cpp.ph · puga sa liberalisasyon sa baligyaanay kag pagpamuhunan, partikular ang la-bing paghalog sa importasyon sang bu-gas kag iban pang produktong agrikul-tural. Ginapaggwa sang

ANGPahayagan ng Partido Komunista ng Pilipinas

Pinapatnubayan ng Marxismo-Leninismo-Maoismo

Tomo XLIX No. 18

Septyembre 21, 2018

www.phi l ippinerevolution. info

Tuman ang pag-antus sang pumuluyong Pilipino sa idalum sang nagapa-lubha nga krisis sa ekonomya kag pulitika sang nagaharing sistema saidalum sang rehimeng US-Duterte. Bunga ini sang pagpakatig-a sang

rehimen nga ipatuman ang mga polisiyang neoliberal sa ekonomya samtangginapangibabaw ang tiraniya kag pasismo agud ipatuman ang mga polisiyanga ini kag tukuron ang iya diktadurya.

Padayon nga nagakalubong sa krisisang ekonomya nga atrasado, di in-dustriyal, agraryo, nakasalig sa impor-tasyon kag nakatum-ok sa pag-eksport.Pareho sang nagtaliwan nga mga rehi-men, bulag nga ginasunod sang rehi-meng Duterte ang mga polisiyang neoli-beral. Ginaduso niya subong ang pag-puga sa liberalisasyon sa baligyaanaykag pagpamuhunan, partikular ang la-bing paghalog sa importasyon sang bu-gas kag iban pang produktong agrikul-tural.

Ginapaggwa sang rehimen nga iniang solusyon sa kakulangan sang sup-lay kag mataas nga presyo sang pag-

Sukton ang rehimengUS-Deterte sa nagalubha ngakrisis sa ekonomya kag pulitika

EDITORYAL

kaon. Ginatabunan sini kon paano todonga ginaguba sang liberalisasyon halindekada 1990 ang lokal nga kapasidadsa produksyon, amo man ang halam-balanon sang sobrang kakulang sangsuporta sang estado sa lokal nga pro-duksyon. Sa nagtaliwan nga duha kadekada, labing napiang ang lokal ngaekonomya sang Pilipinas kag labingnagasalig sa pag-angkat sang pagkaonkag iban pang kinahanglanon.

Nagalala ang di patas nga baligyaa-nay pangluwas. Sa una nga pito ka bulansang tuig, wala kapares sa nagligd nganaghabok ang depisito sa baligyaanay.

Armado nga mgaaksyon sa NCMR,Negros kag BicolSERYE SANG MGA armadongaksyon ang ginlunsar sangmga yunit sang Bagong Huk-bong Bayan (BHB) sa nagka-lainlain nga bahin sang pung-sod.

Agusan del Norte. Sad-tong Septyembre 18, alas-3:40 sang hapon, ginpalukpansang command-detonatedexplosive sang BHB ang na-gaoperasyong mga tropa sang23rd IB sa Barangay LowerOlave, Buenavista. Tatlo angnareport nga napatay sa mgasuldado kag apat ang napila-san sa mga suldado.

Sang adlaw nga ina, alas-5:24 sang aga, ginharas sangBHB ang mga pulis nga naka-istasyon sa Barangay SanMateo, Butuan City. Pilasonang isa ka pulis nga si PO1Ritchel Gulandreno.

"Armadong...," sundan sa pahina 3"Sukton...," sundan sa pahina 2

Edisyong Hi l igaynon

Septyembre 21 , 2018 ANG BAYAN2

Ang Ang Bayan ay ini la lathala dalawang beses bawat buwan

ng Komite Sentral ng Partido Komunista ng Pi l ipinas

Tomo XLIX No. 18 | Septyembre 21, 2018

Kaundan

Ang Ang Bayan ay ini la labas sa

wikang Pi l ipino, Bisaya, I loco,

Hi l igaynon, Waray at Ingles.

Tumatanggap ang Ang Bayan ng

mga kontribusyon sa anyo ng mga

artikulo at bal ita. Hinihikayat din ang

mga mambabasa na magpaabot ng

mga puna at rekomendasyon sa

ikauunlad ng ating pahayagan.

ANG

instagram.com/sine.proletaryo

@prwc_info

fb.com/groups/cppinformationbureau

[email protected]

Editoryal: Sukton ang rehimengUS-Duterte sa nagagrabenga krisis sa ekonomya kag pulitika 1

Armadong mga aksyon sang BHB 1

Balik-lantaw sa diktaduryang US-Marcos 4

Mga protesta kontra layi militar 5

Duterte, Trump, ginhusgahan may sala 7

Palparan, tubtub-buhi nga pagkakulong 7

7 Tausug, ginmasaker 8

Mga paglapas sa tawhanong kinamatarung 9

Gasto sa produksyon sg palay 10

Importasyon sg bigas 11

Buko nga badyet sg 2019 12

Mga daku nga minahan, ginapasabat 12

Nagatimbuok ang depisito sa balansesa balayran. Sadtong nagtaliwan ngasemana, nagsadsad ang balor sangpiso sa P54 kada dolyar sang US, pi-nakamanubo sa halos isa ka dekadakag tunga.

Pareho sang nagligad, ginapa-boran kag ginaengganyo ni Duterteang mga daku nga lokal kag dumu-luong nga kapitalistang mamuhu-nan. Ang iya progradma nga “Build,Build, Build” nakasentro sa pagtu-kod sang mga imprastruktura paborsa ila. Lakip diri ang mga proyek-tong hyrdoelectric dam, karsada,riles, hulugpaan kag iban pa. Naga-serbi ang mga ini sa pagsugpon samga “special economic zone” sa in-ternasyunal nga assembly line sangmga korporasyong multinasyunal.Minilyon ang mameligro nga mada-lasa ang ila duta nga ginatalauma,dutang ansestral, puluy-an, pa-ngisdaan kag iban pang ginakuhaansang pangabuhian.

Ginalawayan sang mga burukratakapitalista ang mga proyekto pang-imprastruktura bangud sa makuhanila nga kickback. Madamu sa mga

kontrata sa mga proyekto nagkadtosa mga kroni, tinawo kag mga par-yente ni Duterte kag iya mga sulugu-on, amo man sa mga ginapaburan ngadaku nga burgesya kumprador.

Bangkarote ang rehimeng Du-terte. Nakatalana ini nga manghu-lam sang halos P900 bilyon subongnga tuig, daku nga bahin halin samga dumuluong nga ahensya samataas nga interes. Agud pataasonang “grado” sang Pilipinas bilangpungsod nga nagapangutang, gina-pataw ni Duterte ang pungpomgsang buhis sa idalum sang layi ngaTRAIN, tikang nga madugay ngaginaduso sang mga dumuluong nga“credit rating agency.”

Madasig nga nagatimbuok angpresyo sang mga balaklon subongnga tuig. Sadtong Agosto, naglab-ot sa 6.4% ang implasyon o kadasigsang pagtaas sang presyo, labingmataas sa halos isa ka dekada. Na-gatimbuok ang presyo sang bugas,isda kag iban pang pagkaon, langiskag iban pang mga basehang kina-hanglanon, samtang nagapabilinnga manubo ang sweldo kag kitasang ordinaryong pumuluyo.

Ang krisis sa ekonomya kag pa-ngabuhian labing nagahamulag sarehimeng Duterte sa pumuluyo kagnagabunga sang madalum nga krisissini sa pulitika.

Para ipabilin ang kalig-on sangiya pagginahum, labi nga nagasan-dig si Duterte sa paggamit sang te-rorismo sang estado agud ipangi-babaw ang kakugmat kag kahadlok.Linibo-libo ang ginahalitan sanggera Oplan Kapayapaan, layi militarsa Mindanao, Oplan Tokhang kaggera kontra-Moro.

Bangud sa paggamit sang tero-rismo kag lapnagon nga mga abusosang mga pwersa sang estado, na-lakip subong si Duterte sa ginaka-ngil-aran nga simbolo sang pasismosa kasaysayan sang Pilipinas. Saginhiwat nga International People’sTribunal sa Belgium sini lang, gin-husgahan si Duterte kag PresidentDonald Trump sang US nga may sa-la sa lapnagon nga paglapas satawhanong kinamatarung sang pu-muluyong Pilipino.

Labi pa nga nagakahamulag siDuterte bangud sa konsolidasyonsang alyansang Duterte-Marcos-Arroyo. Nagasingki ang pangsulodnga banggianay sang nagaharingrehimen dahil sa palumbaanay sanglainlain nga paksyon sa pork barrelkag mga burukratikong benepisyo.Ang iskema ni Duterte nga tukuronang kaugalingon nga diktadurya satabon sang “charter change” ma-baskog nga ginapamatukan bisansang pila niya nga kaalyado.

