Edukacja seksualna jako forma profilaktyki zaburzeń i promocji zdrowia seksualnego

Edukacja seksualna Edukacja seksualna jako forma profilaktyki zaburzeń jako forma profilaktyki zaburzeń i promocji zdrowia seksualnegoi promocji zdrowia seksualnego

Ewa Kasperek - GolimowskaEwa Kasperek - GolimowskaZakład Promocji Zdrowia i PsychoterapiiZakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii

WSE UAM w PoznaniuWSE UAM w Poznaniu [email protected]

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

mailto:[email protected]

Edukacja seksualna?Edukacja seksualna?

TAK! NIE?

ale jaka?????


Holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja zdrowia,Holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja zdrowia, jako podstawa współczesnych działań na rzecz zdrowia jako podstawa współczesnych działań na rzecz zdrowia

„Zdrowie, to nie tylko brak choroby i niepełnosprawności, lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego”

Zdrowie, jako proces rozpatrywany w przebiegu czasowym i zmieniający się w odpowiedzi na wymagania zewnętrzne i wewnętrzne

zdrowie zdobywa się, osiąga, tworzy, buduje, powiększa, wzbogaca

ZDROWIE, TO NIEUSTANNE WYZWANIE !Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 14.


Zdrowie seksualne, Zdrowie seksualne, jako cel rozwoju psychoseksualnego jako cel rozwoju psychoseksualnego

i efekt edukacji seksualneji efekt edukacji seksualnej

jest stanem dobrego samopoczucia w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym,

a nie wyłącznie brakiem choroby lub niepełnosprawności, we wszystkich sprawach związanych z układem rozrodczym

oraz jego funkcjami i procesami.

integracja biologicznych, emocjonalnych, społecznych aspektów

życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości.

WHO, 1986, za: Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 130.


Zdrowie seksualne, Zdrowie seksualne, jako część zdrowia reprodukcyjnegojako część zdrowia reprodukcyjnego

obejmuje:

• zdrowy rozwój seksualny,

• równe i odpowiedzialne relacje partnerskie,

• osiąganie satysfakcji seksualnej,

• wolność od chorób, niedomagań, przemocy i wszelkich

krzywdzących praktyk związanych z seksualnością.

Starowicz, Z., Długołecka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-268.


Osoba zdrowa seksualnie,Osoba zdrowa seksualnie, jako efekt prawidłowego rozwoju seksualnego jako efekt prawidłowego rozwoju seksualnego

i cel procesu wychowaniai cel procesu wychowania wspomagającego rozwójwspomagającego rozwój

• jednostka, która akceptuje swoją płeć,• przyjmuje role z nią związane,• bez lęku wyraża swoją seksualność w wymiarze

fizycznym, psychicznym i społecznym,• ma poczucie odpowiedzialności za skutki swojej

seksualności dotyczące siebie, partnera i społeczeństwa.

Gapik, L. (1998). Rozwój psychoseksualny człowieka. W: Rzepka, J. (red.). Zagadnienia prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV/AIDS. Katowice: AGAT, s. 361-365.


Prawa seksualne i prawa reprodukcyjnePrawa seksualne i prawa reprodukcyjnejako podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnegojako podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnego

obejmują prawa człowieka, wszystkich par i jednostek do:

• osiągania możliwie najlepszego zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego,

• prowadzenia satysfakcjonującego i bezpiecznego życia seksualnego oraz dostępu do informacji i środków umożliwiających osiągnięcie tego celu,

• wolnego od dyskryminacji, przymusu i przemocy prawa do podejmowania decyzji w sprawach seksualnych zgodnie z dokumentami praw człowieka

• swobodnego i odpowiedzialnego decydowania czy, ile i kiedy chcą mieć dzieci.

(Program Działania, Kair 1994, art. 8, 7.2, 7.3 ; Platforma Działania, Pekin 1995, art. 94, 95)w: Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-268.


