VISOKA POSLOVNA KOLA STRUKOVNIH STUDIJA

E-learning

SADRAJ:

1. - 3 -E learning: Uenje za Net-generaciju

- 3 -Net-generacija

- 3 -Deca i tinejderi

- 4 -Studenti

- 5 -Kako ui Net-generacija?

- 5 -Netradicionalni studenti

- 5 -Da slika bude potpunija (ono to sliku kvari)

2. - 6 -E-learning

- 8 -Programi i kursevi

- 8 -Trendovi

- 9 -Konektivizam: Teorija uenja za digitalno doba

- 10 -Teorijske osnove konektivizma

- 11 -Karakteristike konektivizma

3. - 12 -Novi mediji za uenje

- 12 -Web 2.0

- 13 -Blog

- 13 -Wiki

- 14 -Podcasting

- 15 -Mehanizam podcastinga

4. - 16 -M-learning

5. - 18 -LITERATURA

E learning: Uenje za Net-generacijuNet-generacija

Dananja generacija uenika u osnovnoj i srednjoj koli, pa i studenti na fakultetima, svi pripadaju generaciji roenoj u doba Interneta. Savremeni psiholozi, sociolozi i pedagozi oznaavaju je sa Net-generacija (Net = Internet).

Po naem kalendaru, Internet se zvanino rodio u vrijeme Sarajevske olimpijade (1984. godine), a razvoj doivio nakon Dejtonskog sporazuma (1995. godine). Dananji uenici i studenti upoznali su raunar Apple II jo u djeijem vrtiu. Za djecu u vrtiu to su bile alatke koje neto rade. Ovladavanje tehnolokim vjetinama znailo je djetetu da je vie napredovalo od njegovih vrnjaka. U osnovnoj koli, u jednom broju porodica, kupljen je i prvi raunar. Zatim je dolo i do prvog konektovanja na Internet. To je bila dial-up konekcija, tj. povezivanje sa Internetom preko telefonske linije. Konekcija je bila spora u poreenju sa dananjom broadband konekcijom, ali je omoguavala da se po Internetu surfa.

Net-generacija uenika i studenata odrastala je sa tehnologijom. Njen razvoj u Sjedinjenim Amerikim Dravama praen je i dokumentovan u strunim asopisima, pa je danas i nama na raspolaganju. U nastavku navodimo neke konstatacije.

Deca i tinejderi

Roeni kada i personalni raunar (PC, 1980.), 20% Net-generacije u SAD poelo je koristiti raunar izmeu 5. i 8. godine. Sa 16 do 18 godina skoro cijela generacija koristila je raunare. Korienje raunara jo je vee meu dananjom djecom. Meu djecom od 8. do 18. godina, njih 96% izlazilo je online, tj. na Internet. Sedamdeset etiri procenta djece u kui imaju pristup Internetu, a 61% ga koriste svakog dana (Jones, 2002).

Izloenost tehnologiji poinje u ranim godinama. Djeca sa 6 godina ili mlaa provode u prosjeku 2 sata dnevno za elektronskim medijima (TV, video, raunar, video-igre), to se skoro izjednauje sa vremenom provedenim u igri van kue. I jedna i druga aktivnost znaajno prevazilaze vrijeme provedeno za itanje (39 minuta). Polovina djece ovog uzrasta koristila je raunar, a 27% dnevno provodi vie od 1 sata za tastaturom (Kaiser Family Foundation, 2003)

Upotreba kunih digitalnih medija (raunar, video-igre, Internet) prevazilazi koliinu vremena provedenog na praenje TV programa (3 sata, uzrast 13-17 godina). Treba napomenuti da uenici obino koriste istovremeno vie od jednog medija. Za djecu i tinejdere normalno je, dok su na Internetu, da istovremeno prate TV programe, govore preko telefona, ili sluaju radio. Preko 2 miliona amerike djece uzrasta od 6 do 17 godina ima svoje web-stranice. U ovoj populaciji djevojice su brojnije za 50%.(Grunwald, 2003).

Pristup raunarima djeca i tinejderi uglavnom imaju kod kue. Od djece iji su roditelji zavrili srednju ili osnovnu kolu, 68% ima pristup Internetu u kui. Od djece iji su roditelji zavrili fakultet, 82% ima pristup Internetu. Slina je zavisnost i od porodinih prihoda: 82% porodica sa godinjim bruto prihodom od 50 000 dolara i vie imaju Internet pristup u kui; za one sa prihodom manjim od 35 000 dolara procenat je 66% (Siromanima se smatraju porodice sa godinjim bruto prihodom manjim od 19 000 dolara) (Kaiser Family Foundation, 2003).

Kako su personalni raunari i Internet postali pristupani kao telefoni, slanje instant poruka (SMS) je uobiajena komunikacija i mehanizam druenja. Sedamdeset procenata tinejdera koristi instant poruke za meusobne kontakte, to je neto manje od onih koji koriste elektronsku potu (E-mail) za vezu sa roacima i prijateljima -81%. (Lenhart, Simon & Graziano, 2001).

StudentiOdrastajui sa irokim pristupom tehnologiji, Net-generacija studenata sposobna je za intuitivno korienje ureaja informacione i komunikacione tehnologije, posebno Interneta. Iako komotno koriste tehnologiju bez instruktivnog prirunika, njihovo razumijevanje tehnologije ili kvaliteta izvora je upitno.

