FORMY RYNKU

FORMY RYNKU

1

Rynki różnią się od siebie. Są różne rodzaje rynku…Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów)- Play, Era, Plus, Orange- Koreptycje z angielskiego w Warszawie - Rynek pszenicy w powiecie kutnowskim

2

Oto przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia). 3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw).

3

4

KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU

AC = h(Q)

AC

0QB

Q

B

A C

Korzyści skali Niekorzyści skali

5


AC = h(Q)

Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększe-nie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów przeciętnych.

AC, P

0Q* Q

ACP*

D

6


Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów, każdy z nich wytwarzałby mało (np. QA) i przeciętny koszt produkcji każdego z nich byłby duży (np. ACA). W dodatku wszyscy oni wytwarzaliby na stromo opadającej części linii kosztu przeciętnego, AC…

AC, P

0Q* Q

ACP*

D

ACA

QA

7


Skutkiem byłyby „wojny cenowe”, które przetrwałby – zapewne – tylko jeden producent…

AC, P

0Q* Q

ACP*

D

ACA

QA

8


Jak się okazuje, wielkie korzyści skali mogą być przyczyną natu-ralnej monopolizacji rynku… (Analiza kosztów przedsiębiorstwa pozwala zrozumieć sytuację rynkową).

AC, P

0Q* Q

ACP*

D

ACA

QA

9

AC1 AC2 AC3 AC4

D

Q0

P, ACProducenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów prze-ciętnych są takie same (AC1= AC2

=AC3=AC4). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć op-timum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk-cji!).

10

Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji).

b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów prze-ciętnych?

AC1 AC2 AC3 AC4

D

Q0



11



Tak. Przecież w takiej sytuacji przynajmniej jeden z producentów wytwarza mniej od optimum technicznego, czyli taką ilość dobra, której odpowiada stromo opadająca część jego linii kosztów prze-ciętnych.

c) Dlaczego w tej gałęzi prawdopodobna jest wojna cenowa?

AC1 AC2 AC3 AC4

D

Q0



12





Przynajmniej jedna firma, zwiększając produkcję, może osiągnąć spadek kosztów produkcji. Zachęca ją to do obniżenia ceny dobra. Przedsiębiorstwo to prawdopodobnie wypowie konkurentom woj-nę cenową.

d) Do czego doprowadzi ta wojna?

AC1 AC2 AC3 AC4

D

Q0



13





Przynajmniej jedna firma, zwiększając produkcję, może osiągnąć spadek kosztów produkcji. Zachęca ją to do obniżenia ceny dobra. Przedsiębiorstwo to prawdopodobnie wypowie konkurentom woj-nę cenową.

d) Do czego doprowadzi ta wojna?

Do zmniejszenia liczby producentów działających na tym rynku do czterech. Przy stosowanej tu technice produkcji i danej wielkości popytu (pojemności rynku) na rynku nie jest w stanie utrzymać się więcej niż czterech producentów.

AC1 AC2 AC3 AC4

D

Q0



14

15

Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia). 3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw).

16

Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mo-dele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZ-NA i OLIGOPOL.

OLIGOPOLKONKURENCJA DOSKONAŁA MONOPOL

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

● ●● ●

17

KONKURENCJA DOSKONAŁA

18

KONKURENCJA DOSKONAŁA jest to rynek, na którym działa WIELU producentów i konsumentów, NIE MA BARIER wejścia (i wyjścia), produkt jest JEDNORODNY, o czym POWSZECHNIE WIADOMO.

19

WARUNKI KONIECZNE POWSTANIA RYNKU KONKUREN-CJI DOSKONAŁEJ (ŁĄCZNIE TWORZĄ ONE WARUNEK WYSTARCZAJĄCY)

1. Nabywców i sprzedawców musi być wielu. 2. Produkt musi być jednorodny. 3. Doskonała infomacja. 4. Brak barier wejścia (i wyjścia).

20

SKUTEK 1: Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Linia popytu na produkty przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego jest (prawie) pozioma]. Powoduje to, że cena rynkowa, P, jest rów-na utargowi krańcowemu przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne-go, MR (P=MR).

