EVROPSKA SAOBRAAJNA POLITIKA - JADRANSKO-JONSKA MAGISTRALA

EVROPSKA SAOBRAAJNA POLITIKA - JADRANSKO-JONSKA MAGISTRALA

UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJEODSJEK: SaobraajSMJER: CestovniPREDMET: Saobraajna politika

EVROPSKA SAOBRAAJNA POLITIKAJADRANSKO-JONSKA MAGISTRALA-seminarski rad-

Studenti: Mentori:Plasto Elma Red.Prof.dr.efkija ekiPadalovi Nermina Doc.dr.Nedad BrankoviPerendija Borko Ass.Mr.sc.Amel Kosovac

Sarajevo,april 2011. godine

JADRANSKO JONSKA MAGISTRALASADRAJ

1. UVOD....................................................................................................................32. EVROPSKA SAOBRAAJNA POLITIKA..........................................43. JADRANSKO JONSKA MAGISTRALA...........................................73.1. Zamisao o polaganju trase Jadransko jonskog autoputa.........................73.2. Nova magistrala siguran put u Evropu....................................................93.3. Sukob interesa...........................................................................................123.4. JJAC bez BiH........................................................................................143.5. Problemi i mogui izvori finasiranja projekta...........................................164. ZAKLJUAK...................................................................................................195. LITERATURA.................................................................................................20

1. UVODDanas se u Evropi sve vie radi na stvaranju uslova za uspjeno povezivanje svih njenih dijelova. Nain na koji se omoguuje takvo povezivanje, jeste zajednikom saobraajnom politikom, kojoj je osnovni i najvaniji cilj da se obezbijedi uspjean i uinkovit saobraajni sistem jedne zemlje, ali i uspjean saobraajni sistem svih Evropskih zemalja, kako bi se ojaalo njeno politiko, ekonomsko i drutveno djelovanje. Iz tih razloga sve zemlje Evropske Unije, kao i one koje jo uvijek nisu lanice, uestvuju u stvaranju saobraajne politike, i iznoenju prijedloga, koji bi bili od zajednikog interesa za cijelu Evropu. Glavni uslov za uspjean razvoj jedne zemlje jeste razvijena mrea saobraajnica, koja e tu zemlju povezivati s drugim zemljama i s drugim regionima. Jedan od glavnih ciljeva Evropske saobraajne politike ogleda se u finasiranju izgradne putnih pravaca, kako bi se omoguila povezanost svih dijelova Evrope meusobno, te sa drugim zemljama. Rezultat optimalne saobraajne politike, koja se prije svega odnosi na Evropsku Uniju, pa i ostale Evropske zemlje, jeste i formiranje osnovne transevropske mree, koji bi poboljali transportni sistem Evrope. Autoput, koji bi imao veliki regionalni znaaj za jugoistonu Evropu jeste i izgradnja Jadranko jonske magistrale, koja bi prolazila kroz sedam drava i to: Italiju, Slovenij, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu , Crnu Goru , Albaniju i Grku. I koja bi imala veliki znaaj u razvoju tih zemalja, ali i ostatka Evrope i Bliskog istoka.