Nagalapad ang kubay sangnagkalainlain nga pwersang de-mokratiko nga maghiliusa kag pa-singkion ang ila komun nga paghi-makas para patalsikon si Duterte saMalacañang. Patimaan sang pagla-pad sini ang mga daku nga de-monstrasyon nga ginalunsar siningnagtaliwan nga mga bulan.

Para konsolidahon ang iyakontrol sa poder, tuyo ni Dutertenga liwat palawigon ang layi militarsa Mindanao kag ipatuman sa bilognga pungsod.

Pero ang kumbinasyon sang krisis

"Sukton...," halin pahina 1

"Sukton...," sundan sa pahina 3

ANG BAYAN Septyembre 21 , 2018 3

Sadtong Septyembre 15, alas-2 sang hapon, naengkwentro sangBHB-Agusan del Norte ang nagao-perasyon nga tropa sang 23rd IBsa Minpayaw Creek sa Sityo Bulak,Barangay Lower Olave. Masunodnga adlaw, alas-3 sang hapon, li-wat nga nakabunggo sang BHB angmga tropa sang 23rd IB sa parehonga lugar. Duha ang mapatay samga suldado.

Bukidnon. Ginharas sang BHB-Bukidnon ang nagaoperasyon ngayunit sang AFP sa Purok 3, Bara-ngay San Rafael, Talakag sadtongSeptyembre 16. Isa ang kumpirma-do nga napatay kag napulo ang na-pisan sa mga suldado.

Misamis Oriental. Ginharassang BHB-Misamis Oriental angdetatsment sang 58th IB-CAFGUSA Palo, Barangay Minalwan,Claveria.

Southeast Negros. Isa ka pu-nitibong aksyon ang ginlunsarsang BHB-Southeast Negros saidalum sang Rachelle Mae PalangCommand (RMPC) batuk sa H.N.,isa ka mapanghalit nga opereytorsang quarry sa Sityo Major, Bara-ngay Cawitan, Sta. Catalina sad-tong Septyembre 15.

Gindisarmahan sang BHB angmga gwardya kag ginsunog angmga backhoe kag payloader ngaginapanag-iyahan nanday Hayneykag Nestor Lim.

Suno kay Ka Estrella Banagba-nag, tagapamaba sang RMPC, sa-bat ang nasambit nga aksyon samga reklamo sang pumuluyo. Sapagpanalawsaw sang RMPC, pitoka residente na sang lugar ang na-patay bunga sang pagkutkot sangH.N. sa Cawitan River.

Camarines Sur. SadtongSeptyembre 6, alas-12:30 sangkaaganhon, ginharas sang BHB-West Camarines Sur ang de-

tatsment sang 22nd IB-CAFGU saSityo Dinumpilan, Barangay Mali-nao, Libmanan. Isa ka myembrosang CAFGU ang napatay.

Sadtong Agosto 14, alas-6sang aga, napatay si PFC Espiritusamtang pilason ang isa ka CAFGUsa ambus sang BHB sa BarangayCambalido, Libmanan. Antes sini,ginharas sang mga Pulang hanga-way ang nasambit nga detatsmentsadtong Hulyo 27.

Sadtong Agosto 10 sa BarangayVeneracion, Pamplona, ginpalukpansang BHB ang mga elemento sangMilitary Intelligence Company(MICO) sa idalum sang 9th ID ka-dungan ang pila ka anay Pulang ha-ngaway nga sanday “Boris” kag du-ha ka iban pa. Isa sa grupo ang na-patay. Responsable ang grupo sapagpatay sa mag-amay nga DaniloAbunin, Sr. kag Danilo Jr. sadtongAgosto 26, alas-5 sang aga sa na-sambit nga barayo.

Sa pareho nga baryo sadtongHulyo 20, alas-10 sang aga, napataysa ambus sang BHB si PFC JhonyFranco samtang nagamotorsiklo. SiFranco myembro sang MICO. Na-kumpiska sa iya ang isa ka kalibre.45 nga pistola, magasin kag mgadokumento paniktik.

Sorsogon. Ginpalukpan sangBHB-Sorsogon ang detatment sangAlpha Coy 31st IB sa BarangayCasay, Casiguran sadtong Agosto28, bandang alas-8 sang gab-i. Isaka oras antes sini, ginpalukpansang mga Pulang hangaway angkampo sang 22nd IB-CAFGU saSityo Bungsuran, Barangay Rizal,Gubat.

Sadtong Septyembre 2, alas-2nga hapon, ginpalukpan sang BHBang isa ka kumpanya sang 31st IBnga nagaoperasyon sa Sityo Lo-kot, Barangay Sta. Cruz, Barce-lona.

"Armadong...," halin sa pahina 1sa ekonomya kag pulitika labi langnga nagagatong sa kalayo sang pag-bato sang pumuluyo. Lapnagon angsinggit nga lubaron ang problemasang pagtimbuok sang presyo sangpagkaon, gasto sa edukasyon, bulongkag iban pang kinahanglanon. Naga-baskog ang singgit sang mga mamu-mugon para sa dugang nga sweldo,para sa trabaho kag seguridad satrabaho, kag para sa ila kinamata-rung mag-unyon kag magwelga.

Sa kaumhan, ginaduso sangmasang mangunguma kag minor-yang pumuluyo sa madamuan ngapagbangon para maghimakas parasa duta, ipamilit ang kinamatarungnga magtalauma sang napabayaannga duta para sa produksyon sangpagkaon, iduso ang tama nga pre-syo sang ila produkto kag subsidyopang-estado sa produksyong agri-kultural. Singgit man nila ang hus-tisya para sa tanan nga biktimasang terorismo ni Duterte.

Ang rebolusyonaryo nga arma-dong paghimakas nga ginasulongsang Bagong Hukbong Bayan malig-on nga ginasulong sa bilog ngapungsod. Mapaslawan ang mgadeklarasyon ni Duterte kag sangAFP nga lutuson ang BHB antesmagtapos ang 2018 o sa una ngatunga sang 2019. Adlaw-adlaw,nagalapad ang BHB bangud naga-damu ang nagaarmas agud batuanang armado nga pagpamigos sangAFP sa interes sang mga daku ngakapitalista.

Ang krisis sa ekonomya kag pu-litika sa idalum sang rehimeng Du-terte patimaan sang padayon kagmadasig nga pagtibusok sang na-gaharing sistemang malakolonyalkag malapyudal. Nagaantus angpumuluyo sa matalom nga krisis kagpagsadsad sang kahimtangan pang-ekonomiko. Paborable ang sitwa-syon para sa pagsulong sang arma-do kag iba pang porma sang paghi-makas agud ibagsak ang pasista,garuk kag papet nga rehimeng US-Duterte kag isulong ang pungsod-non demokrarikong rebolusyon.

"Sukton...," halin pahina 2


Malubha nga krisis sang diktaduryang MarcosKwarenta y sais ka tuig na ang nagtaliwan sang gindeklarar sang dikta-

duryang US-Marcos ang Proclamation 1081 nga nagpataw sang layi mi-litar sa bilog nga pungsod. Sang tuig 1979, katunga sang bilog nga panahonnga pagluntad sang layi militar, nahagmak ang pungsod sa malalang krisis saekonomya kag pulitika. Malala man ang pagpang-ipit sa mga demokratikongsektor.

Sa tunga sini, nagbaskog angpagbato sang pumuluyong Pilipino sanagkalainlain nga bahin sang pung-sod. Linibu-libo ang naghulag sa ha-yag kag di hayag nga mga paghimakaskag ginatus-gatos ang nagpasakup saarmadong paghimakas para pukanonang diktaduryang US-Marcos.

Bangkarote nga ekonomyaNag-us-os ang ekonomya sang

Pilipinas dahil sa pagtimbuok sangtantos sa implasyon sadtong tuig1979. Bunga ini sang paglagas sangdiktadurya nga makahugakom sangpondo para sa ambisyosong progra-mang imprastruktura sini. Nagdamuang isip sang mga mamumugon kagmangunguma nga duha ka beses nalang magkaon sa isa ka adlaw. Gin-tulod ang pagtaas sang presyo sangkrudo, pinakadaku umpisa sang layimilitar, ang pagtaas sang mga pre-syo sang nagkalainlain nga balaklonkag serbisyo. Pero ang presyo sangprimyum nga gasolina sang 800%sang 1979, halin P0.37/litro antesideklara ang layi militar pakadto saP3/litro. Ang ordinaryong gasolinanaman nagtaas sang 900%, halin saP0.31 pakadto sa P2.8/litro sa pa-reho nga panahon.

