FOTOGRAFIJA

Poreklo naziva

Naziv fotografija (skovan od od grčkih reči fotos i grafein) uistinu je prvi upotrebio Francuz Herkil Florans 1833. prilikom opisivanja svog otkrića slikanja pomoću svetlosti, ali njegov izum nije bio tada obelodanjen (nego tek vek i po docnije – 1977!) pa javnost u to vreme nije saznala za taj naziv. Ponegde se može pročitati da nemačka istoriografija pripisuje prvu upotrebu naziva fotografija nemačkom astronomu Johanu Medleru (25. februar 1839), ali ostala svetska istoriografija to argumentovano osporava. Naime, zvanično je prvi uneo u javnost naziv fotografija (tj. crtanje pomoću svetlosti) engleski astronom i fizičar Džon Heršel, 4. februara 1839. godine, tri nedelje pre Medlera.

Predstorija otkrića

Opisana u starom veku od Aristotela, kamera opskura je, naročito od vremena renesanse pa nadalje, služila slikarima i arhitektima kao pomoćno sredstvo u prenošenju crteža iz prirode. Njom su se služili, u slične, crtačke svrhe, i pioniri fotografije Nieps, Dager i Talbot. Oni su poznavali principe optičkog prenošenja slike iz prirode pomoću svetlosti, ali je svaki na svoj način nastojao da sliku fiksira i sačuva je zauvek. Predistorija fotografije je, u najvećoj meri, zbir opita urađenih u nameri da se pronađe odgovarajuće hemijsko sredstvo kojim bi se slika ustalila.

Pioniri fotografije

Jedna od prvih fotografija: Pariski Boulevard du Temple Luja Dagera iz 1838. ili 1839.

Najraniju sliku načinjenu uz pomoć svetlosti i kamere opskure dobio je 1826. godine Francuz Nisefor Nijeps. On je upotrebio metalnu ploču premazanu tečnim rastvorom bitumena (asfalta) i izložio u kameri opskuri. Ekspozicija je trajala 8 sati. Ta fotografija (popularno nazvana “Pogled na golubarnik”) sačuvana je, a otkrio ju je 1952. godine istoričar fotografije Helmut Gernshajm u zaostavštini jednog botaničara iz 19. veka kome je Nieps poklonio taj primerak prilikom boravka u Londonu 1827. godine.

Francuski slikar panorama i pozorišnog dekora (scenografija) Luj Mande Dager usavršio je Nijepsov postupak - sa kojim je prethodno sklopio ugovor o usavršavanju - unevši u proces soli srebra i dobio prve fotografije na posrebrenoj ploči 1837. godine. Dve godine kasnije, 19. avgusta 1839. Dagerovo usavršeno otkriće je zvanično objavljeno pred francuskom Akademijom nauka i poklonjeno svetu pod nazivom dagerotipija. Taj dan se smatra rođendanom fotografije. Dager je posrebrenu ploču izlagao jodnoj pari, a nevidljivu sliku učinio vidljivom tako što ju je razvijao (izazvao) u pari žive i fiksirao u rastvoru natrijum sulfita (tj. kuhinjske soli). Dagerotipije su bile unikati i mogle su se posmatrati samo pod određenim uglom.

Englez Viljem Foks Talbot je nezavisno započeo svoje opite 1835. godine kada je dobio prve fotografske minijature na papiru. On je primenio drugačiji postupak koji je nazvao kalotipija (gr. lepi otisak). Kasnije, pod pritiskom svoje porodice i javnosti promenio mu je naziv u talbotipija. Talbot je u kameru opskuru unosio papir prepariran srebrnim hloridom i tako dobijao negativ, od koga se, prosvetljavanjem (tj. kopiranjem) mogao dobiti neograničen broj pozitiva. Time je postavljen princip negativ-pozitiv na kome počiva savremena fotografija. Talbot je izneo u javnost svoje otkriće u Londonu, samo nekoliko meseci posle Dagera.

Usavršavanje podloge i emulzije

Krajem četvrte decenije došlo je do unošenja stakla kao podloge za fotografski negativ (otkriće Nieps de Sen Viktora iz 1847), a 1851. Frederik Skot Arčer upotrebio je kolodijumsku emulziju kao nosioca fotoosetljivog sloja. Zahvaljujući kolodijumskoj, tzv. mokroj ploči fotografija je postala pristupačnija, pa je započeo njen prodor u sve grane života. Godine 1871. Englez Ričard Lič Medoks objavio je mogućnost proizvodnje tzv. suve ploče na bazi želatinske emulzije. Tim otkrićem, a naročito uvođenjem celuloidnog

filma kao nosača emulzije (Džordž Istmen, 1888.) započinje razdoblje industrijske proizvodnje fotografskog materijala.

