Evropska monetarna unijaProf.dr Kanita Imamović-Čizmić

1

Sadržaj sesije

• Prvi oblici monetarnih unija

• Važnost i podloga za EMU

• Pravna osnova

• Nastanak i razvoj

• Rasprave o monetarnoj uniji i evropski monetarni sistem

• Evropska monetarna unija

• Zajednička monetarna politika

2

Monetarna unija – valutna unija

• Monetarna unija je najveći stepen ekonomske integracije- područje u kojem nepostoje nikakva ograniĉenja plaćanja, tečajevi valuta članica su trajno fiksirani dokse prema zemljama nečlanicama zadržava fleksibilno fluktuiranje.

• Monetarna unija je shvaćena kao zona u kojoj se monetarnom politikom ideviznim kursevima zemalja koje u njoj participiraju upravlja na način koji vodidosezanju ciljeva ekonomske politike.

• Potpuna liberalizacija kretanja kapitala, integracija bankarskih i finansijskih tržištazemalja članica iste i eliminacija fluktuacija u kretanju kurseva valuta krozneopozivo fiksiranje istih, preduslovi su za njeno formiranje.

• Valutna unija je jedna od formi monetarne unije u kojoj se zemlje članiceprihvatajući zajedničku valutu odriču svoje vlastite. Valutna unija, shvaćena naovaj način, imenuje se i kao potpuna monetarna unija ili zajedničko valutnopodručje.

3

Prvi oblici monetarnih unija

• Prvi oblici monetarnih unija javljaju se u XIX stoljeću.

• 1865. godine se osniva Latinska unija (Belgija, Italija, Švicarska i Francuska), cilj ove organizacije bila je standardizacija količine zlata i srebra u opticaju (tzv. bimetalni sistem) i utvrđivanje kursa u odnosu na valute drugih zemalja.

• U Njemačkoj dolazi do značajnih promjena u monetarnom sistemu kao što su uvođenje jedinstvene valute u vidu njemačke marke te osnivanje jedinstvene centralne banke za cjelokupno područje Njemačke.

• U Švicarskoj su postojala 22 kantona, a time i 22 različita monetarna područja. Rješenje je bilo uspostavljanje novčanog sistema zasnovanog na francuskom franku.

• Skandinavske zemlje (Danska, Norveška, Švedska) su standardizovale postojeće valute uspostavljanjem Skandinavske unije, oslobodile kamata i ostalih nameta zemlje članice koje su zadržale svoju monetarnu suverenost.

4

Važnost i podloga za EMU

• Države članice Evropske unije usklađuju svoje nacionalne ekonomske politike kakobi mogle zajednički djelovati kada budu suočene s izazovima, kao naprimjer s trenutačnom ekonomskom i finansijskom krizom uzrokovanom COVID 19.

• Devetnaest država otišlo je i korak dalje s usklađivanjem tako što su uvele euro kao svoju valutu.

• Sve države članice (unutar ili izvan europodručja) dio su ekonomske i monetarneunije (EMU), okvira za ekonomsku saradnju osmišljenog za promicanje stvaranjaradnih mjesta i održivog razvoja te usklađivanje odgovora na globalne ekonomskei finansijske izazove.

• Monetarna unija je jedan od ciljeva integracije u okviru EU,

• Ugovoru o FEU - preambula, sve države članice su odlučile da ojačaju„konvergenciju svojih privreda“ i uspostave ekonomsko-monetarnu uniju kojauključuje „jedinstvenu i stabilnu“ valutu.

5

Pravna osnova

• Odluke europskih sastanaka na vrhu u Haagu (1969.), Parizu (1972.), Bruxellesu (1978.), Hannoveru (1988.), Madridu i Strasbourgu (oba1989.) i Maastrichtu (1991. – 1992.)

• Članci od 119. do 144., članak 219. i članci od 282. do 284. Ugovora o funkcioniranju Europske unije (UFEU)

• Protokoli priloženi UFEU-u o prijelazu u treću fazu ekonomske imonetarne unije, prekomjernom deficitu i postupcima zamakroekonomske neravnoteže, konvergencijskim kriterijima, klauzulama o izuzeću za Ujedinjenu Kraljevinu i Dansku, Europskomsustavu središnjih banaka, Europskoj središnjoj banci i Euroskupini.