Hayag sa pagtaas nga ini anghimbunanay sang imperyalistang USkag sang idu-ido sining si Marcos.Nakakuha sang 36% sang dugang ngapresyo ang imperyalistng kartel sagasolina, samtang 60% naman angnagkadto sa rehimen sa porma sangbuhis. Tuga sini, nagrehistro ang tan-tos sa implasyon sa 21% sadtong Hul-yo kag 30% sa pagtapos sang tuig.

Bangud sini, nagtibusok angdaan na nga manubo nga kantidadnga sweldo sang mamumugon. Inisa kahimtangan nga nagalab-ot sa

11.5 milyong Pilipino ang wala sangtrabaho, 40% sang kabilugan ngakusog sa pagtrabaho sang pungsod.

Nangin sunud-sunuran angdiktadurya sa mga mandu sangInternational Monetary Fund (IMF)nga kuhaon ang tanan nga kontrolsa lokal nga mga presyo. Kabaylo inisang ginalagas ni Marcos nga utanghalin sa IMF, World Bank kag AsianDevelopment Bank.

Sa unang tunga sang 1979,naglab-ot sa P70 bilyon ($8.7 bilyonsa bayluhanay $1=P8) ang utang saluwas. Nagdaku pa ini pakadto saP72 bilyon ($9 bilyon) antes mata-pos ang tuig.

Sunud-sunod nga mga bag-ongbuhis ang ginapataw sang diktadur-ya. Ang buhis sa pabalay nga ara saP1 ginpataasan padulong sa P10.Ginpatawan man sang buhis ang mgamigranteng mamumugon kag prope-syunal, amo man ang mga opereytorsang dyip kag pati ang mga pautangsang mga institusyong pinansyal.

Para palugpayon ang kaakigsang pumuluyo, nagpaggwa ang re-himeng US-Marcos sang dikreto parapataasan ang minimum nga sweldohalin P11 pakadto P13. Pero kulanggid ini sa P45-50 nga kinahanglanonsang isa ka pamilya nga may anumnga katapu sa panahon nga ina.

Pagsulong sang kahublagangmasa kag armadong paghimakas

Sadtong 1979, pila ka libo ngakatapu sang Partido kag BagongHukbong Bayan (BHB) ang nagpu-kaw, nag-organisa kag nagpahulagsa masang Pilipino sa napulo ka re-hiyon sa bilog nga pungsod--Northeastern Luzon, NorthwesternLuzon, Eastern Central Luzon, Wes-tern Central Luzon, Southern Taga-

log, Eastern Visayas, Western Visa-yas, Mindanao kag Manila-Rizal.

Ginlunsar sang mga mamumu-gon, ang sektor nga labing naigosang implasyon, ang kahublagangwelga sa mga pabrika. Ang mgamangunguma naglunsar sang mgalakbayan padulong sa kasyudaranpara iprotesta ang militarisasyonkag ang nagamahal nga balaligyaon.

Naglunsar sang mga boykot kagnagpasakup sa mga protesta paraitib-ong ang mga kahilwayan sibilkag demokrasya ang mga titser,pamatan-on-estudyante kag pro-pesyunal. Nakaalyado kag nagpa-sakup man sa mga paghimakas angpila sa mga pungsodnon nga burge-sya. Nagpasakup man sa kahubla-gang protesta ang simbahan Kato-liko kag iban pang relihiyoso.

Bangud sa mga malapad ngaprotesta sang pumuluyo, nagbaskogang buot sang reaksyunaryong sahinga maghulag batuk sa diktadurya.Lakip sa mga nagtindog sanday Sen.Benigno Aquino, Jr., Sen. GerardoRoxas kag Diosdado Macapagal.

Sa kaumhan, bisan gamay angisip kag maluya ang armas kumpa-rar sa reaksyunaryong hangaway,nakapundar ang BHB sang kusogkag ikasarang nga magbato sa ma-damu nga prenteng gerilya. Sa pa-nahon nga ini, may ara na nga 29prenteng gerilya sa 39 nga prubin-sya sa bug-os nga pungsod.

Katuwang sang rebolusyonar-yong kahublagan ang Moro NationalLiberation Front kag ang pumulu-yong Moro nga naglunsar sang ar-madong paghimakas sa Mindanao.Bangud diri, napilitan ang dikta-duryang US-Marcos nga unaton angmga armadong pwersa sini sa nag-kalainlain nga bahin sang pungsod.Sadtong 1981, napilitan si Marcosnga magpakuno-kuno nga tapusonang layi militar.

Halin sa Ang Bayan, Nobyembre 1979

Balik tanaw


Mga aksyong protesta kontra layi militar

Sunud-sunod nga mga aksyong protesta ang ginlunsar sang nagkalainlainnga sektor bilang paghanda sa pagdumdum sa ika-46 tuig sang pag-im-

posar sang diktaduryang US-Marcos sang layi militar sadtong Septyembre 21,1972. Sa atubang sini, nanawagan ang Partido Komunista sang Pilipinas sapumuluyo nga gamiton ang mga leksyon sa pagbato sa diktador para sa pag-pukan sa ginakangil-aran nga rehimeng US-Duterte.

Sadtong Septyembre 7, naglun-sar sang “Black Friday Protest” saBoys Scout Circle, Quezon City anggrupong Rise Up for Life and forRights, upod ang mga ginikanansang mga biktima sang Oplan Tok-hang sang rehimeng Duterte kagmga tagapangapin sang tawhanongkinamatarung.

Ginbuhi nila sa nasambit ngaprotesta ang bantog nga iskulturanga “Pieta” bilang simbolo indi langsang kasubo kundi sang paghandumsang mga ginikanan sang biktimanga maagum ang hustisya. Siling ni-la, masnahon ang pag-idolo ni Du-terte kay Marcos dahil gusto sininga malabawan ang rekord sangnaulihi sa numero sang napatay saidalum sang iya rehimen.

Lakip sa mga nagprotesta angiloy ni Joshua Laxamana, 17, isanga kilala nga manughampang sangsikat nga hampang sa kompyuternga DotA nga ginpatay sa “gerakontra-droga.” Si Laxamana ginpa-sibangdan sang pulisya nga maka-wat nga may dala nga shabu kagpusil agud hatagan-rason ang pag-patay sa iya sadtong Agosto 17.Tubtub subong, nadula gihapon angupod niya nga si Julius Sebastian,edad 15.

Samtang, sadtong ika-101kaadlawan sang anay diktador,nagprotesta ang Campaign Againstthe Return of the Marcoses to Ma-lacanang (CARMMA) sa Libingan ngmga Bayani sa Taguig City, kon sadiin gintugutan ni Duterte nga ilu-bong ang iya idolo. Suno saCARMMA, makasuluka ang hayagannga pakig-alyansa ni Duterte sa pa-milya sang anhing nga diktador ka-baylo sang paghugot sang uyat sagahum.

Sadtong hapon sangSeptyembre 11, nagprotesta angmga progresibong grupo sa nagka-lainlain nga parte sang pungsod bi-lang sabat sa masobra isa ka orasnga “pribadong sugilanon” ni Du-terte kag iya ligal adbayser nga siSalvador Panelo kon sa diin liwatsiya nga naghuagas-kamot sa mgakasal-anan niya sa pungsod kagnagtudlo sang iya mga kritiko bilangmay sala sa subong nga krisis saekonomya kag pulitika sa pungsod.

Lakbayan halinsa Timog kag Central Luzon

Ginatus-gatos nga mangungu-ma, tumandok, kag mangingisda saCentral Luzon ang naglunsar sangtatlo ka adlaw nga “Lakbayan ngMagbubuid ng Gitnang Luzon,” halinSeptyembre 18 para ipanawaganang tunay nga reporma sa duta kagkundenaron ang tiraniya kag pasis-mo sang rehimen.

Suno sa mga mangunguma, angsubong nga krisis sa bugas amo angbunga sang walay-kabalaka kagpagpabaya sang estado sa kahim-tangan sang mga mangunguma kagila produksyon, partikular saCentral Luzon nga ginakabig nga“rice granary of the Philippines.” Sabaylo nga hatagan suporta ang mgamangunguma para pauswagon angproduksyon sang palay, nagumonang rehimen sa pagbaylo-gamitsang duta nga ginasuportahan pasang pagpanglaksam sang duta sangmga lokal kag dumuluong nga aga-lon nga mayduta kag mga daku ngaburgesya kumprador.