Deklaracja Praw Seksualnych Deklaracja Praw Seksualnych (WHO, 2002),(WHO, 2002),

jako podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnegojako podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnego

„PRAWA SEKSUALNE STANOWIĄ FUNDAMENTALNE I UNIWERSALNE PRAWA CZŁOWIEKA”

1. Prawo do wolności seksualnej.2. Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa seksualnego.3. Prawo do prywatności seksualnej.4. Prawo do równości seksualnej.5. Prawo do przyjemności seksualnej.6. Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności.7. Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych.8. Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji dotyczących

posiadania potomstwa.9. Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych.10. Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej.11.Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.

WHO, 2002; za: Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-267.


Zalecenia odnośnie do wartości Zalecenia odnośnie do wartości upowszechnianych w szkolnej edukacji seksualnej upowszechnianych w szkolnej edukacji seksualnej

w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnych w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnych

Edukacja seksualna w szkole musi opierać się na:• zasadzie równości płci,• pełnym poszanowaniu praw reprodukcyjnych człowieka i

praw seksualnych kobiet, • szacunku dla młodych ludzi i dla ich decyzji, • akceptacji mniejszości seksualnych, • założeniu, że seksualność jest dobrem i powinna służyć

szczęściu kobiet i mężczyzn.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet (Pekin, 1995), W: Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny .

Warszawa, 1998; http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3


Zalecenia odnośnie do programów edukacji seksualnejZalecenia odnośnie do programów edukacji seksualnejw świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnych w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnych

• zapewniać rzetelną i pełną informację dostosowaną do wieku dziecka, • zapewniać wiedzę odpowiednio wcześnie, aby wyprzedzać

doświadczenia, • zapewniać rzetelną i pełną informację na temat antykoncepcji, w tym

skuteczności, zalet i wad różnych metod dla konkretnych osób, • zapewniać rzetelną informację na temat AIDS i sposobu uniknięcia

zakażenia wirusem HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową (STI),

• podkreślać odpowiedzialność mężczyzn za skutki aktywności seksualnej, • podkreślać prawo kobiety do decyzji w sprawach dotyczących seksu,

także do odmowy w każdej sytuacji.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet (Pekin, 1995), W: Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny.

Warszawa, 1998; http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3


Oczekiwane efekty edukacji seksualnej Oczekiwane efekty edukacji seksualnej w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnychw świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i seksualnych

• pozwoli młodzieży w pozytywny sposób podchodzić do własnej seksualności, zwiększy szanse na stworzenie szczęśliwych związków,

• umożliwi dostarczenie dzieciom rzetelnej informacji w sposób dostosowany do ich wieku oraz do możliwości pojmowania,

• sprostowanie błędnych informacji docierających do młodych ludzi,

• pomoc w unikaniu problemów związanych z prowadzeniem życia seksualnego,

• zmiany stereotypów utrudniających kobietom i mężczyznom osiąganie równych szans w życiu prywatnym i społecznym,

• wpłynie na zmianę stosunku do mniejszości seksualnych,

• ułatwi zrozumienie między kobietami i mężczyznami,

• zwiększy poczucie odpowiedzialności mężczyzn za jakość i skutki związków seksualnych,• uświadomi młodym ludziom prawa kobiet do seksualności,

• poprawi jakość współżycia seksualnego.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet (Pekin, 1995); W: Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Warszawa, 1998; także

http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3)


Założenia pedagogiki seksualnej Założenia pedagogiki seksualnej będące podstawą wychowania seksualnegobędące podstawą wychowania seksualnego

kształtowanie harmonijnej osobowości, systemu wartości, pozytywnych postaw wobec siebie i innych ludzi,

wspomaganie rozwoju seksualnego w celu osiągnięcia dojrzałości seksualnej, czyli zdolności do nawiązania bliskiej relacji intymnej,

w której dochodzi do realizacji własnej płciowości z uwzględnieniem norm społecznych,

uczenie postępowania zgodnie z zasadami etycznymi, z poszanowaniem norm społecznych, moralnych, prawnych,

tworzenie warunków sprzyjających prawidłowemu wykorzystaniu wiedzy dotyczącej zagadnień seksualnych,

