Common Service Facilities · CIDSS dinhi ha Rehiyon 8 hin pagpa-abot hini nga Operation and Maintenance Manual ngadto han mga tawo nga nag-iimplementar hin mga prohekto ha ira tagsa

Agosto 2008

Operation and Maintenance Manual Series (Waray Edition)

MGA TARAMDAM PARA HAN KAUSWAGAN HAN KOMUNIDAD

Common Service Facilities

Department of Social Welfare and Development Field Office 8

Magsaysay Boulevard, Tacloban City 6500 Leyte, Philippines Telefax: (053) 321 1651

KALAHI CIDSS KKB Project

Common Service Facilities Operation and Maintenance Manual

1

ABBREVIATIONS AND ACRONYMS USED

ACT Area Coordinating Team

ANA As Need Arises (as needed)

BHW Barangay Health Workers

BWSA Barangy Waterworks and Sanitation Association

CBO Community Based Organization

CEAC Community Empowerment Activity Cycle

DCPC Day Care Parents Committee

DepEd Department of Education

DILG Department of the Interior and Local Government

DOH Department of Health

DOLE Department of Labor and Employment

DPWH Department of Public Works and Highways

DSWD Department of Social Welfare and Development

EO Executive Order

IEC Information, Education and Communication

LCE Local Chief Executive

LGU Local Government Unit

MCT Municipal Coordinating Team

MIBF Municipal Inter-Barangay Forum

MIT Municipal Inspectorate Team

MHO Municipal Health Office

MLGOO Municipal Local Government Operations Officer

NGO Non-government Organization

O & M Operation and Maintenance

PDPRA Project Development and Participatory Resource Allocation

PO People�s Organization

PTCA Parents Teachers Community Association

SB Sangguniang Bayan

SET Sustainability Evaluation Tool

TWG Technical Working Group

PV Photovoltaic

Department of Social Welfare and Development (DSWD)

2

Dayon la, kita-a ha sakob Mga Mensahe

Leticia T. Corillo, DSWD Regional Director

Celeste B. Madlos, Regional Project Manager, KALAHI CIDSS

3

4

Pagpapakilala

1. An Epektibo nga O & M

Kay Ano Importante an O & M

Ano an Sustainability?

Mga Butang nga Nakakabulig para Magin Sustinable an Prohekto

7

7

8

2. Komunidad ug Organisasyon

Tagdumara han Asosasyon

Pagpa-iwas ug Pagkarawat han Membro

Pagdumara han Asosasyon

12

14

15

3. Teknikal nga Aspeto han O & M

Mga CSF nga SP ha KALAHI

Farm Equipment

Post Harvest Facilities

Barangay Electrification

Feeds Processing

20

20

22

30

33

4. Panalapi han Asosasyon

Diin Nagtitikang an Pondo han Asosasyon

Pagdumara han Panalapi

35

35

5. Sustainability Evaluation

Tolo nga Proseso han SET

39

3�4

5�6

7�10

11�19

20�34

35�38

39�48

Annexes

Sample: Constitution and By-Laws

Proseso han Accreditation ug Pag-abre han Bank Account

Sample: Mutual Partnership Agreement

49�52

49

51

52


3

Mensahe Han DSWD Regional Director

K ami ha Department of Social Welfare and Development, Field Office 8, nagpapa-abot

han amon mapaso ug kinasing-kasing nga pakikipag sumpayan han mga project partners han KALAHI CIDSS, labi na ang mga volunteers ug leaders han community ug mga opisyales han local government units.

Hingyap han amon opisina an makusog, sustinable ug dayoday nga partnerships kaupod an mga ahensya nga nagduduso han kausawagan ha mga barangay, labi na an mga community based organizations ug iba pa nga mga grupo o ahensya nga na representar han mga tawo ha komunidad.

Ini nga Operation and Maintenance Manual in usa la han amon mga pa-agi para makabulig han pagduso han kausawagan. Usa ini nga pagpakita han padayon nga suporta han DSWD ngadto han mga tawo ha ilarum han KALAHI CIDSS KKB Project.

An KALAHI CIDSS, kun mahinunumdum kita, nagtotoyo pag pirdi han kakablasan pina-agi han community empowerment ug good governance. Mahinungdanum an proseso han empowerment kun an mga tawo may-ada impormasyon o hibabro-an nga magigin basehan han ira ginhihimo nga mga desisyon. Mahinungdanum an gintatawag nga �Voice and Choice� kun nakabase han solido ug eksakto nga impormasyon an boses nga igin papa-angbit han mga tawo ngadto han gin-aagi-an

nga proseso para makaghimo hin mga desisyon an komunidad�mga desisyon nga may kalabutan han ira prohekto ug mga bagay nga nagtotoyo han ira kauswagan.

Salit kaparte han iginduduso nga empowerment han KALAHI CIDSS amo an pagpadukwag han kapasidad han mga organisasyon ug mga membro han komunidad nga magkamay-ada, ug makagpa-angbit, hin igo nga impormasyon ug kasayuran. Naglalaum an DWSD nga makakabulig ini nga O & M Manual, upod na han iba pa nga mga impormasyon nga iginpa-angbit han KALAHI CIDSS, han pagpasarang han kalamragan dida han dalan tipakadto ha kauswagan.

LETICIA T. CORILLO, RSW Regional Director DSWD-FO 8


4

N alilipay an mga tagdumara han KALAHI CIDSS dinhi ha Rehiyon 8 hin pagpa-abot

hini nga Operation and Maintenance Manual ngadto han mga tawo nga nag-iimplementar hin mga prohekto ha ira tagsa nga komunidad.

Dako an amon pagla-um nga pina-agi hini nga manual magigin epektibo an mga gindadabihan dida han pag mantene han ira tagsa-tagsa nga mga prohekto. Sugad man, karuyag namon tagan hin duon an importansya han O & M komo pa-agi para magin sustainable an mga prohekto ha barangay�posible diri la prohekto han KALAHI CIDSS pero bisan iba pa nga prohekto nga nagtotoyo han kauswagan han mga komunidad.

Kun epektibo an O & M han prohekto, maiha an iya serbisyo ug igo an iya iginhahatag nga benepisyo ngadto han mga tawo. An eksperyensa nga nakukuha han mga tawo dida han maupay nga pagdumara han O & M nagigin kapital para hin pama-agi nga masesegurado an pag sustiner han ira prohekto. Ini nga eksperyensya magpapadukwag han kapasidad para magin manilampuson an ira hingyap hin dugang pa nga mga prohekto para han kauswagan. An manilampuson nga pag implementer han O & M Program in usa han mga pangilal-an han epektibo ug manilampuson nga implementasyon han KALAHI CIDSS.

Bisan kun natuman han mga tawo an mga burahaton bahin han pag implementar han ira

kada tagsa nga sub-project, waray hini hinungdan kun diri magigin sustinable an nasabi nga sub-project tungod kay diri epektibo an O & M.

Salit duro ka importante han O & M. Pina-agi hini nga O & M Manual, karuyag nga makabulig han DSWD nga magin epektibo an pagdumara han O & M ha kada barangay nga nag-iimplementar han KALAHI CIDSS.

Igin-papasabot dinhi hini nga manual an mga probado nga mga pama-agi han epektibo nga pag implementar han O & M, labi na han parte nga pag tindog han organisasyon, ug mga impormasyon nga may kalabutan han teknikal ug pinansyal nga aspeto han O & M.

CELESTE B. MADLOS Regional Project Manager KALAHI CIDSS KKB Project, DSWD-FO 8

Mensahe Han KALAHI CIDSS Regional Project Manager


5

I ni nga Operation and Maintenance (o O & M) Manual amo inin usa han mga ginhimo han

KALAHI CIDSS KKB Project nga mga taramdam para makabulig han mga tawo ha komunidad agud nga magin manilampuson hira han pag implementar han ira mga prohekto. An pagigin manilampuson han komunidad diri la makikita pina-agi han ira natapos nga mga prohekto. An pagigin manilampuson han komunidad makikita liwat pa pagigin sustainable han ira prohekto pina-agi han epektibo nga Operation and Maintenance, o O & M. Gintatagan han KALAHI hin duon an O & M para han mga nakompleto nga mga prohekto komo usa han mga mag-upay nga mga burohaton para magin manilampuson an komunidad dida han ira ginhihingyap nga kauswagan. Toyo han maupay nga pagdumara han O & M an dayoday nga serbisyo han nga mga prohekto ngadto han mga katawhan. Hinumdum kita nga an mga tawo mismo an nagpili ug nag implementar hini nga mga prohekto � upod na an mga prohekto nga igin implementar pina-agi hin kontrata � salit waray duda nga ini nga mga prohekto in kinahanglanon gud han mga tawo ug dako an ira tambulig para makab-ot (ha pag-abot han panahon) an kauswagan han komunidad.

MGA PARTE HAN MANUAL

Lima ka parte an ginhimo nga pag-presentar han mga topiko dinhi hini nga manual. An una nga parte naghihidabi bahin han mga polisiya han KALAHI CIDSS nga may kalabutan han gintatawag nga sustainability ug O & M. An ika-duha nga parte amo an bahin han pagtindog ug pagpakusog

han organisasyon nga responsable para han pagdumara han O & M. Para han mga Common Service Facilities nga prohekto, an organisasyon nga angay mag dumara han iya O & M amo an Farmers Association o Cooperative o people�s organization nga na repreresentar han mga benepisyaryo han prohekto. An sunod nga mga topiko konektado pa gihapon han pagdumara han asosasyon ug an panginlabot han bug-os nga komunidad, pero may kalabutan liwat han teknikal ug panalapi nga aspeto. An ika-tolo nga parte naghihidabi bahin han teknikal nga aspeto han O & M. Upod dinhi an mga aktibidades nga angay pagbuhaton agud magpadayon an maupay nga operasyon han prohekto. Ika-upat � an parte han panalapi nga aspeto han O & M. Upod han angay masayuran han organisasyon nga nagdudumara han O & M amo an pag-aram kun pira an kinahanglanon nga pondo para masustineran an mga buruhaton para han O & M ug mga panginahanglan han prohekto. Amo ini an pagbabasehan kun pira an angay makolekta han O & M Group tikang han iya mga membro o ha publiko. An ika-lima nga parte nagtotoyo nga maintindihan hin maupay han O & M Groups han KALAHI ug pati na han mga taga barangay an Sustainability Evaluation Tool (SET) han KALAHI para makita han mga gindadabihan kon epektibo an pag-implementar han ira O & M o diri. An resulta han kada SET nga paghihimo-on han mga tawo, kaupod an ACT or MCT, amo in magpapakita han progreso han O & M Groups han ira aplikasyon han mga pama-agi ug lesyon nga iginpapa-abot hini nga manual.

PARA KANAY INI NGA MANUAL

Siyahan, gintoyo han DSWD an paghimo hini nga manual para han mga nagdudumara han O & M han mga nakompleto na nga mga sub-projects ha KALAHI. Para han mga Common Service Facilities (CSF) nga sub-projects, makakabulig ini nga manual para han pagtuman han mga

Pagpapakilala ug pahinumdum bahin hini nga manual


6

responsabilidad han mga opisyales ug membro han Farmers Association, Cooperative, o People�s Organization.

Ikaduha, labot la han mga opisyales ug membro han mga O & M Groups, pwede gihap magin giya ini mga manual para han mga opisyales han barangay ug han munisipyo nga nag-iimplementar han KALAHI, labi na han ira pag monitor han nasabi nga mga sub-projects. Ini nga manual pwede makabulig ha kadam-an nga molopyo � hin-o man dida hin usa nga barangay an interesado nga madugangan an iya hibaro bahin han O & M, labi na an para han KALAHI sub-projects.

AN PAG-GAMIT HAN MANUAL

An kabug-usan han manual naghihingaday bahin han pagtukod, pagdumara ug pagpakusog han organisasyon nga responsable para han O & M � an asosasyon han mga benepisyaryo. Pero sugad han nasabi na, mayda mga parte han manual nga naghihingaday han mga responsabilidad han O & M Groups para han iba-iba nga aspeto han O & M, ug ini an may kalabutan han organisasyon o komunidad, teknikal ug bahin han panalapi. Ha ubos, mayda kahon nga nagpapakita hin mga simbolo. Gagamiton ini para mas madali mahinumduman han magbarasa an ginhihusgutan nga mga topiko.

PADAYON NGA PAKIG-BINULIGAY HAN DSWD

An KALAHI CIDSS KKB Project, ha pamumuno han Department of Social Welfare and Development (DSWD) dinhi ha Rehiyon 8, ug pina-agi han pakiki-pagsumpayan han mga namumuno ug iba pa nga mga gindadabihan ha nasyonal ug lokal nga mga pang-gobernohan, amo in naglalaum nga ini nga O & M Manual makakabulig ha mga tawo para han pagpagdukwag han ira hibaro parte han pagdumara han ira mga prohekto. Pina-agi hini nga manual, hingyap liwat han DSWD nga

magpabilin an mag-upay nga buhat (best practices) ha komunidad bisan kun waray na an KALAHI CIDSS.

Nakabase ini nga manual han O & M guidelines han KALAHI, ug iba pa nga mga alid-agid nga impormasyon.

Gin-aaghat an ngatanan nga diri mag alang pag daop han mga tawo han DSWD, pina-agi han mga Area Coordinating Teams (ACTs) didto han iba-iba nga mga bungto ug barangay, ug sugad man han mga opisyales ug personahe han local government units (LGUs), kung mayda hira mga paki-ana ug angay ig-konsulta bahin hini nga manual. Ha ngatanan nga bumulig pina-agi han mga suhestiyon o mga ideya, para mahimo ini nga manual (duro ka damo para mangaranan dinhi), damo nga salamat.

Ginhimo Agosto 2008, Department of Social Welfare and Development, Field Office 8, Tacloban City.

OPERATOR


7

111 KAY ANO NGA IMPORTANTE AN O & M?

H a Pilipinas, ug bisan pa ha iba nga gintatawag nga developing countries, duro

ka damo an mga kaso han O & M han mga gudti ug pan komunidad nga mga prohekto o pasilidad an diri na-aatenderan hin maupay. Segun han istadistika, naabot hin 30 kutob 60 porsyento han mga na eksiste nga mga pan komunidad nga prohekto an diri nagagamitan.

Kun mayda maupay nga sumat, ini in makikita han guti-ay nga mga pagbag-o tipakadto han pagkilala han mga tawo han ka importante han O & M. Damo an mga prohekto yana parte han kauswagan ha komunidad an nag-aaghat han mahugot nga pagbutok han mga aspeto han O & M kaupod han iba nga pitad para han pag-implementar han nasabi nga mga prohekto � tikang han pag-plano kutob ngadto han construction ug pag-monitor. Upod na dinhi hini nga mga prohekto an KALAHI CIDSS, ug an DSWD amo in naniningkamot para ma-establisar an mga mekanismo ha lokal nga pangobernohan ug mga komunidad nga na pabor para han pag-duso han O & M ug an pagigin sustinable han mga prohekto. Damo an ginhihimo nga mga pa-agi han DSWD para ma-establisar an mga kondisyones ug mga mekanismo para magin epektibo an O & M han mga prohekto ha mga barangay. Upod na dinhi an pag-tukod han mga polisiya ug mga legal nga instrumento para basehan han mga gi-os nga bubuhaton han mga LGUs; pagpa-abot han mga kaangayan nga impormasyon ug pag-hatag hin mga training.