2. EVROPSKA SAOBRAAJNA POLITIKAPrije vie od pola vijeka brojni europski lideri sloili su se u zakljuku da je ekonomsko i politiko povezivanje jedini nain da se iza sebe ostave decenije ratovanja. Prvi je to, u svom uvenom govoru koji je odrao na Univerzitetu u Cirihu, 19. septembra 1946. godine, istakao Vinston eril. On je tada izrazio elju za stvaranjem Sjedinjenih evropskih drava i to, prije svega, francusko - njemakim izmirenjem kao osnovom ponovnog osnivanja europske porodice.Ve skoro jednu deceniju Evropa traga za optimalnom transportnom politikom koja bi odgovarala ciljevima, prvenstveno, Evropske ekonomske zajednice, a zatim i Evrope u cijelini.Ciljevi zajednike, Evropske saobraajne politike su sljedei: utvrditi zajednika pravila koja se primjenjuju na meunarodni prijevoz na teritorij EU ili s teritorija drava lanica, odnosno na prijevoz preko podruja jedne ili vie njih, utvrditi uvjete pod kojima prijevoznici koji nemaju sjedite ili prebivalite na podruju neke drave lanice mogu unutar te drave lanice obavljati usluge prijevoza, usvajati mjere za poboljanje sigurnosti prijevoza, i sve druge odgovarajue propise, te razvoj i finansiranje infrastrukture.Kao jedan od rezultata tih aktivnosti jeste i formiranje osnovne transevropske mree koridora koja je prihvaena na Drugoj panevropskoj konferenciji na Kreti, 1994. godine. U toj mrei nije postojao niti jedan koridor koji prolazi kroz Bosnu i Hercegovinu, a Hrvatsku je doticao samo marginalno jedan od tada ukupno devet. Evropska transportna politika je definirana, odnosno redefinirana na Panevropskim konferencijama transporta. U posljednjih desetak godina bila je izloena uestalim dopunama, to je usko vezano sa stalnom intencijom irenja lanstva u Evropskoj Uniji, odnosno irenja trita sa jedinstvenim pristupom u skladu sa postulatima Evropske Unije. Helsinkom Deklaracijom iz 1997. godine definirani su principi evropske transportne politike za nastupajui period. Sveukupan cilj Evropske transportne politike je promovisanje odrivog, efikasnog transportnog sistema koji zadovoljava ekonomske, socijalne, okolinske i sigurnosne potrebe graana Evrope, kao i podrka smanjenju regionalnog dispariteta i omoguavanje evropskom biznisu da se efektivno takmii na svijetskim tritima. Na osnovu toga, utvrena je TEN-T (Trans European Netvork - Transport) mrea od deset Panevropskih koridora. Svi koridori, osim koridora VII, planirani su da budu cestovne i eljeznike veze. Koridor V na drugoj Panevropskoj konferenciji o transportu odranoj na Kreti marta 1994. godine izvorno je bio odreen na pravcu sa generalnom orjentacijom Lvov- Budimpeta Ljubljana - Venecija, sa ogrankom prema Bratislavi. Nakon konferencije u Helsinkiju 1997. godine, odreena su i preostala dva ogranka, od kojih ogranak C tranzitira teritoriju Bosne i Hercegovine i zavrava u Ploama (Hrvatska). [footnoteRef:2] [2: efkija eki: Saobraajni sistem koridora 5-c nove mogunosti razvoja, Sarajevo, 2006. godine]

Slika 1. Paneuropski saobraajni koridoriNa osnovu Deklaracije iz Helsinkija, Evropska Komisija je u oktobru 2001. godine publikovala dokument pod nazivom Strategija prometne i energetske infrastrukture za jugoistonu Evropu, pripremljen od strane Generalne direkcije za transport i energiju (DG VII), a obuhvatio je Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku, Srbiju, Crnu Goru i Makedoniju. U ovom dokumentu su utvreni principi i kriteriji za definiranje okosnice mree transportne infrastrukture na podruju jugoistone Evrope. Dugorono, predloena okosnica regionalne saobraajne mree trebala bi biti dio nastavka znaajnih osa Transevropske mree susjednih zemalja. Kao to znamo koridora V i X su od izuzetnog znaaja za zemlje jugoistone Evrope, a samim tim i za BiH. Neophodno je naglasiti i planirani Jadransko - jonski koridor od Trsta do Kalamate, duine oko 1500 km, koji neposredno povezuje zemlje EU (Italija, Slovenija, Grka) i zemlje regiona van EU (Hrvatska, BiH, Crna Gora i Albanija). Na sastanku ministara saobraaja odranom 2004. godine u Ljubljani, ministri Hrvatske, BiH, Crne Gore, Albanije i Grke su potpisali zajedniku izjavu o kooperaciji na programima Jadransko - jonskog koridora i projektu Jadransko - jonskog autoputa.

3. JADRANSKO JONSKA MAGISTRALA3.1. Zamisao o polaganju trase Jadransko jonskog autoputaPrva zamisao o projektu Jadransko - jonskog autoputa potekla je s italijanske strane 1993., a nakon toga su 1998. hrvatski predsjednik dr. Franjo Tuman i grki premijer Kostas Simitis dali poticaj za realizaciju projekta radi stabilizacije i razvoja zemalja uz trasu.Trasa Jadransko jonskog autoputa (JJAC) ima meunarodne oznake E-61, E-65 i E-80, a protee se kroz Trst Rijeku Zadar Split Dubrovnik Bar Dra Atena. Poloena je uz istonu obalu Jadranskog i Jonskog mora od Trsta u Italiji do Kalamate u Grkoj. Ukupna duina joj je oko, priblino 1500 km. Prolazi kroz 7 zemalja: Italiju (10km), Sloveniju (30km), Hrvatsku (460km), Bosnu i Hercegovinu (90km), Crnu Goru (120km), Albaniju (370 km) i Grku (440km).