Obuchowska,I., Jaczewski,A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiPIzdebski, Z. (2005). Pedagogika seksualna. W: Encyklopedia Pedagogiczna. (red.). J. Pilch. Gdańsk: GWP

Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 238


Wychowanie seksualne jako jedna z dziedzin Wychowanie seksualne jako jedna z dziedzin wychowania wspierającego rozwój psychoseksualnywychowania wspierającego rozwój psychoseksualny

ma na celu przygotowanie dorastającego pokolenia do dorosłego życia i pełnienia ról zgodnych z obowiązującymi

w danym społeczeństwie normami

Zadania:• przekazywanie dzieciom i młodzieży niezbędnych informacji,

• uczestniczenie w kształtowaniu opinii i poglądów,

• uwrażliwianie i podnoszenie poziomu świadomości w sferze wartości i norm związanych z daną dziedziną życia, zgodnie z filozofią wychowania.

Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna. (red.). K. Imieliński. Warszawa: PWN, Kozakiewicz, M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia. Nr 5, 7.


Uświadomienie seksualne jako element wychowania Uświadomienie seksualne jako element wychowania wspierającego rozwój psychoseksualnywspierającego rozwój psychoseksualny

Zadania:• stworzenie warunków dotarcia do źródeł i przyswojenia obiektywnej wiedzy

niezbędnej do prawidłowych zachowań seksualnych,

• popularyzacja wiedzy z różnych dziedzin nauki, w zakresie odpowiednim do etapu rozwoju osobniczego, zainteresowań i aktualnych potrzeb człowieka.

Rodzaje źródeł informacji na temat seksualności:

• literatura przedmiotu, zobiektywizowane źródła informacji,

• indywidualne doświadczenia i obserwacje każdego człowieka,

• informacje związane z seksem „komercyjnym” (np. przekazy medialne, przemysł pornograficzny, oferty usług seksualnych, reklamy),

• mity, stereotypy, obiegowe poglądy, przesądy na temat seksualności.

Sokoluk, W. (2003). Wychowanie do życia w rodzinie. Poradnik metodyczny dla nauczycieli. Warszawa: WSiP(Obuchowska, I., Jaczewski, A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiP


Cele i zadania wychowania seksualnegoCele i zadania wychowania seksualnegowspierającego rozwój psychoseksualnywspierającego rozwój psychoseksualny

Rozwój osobowościRozwój osobowości

Samoopanowanie seksualne

Samoopanowanie seksualne

Uświadomienieseksualne

Uświadomienieseksualne

Promocja zdrowia seksualnego

Promocja zdrowia seksualnego

Przygotowanie do życia małżeńskiego

i rodzinnego

Przygotowanie do życia małżeńskiego

i rodzinnego

Świadomość płciowa

Świadomość płciowa

System wartości seksualnych

System wartości seksualnych

Wychowanie seksualne

Wychowanie seksualne

Lew -Starowicz, Z., Szczerba K. (1995). Nowoczesne wychowanie seksualne. Warszawa: BGW, s. 9.


Edukacja seksualna Edukacja seksualna jako forma profilaktyki i promocji zdrowia seksualnegojako forma profilaktyki i promocji zdrowia seksualnego

Edukacja seksualna, jako dziedzina edukacji zdrowotnej(kształcenie, nauczanie, wychowanie)

uczy ludzi dbać o zdrowie własne i innych ludzi, czyli

„Wiedzieć, rozumieć, umieć, chcieć”

chronić zdrowie, zapobiegać chorobom (profilaktyka), doskonalić, pomnażać, zwiększać potencjał zdrowotny (promocja

zdrowia), przywracać zdrowie, gdy pojawi się choroba (leczenie i

rehabilitacja) we wszystkich okresach życia

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 127


Profilaktyka, prewencja, zapobieganieProfilaktyka, prewencja, zapobieganiegr. phylax (stróż)gr. phylax (stróż)