21

SKUTEK 2: Typowe przedsiębiorstwo z rynku konkurencji doskonałej w dłu-gim okresie osiąga JEDYNIE ZYSK NORMALNY.

22

Gdyby cena rynkowa, P*, nie była równa minimalnym kosztom przeciętnym, ACMIN, firma osiagałaby zysk ekonomiczny lub po-nosiłaby stratę ekonomiczną. Wejścia lub wyjścia zmieniłyby wte-dy wielkość oferty rynkowej, a więc także poziom ceny, przywraca-jąc równość: P*=ACMIN.

23

24

MC=S

Q1

MC=MR=P!

25

Z poziomu przedsiębiorstwa przenieśmy się teraz na poziom całej gałęzi wol-nokonkurencyjnnej…

26

Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej

27

ZADANIEOto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi, w któ-rej panuje konkurencja doskonała.

Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wynosi utarg krań-cowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy wielkości produkcji 2? Dlaczego?

b) Ile wynosi utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa z tej gałęzi przy produkcji równej 3? Dlaczego?

c) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby panowała tu konkurencja dos-konała? Dlaczego?

Cena 5 4 3 2 1 0

Ilość 0 1 2 3 4 5

28

MONOPOL

29

MONOPOL jest to rynek, na którym działa NIEZAGROZONY INWAZJĄ INNYCH PRZEDSIĘBIORSTW JEDYNY DOSTAW-CA PRODUKTU w gałęzi.

30

Są DWA RODZAJE MONOPOLI:

1. MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki monopol, który osiąga WIELKIE KORZYŚCI SKALI. 2. MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsię-biorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.

31

Tak czy nie? Monopolista powinien ustalić cenę na możliwie najwyższym po-ziomie; jego zysk będzie wtedy największy.

32

Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego

Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)Nieefektywność

33Typowa sytuacja monopolu jednozakladowego

Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)Nieefektywność

34

Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem naturalnym. Z powodu wielkich korzyści skali wchodzący w grę rynek i tak nigdy nie będzie rynkiem wolnokonkurencyjnym).

35

Natomiast porównanie konkurencji doskonałej i monopolu wielo-zakładowego ujawnia, że MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż duża grupa konkurujących ze sobą firm.

36

Monopol wielozakładowy, a gałąź wolnokonkurencyjna: POZIO-MA LINIA PODAŻY

Wyobraź sobie gałąź, w której KRAŃCOWY KOSZT produkcji BARDZO powoli zwiększa się w miarę wzrostu produkcji i wy-nosi np. około MC= 5…

Q

5

MC, P

D

0

MC

37

Już mała zmiana ceny powoduje tu bardzo dużą zmianę wielkości produkcji

P*=5

MC, P

D

0Q

MC

Q*

38

Jeśli zaś w pewnej gałęzi KRAŃCOWY KOSZT produkcji JEST STAŁY i wynosi np. MC= 5, LINIA PODAŻY na rynku STAJE SIĘ POZIOMA.

___MC=S___

MC=P=5

MC, P

D

0Q

39

Pozioma linia podaży

___MC=S

___MC=5

MC, P

D

0Q

40

PRODUKCJA I CENA W GAŁĘZI WOLNOKONKURENCYJ-NEJ

MC=AC=S

P,MR,AC,MC,

D

0Q

PC

QC

A

MR=P=MC

41

MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ GAŁĄŹ WOLNOKONKURENCYJNA

MC=AC=S

P,MR,AC,MC,

D

0Q

PM

PC

MR

QCQM

AE

B MR=P=MC

42

ZADANIEOto linia popytu na produkty wytwarzane w pewnej gałęzi. Stały koszt krańcowy równa się 0,99999. a) Ile wyniosłaby produkcja, gdyby pano-wała tu konkurencja doskonała?

b) Ile wyniosłaby produkcja po przejęciu gałęzi przez monopolistę?

c) Jak to możliwe, że przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne, ina-czej niż monopolista, nie muszą obniżać ceny, aby zwiększyć sprzedaż? Przecież z tablicy wynika coś innego!