Ginkundenar man sang mgamangunguma ang Oplan Kapayapa-an nga nagmilitarisa sa ila mga ko-munidad.

Nagpasakup sa lakbayan angmga mangunguma, Aeta, kag ma-ngingisda halin sa Tarlac, Pampa-nga, Nueva Ecija, Aurora, Bataan,Bulacan kag Pangasinan. Una silanga nagprograma sa atubang sangpangrehiyon nga upisina sang De-partment of Agrarian Reform sa SanFernando, Pampanga antes magpa-dulong sa Bulacan, kag sa Maynilapara makig-isa sa United People’sAction against Martial Law.

Ginatus-gatos nga mangungu-ma kag mga katapu sang BicolMovement Against Tyranny (BMAT)kag Bayan-Bicol ang naglunsar mansang lakbayan padulong sa Maynilaagud makig-isa sa pagdumdum saika-46 nga tuig sang layi militar.

Sa rehiyon sang Bicol, naghiwatsang “Lakbay Dalangin” sadtongSeptyembre 15 ang mga progresi-bong grupo sa pagpanguna sangBMAT kag Bayan, kadungan sangpista sang Penafrancia. Naghiwatsila sang prusisyon halin sa Pe-nafrancia Park, Albay padulong saNaga City, kon sa diin naghalad silasang pangadi para sa mga biktimasang kalakasan sang estado, kagnagpangadi nga untaton na angmga pagpamatay sa Bicol.

WelgaSa una nga kahigayunan, naka-

talana nga magwelga ang mga ma-mumugon halin sa ginakabig nga“sunshine industry” nga businessprocess outsourcing (BPO).

Nagsumiter sang “notice ofstrike” ang United Employees ofAlorica, nga ginabug-usan sang5,000 nga call center agent. Suno samga mamumugon sang Alorica, na-kaeksperensya sila sang nagkalain-lain nga porma sang pagpanghimu-los, lakip ang iligal nga pagpahalin,sistematikong pagbaylu-baylo sangma empleeyado nga lapas sa LaborCode, kag padayon nga pagbalibadsang maneydsment nga kilalahonang ila unyon.


Suno sa BPOIndustry EmployeesNetwork (BIEN), angnakatalana nga welgasa Alorica senyales ngaindi maghipos ang mga call centeragent kaangut sa kabudlay nga ilaginaantus.

Samtang, nagtukod sangkampuhan sa guwa sang pabri-ka sang Jolly Plastics MoldingCorporation sa Valenzuela Cityang mga mamumugon ngaginpahalin sang nasambit ngakumpanya sadtongSeptyembre 17. Ginpahalinang nasambit nga mga mamu-mugon makaligad nila nga su-wayon ang mandu sang ma-neydsment nga hambalon ngawalo ka oras lang sila nganagatrabaho kag nagabaton na silasang minimum nga sweldo sangmaghiwat ang Department of Laborang Employement (DOLE) sanginspeksyon sadtong Septyembre 11.

Sa baylo nga sundon ang mandusang maneydsment, naghimo sang“walk-out” ang mga mamumugon saadlaw sang inspeksyon kag ginsugidnila sa DOLE nga 12 oras sila nganagatrabaho adlaw-adlaw kag na-gasweldo lang sang P430 para diri.Ginpahalin sila masunod nga adlaw.

Nagkadto naman sa upisinasang DOLE sa Intramuros ang gina-tus-gatos nga mamumugon ngakontraktwal sang Magnolia (nga gi-napanag-iyahan sang San MiguelCorporation) sadtong Septyembre12 agud kalampagon si DOLE Sec.Silvestre Bello III para tumanon naang promisa nga magpaggwa sangpinal nga mandu para iregularisaang 404 nga mamumugon ngakontraktwal sa General Trias, Cavi-te. Kadam-an sa mga mamumugonmasobra duha ka tuig na nga nagat-rabaho sa mga pabrika sang pro-duktong mantikilya kag keso, lakipang Star Margarine kag Dari Creme.Reklamo man nila ang tuman kanu-bo nga panueldo, wala sang benepi-syo, wala sang adlaw nga pahuway,

kag pwersahan nga pagpa-obertaymsang kumpanya.

Paaralang bakwitGinbuksan sa University of San

Jose Recoletos sa Cebu sadtong unanga semana sang Septyembre ang“Paaralang Bakwit” sang mga estu-dyante nga Lumad nga napalayas saila mga komunidad tuga sang ma-baskog nga militarisasyon sa kaum-han sang Mindanao. May masobra30 estudyante ini. Kadungan siniang pagbukas pa sang isa pa nga“Paaralang Bakwit” sa BaclaranChurch sa Metro Manila nga maymasobra 70 estudyante.

Sadtong Septembre 10, ginbuk-san man sang University of SantoTomas sa Maynila ang ila ganhaanpara sa mga estudyante nga Lumad.Nakatlana man nga magbukas sangiban pang temporaryo nga buluthu-an sa iban pang mga lugar sa May-nila kag mga sentrong syudad sanagkalainlain nga rehiyon sa masu-nod nga mga semana.

Protesta sa iban nga pungsodSa US, nagkasa sang raling kilat

ang masobra 300 katapu sang Ba-gong Alyansang Makabayan (Bayan-USA) sadtong Septyembre 16 sa

New York City.Nagladlad ang

grupo sang mgabandera nga maymga letrang “Resist

US-led war and militarism” (La-banan ang padihut nga gera kagmilitarismo sang US) kag “UnitedStates out of the Philippines”(US layas sa Pilipinas) sa GrandCentral Station sa Manhattanbago sila magmartsa pakadtosa Philippine Center NewYork agud magtigayon sangprograma. Suno sa Bayan-USA, si Duterte ang isa sa pi-nakapeligroso nga pangulosang Pilipinas, indi lang sapatag sang pagpatay, kundibunga man sang pagtibusoksang ekonomya, pagtaas sang

presyo sang mga balaklon, kagpagsunud-sunuran sa mga dumulu-ong nga gahum.

Sa Japan, naghimo sang seryesang protesta ang mga mamumugonsang Toyota Motors PhilippinesWorkers Association (TMPWA)agud ipanawagan sa pangkalibuta-non nga hedkwarters sang ToyotaMotors nga ibalik sa trabaho ang237 mamumugon nga ginpahalin saplanta sini sa Pilipinas halos 17 tuigna ang nakaligad. Sa protesta ngaginhimo sa atubang sang ToyotaNagoya Building sadtongSeptyembre 16, nanawagan manang TMPWA nga hatagan danyosang mga mamumugon nga iligal ngaginpahalin kag sundon sang kum-panya ang rekomendasyon sangInternasyunal Labor Organizationnga ibalik sila sa trabaho.

Isa ka protesta man ang gin-lunsar sang mga katapu sangTMPWA sa Japanese Embassy saPasay City sadtong Septyembre 17.Nag-ani sang suporta ang mga ma-mumugon nga Pilipino sang Toyotahalin sa kapareho nga mamumugonsa Indonesia, nga naglunsar sangprotesta batuk sa kumpanya sa mgadistrito sang Temate, Ambon, kagMakasar.


Duterte kag Trump, ginhusgahannga may sala sa internasyunal nga korte

Ginhusgahan nga may sala sa International People’s Tribunal (IPT) opangkalibutanon nga korte sang pumuluyo sa Brussels, Belgium sanday

Rodrigo Duterte kag US President Donald Trump sa ila mga pasista nga kri-men batuk sa pumuluyong Pilipino sadtong Septyembre 19.

Ginbista sang IPT halinSeptyembre 18 ang 21 kaso nga gi-napasaka batuk sa duha ka presi-dente. Lakip sa mga ini ang mga kasosang paglapas sa kinamatarung so-syo-ekonomiko, sibil-pulitikal kag sakaugalingon-nga-determinasyon.

Ang IPT isa ka pangkalibutanonnga hukmanan nga ginabug-usansang mga internasyunal nga orga-nisasyon sang mga abugado kag ta-gapangapin sang tawhanong kina-matarung. Suno sa Karapatan, ka-bahin sang pagbista sang korte sanagalapad nga pagbato sa tiraniya,pasismo, militarismo, kag dumulu-ong nga pagpasilabot nga ginapa-hanugutan sang rehimen.