Wszystkie działania podejmowane w celu:

• zapobiegania pojawieniu się i/lub rozwojowi niepożądanych zachowań, stanów lub zjawisk w danej populacji,

• przeciwdziałania zagrożeniom (w tym także chorobom), których wystąpienie lub nasilenie w przyszłości jest bardzo prawdopodobne,

• zmniejszenia prawdopodobieństwa tych zagrożeń i utrzymanie stanu dotychczasowego (status quo)

za: Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 127


Promocja zdrowiaPromocja zdrowia

„Twoje zdrowie w Twoich rękach”„jest to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim

zdrowiem oraz jego poprawę”

(Karta Ottawska, 1986)

nastawiona na upodmiotowienie i aktywność ludzi,

którzy z poczuciem odpowiedzialności podejmą

skuteczne działania na rzecz swego zdrowia i środowiska

„jest dyscypliną nauki i sztuką wspomagania ludzi w dokonywaniu

zmian w ich stylu życia, aby mogli zbliżyć się do optimum swego zdrowia”

Karski, J.B. (2006). Teoria i praktyka promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia. Warszawa; CEDEWU


Profilaktyka pozytywna vs. negatywnaProfilaktyka pozytywna vs. negatywna

Profilaktyka negatywna

• działalność defensywna,

• negatywny przekaz „nie rób tego” „unikaj tamtego”,

• punktem wyjścia są czynniki ryzyka,

• dąży do eliminowania czynników ryzyka

Demel, M. (1980). Pedagogika zdrowia. Warszawa: WSiP

Profilaktyka pozytywna

• działalność ofensywna • wzmacnianie umiejętności

życiowych i innych zasobów• punktem wyjścia koncepcja

salutogenezy (Antonovsky) i resilience (Garmezy, Rutter)

• dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka

Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar


Czynniki chroniące Czynniki chroniące podstawą profilaktyki pozytywnej i promocji zdrowia podstawą profilaktyki pozytywnej i promocji zdrowia

to wszystkie właściwości jednostek lub środowiska społecznego wzmacniające potencjał zdrowotny

i zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka

• właściwości osobiste (umiejętności interpersonalne, wysoka samoocena, atrakcyjny wygląd, samoświadomość),

• przedmioty (mieszkanie, samochód),• warunki życia (dobra szkoła, praca, udana rodzina,

przyjaciele),• źródła energii (pieniądze, wiedza, władza, czas)

por. Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar, także: Hobfoll, S. ( 2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. GWP


Umiejętności (zdolności) życiowe,Umiejętności (zdolności) życiowe, jako ważny czynnik chroniący i zasób zdrowotny jako ważny czynnik chroniący i zasób zdrowotny

umiejętności umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym może skuteczne sobie radzić z zadaniami (wymaganiami)

codziennego życia (WHO, 1993)

Rodzaje umiejętności:

• podejmowanie decyzji i konstruktywne rozwiązywanie problemów,

• porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych,• samoświadomość i empatia, radzenie sobie ze stresem, lękiem, • asertywność, opieranie się presji innych.