Ova cesta polazi iz Italije, prolazi kroz Sloveniju, Hrvatsku, BiH, Crnu Goru i Albaniju, a zavrava na samom jugu Grke. Iako za sada nosi naziv Jadransko - jonska cesta, predvia se da e u budunosti biti preimenovana u panevropski koridor 11.Navedena kilometraa predvia granini prijelaz iz Hrvatske u Bosnu i Hercegovinu kod Ploa. Ukupni trokovi izgradnje procjenjuju se na gotovo 8 milijardi amerikih dolara. Na sljedeoj slici (Slika 2.) moe se vidjeti trasa Jadransko jonske magistrale i njena cijela duina, kroz zemlje kroz koje.

Slika 2. Trasa Jadransko - jonskog autoputaJadransko-Jonski autoput ima veliki znaaj za sve zemlje kroz koje prolazi. U nastavku slijedi kratko i zato je znaajan, za svaku zemlju ponaosob.U Italiji trasa ovog autoputa se nastavlja na autoput Milano Venecija - Trst (Serressima).U Sloveniju, iako relativno kratka dionica, znaaj dobiva u kombinaciji sa autoputem Ljubljana - Rijeka i kao veza luke Kopar s Rijekom.Za Hrvatsku, prema studiji, Hrvatska dionica predstavlja gotovo pola ukupne duine. Kako je vei dio trase identian s trasom autoputa Zagreb - Split, Hrvatska bi u sluaju odluke o gradnji Jadransko - Jonskog autoputa bila u vrlo povoljnom poloaju jer bi najvei dio trase bio ve izgradjen.Trasa ove magistrale je kroz Bosnu i Hercegovinu neto kraa, ali znaaj e dobiti nakon izgradnje autoputa Ploe - Budimpeta. Ovaj autoput bi se u BiH odvajao od koridora 5C kod Poitelja, prolazio pored Neuma, te nastavljao prema Crnoj Gori, u koju bi ulazio kod Trebinja.Potrebno je definisati tanu trasu od granice sa BiH do albanske granice na rijeci Bojani. Plan rekonstrukcije Jadranske ceste u Crnoj Gori predvia izgradnju mosta u Boki Kotorskoj kod tjesnaca Verige.Izgradnja ove magistrale od velikog privrednog znaaja biti e Albaniji, kojoj e donijet ubrzan razvoj i bliskost zemljama EU i Bliskog Istoka.Izgradnjom Jadransko - jonskog autoputa, Grka dobija najkrau vezu s Evropskom unijom ija je lanica.[footnoteRef:3] [3: Jadransko-Jonska autocesta . Aleksandar Ivani .UDK 625.711(497) Primljeno 11. 9. 2003.]

3.2. Nova magistrala siguran put u EvropuHrvatska, Bosna i Hercegovina i Crna Gora postigle su prije par dana dogovor u vezi sa spojnom takom budue Jadransko jonske autoceste, na granici dvije zemlje. Kontaktna taka je odreena i bit e u mjestu, koje se s crnogorske strane zove Nudo, a s bosanskohercegovake strane Aranelovo. Ovaj sporazum je otvorio vrata za izradu situacijsko investicijske dokumentacije za ovu cestu, i u BiH i u Crnoj Gori. Slini razgovori trebali bi da se vode i s Hrvatskom. [footnoteRef:4] Ovo je prvi konkretan korak koji otvara put pripremi i izgradnji ovog izuzetno vanog projekta koji e povezivati sjever Italije i krajnji jug Grke. [4: Dnevni Avaz, izdanje 29. 04. 2011. godina]