Net-generacija je vie vizuelno opismenjena nego ranije generacije; mnogi se izraavaju korienjem slika. Oni su sposobni da uveu slike, tekst i zvuk na prirodan nain. Njihova sposobnost da se kreu izmeu realnog i zamiljenog je trenutana, proirujui svoju pismenost daleko iza teksta. S obzirom na dobru dostupnost vizuelnog medija, njihova tekstualna pismenost moda je manje razvijena nego kod prethodnih generacija (Frand, 2000).

Za istraivanje studenti radije koriste Internet nego biblioteku -73% (Jones, 2002).

Kako ui Net-generacija?

O tome kako se ponaa i kako ui Net-generacija postoji bogata literatura angloamerikih istraivaa. Navodimo konstatacije jednog broja autora.

Studenti Net-generacije preferiraju da ue radei, vie nego da im se kae ta da rade. Studenti Net-generacije dobro ue putem otkria bilo samostalno ili sa vrnjacima. Ovaj istraivaki stil osposobljava ih da bolje usvoje informaciju i upotrijebe je na kreativan, osmiljen nain. (Tapscot, 1998).

Svi koriste raunare za svoje obaveze u koli, ali i kao hobi. Imaju iroko podruje interesovanja, izvan svojih izabranih podruja studiranja. Nisu usredsreeni samo na jednu stvar, iako su svi visoko motivisani i provode svoja interesovanja pasionirano. Koriste posljednje tehnoloke modele, bilo da je to mobitel, raunar, MP3 plejeri ili digitalni fotoaparati. Oekuju da ureaj radi ispravno i da radi brzo. Postaju mrzovoljni ako funkcionisanje nije izazovno, a ako je izazovno, blistaju u kreativnim i inovativnim rjeenjima. Oni ue radei, ne itajui instrukciju iz prirunika ili sluajui predavanje. Ovo su uenici kojima se nastavnici moraju pribliiti. (McNeely, 2004).

Net-generacija esto preferira da ui i radi u timovima. Pristup vrnjak-do-vrnjaka (peer-to-peer) je uobiajen, takoe, gdje studenti pomau jedan drugom. Ustvari, Net-generacija smatra vrnjake povjerljivijim od nastavnika kad treba odrediti emu posvetiti panju. (Manuel, 2002).

Net-generacija je komfornija u okruenju bogatom slikama nego u tekstu. Istraivai izvjetavaju da e studenti Net-generacije odbiti da itaju velike koliine teksta, bilo da je to dugi zadatak ili duga instrukcija. Oni vole da urade stvar, a ne samo da razmiljaju ili govore o stvari.

Netradicionalni studenti

U isto vrijeme kada na fakultetima diplomiraju studenti prve Net-generacije, na iste fakultete upisuju se i tzv. netradicionalni studenti. Po izvjetaju amerikog Nacionalnog centra za statistiku obrazovanja, netradicionalni studenti sainjavaju tri etvrtine svih dodiplomskih studenata. Oni su netradicionalni iz razliitih razloga: zakasnili sa upisom, rade, imaju porodicu itd. Polovinu broja netradicionalnih studenata ine odrasli.

Da slika bude potpunija (ono to sliku kvari)U realnom svijetu, uz podjelu studenata na tradicionalne i Net-generaciju, postoji i tzv. digitalna podjela obrazovnih institucija (digital divide). Neke kole su bogate tehnologijom, neke druge nisu.

Tehnologija je skupa. Ima kola koje mogu za sebe obezbijediti raunarski laboratorij samo ako prime neku donaciju. Donirani raunari obino su stari nekoliko godina i tehnoloki su odsluili. Iako mogu posluiti za osnovne vjetine, ne mogu podrati savremenu tehnologiju. Kada se raunar ili softver pojave na tritu obino je njihov tehnoloki vijek 2-3 godine. Zato se s pravom moe postaviti pitanje kako Pentium II sa operativnim sistemom Windows 95 moe da pripremi uenika ili studenta za svijet rada u kojem se koristi Windows XP?

Postoje i drugi problemi koji zamagljuju realnu situaciju. Navedimo neke za koje nema brzih rjeenja.

Ima studenata koji sebi ne mogu omoguiti kupovinu personalnog raunara, pa se moraju osloniti na tehnologiju u svojim kolama. Neki studenti e tek na fakultetu sticati svoje prvo pravo iskustvo u radu sa tehnologijom.

Tehnologija mora biti relevantna i interaktivna u odnosu na nastavni program. Nastavnik koji koristi PowerPoint na predavanju ne koristi tehnologiju interaktivno. Studentima treba praktina primena tehnologije, bilo da manipuliu podacima ili da prouavaju neke sadraje. Studenti ele da komuniciraju jedan sa drugim, brzo i centralizirano. S druge strane, ako se fokus previe stavi na tehnologiju, gubi se iz vida prava namjena tehnologije da olaka uenje u uionici.

Obrazovanje studenata je primarni cilj fakulteta i univerziteta. Postizanje ovog cilja zavisno je od razumijevanja ovih studenata. U budunosti sve vie e biti studenata Net-generacije. Samo razumijevanjem studenata Net-generacije fakulteti i univerziteti mogu kreirati okruenje uenja koje e optimizirati njihove jake strane i minimizirati njihove slabosti. E-learningE-learning, ili elektronsko uenje, prisutno je ve desetak godina, kao uenje olakano i pojaano korienjem ureaja informacione i komunikacione tehnologije. Takvi ureaji obuhvataju raunar, CD-ROM-ove, digitalnu televiziju, prenosne i depne raunare i mobitele. Tehnologija komunikacija omoguuje upotrebu Interneta, elektronske pote, diskusionih grupa, i sistema za kolaborativno uenje.