Cena 5 4 3 2 1 0

Ilość 0 1 2 3 4 5

43

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

44

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA jest to rynek, na którym działa wielu producentow i nabywców, nie ma barier wejścia (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY.

45

Konkurencja monopolistyczna jest to rynek, na którym działa wielu producentow i nabywców, nie ma barier wejścia (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY.

Konkurencja niecenowaRóżnicowanie produktu

46

KONKURENCJA NIECENOWA polega na wykorzystywaniu w celu konkurowania z innymi producentami dobra innych narzędzi niż cena produktu

47

RÓŻNICOWANIE PRODUKTU polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od produktów konkurentów (dotyczy to np. funkcji produktu, materiałów, wzornictwa).

Celem jest przywiązanie nabywców do tej odmiany dobra, którą wytwarza konkretne przedsiębiorstwo, i uzyskanie możliwości pewnego podniesienia ceny.

48

Narzędziem różnicowania produktu bywa reklama.

ZWOLENNICY: Reklama informuje, umożliwia wzrost produkcji i wykorzystanie korzyści skali, wzmaga konkurencję i wymusza ulepszenia pro-duktu.

PRZECIWNICY: Nierzetelność informacjiMarnotrawstwo środkowSzkodliwe skutki uboczne (np. marnotrawstwo czasu)Wzrost kosztow i cen (koszty!)Umacnainie się monopoli

49

W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konku-rencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na wielkość podaży rynkkowej i cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejscia konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika i pojawia się równowaga w punkcie styczności.

50

Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej.

1. Jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwosci pro-dukcyjnych (nie zostaje osiagnięte optimum techniczne”). 2. Skoro tak, to przedsiebiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i sprzedaż po dotychczasowej cenie.

Na rynku konkurencji doskonałej jest zupelnie inaczej!

51

Tak czy nie?W odróżnieniu od typowego przedsiębiorstwa działającego na ryn-ku konkurencji monopolistycznej typowemu przedsiębiorstwu wolnokonkurencyjnemu nie zależy na zwiększeniu sprzedaży po dotychczasowej cenie.

52

53

54

OLIGOPOL

55

OLIGOPOL jest to rynek, na którym działa niewiele (kilka, kilkanaście) firm. Bariery wejścia na rynek są tu dość wysokie, a o zachowaniach przedsiębiorstw decyduje ich WSPÓŁZALEŻ-NOŚĆ.

56

Otóż grupa oligopolistów może się porozumieć po to, aby zbioro-wo powtórzyć zachowania monopolisty.

57

Sytuacja powstała w wyniku porozumienia oligopolistów nie jest jednak stabilna. Skoro oligopol jako całość osiąga zysk nadzwy-czajny, to cena rynkowa przewyższa przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu.

Zachęca to oligopolistów do wyłamania się ze zmowy.

58

Taka sytuacja nazywa się DYLEMATEM WIĘŹNIA (ang. pri-soner’s dilemma).

KOOPERACJA OPŁACA SIĘ WSZYSTKIM BARDZIEJ NIŻ WALKA, LECZ KRÓTKOOKRESOWY INTERES I BRAK ZAUFANIA DO PARTNERA SKŁANIAJĄ DO RYWALIZACJI.

59

Oligopol i dylemat więźnia

Duża Mała

Duża (a) 3,5 3,5 (b) 5 3

Mała (c) 3 5 (d) 4 4

Produkcja firmy B

Produkcja firmy A

60

Co mogłoby zwiększyć trwałość porozumienia oligopolistów, sto-jących w obliczu dylematu więźnia?

61

Po pierwsze, warunkiem trwałości porozumienia jest, oczywiście, wiarygodność gróźb graczy, że w razie oszustwa oni także zwięk-szą produkcję. Groźby te mogą nie być przekonujące.