Sa pihak sang pagtuyo sang Ma-lacanang nga paggwaon nga “wala-pulos” kag lunsay “propaganda” langang ginhiwat nga pagbista sang IPT,ginainsister kag ginpanumdum sangmga organisador sang pangkalibu-tanon nga korte sang pumuluyo ngaang otoridad sang anuman nga kor-te—lokal man o internasyunal—na-gahalin sa pumuluyo.

Nagserbi nga hurado sa IPT angmga kilala nga internasyunal ngaabugado kag tagapangapin sangtawhanong kinamatarung halin sa US,The Netherlands, Iran, Italy kagFrance. Ang husga halin sa IPT iga-sumiter sa International CriminalCourt, European Parliament, kag saUnited Nations Human Rights Councilbilang kaso batuk sa rehimeng Duter-te nga ginasuportahan sang US.

Lakip sa mga kaso nga ginbistasa IPT ang hayagan nga pagpataysa 23,000 imol nga Pilipino sa ida-lum sang “gera kontra-droga,” kagmasobra 160 pagpatay sa mga lider-mangunguma kag lider-tumandok.Lakip man ang pagpasaka sang hi-mu-himo nga kaso batuk sa mga li-der, aktibista, kag kritiko sang re-

Palparan, tubtub-buhi nga pagkakulongGINHUSGAHAN SANG TUBTUB-BUHI nga pagkakulong ang berdugo ngasi Philippine Army Ret. Maj. Gen. Jovito Palparan, upod ang duha pa ngaakusado nga anay upisyal sang militar, sang Malolos Regional TrialCourt sadtong Septyembre 17 kaangut sa kaso sang pagdukot kag pag-kadula sang mga estudyante sang University of the Philippines nga san-day Karen Empeno kag Sherlyn Cadapan.

Suno sa husga nga ginpaggwa ni Judge Alexander Tamayo, walasang duda nga may sala sanday Palparan, Lt. Col. Felix Anotado Jr.,kag S/Sgt. Edgardo Osorio sa mga kaso sang kidnapping kag serious il-legal detention kaangut sa kaso nanday Empeno kag Cadapan. Ang isapa sa mga akusado, si M/Sgt. Rizal Hilario, nga ginapangita pa su-bong, ginmanduan nga arestuhon. “Reclusion perpetua” o tubtub-buhinga pagkakulong ang silut sa mga ginhusgaran.

Masobra 12 tuig na halin nga gindukot sang mga elemento sangmilitar sanday Empeno kag Cadapan sa ila ginateneran nga balay saHagonoy, Bulacan sadtong Hunyo 2006.

“Pauna nga kadalag-an” ang tawag sang mga nanay nanday Empe-no kag Cadapan sa husgar sang korte. Siling nila, bisan pa makulong siPalparan kag iya kahimbon, wala pa napatuhaw ang ila mga anak, kagmadamu pang kaso sang pagpamatay kag iban pang paglapas sa taw-hanong kinamatarung nga imbwelto ang berdugo ang wala pa nahata-gan sang hustisya.

Ginakakulbaan man ni Concepcion Empeno, nanay ni Karen, kagErlinda Cadapan, nanay ni Sherlyn, nga hatagan sang “pardon” ni

himen kag ang pagpakulong sa ma-sobra 500 indibidwal bangud sa ilapanindugan sa pulitika.

Ginbista man sa IPT ang mgapaglapas sa sosyo-ekonomiko ngakinamatarung, lakip ang padayonnga pagpatuman sang rehimen samga polisiya kontra-mamumugonkag kontra-pumuluyo.

Samtang, ang mga paglapas sainternasyunal nga makatawong layikag kinamatarung sa kaugalingon-nga-determinasyon ginalakipansang mga kaso sang atake sa 226nga buluthuan sang Lumad sa Min-danao, angs pagpanganyon kagairstrike sa mga tumandok nga ko-munidad kag ang padayon ngapagpasilabot sang militar sang USsa pagpadalagan sang reaksyunar-

yong gubyerno kag militar sa pung-sod.

Lakip sa mga nagtestigo sa kortesanday Sultan Hamidulah Atar sangMarawi City nga nagreport sang mgakrimen sang militar sa pagpang-ata-ke sini sa Marawi City sadtong 2017,kag si Suara Bangsamoro Chairper-son Jerome Succor Aba nga biktimasang diskriminasyon, tortyur, kagiligal nga detensyon sa US sadtongAbril. Nagtestigo man si Rev. RitchieMasegman sang Rise Up for Life andfor Rights para sa mga biktima sangOplan Tokhang.

Indi ang rehimeng US-Duterteang una nga rehimen sa Pilipinasnga ginhusgaran nga nagkasalasang IPT. Sadtong 1980, ginhusga-han man sang korte nga ini ang dik-taduryang US-Marcos nga may salasa hayagan nga paglapas sa tawha-nong kinamatarung sang pumulu-yong Pilipino.

"Palparan...," sundan sa pahina 8


7 pamatan-on nga Tausug, ginmasaker

Wala sang kaluoy nga ginmasaker ang pito ka pamatan-on nga Tausug,may mga edad 18-31, sang mga elemento sang Task Group Panther

sa pagpamuno ni Lt. Col. Samuel Yunque kag sang 5th Scout Ranger Battali-on sa pagpanguna ni Capt. Michael Asistores sadtong hapon sangSeptyembre 14 sa Kabbon, Patikul, Sulu.

Ginkilala ang mga biktima ngasanday Makrub Diray, BasirunHayrani, Mijan Hayrani, BinnajarAsak, Salip Maknun Sakirin, HasanHamsam kag Alpadal Diray.

Mga alas-9 sang aga sangSeptyembre 14, nagpaabot ang pi-to ka pamatan-on sa mga upisyalsang 55th IB nga nagaoperasyonsa ila lugar nga makadto sila saSityo Tubig Bato sang nasambitnga baryo agud mag-ani sang ma-ngosteen kag lansones. Isa ka “Lt.Col. Salvador” ang naghatag sangpermiso sa ila.

Mga alas-11 sang amo nga ad-law, gindakup sang mga Scout Ra-nger ang pito. Masunod nga ad-law, Septyembre 15, naabtan nalang sang ila mga himata ang walasang kabuhi nga lawas sahedkwarters sang militar sa Jolo,kag ginprisintar sang mga suldadobilang mga katapu sang Abu Say-yaf Group (ASG).

Sa isa ka pahayag, ginsilingsang Suara Bangsamoro nga angmga biktima mga bana sang mgabenepisyaryo sang Pantawid Pa-milyang Pilipino Program sa Pati-kul, kag ang ila mga pamilya kaba-hin sang mga nagbakwit kag tem-poraryo nga nagatener sa Bara-ngay Igasan.

Suno sa mga pamilya sang bik-tima, may natabo nga engkwentrosa tunga sang ASG kag ArmedForces of the Philippines (AFP) sakaingod nga Barangay Bakongsadtong Septyembre 14. Pero sangmag-agi sa Barangay Kabbon Ta-kas ang mga suldado, basta nalang nga gin-aresto sang mga iniang pito.

Ginapamilit sang AFP nga mgakatapu ang pito sang ASG, bisanpa may mga testigo nga nagasilingbitbit sang pito ang ila gin-ani nga

mangosteen sang sila dakpon sangmga Scout Ranger. Isa sa mgabiktima, si Alpadal Diray, estud-yante sa Jallao National HighSchool.

Samtang, sunud-sunod ngaginbomba kag ginkanyon sang AFPJoint Task Force Central ang mgabanwa sang Shariff Saydona Mus-tapha kag Datu Saudi Ampatuansa Maguindanao sadtong ikaduhanga semana sang Septyembre.Gintabog sini ang ginatos ka resi-dente padulong sa Libutan, DatuSalibl kag Sharif Saydona Mus-tapha.

Nauna na nga namomba kagnanganyon ang AFP sadtongSeptyembre 5 sa Barangay Bia-long, Shariff Aguak, Maguindanao.Suno sa fact-finding team sanggrupong Kawagib kag SuaraBangsamoro, napatay sa nasambitnga insidente si Ustadz Abdul-ladzis Abdulrahim, 58. Grabe mannapilasan sanday Farida Asim, 48,Saiden Ismael, 23, kag Sema Bido,62.

Sadtong Septyembre 4, gin-bomba man sang AFP, kabulig angUS Army Special Forces, ang Sha-riff Aguak agud targeton kuno angmga ara sa likod sang nagsulunodnga pagpamomba sa banwa sangIsulan, Sultan Kudarat sadtongAgosto 28 kag Septyembre 3.Nagresulta ang nasambit ngaairstrike sa tatlo ka pilason ngasibilyan, isa ang patay, kag pwer-sahan nga paglayas sang linibonga pamilya.

