Embed Size (px)
Citation preview
Univerzitet u Novom SaduEkonomski fakultetSubotica
Decentralizovano izvještavanje u bankarstvu
DIPLOMSKI RAD
Sadržaj
0
1 Uvod ...............................................................................................................22 Teorijsko-metodološke karakteristike obračuna troškova u bankarstvu.........42.1 Bankarsko poslovanje i bankarski poslovi..................................................................... 42.2 Karakteristike obračuna troškova u bankarstvu ........................................................... 72.3 Ciljevi obračuna troškova u bankarstvu...........................................................................92.4 Kontni okvir u funkciji ciljeva obračuna troškova u bankarstvu.......... .................... 103 Obračun troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja u bankarstvu.123.1 Eksterno izvještavanje………………………………………………………………….123.2 Interno izvještavanje…………………………………………………………………...203.3 Determinisanje područja internog izvještavanja……………………………………….213.4 Ciljevi obračuna troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja………………...233.5 Informativna sposobnost obračuna troškova u funkciji poslovnog odlučivanja……….25 3.5.1 Obračun troškova u funkciji poslovnog odlučivanja……………………………...25 3.5.2 Tehnike strategijske analize poslovanja banaka…………………………………..274 Obračun troškova i decentralizovano izvještavanje u banci “X”……. 304.1 Prikaz banke “X”……………………………………………………………………....304.2 Obračun troškova i izvještavanje u banci “X”…………………………………………345 Završne konstatacije………………………………………………………38Literatura……………………………………………………………………………………40
1
1. Uvod
U savremenom bankarskom poslovanju, koga odlikuju internacionalizacija poslovanja, au-tomatizacija i sve značajnija primjena informatičke tehnologije u obavljanju svakodnevnog poslovanja, finansijsko i računovodstveno izvještavanje predstavlja jedan od osnovnih izvora informacija nužnih za ekonomično i nadasve profitabilno poslovanje. Na računovo-dstvu zasnovan i adekvatno izgrađen računovodstveni sistem informisanja treba da obe-zbjedi relevantne i pouzdane podatke i informacije za potrebe efikasnog odlučivanja. Za menadžment banke je od ključnog značaja da postavi odgovarajući informacioni sistem, koji treba da obezbjedi pouzdanu informativnu osnovu za poslovno odlučivanje i upravljanje bankom.
Specifičnosti bankarskog računovodstva proistekle su iz specifičnosti poslova kojima se banke bave. Međutim, osnovni principi računovodstva banaka su identični sa principima dvojnog knjigovodstva koji je u primjeni u proizvodnim i trgovačkim preduzećima. Poslo-vni događaji, posmatrano sa aspekta računovodstva, su, uglavnom, tipični i njihovo knjigo-vodstveno obuhvatanje ne predstavlja poseban problem, a ažurnost, s obzirom na njihovu visoku frekventnost se rješava uz pomoć savremene računarske tehnologije.
Dobro organizovano računovodstvo i proizilazeći računovodstveni informacioni sistem tre-ba blagovremeno da upozori menadžment banke na nepravilnosti u poslovanju nastale kao posledica uticaja raznovrsnih faktora kako, internih tako i eksternih, a od značaja za poslo-vanje i rezultat.
Zakonom o računovodstvu i reviziji propisano je vođenje poslovnih knjiga banaka i drugih finansijskih organizacija. Za potrebe praćenja aktivnosti propisan je kontni okvir za banke i druge finansijske organizacije, koji između ostalog, obezbjeđuje jednoobraznost knjigovo-dstvene evidencije u bankarskom poslovanju.
Finansijski izvještaji banaka treba da pruže relevantne pouzdane i uporedive informacije različitog karaktera i za potrebe internih i eksternih korisnika. Za navedenu svrhu banke su dužne da vode poslovne knjige dvojnog knjigovodstva, koje su jednoobrazne, i druge evi-dencije o stanju i kretanju imovine, kapitala i obaveza, prihoda, rashoda i rezultata. Banke iskazuju stanje i promjene imovine, rashode i prihode i utvrđuju rezultat poslovanja prema sadržini pojedinih računa u poslovnim knjigama, a razvijenih prema propisanom kontnom okviru.
Prema tome računovodstvo ima zadatak da identifikuje interese korisnika i da po toj osnovi obezbjedi, korisnicima prilagođene, adekvatne sadržaje računovodstvenih informacija ozvaničenim i formalizovanim u vidu finansijsko-računovodstvenih izvještaja.
Paralelno sa narastanjem informacionih interesa u okruženju, kako domaćem tako i među-narodnom, za stanje i uspjeh privrednih subjekata u cjelini (pa tako i banaka), odnosno sa
2
porastom informacione uloge računovodstvenih izvještaja sve više se ističe potreba za po-tpunijim razumijevanjem vrijednosti iskazanih u pomenutim izvještajima. To uslovljava potrebu za dodatnim, dopunskim obrazloženjima tzv. napomenama koje su postale neizo-stavan dio izvještaja kao zaokružene cjeline.
Danas banke kao osnovne finansijske institucije sastavljaju: bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o novčanim tokovima, izvještaj o promjenama na kapitalu i napomene uz finansi-jske izvještaje. Oni se sastavljaju za period od godinu dana i predmet su ispitivanja, ocjene i izvještavanja od strane eksternog nezavisnog revizora. Za interne potrebe banke, u skladu sa konkretnim okolnostima, sastavljaju izvještaje različite po formi, sadržini i vremenskoj dinamici.
3
2. Teorijsko-metodološke karakteristike obračuna troškova u bankarstvu
2.1. Bankarsko poslovanje i bankarski poslovi
Istorijski gledano neki poslovi koji po svom obilježju pripadaju bankarskim (kreditni, mijenjački, založni poslovi) postojali su još u ranim periodima istorije svijeta. Već u peri-odu od VII do V vijeka p.n.e u Vavilonu su se pojavili začeci modernih bankarskih institu-cija u obliku pojedinih privatnih kuća koje su se bavile poslovima tezaurisanja (poslovi skladištenja i čuvanja odgovarajuće robe kao i stavljanje iste u promet uz odgovarajuću naknadu vlasnicima robe). Na osnovu navedenih poslova determinisan je pojam banka-rskog posla: „tezaurisanje“, koji u savremenom tumačenju podrazumijeva povlačenje i sto-kiranje novca ili drugih vrijednosti iz prometa.
Dalja geneza bankarskih poslova vezuje se za antičku Grčku i pojavu mijenjačkih poslova (tzv serafskih poslova) čiju osnovu čini razvoj metalnog novca, koji se povezuje sa konsti-tuisanjem posebnih država. Kasnijim društvenim razvojem stiču se uslovi za razvoj novča-nih transakcija i finansijskih poslova.
Rani srednji vijek je još više afirmisao mijenjački posao jer je mnoštvo moneta iziskivalo takve usluge. U ovom periodu javljaju se i prvi slučajevi kvarenja novca (odstupanja u teži-ni i sastavu plemenitih metala od kojih je novac kovan) kao i pojava inflacije. U tom peri-odu kreditni posao je najzastupljeniji kroz razne vrste naturalnog kredita da bi se kasnije kroz trgovačke transakcije razvio kao novčani kreditni posao. Dolazi i do snažnije primjene mjenice kao sredstva platnog prometa.
Snažne ekonomske promjene u XVIII i XIX vijeku doprinijele su da se konstituišu i veće bankarske institucije na čijoj je tradiciji izrastao savremeni bankarski sistem zemalja trži-šne ekonomije.¹
Banke kao novčana preduzeća sa svojom posredničkom kreditnom funkcijom doprinosile su mobilizaciji i upošljavanju novčanog kapitala, kao i unapređenju funkcije platnog prometa, što je sveukupno pospješivalo privredni razvoj zemalja.
Savremeno bankarstvo u svijetu, posebno u razvijenim zemljama, prati niz promjena tako da se klasična fizionomija banke kao naglašeno kreditne ustanove transformiše u modernu bankarsku ustanovu. Novi profil banaka izrastao je, sa jedne strane, pod uticajem automati-
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------¹ Op.citat Prof.Dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001, strane 1,2,3
4
zma poslovanja i uvođenjem visoke tehnologije u obavljanju bankarskih poslova, i sa druge strane , širinom repertoara finansijskih instrumenata, inovacija i tokova koji se javljaju u finansijskoj, monetarnoj i bankarskoj praksi.
U savremenoj ekonomskoj teoriji i praksi postoje mnogobrojne definicije bankarskog posla, a i same banke kao institucije, ali za potrebe ovog rada zadržaćemo se na možda najsadrža-jnijoj, ali svakako i najjednostavnijoj, a to je da su „banke ustanove koje se bave kreditnim i novčanim poslovima“¹, a to su:
Prikupljanje depozita i odobravanje kredita – posao koji daje osnovu i mogućnost bankama da na osnovu prikupljenih i pribavljenih sredstava kreiraju novac i odobra-vaju kredite. Depoziti privrede i stanovništva najvećim dijelom određuju volumen i strukturu kreditnog potencijala banaka.
Kreiranje novca i odobravanje kredita – kreiranje novca predstavlja specifičnost ba-nkarskog posla da umnožava svoj kreditni potencijal putem kreditno-monetarne multiplikacije novca, što u suštini predstavlja sekundarnu emisiju novca (čiju osno-vu čini primarna emisija od strane Centralne banke). Takođe je značajna i mogu-ćnost banaka da izvrše ročnu transformaciju sredstava, odnosno da mijenjaju kva-litet određenog dijela sredstava u svom potencijalu.
Obavljanje poslova platnog prometa – (u onom dijelu koji se obavlja preko banaka). Značajno je da banke pored obavljanja unutrašnjeg platnog prometa učestvuju i u obavljanju platnog prometa sa inostranstvom.²
Ne ulazeći u pitanje kompletnosti i adekvatnosti ovakve podjele, ali s obzirom na složenost i kvantitet bankarskih poslova nužno je spomenuti da se organizacija i funkcionisanje sa-vremenih banaka razlikuju u zavisnosti da li je u pitanju univerzalna ili specijalizovana banka, velika, srednja ili mala banka (prema broju zaposlenih, finansijskom potencijalu, veličini kapitala). Proizilazi da se poslovi kojima se banke bave mogu sistematizovati na različite načine, u zavisnosti sa kog aspekta se posmatraju. U ovom radu vrijedno je istaći i podjelu bankarskih poslova na poslove koji su direktno vezani za bankarsko poslovanje i poslove koji su indirektno vezani za bankarsko poslovanje (funkcije podrške odlučivanja).
„Poslovi iz domena bankarskih poslovnih linija mogu se grupisati u četiri kategorije: Poslovi sredstava i likvidnosti („trežeri poslovi“), Kreditni i investicioni poslovi, Poslovi sa stanovništvom, Poslovi međunarodnih odnosa.