E-learning se koristi i za uenje na daljinu, kroz mreu intraneta, i moe se smatrati komponentom fleksibilnog (mijeanog) uenja. Kada se uenje odvija ekskluzivno preko mree, tada se naziva online uenje. Kada se uenje distribuira mobilnim ureajima kao to su mobiteli, prenosni i depni raunari, tada se uenje naziva m-learning.

Mobilno uenje (m-learning) i uenje preko mree (online learning) su dva podskupa elektronskog uenja (e-learning). Sva tri ova skupa pripadaju uenju na daljinu.

Za razliku od uenja na daljinu, uenje u uionici (face-to-face) obezbjeuje kontakt uenika i nastavnika, pa se naziva i kontaktno uenje.

U praksi, svaki od ovih tipova uenja kombinuje se sa uenjem u uionici (face-to-face) dajui mjeavinu koja se naziva fleksibilno (blended) uenje.

Na slici 1 prikazani su razliiti tipovi uenja, a svi pripadaju fleksibilnom uenju.

Projektanti softvera za e-learning nastoje da ogranie fokus svog rada na isporuku kursa i sadraj, dok obrazovne institucije zahtijevaju mnogo ire podruje obrazovnih usluga. Sistemi za elektronsko uenje kao to je Moodle (http://www.moodle.com) nude reenja za uenje centrirano na studentu, izgraeno na pedagogiji socio-konstruktivista. Tu studenti konstruiu svoje znanje kroz diskusije, jaajui time svoje vjetine razmiljanja.

Napredak u tehnologiji omoguio je kreiranje boljih reenja za kolaborativno uenje bazirano na Webu. Asinhrone aktivnosti koriste tehnologije kao to su blog, wiki i diskusione grupe i dozvoljavaju uesnicima da sarauju kada im vreme odgovara. Sinhrone aktivnosti dogaaju se sa svim uesnicima okupljenim u istom trenutku, kao to su at- sesije, virtuelna uionica ili konferencija.

Programi i kursevi

Na praktinoj strani elektronskog uenja je organizovanje i pripremanje tema koje e se izuavati, i kreiranje multimedijskih CD.ROM-ova ili vebsajtova. Znaajna prednost vidi se u injenici da se pomou hiperveza tei sadraji mogu interaktivno prouavati.

U izradi sadraja kursa projektant obino polazi od elementarnih segmenata sadraja koji se kao element mogu ugraivati u programe razliitih kurseva. To su objekti uenja (engl. Learning objects). Standardima je odreen koncept objekata uenja u rigorozne forme i data specifikacija kako se ovi sitni delovi sadraja organizuju i spajaju u kurseve i kako se pakuju za isporuku kao da su knjige ili praktikumi.

Danas, elektronsko uenje uglavnom ima formu online kurseva. Tehnologija kojom se organizuju i isporuuju online kursevi obuhvaena je sistemom koji se naziva sistem za menadment uenja (engl. Learning Management System, LMS). Ova vrsta softvera postala je skoro neizbena u okruenju uenja. Kompanije kao WebCT i Blackboard instalirale su taj proizvod u hiljadama koleda i univerziteta, a koriste ga desetine hiljada instruktora i studenata. Sistem za menadment uenja preuzima sadaj uenja i organizuje ga na standardan nain, kao kurs izdeljen na module i lekcije, podran kvizom, testovima i diskusijama, a u mnogim sistemima danas, on je integrisan sa studentskim informacionim sistemom na koledu ili univerzitetu.

Sadraj kursa organizovan je po tradicionalnom modelu i isporuuje se ili kompletno online, ili u sprezi sa tradicionalnim seminarima, grupama studenata, voen instruktorom, slijedei konkretni nastavni program koji se kompletira predvienom dinamikom.

Trendovi

Istraivai promena u odnosima Net-generacije prema uenju zapazili su pojavu odreenih trendova.

Nova generacija studenata, tzv. Net-generacija, zahteva novi pristup uenju. Trendovi novog obino se manifestuju u pristupu uenju centriranom na ueniku, ili centriranom na studentu, kako se to nekada zvalo. Sada je to vie od samog prilagoavanja razliitim stilovima uenja, ili dozvoljavanja ueniku da izmeni veliinu slova ili boju pozadine; to je predavanje komandi samog uenja u ruke uenika. (ONeill & McMahon, 2005).

Uenje je karakterizovano ne samo veom autonomijom uenika, nego je i vei naglasak na aktivno uenje, gdje kljune uloge imaju kreiranje, komuniciranje i participiranje, i izmijenjenim ulogama nastavnika do te mjere da nestaje razlika izmeu nastavnika i studenta u cjelini. (Downes, 2005).

Ovakvi trendovi u elektronskom uenju podstakli su na ponovno razmiljanje o samoj sutini uenja i njegovim osnovama. Postojei pravci tumaenja uenja koje su izgradili bihejvioristi, kognitivisti pa i konstruktivisti. ne objanjavaju na zadovoljavajui nain uenje u okruenju nove tehnologije. Potrebna je teorija koja e uvaiti novo tehnoloko okruenje uenja i objasniti ga na savremeni nain.

Konektivizam: Teorija uenja za digitalno dobaBihejviorizam, kognitivizam i konstruktivizam su tri iroka pravca teorija uenja koja se najee koriste u okruenju uenja i nastave. Ove teorije razvijene su u vrijeme kad uenje nije bilo bazirano na tehnologiji kakvu imamo danas. U proteklih dvadeset godina tehnologija je reorganizirala nain na koji ivimo, kako komuniciramo, i kako uimo.