Početni razvoj fotografije u boji

Sva prethodno pomenuta otkrića odvijaju se na području crno-bele fotografije. Prve opite sa bojom izveo je francuski muzičar Luj Dik Doron oko 1868-69. Mada je dobio neke primerke fotografija u boji (a sačuvana je ”Pogled na Angulem”, 1877) postupak je bio zametan, složen za izvođenje i nije imao većeg odjeka u javnosti. Za prodor fotografije u boji zaslužna su braća Ogist i Luj Limijer, 1904. Oni su izumeli postupak sa obojenim zrncima krompirovog skroba (Autohrom) i to je prvi praktično primenljiv postupak za fotografiju u boji, uveden u fotografsku praksu 1907. godine. Međutim, do šire primene boje u fotografiji dolazi posle 1930. sa usavršavanjem filma u boji, najpre od nemačkog proizvođača Agfa, zatim i od američkog Kodaka. Naredno veliko otkriće na tom polju je trenutna polaroid-fotografija (izum Edvina Landa, 1947.) kojom se neposredno posle snimanja dobija gotov pozitiv.

Fotografija krajem 20. veka

Fotografija je prešla usko profesionalne granice a industrija je proizvodila sve jednostavnije forme kamera, dostupnih svima. Krajem dvadesetog veka doživela je još jednu revoluciju uvođenjem digitalne fotografije. Pokrenula se čitava legija fotografa, ne samo profesionalnih nego i amatera, pred čijim objektivima sve ima vrednost: i oblačak povrh Ajfelove kule, i kamena pećina u Kapadokiji, i mavarski spomenik u Andaluziji, i kapljice rose na listu – bilo gde u svetu. Fotografija – čudesni, iako u biti dokumentarni fenomen, ušla je i u porodicu umetnosti kao artefakt sui generis, da bi, u okviru neoavangardnih stremljenja i razuđenih autorskih interesovanja, postala instrument različitih tipova i modela umetničke prakse. Slika u srebru, naizgled jednostavna, mukotrpno je rađana, i isto tako stasavala. Doprinela je nauci, otkrila nevidljivo, približila daleke narode i omogućila pogled na skrivene kutke čovečanstva. Taj neprekidni hod u svet ikonosfere više ništa nije moglo zaustaviti. (G. Mal.)

Literatura

Helmut i Alison Gernsheim, Fotografija sažeta istorija, Beograd, 1973; G. Malić, Fotografija 19. veka : sažeta istorija, Beograd, 2004.

Pregled važnijih događaja u istoriji fotografije.

Nisefor Nijeps, prva fotografija u istoriji. 1826 - Nisefor Nijeps napravi prvu fotografiju panorame. Vreme ekspozicije je bio čak 8 sati. 1835 - Viljem Foks Talbot napravi svoju vrstu slike, takozvanu talbotipiju. 1839 - Luj Dager patentira novu vrstu fotografije - dagerotipiju. 1839 - Viljem Foks Talbot inventira patentira prvi razšireni postupak fotografije - kalotipija. 1839 - Džon Heršel razvije fikser i napravi prvi stakleni negativ fotografije. 1851 - Frederik Skot Arčer predstavi razvijanje sa emulziojom.

2

1861 - Džejms Klerk Maksvel napravi prvu fotografiju u boji.

1868 - Luj Dukos du Hauron patentira barvnu fotografiju, čije boje zavise od dužine ekspozicije. 1871 - Ričard Madoks inventira želatinastu emulziju.

Džejms Maksvel 1861., prva slika u boji. 1876 - F. Harter i V. C. Drifild obrade senzibilnost filma na ekspoziciju - senziometrija. 1878 - Idverd Mujbridž napravi prvu brzu fotografiju konja u galopu. 1887 - Film od celuloida. 1888 - Kodak razvije prvu kameru za široku upotrebu. 1887 - Gabrijel Lipman razvije postupak reprodukcije slika u boji po principu interferencije. 1891 - Tomas Edison inventira kinetoskopsku kameru - pomične fotografije 1895 - August i Luj Lumijer predstave prvu kinematografsku kameru. 1898 - Kodak predstavi prvu kameru koja se otvara kao harmonika. 1900 - Kodak predstavi legendarnu kameru Brovni.