Poslovi iz domena funkcije podrške odlučivanju mogu se takođe grupisati u četiri kategorije:
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------¹ Prema: Prof.Dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001, strana 7² Ibidem strana 7
5
Funkcija računovodstva i izvještavanja menadžmenta, Funkcija strateškog planiranja, Funkcija pravnih, administrativnih poslova i ljudskih resursa, i Funkcija informativne tehnologije“¹.
Veliku ulogu i značaj u bankarskom poslovanju je odigrala standardizacija bankarskih po-slova kojom se determinišu tehnička, radna i procesna rješenja, koja obezbjeđuju najraci-onalniji način obavljanja tih poslova, a sve usmjereno u pravcu ostvarivanja planom posta-vljenih zadataka i ciljeva banke.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹Prema: Prof.dr Nenad M. Vunjak, „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje Subotica 1999, str. 285 i 286
6
2.2 Karakteristike obračuna troškova u bankarstvu
Poslovanje u dinamičnim uslovima privređivanja, pod dejstvom zakona tržišne privrede i konkurencije, s nužnošću za opstankom na tržištu i održavanjem konkurentske sposobnosti, dovelo je do saznanja da troškovi imaju primarnu ulogu, odnosno da predstavljaju jedan od bitnih elemenata poslovanja privrednih organizacija. Saznanje da troškovi u ogromnoj mjeri utiču na finansijski rezultat, i kao takvi su veoma bitni u poslovnom odlučivanju, postavilo je, između ostalog, u prvi plan potrebu praćenja, kontrole i analize troškova.
Obračun troškova stoga spada u kritične faktore uspjeha koji predstavljaju osnovu za efika-sno i efektivno poslovanje u savremenom okruženju, koga odlikuju prije svega složenost i dinamičnost. Uopšteno govoreći, kritični faktori uspjeha savremenih banaka su: troškovi, kvalitet i vrijeme. Suština savremenog bankarstva je u tome da su: troškovi što niži, kvalitet što veći, a vrijeme izvršenja bankarske usluge što kraće, što će se direktno odraziti na pri-hode i rezultat banke, što skupa ističe mjesto, ulogu i značaj obračuna troškova, prihoda i rezultata. Troškovi kao bitna komponenta analize poslovanja odnose se i vezani su za inte-rno područje aktivnosti, što daje vrlo širok prostor u mogućnosti djelovanja na njihovu visinu (u cilju povećavanja finansijskog rezultata), u odnosu na prostor koji pruža poveća-nje prodajnih cijena, odnosno cijena bankarskih usluga.
Uopšteno i razvojno posmatrano, u ranom XX vijeku, kako su organizacije postajale sve kompleksnije, menadžmentu je trebao jadnostavan način za donošenje odluka sa područja proizvodnje, usluga i cijene koštanja. Pošto je većina troškova u tom periodu bila varijabi-lnog karaktera menadžeri su mogli da izračunaju cijenu koštanja jednostavnim sabiranjem troškova za svoje proizvode i usluge i da to koriste kao putokaz za donošenje poslovnih odluka.
Dalji razvoj obračuna troškova bio je uslovljen rješavanjem specifičnih problema koji su se pred njega postavljali. Jer, razvojem nauke, tehnike i tehnologije promijenio se odnos varijabilnih i fiksnih troškova u ukupnim troškovima, i to u korist fiksnih troškova. Ovo je onemogućilo menadžere da kod odlučivanja ignorišu fiksne troškove, dodatno usložnja-vajući proces donošenja poslovnih odluka.
S vremenske tačke gledišta, obračun predstavlja naknadnu radnju, ali s obzirom na turbule-ntnost okruženja u kome banke posluju, informacije dobijene nakon proteka određenog vremena su zakašnjele i ograničeno upotrebljive za poslovno odlučivanje. Stoga je dalji razvoj obračunavanja troškova bio usmjeren na predviđanje i planiranje troškova. Planiranje troškova na osnovu iskustva, odnosno po sistemu planskih cijena i planiranje na osnovu ocijenjenih troškova, predstavljaju dvije faze kroz koje su obračun i planiranje troškova prošli tokom svog razvoja. Dinamičan razvoj privredne aktivnosti početkom XX vijeka uslovio je, sve sa ciljem traženja što boljih rješenja, i razvoj još dva sistema obraču-na troškova: 1) obračun po standardnim troškovima; 2) obračun po standardnim varijabilnim troškovima.
Iako se obračun troškova u uslužnim djelatnostima znatno kasnije pojavio i razvio, njegove osnove su postavljene kroz problematiku proučavanja obračuna troškova u industrijskim
7
preduzećima. U okviru računovodstvene teorije i prakse razvijene su metode obuhvatanja stvarnih, standardnih i varijabilnih troškova, kao i njihove alokacije na mjesta i nosioce. Ipak obračun troškova u uslužnom sektoru, pa samim tim i u bankarstvu, predstavlja posebnu problematiku, prvenstveno zbog toga što su banke pored interno, značajno orije-ntisane i na eksterno finansijsko izvještavanje. Najznačajniji korisnici eksternih izvještaja su akcionari, povjerioci banke i centralna banka kao glavni regulator finansijskog tržišta i garant likvidnosti i solventnosti bankarskog sektora. Naravno, i pored akcenta na eksterne izvještaje, interni izvještaji za potrebe menadžmenta banke imaju ogroman značaj u savremenom poslovanju i ostvarivanju zadataka i ciljeva banke.
Stanje na tržištu novca i kapitala, sve oštrija konkurencija u okviru bankarskog sektora, pojava i razvoj velikog broja bankarskih poslova, ukrupnjavanje kapitala, proširenje i inter-nacionalizacija tržišta sve više predstavljaju izazove koji zahtijevaju postojanje adekvatnog sistema obračuna troškova i izvještavanja po tom osnovu. U obavljanju bilo koje poslovne aktivnosti, bez obzira da li se radi o proizvodnji ili pružanju usluga, nastaju troškovi, prihodi i odgovarajući rezultat. Zbog toga obračun troškova ima svoju primjenu i u banka-rskom sektoru. Ipak, osnovna razlika između banaka kao „novčanih preduzeća“ i proizvo-dnih preduzeća predstavlja odsustvo gotovih proizvoda, odnosno preovlađujuća uloga no-včanih transakcija u kreiranju poslovnih promjena.
2.3 Ciljevi obračuna troškova u bankarstvu
8
Menadžment banke vrši periodično polaganje računa o stanju i uspjehu banke pred vlasni-cima (akcionarima), povjeriocima, poreskim organima kao i drugim zainteresovanim ekste-rnim korisnicima informacija. Uobičajeno se radi o godišnjem, zvaničnom finansijskom izvještavanju. Instrumenti polaganja računa su: bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o novčanom tokovima , izvještaj o promjenama na kapitalu i napomene uz finansijske izvje-štaje.¹
Upravljačka aktivnost polaganja računa u informativnoj je nadležnosti finansijskog računo-vodstva, koje je u bankama prilagođeno specifičnostima bankarskog poslovanja. Za fina-nsijsko računovodstvo se kaže da je, uglavnom, eksterno orjentisano iz najmanje dva razlo-ga:
1. Poslovno-finansijski odnosi sa okruženjem su glavni predmeti kojima se bavi finansijsko računovodstvo;
2. Ono je jedini informacioni izvor o finansijskom stanju i uspjehu banke za eksterne interesante;²
Upravljačko računovodstvo je drugi bitan dio računovodstvene funkcije kao zaokružene cjeline. Oslanjajući se na analitička knjigovodstva i druge analitičke informacione izvore, njegov je cilj da računski obuhvati vrijednosno izražene utroške u banci i njihovu transformaciju u prodate učinke, odnosno pružene bankarske usluge. Iz tog razloga su pred obračun troškova, koji predstavlja osnovni konstitutivni dio upravljačkog računovodstva, postavljeni određeni ciljevi i zadaci, a to su:
1. Obezbjeđenje podataka o cijeni koštanja i cijenama usluga, pa tako i prihoda i ra-shoda za potrebe zvaničnog bilansiranja banke kao jedinstvene poslovne cjeline;
2. Obezbjeđenje podataka, odnosno odgovarajućih cijena koštanja usluga za potrebe formiranja prodajnih cijena bankarskih usluga, a prema metodama formiranja cijena koje menadžment koristi;
3. Obezbjeđenje podataka, odnosno informacija za potrebe informacione podrške me-nadžmentu u donošenju pojedinačnih poslovnih odluka, i to ukazivanjem na probleme koje treba riješiti, pružanjem gotovih relevantnih podataka i pripremom specifičnih podataka potrebnih za analizu alternativa i izbor rješenja;
4. Obezbjeđenje podataka za potrebe planiranja i kontrole troškova i učinaka, rashoda, prihoda i rezultata po užim organizacionim segmentima banke (filijalama) i to na kratkoročnoj osnovi;³
Obračun troškova je neophodan izvor informacija gledano sa aspekta ukupnog poslovanja, odnosno globalnog računovodstvenog izvještavanja o stanju i uspjehu poslovanja banke kao cjeline, kao i sa aspekta polaganja računa, ali i izvještavanja internog karaktera o ostvarenjima po raznim elementima posmatranja i po tom osnovu odlučivanja.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002² Prema: Stevanovic Nikola, „Upravljačko računovodstvo“, Ekonomski fakultet Beograd, 2000, str. 33³ Ibidem strane 36-37
2.4 Kontni okvir u funkciji ciljeva obračuna troškova u bankarstvu
9
Kontni okvir je skup „računa kojima se knjigovodstvo jednog preduzeća služi u svom radu“...a svaki račun iz tog skupa je „određena tačka gledišta“.¹ Kontni plan je u stvari utvrđena nomenklatura knjigovodstvenih računa prema kojoj preduzeća vode svoje knjigo-vodstvo, odnosno način sistematizacije računa koji treba da omoguće registrovanje računo-vodstvenih promjena kako bi se stekao realan uvid u njegovo periodično poslovanje i rezu-ltate.² Savremeni kontni okvir zasnovan je i razvijen na dekadnom sistemu. Svi računi koji ulaze u njegov sastav grupisani su u 10 klasa, koje se dalje raščlanjuju na dvocifrene grupe, a one se dalje raščlanjuju na trocifrena konta tj. sintetičke račune. Sintetički računi se, na osnovu konkretnih potreba iz poslovanja razvijaju na analitičke i subanalitičke.
U praksi to izgleda ovako:0 klasa00 grupa000 konto
Propisani kontni plan predstavlja je osnovni organizacioni instrument računovodstvene funkcije, putem kojeg se obezbjeđuje jednoobraznost u evidenciji, uporedivost, automatsko svođenje bilansnih podataka na nivo poslovnog subjekta kao cjeline.