Dravni i entitetski resorni ministri prije tridesetak su dana potpisali izjavu o intenziviranju razgovora sa zemljama koje pripadaju Jadransko - jonskoj inicijativi u vezi s izgradnjom ove ceste. Sada tu izjavu sve tri vlade moraju pretoiti u svoje odluke. Prvi korak je proglasiti taj projekt od interesa za BiH, kako bi se moglo pristupiti razgovorima s ostalim zemljama, te izradi prostorno - planske i tehnike dokumentacije, kao i traenju izvora novca. Hrvatska je vei dio svoje trase na ovoj cesti ve izgradila, a Crna Gora takoer je ivo zainteresirana za poetak realizacije ovog projekta. Kroz BiH bi prolazilo oko 120 kilometara.Direktor Federalne direkcije za autoceste Erdal Trhulj kazao je za "Avaz" da bi koridor 5C i Jadransko - jonska cesta od granice s Hrvatskom do Poitelja imali istu trasu, a da bi se kod Poitelja pravio veliki regionalni vor gdje bi se oni razdvajali. Ona bi potom obilazila Hutovo blato i imala bi prikljuke za Stolac i Neum. Potom bi se nastavljala sjevernim obodom Popovog polja, prolazila dijelom kroz RS, a imala bi prikljuke za Trebinje i za Dubrovnik. Nakon toga izlazila bi na granicu s Crnom Gorom i spojila se s njihovim dijelom Jadransko jonske ceste koji se tek treba graditi.Cijela ta pria jo uvijek nije institucionalizovana na nivou svih sedam zemalja koje se oslanjaju na taj budui autoput. Zbog ovakvih razloga je odran sastanak u Trebinju na nivou BiH, Republike Hrvatske i Crne Gore, 21 aprila 2004 g. s namjerom da se pokrene ta inicijativa. I jedan od zakljuaka na ovom sastanku jeste da ministar mora, turizma, prometa i razvitka Republike Hrvatske, napie jednu inicijativu u ime trojice ministara, spomenutih drava i da je dostavi preostaloj etvorici ministara, dakle ministrima Albanije, Grke, Slovenije i Italije, da zajedniki izau sa zahtjevom na Evropskoj konferenciji ministara transporta, s namjerom da se taj autoput proglasi pranevropskim koridorom.Ministar komunikacija i prometa BiH, ministar mora, turizma, prometa i razvitka R. Hrvatske i ministar pomorstva i prometa Crne Gore, 21. aprila 2004. godine u Trebinju, potpisali su Zajedniku izjavu o saradnji na programu Jadransko - jonskog prometnog koridora i Jadransko - jonskog autoputa. Izjava je potpisana u cilju zajednikog nastupa drava potpisnica prema Konferenciji evropskih ministara prometa za uvrtenje Jadransko - jonskog prometnog koridora u mreu panevropskih prometnih koridora. [footnoteRef:5] [5: http://www.mkt.gov.ba/aktivnosti/?id=52]

Ministar pomorstva i saobraaja Crne Gore kae da ove zemlje do sada nisu uspijevale da zainteresuju Evropsku uniju za ovaj koridor, ali da su se sada politike okolnosti promijenile: Mi emo ponovo pokuati na Evropskoj konferenciji ministara transporta da aktuelizujemo to pitanje Jadransko - jonskog autoputa. Da li emo uspjeti, to emo vidjeti. Bie dosta teko, zato to ovo to je do sad dizajnirano, odnosno ovih deset koridora, to je praktino zadato Evropskoj uniji i zemljama koje ulaze u EU, da zavre do 2015. godine i do tada u njihovoj politici nema prostora da se dodaju neki novi koridori. Meutim, s obzirom da je evidentno da je u odnosu na onaj period kada je projektovana transevropska saobraajna mrea, dolo do nekih promjena u ekonomskom i politikom smislu, mi se nadamo da taj stav nije toliko krut da ne moe doi do nekih inovacija i promjena i pokuavamo na neki nain to ponovo da aktuelizujemo.[footnoteRef:6] Postavljamo sebi pitanje da li je neophodno da tri drave, u ovom sluaju Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Hrvatska, nastupe jedinstveno, sa zajednikim stavom? [6: http://www.slobodnaevropa.org/Content/Article/825108.html]