1901 - Kodak razvije film od 120 mm. 1902 - Artur Korn razvije tehnologiju za fototelegrafiju. 1907 - Autokrom Lumjer je prvi proces barvne fotografije na tržištu. 1912 - Kodak predstavi film od 127 mm. 1913 - Kinemakolor - prva komercialna kamera za filmove. 1914 - Kodak razvije avtografik sistem, koji omogučuje pripis reči na negativ fotografije za vreme

ekspozicije. 1923 - Dok Harodl Edgerton inventira ksenonski flaš. 1925 - Lejka predstavi film od 35 mm, koji je jop danas u širokoj upotrebi. 1932 - The first full-color Technicolor movie, Flowers and Trees, is made by Disney 1936 - Kodak predstavi film od više slojeva. 1937 - Agfa predstavi svoj novi kolor film. 1939 - Agfa razvije prvi moderni film za kamere. 1942 - Kodak predstavi svoj prvi film u boji Kodakolor. 1947 - Denis Gabor inventira holografiju. 1948 - Edvin H. Lend predstavi prvu Polaroid kameru. 1957 - Predstavljen prvi Pentaks Asaši SLR kamera. 1959 - Nikon predtavi svoju seriju F 1959 - AGFA predstavi prvu avtomatsku kameru - Optimu 1963 - Kodak predstavi Instamatik. 1964 - Prvi Pentaksov Spotmatik zrclano-refleksna kamera. 1973 - Fejrčajld Kondukot razvije prvi veči digitalni senzor. 1975 - Kodak napravi veči napredak ka digitalnom čipu. 1986 - Kodak predstavi prvi senzor (čip) od 1 Megapiksla. 2005 - AgfaFoto objavi stečaj. Agfa filmi nestanu sa tržišta. 2009 - Nobelovu nagradu za Fiziku dobiju inventori CCD senzora (CCD)

3

Razdoblje dagerotipije

Prvu fotografsku tehniku dagerotipiju, to jest fotografiju na metalu, u Srbiji je prvi primenio trgovac Dimitrije Novaković, koji je za vreme boravka u Parizu 1839. naučio postupak kod pronalazača Luja Dagera. Litograf, slikar i umetnik primenjenih umetnosti Anastas Jovanović naučio je dagerotipski postupak u Beču i već ga je 1841. primenio: najpre je načinio svoj "Autoportret" (delo je sačuvano!), zatim je došao u Beograd i dagerotipisao kneza Mihaila. Brzoj popularizaciji dagerotipije najviše su doprineli putujući dagerotipisti. Najraniji koji je dolazio u Srbiju bio je Josif Kapileri; delovao je za kratko u Beogradu u leto 1844.

Talbotipija

Posle 1850. putujući majstori napuštaju dagerotipiju i uvode trajniji postupak, tzv. talbotipiju, to jest fotografiju na papiru. Živeći i radeći u Beču Anastas Jovanović je prihvatio taj postupak 1844. i godinama ga koristio prilikom portretisanja ličnosti iz kulturnog, crkvenog i političkog života Kneževine Srbije, koje su dolazile u Beč. Ta dela su većinom sačuvana i nalaze se u Zbirci fotografija Muzeja grada Beograda. Oko 1851. talbotipiju je prihvatio i Georgije Knežević, prvi srpski fotograf u Vojvodini, koji se ubrzo zatim opredelio za kolodijumski postupak, i fotografije na albuminskom papiru.

Otvaranje stalnih ateljea

Sredinom 19. veka stekli su se uslovi za osnivanje stalnih fotografskih ateljea. U Beogradu 1861. počinje sa radom fotograf Florijan Gantenbajn. Opšte prihvatanje kolodijumske, tzv. mokre ploče i uvođenje popularnih i jeftinijih fotografija oblika i veličine posetnice, početkom šezdesetih godina dovodi do daljeg širenja fotografije i osnivanja foto-ateljea i u manjim mestima.