Imajući u vidu posebnosti, za banke i druge finansijske organizacije propisan je odgovara-jući kontni okvir. Kontni okvir koji je propisan za banke i druge finansijske organizacije³ je sastavljen po bilansnom principu što u praksi znači da on u prvi plan stavlja izradu finansijskih izvještaja (prvenstveno bilansa stanja i bilansa uspjeha), pa je usled toga tako i struktuiran; prve četiri klase (0,1,2,3) čine aktivu, sledeće dvije (5 i 6) sačinjavaju pasivu, zatim slijede klasa 6, koju čine rashodi, i klasa 7 koju čine prihodi, dok klasu 8 čine računi otvaranja i zaključka. Poslednju klasu, klasu 9, čine računi vanbilansne evidencije.
Sadržina pojedinih klasa propisanog kontnog okvira je sledeći:
Klasa 0: Gotovina i gotovinski ekvivalenti, Depoziti kod Narodne banke i kratko-ročne hartije od vrijednosti koje se mogu refinansirati kod Narodne banke;
Klasa 1: Krediti i plasmani bankama; Klasa 2: Krediti i plasmani komitentima;
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ Prema: Kovačević, dr Mihailo, Kurs organizacije računovodstva, Naučna knjiga, Beograd. 1966, str. 32² Prema:Prof.dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo, teorija i praksa“, Budućnost,Novi Sad 2001 god³ Pravilnik o kontnom okviru i sadržini računa u kontnom okviru za banke i druge finansijske organizacije, Sl.glasnik RS, br 133/2003 i 4/2004
Klasa 3: Hartije od vrijednosti i drugi plasmani namijenjeni prodaji (trgovački račun banke); Dugoročna ulaganja u hartije od vrijednosti, Učešća u kapitalu, nematerija-
10
lna ulaganja i osnovna sredstva; Sopstvene akcije, Druga sredstva, Aktivna vreme-nska razgraničenja i gubitak;
Klasa 4: Depoziti i krediti od banaka; Klasa 5: Depoziti i krediti od komitenata, Druge obaveze i pasivna vremenska
razgraničenja; Klasa 6: Rashodi; Klasa 7: Prihodi; Klasa 8: Dugoročna rezervisanja, Subordinirane obaveze, Kapital i rezerve,
Sredstva i izvori vanposlovnih sredstava, Otvaranje i zaključak; Klasa 9: Vanbilansna evidencija;
Svaka klasa kontnog okvira ima odgovarajuću ulogu i značaj. Posmatrano sa aspekta obračuna troškova, prihoda i proizilazećeg rezultata ističe se značaj klase 6 – Rashodi, i klase 7 – Prihodi. U zavisnosti od specifičnih poslova za koje su se pojedine banke specija-lizovale, različiti troškovi i prihodi zauzimaju veći ili manji procenat u strukturi ukupnih rashoda i prihoda banke. Ipak, u ukupnim troškovima banke, zbog naglašeno finansijske prirode poslova kojima se bave, dominantno mjesto zauzimaju troškovi kamata, naknada i provizija. Po propisanom kontnom okviru koji je važeći za banke i druge finansijske organizacije bankarski rashodi su grupisani u sledeće cjeline: rashodi kamata; drugi rashodi; troškovi zarada, naknada zarada i ostali lični rashodi; drugi troškovi poslovanja; rashodi indirektnih otpisa plasmana i rezervisanja za dugoročne rizike; neposlovni i vanredni rashodi; a na strani prihoda značajno mjesto pripada prihodima od kamata, naknadi i provozija. Elementi prihoda u klasi 7 – Prihodi, grupisani su na sledeći način: prihodi od kamata, prihodi od naknada, drugi prihodi, prihodi operativnog poslovanja, i neposlovni i vanredni prihodi.
Kad su u pitanju rashodi, prihodi i rezultat, a posmatrano sa aspekta obračuna troškova, značajno je istaći da su predmet planiranja, praćenja, kontrole i analize samo redovni pri-hodi i rashodi i proizilazeći rezultat iz redovnog poslovanja.
11
3. Obračun troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja u bankarstvu
3.1 Eksterno izvještavanje
U cilju utvrđivanja pokazatelja stanja i uspjeha poslovanja neophodna je adekvatna pripre-ma finansijskih izvještaja banaka za potrebe kontrole, analize i revizije. Sastavljač izvješta-ja treba da eksternim korisnicima pruži maksimum (po obimu, potpunosti i relevantnosti) podataka o finansijskom položaju i zarađivačkoj sposobnosti banaka. U tom slučaju od velikog značaja je ne samo set finansijskih izvještaja nego i način njihove prezentacije. Na važnost finansijskog izvještaja ukazuje i usvajanje Međunarodnog računovodstvenog sta-ndarda 30 – sadržina finansijskih izvještaja banaka i sličnih finansijskih institucija (International Accounting Standard 30 – Dislosures in the Financial Statements of Banks and Similar Financial Institutions) kao i donošenje Direktive o godišnjim računima o ko-nsolidovanim računima banaka i drugih finansijskih organizacija (Directive on the Annual Accounts and consolitated Accounts of Banks and Other Financial Institutions) od strane Savjeta Evropske ekonomske zajednice (Council EEC, 86/635).¹ Osim toga u domaćoj privrednoj praksi, uopšte, pa i kad su u pitanju banke za izradu izvještaja neposredno se primjenjuju Međunarodni računovodstveni standardi (banke od 1.01.2003., a preduzeća i zadruge od 1.01.2004. godine²).
a) Bilans stanja
Bilans stanja je izraz finansijske situacije banke. On pokazuje izvore sredstava i njihovo korišćenje, tj. obaveze, vlastiti kapital i imovinu banke na tačno određeni dan. U bilansu stanja pozicije aktive su grupisane po principu opadajuće likvidnosti, a pozicije pasive po principu opadajuće dospjelosti.³ Aktiva i pasiva banaka treba da je u stalnoj ravnoteži. Ukupna aktiva = Ukupna pasiva (ukupne obaveze + kapital) Izrada bilansa stanja zahtijeva i primjenu određenih načela koja su bitna za adekvatno i isti-nito finansijsko izvještavanje a ta načela su: načelo stalnosti, načelo uzročnosti, načelo opreznosti, načelo finansijske pažnje, načelo istinitosti i načelo jasnosti.4
¹ Prema: Prof.dr Bjelica Vojin, „Bankarstvo,teorija i praksa“, Budućnost, Novi Sad 2001² Prema: Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002³ Pravilnik o obrascima i sadržini pozicija u obrascima finansijskih izvještaja za banke i druge finansijske organizacije, Sužbeni glasnik RS, br 7/2004, 13/2004 i 16/20054 Prema:Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje Subotica 1999, str. 242Ilustracije radi slijedi prikaz mogućeg bilansa stanja:
12
Bilans stanja¹ 31.12.20__
Aktiva (opadajuća likvidnost) Pasiva (opadajuća dospjelost)
1 Rezerve 1 Transakcioni depoziti 2 Novčani elementi u procesu naplate 2 Netransakcioni depoziti 3 Depoziti kod drugih banaka Štedni depoziti 4 Efekti Mali oročeni depoziti (<100.000$) Državni Veliki oročeni depoziti Lokalnih vlasti 3 Zaduženja (zajmovi) Ostali efekti 4 Kapital 5 Zajmovi Komercijalni i industrijski Hipotekarni Potrošački Ostali zajmovi 6 Ostala aktiva
Rezerve predstavljaju dio izdvojenog depozita na računu kod Narodne Banke kao i tekući novac koji se fizički drži u trezoru banke za potrebe manjih gotovinskih isplata. Jedan dio rezervi se drži iz zakonskih razloga i on predstavlja obavezne re-zerve dok ostatak predstavljaju dopunske rezerve koje predstavljaju likvidnu imovinu.
Novčani elementi u procesu naplate se pojavljuju u slučaju kada se kod banke izdaje ček (na naplatu) na teret računa koji se vodi kod druge banke. Ovaj ček za našu banku predstavlja imovinu tj. potraživanje od druge banke koje će se naplatiti kroz nekoliko dana.
Depoziti kod drugih banaka su depoziti koje male banke drže kod velikih banaka za potrebe pružanja različitih usluga. Rezerve, novčani elementi u procesu naplate i depoziti kod drugih banaka zajedno čine novčane elemente u bilansu stanja banke i predstavljaju najlikvidniji dio imovine banke.
Efekti se klasifikuju na 1. Državne – koji su najlikvidniji i predstavljaju sekundarne rezerve, 2. Lokalnih vlasti, 3. Ostale efekte.
Zajmovi predstavljaju glavni izvor prihoda u vidu kamate banaka. Zajmovi su obi-čno manje likvidni od ostale imovine (pošto se ne mogu konvertovati prije roka do-spijeća), i sadrže visoku vjerovatnoću rizika da neće biti naplaćeni zajedno sa pripadajućom kamatom o roku dospijeća. Oni mogu biti: 1.Kratkoročni (do 1 godi-ne), 2.Srednjoročni (od 5 do 7 godina) i 3.Dugoročni (preko 10 godina). Prema na-mjeni mogu biti: komercijalni i industrijski, hipotekarni, potrošački i ostali.
U ostalu aktivu spada fizički kapital: zgrade, kompjuteri, oprema...²¹ Prema: Dr. Radojko Lukić, CID, Beograd 2002, strana 223² Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str. 222, 223 i 224
13
Transakcioni depoziti su čekovni računi, tekući računi, žiro-računi i dr. Transakci-oni depoziti su plativi po viđenju. U troškove vođenja transakcionih depozita spada plaćena kamata i troškovi servisiranja računa.
Netransakcioni depoziti su primarni izvor sredstava banaka. Odlika im je to što nose kamatu i ne mogu se povući na zahtjev vlasnika u svako vrijeme, prije roka dospije-ća. Tri osnovne vrste su: štedni depoziti, mali oročeni depoziti, i veliki oročeni depoziti.
Kapital banke je vrijednost jednaka razlici između ukupne aktive i ukupnih obave-za. Kapital banke je donja granica dokle može da opadne vrijednost njene imovine, a ispod nje ona postaje nesolventna.¹
b) Bilans uspjeha
Bilans uspjeha, za razliku od bilansa stanja, se sastavlja za određeni period. On prikazuje fi-nansijski reziltat banke na osnovu komparacije između pozitivnih i negativnih komponenti periodičnog rezultata. Ako su prihodi veći od rashoda ostvaruje se pozitivan finansijski rezultat – dobitak, a ako su rashodi veći od prihoda ostvaruje se negativan finansijski rezultat – gubitak.
Poslovni prihodi i rashodi banke grupisani su u dvije cjeline radi lakšeg i boljeg sagle-davanja rezultata poslovanja banke. U prvu grupu svrstani su finansijski prihodi i rashodi, a oni se u suštini odnose na: kamate, naknade, dobitke i gubitke od prodaje hartija od vrijednosti, dividendu, realizovane kursne razlike... U drugu grupu svrstani su operativni prihodi i rashodi putem kojih se banka prikazuje kao preduzetni privredni subjekat, a oni se odnose na: administrativne rashode poslovanja, prihode i rashode povezane sa indirektnim otpisom plasmana i rezervisanja za dugoročne plasmane itd.
