birok shada insanlk iin reddi

imknsz olan faydalar te'min etmesine

mukabil, dier yandan da, bir tahakkm

ideolojisine dnerek son derece ar

sonular yaratan birtakm olumsuz

gelimelere yol amtr ki bunlar ana

hatlaryla balk altnda toparlayabiliriz.

:

1. Bilim'in iktidar iin son derece etkili bir

ara olduunun kefedilmesi ile, onun

fevkalde messr bir silaha

dntrlmesi, ilkin bizzat bilimin

kendisi iin ar bir sonu hsl etti:

Modernite srecinde transandantal nitelii

srekli deer kaybeden ve enstrmantal

nitelii srekli ykselen bilimin, bu hliyle,

saf bir hakkat aratrmas olmak hviyeti

modernite ncesine nisbetle, sreklilik

arzeden cidd bir d gstermitir. Basit

bir rnek olmak zere, Nobel Fizik

mkfatlarnn yirminci yzyln bandan

bu yana geen sredeki - ilk Nobelli fiziki

Wilhelm Conrad Rntgen (1901)'den

sonuncusu olan John C. Mather ve George

F. Smoot'a (2006) kadar - dalmna bir

gz atldnda, saf bilim demek olan

teorik fizikten tatbik bilim ve bir bakma

da hatt teknoloji demek olduu dahi

sylenebilecek konularn n plana

getiini grmek bir fikir verebilir.[16]

Nitekim artk gnmzde, dorudan

madd bir getirisi olmayan saf bilimlerin

"piyasa" kymeti bu terimi kullanmann

yanl olmadn dnyorum de

getii iin aratrmalarda esas pay

alanlar, ekonomik hslaya katk salayan

ve bilhassa silah endstrisi ile dorudan ya

GENCAY

30

da dolayl da olsa irtibat olabilen

enstrmantal bilimler olmutur. Bu

konuda, Alexander King'in u cmleleri

her ne kadar karlkl silahlanmann

lgnlk boyutlarna vard Souk Sava

dneminde kaleme alnmsa da

gnmzde dahi hla ehemmiyetini

korumaya devam etmekte olduundan

phe duyulamaz[17]:

Askeri alanlardaki aratrmalar silahlanma

yarn tahrik eden ve bu yarn

ciddiyetini korumasn salayan saysz

silah ve yksek dzeyde gelikin sistemler

retti. Bugnn Ar-Ge projeleri, teknolojik

gelikinliin srf donanm miktarndan

daha nemli olduu silahlanmann kzt

bir ortamda yarnn lmcl silahlar

haline gelmektedir. Sonsuz bir etki ve

tepki zincirlemesi ierisinde sper

glerden birinin silahlanmasndaki

teknolojik ilerlemelere, br gcn vurucu

kapasitesinde yaplan iyiletirmelerle

karlk verildi. Nitekim, askeri denge

noktasnn bulunabilecei ya da

salanabilecei dncesinin bir

safsatadan ibaret olduunu kantlayan bir

teknolojik karmaklk ve belirsizlik yar

ierisinde teknolojik stnlk iki sper

gcn ana ura haline geldi.

Hkmetlerin askeri aratrma ve

gelitirme projelerine ayrd kaynak, bu

faaliyetlerin en hzl dneminde toplam

Ar-Ge btelerinin byk bir orann

oluturuyordu; bu miktar Amerika Birleik

Devletleri ve SSCB rneinde Ar-Ge

btelerinin yarsndan fazlayd. Dahas,

aratrmalarn rn kts sivil

sektrlerde ok daha byktr. Stockholm

Uluslararas Bar Aratrmalar Enstits

(SIPRI) 19701i yllarda, ortalama askeri

bir aygtn sivil piyasalardaki herhangi bir

aygttan yirmi kat daha fazla aratrma-

youn olduunu tahmin ediyordu.

Askeri Ar-Ge'yle uraan bilim adam ve

mhendis says kesin olarak

bilinmemektedir. SIPRI 1970'li yllarda bu

saynn yaklak 400.000 olduunu tahmin

ederken, daha sonralar yaplan tahminler

bu sayy 500.000'e ykseltti. Bu rakamlar

dnyann aratrmac bilim adamlarnn

yzde 45'inin askeri ilerle urat ya da

yalnzca fizikiler ve mhendisler

dnldnde aratrmaclarn yardan

fazlasnn askeri alanlarda alt

anlamna gelir. Nitekim aratrmac

kadrolar askeriye-endstri karmasnn

korkun bir bileenini oluturur ve

dnyann beyin gcnn yapc

faaliyetlerden ziyade ykc faaliyetlere

devasa llerde saptrlm olduunu

gsterir.