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN


Jak działają czynniki chroniące?Jak działają czynniki chroniące? MODEL REDUKOWANIA RYZYKA

Czynniki chroniące stanowią bufor redukujący wpływ czynników ryzyka, modyfikują (zmniejszają) ich wpływ

Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar

Nacisk kolegów, Używanie substancji

psychoaktywnych

Ryzykowne zachowaniaseksualne

Asertywność, wysoka samoocena

Czynnikryzyka

Czynnikchroniący


Zalecany model edukacji seksualnejZalecany model edukacji seksualnejModel „złotego środka”

(zdrowotno-medyczny + społeczno-psychologiczny)profilaktyka pozytywna, promocja zdrowia seksualnego,

wychowanie seksualne wspierające prawidłowy rozwój psychoseksualny

• „mówić rzeczy celowo wybrane, stosownie do potrzeb, etapu rozwoju, sytuacji”,

• uświadamiać możliwość wyboru i kształtować umiejętności podejmowania

decyzji, dokonywania wyborów, uwzględniania konsekwencji swoich czynów,

• ukazywać rozmaitość wartości i norm leżących u podstaw ludzkiego

zachowania,

• ukazywać konieczność przejmowania odpowiedzialności za swoje życie, „jest wiele dróg, wybierz najlepszą…” „rób to tak, a nie tak, gdyż…” (pomyśl o konsekwencjach) „tak, ale…” (zastanów się, rozważ „za” i „przeciw”

Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna. (red.). K. Imieliński, s. 372-464. Kozakiewicz M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia, nr 5, 7


PodsumowaniePodsumowanie

Holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja zdrowia, jako podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnego;

Zdrowie seksualne i reprodukcyjne, jako wartość osiągana w procesie rozwoju ;

Prawa seksualne i prawa reprodukcyjne, Deklaracja Praw Seksualnych WHO, 2002, jako wyznacznik działań na rzecz zdrowia seksualnego;

„Wychowanie seksualne”, jako dziedzina wychowania uczestnicząca w procesie kształtowania „ osoby zdrowej seksualnie”;

Edukacja seksualna jako element edukacji zdrowotnej, w toku której ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i otoczenia społecznego;

Profilaktyka negatywna ukierunkowana na przeciwdziałanie zaburzeniom i chorobom oraz profilaktyka pozytywna i promocja zdrowia seksualnego skupione na budowaniu, umacnianiu i rozwijaniu zasobów zdrowotnych człowieka, wspierające rozwój psychoseksualny poprzez upodmiotowienie, budowanie odpowiedzialności i uczenie skutecznych działań na rzecz swego zdrowia i dobrego samopoczucia;

Afektywne (wartości, postawy, emocje), aktywne nauczanie/uczenie; Kształtowanie umiejętności życiowych sprzyjających osiąganiu zdrowia

seksualnego.


Bibliografia

• Demel, M. (1980). Pedagogika zdrowia. Warszawa: WSiP

• Gapik, L. (1998). Rozwój psychoseksualny człowieka. W: J. Rzepka (red.). Zagadnienia prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV/AIDS. Katowice: AGAT

• Hobfoll, S. ( 2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: GWP• Izdebski, Z. (2005). Pedagogika seksualna. W: Encyklopedia Pedagogiczna. (red.). J. Pilch. Gdańsk: GWP• Karski, J.B. (2006). Teoria i praktyka promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia. Warszawa: CEDEWU• Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna. (red.). K.

Imieliński. Warszawa: PWN• Kozakiewicz, M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia. Nr 5, 7.• Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN• Lew -Starowicz, Z., Szczerba K. (1995). Nowoczesne wychowanie seksualne. Warszawa: BGW• Obuchowska,I., Jaczewski, A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiP• Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar• Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. (1998). Warszawa: Federacja na rzecz Kobiet i

Planowania Rodziny. • Sokoluk, W. (2003). Wychowanie do życia w rodzinie. Poradnik metodyczny dla nauczycieli. Warszawa: WSiP• Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN• http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3


http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#Slide%203

Sexual education as a method of prophylactic Sexual education as a method of prophylactic of sexual disorders and sexual health of sexual disorders and sexual health

promotionpromotion

Ewa Kasperek-Golimowska

[email protected]

The Department of Health Promotion and Psychotherapy

Adam Mickiewicz University - Poznań


mailto:[email protected]

Documents

Edukacja seksualna jako forma profilaktyki zaburzeń i promocji zdrowia seksualnego