62

Po drugie, gry oligopolistow zwykle mają wiele partii. W takiej sytuacji motywacja do oszukiwania słabnie. Wszak oszukany mo-że odmówić kooperacji w następnej partii…

63

MATRIKSOWY TURNIEJ

Powiedzmy, że z partnerem rozgrywasz wiele kolejnych partii gry w dylemat więźnia. Jaka strategia jest najbardziej opłacalna? Czy opłaca Ci się kooperować, czy rywalizować?

Aby przekonać się, jakie strategie gry w taki powtarzany dylemat więźnia są najlepsze , amerykański politolog Robert Axel-rod zorganizował turniej. Uczestniczyły w nim nadsyłane przez chętnych programy komputerowe, zaprojektowane tak, aby mog-ły grać w dylemat więźnia. Każdy z programów grał ze wszystki-mi pozostałymi programami.

Wygrała STRATEGIA WET ZA WET (ang. TIT-FOR-TAT)! Zgodnie z tą strategią gracz zaczyna od kooperacji, a potem robi to, co przeciwnik robił w poprzedniej partii: kooperuje dopó-ty, aż partner nie przestanie kooperować, następnie sam nie koo-peruje, aż partner znowu zacznie kooperować.

64

ZADANIEUżyteczność profesorów Buffona i Holleryka zależy głównie od liczby słuchaczy, choć liczy się też poziom nauczania. Kiedy obaj egzaminatorzy są wymagający, mają wielu studentów. Obniżenie wymagań powoduje przypływ studentów od konkurenta, który - broniąc się – też stawia same piątki. W efekcie wykładowcy mają wielu, ale za to niedouczonych studentów. a) Zaproponuj macierz wypłat opisującą grę Buffona z Hollerykiem. Jak nazywa się taka sytuacja? b) Na czym polega w tej sytuacji konflikt racjonalności prywatnej i społecznej?

c) W jaki sposób społeczeństwa rozwiązują takie jak ten konflikty racjonalności prywatnej i społecznej?

d) Co może zrobić rektor Patałłah, aby jakość nauczania wzrosła?

65

RÓWNOWAGA NASHA

Sytuacja d w tabeli ilustrującej „dylemat więźnia” jest przykła-dem RÓWNOWAGI NASHA. Równowagą Nasha (od nazwiska matematyka Johna Nasha, ur. 1924) nazywamy stan, kiedy KAŻDY Z GRACZY WYBRAŁ OPTYMALNĄ DLA SIEBIE STRATEGIĘ POSTĘPOWANIA PRZY DANYCH STRATE-GIACH WYBRANYCH PRZEZ POZOSTAŁYCH GRACZY.

Buffon Wymagający Nie wymagający Wymagający 3, 3 4, 1 Holleryk Nie wymagający 1, 4 2, 2

(a) (b)

(c) (d)

66

Równowaga Nasha w wielu grach (i w życiu!) bywa wynikiem gorszym od jakiegoś innego wyniku gry. Jeśli jednak ten inny, lepszy, wynik nie jest również równowagą Nasha, nie jest on stabilny (trwały). (Zauważ, że np. sytuacja a, choć lepsza dla obu graczy, nie jest równowagą Nasha).

Buffon Wymagający Nie wymagający Wymagający 3, 3 4, 1 Holleryk Nie wymagający 1, 4 2, 2

(a) (b)

(c) (d)

67

EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM

Gra w „dylemat więźnia” kończy się rywalizacją, mimo że koope-racja jest bardziej opłacalna. ..

A jednak eksperymenty ekonomistów pokazują, że gra-jący w „dylemat więźnia” zaskakująco często kooperują, a nie ry-walizują. Dotyczy to nawet składających się z jednej partii gier, kiedy motywem kooperacji nie mogą być zyski z zachęcenia part-nera do kooperacji w przyszłości.

68

EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM cd.