2. Bilim yolu ile yeni bir dnya kurmak"

olarak tanmlanabilecek olan Modernite,

Aydnlanma'nn insan, sdece ve yalnz

insan merkeze alan doktrinin te'siri ile bir

kle mesbesinde grd dnyaya kar

saygszca davranmaya, onu salt bir

smr ve tketim emtias gibi telkk

ederek "tketmeye" balad ve bunun

sonucu da gnmzde kapmzn nnde

duran ekolojik ykmlar oldu. Artk, bu

ykmn asl sorumlusu olan Bat'nn

haysiyetli entelektelleri, tabiat

karsndaki bu gaddar tutumun radikal

bir deiiklie uramasnn art olduunu,

aksi hlde, daha fazla istismara

tahamml kalmamaya yz tutan tabiatn

intikamnn insan zerinde lmcl

snrlara kadar varabilecek, belki

kendisinin mruz kaldndan daha da

vahm ve muhtemelen durdurulamaz da

olacak olan byk tahrbatlara yol

GENCAY

31

aacan kaz ve ihtar etmektedirler.

Ancak, ayn kltrel gelenein etkisi

altndaki bu zihniyetin salkl bir zm

yolu bulmas zor grnmektedir.

"Hkimiyet ve sahiplenme, ite bilim ve

teknik ann afanda, batl aklmz

evrenin fethine soyunurken, Descartes

tarafndan ortaya atlm baat szck.

Evrene egemen oluyor ve onu kendimize

malediyoruz: snai giriimle yansz denilen

bilimin, bu bakmdan farkllatrlamayan,

gizli ve ortak felsefesi. Kartezyen

hakimiyet bilimin nesnel iddetini iyi

uyarlanm bir strateji iinde ykseltiyor.

Nesnelerle aramzdaki temel ilikimiz de

savata ve mlkiyette zetleniyor"

ifdeleriyle, insann tabiata sava atn,

ama imdi bu sava bitirerek onunla bir

mukavele yaplmas zamannn geldiini

syleyen MichelSerres[18], bunun adna

"Doayla Szleme" diyor; tpk "Le

Contrat Social" gibi bir "Le Contrat

Naturel". Tabiatn tahrbine kar bu

duruun bir "post-modern duyarllk"

olduunu syleyen Alain Tourain, bu

hassasiyetten yola kan evrecilik

hareketinin de bir baka arla, ifrattan

tefrite yneldiini belirtiyor.

"...postmodernistler, bizim iin trmanacak

yer kalmadn, baka basamaklar

bulunmadn sylyorlar. 'Zirvedeyiz'

diyorlar, 'artk dnp gemie bakalm'.

Post modernizm, insan tarafndan

gerekletirilen bir gelecee inanszl

da vuruyor." eklinde bir tesbitte

bulunan Touraine, evreci Hareket'in bu

tefritinin baarlar dnyasndan akl

dla doru ekilme olduunu, tabiatn

egemen olunacak bir nesne deil, iinde

yerimizi bulmamz gereken bir "evre

sistemi" olduunu sylerken doru bir

fikre ulaan bu hareketin bu defa

Hristiyanlk ncesi oktanrl doalcla

geri dnmeyi teklif ettiini ve bunun da bir

arlktan bir bakasna yni ifrattan

tefrite - sapma olduunu belirtiyor ve

Aydnlanma'dan gelen insan gururu ve

egemenlik fikrimce bu iki kelime

srasyla 'kibir' ve 'tahakkm' olmalyd,

D.H. - ruhunu brakmak gerektiini; ama

znellik adn verdii "insann kendi

eylemlerini tayin etme yetenei"nin de

tabiatn zorbalna terk edilmemesi

gerektiini syledikten sonra, ana fikrini

yle aklyor:[19]

Doann doal koullarn konuacaksak,

insann insans koullarn da konumak

zorundayz. Modern, daha dorusu neo-

modern olduum iin, panteistik bir

doalama ve kltrmzn saf evreci

yaplandrlmas bana ok itici geliyor.

Neo-modern doalclk, insann kltr

yaratma gcn, bilinli giriimlerle

kendini ve doay deitirme gcn

yadsmaz. Neo-modern doalclk, insann

yalnzca kendisine kk bir pay bulmak

zorunda olduu bir doal dzeni deil,

insann evresi ile kendi kltrel giriimi

arasnda bir denge kur maya alt bir

dzeni hedefler.

lerleme tanrsn yadsyan neo-

modernliin, ulamaya almas gereken

hedef, modern Bat'nn zn, yani

reformlar srecinde ortaya km olan

aklclk, bilim ve znelcilii

koruyabilmektir. Bu neo-modern ada

"akl", insan haklaryla; teknolojik ve

bilimsel g ise evre haklaryla

dengelenmek zorundadr.