Tungod kay gintatagan han KALAHI CIDSS hin duon an pagka-ada hin gahum ug partisipasyon han

komunidad dida han ngatanan nga proseso han pag-dumara han prohekto, importante nga diri magkulang an DSWD han pag-hatag hin giya ngada han mga molopyo para magin mahinungdanun ug diri mapakyas an pag-tuman han ira responsabilidad.

Importante nga makita han mga tawo ha barangay nga diri natatapos an ira partisipasyon dida han pag-kompleto han prohekto. Lugod an nakompleto nga prohekto kinahanglan mag-serbe komo sorok han mga benepisyo nga magpapabilin matapos ig-indorso han Barangay Sub-Project Management Committee (BSPMC) ngadto han O & M Group. Para masegurado nga magpapadayon hin paghatag hin benepisyo an prohekto, kinahanglan magin sustinable an nasabi nga prohekto. Ug ini in mahinanabo kun an O & M nagin kaparte han pagdesenyo han prohekto � labi na an aspeto han pagpili han angay gamiton nga teknolohiya � tikang han siyahan nga mga pitad dida han Community Empowerment Activity Cycle (CEAC) kutob ngadto han implementasyon.

An CEAC in usa nga dalan nga naghahatag hin pondasyon para magin sustinable an mga prohekto han KALAHI, sugad han pagpahitaas han lebel han pag-ugop o panag-iya han mga tawo han ira prohekto. Ug tungod hini nagigin klaro an posibilidad nga magigin dayoday an serbisyo ug benepisyo han mga prohekto han KALAHI ngadto han mga tawo; ug makakabulig para han kabug-usan nga pagdukwag han panginabuhi han mga tawo ha barangay.

ANO AN SUSTAINABILITY?

Damo nga tawo an naghihingaday bahin han

Epektibo nga O & M an dalan han sustinable nga prohekto


8

gintatawag nga �sustainability� o pagigin sustainable han prohekto. Para han ngatanan � o kun di man para han kadam-an � ano ba an karuyag sidngon han �sustainability.�

Segun han mga polisiya ug guidelines han KALAHI CIDSS, �sustainable� o sustinable an usa nga serbisyo kun:

1. Nag-o-operate ug nagagamit an pasilidad;

2. Nakakahatag hiya hin benepisyo ug serbisyo segun han ginhimo nga plano ug kun dayoday ug matatapuran an serbisyo;

3. Kun dayoday nga nagagamit an pasilidad segun han ginlalauman nga tubtuban han iya serbisyo;

4. Kun an mga tawo mismo ha komunidad o barangay amo an nanginginlabot para han pagdumara han O & M o han prohekto; an pagdumara han prohekto may pahinungod han panginahanglan han mga babaye ug han mga tawo nga mayda kakulangan ha lawas (o disability); ug igo an sumpayan ngadto han mga lokal nga pang-gobernohan ug mga community-based organizations (CBOs);

5. Kun an pondo para han mga gastoson para han O & M (sugad han pag ayad, pag liwan han mga ruba nga istraktura ug ekipaje, ug iba pa nga mga pagkakagastosan sugad han administratibo nga mga burohaton) in kaya makolekta tikang han mga tawo ha komunidad pina-agi han butaw, taripa o �user fees�, o pina-agi hin alternatibo ug sustinable nga panalapi.

6. Kun an prohekto o pasilidad waray maraut o negatibo nga epekto ha kalibungan.

Mga Rason kay Ano Diri Nagigin Sustinable an mga Prohekto

Siyahan, kun diri maupay an ka pagka-plano o pagka-desinyo han prohekto. Pananglitan dinhi an prohekto nga kulang hin paghunahuna han damo

nga mga rason nga nakaka impluwensya para magin sustinable an prohekto.

Ikaduha, kun waray sadang nga partisipasyon an komunidad ug ini nakakahatag hin rason para sumiring an mga tawo nga diri ira ug waray hira labot han prohekto. Usa nga resulta hini amo an kakulangan han panginahanglan tikang ha komunidad para han serbisyo o benepisyo nga pwede ighatag han prohekto. Tungod hini nagigin bale waray gamit an prohekto ug diri nagigin sustinable. Salit importante kaupay an partisipasyon han mga tawo (lalaki ug babaye) dida han proseso nga nagigin dalan para mahimugso an usa nga prohekto, diri la para masegurado nga an prohekto makakabaton o makakaresponde han panginahanglan han komunidad, pero para maaram an mga tawo han ira responsabilidad para han magka-dirodilain nga aspeto han O & M (panalapi, teknikal, administratibo, pagmaneho, environmental, ug iba pa) nga kinahanglan uyunan para magin sustinable an prohekto.

Ikatolo, kun diri maupay an pag monitor han operasyon han mga pasilidad durante han panahon han O & M. Kaurugan mahihinabo ini kun kulang hin kapasidad o pag-ugop an O & M Group nga unta responsable para han O & M han prohekto.

MGA BUTANG NGA NAKAKABULIG PARA MAGIN SUSTINABLE AN SERBISYO HAN PROHEKTO

Porlomenos upat nga mga bagay o butang an nagdedetermina han pagigin sustinable han prohekto: (1) an komunidad ug organisasyon nga namamahala o nagdudumara han O & M; (2) teknikal nga aspeto; (3) an environment o kalibungan; ug (4) an legal ug institutional nga kahimtang o sitwasyon nga nakaka-apekto han pagdumara han prohekto. Importante nga mahinumduman ini nga mga butang han mga tagdumara para maseguro an pagigin sustinable han ira prohekto.


9

1. Mga bagay bahin han komunidad o asosasyon

• An panginahanglan han mga tawo para han serbisyo. Pabor para han prohekto kun kinahanglan han mga tawo an serbisyo nga iginhahatag han prohekto. Pananglitan, han waray pa kalugaringon nga hand tractors an mga parag-uma, napipiritan hira mag renta hin tractor tikang han dagko nga tag-iya hin tuna. Dako an ira gastos para han pag renta han ekipaje ug gutiay nala an ira kita tikang han pag-uma han humay. Pero pagka-ada han ira asosasyon hin kalugaringon nga tractors, humabobo an ira gastos han pag-uma ug humitaas an ira kita. Kun sugad iginpapakita han prohekto nga nakasolbar hiya han problema han mga tawo parte han hamubo nga kita ha uma. Salit kinahanglanon gud han mga tawo an serbisyo o benepisyo nga nakukuha tikang han prohekto.

• An pag tag-iya han mga tawo han prohekto. Kun an mga tawo ug an komunidad nagtatag-iya han prohekto, nagkaka-ada hira hin interes nga ma sustineran an prohekto.

• Partisipasyon han mga tawo dida han mga proseso nga gin-agian han prohekto (sugad han CEAC o project cycle);

• Kapasidad ug kagustuhan han mga tawo nga magbayad han butaw o taripa. Kinahanglan matuman ini nga duduha nga elemento � kapasidad ug kagustohan. Bisan may kapasidad an mga membro han asosasyon kun diri nira gusto magbayad, dudable an pagigin sustinable han prohekto. Sugad man, bisan gusto nira magbayad kun waray kapasidad, kostyunable gihapon an pagigin sustinable han prohekto.

• Kapasidad han O & M Group nga naka

base ha barangay para (1) magdumara o magpalakad han asosasyon o organisasyon; (2) makakolekta han panalapi nga kinahanglanon para han epektibo nga pagdumara han O & M; (3) ma-atenderan an teknikal nga aspeto han pag operate ug pag maintain han prohekto (sugad han pag implementar han preventive maintenance, pag ayad han mga ruba nga parte han pasilidad, etc.

2. An teknikal nga aspeto � an masunod nga mga butang o bagay nakaka apekto han pagigin sustinable han prohekto:

• An pinili nga teknolohiya han prohekto ug an kamakuri o kamasayon han pag-gamit han teknolohiya, ug an presensya han mga tawo nga may kakayahan para mag operate ug mag maintain han prohekto. Bisan ano nga teknolohiya an gamiton han prohekto, importante nga mayda kakayayan an O & M Group nga magpadalagan han prohekto. Kun waray tawo dida ha komunidad nga pwede mag operate ug mag-maintain (labi na para han dagko nga repair) han prohekto, kinahanglan kumontrata an O & M Group hin mga tawo tikang ha gawas han barangay.

• An presyo ug pagka-abilable han mga materyales nga gamit para han O & M han prohekto. Makaka apekto liwat han pagigin sustinable han prohekto kun mayda o waray abilable nga mga ekipaje ug materyales nga kinahanglan han

Diri nagigin sustinable an mga prohekto, tungod kay

1. Diri maupay an plano o desinyo han prohekto

2. Kulang an partisipasyon han komunidad

3. Diri maupay an pag dumara/monitor han O & M


10

prohekto, o han teknolohiya nga kinahanglan para umandar an prohekto. Ikaduha, bisan kun abilable an ekipaje kun diri kaya mabayaran han O & M Group an iya presyo, mamimiligro an padayon nga operasyon han prohekto.

• Gastos para han O & M. Kaya ba han O & M Group ma taparan an kinahanglan gastosan han prohekto? Kun kaya, pabor ini han pagigin sustinable han prohekto. Kun diri, piligroso an prohekto.

3. Legal ug institutional nga aspeto. An KALAHI CIDSS ha pamumuno han DSWD naghahatag hin

mga ayuda ngada han mga LGUs ug ka partner nga mga organisasyon para maka establisar hin legal ug institutional nga tumbanan agud mapadig-on an pan komunidad, teknikal ug environmental nga panginahanglan para han epektibo nga O & M. Ini nga mga ayuda na konsiste han pag organisar han mga pag aradman o training, pagbantay o pag monitor ug pagpa-angbit han pinansyal nga suporta. An iba nga mga institutional nga suporta nagtitikang han mga balaod nga sugad han Local Government Code ug partisipasyon han mga NGOs ug iba pa nga mga pribado nga sector ha komunidad.

An importansya han O & M para ma sustineran an serbi-syo han prohekto iginpa-pakita ha Pigura 1, kun diin usa nga prohekto han KALAHI gin plano o gin desinyo para maghatag hin benepisyo ngada han mga tawo tikang Lebel A kutob ha Lebel B. An CEAC han KALAHI mayda upat nga stages, upod na an pag-plano, pag implementer ug O & M han prohekto. Kun diri maupay an O & M (3) diri sustinable an prohekto. Kun maupay an O & M (1 & 2) sustinable an prohekto. Source: KALAHI CIDSS, WHO & IRC

Nagigin sustinable an serbisyo han prohekto, tungod han:

1. Komunidad o asosasyon

a) An panginahanglan para han serbisyo

b) An pag tag-iya han mga tawo han prohekto

c) Partisipasyon han mga tawo dida han CEAC

d) Kapasidad ug kagustuhan han mga tawo nga magbayad han butaw o taripa

e) Kapasidad han O & M group (administratibo, teknikal ug pinansyal)

f) Mga tradition o kultura nga na suporta han prohekto

g) Mga kina-iya o batasan han mga tawo

2. Mga teknikal nga aspeto

a) An pinili nga teknolohiya

b) Kapasidad han teknolohiya para makabaton han panginahanglan han mga tawo

c) An presensya han mga tawo nga may kakayahan para mag operate ug mag maintain han prohekto

d) An presyo ug pagka abilable han mga materials nga gamit han prohekto

e) Kakayahn para mabaton an kabug-usan nga gastos han O & M

4. Legal ug institutional nga aspeto


11

G inkikilala han mga internasyonal nga ahensya sugad han World Bank ug

Asian Development Bank komo best practice an pagtindog hin community-based organization (CBO) ug partisipasyon han pribado nga sector para han O & M han mga community projects.

Ug usa han pinaka importante nga mga butang nga nakakabulig para han epektibo nga O & M amo an partisipasyon han komunidad ug pagkamay-ada hin makusog nga organisasyon. Ini nga organisasyon � nga na representar han mga tawo ha komunidad � amo an responsable para han pagdumara han O & M han prohekto. Para han mga Common Service Facilities (farm equipment, post harvest facilities, electrification, etc.) nga prohekto, an mayda eksakto nga komposisyon ug mandato para magdumara han O & M amo an masunod: Farmers Association, Farmers Cooperative, Barangay Power Association o People�s Organization o CBO. Para hini manual, tatawagon naton ini nga mga O & M Group nga �asosasyon.�

PAUNAN-O AN PAGTINDOG HAN ASOSASYON?

Nagkaka may-ada asosasyon pina-agi, siyahan, hin asembliya han mga molopyo kun diin an mg tawo magpipili hin mga membro han Board of Directors para mamuno han asosasyon. An mga tawo, labi na an mga opisyales, magkaka-ada hin mga training bahin han mga katungod ur responsibilidad han kada membro. Dinhi hini nga asembliya, mapirma an mga membro hin usa nga

222 Komunidad ug makusog nga organisasyon

Iginduduso han bala-od an pagtindog han mga asosasyon ha komunidad. Nasiring an bala-od:

�LGUs shall promote the establishment and operation of people�s organizations, NGOs, and the private sector, to make them active partners in the pursuit of local autonomy. For this purpose, people�s organizations, NGOs, and the private sector shall be directly involved in the following plans, programs, projects, or activities of LGUs:

(a) Local Special Bodies;

(b) Delivery of basic services and facilities;

(c) Joint ventures and cooperative programs or undertakings;

(d) Financial and other forms of assistance;

(e) Preferential treatment for organizations and cooperatives of marginal fishermen;

(f) Preferential treatment for cooperatives development; and

(g) Financing, construction, maintenance, operation, and management of infrastructure projects.�

Rule 13, Article 62, Implementing Rules and Regulations, Republic Act No. 7160, also known as the Local Government Code of 1991

Briccio, kay ano mahinay man asenso

han aton barangay?


12

�Kasabutan� (Manifesto Resolution), [kita-a an sampol ha paypay 19], komo pagpakita han ira boluntaryo nga pagkarawat han ira obligasyon ug responsabilidad komo membro han asosasyon.

Ikaduha, mabulig an ACT han DSWD ug an Municipal Coordinating Team (MCT) han LGU (kon phase-out na an KALAHI), para han pagbubuhaton nga mga pitad han asosasyon tikang han pag-organisa, pag-dumara o pag manage han asosasyon, pati na an ira panalapi, para magin manilampuson an ira O & M ngan magin sustinable an ira prohekto.

AN MGA TAGDUMARA HAN ASOSASYON

An kada CSF mayda organisasyon nga ma-angay

para han eksaskto nga pagmaneho han prohekto. Makikita ini han feasibility study nga paghihimo-on antes ma-aprobahan han MIBF an prohekto. An kumon nga mga pangilal-an o deskripsyon han organisasyon/asosasyon amo an masunod:

1) Komposisyon han mga opisyales

An nagpapadalagan o nagmamaneho han asosasyon amo an mga opisyales nga pinangungunahan han Board

of Directors (BOD). An BOD ma kompone han mga opisyales sugad han Presidente, Bise Presidente, Sekretarya, Tresorero(a), ug iba pa nga membro han Board of Directors. An asosasyon kinahanglan mag kamay-ada tinapuran nga mga personahe sugad han Caretaker ug Bookkeeper, nga kinahanglan

Ano an Operation and Maintenance?

Operation � an operation han prohekto naghihingaday han kada adlaw nga pagpa-dalagan han mga pasilidad, sugad han pag-abre ug pag-sara han mga pasilidad, lighting, ug palinis han paligid.