Ginkundenar sang SuaraBangsamoro indi lang ang sunud-sunod nga pagpamomba kundiang padayon nga direktang pag-entra sang pwersang Amerikanosa nasambit mga operasyongkombat.

Rodrigo Duterte si Palparan, angpaborito nga heneral ni GloriaArroyo, nga subong nagatindognga House Speaker kag kaalyadosang presidente.

Kilala si Palparan indi langbilang berdugo, kundi nagapa-nguna nga tagapatuman sangmaduguon nga Oplan Bantay Laya(OBL) 1 kag 2 sang rehimengArroyo.

Diin man ideploy sadto si Pal-paran, nagabilin siya sang markasang dugo. Halin Mindoro, EasternVisayas, kag Central Luzon, walauntat ang pag-ilig sang dugo saidalum sang iya pagpamuno. Luwassa pagdukot kanday Empeno kagCadapan, ginpangunahan niya angpagpatay sa lider-aktibista nga siEden Marcellana kag lider-ma-ngunguma nga si Eddie Gumanoysa Mindoro sadtong 2003, kayUCCP Pastor Edison Lapuz kagAtty. Fedelito Dacut sa Leyte sad-tong 2005, kag kay Supreme Bis-hop Alberto Ramento sang IglesiaFilipina Independiente sa Tarlacsadtong 2006.

Nagpaggwa man sang paha-yag ang mga progresibong orga-nisasyon bilang pagpakig-isa samga pamilya kag pagpabaskog pasa panawagan nga hustisya satanan nga paglapas sa tawha-nong kinamatarung sang ArmedForces of the Philippines kag pa-ra pasabton ang utok sang OBLnga si House Speaker Arroyo.

Pahayag sang Partido Komu-nista sang Pilipinas, ang husgarkay Palparan nagakadapat ngamagpalig-on kag maghatag-kai-sog sa pumuluyong Pilipino ngamagpursiger sa pag-insister sanghustisya kag pagtapos sa OplanKapayapaan, layi militar, kagiban pang pasista nga padihotsang rehimeng US-Duterte.

Nagakadapat nga palanugonang pagbato sa nasambit ngamga pasista paagi sang pagmo-bilisa sa tanan nga rebolusyo-naryong pwersa agud maagumang hustisya.

"Palparan...," halin sa pahina 7


Sa iban nga bahin sang pungsod:

SA MALABOG, Caramoan, Ca-marines Sur, ginpatay sang mgasuldado sang 83rd IB ang mag-a-sawa nga mangunguma nga sandayHermenio Aragdon, 69, kag Sole-dad Aragdon, 60 sadtongSeptymbre 11.

Nagkadto ang mag-asawa sa ilauma agud mag-ani sang tanum ngasaging nga ila tani nga ibaligya pa-ra may pamasahe sila pakadto saPenafrancia sa Naga City. Samtangpakadto sa ila uma, gin-abangansila sang mga suldado kag ginpang-luthang. Sa pahayag sang mga sul-dado sa midya, mga katapu kunosang Bagong Hukbong Bayan (BHB)ang mag-asawa bisan nga mayedad na sila, kag engkwentro kunoang natabo.

Sa lista sang Karapatan-Bicol,51 na ang biktima sang ekstrahudi-syal nga pagpatay sa rehiyon saidalum sang rehimeng Duterte.

Isa ka mangunguma nga Lumadman ang ginluthang kag napataysang mga elemento sang 23rd IB saSityo Bulak, Lower Olave, Bue-navista, Agusan del Norte sadtongSeptyembre 15.

Ang biktima nga si Rex Hangadonkag iya tatay nagapahuway sa isa kapayag sa uma sang ila komunidadsang paulanan sila sang bala sangmga suldado. Suno sa mga testigo,ginhakwat sang mga suldado angwala na sang kabuhi nga lawas niHangadon paggwa sa payag. Sam-tang, nadula gihapon ang iya tatay.

Bunga sini, nagbakwit ang bilognga komunidad pakadto sa isa kabahin sang ila barangay. Daan nanga nagbakwit ang may 38 pamil-yang Higaonon sadtongSeptyembre 7 bangud sa presensyasang militar.

Sa Masbate, ginreport ang su-nud-sunod nga pagpamatay sa mgasibilyan halin Agosto tubtub unanga tunga sang Septyembre ngakahimuan sang mga elemento sang2nd IB, 22nd IB-CAFGU, PNP Re-gional Mobile Force Battalion 5,kag mga “rebel returnees.”

Lakip sa mga biktima sandayNonong Capellan sang banwa sangUson, Johnel Dejucos kag Pablo Di-lao sang Barangay Burgos, SanJacinto; mag-asawa Dominggito kagMaria Dienla sang Barangay Resur-recion, San Fernando; DingdongEscorel sang Barangay Cantorna,Monreal; kag Ruel Nunez sang Ba-rangay Biyong, Masbate City.

Pagpang-ipit. Ginkundenarsang mga grupo sang nagapangapinsa tawhanong kinamatarung angpagpaggwa sang memorandumsang PNP Intelligence Group sadtopang Mayo nga nagamandu sa puli-sya sa bilog nga pungsod nga mag-tipon sang impormasyon kaangutsa mga ginaakusahan nga lidersang BHB.

Lakip sa mga ara sa listahanang pila ka kilala nga tagapangapinsang kinamatarung sang mga tu-mandok halin sa Cordillera ngasanday Victoria Tauli-Corpuz, JoanCarling, Atty. Jose Molintas,Beverly Longid, Joanna PatriciaCarino, Windel Bolinget, JeanneteRibaya-Cawiding kag Sherwin deVera.

Sa UP-Diliman, ginkadtuansang mga pulis halin sa QuezonCity Police Department ang balayni Student Regent Ivy Joy Taromakag paliwat-liwat nga ginpamang-kot sa kaupdanan niya kon siya.Ginkwestyon man sang administra-syon sang UP ang wala paabot ngapagpasilabot sang PNP sa sulodsang uniersidad.

Iligal nga pag-aresto. Sa Ca-layan, Cagayan, gin-aresto sangmga pulis kag militar ang mag-asa-wa nga Edison kag Divina Erece kagginapasakaan sang himu-himo ngamga kaso sadtong Septyembre 3.Ang mag-asawa nga Erece aktibonga mga myembro sang Amihan-Cagayan, isa ka organisasyon sangmga magagmay nga mangunguma.

Militarisasyon. Sa sulod sanguna nga duha ka semana sangSeptyembre, duha ka mangungumaang biktima sang kapintas sang

94th IB sa Barangay San Quintin,Moises Padilla (Magallon), NegrosOccidental. Si Esoy Villahermosa,masobra 40 tuig ang edad kag re-sidente sang Sityo Uway-uway,ginpaandaman nga pagapatyon kagpwersahan nga gin-upod agudmagserbi nga giya sa operasyongkombat sang mga suldado. Gin-tortyur nila si Villahermosa sangmagtuyo ini nga magpalagyo.

Samtang, ginkawatan ang balaysang mga suldado ang ginpangabud-layan nga kwarta ni Eke Gempayansa kaingod nga Sityo Tibobong.

Sa Sta. Catalina, Negros Ori-ental, ginhimo nga panaming sangmga suldado ang mga residentesang Barangay Cawitan. Makaligadang aksyong pagsilut sang BHB-Negros sa isa ka mapanghalit ngakumpanya sang mina sadtongSeptyembre 15, nagkampo ang mgasuldado sa Danao ElementarySchool kag ginmanduan ang 20 re-sidente, lakip ang walo ka menor deedad, nga bantayan sila kada gab-i.

Gin-atake man sang 24th IB, sapagpamuno ni 2Lt. Alquin Bolivar,ang mga komunidad sang tumandoksa Sallapadan, Abra. Lakip sa ilamga paglapas ang pagdukot kagpwersahan nga pagpagiya kayAdjato Pati. Antes sini, gintayaansang pusil sang mga suldado angiya asawa kag 8-tuig nga anak agudpaakuon kon sa diin siya. Paagisang pagpanuhol, pagpang-ipit kagpagpasaka sang himu-himo ngamga kaso, ginatiplang sang mgasuldado ang mga residente ngamagtestigo kontra sa ila mga kat-ribu.

Sa Mindoro Oriental, 58 pamil-ya nga tumandok nga Hanunuo angnapilitan nga maghalin sa SityoPanhulugan, Barangay Panaytayan,Mansalay bangud sa presensyasang 4th IB umpisa sadtongSeptyembre 19. Okupado sang mgasuldado ang eskwelahan sang bar-yo, kag ginapunggan ang mga resi-dente nga mag-uma kag magadalasang ila mga ani sa merkado.