Neposlovni i vanredni prihodi i rashodi banke predstavljaju prihode i rashode koji se pojavljuju od slučaja do slučaja, koji se ne planiraju i obuhvataju: dobitke i gubitke od prodaje osnovnih sredstava i nematerijalnih ulaganja, od prodaje materijala, prihode i rashode iz ranijih perioda, viškove, manjkove, otpise potraživanja i sl.
Sabiranjem poslovnog, neposlovnog i vanrednog dobitka/gubitka iskazuje se bruto rezultat banke. On može biti u obliku bruto dobitka ili bruto gubitka. Ako se od bruto rezultata oduzmu porezi i doprinosi dobija se neto finansijski rezultat banke.
Za ilustraciju slijedi propisana, zvanična šema bilansa uspjeha banke²:
¹ Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 225 i 226² Pravilnik o obrascima i sadržini pozicija u obrascima finansijskih izvještaja za banke i druge finansijske organizacije, Sužbeni glasnik RS, br 7/2004, 13/2004 i 16/2005
14
Bilans uspjeha za period od ___ do ___
Grupa računa Pozicija
Br. Napo-mene
Tekuća god.
Prethodna god.
1 2 3 4 5
Prihodi i rashodi iz redovnog poslovanja
70 Prihodi od kamata 60 Rashodi od kamata Dobitak po osnovu kamata (201-202) Gubitak po osnovu kamata (202-201)
71 Prihodi od naknada i provizija 61 Rashodi naknada i provizija
Dobitak od naknada i provizija (205-206)
Gubitak od naknada i provizija (206-205)
722 manje 620Neto dobitak po osnovu prodaje hartija od vrednosti
620 manje 722Neto gubitak po osnovu prodaje hartija od vrednosti
721 manje 621 Neto prihodi od kursnih razlika 621 manje 721 Neto rashodi od kursnih razlika
720 Prihodi od dividendi i učešća 73 i od 760 do
766 Ostaki poslovni prihodi
65Rashodi indirektnih otpisa plasmana i rezervisanja
63,64 od 660 do 666 Ostali poslovni rashodi
77Prihodi od promene vrednosti imovine i obaveza
67Rashodi od promene vrednosti imovine i obaveza
Dobitak iz redovnog poslovanja (203-204+207-208+209-210+211-212+213+214-215-216+217-218)
Gubitak iz redovnog poslovanja (204-203+208-207+210-209+212-211-213-214+215+216-217+218)
769 Vanredni prihodi 669 Vanredni rashodi
Neto vanredni prihodi (221-222) Neto vanredni rashodi (222-221)
Dobitak perioda pre oporezivanja (225=219+223-220-224)
15
Gubitak perioda pre oporezivanja (226=220+224-219-223)
847 Porez na dobit Dobitak posle oporezivanja (225-227)
Gubitak posle oporezivanja (226+227 ili 227-225)
Prihodi od kamate korespondiraju sa kamatonosnom aktivom bilansa stanja. U pri-hode od kamata spadaju: kamata i provizija od zajma, kamata od depozita kod drugih institucija, kamata od prodaje fonda Centralnoj banci i kamata od efekata.
Provizija od depozita je značajan izvor prihoda manjih banaka, prvenstveno zbog toga što depoziti zauzimaju veći procenat u strukturi izvora manjih nego većih banaka.
Ostali prihodi potiču od nedepozitnih aktivnosti. U njih spadaju razne vrste kliri-nških usluga, brokerske i savjetodavne usluge, trgovina sa devizama itd.
U strukturi rashoda banaka dominantno mjesto zauzimaju kamate, posebno kamate na depozite. Učešće rashoda od kamata, i pored toga što u strukturi manjih banaka depoziti zauzimaju veći procenat, je veće kod velikih banaka zbog njihove politike proširenja tržišta i pridobijanja većeg broja klijenata.
Troškovi nenaplaćenog zajma se povećavaju u periodima recesije, a nastaju nemogućstvom naplate zajmova od klijenata, i veći su kod manjih nego kod većih banaka.
Plate i beneficije zaposlenih učestvuju sa visokim procentom u strukturi rashoda kod malih banaka. One demonstriraju tradicionalno radno-intenzivnu prirodu bana-ka. I pored toga što velike banke imaju razvijeno elektronsko bankarstvo i što plate i beneficije zaposlenih pokazuju postepenu tendenciju opadanja kod malih banaka, sa primjenom nove računarske tehnologije, oni su još uvijek visoki u pogledu učešća u strukturi ukupnih rashoda banaka.¹
Ostali nekamatonosni troškovi obuhvataju troškove amortizacije, propagande, ka-ncelarijskog materijala i sl.
¹ Op.citat Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 229
c) Izvještaj o novčanim tokovima
16
Izvještaj o novčanim tokovima je propisan zakonskom regulativom i u njemu banka daje prikaz naplate i isplate u gotovini i gotovinskim ekvivalentima preko žiro-računa, tekućeg i deviznog računa, uključujući i kompenzacije, asignacije i cesije sprovedene preko tih raču-na, u skladu sa međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS 7 – Izvještaj o tokovima gotovine, Profesionalna regulativa u računovodstvu, SRRS, Beograd 2003) i drugim relevantnim standardima. Treba ipak napomenuti da se kretanje gotovine i gotovi-nskih elemenata između pojedinih računa u okviru iste banke ne smatra tokovima gotovine.
Iznos priliva i odliva gotovine može se utvrditi na osnovu evidencije o prilivima i odlivima na žiro-računu i deviznom računu ili na osnovu stanja i prometa na pojedinim računima imovine i obaveza, odnosno prihoda i rashoda.
Ilustracije radi slijedi prikaz izvještaja o novčanim tokovima:
PozicijaTekuća godina
Prethodna godina
1 2 3
A. Tokovi gotovine iz poslovnih aktivosti I. Prilivi gotovine iz poslovne aktivnosti (od 302 do 306) II. Odlivi gotovine iz poslovnih aktivnosti (od 308 do 313)
III. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije povećanja ili smanjenja u plasmanima i depozitima (301 minus 307)
IV. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije povećanja ili smanjenja u plasmanima i depozitima (307 minus 301)
V. Smanjenje plasmana i povećanje uzetih depozita (od 307 do 321)
VI. Povećanje plasmana i smanjenja uzetih depozita (od 323 do 327)
VII. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije poreza na dobit (314 minus 315 plus 316 minus 322 > 0)
VIII. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti prije poreza na dobit (314 minus 315 plus 316 minus 322 > 0
IX. Neto priliv gotovine iz poslovnih aktivnosti (328 minus 330 minus 331> 0)
X. Neto odliv gotovine iz poslovnih aktivnosti (328 minus 329 minus 330 minus 331 < 0)
B. Tokovi gotovine iz aktivnosti investiranja I. Prilivi gotovine iz aktivnosti investiranja ( od 335 do 337) II. Odlivi gotovine iz aktivnosti investiranja (od 339 do 341) III. Neto priliv gotovine iz aktivnosti investiranja
17
IV. Neto odliv gotovine iz aktivnosti investiranja (338 minus 334)
C. Tokovi gotovine iz aktivnosti finansiranja I. Prilivi gotovine iz aktivnosti finansiranja (od 345 do 348) II. Odlivi gotovine iz aktivnosti finansiranja (od 350 do 353) III. Neto priliv gotovine iz aktivnosti finansiranja (344 minus 349) IV. Neto odliv gotovine iz aktivnosti finansiranja (349 minus 344)
D. Svega neto prilivi gotovine (301 plus 316 plus 334 plus 344)
E. Svega neto odlivi gotovine (307 plus 322 plus 330 plus 331 plus 338 plus 349) F. Neto povećanje gotovine (356 minus 357) G. Neto smanjenje gotovine (357 minus 356) H. Gotovina na početku godine I. Pozitivne kursne razlike J. Negativne kursne razlike
K. Gotovina na kraju perioda (358 minus 359 plus 360 plus 361 minus 362)
Za bolje razumijevanje novčanih tokova, izvještaj posebno ukazuje na: Tokove gotovine iz poslovnih aktivnosti, Tokove gotovine iz aktivnosti investiranja, i Tokovi gotovine iz aktivnosti finansiranja,
što se konačno svodi na ukupnu vrijednost neto povećanja ili neto smanjenja gotovine u po-smatranom obračunskom periodu, sa konstatacijom stanja gotovine na kraju obračunskog pe-rioda.
d) Izvještaj o promjenama na kapitalu
Izvještaj o promjenama na kapitalu je dokument koji prikazuje promjenu početnog stanja kapitala banke i njegovu promjenu u toku obračunskog perioda za koji se dati dokument sa-stavlja. Upoređivanjem početnog stanja na početku prethodnog obračunskog perioda i kra-jnjeg stanja u prethodnom obračunskog perioda, kao i upoređivanjem početnog i krajnjeg stanja u tekućem obračunskom periodu dobija se jasna slika o kretanju kapitala u pretho-dnom i tekućem periodu (povećanje ili smanjenje) i osnov povećanja i smanjenja kapitala.
U nastavku slijedi prikaz izvještaja o promjenama na kapitalu:
18
PeriodAkcijski kapital
Emisiona premija
Upisani a neuplaćeni kapital
Otkupljene sopstvene akcije
Revalorizacione rezerve
Rezerve iz dobiti Dobitak Gubitak
Ostali kapital
UKUPAN KAPITAL
Gubitak iznad iznosa kapitala
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Početno stanje-prethodni period
Fundamentalne greške i promjene računovodstvenih politikaKorigovano početno stanjeEmisija akcija
Sticanje/prodaja sopstvenih akcija
Povećanje/smanjenj vr. sreds. po osnovu revalorizacijePrenos sa/naOstaloDobitak/gubitak
Krajnje stanje - prethodni periodPočetno stanje -tekući period
Fundamentalne greške i promjene računovodstvenih politikaKorigovano početno stanjeEmisija akcija
Sticanje/prodaja sopstvenih akcijaPovećanje/smanjenj vr. sreds. po osnovu revalorizacijePrenos sa/naOstaloDobitak/gubitak
Krajnje stanje -tekući period
19
3.2 Interno izvještavanje
Interno računovodstveno izvještavanje se bavi prikupljanjem, klasifikovanjem i sumiranjem poslovno-finansijskih podataka, te pripremanjem, podnošenjem i interpretacijom izvje-štaja. Ono to čini isključivo za potrebe menadžmenta i to u namjeri da pomogne u oba-vljanju njegovih aktivnosti donošenja pojedinačnih odluka i sistematske upravljačke kontrole. Ono se bavi internom alokacijom resursa i ishodima tih odluka i aktivnosti.
Ne potcjenjujuci značaj potrebe izvještavanja eksternih korisnika, ipak se nameće konsta-tacija da su informacije sa područja interne sfere poslovanja od izuzetnog značaja, posma-trano iz ugla uspješnog vođenja svih aktivnosti usmjerenih ka ostvarenju optimalnog fina-nsijskog rezultata – dobitka.