Maintenance � nagtotoyo han padayon nga operasyon han pasilidad pina-agi han pag-repair, pag-liwan han mga ruba nga parte han pasilidad o kun diri man pagpa-balik han iya kondisyon o kapasidad nga makahatag hin serbisyo ngadto han katawhan. Tolo an dagko nga bahin han functions han maintenance � regular maintenance, preventive maintenance, ug emergency maintenance.

Duha ka bahin an regular maintenance � una, an kada adlaw nga paglinis ug gudti nga mga pag-repair han mga ruba nga mga component han buildng; ika-duha an dagko nga mga repair, sugad han renovation han bug-os nga istraktura.

An preventive maintenance na-kompone han mga planado, o pro-active, nga mga aktibidades nga nagtotoyo malikayan an mga problema han operasyon han pasilidad.

An emergency maintenance an gin-bubuhat han mga caretaker han asosasyon para kadagmitan nga marespondehan an mga ruba han pasilidad nga durot han kalimidad, aksidente ug bandalismo.

Ambot ngahaw.

Paki-ana daw kan Tapiskig.


13

kumarawat hin bisan gutiay nga sweldo. Kun an asosasyon sobra hin usa an pasilidad o prohekto dida hin usa nga barangay, kinahanglan supisente an kadamo han mga personahe nga ma atender han mga trabaho-on nga kinahanglan buhaton han asosasyon.

Makikita ha feasibility study an istraktura han asosasyon para han kada CSF nga prohekto.

2) Mga responsabilidad han asosasyon

Responsabilidad han asosasyon an masunod:

a) Pag asikaso para han tama nga paggamit ug pag ateman o pag-mantine han pasilidad (CSF);

b) Seguradohon nga ma atender ha mga training an ngatanan nga mga membro nga nombrado para mag-atender hin mga training;

c) Pag kolekta han binulan nga bayad/kontribusyon tikang han mga membro;

d) Pagpakusog han pagka-urosa han mga membro han asosasyon agud makab-ot an mga hingyap ug katoyo-anan han asosasyon;

e) Pag segurado nga ma-implementar an mga polisiya ug regulasyones nga gin-tukod o gin-pasaka han BOD;

f) Pag segurado nga magin manilampuson an pag-implementar han mga gin plano

nga aktibidades (Action Plans) han asosasyon; ug

g) Pag sumite han mga dokumento o reports ngadto han ACT o MCT bahin han implementasyon han O & M han prohekto.

3) An mga membro han asosasyon

a) Angay nga mga kina-iya han mga membro

Pabor han asosasyon kon an mga membro may-ada sugad hini nga mga kina-iya: Parag-uma o parangisda ug residente han barangay; Na re-representar hin usa nga pamilya (pananglitan Nanay o Tatay); hul-os ha kasingkasing an iya interes nga makabulig para han kaupayan han asosasyon (sugad han pagsunod han mga regulasyones, pag bayad han butaw o taripa, ug iba pa nga mga obligasyones).

b) Mga responsabilidad han mga membro

An kada asosasyon mayda gin aaro nga responsibilidad tikang han iya mga membro. Komo membro, an kada tagsa may-ada responsabilidad, siyahan, pag atender han mga meeting o mga training nga ginbubuhat para han mga membro; ikaduha, pagbayad han kada bulan nga butaw o taripa para han O & M; ikatulo, pagtuman han mga polisiya o patakaran

nga iginpasaka han BOD; ikaupat, pag sagdon han iya ka membro bahin han maupay nga gawi o tama nga paggamit han pasilidad; ug ikalima, pagpadayon han pag mantine han malinis nga kalibungan.

c) Mga katungod han mga membro

Asenso? Hinay asenso kay ruba-ruba prohekto. Luya menten

project. Waray labot tawo.

Sayang gastos.

Andam it aton opisina bumulig han mga tawo

para magtindog hin asosasyon.


14

An mga membro han asosasyon mayda liwat mga katungod. Siyahan, may katungod an mga membro hin pagamit han mga pasilidad nga CSF. Ikaduha, katungod han kada membro an pagbotos para han pagpili han mga opisyal han asosasyon. Ikatulo, katungod han bisan hin-o nga membro an mapili pina-agi han eleksyon komo opisyal han asosasyon. Ikaupat, katungod han membro nga magpasabot han iya mga paki-ana, ideya o suhestiyon kun may-ada miting o asembliya an asosasyon.

An iba pa nga mga katungod han mga membro amo an masunod: pag-aro hin resibo para han bisan pira nga kantidad nga ira ginbayad ngada han asosasyon; ug pag-usisa bahin han mga libro o rekordo bahin han panalapi han asosasyon.

Katungod liwat han mga membro an mahibaro kon ano an mga burohaton o responsabilidad han iba nga mga membro han asosasyon. Kalakip hini an iya katungod para mag-pasa hin reklamo kontra han hin-o man nga membro o opisyal han asosasyon nga waray makasunod han iya mga obligasyon, o nagtalapas han mga polisiya, han asosasyon.

PAGPA-IWAS UG PAGKARAWAT HAN MEMBRO

An asosasyon abre han ngatanan nga interesado magin membro. Pero para ma-proteheran an iya interes, an asosasyon may katungod pag-pili han iya mga membro ug pag-himo hin mga polisiya para matuman ini.

San-o pwede matanggal ha asosasyon an usa nga membro. An usa nga membro pwede matanggal dida han asosasyon kun mapamatud-an nga diri hiya nagtutuman han iya mga responsabilidad komo membro o kun hiya nagtatalapas han Constitution and By-Laws han asosasyon. An pagtanggal han membro nga may kaso igpapa-agi hin desisyon

han BOD nga kinahanglan oyonan hin di maubos hin 2/3 han ngatanan nga membro han BOD. Tatagan an nakasayop nga membro hin resolusyon han BOD bahin han nasabi nga desisyon, para magka-ada hiya hin higayon nga maresolba an iya kaso. Kun diri hiya maka baton ha sakob hin napulo (10) ka adlaw, igpapatuman an pagtanggal ha iya komo membro.

Pwede liwat matanggal an usa nga membro kun diri hiya makabayad han kontribusyon nga kinahanglan niya bayaran segun han mga polisiya han asosasyon. An matatanggal nga membro han asosasyon mawawarayan katungod base gihap han mga polisiya nga igin-pasaka han asosasyon.

Paonan-o makakarawat otro an natanggal nga membro

An natanggal nga membro pwede makabalik komo membro han asosasyon kun hiya magpapasabot pina-agi hin kasuratan han iya pagkarawat han mga responsabilidad han usa nga membro segun han mga polisiya han asosasyon.

Ikaduha, kinahanglan uyunan ini nga kasuratan hin diri ma-ubos hin 2/3 han ngatanan nga membro han BOD.

Hi ako? Mabayad man ako basta

mabayad tanan.

Aw, amo na. Prob-lema an sugad han aadi ha akon luyo.

Diri nabayad pirmi pa absent hit miting.


15

AN PAGDUMARA HAN ASOSASYON

Ha kada hugpo, grupo o asosasyon hin mga tawo, magkadiro-dilain nga kina-iya o batasan an makikita-an. Salit para magin epektibo an pagdumara han nasabi nga hugpo, kinahanglan han tagdumara hin kakayahan para ha pakig-sarabot ug pakigsumpayan han mga tawo. Kinahanglan an epektibo nga komunikasyon ug patas nga pagtratar ha mga membro.

Mahibabaro-an nga epektibo an pagdumara han asosasyon kun natutuman an mga plano han asosasyon tipakadto han pagigin sustinable han ira prohekto.

Mga pangilal-an han maupay nga pagdumara han asosasyon

1) Kun an asosasyon may hul-os nga pahinungod

ngadto han interes han mga membro pina-agi hin paghimo ug pagpasunod hin mainugupon ug patas nga mga polisiya.

2) Abre para hin mga ideya nga magpapadukwag han kapasidad han mga membro ug han kabug-usan nga asosasyon.

3) Nagamit hin mga proseso nga nakaka-aghat hin

partisipasyon han mga membro para han paghimo ug pagimplementar han mga plano.

4) Andam kumarawat han kaluyahan pero porsigido para mahibaro agud magin mas epektibo an O & M han prohekto.

Pagpili han mga opisyales han asosasyon ug an ira mga obligasyones

Makikita ha paypay 21 in usa nga pa-agi para magpili an mga membro han asosasyon han ira mga opisyales. Ug ha paypay 24, makikita an

pipira han mga batakan nga mga responsibilidad han mga opisyales han asosasyon.

An toyo han pagpresentar hini nga proseso han pagpili ug lista han mga responsibilidad han mga opisyales amo in paghatag la hin giya. Diri ini nangangahulugan nga kinahanglan gud hiya pagsundon bisan kun diri aplikable dida hin usa nga lugar.

Mga butang nga kinahanglan mahimo o matuman para magin manilampuson an asosasyon

Para han manilampuson nga asosasyon, kinahanglan �

PAHINUMDUM NGADA HAN MGA MEMBRO HAN ASOSASYON • An kada katungod mayda kaatbang nga

responsibilidad.

• Imporante para han tawo nga diri hira pirme nadepende ha goberno para mabaton an iya mga panginahanglan.

• An tambulig tikang ha goberno, kun mayda man, in kinahanglan pagtipigan para magma-binungahon ug magka-ada hin igo nga benepisyo ngada han mga tawo.

• Tawo an susi para han kauswagan han komunidad. Aada ha mga kamot han mga membro an pagka-urosa ug pagigin makusog han asosasyon, an pagigin manilampuson han prohekto, ug an kauswagan han barangay.

Makarawat kamo hini nga mga obligasyon?


16

1) An mga membro nagkaka-urosa, nagbuburubligay o nagsusuportahay para mahimo nira an angay buhaton komo ka parte han usa nga asosasyon.

2) Nga an nagdudumara mayda kakayahan, matatapuran ug tangkod magserbisyo para han kaupayan han asosasyon.

3) Epeptibo an mga polisiya para rumesponde ngadto han mga panginahanglan han asosasyon.

4) Igo an iginhahatag nga serbisyo han mga pasilidad o prohekto ngadto han mga membro han asosasyon.

Nangunguna nga mga burohaton han mga tagdumara han asosasyon

Para han epektibo nga pagdumara han asosasyon, kinahanglan ma-atenderan an masunod nga mga burohaton:

1) Pagplano (upod na an pag-budget) � pagtikang pala han asosasyon kinahanglan mayda na hini Action Plan para magin giya han ira paghihimo-on nga mga aktibidades ha masunod nga mga bulan. Kaparte hini nga Action Plan an mga burohaton nga ginplano ha ilarum han Barangay Maintenance Program han KALAHI CIDSS ug han Sustainability Evaluation Checklist.

An plano kinahanglan kompleto han mga elemento nga sugad han gintotoyo nga angay mahinabo o target, an panahon kun san-o angay pagbuhaton an mga aktibidades, mga indikasyon nga

makakapagsumat han katumanan han mga plano, ug mga rekorso nga kinahanglanon (sugad han budget) para han pag implementar han plano.

2) Pag-organisar han mga tawo nga magbubuhat han mga aktibidades nga gin

plano han asosasyon (sugad han Action Plan).

3) Pag-pasunod han mga polisiya han asosasyon. Responsabilidad han tagdumara han asosasyon an masegurado nga mahi-imponer an iya mga polisiya ngadto han kada tagsa nga membro.

4) Pag-monitor, pag-ebalwar ug pag-himo han mga report bahin han O & M han prohekto. Importante an pag-monitor ug pag-ebalwar tungod kay amo ini an magigin basehan han mga tagdumara han asosasyon hin pag-siring kun manilampuson hira o diri han ira mga burohaton.

Repasohon ta daw an plano ngan budget. Kinahanglan waray mangalimtan, ok?

KA PARTE HAN MGA IMPORTANTE NGA DO-KUMENTO NGA KINAHANGLAN HIMO-ON HAN ASOSASYON PARA MA-APROBAHAN HAN MIBF AN USA NGA CSF NGA PROHEKTO AMO AN FEASIBILITY STUDY. NA KONSISTE INI HAN MA-SUNOD:

! Area/Industry Study

! Market Study

! Product Study

! Technical Study

! Financial/Economic Study

! Social and Environment Study

! Organization and Management Study

! O & M/Sustainability Study


17

SAMPLE ASSOCIATION MEMBER INFORMATION SHEET

Ngaran han prospektibo nga membro: ___________________________

Edad: _________ Estado Sibil: ___________________________ Sex: _____________

Lugar nga Natawhan: __________________________________________ Petsa han Katawo: ________________

Mga Membro han Pamilya (upod an mga kabulig, kun mayda):

Ngaran Edad Relasyon ngada han membro

________ __________________________

_______________________________ ________ __________________________

_______________________________ ________ __________________________

Iba pa nga mga gin-aapihan nga mga asosasyon/kooperatibe han prospektibo nga membro

□ Farmers □ Fisherfolks □ Multi-purpose coop □ BWSA □ Iba pa

_______________________________ Petsa: ____________________

Pirma

SAMPLE LIST OF ASSOCIATION MEMBERS ________________________________________

Ngaran han Asosasyon ________________________________________

(Barangay/Munisipyo) ________________________________________

(Probinsya)

ASSOCIATION MEMBERS

Ngaran Agnay Purok/Sitio Ngaran Agnay Purok/Sitio 1)_________________ ____________ ___________ 8)_________________ ____________ _________ 2)_________________ ____________ ___________ 9)_________________ ____________ _________ 3)_________________ ____________ ___________ 10)_________________ ____________ _________ 4)_________________ ____________ ___________ 11)_________________ ____________ _________ 5)_________________ ____________ ___________ 12) _______________ ____________ _________ 6) ________________ ____________ ___________ 13) _______________ ____________ _________ 7) ________________ ____________ ___________ 14) _______________ ____________ _________


18

SAMPLE BALLOT PARA ELEKSYON HAN OPISYALES HAN ASOSASYON

BOD Ballot No. ____

Magsuganao Upland Farmers Association Magsuganao, Mahaplag, Leyte

OFFICIAL BALLOT (BWSA OFFICERS) _____________________________ Presidente _____________________________ Bise President _____________________________ Sekretarya/o _____________________________ Tresorera/o

ELEKSYON HAN MGA OPISYALES HAN ASOSASYON

Nagpipili an mga membro han asosasyon han ira mga opisyales pina-agi han balota. Para hini nga aktibidad, pwede mag serbe an MCT o ACT member komo presiding officer o chair-person han Committee on Election nga mamahala han paghihimo-on nga eleksyon. An chairperson an mag didistribwer han mga balota nga pirmado niya. Para han eleksyon han BOD members, ngatanan nga membro mabotos ug gagamiton an balota para han BOD elec-tion (kita-a an sample han balota ha ubos). Para han eleksyon han mga opisyales, an mga membro la han mapipili nga BOD members an mabotos, ug gagamiton an balota para han opisyales han Asosasyon (kita-a an sample han balota ha ubos). Igsusurat han mga botante ang ngaran han ira karuyag magin opisyal han asosasyon. Kun diri kaya makasurat han mem-bro, pwede hiya magpabulig han taga ComElec. Huhulogon an nasuratan na nga balota ngada han ballot box. Kun tapos na bomotos ngatanan, ig kakanbas han ComElec an mga balota. Iihapon an mga botos ug an makakuha han pinakadamo nga botos an magigin opisyal han asosasyon.

Kay ano nga kinahanglan secret ballot an eleksyon para han mga opisyal han asosasyon?

Malilikayan an pag-uba o pag-domot han pag aranyaw kon panangli-tan diri nira gusto pili-on an usa nga anyaw.