Prije samo etrdeset godina sa znanjem iz kole uenici su ulazili u svijet rada i sticali karijeru koja je trajala do kraja ivota. Upotrebljivost znanja trajala je desetinama godina. Danas su ovi principi izmijenjeni. Znanje se poveava eksponencijalno. U mnogim oblastima ivota upotrebljivost postojeeg znanja mjeri se mjesecima ili godinama.

U veini teorija uenja glavna pretpostavka je da se uenje deava unutar linosti. Ove teorije ne razmatraju uenje koje se deava van ljudi, npr. uenje koje pohranjuje ili kojim manipulie tehnologija. One takoe ne mogu objasniti kako dolazi do uenja unutar organizacija.

Postojee teorije uenja bave se aktuelnim procesom uenja, a ne vrijednou onoga to je izueno. U konektovanom svijetu (connected world) prvo to radimo sa informacijom je ispitivanje njene vrijednosti. Potreba da se vrednuje vrijednost nekog izuavanja je vjetina koja se primjenjuje prije nego samo uenje pone.

Kada se postojee teorije uenja posmatraju kroz tehnologiju, pojavljuju se mnoga pitanja. Prirodna je tenja teoretiara da nastoje revidirati i razvijati svoje teorije sa promjenama uslova. U nekoj taki razvoja te promjene narastu toliko da dalja modifikacija ne daje rjeenje. Potreban je potpuno nov pristup.

Takav pristup predloio je Dord Simens (George Siemens) i objavio ga 2004. godine na posebnom vebsajtu (http://www.connectivism.ca).

Teorijske osnove konektivizma

Ukljuivanje tehnologije i pravljenje konekcije (kao aktivnosti uenja) poinje da pomjera teorije uenja u digitalno doba - kae Simens. Mi ne moemo poveati lino iskustvo i usvojiti uenje koje nam je potrebno da djelujemo u nekoj prilici. Mi izvlaimo nau kompetenciju iz formiranja konekcija (forming connection). Iskustvo je dugo smatrano za najboljeg uitelja znanja. Kako mi ne moemo imati iskustva u svemu, iskustva drugih ljudi, tj. drugi ljudi postaju surogat za nae znanje. (Siemens, 2004)

Teorija haosa, teorija mree i teorija samoorganizacije dale su doprinos nastajanju nove teorije uenja u savremenom tehnolokom okruenju.

Haos je nova stvarnost za ljude koji se bave znanjem. To je kriptika (skrivena) forma ureenja, poretka citira Nigela Caldera asopis ScienceWeek. Haos je prekid predodreenosti, evidentiran u komplikovanim aranmanima koji se inicijalno suprotstavljaju ureenju. Za razliku od konstruktivizma, koji stoji na stanovitu da uenici pokuavaju poboljati razumijevanje odreivanjem znaenja, haos tvrdi da znaenje postoji samo je izazov za uenika da prepozna eme (patterns) koje izgledaju skrivene. Odreivanje znaenja i formiranje konekcija meu specijaliziranim zajednicama znaajne su aktivnosti. (ScienceWeek, 2004).

Mrea (network) se moe prosto definisati kao konekcije izmeu entiteta kae Albert-Laslo Barabasi. Raunarske mree, energetske mree i socijalne mree sve funkcioniu na prostom principu da ljudi, grupe, sistemi, vorita, entiteti mogu biti konektovani da kreiraju jednu integrisanu cjelinu. vorita (nodes) se uvijek nadmeu za konekcije jer linkovi znae preivljavanje u jednom interkonektovanom svijetu.

vorita koja uspjeno osvoje vii profil bie uspjenija u osvajanju dodatnih konekcija.. U smislu uenja, oekivanje da e koncept uenja biti linkovan zavisi od toga koliko dobro je ve sada linkovan. vorita (to mogu biti oblasti, ideje, zajednice) koja su specijalizovana i priznata za svoju ekspertizu, imaju vee anse priznavanja, a time i oploavanja zajednica uenja.

Slabe veze (weak ties) su linkovi ili mostovi koji omoguuju kratke konekcije meu informacijama. Nae male ljudske mree (small world networks) uglavnom su popunjene ljudima iji interesi i znanje su slini naim. Nalaenje novog radnog mjesta, naprimjer, esto se dogaa kroz ove slabe veze. Ovaj princip ima velikih zasluga za postizanje inovacija i kreativnosti. Konekcije izmeu neuporedivih ideja i oblasti mogu kreirati nove inovacije. (Barabasi, 2002).

Samoorganizacija je spontano formiranje dobro organizovanih struktura, ema, ili ponaanja, od sluajnih poetnih uslova kae Luis Mateus Rocha. Uenje, kao samoorganizovani proces zahtijeva da sistem bude informaciono otvoren, tj. da bude u stanju klasificirati svoje sopstvene interakcije u datom okruenju; mora biti sposoban da mijenja svoju strukturu. Samoorganizacija na personalnom nivou je mikroproces ireg konstrukta samoorganizovanog znanja kreiranog u okruenju radne organizacije ili institucije. Kapacitet za formiranje konekcija izmeu izvora informacije, kao i za kreiranje ema upotrebljive informacije, treba izuavati. (Rocha, 1998).