6

Nastanak i razvoj • Logičan korak u procesu ekonomske integracije evropskih država i ključni

element ekonomsko-socijalnog razvoja EU , kompleksnost samog procesa

• U vrijeme potpisivanje Rmskog ugovora – isti stepen razvoja, slične stope inflacije i stanja u vanjskotrgovinskim bilansima članica

• Vrijeme Bretton Woodsa (dolar i preiodično usklađivan fiksni devizni kurs/ Glavno svojstvo sistema je bilo u obvezama država članica koje su morale uvesti i održavati takvu monetarnu politiku radi održavanja tečaja svojih valuta u okviru utvrđenih vrijednosti, uz najveće odstupanje od 1 posto u odnosu na zlato i mogućnosti MMF-a da svojim intervencijama otklanja privremene neravnoteže platnog bilansa.) – konsolidacija ekonomskih politika država EEZa

• Povod za izgradnju međunarodne monetarne autonomije EZ a posljedica integracionig procesa u trgovini i poljoprivredi

7

• Barov plan 1969.godine :

1. kordinacija kratkoročnih i srednjoročnih politika članica kroz koordinacije i konsultacije

2. mehanizam za monetarnu saradnju kako bi se pomoglo državama sa platno bilansnim poteškočama

• Kratkoročno djelovanje Barovog plana - krah sistema fiksnih deviznih kurseva, pritiscima na dolar, vanjskim šokovima te rastom stope infacije, devalvacijom franskuskog franka a revalvacijom njemačke marke

• Haški skup 1969.god – zadatak Vijeću ministara – napraviti Plan o osnivanju evropske „ekonomske i monetarne“ unije - temelj harmonizacija politika i osnovanje Evopskog fonda za rezerve

8

Rasprave o monetarnoj uniji i evropski monetarni sistem • „Monetaristi“ i „ ekonomisti“

• Teorija međunarodne monetarne integracije (Francuska, Italija, Belgija , Luksemburg):

1. Jedinstven novac

2. Konvertibilnost valuta

3. Slobode kretanja roba, usluga i faktora proizvodnje

4. Institucionalne promjene – jedinstvena monetarna politika iz jedinstvene CB ili sistema banaka

5. Jedinstven nastup na međunarodnoj monetrnoj sceni

6. Ista stopa inflacije

7. Fiskalna koordinacija i odlučivanje

8. Harmonizacija fiskalnih sistema

9. Integracija tržišta kapitala

10. Pb ravnoteže

11. Slični stepeni razvoja

12. Suverenitet država u pogledu regonalnih i strukturnih politik

13. Koordinacija EP

14. Usklađivanje plata

15. Politička unija

9

• Ekonomisti (Njemačka i Holandija)

1. Konvergenicija ekonomskih faktora

2. Kordinacija ekonomskih politika

• 1970. godine Wernerov izvještaj - kompromis – dvije etape :

o od 1971 -1974 (obezbijediti ekonomsku saradnju, brže kretanje ljudi, kapitala, roba i usluga, harmonizacija EP)

o Konvergencija monetarnih politika

o Uspostavljanja Evropskog fonda za monetarnu saradnju, Evropskog monetarnog instituta, Evropskog sistema CB

• 1978. godine – rezolucija o uvođenju Evropskog monetarnog sistema EMS“ – cilj ostvarenje bliže monetarne saradnje stupio na snagu 12.03.1979 godine sa ciljevima:

1. Stabilizacija deviznih kurseva između država članica EZ

2. Jačanje međunarodnih monetarnih odnosa

3. Davanje podstreka za dalji razvoj integracije

• ECU – evropska novčana jedinica kao nasljednik evropske obračunske jedinice (korpa valuta, knjigovodstveni novac)– centralna uloga

• EMS su činile tri oblasti aktivnosti:

1. Mehanizam intervencija na deviznim tržištima (ERM)

2. Kreditiranje sistema

3. Evropski monetarni fond 10

Evropska monetarna unija

• Vijeće Evrope je u junu 1988. godine inicirao predlaganje koraka za uvođenje zajedničke valute (eura), ali i za dalju realizaciju Evropskog monetarnog sporazuma. Pomenuti zahtjev je rezultirao usvajanjem Delorsovog plana ( Jacques Delors ) na konferenciji Evropskog savjeta u Madridu 1989. godine. Delorsovim planom su bile predviđene tri faze u procesu stvaranja Ekonomske i monetarne unije:

• I faza - je imala za cilj privođenje kraju stvaranja unutrašnjeg tržišta, smanjenje razlika između ekonomskih politika članica, uklanjanje preostalih prepreka za potpunu finansijsku integraciju (liberalizacija tokova kapitala) i intenziviranje monetarne saradnje.