SAMPLE BALLOT PARA HAN BOD ELECTION

BOD Ballot No. ____


OFFICIAL BALLOT 1) _____________________________ 2) _____________________________ 3) _____________________________ 4) _____________________________ 5) _____________________________ 6) _____________________________ 7) _____________________________

SAMPLE TALLY SHEET (BOD ELECTION)


NGARAN HAN MGA KANDIDATO NO. OF VOTES 1) ______________________ _________ 2) ______________________ _________ 3) ______________________ _________ 4) ______________________ _________ 5) ______________________ _________ 6) ______________________ _________ 7) ______________________ _________ Prepared by: Date Prepared: _________________________ _____________ ComElec Chairperson (Print Name Below Signature) Right

Thumbmark

Right Thumbmark

SAMPLE TALLY SHEET (BOD ELECTION)


NGARAN HAN KANDIDATO NO. OF VOTES A) President 1) ______________________ _________ 2) ______________________ _________ 3) ______________________ _________ B) Bise Presiente 1) ______________________ _________ 2) ______________________ _________ C) Sekretarya/o 1) ______________________ _________ 2) ______________________ _________ D) Tresorera/o 1) ______________________ _________ 2) ______________________ _________


19

SAMPLE HAN MANIFESTO RESOLUTION

KASABUTAN (MANIFESTO RESOLUTION)

Kami nga na representar han mga pamilya ha Barangay ___Magsuganao____, Munisipyo han ____Mahaplag___, Probinsya

han _____Leyte______, naghihingyap hin tambulig tikang han goberno lokal han munisipyo ug han Department of Social Welfare and Development ha ilarum han KALAHI CIDSS para magka-ada hin prohekto nga Common Service Facilities dinhi ha amon barangay.

Naiintindihan namon an mga obligasyones ug responsabilidad nga angay tumanon komo benepisyaryo han mga pasilidad han School Building, ug tungod hini nagkakaurosa kami nga magtindog hin asosasyon segun han mga polisiya nga iginduduso han DepEd ug RA 7160, ug amon iginpapasabot an masunod:

1) An ngaran han asosasyon amo ini __Magsuganao__ Upland Farmers Association;

2) An asosasyon nagtotoyo, labaw han ngatanan, nga mag tag-iya ug mag operate hin Farm to Market Road nga prohekto para makahatag ngada han iya mga membro hin impra-istraktura nga makakabulig han ira pakabuhi ng pag-uma;

3) An asosasyon magkaka-ada hin opisina dida han barangay ug an iya address amo ini: __Barangay Hall___

____Magsuganao, Mahaplag, Leyte________;

4) An masunod amo an na eleher nga mga opisyales han asosasyon�

Presidente ______Amelita Badal_______

Bise Presidente ______Rodrigo Amadar_____

Sekretarya/o ______Lita Amascual ______

Tresorera/o ______Chona Abuda _______

Membro han BOD ______Roberto Camero_____ __Liberato Padel___ __Cesario Vazquez___

5) An asosasyon abre para kumarawat hin mga membro nga representante han kada pamilya nga taga dinhi ha barangay o hirani han mga pasilidad han prohekto;

6) Ini nga manifesto pwede otrohon o liwanan pina-agi hin botos han mga membro nga na kompone han mayorya;

7) Ug para masegurado an maupay nga implementasyon ug epektibo nga operation and maintenance han prohekto, ginkakarawat namon an masunod nga mga obligasyon ug responsabilidad�

a) Mamimiling kami hin tama nga lugar para mabutangan han mga pasilidad;

b) Andam kami hin pagbayad han mga kinahanglan kolektahon nga mga taripa, butaw, membership fees ug iba pa nga mga kontribusyon nga aprobado han Board of Directors/General Assembly;

c) Pag-atender han mga meeting ug trainings;

d) Pag pahimolos han mga katungod komo membro�pagbotos, magin opisyal han asosasyon, makakarawat hin impormasyon bahin han estado han asosasyon, ug makagamit han mga pasilidad han prohekto.

8) An asosasyon magkaka-ada hin kabug-usan nga asembliya kada tuig hiton __Agosto 12__ para maghisgot han mga butang nga may kalabutan han PTCA ug para mag pili han mga opisyales nga mag seserbe sakob hin usa ka tuig.

INI NGA KASABUTAN GIN PIRMAHAN yana nga ____Hulyo 27, 2006____, dinhi ha Barangay ___Magsuganao__,

__Mahaplag, Leyte___.

(Ha ubos mga pirma han mga membro)


20

Teknikal nga aspeto han pag mentina han prohekto 333

U sa han pinaka importante nga elemento para magka-ada hin epektibo nga O & M an

kakayahan o kapasidad para maintindihan, maghisgut ug mag-dumara han teknikal nga aspeto han prohekto.

Mayda relasyon an teknikal nga aspeto han mga sub-project ngada han bug-os nga proseso han KALAHI pina-agi han CEAC. Tungod hini kinahanglan igo an impormasyon han mga tawo bahin han mga teknikal nga aspeto han prohekto, tikang pala han ira pag-plano kutob ngada han panahon para han O & M (kita-a an Pigura 1, paypay 10), para magin mahinungdanon an ira pag-hisgut ug paghimo hin mga desisyon bahin han ira prohekto.

Mayda mga importante kaupay nga mga teknikal nga aspeto han prohekto nga pwede magdetermina kun magigin sustinable an nasabi nga prohekto o diri, sugad han masunod:

1) Kapasidad han teknolohiya para makabaton han panginahanglan han mga tawo � tungod kay kada teknolohiya mayda bentaha ug disbentaha o limitasyon.

2) An presensya han mga tawo nga may kakayahan para mag-operate ug mag-maintain han prohekto.

3) An presyo ug pagka-abilable han mga spare parts nga gamit han prohekto.

4) Kakayahan para mabaton an kabug-usan nga gastos han O & M.

MGA COMMON SERVICE FACILITIES NGA SUB-PROJECTS HA KALAHI

An pipira nga mga CSF sub-projects ha KALAHI na kumpone han Farm Equipment, Post Harvest Facilities, Food Processing ug Barangay Electrification. Igprepresentar hini nga manual an teknikal nga aspeto han pag-operate ug pag-maintain hini nga mga pasilidad.

Farm Equipment

An kumon nga farm equipment sub-projects ha KALAHI amo an hand tractors para han mga parag-uma. Kumpara han 4-wheel tractor, masayon la an pag operate han hand tractor. Mayda pipira nga butang an angay hinumduman.

1) Seguradohon la nga igo an tibog ug oil, huot an mga turnilyo, ug pwede na pa-andaron an makina. An handle han tractor an magseserbe nga monibila. Igtatadong la han operator o tinapuran kun diin nga direksyon an iya gusto. Kun husto an preparasyon ug paghirot, diri liwat damo an aksidente han hand tractor. Para malikayan an disgrasya, importante para han operator an sugad hini nga mga higamit: belt guard (o cover), mud guard, rubber hand grip, ug mga higamit para transmission belt adjustment, automatic disengagement han power transmission, ug para han pagpa-menor han vibration.

2) Ikaduha, responsabilidad han tinapuran an magka-ada pirmi supply hin diesel o gasoline ug ngatanan nga gamit para han operasyon


21

han mga tractor. Gin bana-bana nga an 10 HP nga tractor makonsumo hin 1.5 gallon nga tibog ha kada unom ka oras nga operasyon. An mga opisyales han asosasyon han magus-supervise para segurado nga pirmi andam pagpa-andar han mga tractor ug pirmi maupay an ira kondisyon.

Para han maintenance, kinahanglan an tinapuran han asosasyon maghimo hin regular troubleshooting, paglinis han ngatanan nga parte han ekipahe ug makina, paglinis han garahe, pag-ayad han ruba nga mga spare parts, accessories, etc. Upod han kinahanglan linisan nga mga parte han tractor amo an pump ug fluid intake filter, pump oil, oil drains, mga balbola ug switch sytems. Importante nga malinis pirmi an mga parte han makina para tuhay an dalagan han tractor ug menos an gastos ha asosasyon para

Mga responsibilidad para han O & M han farm equipment (hand tractor)

HIN-O ANO AN PAGBUBUHATON KINAHANGLANON NGA KAKAYAHAN (SKILLS)

Mga membro han asosasyon Pag bulig han mga burohaton has asosasyon para han pag mentina han mga ekipahe ug han prohekto

Operator o tinapuran Pag operate han mga tractor ug pag ayad o pag liwan han mga ruba nga piyesa o parte han tractor

Tagdumara han asosasyon Pag repair han mga ruba nga diri kaya han tinapuran; pag monitor han trabaho han operator/tinapuran; pag kolekta han bayad/renta

Tagdumara han asosasyon Pagsegurado nga mayda imbentaryo para han diesel/gasolina ug spare parts nga kinahanglanon, garahe para safekeeping

Goberno Pag bulig han asosasyon bahin han pagpakusog han organisasyon ; paghatag hin training ha asosasyon

Simple la nga trabahoon, usahay kinahanglan hin training ug IEC para madugangan an kakayahan han mga membro;

Simple/komon o basic la nga skill; Technical skill Hitaas nga kwalipikasyon.

Mga teknikal nga burohaton ug panginahanglan han O & M para hand tractor AKTIBIDAD SAN-O MATERYALES/SPARE PARTS MGA HIGAMIT

Pag-check ug pag-ayad/liwan han mga ruba nga parte

Kada adlaw kun gina-gamit

Grasa, oil, pintora, tornilyo, fil-ter, carborador, washer, valve, bars, cylinders, bearings, brush, tubig, etc.

Open wrenches, Philips and flat screw driver, adjustable wrench, balde, etc.

Pag rehabilitate/overhaul o general maintenance/servicing, safekeeping

Kada 6 ka bulan Grasa, oil, pintora, tornilyo, fil-ter, carborador, washer, valve, bars, cylinders, bearings, brush, tubig, etc.


Pag-operate han tractor Kun kinahanglan Diesel/gasolina, oil/grasa, etc. Container, wrench, fliers


22

han pag mentina han mga tractor. Usahay diri supisente an pag drain han oil para malinis an housing ug kinahanglan tanggalon an mga turnilyo para malinisan ha sakob. An fuel injection pump kinahanglan bantayan pirmi ug liwanan hin bag-o kada tuig. Bantayan liwat an mga tornilyo ug seguradohon nga pirmi huot ha ira mga bolts, labi na kun gintanggal ini matapos in pay-ayad o servicing. An mga ruba nga gasket kinahanglan liwanan ug diri na ini pwede gamiton. Importante para han asosasyon ug han iya mga tinapuran o operators nga pag-adman hin maupay an instruction o operations and maintenance manual para han makina nga iginhahatag han supplier

kaupod han ekipahe mismo. Kinahanglan ha kada tractor nga papaliton may-ada kalakip nga mga tools, sugad han open wrenches, Philips and flat screw driver, ug adjustable wrench. Kinahanglan liwat mayda warranty an papaliton nga tractor. Dugang pa dinhi an pag-training para magka-ada hin kakayahan an asosasyon nga mag service o mag repair han tractor kun kinahanglan. Pwede gihap kumontrata an asosasyon hin mga ispesyalita ha makina para segurado nga pirmi kondisyon an mga makina. Kun diri gagamiton an tractor, kinahanglan igbutang ini ha malimpyo ug safe nga lugar. Pintaran an mga metral nga parte para diri pag taoyon. Takpan hin luna para diri mapotos hin hugaw ug alikabok an makina.

Post Harvest Facilities

1) Humay ug Mais

An post harvest facilities para han humay ug mais nakumpone han masunod: paddy thresher, dryer, rice and corn miller, ug storage o warehouse.

a) Thresher

Pwede manual o de-makina an treshing. Kun manual an treshing, gintatawag ini nga pag-giok, o pagtanggal han humay tikang han iya uhay. Kun de-makina, iginbubutang an uhay ha hagna o paddy (stacking) para ig-thresher. Damo an thresher nga movable o portable , ug gindadara ug ginpapa-andar nala didto ha humayan o hagna kun kinahanglan. Di-diesel/gasolina nga makina an ginagamit nga motor para han pagpa-andar han

thresher. Damo ka lain an mechanical rice thresher. Mayda axial flow type, through flow type, threshing cylinder, peg-tooth cylinder, rasp-bar cylinder, ug Wire-loop cylinder. Mas dagko an makina han thresher para han mais. Ha mga komunidad, kaurogan manual an pagtanggal han mais tikang han ira bulig.

Importante an O & M para han de-makina nga

thresher. Antes mag-operate han tresher, kinahanglan ibutang an ekipahe hin maupay nga lugar para malikayan an aksidente. Butangan hin luna o banig ha ubos han makina para matirok an mga karag o sarang nga humay. Kun naka dissassemble an makina han pagkarga pakadto ha hagna, kinahanglan eksakto an pag-assemble han mga piyesa ug mga parte han makina. Igbutang an thresher ha lugar nga uyon han hangin para makagawas an mga uhay ug siot pahirayo han operator. Importante nga i-check an alignment ug tension han belt para diri ini pumalya. Mayda adjustment para han blower/cylinder belt pina-agi han moton o pulley. An ruba nga moton kinahanglan aydon o liwanan. An kalukal nga mga tornilyo ug belt makaka ruba han makina ug peligroso para han operator. I-testing anay an

Post harvest activities para han humay: hauling, threshing (manual ug mechanical) ug cleaning.


23

threshing cylinder pina-agi hin pag paikot maka lima ka beses para masegurado nga waray nakakabara antes pa-andaron an makina.

Para han pag-operate han thresher, duha kutob upat ka tawo an kinahanglan nga operator. Usa an magkakarga han mga uhay, usa an magkakarga han igtri-thresher ngadto han tray, ug usa an magsasako. An pag-load han uhay kinahanglan permanente an sukol han kadamo kada minuto, ug kinahanglan tama an adjustment han makina segun han kadamo han materyales nga igtri-thresher. Kun sumobra an materyales han tama nga sukol makaka distroso ini han makina. Importante liwat nga adjusted (1) an cleaner ha threshing conditions; (2) an blower openings para supisente an hangin ha sakob han cleaner (mas

damo an kinahanglan nga hangin kun maholos an humay); (3) an angulo han wind board. Kun uga an humay, pwede ig-set an wind board ha maximum nga lebel. Kun maholos an humay, iibanan an inklinasyon. Kun mas hamubo an inklinasyon han wind board ug maximum an adjustment han blower mas malimpyo an magawas nga humay; pero mas damo an mahisasalado nga humay ha upa. Pwede ini ma recover pina-agi han pag thresher otro han mga upa. Kinahanglan gumamit an operator hin kahoy para han pagkuha han mga uhay nga nadukot ha screen han thresher para malikayan an aksidente.

Para han maintenance han tresher, kinahanglan grasahan an cylinder ug fan bearings kada 25 oras nga operasyon. Importante liwat nga pirmi may

Mga responsibilidad para han O & M han post harvest facilities (thresher)


Mga membro han asosasyon Pag bulig han mga burohaton has asosasyon para han pag mentina han mga ekipahe ug han prohekto

Operator o tinapuran Pag operate han mga tractor ug pag ayad o pag liwan han mga ruba nga piyesa o parte han tractor

Tagdumara han asosasyon Pag repair han mga ruba nga diri kaya han tinapuran; pag monitor han trabaho han operator/tinapuran; pag kolekta han bayad/renta

Tagdumara han asosasyon Pagsegurado nga mayda imbentaryo para han diesel/gasolina ug spare parts nga kinahanglanon, garahe para safekeeping




Mga teknikal nga burohaton ug panginahanglan han O & M para thresher AKTIBIDAD SAN-O MATERYALES/SPARE PARTS MGA HIGAMIT

Pag-check ug pag-ayad/liwan han mga ruba nga parte


Grasa, oil, pintora, tornilyo, fil-ter, carborador, washer, belts, valve, bars, cylinders, paddles, bearings, brush, tubig, etc.