Neophodno je. Zato to je vei broj nastupa, definitivno je jaa snaga. Jer, nisu samo ekonomski parametri bili odluujui kada se dizajnirala transevropska mrea, nego i politiki elementi. Sada u ovoj fazi mi raunamo na taj politiki elemenat, jer ti autoputevi jesu integracioni faktor. Snano je prisutna volja meunarodnih faktora da se ovaj prostor bive Jugoslavije ponovo integrie, a jedan od naina integracije jeste i saobraajna integracija. Zbog toga je zajedniki nastup izuzetno bitan, ne samo da bismo pokazali politiku volju i politiku potrebu, nego isto tako radili i na razliitim strunim simpozijumima i konferencijama na ubijeivanju i ekonomskoj opravdanosti toga puta.Kroz itavu povijest Balkana, a i danas, mediteranske zemlje smjetene uz istonu obalu Jadranskoga i Jonskoga mora nisu dovoljno koristile saobraajni koridor uz svoju obalu. Uz politike razloge i nedostatak primjerene saobraajnice koja bi ih povezivala, glavni je razlog bio u nedostatku meusobne suradnje. To je, vjerovatno, i glavni razlog relativno slabe razvijenosti tih podruja.Za Hrvatsku bi JJAC bio projekt od izvanredne vanosti jer bi poveao znaenje cestovnih pravaca koje Hrvatska gradi odnosno jo planira izgraditi. Iako su cestovni pravci. Zagreb Rijeka i Zagreb Split za Hrvatsku vitalni, njihova je isplativost upitna jer nisu meunarodno tranzitni. Dananje projekcije poveanja prometa u iduem desetljeu ne garantuju otplatu anuiteta samo iz prihoda od cestarine. Izgradnja JJAC-a taj bi rizik sigurno otklonila, jer bi preuzela velik dio prometa izmeu zemalja Europske unije i Bliskog istoka.Hrvatska bi u partnerskom odnosu s Bosnom i Hercegovinom trebala takoer nastojati izgraditi autoceste u koridoru 5C, koji povezuje luku Ploe s Budimpetom preko Sarajeva i Osijeka. Svi spomenuti pravci iznimno su kompatibilni i samo njihova meusobna interakcija daje, uz jamstvo isplativosti i uz privredni razvoj koji bi uslijedio njihovom izgradnjom, dugoronu politiku stabilnost regije koja je zbog nespretnih politikih rjeenja (Dayton, Kosovo...) jo uvijek upitna. U dogovoru s Vladom Republike Hrvatske ve due vrijeme se pokuava pronai nain financiranja JJAC-a. S obzirom na iznimno visoku cijenu projekta i vrlo male financijske potencijale zemalja na junom dijelu trase, logino se namee koncesijski nain izgradnje (BOT build, operate, transfer). Kada bi u Europskoj uniji postojala politika volja (isplativost nije upitna), a ini se da je jo nema ili je nedovoljna, logino bi bilo ukljuivanje Europske banke za razvoj (EBRD) ili neke druge europske financijske institucije. [footnoteRef:7] [7: A.Ivani,Jadransko-Jonska autocesta,GRAEVINAR 55(2003)11,659-661]

U sluaju da se to ipak uskoro ne dogodi, mogue je i financiranje na osnovu meunarodnih obveznica (modela tunela ispod kanala La Manche). U tu bi svrhu vjerojatno bilo najbolje da se u Europskoj uniji osnuje koncesionarsko drutvo za realizaciju posebne transakcije (Special Purpose Vehicle) koje bi na sebe preuzelo voenje cjelokupnog projekta organizaciju, izgradnju, financiranje i voenje u razdoblju trajanja koncesije.3.3. Sukob interesaNaalost, ni do danas koridor JJAC-a nije uvrten u europsku kartu prioritetnih cestovnih pravaca. To je vrlo teko razumjeti jer, osim iznimne regionalne vanosti, koridor bi omoguio povezivanje prometnih tokova zapadne i sredinje Europe sa zemljama jugoistone Europe i Bliskog istoka. Meutim najvei problem prihvaanja Jadransko - jonskog koridoru u panevropske koridore jeste Srbija kojoj je od interesnog znaaja da taj koridor ne zaivi. Jer kako znamo kroz Srbiju prolazi koridor X a Jadransko - jonski ne prolazi nikako a samim tim im ne odgovara.