Interno izvještavanje i analizu godišnjih računa možemo označiti kao skup metoda, postu-paka i instrumenata otkrivanja, pokazivanja i interpretacije informacija o stanju i uspjehu banke na osnovu njenih godišnjih računa. Interna analiza se služi međubilansima i kratko-ročnim obračunima uspjeha za cijelu banku kao i za njene filijale odnosno uže organizacione cjeline različitog statusa (troškovne, investicione, prihodne i profitne centre) i druge aspekte posmatranja.
Gledano sa pozicije manadžmenta, bilans stanja i bilans uspjeha, kao dio seta finansijskih izvještaja nisu samo instrumenti polaganja računa o ostvarenjima banke pred eksternim korisnicima vec i bitno ishodište za donošenje upravljačkih odluka, planiranje i kontrolu aktivnosti banke u narednim poslovnim periodima.
Eksterno izvještavanje i analiza je usmjerena na informaciono opsluživanje eksternih ko-risnika finansijsko – računovodstvenim informacijama, kao što su postojeći i potencijalni komitenti i investitori, potencijalni kupci obveznica i akcija, poslovni partneri, vlada i njene agencije, javnost itd. Interna analiza godišnjih računa je okrenuta informisanju menadžmenta. Nju obično sprovode interni analitičari koristeći u tu svrhu, ne samo godi-šnje izvještaje svoje banke, nego i uporedivih konkurenata, grupacije, itd.
Ono po čemu se interno izvještavanje razlikuje od eksternog je veća količina korišćenih podataka i brojniji problemi kojima se interna analiza bavi a time i njen veći domet i upo-trebna vrijednost rezultata te analize. Ipak osnovni cilj interne analize godišnjih računa ba-nke je ocjena prošlih ostvarenja i predviđanje njenih budućih ostvarenja u funkciji informa-cione podrške aktivnosti donošenja odluka, koje su najčešće finansijskog karaktera. Ona treba da izvrši selekciju mnoštva podataka koji su u informatičkoj sferi na raspolaganju i da ih pretvori u upotrebljive informacije za odlučivanje.
20
3.3 Determinisanje područja internog izvještavanja
Organizaciono struktuiranje banke determinisano je internim osobenostima banke, ali i dru-štvenim i privrednim uslovima u kojima dotična banka posluje. U cilju efikasnijeg i efekti-vnijeg poslovanja organizaciona struktura banke se prilagođava zahtjevima svojih komi-tenata. Zbog prostorne razuđenosti poslovanja i prilično velike prostorne udaljenosti svojih klijenata od centrale, banka je prinuđena da osniva svoje niže organizacione dijelove koje čine filijale i poslovne jedinice ili ekspoziture. Filijale i poslovne jedinice su izrazito zavisni organizacioni dijelovi i cjelokupno njihovo poslovanje se prati i ocjenjuje u centrali banke.
Filijale i poslovne jedinice kao dijelovi banke mogu da obavljaju većinu bankarskih poslova ali one uvijek u poslovima sa trećim licima istupaju u ime i za račun banke. Filijale i poslo-vne jedinice u inostranstvu osnivaju se i posluju u skladu sa odredbama statuta konkretne banke i odlukama koje donosi upravni odbor banke.
U smislu efikasnog poslovanja organizaciona struktura banke mora biti tako postavljena da između dijelova i cjeline postoji harmonizacija ciljeva, odnosno da dijelovi ostvarivanje sopstvenih ciljeva vide u ostvarivanju zajedničkog poslovanja, kroz ostvarivanje ciljeva banke kao jedinstvene cjeline. Diferenciranje organizacionih dijelova banke ipak podrazu-mijeva i dislokaciju nadležnosti ali i odgovornosti po organizacionim dijelovima, kontrolu poslovanja nižih strukturnih nivoa i banke kao cjeline u svrhu ostvarenja postavljenih ciljeva kako dijelova banke tako i cjeline.
Kod velikih i složenih banaka, čije poslovanje je geografski disperzirano, poslovne odluke se teško mogu donositi iz jednog centra, prvenstveno zbog toga sto su niži nivoi manadžme-nta mnogo bliži mjestu dešavanja aktivnosti i informacijama te mogu donositi brže i adekvatnije odluke. Stoga je decentralizacija ovlašćenja neophodna u cilju bržeg i efika-snijeg reagovanja na izazove koje postavlja eksterno okruženje. Organizovanje banke kao sistema filijala i poslovnih jedinica omogućava banci da se više posveti specifičnim lokalnim tržištima i prednostima koje ona nude. Pri tom je, kratko rečeno, više nego neophodno voditi računa o harmonizaciji ciljeva organizacionih dijelova i cjeline banke.
Kod velikih banaka koje primjenjuju striktnu centralizaciju poslovanja, iako u svojoj organi-zacionoj strukturi posjeduju veliki broj filijala i poslovnih jedinica, “dolazi do problema u efikasnosti poslovanja jer se pritisak na funkciju podrške odlučivanja u banci multiplikuje, što dovodi do usporavanja rada filijala, otvara novi prostor konkurenciji, zanemaruje dubi-nske penetracije tržišta na terenu, stvara osjećaj nemoći banke na dotičnom terenu od vodećih klijenata, stvara osjećaj gubljenja identiteta filijala i glavnih filijala, kao banke na poslovnom prostoru koji ona pokriva”¹
¹ Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće dopunjeno izdanje Subotica 1999, str. 302-303
21
Banka može da bude organizaciono struktuirana i u obliku holding banke koja u sebi sadrži i odredjeni broj banaka “kćeri”, ali i sama da bude u okviru jednog složenijeg holding pre-duzeća. Banke “kćerke” bi mogle da budu banke koje su regionalno usmjerene, ali i koje su usmjerene na određene segmente privrede (kao npr. poljoprivrede, stanovništvo, mala pre-duzeća, eksport – import banke itd.).
Svi organizacioni nivoi koji se nalaze u sklopu jedne banke predstavljaju jedinstvene cjeline koje podnose svoje izvještaje o poslovanju menadžmentu na višem organizacionom nivou. Svaka filijala, poslovna jedinica ili neki drugi oblik decentralizovane organizacione stru-kture banke predstavljaju područje periodičnog obračuna rezultata poslovanja i kao takve odgovorne su za svoje poslovanje kao i poslovanje banke u cjelini.
Svi ovi oblici disperzije poslovanja banke i decentralizacije funkcije poslovnog odlu-čivanja zahtijevaju i vrlo složenu i dobro organizovanu računovodstvenu podršku kako na nivou centrale tako i na nivou filijala banke. “U skladu sa konkretnim okolnostima i stva-rnim potrebama menadžmenta na svim organizacionim nivoima, potrebno je kreirati raču-novodstvene izvještaje adekvatno struktuirane i fleksibilno postavljene, što ustvari podra-zumijeva decentralizaciju računa uspjeha”¹
¹ Prof. Gajić Ljubica, “ Informativna podrška računovodstvene funkcije strategijskom menadžmentu u bankarstvu”, Strategijski menadžment 2/3, Ekonomski fakultet Subotica, 2002
22
3.4 Ciljevi obračuna troškova u funkciji decentralizovanog izvještavanja
Kao što je u prethodnom poglavlju već napomenuto usled decentralizovane organizacione strukture banke neophodno je struktuirati i takvu računovodstvenu funkciju koja će biti u službi donošenja adekvatnih poslovnih odluka, kako na nivou filijala tako i na nivou centrale banke. Računovodstvena funkcija treba da obezbjedi informacije o poslovanju pojedinih organizacionih segmenata i uvid u postignute rezultate, radi mjerenja ostvarenja svakog pojedinačnog učesnika, vezano za kratkoročno bilansiranje rezultata dijelova naspram rezultata cjeline . Prema statusu, kao što je već rečeno organizacione cjeline mogu biti determinisane kao troškovni, prihodni, rashodni, investicioni centri, kao i centri budžetskih rashoda. Organizacione cjeline i područje izvještavanja određeni su u skladu sa informativnim potrebama i organizacionom strukturom banke. U međusobnim odnosima i obračunima prisutan je problem takozvanih internih – transfernih cijena. Realno utvrđiva-nje transfernih cijena uz harmonizaciju ciljeva filijala i ciljeva cjeline banke, i pravilno po-stavljen i efikasan sistem politike motivacije zaposlenih doprinosi ostvarivanju ciljeva banke kao privrednog (finansijskog) subjekta.
To podrazumijeva da menadžment centrale treba da prenese određene nadležnosti na niže organizacione nivoe, uopšte (prihodi, rashodi, rezultat) a posebno na području operativnih rashoda¹. Uobičajena upravljačka struktura banke sadrži tri nivoa upravljanja: strategijsko, taktičko i operativno. Shodno tome i računovodstvene informacije po formi, sadržini i vremenskoj dinamici treba da budu prilagođene nivou menadžmenta kome se prezentuju.
Banke i njene filijale su u konstantnoj komunikaciji i povezane su putem aktivnosti koje obavljaju između sebe. Najčešće su to poslovi platnog prometa gdje se filijale pojavljuju kao filijale inicijative, i filijale izvršenja a centrala se tretira kao obračunsko mjesto. U ko-ntnom okviru za banke postoje i posebno predviđeni računi za obaveze iz internih odnosa centrale i filijala (računi grupa 44 i 49) kao i računi za potraživanja iz internih odnosa (računi grupa 14 i 19).
Za realno izvještavanje korisnicima računovodstvenih izvještaja – internim i eksternim, osim zvaničnih finansijskih izvještaja za potrebe informisanja i odlučivanja, posebno mena-džerske strukture u banci, potrebni su dodatni izvještaji, koji sadrže raščlanjene kompone-nte rezultata i imovine iz bilansa stanja i bilansa uspjeha banke. Posmatrano po raznim segmentima,
¹ Op.citat Prof.dr Vunjak M. Nenad , „Bankarske finansije, finansijski menadžment“, treće i dopunjeno izdanje Subotica 1999, str. 298-299
23
problematika izvještavanja po organizacionim cjelinama regulisana je Međunarodnim računovodstvenim standardima, konkretno MRS 14 – Izvještavanje po segmentima. Cilj izvještavanja po segmentima, između ostalog, je da:
1. se bolje razumiju učinci poslovanja organizacionih cjelina u prethodnom periodu,2. se bolje procjene rizici i izgledi na uspjeh u budućim periodima i bolje prosudi o
poslovanju banke kao cjeline.
Uopšteno govoreći osnovne informacije koje trebaju da sadrže izvještaji po segmentima su prihodi, rashodi i proizilazeći poslovni rezultat i angažovana sredstva. Prihodi, rashodi i odgovarajući rezultat se dobijaju iz segmentiranih bilansa stanja i uspjeha dok se angažo-vana sredstva alociraju putem odgovarajućeg ključa koji važi za sve organizacione cjeline za koje se vrši izvještavanje u okviru banke. U zavisnosti od toga cjelokupno poslovanje organizacionih cjelina, segmenata se gleda kroz prizmu karakteristika i aktivnosti koje one sprovode. Kod ovih centara organizacionih cjelina, odnosno segmenata banke menadžer je odgovoran za uspješno sprovođenje zadate poslovne politike od strane vrhovnog mena-džmenta.