Pag rehabilitate/overhaul o general maintenance/servicing, safekeeping

Kada 6 ka bulan Grasa, oil, pintora, tornilyo, fil-ter, carborador, washer, valve, belts, bars, cylinders, paddles, bearings, brush, tubig, etc.


Pag-operate han tractor Kun kinahanglan Diesel/gasolina, oil/grasa, etc. Container, wrench, fliers


24

asete han mga di-bisagra nga parte han thresher. Kinahanglan an pirmihan nga inspeksyon han makina ug kita-on kun mayda mga haros, ruba ug kalukal nga mga tornilyo, peg-teeth, bars, cylinders, paddles ug iba pa. Kun may depekto kinahanglan ini aydon o liwanan ha kadagmitan. Kun diri gagamiton an makina hin pira ka adlaw, maupay kun ig-aadjust an tension han belts para menos an bahada han kondisyon han belt ug makina. Bantayan an crankcase han makina ug lebel han asete kada upat ka oras han operasyon. Liwanan an asete segun han instruction manual tikang han supplier. Bantayan liwat an air cleaner, fuel filter, fuel line, karborador ug spark plug ug liwanan ini kun ruba na.

Kun igagarahe an thresher, importante nga limpyohan ini hin maupay. Tanggalon an belts ug hiposon ha mamara nga lugar. Pintaran an mga parte nga kinahanglan pintaran. Linisan an mga metal parts ug butangan hin asete para diri pagtaoyon. Ibutang an thresher ha malinis ug mamara nga lugar ug takpan ini para diri mapotos hin alikabok. Sundon an instruction manual para han tama nga paghipos han makina.

b) Dryer

Kumon nga dryer an gintatawag nga solar dryer. Sirak han adlaw an nagigin rekorso para magmamara o ma-uga an humay ug mais. Upod han drying an pagtanggal han upa.

Damo nga klase an solar dryer. An mga asosasyon ug mayda mga programa han goberno nga naghihimo hin pavement para dryer. Usahay an basketball court ginhihimo nga solar dryer ha adlaw ug sarayawan ha gab-i. Kun kulang an pasilidad, usahay ginhihimo han mga tawo nga dryer an mga karsada (sementado o diri), ug nagigin delikado ha aksidente. Para hini nga mga multi-purpose facilities, kaurogan mayda ginagamit nga luna o banig para diri magsarang ug masalaktan hin baras, bato ug iba pa nga hugaw

an humay o mais. Mayda liwat gintatawag nga mechanical dryer. Pwede an adlaw ug iba pa nga klase hin sorok han paso an gamiton para han dryer, sugad han hull-fired, charcoal o uring. Mayda liwat gintatawag nga hybrid mechanical dryer, o kombinasyon han iba-iba nga klase hin sorok han paso, sugad han adlaw ug biomass.

An toyo han drying nga ma-ibanan an moisture content han paddy rice kutob 5-10 percent. Kun diri maupay an ka dry han humay madali ini mada-ot ug damo an sayang o karag han produkto. Kun maupay an ka dry, pwede ini ibutang ha warehouse o bodega ug igmolino kun kinahanglanon na.

POST PRODUCTION SYSTEM PARA HAN HUMAY

Pagbari (cutting)

Pagbulad (field drying)

Pagtirok (Hauling, Stacking/Piling)

Pag-giok (threshing)

Pagpalid (cleaning)

Pagsako (bagging)

Gahi (seeds)

Pag-uga (Drying)

Pag stock han humay

Pagmolino (milling)

Pag stock han bugas

Pagkonsumo/baligya


25

An O & M han solar dryer nga pavement pareho gihapon han O & M han karsada, ma sementado man o all-weather. Mas komplikado an O & M para han mechanical dryer, ug kinahanglan hini an mas hugot nga pagbantay han asosasyon. Usa nga desinyo hin mechanical dryer amo in iginpapakita ha igbaw. An atop o bobong ha pasilidad naserbe nga heat collector. Mayda hini duct ha ubos kun diin an mapaso nga hangin gintitirok ug nagigin sorok para han pag paso han drying chamber. Mayda hini plenum ha floor level kun diin iginbubutang an mga materyales para ig dry, sugad han humay o mais.

Damo nga klase an mechanical dryer: ha wala, Mechanical Solar Dryer para grains; ha too, corn dryer

Mga teknikal nga burohaton ug panginahanglan han O & M para mechanical dryer AKTIBIDAD SAN-O MATERYALES/SPARE PARTS MGA HIGAMIT

Pag-check ug pag-ayad/liwan han mga ruba nga parte (atop, walls, ducts, vents, chambers, fan, windows, floor-ing, doors, lighting, locks, etc.)


Pintora, tubig, GI sheets, welding rods, kahoy, knobs, fan, se-mento, baras, graba, bulbs, brush, etc.

Open wrenches, Philips and flat screw driver, adjustable wrench, balde, siphid, mop, welding ma-chine, etc.

Pag rehabilitate o general mainte-nance/servicing

Kada 6 ka bulan Pintora, tubig, GI sheets, welding rods, kahoy, knobs, fan, se-mento, baras, graba, bulbs, brush, etc.


Pag-operate han dryer Kun kinahanglan Mais ug humay, sako, etc. Container, wrench, fliers

Mga responsibilidad para han O & M han post harvest facilities (mechanical dryer)


Mga membro han asosasyon Pag bulig han mga burohaton has asosasyon para han pag mentina han istraktura, bug-os nga pasilidad ug mga paligid

Operator o tinapuran Pag abre/sara han pasilidad, pag karga/diskarga han mga matery-ales, humay ug mais, pagsako han gin-uga nga humay ug mais

Operator o tinapuran Pag repair o pag liwan han mga ruba nga parte han pasilidad; pag-linis han istraktura ug paligid

Tagdumara han asosasyon Pag monitor/supervise han O & M han pasilidad; pagkolekta han bayad/renta han pasilidad; pag palit han mga spare parts





26

Para han maintenance han pasilidad kinahanglan mentinado an kalinisan ha sakob ug paligid han bug-os nga istraktura. An solar collector nga bobong kinahanglan pintorado pirmi hin itum. An air ducts kinahanglan bantayan pirmi ug aydon kun mayda mga buho o taoy.

c) Miller

• Humay

An proseso han pagmolino na-agi han pag linis han humay, de-hulling, polishing ug grading. An rice mill amo is usa nga makina nga ginagamit para matanggal an upa han humay ug mahimo nga bugas. An makina nakonsiste hin hulling ug whitening assembly. Upat ka klase an kumon nga pagmolino han humay: (1) Cono Type, (2) Rubber Roll Type, (3) Single-pass Rice Mill, ug (4) Well-milled Rice. An Cono Type mayda under-runner stone disc huller ug vertical cone whitener. An rubber roll type nagamit hin rubber roll huller ug friction ngan kombinasyon hin iba pa nga klase hin whitener. An single-pass rice mill nagamit hin usa la nga whitening machine. An well-milled rice na-agi hin proseso kun diin labot la han upa, natatanggal liwat an outer ug ka parte han inner bran layers. An whitener nagtatanggal an ngatanan nga bran layer han bugas.

Kinahanglan malinisan an humay antes ig molino tungod kay mga 5-10 ka porsyento hini an salakot

nga hugaw o foreign matter pagkatapos han

threshing. Para han maintenance, an operator kinahanglan mayda mga higamit sugad han dusk masks, open wrenches, Philips and flate screw drivers, ug tolo ka lain nga allen wrenches.

• Mais

Duha ka lain an pag-molino han mais. Mayda wet milling ug may dry milling. An bentaha han wet milling amo an kapasidad makahimo hin pure starch, edible corn oil, ug input para han feed formulations. Ka parte han proseso an pagbabad ha tubig ha sakob hin 30-50 ka oras (30 degrees F an temperatura) han mga lugas ngadto hin dagko nga tanke nga mayda sulfur dioxide solution. Naresulta ini hin pag homok han mais. Pagkatapos mababad ha tubig, gintatanggal an mga lugas tikang ha tanke ug an pinaka unod (germ) han lugas gin hihimo nga oil ug corn meal para feeds formulation. An iba nga parte han lugas nagigin starch ug gluten protein. Pina-agi han centrifugal separator, an gluten napa-igbaw ug an starch napa-ilarum. Dako nga porsyento han protein an ginagamit liwat para feeds, mentras an starch gin pro-process para magin pagkaon hin tawo, sweetener, ethanol, papel o kun diri man panapton. Labot la han paghimo hin pagkaon para han tawo, an dry milling han mais in epiktibo para maka produce hin ethyl alcohol (pwede

Damo liwat nga klase an rice and corn mills. Samples: ha wala, Micro Rice Mill; ha butnga, Rice and Corn Mill; ha too, Corn Mill facility


27

inomon komo makahorobog), ethanol (pwede igsalado ha gasolina para pagtibog han sasakyan),

ug para feeds. Ngatanan nga metal surface han rice and corn mill kinahanglan pirmi may pintar para diri pagtaoyon. An magtarum nga parte han makina ug bug-os nga pasilidad kinahanglan sandingon para diri makasamad ha operator.

Storage or warehouse

May storage antes an milling ug mayda gihap storage pagkatapos han milling ug antes an milled rice dad-on ngadto ha merkado. Bodega o warehouse an kasagaran ginhihimo nga pasilidad para han maupay nga storage. Importante para han O & M han bodega an igo nga bentilasyon, espasyo ug waray tarhog han pagkaholos tungod hin uran o tubig baha. (Kita-a an O & M manual

para han buildings para han dugang nga sagdon)

2) Prutas ug Utanon

Ha Reghiyon 8, mayda mga parag-uma o asosasyon hin mga parag-uma nga nagtatanum ug nagbabaligya hin prutas (mangga, pakwan, dalangita, langka, etc.) mga utanon (cabbage, pechay, mustasa, tarong, etc.), mga root crops (gabi, camote, luy-a, etc.). Kun mayda hira sub-project nga post-harvest facilities para hini nga mga produkto, kinahanglan nira in epektibo nga pagmaneho han O & M para hini nga prohekto.

Step 1

Nagtitikang an handling han mga prutas ug utanon didto ha uma pagkatapos mag harvest. Ha mga

Mga teknikal nga burohaton ug panginahanglan han O & M para rice and corn mill AKTIBIDAD SAN-O MATERYALES/SPARE PARTS MGA HIGAMIT

Pag-check ug pag-ayad/liwan han mga ruba nga parte (atop, walls, ducts, vents, chambers, fan, windows, floor-ing, doors, lighting, locks, etc.)


Pintora, tubig, GI sheets, welding rods, kahoy, knobs, belt, fan, semento, baras, graba, bulbs, brush, etc.

Open wrenches, Philips and flat screw driver, adjustable wrench, balde, siphid, mop, welding ma-chine, sirotso, martilyoetc.

Pag rehabilitate o general mainte-nance/servicing

Kada 6 ka bulan Pintora, tubig, GI sheets, welding rods, kahoy, knobs, belt, fan, semento, baras, graba, bulbs, brush, etc.

Open wrenches, Philips and flat screw driver, adjustable wrench, balde, sirotso, martilyo, etc.

Pag-operate han dryer Kun kinahanglan Mais ug humay, sako, etc. Container, wrench, fliers

Mga responsibilidad para han O & M han post harvest facilities (rice and corn mill)


Mga membro han asosasyon Pag bulig han mga burohaton has asosasyon para han pag mentina han istraktura, bug-os nga pasilidad ug mga paligid

Operator o tinapuran Pag abre/sara han pasilidad, pag karga/diskarga han mga matery-ales, humay ug mais, pagsako han minolino nga humay ug mais

Operator o tinapuran Pag repair o pag liwan han mga ruba nga parte han pasilidad; pag-linis han istraktura ug paligid

Tagdumara han asosasyon Pag monitor/supervise han O & M han pasilidad; pagkolekta han bayad/renta han pasilidad; pag palit han mga spare parts





28

uma mayda mga packhouse o packing shed. Dinhi hini nga packing shed mayda gintatawag nga packing line, o mga ekipahe ug work stations nga gintuhay ha pagkasunod-sunod nga baga assembly line kun ha pabrika. An finish product han packing line amo an naka empake nga prutas ug utanon, ug pwede ini naka-sako, kahon, kaing o crate.

An desinyo han packing shed makomporme han klase han produkto ug han kadamo han produkto nga ginplaplano igbaligya ha merkado. Ini liwat an magdedetermina kun ano nga mga ekipahe an kinahanglan. Importante nga konsiderasyon han pagdesinyo ug paghimo han packing shed amo an iya distansya tikang ha uma ug ha pinaka hirani nga karsada. Kinahanglan supisente an bentilasyon han istraktura. Ug kun kinahanglanon pa gud, pwede butangan hin electric fan o air conditioning facility.

Step 2

Para han nagdudumara nga asosasyon o kooperatiba, makakabulig an pag himo hin process o handling flow han operasyon (sugad han sample, Pigura 4) para may giya an mga trabahante han operasyon han prohekto. Importante para han handling flow nga usa la an direksyon han proseso ug diri na magbabalik-balik ngadto han gintikangan nga pitad o aktibidad. An ponto hini nga basi malikayan an kontaminasyon han produkto tikang han mga pathogens nga magtitikang ha kalibungan ug han mga tawo o trabahante mismo. Dida han packing shed, kinahanglan usa la an portahan para han pagsakob

han mga produkto ug usa liwat nga portahan para han paggawas han produlto kun dadad-on na ini ngadto han temporary storage ug dayon ngadto han merkado.

Step 3

Importante para han operasyon an supisente nga tubig ug mga kinahanglanon nga pasilidad. Kinahanglan malimpyo ug chlorinated nga tubig an gagamiton para paghugas han mga produkto. An toyo hini amo in para malikayan an kontaminasyon han pathogens ug diri madonot an mga produkto. An mahugaw nga tubig nagdudurot hin mahugaw nga produkto. An mga trabahante kinahanglan gihap igo an hygiene para diri magin tagdara han kontaminasyon. Kun mayda di kuryente nga mga ekipahe an pasilidad, sugad han automatic washer, sizing, freezer ug cold storage, kinahanglan hini in 3-phase electrical power system.

Step 4

Usa nga pinaka importante nga konsiderasyon han desinyo han packing shed amo an probisyon para han solido ug likido nga baya o waste. Tungod kay damo an tubig nga kinahanglan para han packing shed, kinahanglan nga an drain para han baya nga tubig ha packing shed diri dumiritso ngadto han septic o sewerage system han packing shed kay diri ini makakarga. An solido nga baya pwede himo-on nga compost o kun diri man igbaligya komo pagka-on han hayop.


29

Step 5

Na depende an desinyo han packing line han panginahanglan han individual o tagdumara han operasyon. Pero bentaha an mayda elebasyon para han loading ug unloading area, para madali an pagkarga ug pagdiskarga han mga produkto ngadto han sasakyan.

An packing line nakumpone han masunod:

• Receiving area kun diin pwede malinisan an produkto. Pwede gihapon igbulag an mga depektado o donot nga mga produkto.

• Washing area nga pwede chlorinated nga tanke o conveyor nga mayda automatic washer.