Bu satrlarn mellifinin bu konudaki tezi

ezcmle yledir:[20]

GENCAY

32

1. nsan'n ftratnda ilerleme, terakk ve

tekml vardr; bu, durdurulamaz.

2. Modernite, yni el'an geerli tek

modernite olan Bat Modernitesi de, btn

hat ve kusurlarna ramen, bu ftratn bir

tezhrdr, o da durdurulamaz.

3. Ancak, slah edilebilir ve alabilir; ve

her modernite gibi, ancak, daha st

seviyede bir baka modernite ile alabilir.

4. bu modernite de slah edilmeli ve

almaldr; mes'elenin kkten halli

buradadr.

5. Bu bir zarrettir, nk Bat

Modernitesi btn imknlarn snrlarna

kadar zorlam ve tketme limitine

varmtr.

6. Bu cmleden olmak zere, zmn ilk

safhas, insann, nce, en kapsaml

kontekstte varlk lemindeki ve bilhare

daha dar kontekstte de Fizik Dnya'daki,

Kozmos'taki yerini, ve, haklarn olduu

kadar vazfelerini de salkl bir ekilde

tesbit ve tyin etmesi ve bilhare, bu fizik

lemin Res Extensa kendi eseri deil,

kendisine "verilen" bir alan olduunu

idrak ederek, Tabiat ile sdece bir

"szleme" aktederek bir "bar" deil, her

iki tarafn da tatmn olaca ve

"tahakkm"n deil dil bir hkimiyet"in

esas alnd bir dil szleme ve bir ebed

bar akdetmesi ve szne sadkat, ahdine

vef gstermesi kanlmaz olmaktadr.

7. Ancak, git-gide kronikleme eilimi

gsteren bu meselenin salkl hal tarz

bizzat onun yaratcs olan Bat

Modernitesi'nin kendi paradigmalar

erevesinde alabilecek gibi

grnmyor; modernitenin imknlar bu

alanda da tkenmi bulunmaktadr.

Nitekim; tabiat ile bir mukaveleye

dayanan bir bar aktedilmesi gerektiini

syleyen Serres'in bu fikre korkudan m

yoksa iten gelen ahlk bir durutan m

kaynakland belrisiz olduu gibi, bahse

konu bu bar bir "ebed bar"a

dntrecek temel mantaliteyi de tam

salkl addetmek mmkn

grnmemektedir; vka O, ayn eserinde,

"Yola ktn yeri asla unutma, ama onu

brak ve evrenselle bulu"[21] derken

karanlkta bir umut kvlcm akyor;

ancak, hepsi bu kadar: nnde durduu

kapy farkedebilecek bir birbasret ve ap

da ieri girebilecek bir irde gsteremiyor:

Ne demek ki "yola ktmz yer?".

8. te mstakbel modernitenin kapsn

aacak sualin cevab da burada: Yola

ktmz yer, tekrar geri dneceimiz

yerdir; yni Biz "bu-dnya"ya it deiliz;

ana-vatanmz baka bir yer, oradan

geldik, bize verilen bu varlk alannda

muayyen bir mddet misfereten

bulunacak, tasarrufta bulunacak ve sonra

btn ml ve ef'alimizden hesap

vereceiz. Bu bilin, tabiata gerekten,

iselletirilmi, tabiata tabiata tabiat

olduu iin, onu bize 'veren' dolaysyla

duyulan hakik bir sevgi ve saygy ve bu

ekilde teesss edilecek karlkl

hakkaniyete dayal ebed bar

getirecektir.

Modernite ve Tahakkm

II

Modernite ve nsan zerinde

Tahakkm

Modernite'nin bilimi "saf bilim" olmaktan

kararak bir "vsta bilim"e ve oradan da

bir tahakkm vstasna dntrmesin

ikinci ykm getiren netcesi de insan

dnyas zerinde olmutur ki bu da

GENCAY

33

Kresel Batllama / Batllatrlma ve

Kolonyalizm olarak tezhr etmitir.