Niektórzy argumentują, że w toku ewolucji społecznej W WAL-CZĄCYCH O PRZETRWANIE SPOŁECZNOŚCIACH LUDZ-KICH PRZEZ TYSIĄCLECIA POWSTAWAŁY ZACHĘCAJĄ-CE DO KOOPEROWANIA I ZNIECHĘCAJĄCE DO NIEKO-OPEROWANIA NORMY KULTUROWE. ZYSKI Z KOOPERA-CJI SPRAWIAJĄ, ŻE NORMY TE UPOWSZECHNIAJĄ SIĘ I SĄ PRZEKAZYWANE Z POKOLENIA NA POKOLENIE.

Psycholodzy wskazują przykłady takich sytuacji i twier-dzą, że ludzie uczą się norm kulturowych w imię korzyści z koope-racji.

Dodajmy, że kiedy podział korzyści z kooperacji jest bar-dzo nierówny, rośnie prawdopodobieństwo masowego niekoopero-wania i utracenia przez całą społeczność korzyści z kooperacji...

69

ROLA WEJŚĆ I WYJŚĆ Pomyślmy teraz o wpływie zagrożenia wejściem konkurentów do gałęzi na zachowania firm działających na różnych rynkach.

70

Jeśli wejście na atrakcyjny rynek i wyjście z niego nie jest trudne, mamy do czynienia z RYNKIEM SPORNYM (ang. contestable market).

71

„Odstraszanie” strategiczne

Dzięki odstraszaniu obrona rynku okazuje się bardziej opłacalna od kapitulacji. Perspektywa walki zniechęca do wejścia. W efekcie broniące rynku przedsiębiorstwo zyskuje 3, a nie 1.

72

„Odstraszanie” strategiczne jest przykładem zachowania, które ekonomiści nazywają samoograniczeniem (ang. pre-commitment). Samoograniczenie polega na dobrowolnym pozbawieniu się pew-nych możliwości działania w przyszłości, co jest sposobem osiąg-nięcia jakiegoś celu.

Nie tylko przedsiębiorstwa samoograniczają się w imię własnych korzyści. Pomyśl np. o alkoholiku, który wszywa sobie esperal, licząc na to, że kiedy przyjdzie co do czego, strach pow-strzyma go to przed sięgnięciem po kieliszek!

73

ZADANIEa) Wskaż przykłady ODSTRASZANIA STRATEGICZNEGO: (i) Wybieram się do „Galerii Mokotów” obejrzeć te luksusowe skle-py, ale portfel i „plastiki” zostawię w domu. (ii) Bojąc się wzrostu cen, bank centralny doprowadził do uchwalenia przez parlament ustawy zakazującej mu dodruku „pustego” pieniądza na potrzeby rządu.(iii) Wrzasnąłem mu nad uchem, a on spadł z krzesła!(iv) Wykładowca, o którym wiadomo, że bardzo dba o swój autorytet, zapowiada studentom, iż egzamin będzie naprawdę trudny. (v) Broniąc podwórza, przechadzał się na wyprężonych łapach, powarkiwał, stroszył sierść na grzbiecie. b) Wskaż cele zachowań, które uznałeś za „odstraszanie”. c) Nazwij wspólną cechę tych wszystkich zachowań (odpowiedz jednym zdaniem).

74

Wybierając odpowiedni model rynku w celu analizy konkretnego rynku, ekonomiści kierują się m. in. informacjami o stopniu KONCENTRACJI PRODUKCJI na rynku. Od im mniejszej licz-by firm pochodzi główna część produkcji sprzedawanej na rynku, tym bardziej skoncentrowana jest produkcja.

75

Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in. : WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio, CR) oraz INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (ang. Herfindhal-Hirschman Index, HHI) .

76

ZADANIENa pewnym rynku działa 5 przedsiębiorstw. Udziały w sprzedaży trzech z nich wynoszą odpowiednio: 20%, 10%, 8%. Nie znamy udziałów w sprzedaży największego i najmniejszego przedsiębior-stwa w gałęzi. Wiemy, że wskaźnik koncentracji 3 przedsiębiorstw wynosi 85%. a) Ile wynosi udział w rynku największego przed-siębiorstwa? b) Ile wynosi indeks Herfindahla–Hirschmana? c) Z jaką formą rynku mamy tu prawdopodobnie do czynienia?

Documents

FORMY RYNKU