Gastos sa produksyon sang humay sa Kalinga

Permi nga ginabangdanan sang mga upisyal sang reaksyunaryong estadoang mataas nga presyo sang bugas para hatagan-rason ang pag-angkat

sini. Sa amo pa man, anuman nga pagtaas sang presyo indi mapanginpuslansang mga mangunguma nga nagaprodukto sini.

Samtang nagapadayon sa pag-timbuok ang presyo sang bugas,nagataas man ang gastos sa pro-duksyon sang mga mangungumasamtang nagapabilin nga manuboang presyo sang ginaani nila ngahumay.

Isa ang Kalinga sa mga pru-binsya nga may mataas nga pro-duksyon sang humay sa pungsod.Ang Tabuk, sentrong syudad sini,ang matawag nga “rice granary”sang Cordillera. Ara sa 23,000 ek-tarya o 37% sang kabilugan ngakadutaan sa prubinsya ang gina-tamnan sang humay. Kasugponsang Pinukpok kag Rizal, mga lugarkon sa diin nagatabo ang mga dakunga suba padulong Chico River,nagaprodyus ang prubinsya sangtubtub 176,000 metriko toneladas(MT) humay kada tig-a-lani.

Sa pihak sini, walanagauswag ang pa-ngabuhian sang mgamangunguma sa Kali-nga. Sa pangkabilugan,nagalab-ot sa P45,000ang gasto sang ma-ngunguma para ita-lauma ang isa ka ek-tarya nga duta. Sakupsini ang malahalon ngasangkap (abono, pes-tisidyo, pamatay sahilamon) nga ginap-rodyus sang mga dakunga dumuluong ngakumpanyang agro-ke-mikal. (Lantawon anglistahan.) Daku manang ginagasto sa rentasa makinarya, suholkag transportasyon.Ang tanan nga ini gi-naabaga sang mangu-

nguma. Kon maayo ang panahon(wala kalamidad o bagyo, mahimonga makabaligya sang tubtubP73,893 ang mangunguma. Awasonhalin diri ang gasto sa produksyonkag parte sang agalon nga mayduta(P24,630) sa partehan nga tersyu-han. Magaguwa nga ara sa P4,508ang neto nga kita sang mangungumakada ani. Kon tulungaon ini sa apatka bulan, magaguwa nga P37.50lang ang kita kada adlaw sang ma-ngunguma. Kulang pa para pangba-kal sang isa ka kilo nga bugas.

Ang amo kagamay nga kita angnagatulod sa mga mangunguma ngamangutang siya para sa kinahang-lanon sang iya pamilya, amo manpara sa masunod nga pagtanum.Ginahingalitan ang kapigaduhonnga ini sang mga usurero nga na-

gapautang sang abono kag/o pesti-sidyo nga may mataas nga interes oindi gani nagapabayad-gamit angiskema nga baylo-humay o “prenda-bakal” sang ila duta.

Nagalab-ot sa 5-7% ang intereskada bulan sa gin-utang para pang-abono kag pestisidyo. Ibuhin angkantidad nga ini sa ginbaligya ngahumay sang mangunguma. Sa idalumsang iskema nga “baylo-humay, maydugang nga duha ka kaban nga humayang kada P1,000 nga pagautangonsang mangunguma. Kon pagapilionsang mangunguma nga magbayadsang interes, bulan-bulan ginapataa-san ini sang usurero sang 5-15% o 20-60% kada ani. Sa idalum naman sang“prenda-tubos,” ginahimo na kolate-ral ang duta sa kantidad ngaP50,000-60,000/ektarya. “Pagatu-buson” sang mangunguma ang dutapaagi sang pagbayad sang ani sini sasulod sang isa ka natalana nga pana-hon. Kon indi mabayaran ang kanti-

dad, pagakumpiskahonsang usurero ang duta sapadihot nga “prenda-bakal.”

Dugang nga peligrosa pangabuhian sangmga mangunguma saprubinsya, labina sa ka-patagan sang Rizal, angpagpang-agaw sang mgaagalon nga mayduta saila mga ulumhan. Isa diriang mga duta saHacienda Madrigal nganagasakup sa mga baryosang Babalag East, Ba-balag West, Macutay,Bolbol, San Pascual kagSan Quintin.

Paagi sang isa kadeed of assignment, gin-saylo ni Don VicenteMadrigal ang titulo sangasyenda sa SusanaRealty, Inc., isa ka kum-panya nga ginapanag-i-


yahan man sang ila pamilya. Ba-ngud diri, pila ka beses nga nakaagisang pagpalayas ang mga mangu-nguma. Pinakamalala diri ang de-molisyon sadtong Hunyo 25, 2007kon sa diin siyam ang napatay, apatang napilasan kag madamu ang ili-gal nga gin-aresto sa gintawag ngaMasaker sa Malapiat.

Malaut nga mga polisiyaHalos sangkatlo sa gasto sang

mangunguma nakasentro sa pag-bakal sang mga dumuluong ngabinhi kag produktong agro-kemikalnga ginalibod mismo sang De-partment of Agriculture. Lakip diriang mga hybrid nga binhi parehosang RC4, RC14, IR10, IR36, IR64,kag iban pa. Ang mga binhi nga ininaghalin sa International Rice Re-search Institute (IRRI), nga gina-pondohan sang mga korporasyongtransnasyunal pareho sang Aventis,Bayer, Cyanamid, Monsanto kagNovartis. Nagalab-ot sa P584 mil-yon ang baligya sang mga higantenga kumpanya sang Bayer, Pioneer,SL Agrotech, Monsanto kag Sy-ngenta sa isa ka tuig sa mga kapa-tagan lang sang prubinsya.

Dugang sa gasto sang pro-duksyon ang nagatimbuok ngapresyo sang mga produktongpetrolyo nga ginatuga sang bag-onga mga buhis. Sining tuig, nag-taas sang abereyds nga P12/kiloang mg produktong petrolyo.

Maluwas sa daku nga gasto saproduksyon, kulang katama angserbisyo sa agrikultura nga gina-hatagsang estado. Lakip diri angkakulangan sa irigasyon pangu-nahon sa Tabuk kag Pinukpok.Madamu sa 6,180 ektaryang dutaang wala ginalab-ot sang patubig.Sa pihak sini, padayon nga gina-sukot sang National IrrigationAdministration ang mga mangu-nguma sa bilog nga erya bisankulang katama ang nagailig ngatubig sa ila mga talamnan.

Importasyon sang bugas,

pagpatay sa mga gamay nga mangungumaGINAPAMILIT SANG MGA upisyal sang rehimeng US-Duterte nga ang solo ngasolusyon sa nagatinaas nga presyo sa pagkaon amo ang malaparan nga pag-importsang mga ini. Partikular sa bugas, ginaduso sang mga upisyal sang estado angpagkuha sa mga quantitative restriction (OR o espesyal nga pagklasipika sang bu-gas nga nagalimita sa maksimum nga bolyum nga pwede iangkat sang pungsod)kag pagdula sa National Food Authority. Pagahatagan pabor sini ang todo nga de-regulasyon sang importasyon sang bugas nga magapahanugot sa mga daku ngakapitalista nga direkta mag-angkat sang amo man kadamu sang bugas.

Sa baylo sang OR, ginasuhestyonsang rehimen nga panaugan sang35% taripa ang imported nga bugas,sandig sa mga obligasyon sang Pilipi-nas sa ASEAN. Amat-amat nga ipa-nubo ini sa maabot nga mga tuig. Si-ling sang mga upisyal ni Duterte, pa-gapanubuon sang imported nga bu-gas ang lokal nga presyo tubtubP7/kilo o masobra pa, bangud masbarato ang mabakal nga importednga bugas sangsa lokal nga bugas.

Pero suno mismo sa mga pagtu-on sang reaksyunaryong gubyerno,daku nga kahalitan ang gilayon ngamatuga sini sa mga mangungumanga nagatanum sang humay. Dahilmas ginabakal sang mga komersya-nte sang mas barato ang importednga bugas (P27/kilo nga bugas halinVietnam, upod ang gasto satransportasyon kag taripa, maobli-gar ang lokal nga mga mangungumanga ibaligya ang ila humay sa masmanubo nga presyo, kundi indi ma-bakal ang ila produkto.

Sa presyo nga 2014, ginatantyanga kinahanglan nga panubuon angpresyo sang pagbakal halin P12/ki-lo pakadto sa P7-8/kilo na lang(pagbuhin tubtub P4.50/kilo.)