Za koordinaciju akcija i utvrđivanje ostvarenja u okviru banke koriste se, kao što je već rečeno, transferne cijene. Transferne cijene predstavljaju cijene po kojima se usluga obra-čunava u uslovima transferisanja učinaka od jedne do druge filijale ili od filijale ka centrali i obrnuto. Za filijalu koja vrši usluge transferne (interne) cijene kreiraju prihode, dok za filijalu koja koristi usluge interne cijene kreiraju rashode. Po pravilu interne cijene su niže nego cijene koje se zaračunavaju na eksternom tržištu. U uslovima visoke decentralizacije menadžment filijale bi trebao da ima samostalnost u utvrđivanju internih cijena, vodeći računa o osnovnom cilju – maksimiziranju profita, imajući u vidu specifičnosti poslovanja banke (posebno se to odnosi na cijenu – kamatu za pribavljena novčana sredstva).
Praćenje uspješnosti poslovanja organizacionih dijelova je od posebnog značaja, prvenstve-no zbog toga što uspjeh filijala uslovljava uspjeh banke kao cjeline. Iz tih razloga ističe se potreba za planiranjem, praćenjem i kontrolom ostvarenja po organizacionim dijelovima, utvrđivanjem njihovih pojedinačnih rezultata i njihovom doprinosu ukupnom rezultatu po-slovanja banke. Analiza uspješnosti svakog segmenta pojedinačno, treba da bude ključna u kreiranju poslovne politike filijala, da se još više podstaknu dobre performanse i maksi-mizira njihov rezultat, kao i da se eliminišu uzroci slabijeg poslovanja pojedinih segmenata i na taj način eliminišu negativni uticaji na poslovanje banke kao jednog zaokruženog sistema.
24
3.5 Informativna sposobnost obračuna troškova u funkciji poslovnog odlučivanja
3.5.1 Obračun troškova u funkciji poslovnog odlučivanja u bankama
Obračun troškova u bankama, kao i u svakim drugim privrednim subjektima a naročito pro-izvodnim preduzećima, čini ključnu komponentu u ostvarivanju primarnog cilja poslovanja – pozitivnog finansijskog rezultata. Pronicanje u vrste troškova i uzroke njihovog nastajanja sa aspekta upravljanja znači i stvaranje preduslova za njihovo objektivno sagledavanje i mogućnost iznalaženja puteva za njihovo snižavanje. Prosta računica koje se svi privredni subjekti pridržavaju glasi: manji troškovi veća ekonomičnost povoljniji uslovi za ostvarivanje dobitka.
Troškovi u bankama se po svom karakteru i prirodnoj vrsti bitno razlikuju od troškova proizvodnog preduzeća. Uz uvažavanje značaja i drugih sistematizacija, ipak se u bankama ističu i posmatraju: 1) prirodne vrste troškova, 2) fiksni i varijabilni troškovi; i 3) direktni i indirektni troškovi; po svom karakteru su najsličniji troškovima u uslužnim organizacijama, što je i razumljivo imajući u vidu aktivnosti kojima se banke bave. Ono što je specifično za troškove u bankama je složeno iskazivanje outputa, nepredvidljivost uslužnih aktivnosti i složenost alociranja indirektnih troškova na nosioce uspjeha.
Obračun troškova u bankarstvu može biti zasnovan na različitim principima, metodama i tehnikama kao na primjer kod proizvodnih preduzeća. Međutim, imajući u vidu karakteri-stike bankarskog poslovanja i bankarskih poslova, za banke je pogodan obračun po baznim aktivnostima. Obračun troškova po baznim aktivnostima zasnovan je na prostoj konstataciji da resurse troše aktivnosti, a aktivnosti su nosioci uspjeha. Iz ovoga se nameće konstatacija da su osnovne kategorije obračuna troškova u bankarstvu: prirodne vrste troškova, direktni i indirektni troškovi, aktivnosti, alokacioni ključevi i nosioci uspjeha. Prirodne vrste troškova su izraz trošenja pojedinih vrsta resursa u svakodnevnom poslovanju banke ( rashodi kamata, rashodi naknada, troškovi materijala, plate zaposlenih, drugi troškovi poslovanja itd.). Direktni troškovi su troškovi koji se direktno mogu, na osnovu dokumentacije, vezati za konkretnu aktivnost i lako se mogu prenijeti na nosioce u obračunu troškova. Indirektni troškovi se ne mogu vezati samo za jednu aktivnost, jer su oni obično troškovi funkcije po-drške odlučivanja i zajednički su za sve aktivnosti (ili bar za većinu njih).
Aktivnosti su operacije, transakcije, radnje kojima se izvršavaju osnovni bankarski poslovi. Predstavljaju homogene poslove i relativno se mogu izolovati u okviru poslovanja (npr kreditni poslovi, izdavanje čekovnih knjižica, pripremanje računovodstvenih izvještaja itd.). U bankama je veoma značajno identifikovati aktivnosti koje kreiraju dodatnu vrijednost za komitente i one koje to ne čine, i u cilju snižavanja troškova u banci ograničiti ovu drugu kategoriju na razumnu mjeru. Aktivnosti se mogu sistematizovati na različite načine, a kao mogućnost može se navesti podjela na: 1) osnovne (kreditiranje, emisija novca); 2)
25
sporedne (turizam, ugostiteljstvo); 3) pomoćne (tehničke službe); 4) ostale (opšte službe);¹ Alokacioni ključevi su instrumenti pomoću kojih se vrši alociranje (prenošenje) indirektnih troškova na odredjene nosioce, kalkulacione objekte (npr broj zaposlenih, broj kreditnih zaduživanja, broj izdatih čekovnih knjižica itd.).Između ključeva,(osnova za prenošenje indirektnih troškova) i uspjeha mora postojati određena uzročno posledična. Nosioci uspjeha su usluge koje banka plasira na tržište i one predstavljaju osnovu za sticanje prihoda ali i za nastajanje rashoda, pa zbog toga pre-dstavljaju nosioce troškova i uspjeha. Obračun troškova sa podacima i informacijama koje prezentuje predstavlja polaznu osnovu za kontrolu, analizu i poslovno odlučivanje.
3.5.2 Tehnike strategijske analize poslovanja banaka
Ono što je bitno u turbulentnom okruženju jeste da se odrede ključni procesi i događaji koji trebaju da se, kroz odgovarajuće strategije, misije i ciljeve, ispune da bi poslovanje bilo efektivno i efikasno i dovelo do osnovnog cilja svake privredne organizacije a to je dobitak odnosno profit. Ti faktori su u stvari kritični faktori uspjeha, a kao što smo u prethodnom poglavlju naveli u bankarskom poslovanju to su kvalitet, vrijeme i troškovi. Za analizu kritičnih faktora vremenom su razvijene i određene tehnike koje trebaju da pomognu u njihovoj analizi i ostvarivanju istih. Postoji niz tehnika kojima je prvenstveno cilj da sagledaju trenutnu situaciju u poslovanju i raznim vrstama analiza projektuju buduće uslove poslovanja i mogućnosti za njihovo unapređenje. Neke od tih tehnika su našle primjenu i u domaćoj privrednoj praksi, a aktuelne su i za bankarsko poslovanje.
a) SWOT analiza
SWOT analiza (streinghts-snage, weaknesses-slabosti, opportunities-šanse, threats-prijetnje) je nastala na osnovu istraživanja Stanford Instituta za Istraživanje od 1960 do 1970. Osnova za njeno stvaranje je bila potreba da se sazna zašto planovi korporacija doživljavaju neuspjeh. Istraživanje je sprovedeno sa učešćem od oko 500 kompanija da bi se saznalo šta bi se moglo učiniti po ovom pitanju. U analizi koja je izvršena na konkretnim preduzećima menadžerima su postavljana jednostavna pitanja kao na primjer “Šta je dobro a šta loše u njihovom procesu planiranja?” kako u sadašnjosti tako i u budućnosti. Ono što je dobro u sadašnjosti svrstano je u Zadovoljavajuće (Satisfactory), ono što je dobro u budućnosti su Prilike (Opportunity), loše u sadašnjosti su Slabosti (Fault) a loše u budućnosti su Prijetnje (Threat). Tako je nastala SOFT analiza. Na seminaru u Cirihu 1964. godine slovo “F” je zamijenjeno sa slovom “W” i tako je nastao sadašnji naziv SWOT analize.²
¹ Prema: Dr Lukić Radojko,“Bankarsko računovodstvo“, CID 2002, str 286² Prema: Alan Chapman, Businessballs.com i Anthony C. Danca „SWOT analysis“
26
SWOT analiza je bazni model koji uputstvima i pravcima stvara osnovu za razvoj marketing planova. Ona to omogućava tako što upoređuje snage organizacije, u ovom slučaju banke, (“šta banka može da uradi?”) i slabosti banke (“šta banka ne može da uradi?”) i suprotstavlja ih šansama (potencijalnim povoljnim uslovima za banku) i prijetnjama (potencijalnim nepovoljnim uslovima za banku). Uloga SWOT analize je da preuzme informacije iz analize okruženja i razdvoji ih na interne dijelove (snage i slabosti) i eksterne dijelove (šanse i prijetnje). SWOT analiza omogućava da banka na osnovu dobijenih informacija lakše identifikuje faktore koji dovode do ostvarivanja njenih ciljeva (snage i šanse) ili da ukaže na faktore koji moraju biti prevaziđeni ili minimizirani u postizanju željenih ciljeva (slabosti ili prijetnje).
Snage i slabosti postoje unutar banke ili u relacijama banke i njenih komitenata. SWOT analiza treba da bude fokusirana na maksimiranje koristi za komitente, i snage dobijaju svoje pravo značenje tek kada se postave u službu zadovoljavanja potreba komitenata. Značajno je da snage budu razmotrene sa obe tačke gledišta: i od strane banke i od strane komitenata. Ključna pitanja su: Koje su prednosti banke? Šta to banke rade dobro? Slabosti takođe trebaju da budu razmotrene i sa interne i sa eksterne tačke gledišta. Važno je njihovo pravovremeno otkrivanje da bi se što prije otklonile. Odlaganje otkrića slabosti koje postoje samo će dovesti do novih neprilika za banku. Ključna pitanja su: Šta se može unaprijediti? Šta se loše radi? Šta treba da se izbjegne?
Menadžment koji je zaokupljen razvojem snaga i mogućnosti može da zapostavi eksterno okruženje. Ovo može dovesti do toga da promjene u okruženju onemoguće banci da kvalitetno opslužuje svoje komitente. Postoji veliki broj promjena koje dovode do toga ali značajno je istaći njih nekoliko¹:
1. Promjene u konkurenciji,2. Promjene u društvenom okruženju,3. Promjene u političkom okruženju,4. Promjene u internoj organizacionoj strukturi.