• II faza - je bila osmišljena kao prelazno rešenje - tj. period unutar kojeg bi se uspostavili osnovni organi i organizaciona struktura Evropske monetarne unije (European Monetary Union-EMU) sa ciljem ekonomske konvergencije (približavanja) između članica.

• III faza - je predviđala neopozivo fiksiranje valutnih kurseva, uvođenje jedinstvene zajedničke valute, kao i delegiranje pune monetarne i ekonomske odgovornosti mnogim institucijama i tjelima EU.

11

I faza II faza III faza

Podfaza A Podfaza B Podfaza C

Liberalizacija kapitalnih

tokova; Koordinacija

ekonomskih, fiskalnih i

monetarnih politika

Evropski monetarni

institut; Autonomija

nacionalnih centralnih

banaka

Tranzicioni scenario;

Oderđivanje imena valute:

euro

Evropska centralna banka i

Evropski sistem centralnih

banaka

Fiksirane stope;

Početak realizacije

monetarne politike;

Knjižni euro

Konvertovanje papirnih

novčanica i kovanog novca

u euro

1.7.1990. 1.1.1994. decembar 1995. maj 1998. 1.1.1999. 1.1.2002.

12

• Realizacija Delorsovog plana je započela 1. jula 1990. godinepotpunom liberalizacijom tokova kapitala i jačanjem koordinacijeekonomskih, fiskalnih i monetarnih politika članica Evropskeekonomske zajednice (EEZ-a).

• Realizacija druge i treće faze je zahtjevala izvjesne promjene uUgovoru o osnivanju Evropske zajednice - 4. februara 1992. godinepotpisan Ugovor iz Mastrihta- nova poglavlja o ekonomskoj imonetarnoj politici.

13

• Ugovorom iz Mastrihta su definisane osnove uspostavljanja Ekonomske imonetarne unije, kao i koraci i rokovi za njenu konačnu realizaciju u svimčlanicama EU.

• Ugovorom iz Mastrihta su također definisani i kriterijumi (preduslovi) za uvođenjejedinstvene valute - eura.

• Države članice Unije, koje su imale namjeru da uvedu jedinstvenu valutu, bile sudužne da ispune kriterijume konvergencije u vidu preduslova za uvođenje evra. Ovi monetarni i fiskalni kriterijumi su poznati i pod nazivom Kriterijumi izMastrihta i oni obuhvataju sljedeće zahtjeve:

1. Deficit državnog budžeta ne smije da bude viši od 3% bruto domaćeg proizvoda(BDP-a) - finansijski položaj javnog sektora;

2. Javni dug mora da bude manji od 60% BDP-a;

3. Stopa inflacije ne smije da bude viša od 1,5% u odnosu na prosječnu stopuinflacije tri zemlje EU sa najnižom inflacijom;

4. Nominalne dugoročne kamatne stope ne smiju da budu više od 2% u odnosu naprosječnu kamatnu stopu triju zemalja sa najnižim kamatnim stopama -konvergencija prosječnih domaćih kamata u odnosu na prosjek tri članice sanajmanjim kamatnim stopama i

5. Obaveza učešća u Mehanizmu deviznih kurseva u najkraćem periodu od dvijegodine.

14

• Dodatni kriterijumi konvergencije obuhvataju:

1. Stabilnost cijena;

2. Visoku stabilnost domaće valute;

3. Poštovanje pravnih propisa o finansijskim institucijama koji garantujunezavisnost nacionalnih centralnih banka, kao i prilagođenost njihovogpriključivanja Sistemu evropskih centralnih banaka i

4. Realna konvergencija (rast) nacionalne privrede.

15

Zajednička monetarna politka

• Europska centralna banka (European Central Bank-ECB) osnovana u maju 1998. godine, neposredno prije uvođenja zajedničke valute - eura.