Slika 3. Jadransko - jonski koridor u odnosu na koridor XAko se uzme u obzir da koridor X prolazi u duini od 800 km teritorijom Srbije te da povezuje zapadnu i sjevernu Evropu sa njenim centralnim, istonim i jugoistonim dijelovima onda postaje jasno zato postoji jak lobi od strane ove zemlje za stavljanje u drugi plan Jadransko - jonskog autoputa. Samo da kaemo transportni put koji bi prolazio kroz Srbiju bi bio zanemaren ako bi se uvela Jadransko - jonski koridor koji bi povezao Grku sa sredinjom evropom i zapadom preko ovog koridora kao to moemo vidjeti na slici 3. Javlja se i problem ako se preko Jadransko - jonske magistrale spoji Bliski istok i Turska sa centralnom Evropom pitanje u kakvom e stanju biti sam taj region oko JJAC.Strateki interesi Srbije i zemalja regiona po pitanju razvoja putnih pravaca u velikoj mjeri su sukobljeni. Izgradnja puteva po svojoj prirodi zahtijeva dogovaranje i nije dovoljno da samo jedna drava izgradi svoj dio magistralnog pravca ako on ne vodi nigdje dalje od granice. ak i kada bi postojao putni pravac prema Srbiji kojeg je neophodno modernizovati prije nego to bi bila izgraena Jadransko - jonska magistrala, anse da se to uradi su minimalne, jer e Srbija biti prinuena da sva eventualna sredstva za razvoj putne infrastrukture usmjerava na svoj dio X koridora, od kojeg zemlje sa jadrana nemaju nikakve korisiti, a koji je direktna konkurencija Jadransko - jonskom koridoru.Drugim rijeima, zemlje koje izlaze na Jadransko more moraju izgraditi pravac za komunikaciju sa svijetom, dok Srbija takve pravce ve ima i njen prioritet je unutranja putna mrea.3.4. JJAC bez BiHNa regionalnom sastanku resornih ministara saobraaja odranom u Zagrebu, hrvatski ministar saobraaja i komunikacija prezentirao je konaan plan izgradnje Jadransko - jonske ceste kroz Hrvatsku. Iz prezentacije je vidljivo da Hrvatska definitivno planira graditi ovu cestu uz samu Jadransku obalu, tako da bi ona prolazila i desetak kilometara kroz Neumsku opinu. Ovo rjeenje suprotno je oekivanjima bh. zvaninika, koji su planirali da kroz nau zemlju proe vie od 100 kilometara junog koridora. Takvo rjeenje FBiH je ugradila i u strategiju razvoja autoputeva. Prema toj strategiji, ova cesta ulazila bi u BiH kod mjesta Bijaa i imala bi zajedniku trasu s koridorom 5C do Poitelja. Odatle bi se razdvajala od koridora i potom kroz FBiH i RS ila prema Crnoj Gori. Takoer, Vijee ministara je izgradnju ove ceste proglasilo od opeg interesa za BiH. Nama je ta cesta jedan od prioriteta. Ona bi nam omoguila kvalitetno povezivanje s Neumom, Dubrovnikom, Crnom Gorom... To je veoma vano ne samo radi kvalitetnog saobraaja nego zbog ukupnog razvoja tog kraja, jer nama nikako ne odgovara da taj autoput proe kroz Neum. Na slici 4. se vidi tano kako Jadransko - jonska autocesta zaobilazi Bosnu i Hercegovinu