Ipak i pored svega ovoga nije tako jednostavno identifikovati snage, slabosti, šanse i prijetnje u poslovanju banke. Neophodno je minimizirati ili izbjeći oboje, i slabosti i prijetnje. Slabosti trebaju da budu posmatrane tako da se konvertuju u snage, a isto tako i prijetnje trebaju da se konvertuju u šanse. Snage i šanse treba da se dovedu do optimuma i da budu u službi maksimiziranja potencijala banke.
¹ Prema: Anthony C. Danca “SWOT analysis”, Businessballs.com
27
U prikazu koji slijedi, dat je skraćeni oblik SWOT matrice koji se koristi u analizi faktora koji utiču na poslovanje banke:
Snage Slabosti////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Kompetitivne prednosti Reputacija Resursi, Zaposleni Finansijska situacija Inovativni aspekti Cash-flow Cijena, Vrijednost, Kvalitet Moral, Posvećenost, Liderstvo Kultura, Ponašanje Stručnost menadžmenta, Uspješnost Sistem obračuna cijena, Poznate ranjive tačke Iskustvo, Znanje, Informacije Pouzdanost informacionog sistema Informativna tehnologija Plansko predviđanje ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Šanse Prijetnje///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Razvoj trzišta Politički uticaji Konkurentske slabe tačke Uticaji okruženja Razvoj tehnologije i inovacija Razvoj IT Globalni trendovi Tražnja tržišta Industrija ili stilovi života Nove tehnologije, Usluge, Ideje Taktika-iznenađenje, veliki ugovori isl. Vitalni partneri i ugovori Informacije i istraživanje Gubitak ključnog osoblja
Šema br.1: SWOT matrica
b) Balenced scorecard
Novi pristup strategijskom menadžmentu je razvijan u ranim 90-tim od strane Dr. Roberta Kaplana i Dejvida Nortona i nazvan je “balanced scorecard”. Suština njegovog koncepta je u tome da se balansiraju finansijske i nefinansijske dimenzije performansi banaka. Kaplan i Norton su opisali tehniku na sledeći način:
” Ona se oslanja na tradicionalna finansijska mjerenja, ali finansijska mjerenja “pričaju priču” iz prošlosti, priču zadovoljavajuću za preduzeća industrijskog doba za koje dugoročna sposobnost investiranja i odnosi sa komitentima nisu kritični za uspjeh. Ova finansijska mjerenja su neadekvatna za vođenje i ocjenjivanje puta koji kompanije informatičke ere moraju preći da bi kreirali buduću vrijednost kroz investiranje u komitente, zaposlene, tehnologiju i inovacije”.¹
¹ “What is the balanced scorecard?”, Paul Arveson 1998, Balancedscorecard.orgThe Balanced Scorecard predlaze da banke posmatramo iz četiri perspektive i da razvijamo matricu, sakupimo podatke i analiziramo ih sa stanovišta¹:
28
1. Perspektive učenja i rasta,2. Perspektive procesa poslovanja,3. Perspektive komitenata,4. Finansijske perspektive.
c) Upravljanje totalnim kvalitetom (TQM)
TQM je pristup nastao u Japanskoj industriji 1950-tih godina. Totalni kvalitet je u stvari prezentacija kulture, ponašanja i organizacije banke kojima banka nastoji da obezbjedi, i nastavlja da obezbjeđuje u kontinuitetu, svoje komitente sa uslugama koje podmiruju njihove potrebe i u skladu sa odgovarajućim međunarodnim standardima. Najvažniji aspekti TQM-a uključuju kvalitet fokusiran na komitente, vođstvo i posvećenost top menadžmenta, kontinuirano poboljšanje u usavršavanje, brze odgovore na probleme, akcije bazirane na činjenicama, učešće zaposlenih u odlučivanju i sveukupnu kulturu usmjerenu ka povećanju kvaliteta. U suštini TQM izražava osjećaj da je nešto bolje od drugog.²
Kvalitet usluga je jedan od najznačajnijih faktora u bankarskom poslovanju i od njega zavisi zadržavanje postojećih klijenata i privlačenje novih. TQM predstavlja tehniku koja omogućava značajno snižavanje troškova i zbog toga je presudno prije svega osposobiti osoblje za njegovu primjenu kao i stvoriti takvu organizacijsku kulturu koja ce omogućiti njegovu nesmetanu primjenu.
Pored gore navedenih tehnika za strategijsku analizu troškova, u nastojanjima da se što više poboljša poslovanje banaka razvijane su i brojne druge tehnike od kojih ćemo nevesti samo one koje su zaživjele u praksi i imaju široku primjenu. Te tehnike su³:
1. Benchmarking (uporedjivanje sa uspješnim),2. Kontinuirano poboljšanje,3. Menadžment baznih aktivnosti,4. Reinženjering,5. The theory of Constraints (skraćivanje ciklusa vremena),6. Masovna potrošnja,7. Ciljni troškovi,8. Troškovi životnog ciklusa .
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹ “What is the balanced scorecard?”, Paul Arveson 1998, Balancedscorecard.org² Prema: “A few words about TQM”, John Stark Associates 1998, Johnstarks.com ³ Prema: Dr Lukić Radojko, “Banakarsko računovodstvo”, CID 2002. str 283
29
4. Obračun troškova i decentralizovano izvještavanje u banci “X”
4.1 Prikaz banke “X”
Banka “X” je univerzalna banka koja kombinuje funkcije komercijalnog i investicionog bankarstva, koja opslužuje preko 900.000 fizičkih i preko 60.000 pravnih lica. U njenoj organizacionoj strukturi nalaze se 23 filijale i 180 prodajnih mjesta preko kojih banka nasto-ji da zadovolji svoje klijente, zaposlene i sredinu u kojoj djeluje.
Poslovna strategija banke zasnovana je na orijentaciji ka klijentu i brzom razvoju novih pro-izvoda i usluga uz striktnu kontrolu rizika. Savremene informacione tehnologije i najkva-litetnije komunikacione linije u zemlji pružaju osnovu za efikasno poslovanje i distribuciju proizvoda i usluga uz racionalno korišćenje prodajnih mjesta i novih kanala distribucije i komunikacije. Regrutovanjem novih talenata, konstantnim ulaganjem u razvoj svojih kadro-va i uvođenjem sofisticiranog marketinga i kulture prodaje, banka teži da se približi svojim klijentima u nadi da će ostvariti kvalitetnu i efikasnu saradnju na obostrano zadovoljstvo, kao i da unapređenjem bankarskih usluga i promjenama u načinu njihove distribucije pruži jedan novi kvalitet i jedan efikasniji, komforniji vid saradnje.
Prema statutarnim odredbama banka je osnovana za obavljanje depozitnih, kreditnih i dru-gih bankarskih poslova u zemlji i inostanstvu. Ona je pravno lice sa pravima, obavezama i odgovornostima utvrđenim Zakonom o bankama i drugim finansijskim organizacijama.¹ Ba-nka se bavi depozitnim, kreditnim i drugim poslovima u zemlji i to:
1. Primanjem i uzimanjem svih vrsta novčanih depozita (depozitni posao),2. Davanjem i uzimanjem kredita (kreditni posao),3. Izdavanjem hartija od vrednosti i novčanih kartica (emisioni posao),4. Deviznim, devizno-valutnim i mijenjačkim poslovima,5. Čuvanjem sredstava i hartija od vrijednoosti i upravljanjem njima (depo poslovi),6. Kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti (posao sa efektima),7. Izdavanjem jemstva, garancija, avala i drugih oblika jemstava (garancijski posao),8. Poslovima platnog prometa u skladu sa saveznim zakonom,9. Posredovanjem u trgovini hartija od vrijednosti,10. Kupovinom i naplatom potraživanja ,11. Pružanjem drugih finansijskih usluga.
¹ Zakon o bankama i drugim finansijskim organizacijama, Sl. list SRJ br. 36/2002Banka je organizovana kao akcionarsko društvo. Organi upravljanja banke su:
30
1. Skupština akcionara,2. Upravni odbor,3. Nadzorni odbor,4. Generalni direktor banke,5. Odbori.
Bankom upravljaju akcionari banke u zavisnosti od njihovog učešća u akcionarskom kapi-talu. Broj pravnih lica koji obavljaju svoje finansijsko poslovanje preko banke “X” povećan je u dosadašnjem periodu 2005. godine za 25% u odnosu na 2004. godinu. Klijenti banke mogu da koriste usluge platnog prometa, kratkoročne i dugoročne kreditne aranžmane, domaće i međunarodne garancije, avaliranje menica, usluge akreditivnog poslovanja, kredite preko inostranih kreditnih linija, Visa Business kartice, POS terminale kao i usluge elektronskog bankarstva.
Specifičnosti banke “X” u odnosu na neke druge banke jesu to da je banka “X” ovlašćena za obavljanje dilersko-brokerskih i kastodi poslova, ocjenu biznis planova, procjenu vrijednosti kapitala i poslove konsaltinga u privatizaciji.
Za bliže upoznavanje slijedi ogranizaciona struktura banke “X” i njene funkcije podrške (u okviru koje je organizovana i računovodstvena funkcija):
31
32
33
4.2 Obračun troškova i izvještavanje u banci “X”
Obračun troškova u banci “X” kao i u svakoj drugoj bankarskoj organizaciji predstavlja osnova za planiranje, kontrolu i analizu uspješnosti poslovanja djelova i celine banke. Se-gmentirano izvještavanje u ovoj bankarskoj ustanovi, primjereno njenoj organizacionoj stru-kturi predstavlja osnovu cjelokupnog izvještavanja. Finansijsko-računovodstveni izvještaji sastavljaju se na nivou filijala što omogućuje praćenje njihovog rada i njihovog doprinosa ukupnom rezultatu, i na nivou centrale – odnosno na nivou cjeline banke. To podrazumijeva izvještaje eksternog karaktera, ali i niz razvijenih izvještaja kratkoročnog karaktera za inte-rne potrebe. Osim toga, banke imaju obavezno sastavljanje poslovnih izvještaja kratko-ročnog karaktera posebnih namjena i za posebne kategorije, za potrebe Narodne banke. Jedan od primarnih je izvještaj o ročnosti, dospjelosti potraživanja i obaveza, što je, između ostalog, vrlo značajno i za interne potrebe upravljačke strukture banke.