Karakteristike konektivizmaDord Simens navodi slijedee karakteristike konektivizma:Konektivizam je integracija principa elaboriranih u teorijama haosa, mree i samoorganizacije. Uenje je proces koji se deava u nebuloznim okruenjima pomaknutih elemenata jezgra ne u potpunosti pod kontrolom individue. Uenje, definisano kao akciono znanje, moe se nalaziti i van nas samih, u okviru neke organizacije ili neke baze podataka. Ono je fokusirano na konektovanje specijaliziranih skupova informacije i na konekcije koje nam omoguuju da nauimo vie. Te konekcije su znaajnije od naeg postojeeg stanja znanja.

Konektivizam je pokrenut uvjerenjem da donoenje odluka bazira na brzo promjenljivim osnovama. Stalno se traga za novom informacijom. Sposobnost da se napravi distinkcija izmeu znaajne i beznaajne informacije od vitalne je vanosti. Sposobnost da se prepozna kad nova informacija mijenja osnovu na kojoj se bazira odluka donesena jue, takoe je kritina.

Mrea je znaajnija nego sadraj u mrei. Naa sposobnost da izuavamo ono to nam je potrebno sutra znaajnija je od onog to danas znamo. Pravi izazov svake teorije uenja je da aktuelizira postojee znanje na mjestu primjene. Kad je znanje potrebno, a nema ga, sposobnost da se ukljui u izvor informacije koji e zadovoljiti potrebe postaje vitalna vjetina.

Konektivizam predstavlja model uenja koji uvaava tektonske pomake u drutvu gdje uenje vie nije interna, individualistika aktivnost. Kada se primijene nove alatke mijenja se i nain na koji ljudi rade i funkcioniu. Oblast obrazovanja je u zakanjenju sa prepoznavanjem novih alatki za uenje i promjena u okruenju, te ta to znai za uenje. Konektivizam prua uvid u vjetine uenja i zadatke koji su potrebni uenicima za procvat u digitalnom dobu. (Siemens, 2004).

Novi mediji za uenjeWeb 2.0Kao to je Internet uticao na formiranje Net-generacije, tako i ova nova generacija uenika i studenata utie na Internet, traei nove mogunosti zadovoljavanja svojih potreba i elja. Veliki dijelovi World Wide Weba poprimili su svojstva komunikacionih mrea, a i sam Web se transformisao od onog to se zvalo Web za itanje (The Read Web), na Web za itanje i pisanje (Read-Write Web), to je bila vizija njegovog tvorca Tima Bernera (Tim Berners-Lee). Zastupnici ovog novog razvojnog Weba poeli su ga nazivati Web 2.0.

Razmotrimo detaljnije karakteristike novog trenda u razvoju Weba kroz analizu Riarda MakManusa i Joue Portera (http://www.digital-web.com/articles/web_2_for_designers).

U postojeem Webu (Web 1.0) mali broj pisaca kreira web stranice za veliki broj italaca. Kao rezultat, ljudi mogu dobiti informaciju idui direktno na izvor. Ono to je novo, to se sada deava na Webu, to je da sve vie ljudi poinje pisati sadraje, kao dodatak itanju. Ovim se stvara jedan interesantan efekt odjednom je previe informacije sa kojom se treba nositi! Mi nemamo dovoljno vremena za svakog ko eli nau panju, a posjeivanje svih vebsajtova sa relevantnim sadrajem jednostavno nije mogue. Oigledno je da se paradigma Web 1.0 treba mijenjati.

Uvoenje Weba 2.0 je vizija Weba u kojem je informacija usitnjena u jedinice mikrosadraja koje se mogu distributirati preko vie drugih domena. Tako Web dokumenata mijenja strukturu i transformie se u Web podataka. Mi vie ne gledamo samo u iste stare izvore informacije. Mi sada gledamo u novi set alatki za okupljanje i remiks mikrosadraja na novi i upotrebljivi nain.

Jedan od najveih koraka u realizaciji Weba 2.0 je tranzicija na semantiko kodiranje sadraja. Osvojena je tehnologija koja jasno demonstrira snagu semantikog kodiranja. RSS je tehnologija udruivanja sadraja u XML formatu. To je jednostavan nain da se kae ljudima kada je na raspolaganju novi sadraj. Tako, umjesto da uporno pretraujete vae omiljene vebsajtove da biste vidjeli ima li ta novog, vi se moete jednostavno upisati u RSS napajanje (subscribe to its RSS feed) utipkavanjem RSS URI u napojni aggregator (feed aggregator). Agregator e periodino posjetiti sajt, obavijestiti vas ako ima neto novo i isporuiti taj sadraj.

Krajem 90-tih i u prvim godinama 21. stoljea, napredak u XML tehnologijama poeo je da mijenja nain na koji se izrauju web stranice. XML tehnologije omoguile su da sadraj bude djeljiv i da se moe prenositi izmeu razliitih sistema. (McManus & Porter, 2005)Tako je Web transformisan, od medija na kojem se informacija pohranjuje i sa kojeg se preuzima, u platformu na kojoj se sadraj kreira, dijeli, miksa i prenosi. A ta ljudi rade na Webu sada, to nije samo itanje knjiga, sluanje radija, gledanje televizije, nego vode razgovore, razmjenjuju slike i multimedijske materijale.

Nigdje to nije jasnije nego u svijetu blogginga.

BlogBlog (skraeno od website log, weblog) je vebsajt koji prikazuje u hronolokom redu lanke ili priloge jednog ili vie pojedinaca. Blog se obino fokusira na odreenu oblast ili temu kao to je hrana, politika, struno podruje itd. Tipian blog kombinuje tekst, slike, i linkove ka drugim blogovima, web stranicama i drugim medijima relevantnim za temu.