Fotografska dokumentacija

Osnovna delatnost svih fotografskih ateljea bila je snimanje građanskih portreta, ali se povremeno javljaju i prve dokumentarne fotografije, vedute i panorame gradova. Pored zadovoljavanja probitačnih i komercijalnih zahteva, fotografi su težili da doprinesu i očuvanju kulturne baštine. Mojsilo Živojinović iz Šapca nudio je da uz pomoć Ministarstva prosvete snimi “srpske manastire, razvaline i druge starine” (1863); Anastas Jovanović je na više fotografija zabeležio maja 1867. istorijske scene pred odlazak turske posade iz Beograda – srpske vojnike na bedemu Beogradske tvrđave, i “tursku izređanu vojsku”. Sredinom te decenije fotografija dobija mesto i u radu Srpskog učenog društva. Angažovan je fotograf R. Musil da fotografiše kuću Dositeja Obradovića (1865), a godinu dana docnije i fotograf Gantenbajn za istog poručioca fotografiše istu kuću. Kada je započela priprema tzv. “Slovenskog sastanka” (Etnografske izložbe u Moskvi), 1867. godine, u ekipi za pripremu našao se i fotograf Panta Hristić koji je neumorno fotografisao etnološke sadržaje po izboru etnografa Milana Đ. Milićevića i slikara Steve Todorovića. Šabački fotograf Moric Klempfner predlagao je 1869. Srpskom učenom društvu “da stereoskopski obradi etnografske, istorijske i ostale znamenitosti”. Prve reportažne fotografije u srpskoj istoriji, sa proslave 50-godišnjice Takovskog ustanka u Topčideru, snimio je “na Duhove”, 1865. Anastas N. Stojanović, doseljenik iz Bugarske i jedan od najranijih ateljejskih fotografa u Beogradu. Stojanović je bio i prvi dvorski fotograf u Srbiji i tvorac mnogobrojnih portreta kneza Mihaila i drugih poznatih ličnosti i građana Beograda, tokom sedme decenije 19. veka.

I. V. Groman

Izuzetne dokumentarne fotografije ostvario je i nedovoljno poznati fotograf za koga se pretpostavlja da se zvao I. V. Groman. Nije pouzdano utvrđeno da li je bio u ratnom sastavu jedinica generala Černjajeva u Srpsko-turskom ratu, 1876, ili se kao civilni fotograf pridružio ruskim dobrovoljcima. Pod nazivom “Prizori iz Srbije”, pored scena sa bojišta ili u pozadini, isti fotograf je zabeležio i predele kroz koje je prošao, a ostavio je i dragocenu seriju enterijernih prizora i fotografija beogradskih ulica. Lazar Lecter iz Niša snimao je izgradnju pruge Niš-Pirot i predele u okolini. U poslednjoj deceniji veka D(imitrije?). Krstović je snimio otkrivanje spomenika kneza Mihaila (1882). a V(asa?) Danilović dolazak rumunskog kralja Karola u Beograd (1884).

4

Milan Jovanović

Od sredine šeste decenije pa do kraja 19. veka sudbina srpske fotografije gotovo da je isključivo u rukama profesionalaca. Dragocen doprinos sagledavanju urbanog jezgra Beograda dao je Milan Jovanović, sin vršačkog fotografa Stevana Jovanovića i brat slikara, akademskog realiste Paje Jovanovića. Između 1890-1914, on je sukcesivno snimao varoške mahale i dorćolske avlije, beogradske trgove, ulice i vrtove, eksterijere i enterijere dvora Obrenovića. Te fotografije je Jovanović proizvodio u obliku originalnih fotografskih razglednica (štampane poštanske karte sa fotografijom, u formi kakvu poznajemo, postoje od 1896). On je spretno kombinovao znanja stečena na školovanju u Beču, Minhenu, Parizu i Trstu, koja je obogatio sopstvenim iskustvom i razvijenim osećanjem za likovnost. Njegove fotografije poznatih ličnosti – Milovana Glišića, Todora Stefanovića Vilovskog, Ane Lozanić, Jovana Dučića, Bore Stankovića, Vele Nigrinove, čiča-Ilije Stanojevića i drugih – odlikuju se snažno izraženom karakterizacijom lika, a po modalitetima likovnog izraza unele su novi duh u srpsku fotografiju.