Za ilustraciju dat je primer bilansa stanja i bilansa uspjeha jedne filijale banke “X”:
BILANS STANJA filijale banke “X” na dan 31.12.2004. godine u 000 dinara
A IGotovina i gotovinski ekvivalenti 13.141 P I Obaveze prema bankama 60.000
a) u dinarima 7.199 a) u dinarima 60.000b) u stranoj valuti 5.942 1 depoziti 60.000
A IIDepoziti kod centralne banke 0 2 krediti 0
A III
Potraživanja za kamatu i naknadu 6.486 b) u stranoj valuti 0
a) u dinarima 6.350 P IIObaveze prema komitentima 667.347
b) u stranoj valuti 137 a) u dinarima 367.280A IV Plasmani komitentima 2.303.868 1 depoziti 367.280a) u dinarima 473.073 1,1, po viđenju 251.857 -kratkoročni 244.438 1,2, kratkoročni 111.089 -dugoročni 228.636 1,3 dugoročni 4.335b) u stranoj valuti 1.830.795 b) u stranoj valuti 300.067 -kratkoročni 2.021 2 depoziti 300.055 -dugoročni 1.828.774 2,1, po viđenju 130.861A V Plasmani bankama 45.437 2,2, kratkoročni 159.507a) u dinarima 45.437 2,3, dugoročni 9.688
34
b) u stranoj valuti 0 3 krediti 0A VI HOV kojima se trguje 16.066 4 ostale finansijske obaveze 12
a) u dinarima 16.066P III
Obaveze za kamate i naknade 0
b) u stranoj valuti 0P IV Obaveze po osnovu HOV 13
A VII
Ulaganja u hartije od vrednosti 0 a) u dinarima 0
A VIII Učešća i kapitalu 0 b) u stranoj valuti 13A IX Nematerijalna ulaganja 0 P V Obaveze za dividende 0A X Osnovna sredstva 0
P VI
Ostale obaveze iz poslovanja 3.143
A XI Ostala sredstva i AVR 16.192 a) u dinarima 3.143A XII Odložena poreska sredstva 0 b) u stranoj valuti 0
I Ukupna eksterna aktiva 2.401.191P VII
Odloženi negativni goodwill 0
IIPov. Pozicija u internom transferu 893.700
P VIII Rezervisanja 16.978
III Ukupna aktiva 3.294.891P IX Ostale obaveze i PVR 10.392
A XIII Vanbilansne stavke 2.165.449 a) u dinarima 10.260
Plas. po poslovoma u ime 3 lica 8.318 b) u stranoj valuti 132
Potencijalne obaveze 60.312P X Odložene poreske obaveze 0
Ostala vanbilansna aktiva 2.096.819 UKUPNO OBAVEZE 757.874P XI Kapital 79.928I Ukupna eksterna pasiva 837.802
IIDužnička poz. u internom transferu 2.457.089
a) u dinarima 18.035.299b) u stranoj valuti 653.560c) neusaglašeni interni odnosi 0III Ukupno pasiva 3.294.891P XII Vanbilansne stavke 2.165.449
Pored bilansa stanja, jedan od osnovnih finansijsko-računovodstveni izvještaja filijale banke je svakako i njen bilans uspjeha koji slijedi u narednom prikazu:
35
Bilans uspjeha filijale banke “X”
Grupa računa Pozicija Iznos1 2 3
Prihodi i rashodi iz redovnog poslovanja
70 Prihodi od kamata 173.638.386,3160 Rashodi od kamata 20.346.870,64
Dobitak po osnovu kamata (201-202) 153.291.515,67
Gubitak po osnovu kamata (202-201)
71 Prihodi od naknada i provizija 55.812.151,2461 Rashodi naknada i provizija 8.053,53
Dobitak od naknada i provizija (205-206) 55.804.097,71
Gubitak od naknada i provizija (206-205)
722 manje 620Neto dob. po osnovu prodaje hartija od vrednosti
620 manje 722Neto gub. po osnovu prodaje hartija od vrednosti
721 manje 621 Neto prihodi od kursnih razlika 621 manje 721 Neto rashodi od kursnih razlika
720 Prihodi od dividendi i učešća 73 i od 760 do
766 Ostaki poslovni prihodi 722.676.902,08
65Rashodi indir. otpisa plasmana i rezervisanja 2.889.055.651,76
63,64 od 660 do 666 Ostali poslovni rashodi 482.274.278,80
77Prihodi od promjene vrednosti imovine i obaveza 41.962.693,61
67Rashodi od promjene vrednosti imovine i obaveza
Dobitak iz redovnog poslovanja (203-204+207-208+209-210+211-212+213+214-215-216+217-218)
Gubitak iz redovnog poslovanja (204-203+208-207+210-209+212-211-213-214+215+216-217+218) 2.397.594.721,49
769 Vanredni prihodi 2.318.607.841,47669 Vanredni rashodi 809.401,60
Neto vanredni prihodi (221-222) 2.317.798.439 Neto vanredni rashodi (222-221)
Dobitak perioda pre oporezivanja (225=219+223-220-224)
Gubitak perioda pre oporezivanja (226=220+224-219-223) 79.796.282
36
847 Porez na dobit
Dobitak poslije oporezivanja (225-227)
Gubitak poslije oporezivanja (226+227 ili 227-225)
Na osnovu raspoloživih podataka dat je prikaz bilansa stanja i bilansa uspjeha konkretne ba-nke “X”, iz seta osnovnih finansijskih izvještaja. Za njihovu izradu i prezentaciju, informa-tivnu osnovu predstavlja računovodstvena funkcija sa naglašenim značajem obračuna troškova, prihoda i rezultata sa raznih aspekata.
37
5. Završne konstatacije
Decentralizovano izvještavanje u bankarskom poslovanju predstavlja jedan od ključnih fa-ktora u nastojanjima vrhovnog menadžmenta da objektivno sagleda pojedinačan uspjeh po organizacionim cjelinama i doprinos rezultata organizacione cjeline ukupnom rezultatu. Od pravilno postavljene poslovne politike, maksimalno iskorišćenih potencijalnih i stvarnih mogućnosti svakog pojedinačnog organizacionog dijela, segmenta, kao i adekvatne koordi-nacije njihovih aktivnosti, zavisi finansijski uspjeh dijela, ali i cjeline banke, kao i ostvari-vanje ostalih nefinansijskih ciljeva.
Za menadžment banke je od ključnog značaja da determiniše odgovarajući informacioni si-stem, koji treba da obezbjedi pouzdanu informativnu osnovu za poslovno odlučivanje i upra-vljanje bankom. Blagovremene, adekvatne i kvalitetne informacije preduslov su za relava-ntno i racionalno poslovno odlučivanje. Upravo zbog toga neophodno je izgraditi pouzdan računovodstveni sistem u bankama koji će predstavljati neiscrpan izvor i iz koga će se produkovati informacije u svrhu zadovoljavanja kompleksnih potreba internog i eksternog izvještavanja.
U tu svrhu, uz puno uvažavanje međunarodnih računovodstvenih standarda koriste se računo-vodstvu primjerena organizaciona sredstva, a jedno od osnovnih je kontni okvir propisan za banke i druge finansijske organizacije. Od strane zakonodavca propisan je sintetički kontni okvir a bankama je prepušteno da vrše dalju segmentaciju i analitičko raščlanjavanje u zavi-snosti od svojih ciljeva koje se pred bankarsko računovodstvo postavljaju.
Osnovni računovodstveni izvještaji koje vrhovni menadžment prezentuje eksternim i inte-rnim korisnicima predstavljaju pregled stanja i dostignuća poslovanja banke u proteklom obračunskom periodu. U tu kategoriju spadaju bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o novčanim tokovima, izvještaj o promjeni na kapitalu kao i napomene uz računovodstvene izvještaje. Kroz njih se svi zainteresovani stakeholder-i mogu informisati o finansijskom “zdravlju” banke, njenoj prinosnoj moći kao i o količini i vrijednosti sredstava sa kojima banka posluje.
Razvojem postojećih bankarskih poslova kao i uvodjenjem novih poslova i bankarskih proi-zvoda, koji u sve većem procentu učestvuju u ukupnim aktivnostima, pa tako i u finansi-jskom rezultatu, pred računovodstvo je postavljen niz zadataka koje je ono sa većim ili manjim uspjehom uspjelo da riješi. Razvijene su nove tehnike obračuna troškova kao i veliki broj tehnika koje su stavljene u službu strategijske analiza poslovanja banke. Na osnovu njih banke su u mogućnosti, ne samo da sagledaju i analiziraju svoje poslovanje u prethodnim obračunskim periodima, nego i da projektuju i analiziraju svoje poslovanje u budućnosti. Sagledavanje internih i eksternih uticaja, koji u ogromnoj mjeri utiču na poslovni rezultat banke, međutim i dalje je vrlo komplikovano. Turbulentno poslovno okruženje i konstantan razvoj novih tehnologija ne dozvoljavaju da se menadžment “opusti” u planiranju nego zahtijeva konstantnu pažnju i analizu.
38
Predviđanje okruženja i konstantno prilagođavanje svog poslovanja internim i eksternim uti-cajima je primaran cilj i banke “X. Dobru osnovu za uspješan razvoj njenog poslovanja pre-dstavljaju i trenutna dostignuća, resursi i kadrovi koji joj stoje na raspolaganju. To je pretpostavka za veću konkurentnost u uslovima pojačanog pritiska na bankarski sektor kakav je trenutno u našoj zemlji ali i šansa da se ravnopravno nosi sa mnogo većim inostranim bankama koje sve brže zauzimaju velike dijelove domaćeg bankarskog tržište.
39
Literatura
[1] ARVESON, PAUL “What is the balanced scorecard”, 1998, Balancedscorecard.com[2] BJELICA, Dr VOJIN, “Bankarstvo, teorija i praksa”, Budućnost, Novi Sad, 2001[3] CHAPMAN, ALAN, Businessballs.com[4] DANCA, ANTHONY C., SWOT Analysis, Businessballs.com[5] GAJIĆ, Dr LjUBICA, “Informativna podrška računovodstvene funkcije strategijskom menadžmentu u bankarstvu” – časopis “Strategijski menadžment br 2/3”, Ekonomski fakultet Subotica, 2002[6] GAJIĆ, Dr LjUBICA, “Poslovno finansijski iobračunski odnosi segmenata preduzeća”, Anali ekonomskog fakulteta Subotica, 2004[7] LUKIĆ, Dr RADOJKO, “Bankarsko računovodstvo”, Centar za izdavačku delatnost Beograd, 2000[8] STARK, JOHN, “A few words about TQM” 1998, Johnstark.com[9] STEVANOVIĆ, Dr NIKOLA, “Upravljačko računovodstvo”, peto izdanje, Ekonomski fakultet Beograd, 2000[10] ŠAPONJA, Dr LjILjANA DMITROVIĆ,MARCIKIĆ Dr. STIPAN, Dr. PETKOVIĆ ĐERĐI, “Računovodstvo”, Ekonomski fakultet Subotica 2004[11] VUNJAK, Dr NENAD, “Bankarske finansije, Finansijski menadžment”, Ekonomski fakultet Subotica, 1999 [12] BILANS stanja i uspjeha filijale banke “X” i ostala zvanična dokumenta i izvještaji banke “X”[13] Profesionalna regulativa u računovodstvu, SRRS, Beograd 2003[14] Zakon o računovodstvu i reviziji, Sl. list SRJ 71/2002[15] WEB SITE banke “X”
40