• Europska centralna banka je nastala kao pravni nasljednik Evropskog monetarnoginstituta -priprema i realizacija mnogih operativnih zadataka vezanih zauspostavljanje Europske centralne banke, njenih aktivnosti, ciljeva Banke, definisanje strategije i instrumenata ECB, kao i na uspostavljanje zajedničkogsistema platnog prometa unutar EU.

• Takođe je uspostavljena i višedimenzionalna nezavisnost sistema Europskecentralne banke i nacionalnih centralnih banaka koja proizilazi iz Ugovora izMastrihta.

• Nezavisnost nacionalnih centralnih banaka se direktno odrazila na održavanjestabilne i niske inflacije, sprečavanje inflatornih očekivanja, kao i na povećanjezaposlenosti i ostvarivanje relativno dinamične i održive ekonomske aktivnosti u članicama EU.

16

• Evropsku centralnu banku karakterišu četiri esencijalna tipa nezavisnosti:1. Institucionalna - pod kojom se podrazumjeva da ECB i članovi njenihorgana (tijela) djeluju potpuno nezavisno od drugih institucija i tijela EU, kaoi od vlada i drugih tijela država članica EU;2. Funkcionalna - u sklopu koje ECB raspolaže svim neophodnimingerencijama i sposobnostima za uspješnu realizaciju svog mandata. U tom smislu ECB ima potpunu kontrolu nad izdavanjem novca, pa sâmim tim i nadmonetarnom bazom EU. ECB takođe, zabranom kreditiranja javnog sektora, onemogućuje finansiranje javnog duga;3. Vlastita - koja članovima Upravnog odbora ECB obezbjeđuje sigurnost u pogledu dužine trajanja njihovog mandata i eventualnih razloga za njihovosmenjivanje. Kao takva, vlastita nezavisnost ECB može da spreči pojavusukoba interesa i4. Finansijska - pod kojom se podrazumjeva samostalnost (autonomija) nadsopstvenim finansijskim tokovima. ECB raspolaže svojim budžetom koji je u potpunosti nezavisan od zajedničkog budžeta EU

17

Upravljanje u EMU-u

• Unutar EMU-a ne postoji niti jedna institucija odgovorna za ekonomsku politiku.

• Umjesto toga, odgovornost je podijeljena između država članica i institucija EU-a.

• Glavni akteri u EMU su:

1. Europsko vijeće - utvrđuje glavne smjernice politika

2. Vijeće EU-a (u daljnjem tekstu: Vijeće) koordinira kreiranje ekonomske politike EU-a i odlučujemože li država članica usvojiti euro

3. „Eurogrupa“ - koordinira politike od zajedničkog interesa za države članice europodručja

4. Države članice - utvrđuju svoje nacionalne proračune unutar dogovorenih ograničenja za deficit i dug te određuju vlastite strukturne politike koje uključuju tržište rada, mirovina i kapitala

5. Europska komisija - prati rad i usklađenost

6. Europska središnja banka (ECB) - postavlja monetarnu politiku, čija je stabilnost cijena glavni cilji djeluje kao središnji nadzornik financijskih institucija u eurozoni

7. Europski parlament - dijeli posao formuliranja zakonodavstva sa Vijećem i podvrgavaekonomsko upravljanje demokratskom nadzoru, posebno novim ekonomskim dijalogom

18

Institucionalni aspekt ECB

• Evropska centralna banka (European Central Bank - ECB) predstavljazvaničnu instituciju Evropske unije i ona, zajedno sa centralnimbankama članica EU, čini Europski sistem centralnih banaka (ESCB).

• Ugovorom iz Mastrihta je Evropskom sistemu centralnih banakapovjeren mandat za obezbjeđivanje stabilnosti cijena, finansijskestabilnosti, finansijske integracije i pružanje podrške ekonomskojpolitici EU

• Kako nisu sve članice EU ušle u Evropsku monetarnu uniju (tj. eurozonu), u novembru 1998. godine je formiran Eurosistem kojiobuhvata sve nacionalne centralne banke članica koje su uvele euro, uključujući i Europsku centralnu banku.