Sadto pa nga 2014, ang bilisang bugas halin sa Vietnam (diupod ang gasto sa importasyon)ang ara sa P9.92/kilo lang, kumpa-rar sa P19.24/kilo nga presyo sanglokal nga bugas. Ini bangud kuno samas manubo nga gasto sa produk-syon sang bugas didto ngaP6.53/kilo kada ektarya nga gina-tamnan sang humay, kumparar saP12.41/kilo sa Pilipinas. Antes gin-imposar ang bag-o nga mga buhissining tuig, nagakahulugan ini sangminimum nga P18,240 o masobra

30% nga pagnubo sa kita sa kadaektaryang talamnan sang humay.Kon amo, lubos sini nga ginahag-mak sa pagkabangkrap ang daan nanga nagaantus nga mangunguma.

Suno mismo sa isa ka pagtuosang reaksyunaryong gubyernosadtong 2004, indi mapuslanon sapungsod ang wala-sablag kag de-regularisado nga pag-import sangbugas. Sa kamatuoran, nagabungaini sang malala nga paantus kagdislokasyon sang minilyon-milyonnga mangunguma nga nagatanumsang humay kag sa mga industriyanga nakakabit sa subsektor. Ma-gatibusok ang produksyon sanghumay kadungan ang pagtibusoksang presyo sini. Magatibusok manang negosyo kag operasyon sangmga galingan. Maganubo ang na-gatanum sang humay. Bangudmanipis ang subsektor, magatibu-sok ang panuweldo sa sulod sini.

Suno pa sa nasambit nga pag-tuon, indi bastante ang pagnubo sapresyo sang bugas para balansehonang igatuga sini nga kahalitan sapinakadaku nga subsektor sa agri-kultura.Ara sa 60% sang kabilugannga gasto sang mayorya sang mgapamilyang Pilipino ang nagakadtosa pagkaon. Nagalab-ot sa 21%sang badyet sang pinakaimol ngapamilya ang nagakadto sa pagbakalsang bugas. Sa amo pa man, dakunga bahin sang mga pamilya nga ini(ara sa katunga populasyon sakaumhan) nakasandig sa produk-syon sang humay kag iban ngapagkaon pangkonsumo kag sa sinipotensyal nga madulaan sang pa-ngabuhian. Sa katapusan, pagapa-lalaon sang wala sablag nga impor-tasyon ang ila kaimulon.

Halin sa Dangadang,Hulyo-Agosto 2018


Buko nga badyet, pondo para sa todo nga pagpanghalit

DALAGKU NGA BUHIN sa mga mayor nga serbisyo sosyalsamtang dugang naman nga igabutang sang rehimengDuterte sa igasumiter sini nga ginabuko nga badyet ngaPe3.757 trilyon nasyunal badyet para sa 2019.

Sa kabilugan, ginbuhinan sangrehimen ang pondo para sa mgaserbisyo ekonomiko sang P2.18 bil-yon, samtang P1.2 bilyon namanang ginbuhin sa serbisyo sosyal.Lakip sa mga makaltasan amo angDepartment of Education, nga mayP54.9 bilyon buhin; Department ofAgrarian Reform, nga may P1.7 bil-yong buhin; Department of Agricul-ture, may P5.9 bilyong buhin; kagang National Housing Authority,may P2.9 bilyong kaltas.

Sa pihak sang pagpasar sangreaksyunaryong layi nga himuon ngalibre ang edukasyon sa mga pang-publiko nga unibersidad, 63 sa 114pangpubliko nga kolehiyo kag uni-bersidad naman ang ginbuhinansang pondo para sa 2019.

Wala man sang gintalana bisansingko nga pondo para sa pagtukodsang mga bag-o nga balay kag bisansang mga bag-o nga pasilidad parasa mga pangpubliko nga ospital.

Samtang magataas sang halos35% ang badyet para sa Departmentof National Defense (DND). Naga-lab-ot sa P183.4 bilyon ang kabilu-gan nga badyet sang DND, upod angP25 biyon para sa Revised AFP Mo-dernization Program, ang pondopara sa pagbakal sang mga armas;kag P82 bilyon para pondohan angmga batalyon sang Philippine Army.

Pagataasan man sang halos 31%ang pondo para sa Department ofInterior and Local Government, ngamagalab-ot na sa P225.6 bilyon sa2019. Upod diri ang P151.7 bilyonnga nakatalana sa PNP CrimePrevention and Suppression Prog-ram, nga maathag pagagamitonpara sa pagpasingki sang pagpa-matay, pagpamwersa kag pamasistasang berdugo pulisya.

Nagamantika ang badyet ni Du-terte sa daku sang pork barrel ngagintigana sini para sa kaugalingonkag iya kapartido. Sa kamatuoran,

sa kada tat-long piso ngapagagastu-hon sangreaksyunar-yong gubyerno sa 2019, piso dirimagakadto sa pork barrel. Masobrasangkatlo o P1.69 trilyon ang na-katalana sa “special purpose fund.”Lakip diri ang gindugang nga P2.86bilyon o 9% sa Local GovernmentSupport Fund, kag P400 milyon pa-ra sa Calamity Fund.

Sa hearing sa Kongreso, indimatago ang banggianay sa tungasang mga nagaharing sahi sa porkbarrel. Masnahon ang banggianaysang mga kampo nanday Committeeon Appropriations Chairman KarloNograles kag House Speaker GloriaArroyo bahin sa paggamit sangP55-bilyon nga kwestyunablengpondo nga ginsal-ot sa badyet sangDepartment of Public Works andHkghways. Suno kay Nograles,

personal kuno nga hingyo ni Dutertenga indi paghulagon ang nasambitnga pondo. Suno sa Makabayan,pat-ud nga pagagamiton ni Duterteang pondo nga ini para sa kaugali-ngon nga benepisyo kag para sakampanya sang iya mga kandidatosa eleksyon 2019.

Agud pondohan ang nasambit ngabadyet, binilyon naman ang pagauta-ngon sang reaksyunaryong gubyernohalin sa lokal kag dumuluong ngainstitusyon pangpinansya. Magalab-ot sa P624.4 bilyon ang nakatalananga pagautangon sang rehimen parasa buko nga badyet sini sa masunodnga tuig. Bunga sini, magasaka angutang sang kada Pilipino, halin sa gi-natantya nga P68,773 subong nga2018 tubtub P74,957 sa 2019.

Pasabton ang mga daku nga mina — Kalikasan

GINAPASABAT SANG GRUPO nga Kalikasan kag Cordillera People’s Allianceang mga daku nga kumpanya sa pagmina sa natabo nga mga pagtiphag sangduta sa Barangay Ucab, Itogon, Benguet samtang nagapanghalit ang bagyongOmpong sadtong Septyembre 15 kag sa Naga, Cebu sadtong Septyembre 20.

Sa pinakaulihi nga mga report, nagalab-ot na sa 63 napatay kag 43nadula pagkatapos magtiphag ang duha halin sa abandonado nga mina-han nga open-pit sang Benguet Corporation sa Antapok. Narusdak angduta sa komunidad sang gamay nga mga minero nga ara sa baba sangmina sa Acupan kag naglubong sa ila mga balay sa kasagsagan sang bag-yo. Sayup nga basulon ang mga operasyon sang magagmay nga minerobilang may sala sa pagtiphag sang duta, suno sa Kalikasan, bangud angmga daku nga tunnel sa lugar halin pa sa mga operasyon sang higantenga kumpanya. Dugang diri, nakakontrata sa kumpanya ang magagmaynga minero sa ginatukod sini nga Acupan Contract Mining Project. AngBenguet Corporation ginapanag-iyahan sang pamilya Romualdez.

Naglab-ot naman sa 52 patay kag pila ka pulo ang nadula sa Bara-ngay Tinaan, Naga, Cebu sang magtiphag ang duta halin sa quarry sitesang Apo Land and Quarry Corporation, isa ka kumpanya nga nagasuplaysang limestone sa Cemex Holding Philippines. Ang Cemex Holding isa samga mayor nga kumpanya nga nagasuplay sang semento sa programangBuild, Build, Build sang rehimen. Nagamina sang limestone ang nasambitnga kumpanya para sa pabrika sini sang semento.

Documents

cpp.ph · puga sa liberalisasyon sa baligyaanay kag pagpamuhunan, partikular ang la-bing paghalog sa importasyon sang bu-gas kag iban pang produktong agrikul-tural. Ginapaggwa sang