• Drying area nga pwede screened nga lamisa o di-isponha nga luna, antes ig impake an produkto.

• Grading and sizing area. Pagtatarampohon an mga produkto base han ira klase, kalidad ug kadagko.

• Hirani la han grading ug sizing area an packing area.

Iba-iba nga klase hin ekipahe an ginagamit para han iba-iba nga produkto. An lasona ug sibuyas diri ginhuhugasan hin tubig. Mamara nga brush an ginagamit para pagtanggal han tuna, hugaw ngan uga nga pinarot. Kinahanglan han mga hulagtob ug kamates an waxer para diri ma-uga dayon pag-abot ngadto han merkado.

Importante an lighting para han bug-os nga pasilidad para hirayo ha aksidente an mga trabahante ug madagmit an ira trabaho. Kinahanglan malamrag an lugar para madali makita an mga depekto han produkto ug tanggalon an diri angay igbaligya ha merkado. Kinahanglan protektado an mga bulb, para malikayan an ira pagkabasag. Kun aksidente nga mabasag an lighting bulbs ug masaladohan an mga

produkto han basag nga salamin, damo an makakarag nga produkto ug perhuwisyado an operasyon han prohekto.

Cold storage an pinaka-urhi nga proseso antes ig-impake ug pagdad-on an produkto ngadto ha merkado. Ini nga lugar pwede usa la nga parte ha packing shed, hirani han exit nga purtahan, ug diri mapaso an temperatura. Pero kun diri kada adlaw nagbabaligya han produkto, importante para han operasyon an magka-ada hin refrigerated cold storage area.

Kun naka-impake na an mga produkto, importante butangan an kahon o container han produkto hin ka-angayan nga impormasyon. Upod dinhi an label

Post harvest handling flow han mga root crops ug tubers nga mga utanon

Pag harvest

Pag karga ngadto han mga container (pasag, kaing, sarasad, alat, basket, bulk bins, trailers)

Pag dara ngadto han packing shed

Pag diskarga, curing and storing

Paghugas

Pag papreho, pag grado

Igbutang hin igo nga temperatura (Air cool o freezer kun mayda)

Pag empake (sako, crate, kahon, consumer packaging/shipping container)

Temporaryo nga storage (matugnaw)

Pagkarga ngadto ha merkado


30

bahin han net weight, ngaran ug address han asosasyon, petsa han pag harvest ug pag impake, etc. Importante liwat nga parte han packing shed an container assembly area. Dinhi gin hihimo o gin-aasembol an surodlan han produkto para han pagbiyahe ngadto ha merkado. Ini nga mga surodlan pwede kahon, kaing o sako. Dida han desinyo han packing shed, kinahanglan igo an espasyo (haros 1/3 han bug-os nga pasilidad) ug hirani han lugar han assembly line mismo para madagmit an trabaho ug diri magastos an operasyon han prohekto. Para han bug-os nga operasyon ug maintenance han pasilidad, kinahanglan igo an training han mga trabahante para mag-operate han mga ekipahe ug pasilidad han packing shed. Importante nga pirmi malinis an lugar. Kinahanglan may record o logbook an operasyon kada adlaw.

Para diri madali madaot an mga produkto, kinahanglan ig harvest hira ha eksakto nga panahon. Importante han mga trabahante nga pirmi naka gwantes o halipot an mga kulo para malikayan an pagkasamad han mga produkto.

Kun dagko an container, kinahanglan may padding ha ubos ug ha side. Kinahanglan igo la an sulod han container, diri sobra han kapasidad.

Han pag-grado han mga produkto, importante nga makita an ngatanan nga side han produkto para segurado nga hitaas an kalidad han ngatanan nga iginbabaligya ha merkado.

An packing line ug an bug-os nga lugar han packing shed kinahanglan limpyohan kada adlaw. Adi in mga pahihumdum:

• Siphiron o palahon an mga solido nga baya antes baldiyohan an mga ekipahe, flooring ug working areas hin tubig para linisan.

• Tanggalon ha lugar an mga container ug iba pa nga mga sarang nga butang.

• Abrehan an mga ekipahe para malinisan ha sakob. Sabonon ug balnawan hin tubig.

• Balnawan an ngatanan nga surface hin mapaso nga tubig, tikang ha igbaw tipa-ubos.

• Kun mayda mga conveyor, pa andaron ini para segurado nga malinis an ngatanan nga parte.

• Linisan an mga drainage han nakabara nga mga basura ug hugaw.

• Iglabog an ngatanan nga basura ha mga trash can o bins. Importante nga waray mabilin nga basura o hugaw ha bug-os nga lugar.

Barangay Electrification

Damo nga sorok han kuryente an pwede gamiton para han barangay electrification sub-project. Ha presente nga panahon, kilala na an mga teknolohiya nga nagpapahimolos han magka dirodilain nga sorok han kuryente, sugad han tubig (salog o dagat) pina-agi han dam, solar energy, wind, ug biomass. Pero duha pala nga klase hin electrification sub-project an hapagkayana nahimo ha KALAHI dinhi ha Rehiyon 8. Ini amo an pina-agi han pag-tap han kuryente tikang ha mainline han electric cooperative han lugar o kun diri man pina-agi han power generator. Dinhi hini nga manual, paghihingadayan an O & M para han generated nga kuryente. Kaurogan ginagamit an power generator komo naka steady la o stationary nga power source. Upod han mga parte han makina an cylinder, piston, balbola, ug crankshaft.

Duha nga klase hin power generator and pwede gamiton han barangay para han iya sub-project. Mayda di-gasolina ug mayda di-diesel. Damo kalain an kapasidad han makina, ug an pagpili hini madepende han panginahanglan han mga tawo.

Diri pareho an diesel nga makina han de-gasolina tungod kay waray hiya spark-plug para metsa han pagpabuto han diesel, ug mas makusog an


31

pressure ha cylinder. Iba-iba an sukol han diesel nga makina (1-6 nga cylinder o sobra pa) ug rebolusyon kada minuto, ug kadamo han engine cycle (2 stroke o 4 stroke).

Gin ko-compress han piston an hangin ha sakob han cylinder ug gin sasaladohan hin diesel fuel pina-agi hin high-pressure pump. Naresulta ini hin pagbuto nga nagduduso hin tigda han piston. An pwersa tikang han piston an nagigin kawsa han pag birik han crankshaft, ug ini nga mekanikal nga enerhiya an pwede gamiton pagpa-andar han pump o pag generate hin kuryente. Mayda mga balbola han makina nga nag kokontrol han pagsakob han hangin ug diesel fuel, ug han paggawas han baya nga diesel. Para han asosasyon, importante an pagpili han maupay nga klase hin makina, labi na kun abilable ha hirani nga lugar an spare parts ug service technicians.

Mga burohaton para O & M

Kinahanglan igo an kakayahan han tinapuran para mag operate han diesel nga makina. Kada makina mayda operating instructions ug kinahanglan kabisado ini han tinapuran. Antes magpa-andar han makina, kinahanglan seguradohon nga igo an kadamo han fuel, oil ug cooling water (kun diri air cooled). Kinahanglan dugangan kun kulang an fuel, oil o cooling water. Mentras na-andar an makina, kinahanglan ig monitor han tinapuran an kadamo han fuel ug an oil pressure, ug seguradohon nga na-andar hin maupay an makina.

Mayda mga parte han makina nga kinahanglan hin di mano nga pagbutang han grasa o oil. An dalagan han makina kinahanglan bantayan�kun masyado mahinay diri magagamit an igo nga

kapasidad ug matitirok ha sakob an carbon. Magigin kawsa ini hin agsob nga pag patay-patay ug panginahanglan hin pag ayad. Ngatanan nga datos bahin han fluid levels ug oras han pagdalagan han makina kinahanglan naka surat ha logbook. An makina ha gawas nga parte pati na an air filter kinahanglan malinisan kada adlaw, labi na kung maalikabok an lugar. Kun an makina konektado ngada hin pump o generator nga mayda v-belt, ini nga v-belt kinahanglan liwanan porlomenos kada tolo ngada unom ka adlaw. An balay han makina maupay kun mapipintaran ug ma-aayad kada tuig. Kinahanglan han makina an preventive maintenance segun han kadamo han oras han iya pag-andar o pagdalagan. Ha kada 50

ka oras, an clutch (kun mayda) kinahanglan grasahan. Ha kada 250 ka oras, an filter kinahanglan malinisan o maliwanan, an oil kinahanglan maliwanan, ug an mga tornilyo ug exhaust pipe kinahanglan panginano-on. Ha kada 1500 ka oras, kinahanglan han makina an overhaul, upod na an pag de-carbonize han makina, pag adjust han valve clearance, ug iba pa.

An diesel nga makina nagkikinahanglan hin simple nga mga burohaton pag mentina ug maiha an iya serbe kun natutuman ini nga mga burohaton. Importante kaupay nga mayda igo nga kakayahan an operator o tinapuran han asosasyon.

Para han diri kaya atenderan han tinapuran, maupay kun ma kontrata an asosasyon hin kwalipikado nga technician ug maaram kun hain makakakuha hin eksakto nga mga spare parts. Importante para han asosasyon nga maresolba hin kadagmitan an mga problema han makina antes ini maperde hin kadayonan.


32

Angay bantayan nga mga problema

• Diri epektibo nga O & M hinungdan para han madali nga pagkaruba han makina;

• Sobra ka mahinay nga padalagan han makina nga nagigin kawsa han pag damo han carbon ha sakob han makina;

• Pagka utod han belt;

• Kulang an ginbubuhat nga maintenance;

• Hirayo ug makuri an pagkuha han fuel; ug

• Pagkinahanglan hin espesyalista nga mekaniko para mag-ayad kun may dagko nga problema han makina.

Mga teknikal nga burohaton ug panginahanglan para O & M han diesel generator

AKTIBIDAD SAN-O MATERYALES/SPARE PARTS MGA HIGAMIT

Pagl check han kadamo han fuel ug pag dugang kun kinahanglan

Kada adlaw Fuel, engine oil, cooling liquid Funnels, container

Pag mentina/tipig ug pagsurat ha log-book

Kada adlaw Papel, ball pen

Pag check/pag linis han air filter ug pag liwan kun kinahanglan

Kada semana Bag-o nga air filter, kerosene ug engine oil

Wrench

Pagpa andar ug pagparong han makina Kada adlaw

Pag check kun may tagas han diesel ug oil

Kada semana

Paglinis o pagliwan han filter As needed Oil filter, fuel filter Spanners, special tools

Pagliwan han drive belt As needed Drive belt Spanners

Overhaul han makina, decarbonize, paglinis han injector nozzles, adjust han valves

Kada 500-2000 oras Spanners, brass wire brush, special tools

Pagliwan han mga parte han makina As needed Nozzles, gaskets, bearings, injec-tors, fuel pumps, etc.

Depende han parte han makina nga liliwanan

Pagpaho-ot han mga tornilyo Kada semana Spanners

Pagliwan han engine oil Kada 250 oras Engine oil Spanners

Pag ayad han istraktura/balay han makina

As needed Semento, baras, grabe, mga tornilyo, raysang, kahoy, sim.

Trowel, balde, martilyo, tigib, se-rotso, spanners, etc.

Mga responsibilidad para han O & M han diesel generator


Operator o tinapuran Pag operate han makina; pag tipig han logbook; pag ayad o kun di man pag report kun mayda problema han makina

Tagdumara han asosasyon Pag supervise han tinapuran; pag kolekta han mga bayad han mem-bro; pag asikaso han mga dagko nga repair

Tagdumara han asosasyon Pag kontrata han mga espesyalista nga mga technician para mag-ayad/service han makina

Goberno Pag hatag hin training ngada han mga opisyales ug operator han asosasyon

Basic skill Technical skill Hitaas nga kwalipikasyon.


33

Feeds Processing

Damo nga lugar ha Rehiyon 8 an pabor para han pag-uma han mga root crops, sugad han camote, cassava o gaway. Tungod kay kulang an produksyon han mais, diri bayable an feedmilling para han livestock (baboy ug manok) production. Salit mahal an commercial feeds tungod kay imported. Diri na-i-enganyo an mga parag-uma o mga asosasyon han parag-uma nga magnegosyo parte han livestock tungod kay mahal an feeds. Haros 60 kutob 70 porsyento han gastos ha pag-manokan ug pag-baboyan an para han feeds. Tungod hini, an teknolohiya nga gin testing han Visayas State University para han feed formulation gamit an root crops (camote o cassava) in pwede makabulig han mga parag-uma ha Rehiyon 8.

Post harvest handling, curing and storage

An diri sistematiko ug tuhay nga post harvest handling, curing and storage han mga produkto sugad han camote in kawsa han damo nga wastage han produkto. An pag harvest han camote ug cassava kinahanglan kontrolado para diri masamaran o ma-damage.

Angay liwat likayan an pag harvest kun mauran, tungod kay madali madonot an camote. An mga na harvest nga camote kinahanglan pag bulagbulagon segun han ira kadagko ug kalidad para diri makadaot an donot han kadam-an. An mga sobra na hin edad kinahanglan ig bulag.

An curing in usa nga proseso para an gudti nga samad han camote matambal ug maibanan an perdisyon han produkto. Pina-agi hini nga proseso na dakmol an pinarot, natatakpan an samad ug menos an nawawara nga moisture. Usa gihap nga bentaha han curing an paglikay han kontaminasyon nga durot han pathogens, ug rason para diri madonot dayon an camote. An pa-agi han curing in nagkikinahanglan nga igbutang an

camote dida hin lugar nga 30 degrees C an temperatura ug hitaas an humidity (90�95 % RH) ha sakob hin 10-15 ka adlaw. Pwede gihap mas halipot nga panahon (pananglitan 4 ka adlaw), pero naresulta ini hin menos nga timbang.

An ash treatment ug pagbulad ha sirak han adlaw an pinaka kumon nga pa-agi han curing.

Packaging

Kumon nga mga packaging materials para han camote an sako, kaing o kahon nga himo hin uway o kawayan. Napamatud-an na nga kaing an pinka maupay nga packaging material tungod kay igo an iya bentilasyon. Kun polyethelene bags an gagamiton, importante nga mayda hini mga buho para diri matu-ob an camote ug malikayan an madagmit nga pagka dunot.

Storage

An temperatura han storage area kinahanglan diri magmenos hin 15 degrees C ug 85-90% RH nga humidity. Kun ubos hini nga temperatura, nagkaka-ada hin fungi an camote nga hinungdan han pagka dunot o kun diri man nagraraot an iya rasa. Ha luyo nga bahin, kun sobra an temperatura, mahamubo an timbang han produkto ug maiibanan liwat an iya storage life. Igin rerekomenda an istraktura para han storage nga himo han cogon, nipa, dahon hin lubi, ug mga kawayan. Importante an bentilasyon han pasilidad. Para mentinado an humidity, kinahanglan magbutang hin tubig dida hin buko hin kawayan ha kada storage area.

Proseso han feedmilling

An production process han feedmilling na-agi hin porlomenos walo nga bahin:

(1) Washing� Ginhuhugasan an camote para matanggal an tuna ug iba nga hugaw.


34

(2) Chipping� Gintitiros-tiros an camote para mas madali magmara.

(3) Drying�Toyo hini nga humabobo an moisture content dida han camote, malikayan an pagkadunot ug masegurado nga padayon an operasyon han pasilidad.

(4) Hammermilling/grinding� Pina-agi hini nga proseso, an chips han camote mahihimo nga flour. Sugad man, pipinohon liwat an iba mga ingredients han formulation.