Slika4. Jadransko-jonski autoput bez BiHPrema naim informacijama, Federacija je ve predviala izradu idejnog projekta za ovu cestu, naravno po svom rjeenju. Stoga, kako saznajemo, postoji mogunost da BiH ne prihvati rjeenje koje je Hrvatski ministar prezentirao i ne dozvoli gradnju te ceste kroz Neum, zbog ega bi mogao uslijediti novi veliki spor dvije zemlje. Meutim Hrvatska tvrdi da je prijedlog odobrila EU i da BiH tu nita ne moe uiniti. ta vie, ona tvrdi da bh. vlasti godinama obmanjuju javnost tvrdnjama o stotinjak kilometara ceste kroz BiH. Istie da se, iako je Kalmeta tek nedavno prezentirao konano rjeenje, i ranije moglo znati kuda e otprilike ova trasa ii.Hrvatska se oituje da mi moemo graditi tu trasu, ali da ona ne moe ulaziti u Jadransko - jonski autoput nego samo kao dio nekog obinog puta. Naa zemlja je zajedno sa Crnom Gorom potpisala sporazum koji direktno oituje da e ta trasa prolaziti zadanim putem. BiH je crtala mapu bez konsultacija s drugim zemljama, iako se radi o meunarodnim linijama. Hrvatska je imala jos jedan vid kako da zaobie BiH, a to je da gradi Peljeaki most i da ide preko Peljeca, ali prema novim saznanjima oni e poeti graditi most koji je duine 2440 m i irine 21 metar, najveeg mosta koji se trenutno gradi u Europi. Odustati od tog projekta nee, ali kako kau njima je od interesa da budu u dobrim odnosima sa susjedima, a i sam prelaz kroz BiH i prikljuenje na koridor 5C je od vitalnog znaaja i za njih i za BiH.3.5. Problemi i mogui izvori finasiranja projektaNeizvjestan status projekta Jadransko - jonskog autoputa kao i nepostojanje nikakvog validnog, opte prihvaenog rjeenja predstavljaju veliku prepreku za ekonomske procese u regionu, poevi od trgovine nekretninama, do ulaganja u ozbiljne privredne projekte. Izgradnja ovog autoputa se odlae u nedogled. U naem regionu se o tome malo govori, mada smo svjesni injenice da postoji niz problema koje moraju rjeavati iskljuivo zemlje kojih se tie izgradnja ovog autoputa.S obzirom na izrazito visoku cijenu projekta koja se po najnovijim proraunima penje i do 8 milijardi amerikih dolara i na vrlo male finansijske potencijale zemalja na junom dijelu trase razmatrani su i naini iznalaenja najpovoljnijeg naina finansiranja cijelog poduhvata.Tako je Hrvatska sama krenula u izgradnju projekta i dio novca od uloenog e vratiti kroz putarinu. Tako naprimjer 80 kilometara autoputa Ploe - Dubrovnik, su strunjaci Hrvatskih autoputeva izraunali da bi ta saobraajnica kotala 730 miliona eura, odnosno 9,4 miliona eura po kilometru. Prema pisanju hrvatskih medija, tako visoka cijena opravdava se izuzetno tekim terenom i ekolokim normama koje se moraju ispuniti u dolini Neretve. Sadanje projekcije pokazuju da je ak 30 posto te dionice autoputa u objektima. Treba sagraditi 18,64 kilometra tunela i 10,5 kilometara mostova i vijadukata. [footnoteRef:8] [8: http://www.slobodnaevropa.org/Content/Article/825108.html]

to se tie Bosne i Hercegovine taj dio bi navjerovatnije trebala dobiti Hrvatska koja je glavni mogui koncesionar da dobije pravo izgradnje Jadrasko - jonskog autoputa kroz BiH. Albanija je takoe izrazila spremnost da prati ostale drave u izgradnji autoputeva i ve je izgradila oko 40 km autoputa te nastavlja gradnju prema crnogorskoj granici, mada taj proces tee veoma sporo.Crna Gora isto tako ima problema oko izgradnje autoputa jer oni tek otvaraju tendere za koje su najvie zanimaju kineske firme koje imaju najvee anse da dobiju pravo gradnje autoputa. S druge strane Crnoj Gori je bitno da obnovi brzu cestu du primorja i da napravi zaobilaznicu oko Budve i Herceg Novog. Crna Gora je imala i problema sa Hrvatskom jer je hrvatska vlada trebala konkretno neto i ponuditi i stati iza projekta oko izgradnje meutim, hrvatski konzorcijostao je bez posla vrijednog 2,77 milijardi eura, i to zbog togato Vlada nije u stanju izdati jamstvo hrvatskom konzorciju za posao gradnje autoceste Bar - Boljare u Crnoj Gori. Taj posao sad je preuzela grko - izraelska kompanija koja e kako stvari stoje taj posao zavriti. Tako da je teko sad finasirati u isto vrijeme i brzu cestu i Jadransko - jonski autoput.Grka ve gradi dionicu od Atine prema albanskoj granici i zajedno sa Hrvatskom najvie je uinila po pitanju izgradnje Jadransko - jonskog autoputa.Italija ovaj projekat smatra interesantnim i sugestivnim, ali smatra da treba jo paljivo ispitati njegovu izvodljivost u saradnji sa meunarodnim finansijskim institucijama. Italija se naime ve obavezala spram VIII koridora (Dra Solun) i spram V koridora (Trst Ljubljana Budimpeta), pa projekat Jadransko - jonskog autoputa mora razmotriti u sklopu ve preuzetih obaveza, pa i s obzirom na znatnu njegovu cijenu.[footnoteRef:9] Na slici 5. se vidi kako prolazi Jadransko - jonski autoput kroz Crnu Goru i Grku. [9: Politika,Nedeljni vjesnik,Inoslav Beker,Nedelja,10.listopada 1999.]