Izrada bloga, odravanje bloga ili dodavanje lanka postojeem blogu zove se blogging. Pojedini lanci na blogu zovu se na engleskom posts ili entries. Lice koje postavlja ove lanke zove se blogger.

Blog ima izvjesne attribute koji ga razlikuju od standardne web stranice. Radi lakeg kreiranja web stranice novi podaci daju se u prostoj formi (title -naslov lanka, categories-predmet diskusije u lanku, body-sadraj) i podnose se (submit) bloggeru Automatizirane podloge preuzimaju brigu za dodavanje lanka na poetnu stranicu, za kreiranje nove stranice za lanke (permalink) i dodavanje lanka odgovarajuoj arhivi (po datumu, kategoriji, autoru, i drugim atributima). Primjer bloga moe se vidjeti na adresi: http://www.connectivism.ca/blog.

Blog se razlikuje i od foruma i novinskih grupa. Na blogu novi predmet za diskusiju moe kreirati samo autor ili grupa autora. Mrea blogova moe funkcionisati kao forum u kojem svaki entitet u mrei blogova moe kreirati predmete rasprave. Takve mree zahtijevaju meusobno linkovanje da bi funkcionisale.

Blogging se veoma razlikuje od tradicionalnog sadraja za uenje. On je manje formalan, pisan je sa linog stanovita. Postovi studentskog bloga obino su o neemo iz njihovog podruja interesovanja, a ne iz nastavne teme ili projekta.

Blog je medij koji se iri u prostoru izmeu emaila i Weba. Moe se rei da je blog karika koja je nedostajala u komunikacionom lancu. Danas je on najblii ostvarenju originalne ideje Weba, da je Web medij za itanje i pisanje. Ali, tu su i drugi mediji, naprimjer wiki.

WikiWiki je naziv vebsajta koji dozvoljava svim korisnicima koji posjete sajt da slobodno kreiraju i objave web stranicu (ili da skinu postojeu stranicu) koristei neki pretraiva (Web browser). Oni to mogu uraditi brzo i lako, koristei jednostavna pravila ureivanja. Naziv wiki uzet je iz havajskog jezika i znai brzo.

U sutini, wiki je uproeni proces kreiranja HTML stranica kombinovan sa jednim sistemom koji snima svaku individualnu promjenu koja se izvri u toku vremena, tako da u svako doba stranica moe biti vraena u prethodno stanje.

Prvi wiki kreirao je 1994. godine Ward Cunningham i objavio ga 1995. godine. On ga je nazvao alatka za saradnju.

Pojedina stranica u wikiju naziva se wiki page, a itav skup stranica, inae vrsto povezanih hipervezama, naziva se wiki. Sva ureivanja stranica vre se u realnom vremenu i skoro trenutno se pojavljuju online. Primjer za ovaj medij moete vidjeti na vebsajtu Dorda Simensa, na adresi http://www.connectivism.ca/wiki/FrontPage.

Dozvoljavanje svakodnevnim korisnicima da kreiraju i ureuju bilo koju stranicu na vebsajtu je uzbudljivo utoliko to ohrabruje demokratsku upotrebu Weba i unapreuje sadraj kompozicije ueem korisnika koji nisu tehnikih profila.

Wikipedia, jedna masivna enciklopedija, najvei je javni wiki. To je enciklopedija, slobodna za korienje i ureivanje, trenutno sa vie od milion lanaka na engleskom jeziku, kao i na vie desetina drugih jezika ukljuujui bosanski, hrvatski i srpski jezik. Nalazi se na adresi http://wikipedia.org. Wikipedija je svojim stalnim rastom i aktuelnou dovela u pitanje dominaciju jedne takve gromade kakva je Encyclopedia Britannica (Wikipedia je otvorena za korienje, EB je samo za lanove, 70 dolara/god).

Postoje wikiji koji pokrivaju putovanja, hranu i niz drugih oblasti. U preduzeima wiki koriste kao alatku za saradnju. U kampusima studenti koriste wiki kao platformu za projekte, za iznoenje svojih ideja.

PodcastingPodcasting je distribucija audio ili video programa preko Interneta korienjem tehnologije napajanja (Web feed) RSS ili Atom, za sluanje na mobilnim ureajima i personalnim raunarima.Podcasting je kovanica sastavljena od rijei iPod i broadcasting.

Broadcasting je stari termin koji oznaava distribuciju audiosignala ili videosignala i programa velikim grupama slualaca ili gledalaca (prijemnicima). Organizacije koje se time bave su radiostanice i TV stanice. Kada se distribucija programa vri preko Interneta, esto se koristi i termin webcasting.

Termin iPod oznaava prenosni medija plejer. P-o-d je akronim kojim se opisuje taj plejer kao ureaj za sluanje muzike na lini zahtjev (engl. Personal On Demand, POD). Prefiks i oznaava da ureaj ima sve to je potrebno za konekciju na Internet, kao i da slui za individualno korienje. Prenosni medija plejeri i Pod (aj-pod) Kompanije Apple su najbolje prodavani digitalni audioplejeri. Do danas je proizvedeno vie desetina miliona ovih popularnih plejera, a na tritu je ve peta generacija iPoda.

Termin podcast, kao i radio, moe oznaavati i sadraj i nain isporuke. Autor podcasta moe na svom vebsajtu nuditi direktno uitavanje datoteke, ali upisivanjem na automatsku isporuku novog sadraja dobija se ono po emu se razlikuje podcast od prostog uitavanja (download) ili strujanja (streaming).