(5) Weighing�Titimbangon an kada ingredient han formulation para eksakto an timpla. Upod hini nga proseso an quality control, ug pag inspeksyon han mga materyales para segurado nga hitaas an kalidad han produkto.

(6) Apportioning and mixing. Matapos an pagtimbang ug pag sukol han mga sangkap para han eksakto nga timplada han formulation, igbubutang an ngatanan nga ingredient ha mixer. Iba an timplada han feeds para baboy ug feeds para manok. Iba liwat an timplada para han starter, grower, breeder, ug fattener. An starter nagkikinahanglan hin hitaas nga protina (pananglitan menos hin camote ug abante an soybean, fish meal, ug ipil-ipil). An fattener nagkikinahanglan hin hitaas nga carbohydrates (damo nga porsyento han camote). An grower ug breeder haros pareho an timplada, pero mas damo an kinahanglan nga calcium content han breeder (rice bran).

(7) Spraying. Magawas ha mixer an feed mash. Dinhi igsasalado an molasses, pero kontrolado gihapon an kadamo.

(8) Sacking/bagging. An timplado nga feeds pagtitimbangon ug igsusulod ha sako komo finished product.

Raw Materials

An direct raw materials nakumpone han camote, ground yellow corn, fish meal, meat and bone meal, copra meal, soybean oil meal, rice bran, ipil-ipil leaf meal, molasses, feeds supplement ug preservatives. Indirect raw materials an mga sako nga kinahanglan pag package para han pagbiyahe han feeds ngadto ha merkado.

Buildings, Machineries, Equipment, Utensils and Fixtures

An bug-os nga pasilidad para han feedmilling na kumpone hin building, mga ekipahe sugad han hammermill, weighing scales, molasses sprayer, bag sealer, truck, ug mixer.

Maintenance

Importante nga mentinado an kalinisan han bug-os nga feedmilling facility. Sugad han post harvest facility para han prutas ug utanon, kinahanglan bantayan an kalinisan han lugar:

• Siphiron o palahon an mga solido nga baya antes baldiyohan an mga ekipahe, flooring ug working areas hin tubig para linisan; Tanggalon ha lugar an mga sarang nga butang.

• Abrehan an mga ekipahe para malinisan ha sakob. Sabonon ug balnawan hin tubig.

• Balnawan an ngatanan nga surface hin mapaso nga tubig, tikang ha igbaw tipa-ubos.

• Kun mayda mga conveyor, pa andaron ini para segurado nga malinis an ngatanan nga parte.

• Linisan an mga drainage han nakabara nga mga basura ug hugaw; Iglabog an ngatanan nga basura ha mga trash can o bins. Importante nga waray mabilin nga basura o hugaw ha bug-os nga lugar.


35

U sa han mga pangilal-an han pagigin sustinable han prohekto amo an kapasidad

han O & M Group nga makakolekta hin pondo para han iya mga burohaton. Diri ini masyado problema han CSF nga mga prohekto tungod kay pwede hira magin income generating.

DIIN NAGTITIKANG AN PONDO HAN ASOSASYON

An pondo han asosasyon nga gagamiton para han O & M magtitikan han income nga makukuha pina-agi han serbisyo nga ighahatag han prohekto. Pananglitan kon Farm Equipment an prohekto, an pondo para han O & M magtitikan han mga renta nga igbabayad para han pag gamit han tractor. Kun Post Harvest Facility an prohekto, an pondo nga gagamiton para han O & M magtitikang han bayad para han pag gamit han thresher, warehouse, molinohan ug iba pa nga pasilidad. Kun Food/Feeds processing an prohekto, an pondo para han O & M magtitikang han income han prohekto.

An business plan o feasibility study han prohekto an magdedetermina kun pira iton bayad para han pag gamit han serbisyo han prohekto. Pwede ma bag-o an kantidad han bayad para han serbisyo han prohekto, depende han iba-iba nga mga butang, sugad han presyo han mga raw materials, estado han kompetisyon, ug han pag-aram han tagdumara han asosasyon.

Ha paypay 37-38, makikita an mga sampol han dokumento bahin han panalapi han asosasyon. Tungod kay sampol, posible nga diri ini aplikable han ngatanan nga CSF nga sub-project.

Iba pa nga sorok hin pondo

Pwede gihapon magtikang an iba nga pondo han asosasyon hin alternatibo ug sustinable nga panalapi. Pananglitan dinhi an kada tuig nga alokasyon tikang ha goberno lokal (barangay ug munisipyo) ug kita han iba pa niya nga income generating projects, kun may-ada. An iba pa nga sorok han pondo han asosasyon � pero diri sugad ka sustinable � amo an mga donasyon, utang, ug iba pa.

PAONAN-O AN PAGDUMARA HAN PANALAPI HAN ASOSASYON

Sensitibo ug usahay masamok nga butang an parte han panalapi han asosasyon. Tungod hini kinahanglan nga mayda igo nga kakayahan ug integridad an tagdumara han asosasyon para magin epektibo an iya pagdumara han panalapi.

Responsabilidad han mga opisyales

Responsabilidad han tagdumara o opisyales han asosasyon an kabug-osan nga pamahala, pagmaneho o pagdumara han panalapi han asosasyon.

An tresorera/o an nakapot han kwarta o pondo han asosasyon. An Bookkeeper an nagkokolekta han mga bayad han membro han asosasyon. An kabug-osan nga responsibilidad para han pagdumara han panalapi han asosasyon aada han mga opisyales. Importante nga diri mawara an pagtapod han mga membro ngada han ira mga opisyales para magin epektibo hira han ira

Panalapi para han O & M 444


36

trabaho. Ha luyo nga bahin, kinahanglan pirmi ipakita han mga opisyales an ira kakayahan ug sinsiredad ha serbisyo para makuha nira an pagtapod ha ira han mga membro.

Paghatag hin resibo

Ha kada pagkarawat han Bookkeeper han bayad han membro para han serbisyo han patubig, kinahanglan maghatag hiya hin resibo ngada han nagbayad. Ililista an ngaran han nagbayad nga membro o kun hin-o man an naghatag hin kwarta, kun hin-o an naghatag ug kakan-o pag-hatag.

Pagdeposito ha banko

An Bookkeeper ug an Tresorero/a kinahanglan maaram magtipig hin maupay han kada kwarta nga ira nakakarawat. An salapi nga nakakarawat han Bookkeeper kinahanglan ig-indorso ngadto han Tresorera/o. Kun umabot na an kantidad han koleksyon nga kinahanglan igdeposito ha banko, an kwarta nga nakarawat han Tresorera/o in kinahanglan igdeposito dayon. An BOD mayda polisiya kun pera nga kantidad an angay na igdeposito ha banko. An pondo nga nakadeposito ha banko pwede i-withdraw kun kinahanglanon ug kun ini nakabase ha budget nga aprobado han BOD. Kun mayda importante ug tigda nga kinahanglan pagkagastosan ngan waray ini ha budget, pwede mag-pagawas hin kwarta para dinhi kun may otorisasyon an BOD. An otorisasyon igpapa-agi hin usa nga resolusyon nga gin aprobahan dida hin usa nga miting ug pirmado han mga membro han BOD.

Petty Cash

Pwede gihapon magkapot an Tresorera/o hin kwarta nga limitado an kantidad, o petty cash, agud magamit han asosasyon para han tigda nga mga panginahanglan. An kantidad ug pa-agi han pag-replenish han petty cash kinahanglan aprobado liwat han BOD pina-agi hin resolusyon.

Mga signatory ha bangko

An asosasyon kinahanglan mag-nombra hin diri maubos hin duha nga signatories para han mga transaksyon niya ha banko. Pwede magin signatory an Presidente ug Tresorera/o, o bisan hin-o nga opisyal o membro han asosasyon basta igintutugot han mga polisya ug Constitution and By-Laws. An mga signatory han asosasyon an magpapasa hin mga papeles, upod na an specimen o sampol han ira mga pirma, ha bangko para han pag-abre hin account.

Mga basehan han transaksyon

An kada pag-disburse o pagpagawas han kwarta han asosasyon in kinahanglan nga suportado hin mga dokumento. Upod hini nga mga documento an voucher nga ginhimo han Tresorera/o ug aprobado han Presidente, aprobado nga budget o otorisasyon han BOD, payroll, mga papeles parte han pamalit sugad han canvass, resibo, inspection certification, ug iba pa nga aplikable nga mga dokumento. An pondo han asosasyon kinahanglan gamiton la para han pagpadukwag han asosasyon, para han kaupayan han iya mga membro, o para han pagduso han ira intereses. May katungod an asosasyon nga magreklamo kontra han mga opisyales o membro nga diri nakakasunod han mga polisiya parte han panalapi.

Abre ug hayag nga mga transaksyon

Kinahanglan may kompleto nga lista an Tresorera/o han ngatanan nga nakarawat ug iginpagawas nga kwarta han asosasyon. Ini nga mga datos in iya ig-prepresentar ngadto han mga membro kun mayda miting han general assembly. An mga papeles o dokumento han asosasyon kinahanglan abre para han ngatanan nga membro nga interesado para kita-on ini. Maupay gihap nga pa-agi an pag-mentina hin bulletin board para mabasa han mga membro an importante nga notisya han asosasyon para han kadam-an.


37

Magsuganao Upland Farmers Association

(Name of Association)

Magsuganao, Mahaplag

(Barangay, Municipality)

Leyte

(Province)

OFFICIAL RECEIPT No. 11460

Received from FATIMA FORONDA the sum of Two

Hundred Pesos (P 200.00 ) in payment of Rental for hand tractor (4 hrs) .

Date:

ROMULO NERIO 2 June 2008

Treasurer


(Name of Association)

Magsuganao, Mahaplag

(Barangay, Municipality)

Leyte

(Province)

ESTIMATED MONTHLY EXPENDITURES AND RENTAL FEES Expenditures Amount

Operation and Maintenance Php 15,000.00 Honoraria/Salaries 10,000.00

Office Supplies 500.00 Miscellaneous/Incidental Expenses .00

Depreciation, Revenue Share 1,000.00 Others

Total Php 26,500.00

Chargeable Rental Fee per hour = Total Monthly Expenditures

Targeted Total Number of Rental Hrs

Chargeable User�s Fee per hour= 26,500 500*

Chargeable User�s Fee per hour = Php 50.00

Prepared by: Date Prepared:

JOAN R. DECIO 28 May 2008

Bookkeeper (Print name below signature) * Average for 10 units of tractor at 4 hrs/day


38


(Name of Association) Magsuganao, Mahaplag, Leyte

(Address)

CASH POSITION STATEMENT FOR THE MONTH OF JUNE 2008

Cash Receipts: Amount

Rentals Php 27,000.00

Contribution 00

Others (specify) 5,300.00

Total Cash Receipts 32,300.00

Less: Cash Disbursements

Honoraria/Salaries 10,000.00

Operation & Maintenance 15,000.00

Others (specify) 1,500.00

Total Cash Disbursements 26,500.00

Cash Balance, During the Period 5,800.00

Add: Cash Balance, Beginning 5,300.00

Cash Balance Ending 11,100.00

Prepared by: Date:

JOAN DECIO 2 June 2008

Bookkeeper


(Name of Association) Magsuganao, Mahaplag, Leyte

(Address)

FINANCIAL SUMMARY REPORT YEAR END 2008

A) Finanacial Results: Amount

1) Total Revenues Php

2) Total Expenditures

3) Total Cash on Hand

4) Total Cash in Bank

5) Total Accounts Receivable

6) Total Accounts Payable

B) Findings/Recommendations:

Prepared by: Date:

JOAN DECIO 2 June 2008

Bookkeeper


39

U sa han mga pa-agi para mahibaro an mga tawo ha komunidad kun ano na an istado

han implementasyon han ira O & M plan ug gintatagan hin importansya han KALAHI CIDSS amo an gintatawag nga Sustainability Evaluation Tool, o SET.

Pina-agi han SET mahihibaro an mga tawo kun manilampuson an ira panalinguha � ha pag-plano, pag-implementar ug pag-monitor han ira O & M plan � para magin sustinable an ira prohekto. Pina-agi han SET mahihibaro an mga tawo kun kinahanglan pa nira dugangan an ira ginbubuhat para magin epektibo an ira O & M. An SET naghahatag hin marka o grado ngadto han O & M Group para han ira ginbuhat nga implementasyon han ira O & M plan. Upat nga klase an grado han SET: siyahan, an excellent, ika-duha an very satisfactory, ika-tolo an satisfactory, ug ika-upat an fair. Pero para hini nga manual, magigin tolo la kalain an marka han SET:

3 � Excellent

2 � Satisfactory

1 � Unsatisfactory

Ini nga SET rating an magsusumat ha komunidad kun epektibo an ira O & M ug dayon sustinable an ira prohekto segun han iginpakita nga Pigura 1 (sustainability framework) ha paypay 10 ug iginbalik ha paypay 40.

Kun 3 (o Excellent) an SET rating han O & M Group, karayug sidngon epektibo ug maupay an

pagdumara han O & M ug nagpapakita han pagka-sustinable han prohekto. An lebel han benepisyo nga iginhahatag ngada han mga tawo hitaas. Implikasyon hini an pag-aghat han mga gintutu-inan nga igpadayon an ira maupay nga ginbubuhat parte han O & M.

Kun an SET rating 2 (o satisfactory), pasado pa gihapon an implementasyon han O & M pero diri duro ka hitaas an lebel han benepisyo nga iginhahatag han prohekto ngada han mga tawo. Ini nga SET rating in magduduso han O & M Group nga pakusgon pa nira an ira asosasyon para madugangan an iya kapasidad nga magin epektibo ug manilampuson han ira burahaton bahin han O & M.

Kun an SET rating 1 (o unsatisfactory) karuyag sidngon maluya an implementasyon han O & M ug hamubo an lebel han benepisyo nga nakakarawat han mga tawo tikang han prohekto. Magsusumat ini han tagdumara han O & M Group nga kinahanglan otrohon an ira pag-plano para han O & M, dugangan an ira panalimbasog parte han implementasyon han nasabi nga plano, ug upayon an pag-monitor han implementasyon han O & M.

TOLO NGA PROSESO HAN SET

Tu-tolo an dagko nga parte han pa-sirkulo (o pa-ikot) nga proseso han SET. Una dinhi an pag-plano. Ika-duha an pag-implementar. Ug ika-tolo an pag-grado. Pagkatapos han pag-grado mabalik an asosasyon han pag-plano.

An pagplano na-konsiste han Action Plan nga ginhihimo han asosasyon kada tuig. Ehemplo hini

Sustainability Evaluation Tool 555


40

nga Action Plan in makikita ha paypay 25. Ini nga Action Plan na-konsiste gihapon han Barangay Maintenance Program nga ginhihimo han Project Preparation Team komo usa han mga documentary requirements para han pag-sumite han project proposal ngadto han MIBF para han Project Development and Participatory Resource Allocation (PDPRA) para han sub-project prioritization. Ini nga Barangay Maintenance Program in nakabase liwat han standard nga mga organizational, financial ug technical requirements para han pag-operate ug pag-maintain han usa nga prohekto. Ehemplo para han teknikal nga aspeto han O & M para han power-driven water system project makikita ha ika-tolo nga parte hini nga manual. Upod dida han aspeto han pag-plano an Mutual Partnership Agreement nga ginpirmahan han mga representante han O & M Group, Barangay ug Municipal LGUs (kita-a an sampol ha Annex).