Slka 5. Crna Gora i Grcka Jadransko-jonska autocestaKao prvo idealno rjeenje se namee koncesijski nain izgradnje (BOT build operate transfer). Kada bi u Evropskoj Uniji postojala politika volja, a ini se da je jo nema ili je nedovoljna, logino bi bilo ukljuenje Evropske banke za razvoj (EBRD) ili neke druge evropske finansijske institucije.[footnoteRef:10] [10: A.Ivani,Jadransko-Jonska autocesta,GRAEVINAR 55(2003)11,659-661]

U sluaju da se to ipak uskoro ne dogodi, mogue je finansiranje na osnovu meunarodnih obveznica (model tunela ispod kanala La Manche). U tu bi svrhu bilo najbolje da se u saradnji Evropske Unije osnuje koncesionarsko drutvo za realizaciju posebne transakcije (Special Purpose Vehicle) koje bi na sebe preuzelo voenje u razdoblju trajanja koncesije. U zemljama ukljuenim u projekat bile bi osnovane podrunice koje bi brinule o realizaciji dionica unutar svoje drave. Drutvo bi na sebe trebalo preuzeti finansijske rizike, a drave uesnice bi garantovale pravnu sigurnost donoenjem posebnih zakona o zatiti takvog ulaganja.[footnoteRef:11] [11: http://www.ingra.hr/index.php?l=hr]

Hrvatska bi, s obzirom na ve izgraene dionice, kao i one koje e se do poetka izgradnje Jadransko - jonskog autoputa izgraditi, bila u izuzetno povoljnom poloaju.

4. ZAKLJUAKKoliki znaaj nosi izgradnja Jadransko jonskog autoputa ogleda se prije svega u privrednom, ekonomskom i politikom pogledu. Izgradnja ove dionice bi ojaala meusobne odnose zemalja u ovom regionu, a u isto vrijeme bi povezivala Jugoistonu Evropu sa zapadnim dijelovima, a i obratno. Svojim irim znaenjem na regiju ta je autocesta prioritet nad prioritetima. to se tie Bosne i Hercegovine ovu autocestu bi trebalo proglasiti projektom od dravnog interesa. Republika Srpska ima interes u Jadransko - jonskoj magistrali zbog toga to e je taj put povezati sa Herecegovinom, od ega e taj dio Republike Srpske znaajno finansijski profitirati.Ako bi se ovi planovi realizirali, BiH bi dobila izlaze na Jadransko more u Boko Kotorskom zaljevu, Dubrovniku i Neumu preko Jadransko - jonske ceste, potom u Luku Ploe preko koridora 5C, kao i u Split preko brze ceste iz Mostara. Praktino, bili bismo izuzetno dobro povezani s Jadranskim morem, to bi veoma ubrzalo razvoj nae zemlje. Njena gradnja veoma bi ojaala i koridor 5C, jer bi se njihovim povezivanjem omoguilo da se saobraaj iz centralne Evrope distribuira du Jadranske obale i Mediterana.Uz sve nabrojane koristi ovo bi bio i jedan od najjeftinijih autoputeva u BiH zato to je teren uglavnom ravan i ne iziskuje gradnju veih mostova ili tunela.Kada se sagledaju sve koristi koje bi gradnja ovoga autoputa vukla za sobom, onda je jasno nastojanje nae zemlje, a i drugih zemalja, kroz koje bi ova magistrala prolazila, za to skorijom realizacijom plana.

5. Literatura1. Prof. dr. efkija eki: BOSNA RASKRSNICA EVROPE , Vijee kongresa bonjakih intelektualaca; Sarajevo, BiH; Januar, 1998.2. Pregled aktivnosti 2003-2006 - Vijee ministara, Ministarstvo komunikacija i prometa, BiH3. Dnevni Avaz, izdanje 29. 04. 2011. godina4. efkija eki: Saobraajni sistem koridora 5-c nove mogunosti razvoja, Sarajevo, 2006. godine5. Politika,Nedeljni vjesnik,Inoslav Beker,Nedelja,10.listopada 1999.6. Internet: www.seebiz.eu/bih/tvrtke/infrastruktura/jadra... http://www.mkt.gov.ba/aktivnosti/?id=52 http://www.ingra.hr/index.php?l=hr http://www.slobodnaevropa.org/Content/Article/825108.html

20