Mehanizam podcastinga

Obino, podcast je jedna vrsta oua sa epizodama. Posluilac sadraja (content provider) postavlja datoteku na neki server. Ta datoteka je epizoda podcasta. Posluilac sadraja prijavljuje datoteku na adresu nekog vebsajta za napajanje (feed URL). Taj vebsajt ima listu adresa publikovanih u RSS formatu, sa kojih se mogu uzeti epizode. Posluilac sadraja objavljuje ciljanom auditoriju adresu vebsajta za napajanje. Kada se pojavi korisnik, veza sa vebsajtom za napajanje (feed URL) uspostavlja se preko softverskog programa koji se zove podcatcher ili aggregator.Sutina podcastinga je u kreiranju sadraja (audio ili video) za auditorij koji eli da slua kad hoe, gdje hoe i kako hoe.

Upisivanjem (engl. Subscribing) na podcast dozvoljava se korisniku da skuplja programe iz razliitih izvora za sluanje ili gledanje, bilo online ili preko prenosnog ureaja, u vrijeme i na mjestu koje odgovara korisniku. Nasuprot tome, tradicionalni broadcasting omoguuje pristup samo jednom izvoru u datom vremenu, a to vrijeme je specificirano programom radio ili TV stanice.

RSS je familija formata za napajanje na Webu (Web feed). To je akronim za zaista jednostavno udruivanje (engl. Really Simple Syndication, RSS). Formati za napajanje u irokoj su upotrebi u zajednicama blogova za dijeljenje naslova posljednjih novosti ili njihovih punih tekstova, sa udruenim multimedijskim datotekama. Od 2000. godine koriste ga velike novinske kue kao CNN, Reuters, BBC, ali i drugi. Na web stranicama ove tehnologije su oznaene rijeju Subscribe (upii), narandastim pravougaonikom ili slovima XML ili RSS.

XML (Extensible Markup Language) je jezik koji omoguuje da se informacija kodira zajedno sa strukturom znaenja i semantikom koju mogu razumjeti i ljudi i raunari. Postojei jezik kodiranja web stranica HTML dobar je za prikazivanje podataka, a jezik XML se koristi za opisivanje i prenos podataka. RSS je tehnologija udruivanja sadraja u XML formatu.

Atom je naziv tehnologije za napajanje na Webu (Web feed) koja omoguuje korisniku da se upie na vebsajt koji redovno mijenja ili dodaje sadraj. Da bi koristili ovu tehnologiju vlasnici vebsajta kreiraju ili dobijaju specijalizirani softver (npr. Content Management System, CMS) koji u mainski itljivom formatu XML prezentira nove lanke u obliku liste, dajui jedan do dva retka svakom lanku i link do punog teksta ili posta (na blogu). Za razliku od pretplate na mnoge novine i asopise, veina upisivanja na Webu je besplatna.

New Oxford American Dictionary proglasio je podcast za rije godine 2005.

M-learning

Mobilno uenje (engl. m-learning) je elektronsko uenje u kojem je pristup materijalima za uenje omoguen korienjem PDA ureaja (engl. Personal Digital Assistant, PDA) i mobitela. Tipino, elektronsko uenje se opisuje kao uenje bilo kad i bilo gdje (anytime, anywhere), ali, uz pristup raunaru i uz konekciju na Internet. Mobilnom uenju nisu potrebne te veze. Sve to je studentu potrebno, to je ureaj PDA (ili mobitel) i beina mrea.Upotreba mobilnih ureaja za podrku uenju i poduavanju nije nepoznat koncept u obrazovnim krugovima. Prije dvijetri decenije upotreba grafikih i naunih kalkulatora u uionici dala je znaajan doprinos uenju. Upotreba PDA ureaja ve niz godina prisutna je u uionici i na radnom mjestu, npr. na polju medicine, u zdravstvu, poslovnim uredima i urnalistici. To su poeci mobilnog uenja. Danas su laptop raunari u institucijama visokog obrazovanja razvijenog svijeta brojniji od stolnih PC raunara, dok depni raunari (pocket PC) i runi raunari (palmtop, handheld computers) imaju rang najznaajnijeg hardvera, uz mobitele. Proizvoai danas kombinuju PDA ureaje sa mobitelima (smartphone), sa mp3 plejerima i digitalnom kamerom, sa cijenama koje se kreu od 150 do 350 eura.

Sve do poetka 2005. godine u svijetu mobilnog uenja nije bilo velikog razloga traiti neto iza depnih i runih raunara. Meutim, ekspanzija tree generacije mrea i integrisanih komunikacionih ureaja koji kombinuju telefoniju, instant poruke, raunarstvo i multimedije, dovela je do nove faze u ovom uenju. Mnogi korisnici su pronali da svoje potrebe za raunarom sa broadband konekcijom mogu zadovoljiti jednim malim ureajem, mobitelom.

Poveani interes za mobilnim ureajima i njihovim korienjem za uenje i istraivanje moe se pripisati nizu faktora: stalnim irenjem beinih broadband mrea, eksplozijom snage i kapaciteta slijedee generacije mobitela, i injenicom da su mobiteli, kao ve odomaeni ureaji za komuniciranje, duboko usaeni u svakodnevni ivot, kao dio nae drutvene prakse.