20. vek [uredi]

Rađanje fotografa amatera

Tokom poslednje decenije 19. veka situacija se znatno promenila. Sve je više onih koje ne zadovoljava statičnost i uniformnost ateljejske fotografije, pa se više okušavaju ljubitelji fotografiji koji u tom mediju naslućuju nove mogućnosti izražavanja. Posle 1891. organovano foto-amaterstvo prerasta u svetski pokret za podsticanje umetničkih nastojanja u fotografiji. To kretanje imalo je odjeka i u srpskom kulturnom prostoru. Istina, prvi fotomateri su se javili već sredinom osme decenije 19. veka: urbanista Emilijan Josimović, diplomata Mihailo Ristić, lekar dr Vojislav Subotić, književnik Branislav Nušić... Godine 1901. beogradski amateri pokrenuli su Prvu izložbu amaterske fotografije u Srbiji, a ubrzo zatim osnovali i prvi foto klub. Uporedo, pojavili su se prvi teorijski napisi o fotografiji kao umetnosti. Takvi članci javljaju se i u beogradskom časopisu Fotografski pregled, koji je počeo da izlazi 1911. godine.

Fotografija posle 1918

Posle 1918. novinski fotografi uglavnom tavore po redakcijama svojih listova, jer su oni nedovoljno zainteresovani za fotoreportažu. Ipak, unekoliko se nameću tri imena: Vladimir Benčić, Svetozar Grdijan i, najistaknutiji među njima, Aleksandar Aca Simić. Kreativna, tzv. umetnička fotografija se razvija sopstvenim putevima, što se jasno pokazalo na Prvoj jugoslovenskoj izložbi fotografije u Beogradu 1935. U razvitku naše umetničke fotografije posebno su bile uspešne tridesete godine 20. veka, a Beograd postaje u to vreme glavno žarište fotografske delatnosti. Ali fotoamaterska povezanost je i dalje nedovoljna, sve je oslonjeno na entuzijazam pojedinaca. Foto klub sa početka veka je ugašen, a osnovano je novo jezgro, Foto-sekcija Srpskog planinarskog društva. Nešto kasnije pokrenut je i Beogradski foto klub (BFK), 1928, za šta je najveće zasluge imao Aleksandar Kostić, lekar i ratni fotograf, koji osnovao Foto-službu na Medicinskom fakultetu u Beogradu i tako, pored srpskih astronoma i pravnika koji su to uradili ranije, uspostavio još jedno od jezgara naučne fotografije u Srbiji. U istom jezgru pokrenuto je i pisanje fotografske literature (istaknuti pisac je Aleksandar Šafranski). U Beloj Crkvi i Vršcu su osnovani foto klubovi, za šta je najveću zaslugu imao sveštenik Milorad Radović, koji je 1930. godine u Vršcu pokrenuo i časopis Jugoslovenska fotografija. Priređeno je nekoliko izložaba, a pojedini autori s uspehom izlažu i izvan svoje sredine. Srpski autori se u to vreme opredeljuju između realističke, pa čak i socijalno-kritičke fotografije (npr. Ratko Stefanović) i piktorijalizma (npr. Vojislav Jovanović), da bi se posle toga počeli zanimati za selo, folklor i tipičan predeo (Stanoje Bojović), uz povremene povratke romantičnom i impresionističkom načinu. Posredstvom Branibora Debeljkovića i Vojislava Marinkovića, koji pred rat postaju članovi Foto kluba “Zagreb”, šire se piktorijalni uticaji i na druge srpske fotografe amatere. Ta dva istaknuta srpska autora, potpomognuta sa još nekim istomišljenicima, osnivaju u decembru 1939. novu organizaciju – Klub foto amatera "Beograd" (KFAB), jezgro savremene srpske fotografije.

U Drugom svetskom ratu pojedini fotografi stvaraju vredna fotografska dela (Žorž Skrigin, Pavle Bojčević, Savo Orović), Danilo Gagović, i dr.