19

• Dva ključna organa (tijela) Evropske centralne banke

1. Upravni odbor i

2. Izvršni odbor Banke.

• Upravni odbor je organ koji donosi strateške odluke, bitne za nesmetanofunkcionisanje Eurosistema. Pri tome se odluke Upravnog odbora uglavnomodnose na:

1) vođenje monetarne politike (pre svega o visini kamatnih stopa), kao i na

2) čitav niz drugih odluka poput odluka o odobravanju emisije novčanicaeura, prihvatanju godišnjih izveštaja i finansijskih bilansa ECB.

Izvršni odbor je operativno tijelo ECB koje je odgovorno za usvajanje irealizaciju dnevnih operativnih odluka. Izvršni odbor ima zadatak da sprovodiMonetarnu politiku EU u skladu sa određenim smjernicama od straneUpravnog odbora Banke

Opšti savjet koji čine predsjednik i zamjenik predsjednika ECB, kao i guvernerinacionalnih centralnih banaka svih 27 članica EU. Osnovni zadatak Opštegsavjeta svodi se na savjetodavnu funkciju sa ciljem podržavanja pripremepreostalih članica EU za pristupanje Eurosistemu.

20

Ekonomske aktivnosti uključene u EMU

• Operacije i upravljanje ekonomskom i monetarnom unijom (EMU) osmišljeni su za podršku održivom ekonomskom rastu i visokojzaposlenosti kroz ekonomsku i monetarnu politiku. To uključuje četiriglavne ekonomske aktivnosti:

1. provođenje učinkovite monetarne politike za europodručje s ciljemstabilnosti cijena

2. koordiniranje ekonomske i fiskalne politike u zemljama EU

3. osiguravajući da jedinstveno tržište nesmetano radi

4. nadzor i nadgledanje finansijskih institucija

21

Zašto su ove aktivnosti važne?

• Monetarna politika uključuje utjecaj na kamatne stope i tečajeve da bi se pogodovalo ekonomiji zemlje. To radi središnja banka koja kontroliraponudu novca u gospodarstvu.

• Međutim, ako bi svaka zemlja EU vodila svoju monetarnu politiku, onda

1. jedinstveno tržište bilo bi mnogo manje učinkovito2. trgovina bi mogla biti poremećena3. koristi bi bile manje• Zbog toga je u EMU-u monetarna politika usko koordinirana, a unutar euro-

područja centralizirana i neovisna.

22

Uloga nacionalnih vlada

• Nacionalne vlade kontroliraju ostala područja ekonomske politike.

• Oni uključuju

1. fiskalna politika koja se tiče državnih proračuna

2. porezne politike koje određuju kako se povećavaju dohodak

3. strukturne politike koje određuju mirovinske sustave, propise o radu i tržištukapitala

• Međutim, EMU donosi veću ekonomsku integraciju, posebno u eurozoni. Kao posljedica toga, stvaranje ekonomskih politika postaje pitanje od zajedničkoginteresa za sve zemlje EU. Da bi se osiguralo nesmetano funkcioniranjegospodarstva EU u cjelini, važno je da sve zemlje usklade svoje ekonomske ifiskalne politike sa zajedničkim ciljem stabilnosti i rasta.

23

Jedinstvena valuta podržava jedinstveno tržište

• Osim što donosi prednosti ekonomske stabilnosti, EMU i jedinstvena valutatakođer podržavaju učinkovitije jedinstveno tržište koje koristi ljudima iprivrednim subjektima.

• Ako se nacionalnim ekonomskim politikama obeshrabri slobodno kretanjeroba, usluga, kapitala i radne snage, onda bi se te koristi, uključujući radnamjesta i rast, smanjile. Stoga bi kreiranje ekonomske politike u zemljamaEuropske unije trebalo djelovati na podršku jedinstvenom tržištu.

• Jedinstveni bankarski sistem je slika jedinstvene valute.• Budući da bankarski depoziti čine ogromnu većinu novca, valuta može biti

uistinu jedinstvena samo ako je povjerenje u sigurnost bankovnih depozitaisto u kojoj državi banka posluje. Za to je potreban nadzor banke, rješavanjepojedinih banaka i osiguranje jednog uloga.

24

Pročitati i pogledati

• https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/statistics_a_brief_overview_2014.en.pdf?c9493eb99c8ea7fc7f2338e01bfa4294

• http://www.dei.gov.ba/dei/dokumenti/informativni_clanci/default.aspx?id=13176&langTag=bs-BA

• https://www.youtube.com/watch?v=SZH6knd1elc

25