Voljeli mi to ili ne, bili spremni za to, ili ne, - mobilno uenje predstavlja slijedei korak u dugoj tradiciji uenja baziranog na tehnologiji kae Dejvid Metcalf u prikazu mobilnog uenja pod naslovom Ukradeni trenuci za uenje. Ono e imati novu strategiju, praksu, alate, primjenu i resurse da realizira obeanje linog, proimajueg, konektovanog uenja, na bilo kojem mjestu i u bilo koje vrijeme. Ono odgovara interesima uenja na zahtjev konektovanih graana u informatikom drutvu. (Metcalf, 2002).

Mobilno uenje povezuje formalnu praksu (npr. prisustvovanje predavanjima, uee u radionicama) sa neformalnom, sa praksom situacionog uenja (npr. primanjem podrke za zadatke na radnom mjestu), ili korienjem onoga to Dejvid Metcalf naziva ukradenim trenucima za uenje (npr. dok se vozite u vozu ili sjedite na aerodromu dok ekate na let aviona).

U prvim danima implementiranja elektronskog uenja nauene su neke lekcije koje se moraju imati u vidu pri inicijativama za mobilno uenje. Uenje je duboko personalni akt koji se olakava kada su situacije uenja relevantne, pouzdane i angaujue. Razliite vrste uenja zahtijevaju odgovarajue strategije, alatke i resurse. Tehnologija sama po sebi ne moe garantovati bolje uenje. Programi efektivnog mobilnog uenja e zahtijevati nove vjetine digitalne komunikacije, nove pedagogije, i novu praksu.

U mobilnom uenju danas prednjae nordijske zemlje i Juna Koreja.

LITERATURA

Barabasi, A. (2002). Linked: The New Science of Networks. Cambridge, MA: Perseus Publishing

Brown, T. H. (2004). The Role of m-Learning in the Future of e-Learning in Africa? In Distance Education and Technology: Issues and Practice. Hong Kong.

Downes, S. (2005). Are the Basics of Instructional Design Changing? Preuzeto 10. maja 2006, sa adrese http://www.downes.ca/cgi-bin/page.cgi?db

Frand, J. (2000). The Information-Age Mindset: Changes in Students and Implications for Higher Education. Preuzeto 12. aprila 2006, sa adrese http://www.educause.edu/apps/er/erm00/articles005/erm0051.pdf

Grunwald, P. (2003). Two Million American Children Have Their Own Web Sites. Preuzeto 13. aprila 2006, sa adrese http://www.schooldata.com/ssm-grunwald-internet.htm

Jones, S. (2002). The Internet Goes to Collage: How Students Are Living in the Future with Tuday's Technology. Preuzeto 20. aprila 2006, sa adrese http://www.pewinternet.org/reports/toc.asp?Report=71

Kaiser Family Foundation (2003). New Study Finds Children Age Zero to Six Spend as Much Time with TV, Computers and Video Games as Playing Outside. Preuzeto 12. aprila 2006, sa adrese http://www.kff.org/entmedia102803nr.cfm

Lenhart, A. Simon, M. & Graziano M. (2001). The Internet and Education: Findings of the Pew Internet & American Life Project. Preuzeto 9. aprila 2006, sa adrese http://www.pewinternet.org/pdfs/PIP_Schools_Report.pdf

Manuel, K. (2002). Teaching Information Literacy to Generation Y. Preuzeto 18. aprila 2006, sa adrese http://www.haworthpress.com/store/ArticleAbstract.asp?ID=32857

McManus, R. & Porter J. (2005). Web 2.0 for Designers. Preuzeto 25. maja 2006, sa adrese http://www.digital-web.com/articles/web_2_for designers.

McNeely, B. (2004). Using Technology as a Learning Tool, Not Just the Cool New Thing. U knjizi: Oblinger, D. & Oblinger, J. (2005). Educating the Net Generation (Eds). Preuzeto 25. aprila 2006, sa adrese http://www.educause.edu/ir/library/pdf/pub7101a.pdf

Metcalf, D. (2002). Stolen Moments for Learning. eLearning Developers' Journal, March 2002

Oblinger, D. & Oblinger, J. (2005). Educating the Net Generation (Eds). Preuzeto 25. aprila 2006, sa adrese http://www.educause.edu/ir/library/pdf/pub7101a.pdf

O'Neill, G. & McMahon, T. (2005). Student-Centred Learning: What Does it Mean for Students and Lecturers? Preuzeto 2. maja 2006, sa adrese http://aishe.org/readings/2005-1/oneill-mcmahon-Tues_19th_Oct_SCL.html

Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants: Do They Really Think Differently? Preuzeto 10. aprila 2006, sa adrese http://www.marcprenski.com/writings

Rocha, L. (1998). Selected Self-Organization and the Semiotics of Evolutionary Systems. Preuzeto sa adrese http://informatics.indiana.edu/rocha/ises.html

ScienceWeek (2004). Mathematics: Catastrophe Theory, Strange Attractors, Chaos. Preuzeto sa adrese http://scienceweek.com/2003/sc031226-2.htm

Siemens, G. (2004). Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age. Preuzeto 17. maja 2006, sa adrese http://www.connectivism.ca

Tapscott, D. (1998). Growing Up Digital: The Rise of the Net Generation. New York: McGraw Hill

Slika 1. Podskupovi fleksibilnog uenja

Fleksibilno uenje

Uenje na daljinu

E-learning

Online

Learning

M-learning

Uenje na daljinu

bazirano na papiru

Kontaktno uenje

(u uionici / face-to-face)

(Brown, 2004)

PAGE - 2 -