An pag-implementar han O & M plan amo an maghahatag hin katumanan han ungara nga magin sustinable an usa nga prohekto. Dinhi makikita an importansya han partisipasyon han komunidad, an pagka-urosa han mga membro han asosasyon, ug an suporta han iba nga mga ahensya sugad han barangay ug municipal LGUs, ug han goberno nasyonal sugad han DSWD. Aada han mga kamot han mga tawo mismo an kapakyasan o pagka-manilampuson han usa nga prohekto nga makahatag hin benepisyo ngadto han mga tawo ha dayoday nga panahon.

An pag-grado in pagbubuhaton han mga tawo mismo, pina-agi han ira mga representante, ug mga representante han barangay ug municipal LGUs, han MIAC, ug han DSWD.

An sampol han instrumento nga ginagamit han SET, pati na an proseso han pag-conduct han SET, in makikita ha paypay 42-47.


41

An pag-plano para han O & M in ginbubuhat durante han project preparation stage han CEAC, sugad han iginpapakita nga mga sampol hin dokumento �

1) an O & M Plan, ug

2) an Technical O & M Plan );

ug durante han panahon han O & M stage kun diin gin-re-review han BWSA an O & M plan pina-agi han ira action plan.

3) an Annual Action Plan han asosasyon (kita-a sampol ha ubos)

Importante para han komunidad an technical assistance nga tikang ha municipal LGU ug DSWD para magka-ada hira hin igo nga impormasyon ug tama nga desisyon bahin han ira pag-plano para han O & M.

An tama nga O & M kinahanglan subay han panginahanglan han teknolohiya nga ginagagamit han prohekto. An pagpili han teknolohiya nakabase hin damo nga butang, ngan makakabulig an LGU ug DSWD pagpahamtang han ngatanan nga pertinente nga impormasyon agud ma-eksakto an pili-on nga teknolohiya han komunidad para han ira prohekto. Kun depektado an una nga O & M plan han komunidad, pwede ini ma-improve pina-agi hin pag-review/revise han Annual Action Plan han asosasyon.


42

PROCEDURE HAN PAG-GRADO HA SET

An SET ka parte han proseso para ma-empower ug madugangan an kapasidad han komunidad para makab-ot nira an ira gin-uungara nga kauswagan.

San-o

Ginhihimo an SET ha kada 6 ka bulan matapos makompleto an implementasyon han usa nga sub-project. An ACT o MCT mag-iimpormar han mga gintutuinan bahin han schedule ug iba pa nga detalya han paghihimo-on nga SET.

ACT ug MCT

Ha pinaka-una nga pagbubuhaton nga SET, importante nga ig-orient han ACT an ngatanan nga involved han proseso kun papano an pag-implementar han SET. Igpapadayon han MCT an responsabilidad han ACT ha panahon nga tapos na an KALAHI dida hin usa nga munisipyo.

Municipal Inspectorate Team (MIT)

An MIT nga gin-establisar han LCE pina-agi hin Executive Order an mamumuno han pag-hihimo-on nga SET. An MIT na kumpone han MIAC ha pangunguna han Municipal Engineer ug TWG, mga representante han kada barangay, O & G Group, ug han DSWD.

SET Form

Makikita ha paypay 83�84 an pag-gamit han SET Form. Ini nga instrumento an gagamiton han pag-grado han ginbubuhat nga O & M para han natapos na nga mga sub-proect.

Pag-kwenta han grado

Duha ka parte an SET Form. Una an pag-grado para han organizational ug financial nga aspeto han O & M. Balor ini hin 60 porsyento han bug-os nga grado. Ika-duha an teknikal nga aspeto. Balor naman ini hin 40 porsyento han bug-os nga grado.

An MIT ug iba pa niya nga ka-upod pag administrar han SET in mapakadto han project site ug komunidad nga tag-iya han SP. An pag-fill up han SET Form mahihimo pina-agi han pag-pakiana han mga tawo ug han consensus o desisyon han MIT, mga kaupod, ug an O & M Group nga involved.

Una nga parte: Organizational and Financial Aspects

Yes or No an ig-babaton han mga paki-ana ha una nga parte han SET Form (organizational and financial aspects). An suma han aplikable nga paki-ana (pananglitan 18) ig-didivide han suma han Yes nga baton (pananglitan 18). Ma-resulta ini hin

18/18 = 100 %. Adi an bracket han kada porsyento nga makukuha tikang han mga Yes nga baton: 95 % � 100 % = 3 .00 90 % � 94 % = 2.50 85 % � 89 % = 2.00 80 % � 84 = 1.50 79 % pa-ubos = 1.00 Tungod kay 100 an nakuha nga porsyento, an rating para han aton pananglitan amo in 3.00.

Ika-duha nga parte: Technical Aspect

Para han ika-duha nga parte han SET Form (technical), kikita-on han MIT an physical nga kondisyon han sub-project. Mayda demerit kun may ruba han physical nga istraktura. Para hini, gagamiton adi nga bracket: Degree of Defects/Damages Numerical Rating 0 % = 3.00 5 % � 1 % = 2.75 � 2.99 24 % � 6 % = 2.00 � 2.74 50 % � 25 % = 1.10 � 1.90 > 50 % = 1.00 Susumahon an ngatanan nga numerical rating ug kukuha-on an average. Pananglitan: 32.75 an suma han ngatanan nga numerical rating tikang hin 11 nga paki-ana, ig-didivide ini nga sumada (32.75) hin 11. Salit:

32.75/11 = 2.98

Kabug-osan nga rating

Pag-susumahon an numerical rating han una ug ika-duha nga parte. Balor hin 60 % an una nga parte; balor hin 40 % an ika-duha nga parte. Subay, han aton pananglitan, an resulta amo ini:

Aspeto han O & M Final Rating Equivalent

A) Organizational 3.00 (60 %) 1.80 and Financial

B) Technical 2.98 (40 %) 1.19

An sumada han duha nga aspeto amo ini: 1.80 + 1.19 = 2.99

Adi an bracket para han kabug-osan nga numerical rating: 3.00 � 2.50 = 3 (Excellent) 2.49 � 2.00 = 2 (Satisfactory) 1.99 � 1.00 = 1 (Unsatisfactory) An overall rating nga nakuha han aton pananglitan amo in 2.99, o equivalent hin 3 (Excellent).


43


44


45


46


47


48


49

CONSTITUTION AND BY-LAWS

PREAMBLE

We, the members of the ______________________________ Association , imploring the aid of Divine Providence, in order to establish an association founded on mutual understanding, harmonious relationship and spirit of cooperation; in order to help support the various activities for the improvement of our livelihood, do hereby unite ourselves and promulgate this constitution.

ARTICLE I Name and Address

Section 1 � The name of the association shall be __________________________________________.

Section 2 � Its office shall be at ________________________________________________________.

ARTICLE II Membership

Section 1 � Membership shall be open to farmers and fisherfolks residing in _____________________, as well as those who support the aspirations of farmers in the area.

ARTICLE III Declaration of Principles

Section 1 � We believe and adhere to the tenets of democracy, both as a form of government and as a way of life.

Section 2 � We believe in the principle of democratic association under the protective mantle of the Philippine Constitution and existing statutes as a means of protecting social justice and insuring our well-being and economic security in a free society.

Section 3 � We acknowledge and recognize that the association funds constitute public trust which shall be dedicated and disbursed only for the benefit of the association.

Section 4 � We respect the dignity of our members and the privacy of human personality, rejecting and objecting to all forms of exploitation of the members of the association.

Section 5 � We believe in continuous and consistent adherence to these principles and that their ultimate realization shall sustain and guide us in our activities.

ARTICLE IV Objectives

Section 1 � The aims and objectives of the Association shall be: (a) To promote the welfare of farmers through lobbying, mobilization and advocacy for greater access to extension and other support services; (b) To improve farm productivity by use of sustainable farm technologies; (c) To increase organizational capacity as partner of government in planning, implementation, operation and maintenance of projects aimed at raising the quality of life in the area; and (c) To develop personal and social linkages of farmers among themselves within the neighboring barangays.

ARTICLE V Officers

Section 1 � The Officers of the association shall be composed of the President; Vice President; Secretary; Treasurer; and members of the Board of Directors. However, in case of transfer or any inevitable cause of vacancy, the vacant positions shall be filled as follows: (a) The Office of the President shall be replaced by the Vice President; (b) All other succeeding positions shall be filled up and/or replaced through appointment by the incumbent President with the concurrence of the of the General Assembly.

ARTICLE VI Duties and Responsibilities of the Officers

Section 1 � The President shall preside at meetings of the association and of the executive committee; shall be a member ex-officio of all committees except the nominating committees; and shall perform all other duties usually pertaining to the Office. He/she shall appoint other staff of the association on a per need basis, subject to approval by the Board.

Section 2 � The Vice President shall act as aide to the President and shall perform the duties of the President in the absence of that Officer (in their designated order).


50

Section 3 � The Secretary shall keep a correct record of all meetings of the association and of the executive committee and shall perform such other duties as may be assigned for him.

Section 4 � The Treasurer shall receive all money of the association, shall keep an accurate record of receipts and expenditures, and shall pay out local funds only when authorized by the association. The Treasurer shall present a statement of account at every meeting of the association and at other times when requested by the Executive Committee and shall make full report at the PTCA meeting. The Treasurer�s accounts shall be examined annually by an auditing committee of not less than three members, who is satisfied that the Treasurer�s annual report is correct shall sign a statement of the fact at the end of the report.

ARTICLE VII

Executive Committee

Section 1 � An executive committee consisting of the President as Chairman and three members of the Board of Directors to be selected from among members of the BOD shall be organized immediately after the election of association officers. The Executive Committee shall meet anytime upon the call of the President and shall be authorized to transact business of any kind, for the purpose of executing policies and plans adopted by the BOD and/or the General Assembly.

ARTICLE VIII

Meetings

Section 1 � The General Assembly shall meet once a year, at a date to be designated by the BOD. BOD meetings shall be held quarterly.

Section 2 � Emergency Meetings or Special Meetings shall be determined by the Executive Committee with the approval of the Principal and/or authorized representative of the School.

ARTICLE IX

Dues and Fees

Section 1 � DUES�The association shall collect membership and user fees from its members in amounts to be agreed upon by the General Assembly. The fees collected shall be used for the O & M expenses of the association or for any other projects approved by the BOD.

ARTICLE X

Tenure of Office

Section 1 � Tenure of Office. (a) Officers shall be nominated from among the eligible members who are present during the election and shall be voted upon through secret ballot; (b) The term of office of every officer shall be for two (2) years with re-election; and an election shall be held immediately after their term of office expires.

ARTICLE XI

Parliamentary Authority, Standing Rules

Section 1 � Parliamentary Authority�All meetings of this association shall be conducted in accordance with parliamentary rules and procedures.

Section 2 � Quorum�A majority of 40% + 1 of the regular members shall constitute a quorum for the transaction of any business.

Section 3 � Standing Rules and Regulations: (a) No member shall be allowed to attend a meeting if found out to be under the influence of liquor; (b) Any member who deliberately absents himself/herself from attending Regular or Special Meetings and �Pentakasi� shall be punished by a fine of Twenty Pesos Only (P20.00), or any amount to be agreed upon by the General Assembly.

ARTICLE XIII

AMENDMENTS

Section 1 � The Constitution and By-Laws shall be amended at any regular or special meetings by three-fourts (3/4) votes of General Assembly, provided that the Secretary has disseminated adequate information to all concerned at least ten (10) days prior to the time of voting.

ARTICLE XIV

EFFECTIVITY

Section 1 � This Constitution and By-Laws shall take effect immediately upon ratification thereof by the members of the association and to be duly signed by the members of the BOD.


51

PROSESO HAN REGISTRATION HA DOLE

• An representante han asosasyon mapakadto han opisina han Department of Labor and Employment (DOLE). Pwede ha Provincial Office han DOLE, o ha Regional Office nga makikit-an ha may Provincial Capitol Site, Tacloban City. Ma-aro hin mga forms ug lista han mga requirements para han pagpa-register han asosasyon.

• Pag-kokompletohon han asosasyon an mga requirements han DOLE para ma-register an asosasyon. Upod dinhi an kopya han Constitution and By-Laws, lista han mga opisyales ug ka-angayan nga mga resolusyon. Mayda liwat babayaran nga mga fees ha DOLE.

• Matapos an pira ka semana, ma-abot han address han asosasyon an registration certificate tikang ha DOLE, pina-agi ha Post Office.

PROSESO HAN ACCREDITATION HA SANGGUNIANG BAYAN (SB)

• An asosasyon komo usa nga people�s organization mayda katungod ha ilarum han balaod, partikularmente an Local Government Code (RA 7160) nga makilala han lokal nga panggobernohan komo ka-usa o ka-atbang han goberno para han pagduso han kauswagan han komunidad. An proseso han pagkilala (accreditation) han asosasyon amo an magigin dalan para magin membro han Local Special Bodies ug ka-partner han LGU para mag-implementar han mga prohekto nga pan-kauswagan.

• An asosasyon magsusumite ngadto han Sangguniang Bayan hin application for accreditation, upod na an BOD Resolution, Certificate of Registration tikang ha DOLE, lista han mga opisyales, accomplishments ug financial reports.

• An proseso han accreditation nakabase han pira nga criteria, sugad han: legal personality; profile han organisasyon (organizational purpose and objectives, community organization and development, institution building, local enterprise development, livelihood development, capability building and other developmental objectives); community-based with project development and implementation record; reliability as evidenced by the preparation of annual reports and conduct of annual meetings as certified by the Secretary, etc.

• An SB mag-a-accredit han qualified nga mga PO ha sakob hin 60 ka adlaw tikang masumite an mga papeles para han accreditation.

• An MLGOO han DILG magtatawag hin miting han mga representante han accredited nga organisasyon para magpili han ma-representar ha ira dida han Local Special Bodies.

PROSESO HAN PAG-OPEN UG PAG-MENTINA HIN CURRENT/SAVINGS ACCOUNT HA BANKO

• An representante han asosasyon mapakadto ha banko ug maaro hin forms ug lista han mga requirements para pag-abre hin current/savings account.

• Pagkokompletohon han asosasyon an mga requirements ug an mga signatory mapakadto ha banko para mag fill up han signature cards ug iba pa nga mga dokumento.

• Magdedeposito han kinahanglanon nga kantidad para maka-abre hin account. Kinahanglan andam an asosasyon pag deposit han nasabi nga kantidad (iba-iba an polisiya han banko parte han kantidad han initial deposit labi na kun current account an ina-aplayan). Kinahanglan sundon liwat an polisiya han banko parte han maintaining balance para diri magsara o ma de-activate an nasabi nga account.


52

Farm Equipment (Hand Tractor) high production cost

Magsaysay Boulevard, Tacloban City 6500 Leyte, Philippines Telefax: (053) 321 1651

Para han dugang nga kasayuran, mga paki-ana o suhestyon bahin hin nga manual, pakig-kita:

Ms. Celeste B. Madlos Regional Project Manager KALAHI CIDSS KKB Project, Region 8

Para han dugang nga kasayuran, mga paki-ana, feedback o suhestyon bahin hin nga manual, pakig-kita:

Ms. Celeste B. Madlos Regional Project Manager KALAHI CIDSS KKB Project

Department of Social Welfare and Development-Field Office 8

Documents

Common Service Facilities · CIDSS dinhi ha Rehiyon 8 hin pagpa-abot hini nga Operation and Maintenance Manual ngadto han mga tawo nga nag-iimplementar hin mga prohekto ha ira tagsa