5

Posle 1945

Prve izložbe fotografija u posleratnom razdoblju organizovane su 1948. godine, a foto-amateri se okupljaju oko organizacije Narodne tehnike koja pridonosi međusobnom upoznavanju i zbližavanju stvaralaca i grupa iz svih krajeva zemlje. Iste godine osnovan je Republički odbor Srbije za fotoamaterstvo, zatim pokrenut u Beogradu časopis Fotografija (kasniji naziv je Foto-kino revija), zamišljen kao glasilo svih jugoslovenskih fotografskih društava. Srpski fotograf amater Arkadije Stolipin (živeo u Švajcarskoj) uz pomoć Branibora Debeljkovića pokrenuo inciijativu da Jugoslavija, preko svoje foto-organizacije, pristupi grupi deset zemalja koje su 1950. osnovale Međunarodnu federaciju fotografske umetnosti FIAP. Osvrti i studije o fotografiji izlaze u listovima, stručnim publikacijama i časopisima (Beogradski objektiv, Likovni život, Umetnost)... Beogradsko izdavačko preduzeće "Tehnička knjiga" pokrenulo je izdavanje fotografske literature, a istaknuti pici su Živojin Jeremić i Vidoje Mojsilović.

Pojedini afirmisani foto-amateri prihvataju status slobodnih umetnika i pristupaju umetničkim udruženjima. Uz amatere, i profesionalni umetnici fotografi preuzimaju odlučujuću ulogu u razvitku i afirmaciji srpske fotografije. Tematike su različite, naviše su obuzeti problemima aktuelnog života (Debeljković, Marinković, Miloš Pavlović), razvojem fotožurnalizma (Tomislav Peternek), eksperimentalnim preokupacijama (Miodrag Đorđević, Mirko Lovrić), izdavanjem fotomonografija (Ivo Eterović, Branislav Strugar, Dragoljub Zamurović), portretnom fotografijom (Dragiša Radulović, Aleksandar Dolgij, Dragan Tanasijević).

Fotografije u štampi

Uporedo, u novinskoj fotografiji ostvarivani su sve viši dometi kroz rad fotoreportera različitih generacija – Živorada Vučića, Nikole Devića, Nikole Pavićevića Stenlija, Dobrivoja Uroševića, Stevana i Ane Lazukić, Zorana Sekulovića, Mileta Jelisijevića... Svrstavajući se povremeno u uže tematske okvire, isticali su se u sportskoj fotografiji Nikola Bibić, Milorad Micko Bugarčić, Dobroslav Popović Singa, Momčilo Moma Vučićević, Volter Jadrešin, Žika Milutinović, Aleksandar Aca Vojnović i Miodrag Mile Stefanović.

Fotografija kao primenjena umetnost

U oblicima fotografije kao primenjene umetnosti istakao se zapaženim portretima javnih ličnosti, ili oblikovanjem raznih izdanja Dragoljub Kažić, u aplikovanju eksperimentalne fotografije u boji u grafički dizajn Sekula Medenica, Dušan Knežević i Stefan Bogdanović, u fotografijama mode i savremenog odevanja Srboljub Vranić, Velisav Tomović i Vladimir Bačlija, i drugi.

Oblici delovanja na kraju 20.veka

Mnogi oblici fotografskog delovanja u Srbiji posle Drugog svetskog rata, uključujući tu ne samo osnivanje klubova, zbirki, galerija, pokretanje izložaba, izdavačke delatnosti, pisanja fotografske literature, nego i iniciranje popularnih tribina, predavanja, kurseva ili animacije fotografskog života uspostavljeni su najviše zaslugom Živojina Jeremića i Stevana Ristića (Foto savez Jugoslavije, Salon fotografije), Dragoljuba Kažića (Fakultet primenjenih umetnosti), Genadija Muravjova i Dragoljuba Tošića (Foto-kino savez Srbije), Nikole Radoševića (USUF i Galerija fotografije), Đorđa Bukilice (Foto klub “Beograd”), Gorana Malića (Nacionalni centar za fotografiju), Predraga Milosavljevića (Foto-služba "Politike"), i dr. Poslednja decenija 20. veka beleži sasvim različite oblike izražavanja u novinskoj, primenjenoj, umetničkoj fotografiji ili fotografiji kao mediju umetnika, i ni broj autora nije mali. Bogatstvo ovih sadržaja ogleda se najviše u Beogradu, ali se često veoma značajne akcije (izložbe, grupne i samostalne, ili autorske foto-monografije), ostvaruju i u Novom Sadu (izložbena galerija "Zlatno oko", kasnije Galerija Foto. kino i video-saveza Vojvodine), Kragujevcu (Narodni muzej), Valjevu (Foto klub), Čačku (Salon fotografije), i drugde, gde je aktivnost u fotografiji naročito porasla tokom poslednje dve decenije 20. veka.

Milena Milovanovic 21/09Snezana Danilovic /09

6