Kresel Batllama, XIX. Yzyl'dan

tibaren, artk iyice belirgin bir tarzda Bat

(West) ve Dierleri (Rest) eklinde ikiye

taksim olmaya balad aa kan

Arz'da, Bat-d dnyann, Bat tarafndan

kurulan bu "yeni-dnya"ya alternatif

olabilecek bir baka yeni-dnya in

edememelerinin bir sonucu olarak,

Bat'nn kltr ve medeniyeti karsnda

zaafa dmeleriyle, u veya bu ekilde,

Bat kltr ve medeniyetine adapte olma

ve/ya eklemlenme abalarnn tmne

birden verilen ad olarak ve Kresel

Batllatrlma ise, savunma sistemleri

Bat tarafndan fizik olarak kertilen

Bat-d dnyann sert veya yumuak da

olsa znde bask bulunan metodlarla

kltr ve medeniyetlerinin tahrip edilerek

ve hemen ekseriyetle de Bat'nn kt ve

yzeysel bir takldi ve kopyasna

dntrlmesiyle vuku' bulmutur.

Osmanl bata olmak zere o zamandan

beri hemen btn slm dnyasnn

yaad ve yaamakta olduu bu kltrel

ve meden deiim ve dnm birinci

gruba, Amerika ve Avrupa'nn anakronik

topluluklarnnki ise ikinci gruba dhildir.

Bat'nn ykseliinin ve kresel apta tek

yanl hkimiyet te'sis etmesinin

mcersn bir de, bu ykselii "Bat Olay"

olarak trif eden Cemil Meri'ten

dinleyelim:[22]

"XIX. yzylda Avrupa eriilmez bir

stnlk kazand, hem de birdenbire... Ve

dnya zerinde hemen hemen mutlak

hkimiyet kurdu. Cihan'n en uzak

blgelerine id de olsa, her mhim mesele,

Avrupa hariciyeleri arasndaki

tartmalarla karara balanyordu. tibara

yn olan, yalnz "dvel-i muazzama"nn

menfaatleri idi. Bir kelime ile, dnyann

mukadderat - hem topyekn hem de ufak

ayrntlaryla Avrupann sava

meydanlarnda zmleniyordu. "Avrupa

Konseri" denilen be veya alt Avrupa

devleti ylesine gl idi ki, terazinin bir

kefesine onlar konsa, br kefeye de

dnyann geri kalan lkeleri ylsa, ikinci

kefe ty kadar hafif kalrd.

".../ Bat olay, yzyl kuluka hayat

yaadktan sonra, XIX. asrda patlayverdi.

Bu olayn temelinde rasyonalizm ve ilim

vard: XVII. asrda kekeleyen, XVIII'de

konumaya balayan, XIX'da haykran

ilim. Ama kimseyi artmad bu ihtiaml

tul, bekleniyordu sanki. Yine de izaha

alan aydnlar kt; kimi rklarn

stnl dedi, kimi Yunan ve Latin

medeniyetlerinin uzants, Hristiyanln

etkisi, diyenler de oldu, kavimlerin

ilerleme kabiliyeti, diyenler de. Hibiri

tatminkr deildi bu izahlarn. Bakalarna

gre, btn muvazeneleri altst eden bu

zuhur, Avrupann uyan olarak deil,

dnyann dier ksmlarnn - bilhassa

Avrupa dndaki en byk

imparatorluklar kurmu olan Asyann -

inhitat olarak vasflandrlmalyd.

Fernand Grenard, "Asya'nn k" adl

kitabnda, a'aalar XVIII. asrda hl

devam eden byk Asya

mparatorluklarndan sz eder: Manular

in'i, Safevler ran', Byk Moolun

Hind'i, Osmanl Trkiyesi... Bir zamanlar

dnyaya dehet saan ve dne kadar gl

olan bu lkeler nasl oldu da birdenbire

siliniverdi diye aar. Bu k i

sebeplerle izaha alr. Bizce yanl.

Asyann k diye bir mesele yok.

GENCAY

34

Avrupann uyan diye bir harika var:

Bat olay, Gne ufukta belirince yldzlar

snd, o kadar. Asya imparatorluklarnn

izmihlali ynetici snflarn ve

hnedantarn yozlamas gibi sebeplere

balanamaz. Bat olay birdenbire ortaya

kmasa, Asya devletleri daha asrlarca

siyas hayatlarn srdrr; Asya,

inhitatnn farkna bile varmazd.

"Filhakika, Avrupa'nn yaylmas korkun

oldu: btn Afrika'y, Okyanusya'y, Gney

Asya'nn tmn ele geirdi Avrupa.

Haritaya bir gz atn, Fransann,

ngiltere'nin, Hollanda'nn, Belika'nn,

Almanya'nn smrgeletirdii usuz

bucaksz topraklar grrsnz."

***

Ancak, mutlaka dikkat ekilmesi art olan

nemli bir husus, Kresel Batllama /

Batllatrma'nn, gnmze gelinceye

kadar hibir kltr ve medeniyetin elde

edemedii en kapsaml bir baar

old